Химияны оқыту әдістерінің классификациясы
М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті
.
Химия кафедрасы
SYLLABUS
Химияны оқыту әдістемесі
Білім беру бағдарламасы 5В011200 – Химия мамандығының студенттеріне
арналған
Құрастырушы: Есеева Г.Б., химия кафедрасының аға оқытушысы
Орал, 2019 ж.
3 Курстың саясаты:
Сабаққа қатысу қатаң түрде, міндетті болып табылады. Егер қандайда бір
себеппен студент сабаққа қатыса алмаған жағдайда, барлық меңгерілмеген
материалға жауапты.
Бақылау тапсырмалары орындалуға міндетті және уақытылы тапсырылуы
тиіс. Кешіктіріліп орындалған жұмыс автоматты түрде төмен бағаланады.
Аралық аттестациясының қорытындысы студенттің сабаққа қатысуы,
белгіленген мерзімде өздік жұмыстарын орындауы, сабақ барысындағы ауызша
немесе жазбаша жауаптары, сонымен қатар аралық бақылау нәтижесі ескере
отырып қойылады.
Аралық аттестация қорытындысы студенттің сабаққа қатысу, өзіндік
жұмысты уақытылы орындауына, сабақ кезіндегі ауызша және жазбаша түрдегі
жауабына және аталған аралық бақылаудың нәтижесіне байланысты шығарылады.
Егер студент белгіленген мерзімде сәйкес келетін мекеменің растайтын
құжатымен денсаулық жағдайына немесе басқа да дәлелді себептермен сабақ
босатып, аралық бақылауды тапсыра алмаған жағдайда, студент аралық
бақылауды индивидуалды түрде тапсыруға құқылы.
Кез-келген көшіру немесе плагиат (дайын тапсырмаларды көшіру, қолдану
және басқа студенттің тапсырманы орындауы) жазасы аудиториядан шығару
немесе бағасын қанағаттанарлықсыз деп тану түрінде болады.
Сабақ жүру барысында ұялы телефондар өшіріледі.
4. Пәннің құрылымы мен мазмұны
АптДәріс Семинар \
а практикалық сабақ,СОӨЖ СӨЖ
зертханалық сабақ
1 - модуль Химияны оқыту әдістемесінің жалпы мәселелері
1 Тақырыбы: Педагог Тақырыбы: Мектеп Тақырыбы: Тақырыбы:
мамандықтары үшін химия кабинеті және Орта мектептің Оқыту
химияны оқыту оның негізгі химия кабинеті мақсаттары.
әдістемесі ғылым және жабдықтары. және оның Химиялық
оқу пәні. Химияны Кабинеттің жұмысын негізгі ыдыстар және
оқыту үрдісінің жалпы ұйымдастыру. жабдықтары оларды
негіздері Әдістері: пайдалану.
Тақырыбы: Химияны құжаттармен жұмыс,
оқытудың мақсаттары хабарлама және шағын
мен міндеттері. конспекті даярлау.
Әдістері: дәріс,
әңгімелесу,
2 Тақырыбы: Орта Тақырыбы: Қазақстан Тақырыбы: Оқыту Тақырыбы:
мектептегі химия Республикасы Білім мақсаттары: Химияны оқыту
курсының мазмұны және және ғылым химиялық білім әдістемесінің
құрылымы министрлігі, беру, пайда болуы
Ы.Алтынсарин практикалық және
Әдістері: дәріс, атындағы Ұлттық білік пен дағды дамуытуралы
оқытушының баяндауы білім академиясы қалыптастыру, қысқаша
даярлаған құжаттар. политехникалық тарихи очерк.
Химиядан оқу білімнің Қазақстанда
бағдарламалары. міндеттері. химияны оқыту
Әдістері: хабарлама Химияны оқыту әдістемесі
даярлау, шағын әдістемесінің ғылымның
конспекті даярлау. басқа дамуы.
электрондық порталдағылымдармен
байланысы.
3 Тақырыбы:Химияны Тақырыбы: Химиядан Тақырыбы: Тақырыбы:
оқытудағы ұғымдар мектеп оқулықтарын Химия Мектептегі
жүйесі. талдау:құрылымы, дидактикасының химия курсын
Тақырыбы: Химия тілі –қызметі. дамуы. құрудың
химияны оқытуда таным Әдістері: пікір Дидактикалық негізгі
құралы. талас,әнгімелесу, принциптер. ұстанымдары.
Әдістері: дәріс,сұрақ мәлімдеме жасау. Ойлау әрекетін Маңызды
жауап деңгейлеп теориялар,
қалыптастыру заңдар және
теориясы олардың
таңдау
ұстанымы
4 Тақырыбы: Химияны Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
оқыту әдістері мен Мұғалімнің оқу Жылдық, Химиядан
тәсілдері.Сөздік жоспарлары. Сабақтыңкүнтізбелік мектеп
әдістер. жоспары және жоспар Химия оқулықтары.
Тақырыбы: Көрнекілік конспектісі. пәнінен Оқулықпен
әдістерінің химия Әдістері: тақырыптық-күнтіжұмыс істеуді
сабағындағы рөлі үй тапсырмаларын збелік жоспар ұйымдастыру.
Әдістері: дәріс,сұрақ қорғау және құру
жауап таныстыру Студент Сабақтың
конспектілерімен конспектісін
танысу. құру
5 Тақырыбы: Химияны Тақырыбы: Тақырыбы: Химия Тақырыбы:
оқытудағы практикалық Химияның алғашқы бойынша Химияны
әдістер. Химиядан ұғымдары. Тақырыптыңпрактикалық оқытудағы
білім беру мен білім мазмұны мен оқыту жұмыстар , көрнекілік.
алудағы жаңа тәсілдер.әдістемесімен олардың түрлері.Химия
Тақырыбы: Химиядан танысу. Ойша экспериментсабағындағы
оқу жұмысын Әдістері: Сан зертханалық
ұйымдастыру есептерін шығару тәжірибенің
Әдістері: дәріс,сұрақ методикасын талдау: құрылымы.
жауап Сабақтан фрагмент
өткізу
6 Тақырыбы: Мұғалімді Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
сабаққа даярлау. Сутек. Оттек және Термохимиялық Сан есептері
Тақырыбы: Химиядан озон тақырыбының теңдеу бойынша типтеріне
топсеруен. мазмұны мен оқыту Авогадро заңына,өздігінен
Әдістері:дәріс, әдістемесі. газдардың есептер
оқытушының баяндауы Әдістері: Химиялық салыстырмалы шығару.
құбылысты бақылау тығыздығына
және түсіндіру. есептер шығарып
үйрену.
7 Тақырыбы: Химияның Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
факультативтік Сутек – химиялық Химиялық тіл- Химиядан
сабақтары. элемент және жәй химияны танудың өткізілетін
Тақырыбы: Химия пәнінезат тақырыбының құралы және өндірістік
арналған сыныптан тыс мазмұны мен оқыту әдісі, білім таным
жұмыс.Химиялық әдістемесі. берудің, жорықтарының
олимпиадалар мен тәрбиелеудің үлгі тізімі.
байқауларды Әдістері: және оқушылардыңХимия
ұйымдастыру Зертханалық сабақтыдамуының маңыздыѳндірісіне
әдістемесеі. өңдеу. Ауызша жауап құралы. үйымдастырыла
Әдістері: дәріс, беру, тын бір
оқытушының баяндауы оқу-материалдарымен топсеруенннің
жазбаша жұмыс жоспарын
жасаңыздар.
8 Тақырыбы: Сан Тақырыбы: Химиялық Тақырыбы: Сапа Тақырыбы:
есептерін шығару есептерін шығару есептері, Ерітінділер
эдістері әдістемесі типтері және тақырыбына
Тақырыбы: Эксперимент Әдістері: шешу әдістері. есептер
есептерің шығару есептерді шығару, құрастырып,
әдістемесі. Жазбаша бақылау шығару.
Әдістері: жұмысы
9 Тақырыбы: Химиядан Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
оқушылардың оқу Ерітінділер және Ерітінділер Ерітінділер
жетістіктерін бақылау ерігіштік. тақырыбы бойыншатақырыбына
Әдістері: дәріс, тақырыбының мазмұны есептер есептер
оқытушының баяндауы мен оқыту шығарудың шығару..
әдістемесі. алгаритмі.
Әдістері: Сан
есептерін шығару
методикасын талдау:
10 Тақырыбы: Химияны Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
оқытудың технологиялықБейорганикалық Оқушылардың Бейорганикал
негіздері заттардың негізгі білімін есепке ық заттардың
Әдістері: дәріс, кластары қойылатыналу және жеке негізгі
зерттеу әдісі, тәжірибелер бақылау. кластары
техникасы. тақырыбы
Эксперимент бойынша
есептерін шығару білімді
әдістемесі қорытындылау
Әдістері: Химиялық сабақтарының
құбылысты бақылау конспектісін
және түсіндіру. құру.
2 - модуль Мектеп химия курсындағы жеке тарауларды оқыту әдістемесі.
11 Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
Д.И.Менделеевтің Д.И. Менделеевтің Тестілеу-білімдіСан есептері
периодтық заңының, периодтық жүйесі. қадағалау және типтеріне
периодтық жүйесін Атом құрылысын бағалау әдісі. өздігінен
оқып-үйрену әдістемесі.оқыту әдістемесі. Оның есептер
Атом құрылысын Әдістері: сабақтан жетістіктері менқұрастырып,
оқып-үйрену әдістемесі фрагмент ӛткізу кемшіліктері. шығару.
Тақырыбы Зат құрылысы, сызба нұсқа, Заттардың
валенттілік және тотығумакеттер, стенд массасының
дәрежесі туралы .әзірлеу. сақталу заңын
ұғымдардың қалыптасуы. оқыту.Химиялы
Әдістері: дәріс, қ теңдеулер
көрнекілік әдіс құрастыру.
12 Тақырыбы: Химиялық Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
элементтерді және Бейметалдардың Химия курсында Амфотерлі
олардың қосылыстарын жалпы қасиеттері. периодтық заңныңқосылыстардың
химияның жүйелеу Бейметалдарды оқып-орны мен маңызы.қасиеттерін
курсында оқып –үйрену үйрену әдістемесі. оқыту
әдістемесі Металдарды Әдістері: әдістемесі.
және бейметалдарды Әңгімелесу, Элементттерді
олардың қосылыстарын студенттердің жеке ң тотығу
оқыту әдістемесі жұмыстары.Сабақтард дәрежесі және
Әдістері: дәріс, ың конспектісін оны химияны
оқытушының баяндауы, құру оқыту
сұрақ жауап үрдісінде
пайдалану
13 Тақырыбы: Химиялық Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
реакция туралы ұғымның Металдардың жалпы Бейметалдарды Бейметалдарды
дамуы. қасиеттері. оқыту периодтық
Тақырыбы: Ерітінділер Металдарды оқып- әдістемесімен жүйедегі
және электролиттік үйрену әдістемесі. танысу. орнына
диссоциалану Әдістері: байланысты
теориясының негіздерінӘңгімелесу, оқытудың
оқыту. студенттердің жеке жалпы
Әдістері: дәріс, сұрақ жұмыстары.Сабақтард әдістемелік
жауап ың конспектісін жоспары.
құру
14 Тақырыбы: Ерітінділер Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
және электролиттік Электролиттік Металдарды және Электролиттік
диссоциалану диссоциация олардың диссоцияция
теориясының негіздерінтеориясы қосылыстарын және тұздар
оқыту. (ЭДТ). тақырыбының мазмұныоқыту гидролизі
Тақырыбы: Органикалық және оқыту әдістемесімен тақырыбын
заттарды оқып- әдістемесі. танысу оқыту
үйренудегі әдістемелік Тақырыптағы әдістемесі.
ұстанымдар. эксперимент.
Әдістері:
15 Тақырыбы: Оқушыларды Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
химия өндірістері және Органикалық Органикалық Гомология мен
халық шаршашылығын қосылыстарды оқыту заттар изомерия
химияландыру әдістемесі. арасындағы ұғымдарын
мәселелерімен Әдістері: генетикалық қалыптастыру
таныстыру. Әңгімелесу,тапсырмабайланыстар жәнемен дамудың
Тақырыбы:Оқушылардың лар құрастыру оларды әдістемелік
химия пәнінен алған пайдалану. . ұстанымдары.
білімін қорытындылау Гибридтенудің
Әдістері: дәріс, маңызды
оқытушының баяндауы түрлерін
оқыту
әдістемесі.
5. Әдебиеттер тізімі
НЕГІЗГІ
1. Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдстемесі: оқу – әдістемелік құралы.-
Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2011. – 236 б.
2. Нұғыманов И., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О.. Химияны оқыту
әдістемесі. Алматы, Print’s, 2005 – 343 б.
3. Мырзабайұлы А.Н. Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық
негіздері. – Алматы, 2004. – 222 б.
4. М.С Пак Дидактика химии . Санкт Петербург 2012 .- 266
5. Зайцев О.С Методика обучения химии. М. Просвещение, 1999.-384б
6. Чернобельская Г.М. Основа методики обучения химии. М.: Просвещение,
1984 г.
7. Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесінің
практикумы. Алматы, Ценные бумаги, 2006 – 288 б.
8. Плетнер Ю.В., Полосин В.С. Практикум по методике преподавания
химии. М., Просвещение, 1980.
ҚОСЫМША
1. Методика преподавания химии Под ред. Н. Е. Кузнецовой. М,.
Просвещение, 1984.
2. Өнербаева З.О. Химия мектепте: оқу – әдістемелік құралы. – Алматы: Абай
атындағы ҚазҰПУ, 2011. – 152 б.
3. Өстеміров К. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары. –
Алматы, 2007 – 203б.
4. Грабецкий А.А. Назарова Т.С. Кабинет химии. М. Просвещение, 1983.
5. Өстеміров. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары.
Алматы, 2008.
6. Көгісов С.М.Химиядан есептер шығарудың әдістемесі.– Актөбе, – Ақтөбе,
2009, 80 бет
7. Грабецкий А.А. Назарова Т.С. Кабинет химии. М. Просвещение, 1983.
8. А. Мырзабаев, Н. Тұрбекова. Химиядан кластан тыс жұмыстар және танымдық
ойындар. Алматы, 1996.
9. Қазақша – орысша, орысша – қазақша терминологиялық сӛздік. Алматы.
Рауан. 2000.
10. М.К. Оспанова, Т.Г. Белоусова, Қ.С. Аухадиева Химия 7, баспа
Мектеп,2017 ж
11. М. Б. Усманова, Қ. Н. СақарияноваХимия 8, баспа Ата мұра,2018 ж
12. М. Б. Усманова, Қ. Н. Сақариянова, Б.Н. Сахариева Химия 9, Алматы
Атамұра 2019ж
13. Оспанова М.Қ, Аухадиева Қ.С, Белоусова Т.Г. Химия 10 , Алматы
Мектеп - 2019жыл
14. Химия мектепте және Химия в школе журналдары.
Мультимедиялық материалдар, электрондық кітаптар (сілтемесін
көрсетіңіз)
1. Bit.lyzonaskach сайт НИШа
2. Виртуальная химическая школа. http:www.maratakm.ru
3,Учебные и методические материалы для учителя химии. http:school-
collection.edu.rucatalogteacher
4. Химический портал. http:www.ChemPort.ru
5. Олимпиадные задачи по химии.
http:www.chemister.ruChemiezada chi.htm
6. .Школьные олимпиады по химии. http:www.chem.msu.surusolimp
7. Электронная библиотека учебных материалов по химии.
http:www.chem.msu.ruruselibrary
6. Дәрістер кешені
Дәріс №1
Тақырыбы: Педагог мамандықтары үшін химияны оқыту әдістемесі ғылым және
оқу пәні. Химияны оқыту үрдісінің жалпы негіздірі
1. Химияны оқыту әдістемесінің анықтамасы, зерттейтін мәселелері.
2. Кеңес өкіметі тұсында химияны оқыту әдістемесінің дамуы
3. Химияны оқыту туралы орыстың ұлы ғалымдары М.В. Ломоносовтың, Д.И.
Менделеевтің, А.М. Бутлеровтың пікірлері, дамуы.
4. Кеңес ӛкіметі тұсында химияны оқыту әдістемесінің дамуы.
5. Қазақстан Республикасында химияны оқыту әдістемесі дамуы.
Мақсаты: Химияны оқыту әдістемесін зерттейтін мәселеріне тоқталып,
студенттер – болашақ мұғалімдердің шығармашылық ізденісіне баулу. Химияны
оқыту әдістемесінің дамуының маңызын ашу.
Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді.
Сондықтан да химия пәні мұғалімдерін дайындайтын жоғары оқу орындарының оқу
жоспарына химияны оқыту әдістемесінің курсы енгізілді.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым әрі оқу пәні. Химия -
заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту
әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға
үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым деп
түсінуіміз керек.
Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық,
сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер
мен ғылыми дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады.
Химияны оқыту методикасының зерттейтін объектісі – сол пәнді
оқыту әрекеті, Оқыту педагогика, дидактика және методика ғылымы тұрғысынан
түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады.
Педагогикалық тұрғыдан қарастырғанда оқыту дегеніміз –
жасөспірімнің бойына ұжымдық тәжірибені сіңіру.
Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту – білім берудің мазмұнын
жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың
(оқушының таным әрекеті) бірлігі.
Методикалық тұрғыдан алғанда оқыту – нақтылы оқу пәнінің материалын
жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен оқудың бірлігі.
Оқыту әрекетіне мұғалім - оқушы, оқушы – оқу пәні, оқушы -
оқушы қатысады. Осылардың ішінде ең негізгісі – мұғалім мен оқушы қарым-
қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері,
мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Оқыту әрекетін, тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту
әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды.
Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол
теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке
пәндерді оқыту, солардың ішінде химияны оқыту методикасы дидактиканың ашқан
жаңалықтарына сүйенеді, оларды өзінің методологиялық негізі ретінде
пайдаланады.
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарына сүйеніп, химияны
оқыту методикасы орта мектептегі химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін
анықтайды. Соларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдап
алынады. Ол мазмұн бағдарламаларда оқулықтар мен оқу құралдарында
баяндалады.
Елімізде қолға алынған әлеуметтік қайта құру әрекеті халыққа білім
беру саласын терең қамтып, мектеп реформасын жүзеге асыру
тұжырымдамаларын тудырады. Осыған орай мектептегі хими пәнінің мазмұнын
жалпы білім беретін мектептерге және химияны тереңдетіп оқытатын кластар
мен мектептерге арналған бағдарламалар жарық көрді. Орта мектептерімізге
ізгілік сипат беру және демократияландыру кезінде бұл бастама жалғасын
тауып, оқыту мазмұнының түрленуі арта түспекші. Солардың әрқайсысын
саралап, ғылыми жағынан негіздеу – химияны оқыту методикасының зерттейтін
негізгі мәселелерінің бірі.
Методиканың зерттейтін тағы бір мәселесі – оқытудың ұйымдастыру
формаларын, құралдарын және әдістерін жетілдіру, мектептің алдына қойылған
жаңа талаптарға сәйкестендіру. Бұлар мұғалім мен оқушы еңбегінің арасындағы
қатынасты, оқушының еріктілігін, дәйектілігін және белсенділігін арттыру
жағына қарай бағыттап отыр.
Методика химияны оқытудың нәтижесін, оқушылардың білім сапасына,
тәрбиесі мен адами тұлғасына тигізген әсерін зерттейді. Оқушылардың
химиялық білімді игерудегі таным әрекетінің ерекшеліктерін және оны іске
жұмылдыру жолдарын іздестіреді.
Сонымен, айтылғандарға сүйеніп, мынадай сұрақ қоюға болады: химияны
оқыту методикасына ғылыми тұрғыда қандай анықтама беруге болады? Бұл – осы
кезге дейін толық шешеімін таппаған мәселелердің бірі. Орыс тілінде
жарияланған оқу құралдарында мынадай анықтама берілген: бұл –
жасөспірімдерге химия ғылымын үйретудің қоғамдық әрекеті, адамгершілік,
инабаттылық тәрбие беру, білім алуға тәрбиелеп, оны дамыту, мектептегі
химия курсының мазмұны және оны оқушыларға игерту заңдылықтары туралы
педагогикалық ғылым. Өздерің байқап отырғандай, бұл анықтамада химияны
оқыту методикасының объектісі молырақ қамтылады немесе оқыту барысының жеке
бөліктері тым аз беріледі.
Тәрбие беру және оқушыларды дамыту – орта мектепте оқылатын барлық
пәндердің міндеті. Бұл салада мектепте өтілетін жиырмадан астам пәндердің
бірі ретінде ғана химия өз үлесін қосады. Оның үстіне химия өзінің бұл
міндетін оқу пәні мазмұнының негізінде жүзеге асырады.
Сондықтан химияны оқыту методикасына ғылыми анықтама бергенде оның
қай ғылымның саласына жататынын, зерттейтін объектісін, тұтасынан алғандағы
оқыту барысын, химияның жалпы білім беретін орта мектептен басқа да арнайы
орта және жоғары оқу орындарында оқылатынын ескеру керек. Химияны оқыту
методикасы қазіргі кезде кәсіптік білім беретін орта мектептерде, арнайы
орта және жоғары білім беретін мектептерде ғылым ретінде қалыптасып,
күрделі зерттеулер жүргізілуде.
Жоғарыда айтылғандарды ескере келіп, Химияны оқыту методикасы –
химиядан білім берудің мазмұнын және химияны оқыту барысының заңдылықтарын
зерттейтін педагогика ғылымының дербес бір саласы деген анықтама беруге
болады.
Әдіскер ғалымдар зерттеген еңбекке келсек, олар химия пәнін оқыту
әдістемесін сонау 1746 жылы М.В. Ломоносов немісшеден орыс
тіліне аударған оқу құралынан бастап, осы кезге дейінгі аралықты қамти
зерттеп, бес кезеңге жіктейді. М.В.Ломоносов (1711-1765) химияның қоғамдағы
маңызын жэне пайдасын насихаттады, жастарға химиялық білім беруді
ұйымдастыру мэселелерін шешуге белсене араласты. Ол тұңғыш химия
зертханасын ұйымдастырып, химияны үйренудегі эксперименттің мэнін жоғары
бағалады, физикалық химияның орыс тіліндегі тұңғыш оқулығын жазды.
Бірінші кезеңді 1864 жылға дейінгі деп белгілейді, оған себеп, Д.И.
Менделеевтің оқу құралының жарық көріп, химия ғылымы жалпы табиғаттану
ғылымынан бөлініп, оның пән ретінде жүйелі оқытыла бастауы болса керек. Бұл
кезеңді авторлар тәжірибе мен оқу құралының жинақталуы деп атаған. Орыстың
атақты ғалымдары (М.В. Ломоносов, Д.И. Менделеев, А.М. Бутлеров, т.б.)
химия ғылымының дамуына зор үлес қосумен бірге, жасөспірімдерге химиялық
білім беру ісімен тікелей айналысты, көптеген құнды әдістемелік пікірлер
айтты. Д.И.Менделеев (1834-1907) жастарға химиялық білім берудің
қажеттігін, мақсаттарын, мазмұнын, сипатын талдаған еңбектер меноқулықтар
жазды, химияның ѳнеркэсіпте жэне ауыл шаруашылыгында қолданылуын корсету
арқылы оқушыларды еңбекке, практикалық іске әзірлеу,химияның мазмұнына
деректі жэне теориялық материалдар енгізу, химиялык экспериментті кеңінен
пайдалану туралы пікірлер айтты.Ол ой-ѳрісі кең, ғылымды жетік білетін жэне
жақсы кѳретін үстаз ғана шэкірттердің жүрегіне жол табады деп мүғалімнің
ролін жоғары бағалады.
A.М.Бутлеров (18281886) ғылымдағы жэне оқыту эрекетіндегі теориялық
білімнің алатын орнын негізден түсіндірді, ѳте жақсы химия оқулықтарын
жазды. М.В.Ломоносов негізін қалаған атом-молекулалық ілім мен массаның
сақталу заңы, Д.И.Менделеев ашқан периодтық заң жэне периодтық жүйе,
А.М.Бутлеровтың органикалық заттардың қүрылыс теориясы орта мектептегі
химия курсының теориялық негізін қүрайды.
Екінші кезең 1864-1900 жылдар аралығы және ол қолдағы қордаланған
тәжірибені, оқыту мазмұнын, түрін, әдісін іс жүзінде сынау, байқау деп
аталады. Химияны оқыту әдістемесі орта мектепке тұрақты оқу пәні болып
енгеннен кейін ғана ғылым ретінде қалыптасты. Патшалық Ресейдің жалпы білім
беретін гимназиялары мен училищелерінде химия жеке пән ретінде ұдайы
оқытылмады. Сондықтан Қазан революциясының алдындағы кезеңде аталған
химиктер С.И. Сазонов, Г.М. Григорьев, А.Н. Реформатский жалпы білім
беретін орта мектептің оқу жоспарында химияның оқу пәнін тұрақтандыру үшін
күресті.
Үшінші кезең 1901-1939 жылдар арасында, оны химия пәнін оқыту
әдістемесінің өз алдына жеке ғылым ретінде туындауынан зерттеу бағыты мен
бағдарының жүйелі анықталып, ондағы шешілетін мәселе ауқымы айқындалды.
Қазан революциясынан кейін ғана орта мектептердің оқу жоспарынан химия
өзіне лайықты орын алды. Талантты педагогтар В.Н. Верховский, Л.М.
Сморгонский, Я.Л. Гольдфарб химия пәнінің жүйелі курсының бағдарламасын,
тұрақты оқулықтарын және тұңғыш әдістемесін жазды (1933). Жастарға химиялық
білім беру химия ғылымының даму кезеңдеріне сәйкес қалыптасты.
Төртінші кезең 1940-1991 жылдар аралығы және ол химия пәнін оқыту
әдістемесі ғылымының толық қалыптасуы, жетілуі делінеді, осы тұста ол басқа
ғылым салаларымен кіріктірілді, тіпті әлемдік әдістеме құрамына енеді. Бұл
кезеңнің аяқталуы, Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы елінің
ыдыраған, бірнеше тәуелсіз мемлекеттерге бөлінуімен тікелей байланысты.
Бүдан кейінгі кезеңде орта
мектептегі химия курсының мазмүны мен қүрылымын ғылыми жағынан негіздеуде
Л.А.Цветков, Ю.В.Ходаков жэне С.Г.Шаповаленко, т.б. кѳп еңбек сіңірді.
Химияны оқыту әдістемесі жалпы білім беретін орта мектептегі химия пәнін
оқыту мэселелерін жан-жақты зерттейтін кѳп салалығылымға айналды. Атап
айтқанда, химияны оқытудың үйымдастыру формалары әдістерін жетілдіруді
Д.И.Кирюшкин, химияның негізгі үғымдарын қалыптастыру, химияны оқыту
қүралдарын жасау жэне тиімді пайдалану әдістемесін С.Г.Шаповаленко,
Н.Е.Кузнецова, химияны оқытудың ѳндіріспен байланысы жэне химиядан
тереңдетіпбілім беру мэселелерін Д.А.Эпштейн, химиялық
эксперименттіңтеориясы мен сарамандығын В.С.Полосин, К.Я.Парменов,
органикалық химияны оқыту мэселелерін Л.А.Цветков, химияның тоериялық
негіздерін оқыту әдістемесін Г.И.Шелинский, В.П.Гаркунов, химияны оқытудың
басқа пәндермен байланысын Е.Е.Минченков, Д.П.Ерыгин зерттеді. Бүлардың
әрқайсысы коптеген ғалым шәкірттер тэрбиелеп шығарды, оқу-эдістемелік
еңбектер жариялады. Одақ кѳлемінде жүргізілетін әдістемелік зерттеулер
үйлестіріліпотырды. Зертхананың ғылыми қызметкерлері
Л.А.Цветков,Р.Г.Иванова, Е.Е.Минченков, М.В.Зуева, Т.В.Смирнова,
Т.З.Савич,И.Н.Чертков П.А.Глориозов, В.Л.Рысс химияны оқытудың
жалпыәдістемесін жазды, мүғалімдерге күнделікті кѳмегін тигізет бірнеше
әдістемелік қүралдарды жариялады. Солардың ішінде Р.Г.Иванованың,
И.Н.Черковтың, П.А.Глоризовтың, Ю. В. Ходаковтың және т.б. әдістемелік
қүралдары қазақ тілінде аударылды.
1940 жылдардан бастап) Қазақстанда химияны оқыту әдістемесін жасау және
жетілдіру ісі қолға алынды. Бастапқыда озат мұғалімдердің іс тәжірибесін
кеңінен тарату және мұғалімдерге көмек көрсету мақсатымен біраз жұмыстар
жазылған.
Соңғы бесінші кезең 1992 жылдан басталады, ол жалпы жалпылау, жетілу
кезең деп аталады. Бұл кеңес үкіметі үшін соңғы кезең болса, біздің
тәуелсіз еліміз – Қазақстан Республикасы үшін дербес дамудың бірінші кезеңі
болмақ.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Оқыту эрекетінің жеке боліктерін сипаттап, олардың озара байланысын
кѳрсетіп, химияны оқыту әдістемесіне ғылыми анықтама беріңіз;
2. Химияны оқыту эдісін басқа гылыммен байланысын сызбанүсқа арқылы
корсетіңіз
3. Химияны оқыту туралы орыстың үлы ғалымдары.
М.В.Ломоносовтың, Д.И.Менделеевтің, А.М.Бутлеровтың пікірлері қандай болды?
4. Кеңес окіметі түсында химияны оқыту әдістемесінің қалай дамыганын
сипаттаңыз.
5. Қазақстан Республикасында химияны оқыту әдістемесі қалай дамыды жэне
қазірғі жағдайы қандай?
Дәріс №2
Тақырыбы: Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері.
1. Орта мектепте химия оқытудың мақсаттары.
2. Химияны оқытудың міндеттері
3. Оқушыларда гылыми кѳзқарас қалыптастыру.
4. Химияны оқыту барысында оқушылардың ақыл-ойын дамыту.
Мақсаты: Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері мен принциптерін
түсіндіру
Жеке оқу пәндерінің мақсаты қоғамның мектеп алдына қойған әлеументтік
талабы бойынша анықталады. Ол мақсат - әржақты жетілген, ӛз ісіне сенімі
күшті, қоғамдағы түбірлі ӛзгерістерді жүзеге асыруға қабілетті кісіні
тәрбиелеу. Бұл, мақсатқа жету үшін мектеп жасӛспірімдерді табиғат, қоғам,
адам және оның еңбегі туралы білім жүйесімен қаруландырады, ақыл – ой,
адамгершілік, эстетика-лық, дене тәрбиесін береді, ғылыми және ізгілік
кӛзқарастары, қабілеттерінің барынша дамуына қажетті жағдайлар жасайды.
Осы жалпы мақсатқа сәйкес әр пәннің алдына ғылым негіздерінен білім беру,
тәрбиелеудегі жинақты тәсілді жүзеге асыру, оқушыларды әржақты дамыту
мақсаттары да қойылады. Химия пәні де оқушыларға табиғат туралы және
технологиялық білім беру, ғылыми кӛзқарас қалыптастыру, солардың негізінде
экологиялық, экономикалық, адамгершілік, еңбек және т.б. тәрбиесін беру,
олардың бақылау, қабылдау, түсіну және ойлау қабілетін дамыту мақсаттарын
кӛздейді. Бұл мақсаттар химияны оқыту барысында одан әрі салаланып жүзеге
асады, олар:
1. Химия ғылымының негізін оқушыларға игерту арқылы үздіксіз білім алуға,
сарамандық істерге араласуға әзірлеу, политехникалық дайындық беру;
2. Химия зертханасында, ӛндірісте, табиғатта және күнделікті ӛмірде
байқалатын сапалық ӛзгерістерді бақылауға және түсіндіре білуге үйрету;
3. Химиядан алған білімді басқа пәндерден алған біліммен байланыстырып,
табиғат туралы ғылыми материалистік кӛзқарас қалыптастыру;
4. Заттармен, құралдармен, кӛрнекі құралдармен жұмыс істей білудің
біліктері мен дағдыларын игерту;
5. Білім, білік және дағдыны оқу барысында, ӛмірде, қоғамға пайдалы еңбекте
қолдана білуге үйрету;
6. Оқушыларды білім мен білік алу инициативасына, дербестікке және
табандылыққа тәрбиелеу;
7. Оқушылардың химияға құштарлығын және қабілетін дамыту, кәсіптік бағдар
беру.
Химия пәнінің мақсаттары әр сыныптың химия курсында, олардың жеке
тақырыптарында, тақырыптар бойынша ӛткізілетін сабақтарда нақтыланады.
Оқытудың мақсаты дегеніміз - жорамал нэтижесі, ол оқытудың міндеттері
арқылы жүзеге асады. Орта мектепте химиядан берілетін білімнің мазмұны
химия ғылымының даму дэрежесін ескеріп, дидактикалық талаптарға сай таңдап
алынады жэне химия ғылымының негізі деп аталады. Химияның негізі үш салалы
білімнен тұрады.
Олар:
1.Заттар туралы ілім;
2. Химиялық теориялар мен заңдар жѳніндегі білім;
3.Химиялық ѳндіріс туралы білім.
Химиядан орта білім берудің бірінші міндеті – химияның жаратылыстану
ғылымдарының арасындағы алатын орнын корсету
Химиядан орта білім берудің екінші міндеті – пәнаралық байланысты
жүзеге асыру. Химия заттардың химиялық қасиеттерін зерттеу және түсіну
саласында физиканың әдістері мен теориялық кӛзқарастарын пайдаланады. Жер
туралы ғылымдар (геология, минералогия және т.б.) минералдар мен тау
жыныстарының ӛзгерістерін олардың құрамына кіретін заттар деңгейінде
қарастырып түсінуге тырысады. Организмдердегі тіршілік әрекеттерінің мәнін
физика мен химияның заңдылықтарына сүйеніп, молекулалық биология зерттейді.
Химиялық орта білім берудің үшінші міндеті – табиғаттың тұтастығы,
онда жүзеге асатын құбылыстардың бір-бірімен байланыстылығы шарттылығы
жӛнінде ғылыми кӛзқарас қалыптастыру. Ӛлі табиғатты құрайтын минералдар мен
тау жыныстары, тірі табиғатты құрайтын организмдердің денесі заттардан
тұрады. Заттардың ӛзі жүзге жуық химиялық элементтердің атомдарынан, ал
атомдар санаулы ғана қарапайым бӛлшектерден құралады.
Химиядан орта білім берудің тӛртінші міндеті – орта мектептегі
химияның негізіне кіретін заттар туралы оқу материалын іріктеу. Қазір үш
миллионнан астам заттар белгілі, олардың саны үздіксіз артуда.Осы
миллиондаған заттардың ішінен қайсысы және қандай дәрежеде ӛту қажеттігін
шешу – аса жауапты міндеттердің бірі.Заттар туралы білім ұғымдардан тұрады,
олардың негізгілері – химиялық элемент, химиялық реакция, химиялық ӛндіріс.
Химиядан орта білім берудің бесінші міндеті – химия курсын құрайтын
ұғымдар жүйесін, әр жүйеге кіретін жеке ұғымдарды анықтау, олардың оқылу
ретін белгілеу.
Заттар мен ұғымдар теориялық кӛзқарастар тұрғысынан іріктеп алынады.
Олардың бірі – теорияны ӛтуге әзірлеу үшін, екіншісі – бекіту үшін,
үшіншісі теорияның негізінде оқып үйрену үшін қажет. Мәселен, заттардың
қасиеттерін түсіну үшін - оның атом-молекулалық құрылысын, элементтердің
қасиеттерін түсіну үшін атомының құрылысын, периодтық заң мен периодтық
жүйені білу керек.
Химиядан орта білім берудің алтыншы міндеті - орта мектепте оқылатын
теориялардың мазмүнын, деңгейін және орнын негіздеу. Теориялық білім
деректі материалдарды сүрыптау, түсіндіру және болжау, үғымдарды анықтау
міндетін атқарады.
Химиядан орта білім берудің жетінші міндеті - орта мектептегі химия
ғылымының негізіне кіретін ондірістік материалдарды анықтау арқылы
оқушылардың политехникалық әзірлігін арттыру. Бүл негізді жүзеғе асыру үшін
химия ондірістерімен жэне олардың ғылыми неғіздерімен таныстыру,
технологиялық негізгі үғымдарды қалыптастыру, қалаулы қасиеттері бар
ѳнімдерді, бағалы синтетикалық материалдарды ѳндірудегі, қалдықсыз
технология жасаудағы химияның мэнін корсету, химиямен байланысты
мамандықтарға кәсіптік бағдар жасап, еңбек тэрбиесін жүзеге асыру керек.
Химиядан орта білім берудің сегізінші міндеті – табиғатты аялай білуге
баулу; химияны және химия ӛнеркәсібін ӛркендетуге байланысты ауаның, судың
топырақтың ластануын болдырмау; минералды тыңайтқыштарды, ӛсімдіктерді
қорғайтын заттарды пайдаланудың тиімді және тиімсіз жақтарын білу; соңғы
кезге дейін химияны кілең мадақтайтын сыңаржақтылықты қойып, оның
табиғатқа, организмдерге және адамның денсаулығына тигізетін әсері жӛнінде
екі жақты ақиқат пікір тудыру.
Химиядан орта білім берудің тоғызыншы міндеті – оқушылардың таным
әрекетін жандандыру, білім мен білік алудағы белсенділігін арттыру.
Химиядан орта білім берудің оныншы міндеті – оқушыларға химияның
ғылыми тілін жетік меңгерту; Химиялық әдебиеттермен жұмыс істей білудің
біліктері мен дағдыларын қалыптастыру, сӛйлей білуге, ӛз ойын анық, дәл,
жүйелі және дәлелді жеткізе білуге үйрету; химияның ӛзіне ғана тән тілдік
құралдарын, химиялық символиканы, номенклатурасын және терминологиясын
жетік білдіру; олардың мағынасы мен құрылысын нақтылы түсініп, қолдана
білуге үйрету.
Оқушыларда гылыми кѳзқарас қалыптастыру.
Химияны оқыту барысында оқушылардың ақыл-ойын дамыту.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Педагогикадан алған білімдеріңізге сүйеніп, орта мектептегі оку
пэндерінің атқаратын қызметін айтып беріңіздер.
2. Химиядан орта білімнің жеке боліктерін сипаттаңыздар.
3. Ғылыми козқарас қалыптастыруды қалай түсінесіз, оның деңгейлері туралы
білетініңізді еске түсіріңіз.
4. Диалектикалық материализмнің заңдары мен категорияларының жалпы сипаты
болатынын дэлелдейтін химиялық мысалдар келтіріңіз.
5. Химияны оқыту барысында тэрбие беру мәселелерін қалай түсінесіз?
6. Химияны оқыту барысында оқушылардың дамуы қалай жүзеге асады?
Дәріс №3-4
Тақырыбы: Орта мектептегі химия курсының мазмұны және құрылымы
1 Химия курсының мазмүнын таңдауга жэне оқытуга қойылатын дидактикалық
талаптар.
2 Оку материалының қазіргі ғылым деңгейіне сәйкес келуі.
3. Орта мектептегі химия курсы мазмұнының қалыптасу кезеңдер.
4. Химиядан алган орта білім мазмүнының келешегі туралы нүсқама қүжаттар
Мақсаты: Мектеп химия курсы мазмұны мен құрылымы, білімді таңдап алуға
қойылатын жалпы талаптармен таныстыру.
Мазмұн – химиядан білім берудің негізгі құрамдастарының бірі.
Химиядан білім берудің мазмұнын қарастырған кезде қолданылатын негізгі
түсініктер: химиядан білім берудің мазмұны, химияны оқытудың мазмұны,
мектеп химия курсы, химияның негіздері, оқу пәнінің мазмұны.
Химиядан білім берудің мазмұны – химиядан білім беру мен өздігінен
білім беру үшін қажет білімді көрсететін жалпы дидактикалық категория, іс–
әрекеттің әдістері, шығармашылық тәжірибесі, еңбекке, ғылымға, білімге,
материалдық және рухани мәдениетке, табиғатқа, адам қоғамына, денсаулыққа
қатысты бағалы қасиеттер;
Химияны оқытудың мазмұны – Мектепте нені оқимыз және нені оқытамыз?
деген сұраққа жауап беретін және химиядан білім берудің мазмұны
түсінігіне бағынатын ұғым;
Мектеп химия курсы – барлық оқушыларға қол жетімді және дидактикалық
қайта өңделген формада химия ғылымының негізін құрайтын, кіріктірілген
(интегративті) курс;
Химияның негіздері – химияның ғылыми тілі, заңдары, ұғымдары мен
теориялары, жетекші ойлары негізінде жасалған, қоршаған ортадағы химиялық
нысандар туралы ғылыми білімдер жүйесі;
Оқу пәнінің мазмұны – ғылыми білімдердің, пәндік біліктіліктің,
пәнаралық, пәнішілік байланыстардың жүйесі, сонымен қатар меңгеру аппараты
мен бейімделу жүйесі.
Оқу пәндерінің мазмұнын ғылми негіздері деп атайды. Қазіргі кездегі орта
білімнің мазмұны мен құрылымын мынадай төрт жүйеге топтастыруға болады:
1. Химия негіздері мен химия технологиясының білім жүйелері.
2. Химиядан білім берудегі іскерліктермен дағдыларды қалыптастыру
жүйесі.
3. Іс жүзінде жинақталған танымдық, қолданбалы тәжірибелер жүйесі.
4. Қоршаған орта мен арадағы қарым- қатынас жүйесі.
Мектептік химия курсының мазмұны әр сыныпқа сәйкес келетін бағдарлама
анықтайды. Оқулықта мектеп бағдарламасының көлеміндегі химиялық білімнің
мазмұны жарияланады. Мектеп бағдарламасы мынадай ұстанымдарға сәйкес
құрылады:
• ғылымилығы
• түсініктілігі
• жүйелілігі немесе бірізділігі
• тарихи ұстанымы
• теорияның тәжірибемен байланысы
Ұстаным дегеніміз – пәнді құруға және оқытуға негіз болатын қажетті
ереже.
Ғылымилығы. Орта мектептегі химияның негізіне ғылымда толық
дәлелденіпанықталған көзқарастар, деректер кіреді. Орта мектепте химия
курсынан оқушылар алатын білім ғылым негізінде бұрмаланбай оқушылар
санасына дәл, нақты жеткізілуі тиіс. Олар педагогтің қарапайымдалып,
өнделген түрде берілсе де, ғылым негіздері болып табылатын нағыз ғылым
туралы шын түсінікті қалыптастырады.
Жүйелілігі. бірізділігі деп те атауға болады Оқу материалын бірінен бірі
туындайтындай етіп, бірізділікпен оқыту керек. Тек жүйелі білім ғана
оқушыға іс жүзінде пайда келтіреді. Бұл принцип химияның негізгі ұғымдарын
қалыптастырғанда ескеріледі
Зат –Химиялық элемент – Валенттілік – Химиялық формула – Химиялық реакция.
Бұл ұстанымды жүзеге асырғанда танымдық процесс заңдылықтары –
белгіліден – белгісіздікке, қарапайымнан – күрделіге қарай ескеріледі.
Жүйелілік ұстанымды ескергенде индуктивті және дедуктивті тәсіл
қолданылады:
индуктивті тәсіл – оқытудың алғашқы уақытында, оқушылардың теориялық базасы
жоқ, уақытта жеке мәселеден жалпы мәселеге көшу, бақылау мен фактілерден
қорытынды жасау әдісімен өтеді.
Мысалы: Оттек, Оксидтер, Жану тақырыбын өткенде оқушылар оксидтердің жеке
өкілдері мен танысады, ал оксидтер туралы білімді бейорганикалық химияның
қосылыстардың маңызды кластарын қорытындылау деп аталатын 5 тарауда
қорытындылап, бекітеді.
Химия курсының жеке сатыларында дедуктивті тәсіл – жалпы мәселеден
жеке мәселеге көшу тәсілі де қолданылады. 6-7 тарау Периодтық заң және
периодтық жүйесі, және заттардың құрылысы теориясынан кейін кез келген
топқа сипаттама беріп, өкілінің қасиетін қарастыруға болады.
Түсініктілігі. Бұл ғылыми негізге- кереғар, жүйелікке тура қатысты болады.
Оқу материалдарының түсінікті болуы көлеміне жэне ғылыми деңгейіне
байланысты, сондықтан кейбір ғылыми ақпарды оңайлатып беруге тура келеді.
Оңайлатудың дэрежесін тым төмендетіп жіберсе, бұрмалаушылыққа әкеліп
согады. Оқушылар химиялық қосылыс жэне қоспа ұғымдарымен нақтылы мысалдар
арқылы танысқан соң ерітінділер өтіледі. Осыған орай оңайлату үшін ерітінді
ұғымына қосылыс деп те немесе қоспа деп те анықтама беру жөнінен химиялық
қосылысқа (еріген зат жэне еріткіш бөлшектерінің өзара эрекетессуі),
екіншілері бойынша қоспаға (құрамы тұрақсыз) ұқсайды.
Оқу материалын оқушыға түсінікті етіп беру керек. Оқушы өзінің әлі
келетінің меңгереді, бұл оның ақыл-ой өрісінің даму дәрежесіне сәйкес
келеді
(CuOH)2CO3 – малахит деп береміз, әйтпесе түсінбейді. KMnO4 – марганцовка.
Саналылық және белсенділік негізі - оқыту барысында мү_ғалім мен оқушы
еңбегінің ара салмағын оқушылар жағына ауыстырып, олардың пэнге қызығуын
жэне білім алудағы белсенділігін арттыру. Ол үшін білімнің қажеттігі мен
пайдасына оқушылардың көздерін жеткізіп, өздігінен жұмыс істей білуге
үйрету керек.Ғылым тілін меңгеруге байланысты саналылық негізінің маңызы
арта түседі. Оқушылар термин арқылы берілетін ұғымның негізгі белгілерін,
қажет жағдайда, зат атауының шығу төркінін, химиялық символиканың мәні мен
магынасын түсінуі, солар арқылы белгіленген заттар мен қүбылыстарды
елестете білуі керек. Мүның өзі оқушылар білімінің жаттанды жэне үстірт
болмауын қамтамасыз етеді..
Көрнекілік принципі Ертеден келе жатқан принцип. Оқушылар білімді заттар
мен химиялық әрекеттерді тікелей қабылдау арқылы алуы тиіс. Егерде бұл
мүмкін болмаған жағдайда атом мен молекула құрылысының моделін, суреттерін,
сызбанұсқаны, баспадан шыққан оқу құралдарын пайдаланады. Осының бәрінде
оқушылар жан-жақты бақылау жасауға әр көрнекіліктен барынша мол ақпар
алуға, бақылау нәтижесін қорытындылап, түсіндіре білуге үйренуі керек.
Теорияның сарамандыққа байланыстылығы. Бүл -оқушылардың ғылым
негіздерінен алған білімін омірмен, қоғамдық қүрылыс сарамандығымен
ұштастыру арқылы жүзеге асады, политехникалық білім беру
мәселелерін қамтиды. Реті келген жағдайда химия ғылымында ашылған
жаңалықтардың ондіріске енгізілуін, ал химия онеркәсібінің қажеттілігі
ғылымның дамуына түрткі болғанын нақты мысалдармен түсіндіріп отырған
жөн. Мәселен откен ғасырда азот тыңайтқыштарын молынан ондіру, оқ-дэрі
жасайтын нитрат алу қажеттігі туғанда химиялық
байланыстырудың мәселесі қойылды. Осыған орай аммиак синтезінің
жағдайларын, химиялық тепе-теңдікті қалаған жағына қарай ығыстыру
шарттары, әрекетті жүзеге асыру қүралдары мен негіздері жан-жақты
зерттелді.Соз болып отырған принципті жүзеге асыру үшін оқушылар химиядан
алган теориялық білімін сарамандық таным есептерін шығаруға қолдана білуі
тиіс. Бұл есептер өмірде, табиғатта, зертханаларда жэне өндірісте жиі
кездесетін құбылыстарға негізделіп құрастырылады.
Орта мектептегі химия курсының мазмүның сүрыптау негіздері. Химияны оқыту
эдістемесінің негіздерінде оқу материалының көлемін және қиындығын
реттеудің мынадай жалпы педагогикалық талаптары келтірілген: мазмүнынның
түтастығы; ғылыми дэлдігі жэне қүндылығы; оқушылардың жас ерекшіліктеріне
сай келуі; оқу жоспарындағы сағат санының ескерілуі; көпшілік мектептің
жағдайына сәйкестігі; халықаралық стандартпен үйлесімділігі.Бүлар оқу
пэндерінің бәріне тиесілі жалпы талаптар. Мектептегі химия курсының
мазмұнын іріктеудің кейбір өзіндік негіздері химиядан сабақ беру
әдістемесінде талданған. Енды соларға тоқталып отейік.
Оқу материалының қазіргі ғылым деңгейіне сәйкес келуі. Қазіргі ғылыми-
техникалық даму дәуірінде жеке ғылым салалары қорыштап дамыды. Қайсыбір
топшылауларға қарағанда, әр 7-10 ғылыми ақпараттың көлемі екі есе өскен
екен. Мұның өзі оқу пәндерінің мазмұнын дүркін-дүркін қайта қарап,
жаңалықтармен толықтырып отырып отыруды қажет етеді.Оқу пәні ретінде
химияның мазмұнына деректі материалдар, Жетекші теориялар мен заңдар,
өңдірістік материалдар енгізіледі. Осылардың әрқайсысы соны деректермен,
химиялық технологияның жаңалықтарымен, жаңа иедялармен толысуы керек.Химия
курсының мазмұнын таңдағанда және толықтырғанда таңдаған жүйелі түрде
орналасуы ескеріледі. Оқу материалының шінен ең іргелі білім мен біліктері
іріктеліп, жетекші идеяның төңірегіне топтастырады, олардың ішкі мәнін
жалпы заңдылықтарды қамтитын теориялардың тұрғысынан түсіндіреді.Демек
теория мен деректі тәжірибелік білімнің арақатынасын тиімді анықтау - аса
маңызды әдістемелік міндеттердің бірі.Деректер теориялық көзқарарсты
жетік меңгеретін дәрежеде ғана алынады. Олардың мөлшері көбейіп кетсе, кері
нәтиже береді.
Политехнизм негізі. Бұл негізді жүзеге асыру үшін химия курсының
мазмұнына енгізілетін материалдар: 1) алдыңғы қатардағы химия
өндірістерінің жэне негізіне химиялық эрекеттер жататын кейбір ондіріс
орындарының шикізаттары, онімдері, технологиялық барысы, қажет болған
жағдайда қондырғылары мен аппаратары; 2) ондірістің жалпы және химияға тән
ғылыми негіздері; 3) халық шаруашылығын химияландырудың негізгі бағыттары,
басқа пндірістермен байланысы, ауыр индустриядағы алатын орны; 4) химия
өнеркэсібінің дамуы, қазіргі жайы, өркендеу перспективалары; 5) химия
өндірістерінің экологиялық мәселелерін шешудегі мәні; 6)кәсиптік бағдар
беретін материалдар.
Келтірілген материалдар оқушылардың ғылыми-техникалық ой -орісін дамытуға
бағытталған. Бұлардан басқа гюлитехнизм пкушыларды сарамандық іске
бейімдеу, тұрмыста жэне табиғатта жиі кездесетін заттармен жұмыс істей білу
біліктері мен дағдыларын қалыитастыру мақсатын көздейді.
Тарихи негіз. Бұл негізді жүзеге асыру дегеніміз – химия ғылымын дамыту
бағытында көрсету, оның өткені, бүгінгісі және болашағы туралы оқушыларда
пікір қалыптастыру. Тарихи негіз екі бағытта жүзеге асады: біріншісі - орта
мектептегі химия курсының мазмұны мен құрылысын анықтағанда ғылымның тарихи
даму логикасын ескеру, екіншісі - химия элементтердің заттардың, химия
гылымының дамуына елеулі үлес қосқан ғалымдардың өмірі мен еңбектерінен
мәлімет беру.
Бірінші бағыттың негізінде теориялық козқарастардың орналасу
реті.анықталады, Мұнда оқушыларды ғылым тарихындағы адасулар мен
қателіктерге соқтырмай, тура жолмен алып жүру максаты көзделеді,Екінші
бағыт бойынша оқу материалыньвд мазмұнына кіретіндер,Кен таралған және
толық түрде өтілетін элементтердің, мысалы оттегі мен суттегінің ашылу
тарихы жөнінде мағлұматтар беру; 2) атом-молекулалық ілімінің негізін
қалаған М.В. Ломоносов, Дж,Далтон еңбектерімен қысқаша таныстыру; 3)
массаның сақталу заңының ашылуына байланысты М.В.Ломоносов жэне А. Лавуазье
тәжірибелерін сипаттау; көрнекті ғалымдардың ғылымға келу жолын,
қиыншылықтарды жеңу үстіндегі табандылығын, Отанына деген шексіз
сүйіспеншілігін нақтылы мысалдармен көрсету.
3.2 Химиядан білім беру мазмұнының негізгі құрамдастары
Химиядан білім беру мазмұнының негізгі құрамдастарын бір-бірімен
байланыстыратын үш блокқа біріктіреді.
1– блок (Б1) – Білім жүйелері;
2 – блок (Б2) – Білік. Шығармашылық тәжірибе. Құзіреттілік;
3 – блок (Б3) – Құндылықты қатынастыр;
Бірінші блок төменде келтірілген білім жүйелерін құрайды:
1. қоршаған ортаның химиялық объектілері – химиялық элементтер, заттар,
реакциялар, технологиялар;
2. ғылыми тілі – химиялық, алгоритмдік т.б.;
3. танымдық әдістер – ғылыми, оқу, т.б.;
4. химиялық теория, заңдар, заңдылықтар;
5. шикізат, материал және технологияның химиялық негізі мен өндірістің
экономикасы;
6. әдіснамалық, философиялық, экологиялық және басқа бағалау білім
жүйесі;
7. әлеуметтік-практикалық, және басқа да өмірілік маңызы бар мәселелер.
Блок 1. Бірінші блоктың әр-бір жүйесін екі бөлікке бөлуге болады.
Тұрақты (жалпы, барлық білім беру орындарында өзгеріссіз қолданатын) және
вариациялық (аймақтық, бейіңді мектептерге, арнайы оқу топтарына маңызы
бар) деп.
Блок 2. Екінші блок бір-бірімен байланысты біліктілік пен шығармашылық
іс-әрекет нәтижесі түріндегі төрт негізгі топтық (зияткерлік сипаттағы
жалпылогикалық, пәнаралық сипаттағы жалпыоқулық, пәндік сипаттағы арнайы
және жалпыеңбектік) тәсілді қамтиды. Бұл арада біріктіру функциясын әмбебап
сипаттағы жалпыеңбектік білік атқарады. Әмбебап оқу әрекетін қалыптастыру
бағдарламасы дербес, реттеуші, танымдық және коммуникативтік сияқты маңызды
түрлерді қамтиды. Ұстаз өзінің білім беру практикасында маңызды, әмбебап
оқу білігінен әмбебап оқу әрекетіне ауысу деген ұстанымды жүзеге асыруға
ұмтылуы қажет, және де бұл пәндік құзыреттіліктен тыс жүзеге асырылмайды.
Пәндік құзыреттілік – бұл белгілі бір сұрақтар айналасындағы берілген бір
пәннің білім, білік және дағдылар қоспасы.
Жалпы білім беруде химиядан пәндік құзыреттілікке негізінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
.
Химия кафедрасы
SYLLABUS
Химияны оқыту әдістемесі
Білім беру бағдарламасы 5В011200 – Химия мамандығының студенттеріне
арналған
Құрастырушы: Есеева Г.Б., химия кафедрасының аға оқытушысы
Орал, 2019 ж.
3 Курстың саясаты:
Сабаққа қатысу қатаң түрде, міндетті болып табылады. Егер қандайда бір
себеппен студент сабаққа қатыса алмаған жағдайда, барлық меңгерілмеген
материалға жауапты.
Бақылау тапсырмалары орындалуға міндетті және уақытылы тапсырылуы
тиіс. Кешіктіріліп орындалған жұмыс автоматты түрде төмен бағаланады.
Аралық аттестациясының қорытындысы студенттің сабаққа қатысуы,
белгіленген мерзімде өздік жұмыстарын орындауы, сабақ барысындағы ауызша
немесе жазбаша жауаптары, сонымен қатар аралық бақылау нәтижесі ескере
отырып қойылады.
Аралық аттестация қорытындысы студенттің сабаққа қатысу, өзіндік
жұмысты уақытылы орындауына, сабақ кезіндегі ауызша және жазбаша түрдегі
жауабына және аталған аралық бақылаудың нәтижесіне байланысты шығарылады.
Егер студент белгіленген мерзімде сәйкес келетін мекеменің растайтын
құжатымен денсаулық жағдайына немесе басқа да дәлелді себептермен сабақ
босатып, аралық бақылауды тапсыра алмаған жағдайда, студент аралық
бақылауды индивидуалды түрде тапсыруға құқылы.
Кез-келген көшіру немесе плагиат (дайын тапсырмаларды көшіру, қолдану
және басқа студенттің тапсырманы орындауы) жазасы аудиториядан шығару
немесе бағасын қанағаттанарлықсыз деп тану түрінде болады.
Сабақ жүру барысында ұялы телефондар өшіріледі.
4. Пәннің құрылымы мен мазмұны
АптДәріс Семинар \
а практикалық сабақ,СОӨЖ СӨЖ
зертханалық сабақ
1 - модуль Химияны оқыту әдістемесінің жалпы мәселелері
1 Тақырыбы: Педагог Тақырыбы: Мектеп Тақырыбы: Тақырыбы:
мамандықтары үшін химия кабинеті және Орта мектептің Оқыту
химияны оқыту оның негізгі химия кабинеті мақсаттары.
әдістемесі ғылым және жабдықтары. және оның Химиялық
оқу пәні. Химияны Кабинеттің жұмысын негізгі ыдыстар және
оқыту үрдісінің жалпы ұйымдастыру. жабдықтары оларды
негіздері Әдістері: пайдалану.
Тақырыбы: Химияны құжаттармен жұмыс,
оқытудың мақсаттары хабарлама және шағын
мен міндеттері. конспекті даярлау.
Әдістері: дәріс,
әңгімелесу,
2 Тақырыбы: Орта Тақырыбы: Қазақстан Тақырыбы: Оқыту Тақырыбы:
мектептегі химия Республикасы Білім мақсаттары: Химияны оқыту
курсының мазмұны және және ғылым химиялық білім әдістемесінің
құрылымы министрлігі, беру, пайда болуы
Ы.Алтынсарин практикалық және
Әдістері: дәріс, атындағы Ұлттық білік пен дағды дамуытуралы
оқытушының баяндауы білім академиясы қалыптастыру, қысқаша
даярлаған құжаттар. политехникалық тарихи очерк.
Химиядан оқу білімнің Қазақстанда
бағдарламалары. міндеттері. химияны оқыту
Әдістері: хабарлама Химияны оқыту әдістемесі
даярлау, шағын әдістемесінің ғылымның
конспекті даярлау. басқа дамуы.
электрондық порталдағылымдармен
байланысы.
3 Тақырыбы:Химияны Тақырыбы: Химиядан Тақырыбы: Тақырыбы:
оқытудағы ұғымдар мектеп оқулықтарын Химия Мектептегі
жүйесі. талдау:құрылымы, дидактикасының химия курсын
Тақырыбы: Химия тілі –қызметі. дамуы. құрудың
химияны оқытуда таным Әдістері: пікір Дидактикалық негізгі
құралы. талас,әнгімелесу, принциптер. ұстанымдары.
Әдістері: дәріс,сұрақ мәлімдеме жасау. Ойлау әрекетін Маңызды
жауап деңгейлеп теориялар,
қалыптастыру заңдар және
теориясы олардың
таңдау
ұстанымы
4 Тақырыбы: Химияны Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
оқыту әдістері мен Мұғалімнің оқу Жылдық, Химиядан
тәсілдері.Сөздік жоспарлары. Сабақтыңкүнтізбелік мектеп
әдістер. жоспары және жоспар Химия оқулықтары.
Тақырыбы: Көрнекілік конспектісі. пәнінен Оқулықпен
әдістерінің химия Әдістері: тақырыптық-күнтіжұмыс істеуді
сабағындағы рөлі үй тапсырмаларын збелік жоспар ұйымдастыру.
Әдістері: дәріс,сұрақ қорғау және құру
жауап таныстыру Студент Сабақтың
конспектілерімен конспектісін
танысу. құру
5 Тақырыбы: Химияны Тақырыбы: Тақырыбы: Химия Тақырыбы:
оқытудағы практикалық Химияның алғашқы бойынша Химияны
әдістер. Химиядан ұғымдары. Тақырыптыңпрактикалық оқытудағы
білім беру мен білім мазмұны мен оқыту жұмыстар , көрнекілік.
алудағы жаңа тәсілдер.әдістемесімен олардың түрлері.Химия
Тақырыбы: Химиядан танысу. Ойша экспериментсабағындағы
оқу жұмысын Әдістері: Сан зертханалық
ұйымдастыру есептерін шығару тәжірибенің
Әдістері: дәріс,сұрақ методикасын талдау: құрылымы.
жауап Сабақтан фрагмент
өткізу
6 Тақырыбы: Мұғалімді Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
сабаққа даярлау. Сутек. Оттек және Термохимиялық Сан есептері
Тақырыбы: Химиядан озон тақырыбының теңдеу бойынша типтеріне
топсеруен. мазмұны мен оқыту Авогадро заңына,өздігінен
Әдістері:дәріс, әдістемесі. газдардың есептер
оқытушының баяндауы Әдістері: Химиялық салыстырмалы шығару.
құбылысты бақылау тығыздығына
және түсіндіру. есептер шығарып
үйрену.
7 Тақырыбы: Химияның Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
факультативтік Сутек – химиялық Химиялық тіл- Химиядан
сабақтары. элемент және жәй химияны танудың өткізілетін
Тақырыбы: Химия пәнінезат тақырыбының құралы және өндірістік
арналған сыныптан тыс мазмұны мен оқыту әдісі, білім таным
жұмыс.Химиялық әдістемесі. берудің, жорықтарының
олимпиадалар мен тәрбиелеудің үлгі тізімі.
байқауларды Әдістері: және оқушылардыңХимия
ұйымдастыру Зертханалық сабақтыдамуының маңыздыѳндірісіне
әдістемесеі. өңдеу. Ауызша жауап құралы. үйымдастырыла
Әдістері: дәріс, беру, тын бір
оқытушының баяндауы оқу-материалдарымен топсеруенннің
жазбаша жұмыс жоспарын
жасаңыздар.
8 Тақырыбы: Сан Тақырыбы: Химиялық Тақырыбы: Сапа Тақырыбы:
есептерін шығару есептерін шығару есептері, Ерітінділер
эдістері әдістемесі типтері және тақырыбына
Тақырыбы: Эксперимент Әдістері: шешу әдістері. есептер
есептерің шығару есептерді шығару, құрастырып,
әдістемесі. Жазбаша бақылау шығару.
Әдістері: жұмысы
9 Тақырыбы: Химиядан Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
оқушылардың оқу Ерітінділер және Ерітінділер Ерітінділер
жетістіктерін бақылау ерігіштік. тақырыбы бойыншатақырыбына
Әдістері: дәріс, тақырыбының мазмұны есептер есептер
оқытушының баяндауы мен оқыту шығарудың шығару..
әдістемесі. алгаритмі.
Әдістері: Сан
есептерін шығару
методикасын талдау:
10 Тақырыбы: Химияны Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
оқытудың технологиялықБейорганикалық Оқушылардың Бейорганикал
негіздері заттардың негізгі білімін есепке ық заттардың
Әдістері: дәріс, кластары қойылатыналу және жеке негізгі
зерттеу әдісі, тәжірибелер бақылау. кластары
техникасы. тақырыбы
Эксперимент бойынша
есептерін шығару білімді
әдістемесі қорытындылау
Әдістері: Химиялық сабақтарының
құбылысты бақылау конспектісін
және түсіндіру. құру.
2 - модуль Мектеп химия курсындағы жеке тарауларды оқыту әдістемесі.
11 Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
Д.И.Менделеевтің Д.И. Менделеевтің Тестілеу-білімдіСан есептері
периодтық заңының, периодтық жүйесі. қадағалау және типтеріне
периодтық жүйесін Атом құрылысын бағалау әдісі. өздігінен
оқып-үйрену әдістемесі.оқыту әдістемесі. Оның есептер
Атом құрылысын Әдістері: сабақтан жетістіктері менқұрастырып,
оқып-үйрену әдістемесі фрагмент ӛткізу кемшіліктері. шығару.
Тақырыбы Зат құрылысы, сызба нұсқа, Заттардың
валенттілік және тотығумакеттер, стенд массасының
дәрежесі туралы .әзірлеу. сақталу заңын
ұғымдардың қалыптасуы. оқыту.Химиялы
Әдістері: дәріс, қ теңдеулер
көрнекілік әдіс құрастыру.
12 Тақырыбы: Химиялық Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
элементтерді және Бейметалдардың Химия курсында Амфотерлі
олардың қосылыстарын жалпы қасиеттері. периодтық заңныңқосылыстардың
химияның жүйелеу Бейметалдарды оқып-орны мен маңызы.қасиеттерін
курсында оқып –үйрену үйрену әдістемесі. оқыту
әдістемесі Металдарды Әдістері: әдістемесі.
және бейметалдарды Әңгімелесу, Элементттерді
олардың қосылыстарын студенттердің жеке ң тотығу
оқыту әдістемесі жұмыстары.Сабақтард дәрежесі және
Әдістері: дәріс, ың конспектісін оны химияны
оқытушының баяндауы, құру оқыту
сұрақ жауап үрдісінде
пайдалану
13 Тақырыбы: Химиялық Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
реакция туралы ұғымның Металдардың жалпы Бейметалдарды Бейметалдарды
дамуы. қасиеттері. оқыту периодтық
Тақырыбы: Ерітінділер Металдарды оқып- әдістемесімен жүйедегі
және электролиттік үйрену әдістемесі. танысу. орнына
диссоциалану Әдістері: байланысты
теориясының негіздерінӘңгімелесу, оқытудың
оқыту. студенттердің жеке жалпы
Әдістері: дәріс, сұрақ жұмыстары.Сабақтард әдістемелік
жауап ың конспектісін жоспары.
құру
14 Тақырыбы: Ерітінділер Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
және электролиттік Электролиттік Металдарды және Электролиттік
диссоциалану диссоциация олардың диссоцияция
теориясының негіздерінтеориясы қосылыстарын және тұздар
оқыту. (ЭДТ). тақырыбының мазмұныоқыту гидролизі
Тақырыбы: Органикалық және оқыту әдістемесімен тақырыбын
заттарды оқып- әдістемесі. танысу оқыту
үйренудегі әдістемелік Тақырыптағы әдістемесі.
ұстанымдар. эксперимент.
Әдістері:
15 Тақырыбы: Оқушыларды Тақырыбы: Тақырыбы: Тақырыбы:
химия өндірістері және Органикалық Органикалық Гомология мен
халық шаршашылығын қосылыстарды оқыту заттар изомерия
химияландыру әдістемесі. арасындағы ұғымдарын
мәселелерімен Әдістері: генетикалық қалыптастыру
таныстыру. Әңгімелесу,тапсырмабайланыстар жәнемен дамудың
Тақырыбы:Оқушылардың лар құрастыру оларды әдістемелік
химия пәнінен алған пайдалану. . ұстанымдары.
білімін қорытындылау Гибридтенудің
Әдістері: дәріс, маңызды
оқытушының баяндауы түрлерін
оқыту
әдістемесі.
5. Әдебиеттер тізімі
НЕГІЗГІ
1. Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдстемесі: оқу – әдістемелік құралы.-
Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2011. – 236 б.
2. Нұғыманов И., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О.. Химияны оқыту
әдістемесі. Алматы, Print’s, 2005 – 343 б.
3. Мырзабайұлы А.Н. Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық
негіздері. – Алматы, 2004. – 222 б.
4. М.С Пак Дидактика химии . Санкт Петербург 2012 .- 266
5. Зайцев О.С Методика обучения химии. М. Просвещение, 1999.-384б
6. Чернобельская Г.М. Основа методики обучения химии. М.: Просвещение,
1984 г.
7. Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесінің
практикумы. Алматы, Ценные бумаги, 2006 – 288 б.
8. Плетнер Ю.В., Полосин В.С. Практикум по методике преподавания
химии. М., Просвещение, 1980.
ҚОСЫМША
1. Методика преподавания химии Под ред. Н. Е. Кузнецовой. М,.
Просвещение, 1984.
2. Өнербаева З.О. Химия мектепте: оқу – әдістемелік құралы. – Алматы: Абай
атындағы ҚазҰПУ, 2011. – 152 б.
3. Өстеміров К. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары. –
Алматы, 2007 – 203б.
4. Грабецкий А.А. Назарова Т.С. Кабинет химии. М. Просвещение, 1983.
5. Өстеміров. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары.
Алматы, 2008.
6. Көгісов С.М.Химиядан есептер шығарудың әдістемесі.– Актөбе, – Ақтөбе,
2009, 80 бет
7. Грабецкий А.А. Назарова Т.С. Кабинет химии. М. Просвещение, 1983.
8. А. Мырзабаев, Н. Тұрбекова. Химиядан кластан тыс жұмыстар және танымдық
ойындар. Алматы, 1996.
9. Қазақша – орысша, орысша – қазақша терминологиялық сӛздік. Алматы.
Рауан. 2000.
10. М.К. Оспанова, Т.Г. Белоусова, Қ.С. Аухадиева Химия 7, баспа
Мектеп,2017 ж
11. М. Б. Усманова, Қ. Н. СақарияноваХимия 8, баспа Ата мұра,2018 ж
12. М. Б. Усманова, Қ. Н. Сақариянова, Б.Н. Сахариева Химия 9, Алматы
Атамұра 2019ж
13. Оспанова М.Қ, Аухадиева Қ.С, Белоусова Т.Г. Химия 10 , Алматы
Мектеп - 2019жыл
14. Химия мектепте және Химия в школе журналдары.
Мультимедиялық материалдар, электрондық кітаптар (сілтемесін
көрсетіңіз)
1. Bit.lyzonaskach сайт НИШа
2. Виртуальная химическая школа. http:www.maratakm.ru
3,Учебные и методические материалы для учителя химии. http:school-
collection.edu.rucatalogteacher
4. Химический портал. http:www.ChemPort.ru
5. Олимпиадные задачи по химии.
http:www.chemister.ruChemiezada chi.htm
6. .Школьные олимпиады по химии. http:www.chem.msu.surusolimp
7. Электронная библиотека учебных материалов по химии.
http:www.chem.msu.ruruselibrary
6. Дәрістер кешені
Дәріс №1
Тақырыбы: Педагог мамандықтары үшін химияны оқыту әдістемесі ғылым және
оқу пәні. Химияны оқыту үрдісінің жалпы негіздірі
1. Химияны оқыту әдістемесінің анықтамасы, зерттейтін мәселелері.
2. Кеңес өкіметі тұсында химияны оқыту әдістемесінің дамуы
3. Химияны оқыту туралы орыстың ұлы ғалымдары М.В. Ломоносовтың, Д.И.
Менделеевтің, А.М. Бутлеровтың пікірлері, дамуы.
4. Кеңес ӛкіметі тұсында химияны оқыту әдістемесінің дамуы.
5. Қазақстан Республикасында химияны оқыту әдістемесі дамуы.
Мақсаты: Химияны оқыту әдістемесін зерттейтін мәселеріне тоқталып,
студенттер – болашақ мұғалімдердің шығармашылық ізденісіне баулу. Химияны
оқыту әдістемесінің дамуының маңызын ашу.
Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді.
Сондықтан да химия пәні мұғалімдерін дайындайтын жоғары оқу орындарының оқу
жоспарына химияны оқыту әдістемесінің курсы енгізілді.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым әрі оқу пәні. Химия -
заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту
әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға
үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым деп
түсінуіміз керек.
Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық,
сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер
мен ғылыми дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады.
Химияны оқыту методикасының зерттейтін объектісі – сол пәнді
оқыту әрекеті, Оқыту педагогика, дидактика және методика ғылымы тұрғысынан
түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады.
Педагогикалық тұрғыдан қарастырғанда оқыту дегеніміз –
жасөспірімнің бойына ұжымдық тәжірибені сіңіру.
Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту – білім берудің мазмұнын
жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың
(оқушының таным әрекеті) бірлігі.
Методикалық тұрғыдан алғанда оқыту – нақтылы оқу пәнінің материалын
жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен оқудың бірлігі.
Оқыту әрекетіне мұғалім - оқушы, оқушы – оқу пәні, оқушы -
оқушы қатысады. Осылардың ішінде ең негізгісі – мұғалім мен оқушы қарым-
қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері,
мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Оқыту әрекетін, тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту
әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды.
Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол
теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке
пәндерді оқыту, солардың ішінде химияны оқыту методикасы дидактиканың ашқан
жаңалықтарына сүйенеді, оларды өзінің методологиялық негізі ретінде
пайдаланады.
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарына сүйеніп, химияны
оқыту методикасы орта мектептегі химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін
анықтайды. Соларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдап
алынады. Ол мазмұн бағдарламаларда оқулықтар мен оқу құралдарында
баяндалады.
Елімізде қолға алынған әлеуметтік қайта құру әрекеті халыққа білім
беру саласын терең қамтып, мектеп реформасын жүзеге асыру
тұжырымдамаларын тудырады. Осыған орай мектептегі хими пәнінің мазмұнын
жалпы білім беретін мектептерге және химияны тереңдетіп оқытатын кластар
мен мектептерге арналған бағдарламалар жарық көрді. Орта мектептерімізге
ізгілік сипат беру және демократияландыру кезінде бұл бастама жалғасын
тауып, оқыту мазмұнының түрленуі арта түспекші. Солардың әрқайсысын
саралап, ғылыми жағынан негіздеу – химияны оқыту методикасының зерттейтін
негізгі мәселелерінің бірі.
Методиканың зерттейтін тағы бір мәселесі – оқытудың ұйымдастыру
формаларын, құралдарын және әдістерін жетілдіру, мектептің алдына қойылған
жаңа талаптарға сәйкестендіру. Бұлар мұғалім мен оқушы еңбегінің арасындағы
қатынасты, оқушының еріктілігін, дәйектілігін және белсенділігін арттыру
жағына қарай бағыттап отыр.
Методика химияны оқытудың нәтижесін, оқушылардың білім сапасына,
тәрбиесі мен адами тұлғасына тигізген әсерін зерттейді. Оқушылардың
химиялық білімді игерудегі таным әрекетінің ерекшеліктерін және оны іске
жұмылдыру жолдарын іздестіреді.
Сонымен, айтылғандарға сүйеніп, мынадай сұрақ қоюға болады: химияны
оқыту методикасына ғылыми тұрғыда қандай анықтама беруге болады? Бұл – осы
кезге дейін толық шешеімін таппаған мәселелердің бірі. Орыс тілінде
жарияланған оқу құралдарында мынадай анықтама берілген: бұл –
жасөспірімдерге химия ғылымын үйретудің қоғамдық әрекеті, адамгершілік,
инабаттылық тәрбие беру, білім алуға тәрбиелеп, оны дамыту, мектептегі
химия курсының мазмұны және оны оқушыларға игерту заңдылықтары туралы
педагогикалық ғылым. Өздерің байқап отырғандай, бұл анықтамада химияны
оқыту методикасының объектісі молырақ қамтылады немесе оқыту барысының жеке
бөліктері тым аз беріледі.
Тәрбие беру және оқушыларды дамыту – орта мектепте оқылатын барлық
пәндердің міндеті. Бұл салада мектепте өтілетін жиырмадан астам пәндердің
бірі ретінде ғана химия өз үлесін қосады. Оның үстіне химия өзінің бұл
міндетін оқу пәні мазмұнының негізінде жүзеге асырады.
Сондықтан химияны оқыту методикасына ғылыми анықтама бергенде оның
қай ғылымның саласына жататынын, зерттейтін объектісін, тұтасынан алғандағы
оқыту барысын, химияның жалпы білім беретін орта мектептен басқа да арнайы
орта және жоғары оқу орындарында оқылатынын ескеру керек. Химияны оқыту
методикасы қазіргі кезде кәсіптік білім беретін орта мектептерде, арнайы
орта және жоғары білім беретін мектептерде ғылым ретінде қалыптасып,
күрделі зерттеулер жүргізілуде.
Жоғарыда айтылғандарды ескере келіп, Химияны оқыту методикасы –
химиядан білім берудің мазмұнын және химияны оқыту барысының заңдылықтарын
зерттейтін педагогика ғылымының дербес бір саласы деген анықтама беруге
болады.
Әдіскер ғалымдар зерттеген еңбекке келсек, олар химия пәнін оқыту
әдістемесін сонау 1746 жылы М.В. Ломоносов немісшеден орыс
тіліне аударған оқу құралынан бастап, осы кезге дейінгі аралықты қамти
зерттеп, бес кезеңге жіктейді. М.В.Ломоносов (1711-1765) химияның қоғамдағы
маңызын жэне пайдасын насихаттады, жастарға химиялық білім беруді
ұйымдастыру мэселелерін шешуге белсене араласты. Ол тұңғыш химия
зертханасын ұйымдастырып, химияны үйренудегі эксперименттің мэнін жоғары
бағалады, физикалық химияның орыс тіліндегі тұңғыш оқулығын жазды.
Бірінші кезеңді 1864 жылға дейінгі деп белгілейді, оған себеп, Д.И.
Менделеевтің оқу құралының жарық көріп, химия ғылымы жалпы табиғаттану
ғылымынан бөлініп, оның пән ретінде жүйелі оқытыла бастауы болса керек. Бұл
кезеңді авторлар тәжірибе мен оқу құралының жинақталуы деп атаған. Орыстың
атақты ғалымдары (М.В. Ломоносов, Д.И. Менделеев, А.М. Бутлеров, т.б.)
химия ғылымының дамуына зор үлес қосумен бірге, жасөспірімдерге химиялық
білім беру ісімен тікелей айналысты, көптеген құнды әдістемелік пікірлер
айтты. Д.И.Менделеев (1834-1907) жастарға химиялық білім берудің
қажеттігін, мақсаттарын, мазмұнын, сипатын талдаған еңбектер меноқулықтар
жазды, химияның ѳнеркэсіпте жэне ауыл шаруашылыгында қолданылуын корсету
арқылы оқушыларды еңбекке, практикалық іске әзірлеу,химияның мазмұнына
деректі жэне теориялық материалдар енгізу, химиялык экспериментті кеңінен
пайдалану туралы пікірлер айтты.Ол ой-ѳрісі кең, ғылымды жетік білетін жэне
жақсы кѳретін үстаз ғана шэкірттердің жүрегіне жол табады деп мүғалімнің
ролін жоғары бағалады.
A.М.Бутлеров (18281886) ғылымдағы жэне оқыту эрекетіндегі теориялық
білімнің алатын орнын негізден түсіндірді, ѳте жақсы химия оқулықтарын
жазды. М.В.Ломоносов негізін қалаған атом-молекулалық ілім мен массаның
сақталу заңы, Д.И.Менделеев ашқан периодтық заң жэне периодтық жүйе,
А.М.Бутлеровтың органикалық заттардың қүрылыс теориясы орта мектептегі
химия курсының теориялық негізін қүрайды.
Екінші кезең 1864-1900 жылдар аралығы және ол қолдағы қордаланған
тәжірибені, оқыту мазмұнын, түрін, әдісін іс жүзінде сынау, байқау деп
аталады. Химияны оқыту әдістемесі орта мектепке тұрақты оқу пәні болып
енгеннен кейін ғана ғылым ретінде қалыптасты. Патшалық Ресейдің жалпы білім
беретін гимназиялары мен училищелерінде химия жеке пән ретінде ұдайы
оқытылмады. Сондықтан Қазан революциясының алдындағы кезеңде аталған
химиктер С.И. Сазонов, Г.М. Григорьев, А.Н. Реформатский жалпы білім
беретін орта мектептің оқу жоспарында химияның оқу пәнін тұрақтандыру үшін
күресті.
Үшінші кезең 1901-1939 жылдар арасында, оны химия пәнін оқыту
әдістемесінің өз алдына жеке ғылым ретінде туындауынан зерттеу бағыты мен
бағдарының жүйелі анықталып, ондағы шешілетін мәселе ауқымы айқындалды.
Қазан революциясынан кейін ғана орта мектептердің оқу жоспарынан химия
өзіне лайықты орын алды. Талантты педагогтар В.Н. Верховский, Л.М.
Сморгонский, Я.Л. Гольдфарб химия пәнінің жүйелі курсының бағдарламасын,
тұрақты оқулықтарын және тұңғыш әдістемесін жазды (1933). Жастарға химиялық
білім беру химия ғылымының даму кезеңдеріне сәйкес қалыптасты.
Төртінші кезең 1940-1991 жылдар аралығы және ол химия пәнін оқыту
әдістемесі ғылымының толық қалыптасуы, жетілуі делінеді, осы тұста ол басқа
ғылым салаларымен кіріктірілді, тіпті әлемдік әдістеме құрамына енеді. Бұл
кезеңнің аяқталуы, Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы елінің
ыдыраған, бірнеше тәуелсіз мемлекеттерге бөлінуімен тікелей байланысты.
Бүдан кейінгі кезеңде орта
мектептегі химия курсының мазмүны мен қүрылымын ғылыми жағынан негіздеуде
Л.А.Цветков, Ю.В.Ходаков жэне С.Г.Шаповаленко, т.б. кѳп еңбек сіңірді.
Химияны оқыту әдістемесі жалпы білім беретін орта мектептегі химия пәнін
оқыту мэселелерін жан-жақты зерттейтін кѳп салалығылымға айналды. Атап
айтқанда, химияны оқытудың үйымдастыру формалары әдістерін жетілдіруді
Д.И.Кирюшкин, химияның негізгі үғымдарын қалыптастыру, химияны оқыту
қүралдарын жасау жэне тиімді пайдалану әдістемесін С.Г.Шаповаленко,
Н.Е.Кузнецова, химияны оқытудың ѳндіріспен байланысы жэне химиядан
тереңдетіпбілім беру мэселелерін Д.А.Эпштейн, химиялық
эксперименттіңтеориясы мен сарамандығын В.С.Полосин, К.Я.Парменов,
органикалық химияны оқыту мэселелерін Л.А.Цветков, химияның тоериялық
негіздерін оқыту әдістемесін Г.И.Шелинский, В.П.Гаркунов, химияны оқытудың
басқа пәндермен байланысын Е.Е.Минченков, Д.П.Ерыгин зерттеді. Бүлардың
әрқайсысы коптеген ғалым шәкірттер тэрбиелеп шығарды, оқу-эдістемелік
еңбектер жариялады. Одақ кѳлемінде жүргізілетін әдістемелік зерттеулер
үйлестіріліпотырды. Зертхананың ғылыми қызметкерлері
Л.А.Цветков,Р.Г.Иванова, Е.Е.Минченков, М.В.Зуева, Т.В.Смирнова,
Т.З.Савич,И.Н.Чертков П.А.Глориозов, В.Л.Рысс химияны оқытудың
жалпыәдістемесін жазды, мүғалімдерге күнделікті кѳмегін тигізет бірнеше
әдістемелік қүралдарды жариялады. Солардың ішінде Р.Г.Иванованың,
И.Н.Черковтың, П.А.Глоризовтың, Ю. В. Ходаковтың және т.б. әдістемелік
қүралдары қазақ тілінде аударылды.
1940 жылдардан бастап) Қазақстанда химияны оқыту әдістемесін жасау және
жетілдіру ісі қолға алынды. Бастапқыда озат мұғалімдердің іс тәжірибесін
кеңінен тарату және мұғалімдерге көмек көрсету мақсатымен біраз жұмыстар
жазылған.
Соңғы бесінші кезең 1992 жылдан басталады, ол жалпы жалпылау, жетілу
кезең деп аталады. Бұл кеңес үкіметі үшін соңғы кезең болса, біздің
тәуелсіз еліміз – Қазақстан Республикасы үшін дербес дамудың бірінші кезеңі
болмақ.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Оқыту эрекетінің жеке боліктерін сипаттап, олардың озара байланысын
кѳрсетіп, химияны оқыту әдістемесіне ғылыми анықтама беріңіз;
2. Химияны оқыту эдісін басқа гылыммен байланысын сызбанүсқа арқылы
корсетіңіз
3. Химияны оқыту туралы орыстың үлы ғалымдары.
М.В.Ломоносовтың, Д.И.Менделеевтің, А.М.Бутлеровтың пікірлері қандай болды?
4. Кеңес окіметі түсында химияны оқыту әдістемесінің қалай дамыганын
сипаттаңыз.
5. Қазақстан Республикасында химияны оқыту әдістемесі қалай дамыды жэне
қазірғі жағдайы қандай?
Дәріс №2
Тақырыбы: Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері.
1. Орта мектепте химия оқытудың мақсаттары.
2. Химияны оқытудың міндеттері
3. Оқушыларда гылыми кѳзқарас қалыптастыру.
4. Химияны оқыту барысында оқушылардың ақыл-ойын дамыту.
Мақсаты: Химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттері мен принциптерін
түсіндіру
Жеке оқу пәндерінің мақсаты қоғамның мектеп алдына қойған әлеументтік
талабы бойынша анықталады. Ол мақсат - әржақты жетілген, ӛз ісіне сенімі
күшті, қоғамдағы түбірлі ӛзгерістерді жүзеге асыруға қабілетті кісіні
тәрбиелеу. Бұл, мақсатқа жету үшін мектеп жасӛспірімдерді табиғат, қоғам,
адам және оның еңбегі туралы білім жүйесімен қаруландырады, ақыл – ой,
адамгершілік, эстетика-лық, дене тәрбиесін береді, ғылыми және ізгілік
кӛзқарастары, қабілеттерінің барынша дамуына қажетті жағдайлар жасайды.
Осы жалпы мақсатқа сәйкес әр пәннің алдына ғылым негіздерінен білім беру,
тәрбиелеудегі жинақты тәсілді жүзеге асыру, оқушыларды әржақты дамыту
мақсаттары да қойылады. Химия пәні де оқушыларға табиғат туралы және
технологиялық білім беру, ғылыми кӛзқарас қалыптастыру, солардың негізінде
экологиялық, экономикалық, адамгершілік, еңбек және т.б. тәрбиесін беру,
олардың бақылау, қабылдау, түсіну және ойлау қабілетін дамыту мақсаттарын
кӛздейді. Бұл мақсаттар химияны оқыту барысында одан әрі салаланып жүзеге
асады, олар:
1. Химия ғылымының негізін оқушыларға игерту арқылы үздіксіз білім алуға,
сарамандық істерге араласуға әзірлеу, политехникалық дайындық беру;
2. Химия зертханасында, ӛндірісте, табиғатта және күнделікті ӛмірде
байқалатын сапалық ӛзгерістерді бақылауға және түсіндіре білуге үйрету;
3. Химиядан алған білімді басқа пәндерден алған біліммен байланыстырып,
табиғат туралы ғылыми материалистік кӛзқарас қалыптастыру;
4. Заттармен, құралдармен, кӛрнекі құралдармен жұмыс істей білудің
біліктері мен дағдыларын игерту;
5. Білім, білік және дағдыны оқу барысында, ӛмірде, қоғамға пайдалы еңбекте
қолдана білуге үйрету;
6. Оқушыларды білім мен білік алу инициативасына, дербестікке және
табандылыққа тәрбиелеу;
7. Оқушылардың химияға құштарлығын және қабілетін дамыту, кәсіптік бағдар
беру.
Химия пәнінің мақсаттары әр сыныптың химия курсында, олардың жеке
тақырыптарында, тақырыптар бойынша ӛткізілетін сабақтарда нақтыланады.
Оқытудың мақсаты дегеніміз - жорамал нэтижесі, ол оқытудың міндеттері
арқылы жүзеге асады. Орта мектепте химиядан берілетін білімнің мазмұны
химия ғылымының даму дэрежесін ескеріп, дидактикалық талаптарға сай таңдап
алынады жэне химия ғылымының негізі деп аталады. Химияның негізі үш салалы
білімнен тұрады.
Олар:
1.Заттар туралы ілім;
2. Химиялық теориялар мен заңдар жѳніндегі білім;
3.Химиялық ѳндіріс туралы білім.
Химиядан орта білім берудің бірінші міндеті – химияның жаратылыстану
ғылымдарының арасындағы алатын орнын корсету
Химиядан орта білім берудің екінші міндеті – пәнаралық байланысты
жүзеге асыру. Химия заттардың химиялық қасиеттерін зерттеу және түсіну
саласында физиканың әдістері мен теориялық кӛзқарастарын пайдаланады. Жер
туралы ғылымдар (геология, минералогия және т.б.) минералдар мен тау
жыныстарының ӛзгерістерін олардың құрамына кіретін заттар деңгейінде
қарастырып түсінуге тырысады. Организмдердегі тіршілік әрекеттерінің мәнін
физика мен химияның заңдылықтарына сүйеніп, молекулалық биология зерттейді.
Химиялық орта білім берудің үшінші міндеті – табиғаттың тұтастығы,
онда жүзеге асатын құбылыстардың бір-бірімен байланыстылығы шарттылығы
жӛнінде ғылыми кӛзқарас қалыптастыру. Ӛлі табиғатты құрайтын минералдар мен
тау жыныстары, тірі табиғатты құрайтын организмдердің денесі заттардан
тұрады. Заттардың ӛзі жүзге жуық химиялық элементтердің атомдарынан, ал
атомдар санаулы ғана қарапайым бӛлшектерден құралады.
Химиядан орта білім берудің тӛртінші міндеті – орта мектептегі
химияның негізіне кіретін заттар туралы оқу материалын іріктеу. Қазір үш
миллионнан астам заттар белгілі, олардың саны үздіксіз артуда.Осы
миллиондаған заттардың ішінен қайсысы және қандай дәрежеде ӛту қажеттігін
шешу – аса жауапты міндеттердің бірі.Заттар туралы білім ұғымдардан тұрады,
олардың негізгілері – химиялық элемент, химиялық реакция, химиялық ӛндіріс.
Химиядан орта білім берудің бесінші міндеті – химия курсын құрайтын
ұғымдар жүйесін, әр жүйеге кіретін жеке ұғымдарды анықтау, олардың оқылу
ретін белгілеу.
Заттар мен ұғымдар теориялық кӛзқарастар тұрғысынан іріктеп алынады.
Олардың бірі – теорияны ӛтуге әзірлеу үшін, екіншісі – бекіту үшін,
үшіншісі теорияның негізінде оқып үйрену үшін қажет. Мәселен, заттардың
қасиеттерін түсіну үшін - оның атом-молекулалық құрылысын, элементтердің
қасиеттерін түсіну үшін атомының құрылысын, периодтық заң мен периодтық
жүйені білу керек.
Химиядан орта білім берудің алтыншы міндеті - орта мектепте оқылатын
теориялардың мазмүнын, деңгейін және орнын негіздеу. Теориялық білім
деректі материалдарды сүрыптау, түсіндіру және болжау, үғымдарды анықтау
міндетін атқарады.
Химиядан орта білім берудің жетінші міндеті - орта мектептегі химия
ғылымының негізіне кіретін ондірістік материалдарды анықтау арқылы
оқушылардың политехникалық әзірлігін арттыру. Бүл негізді жүзеғе асыру үшін
химия ондірістерімен жэне олардың ғылыми неғіздерімен таныстыру,
технологиялық негізгі үғымдарды қалыптастыру, қалаулы қасиеттері бар
ѳнімдерді, бағалы синтетикалық материалдарды ѳндірудегі, қалдықсыз
технология жасаудағы химияның мэнін корсету, химиямен байланысты
мамандықтарға кәсіптік бағдар жасап, еңбек тэрбиесін жүзеге асыру керек.
Химиядан орта білім берудің сегізінші міндеті – табиғатты аялай білуге
баулу; химияны және химия ӛнеркәсібін ӛркендетуге байланысты ауаның, судың
топырақтың ластануын болдырмау; минералды тыңайтқыштарды, ӛсімдіктерді
қорғайтын заттарды пайдаланудың тиімді және тиімсіз жақтарын білу; соңғы
кезге дейін химияны кілең мадақтайтын сыңаржақтылықты қойып, оның
табиғатқа, организмдерге және адамның денсаулығына тигізетін әсері жӛнінде
екі жақты ақиқат пікір тудыру.
Химиядан орта білім берудің тоғызыншы міндеті – оқушылардың таным
әрекетін жандандыру, білім мен білік алудағы белсенділігін арттыру.
Химиядан орта білім берудің оныншы міндеті – оқушыларға химияның
ғылыми тілін жетік меңгерту; Химиялық әдебиеттермен жұмыс істей білудің
біліктері мен дағдыларын қалыптастыру, сӛйлей білуге, ӛз ойын анық, дәл,
жүйелі және дәлелді жеткізе білуге үйрету; химияның ӛзіне ғана тән тілдік
құралдарын, химиялық символиканы, номенклатурасын және терминологиясын
жетік білдіру; олардың мағынасы мен құрылысын нақтылы түсініп, қолдана
білуге үйрету.
Оқушыларда гылыми кѳзқарас қалыптастыру.
Химияны оқыту барысында оқушылардың ақыл-ойын дамыту.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Педагогикадан алған білімдеріңізге сүйеніп, орта мектептегі оку
пэндерінің атқаратын қызметін айтып беріңіздер.
2. Химиядан орта білімнің жеке боліктерін сипаттаңыздар.
3. Ғылыми козқарас қалыптастыруды қалай түсінесіз, оның деңгейлері туралы
білетініңізді еске түсіріңіз.
4. Диалектикалық материализмнің заңдары мен категорияларының жалпы сипаты
болатынын дэлелдейтін химиялық мысалдар келтіріңіз.
5. Химияны оқыту барысында тэрбие беру мәселелерін қалай түсінесіз?
6. Химияны оқыту барысында оқушылардың дамуы қалай жүзеге асады?
Дәріс №3-4
Тақырыбы: Орта мектептегі химия курсының мазмұны және құрылымы
1 Химия курсының мазмүнын таңдауга жэне оқытуга қойылатын дидактикалық
талаптар.
2 Оку материалының қазіргі ғылым деңгейіне сәйкес келуі.
3. Орта мектептегі химия курсы мазмұнының қалыптасу кезеңдер.
4. Химиядан алган орта білім мазмүнының келешегі туралы нүсқама қүжаттар
Мақсаты: Мектеп химия курсы мазмұны мен құрылымы, білімді таңдап алуға
қойылатын жалпы талаптармен таныстыру.
Мазмұн – химиядан білім берудің негізгі құрамдастарының бірі.
Химиядан білім берудің мазмұнын қарастырған кезде қолданылатын негізгі
түсініктер: химиядан білім берудің мазмұны, химияны оқытудың мазмұны,
мектеп химия курсы, химияның негіздері, оқу пәнінің мазмұны.
Химиядан білім берудің мазмұны – химиядан білім беру мен өздігінен
білім беру үшін қажет білімді көрсететін жалпы дидактикалық категория, іс–
әрекеттің әдістері, шығармашылық тәжірибесі, еңбекке, ғылымға, білімге,
материалдық және рухани мәдениетке, табиғатқа, адам қоғамына, денсаулыққа
қатысты бағалы қасиеттер;
Химияны оқытудың мазмұны – Мектепте нені оқимыз және нені оқытамыз?
деген сұраққа жауап беретін және химиядан білім берудің мазмұны
түсінігіне бағынатын ұғым;
Мектеп химия курсы – барлық оқушыларға қол жетімді және дидактикалық
қайта өңделген формада химия ғылымының негізін құрайтын, кіріктірілген
(интегративті) курс;
Химияның негіздері – химияның ғылыми тілі, заңдары, ұғымдары мен
теориялары, жетекші ойлары негізінде жасалған, қоршаған ортадағы химиялық
нысандар туралы ғылыми білімдер жүйесі;
Оқу пәнінің мазмұны – ғылыми білімдердің, пәндік біліктіліктің,
пәнаралық, пәнішілік байланыстардың жүйесі, сонымен қатар меңгеру аппараты
мен бейімделу жүйесі.
Оқу пәндерінің мазмұнын ғылми негіздері деп атайды. Қазіргі кездегі орта
білімнің мазмұны мен құрылымын мынадай төрт жүйеге топтастыруға болады:
1. Химия негіздері мен химия технологиясының білім жүйелері.
2. Химиядан білім берудегі іскерліктермен дағдыларды қалыптастыру
жүйесі.
3. Іс жүзінде жинақталған танымдық, қолданбалы тәжірибелер жүйесі.
4. Қоршаған орта мен арадағы қарым- қатынас жүйесі.
Мектептік химия курсының мазмұны әр сыныпқа сәйкес келетін бағдарлама
анықтайды. Оқулықта мектеп бағдарламасының көлеміндегі химиялық білімнің
мазмұны жарияланады. Мектеп бағдарламасы мынадай ұстанымдарға сәйкес
құрылады:
• ғылымилығы
• түсініктілігі
• жүйелілігі немесе бірізділігі
• тарихи ұстанымы
• теорияның тәжірибемен байланысы
Ұстаным дегеніміз – пәнді құруға және оқытуға негіз болатын қажетті
ереже.
Ғылымилығы. Орта мектептегі химияның негізіне ғылымда толық
дәлелденіпанықталған көзқарастар, деректер кіреді. Орта мектепте химия
курсынан оқушылар алатын білім ғылым негізінде бұрмаланбай оқушылар
санасына дәл, нақты жеткізілуі тиіс. Олар педагогтің қарапайымдалып,
өнделген түрде берілсе де, ғылым негіздері болып табылатын нағыз ғылым
туралы шын түсінікті қалыптастырады.
Жүйелілігі. бірізділігі деп те атауға болады Оқу материалын бірінен бірі
туындайтындай етіп, бірізділікпен оқыту керек. Тек жүйелі білім ғана
оқушыға іс жүзінде пайда келтіреді. Бұл принцип химияның негізгі ұғымдарын
қалыптастырғанда ескеріледі
Зат –Химиялық элемент – Валенттілік – Химиялық формула – Химиялық реакция.
Бұл ұстанымды жүзеге асырғанда танымдық процесс заңдылықтары –
белгіліден – белгісіздікке, қарапайымнан – күрделіге қарай ескеріледі.
Жүйелілік ұстанымды ескергенде индуктивті және дедуктивті тәсіл
қолданылады:
индуктивті тәсіл – оқытудың алғашқы уақытында, оқушылардың теориялық базасы
жоқ, уақытта жеке мәселеден жалпы мәселеге көшу, бақылау мен фактілерден
қорытынды жасау әдісімен өтеді.
Мысалы: Оттек, Оксидтер, Жану тақырыбын өткенде оқушылар оксидтердің жеке
өкілдері мен танысады, ал оксидтер туралы білімді бейорганикалық химияның
қосылыстардың маңызды кластарын қорытындылау деп аталатын 5 тарауда
қорытындылап, бекітеді.
Химия курсының жеке сатыларында дедуктивті тәсіл – жалпы мәселеден
жеке мәселеге көшу тәсілі де қолданылады. 6-7 тарау Периодтық заң және
периодтық жүйесі, және заттардың құрылысы теориясынан кейін кез келген
топқа сипаттама беріп, өкілінің қасиетін қарастыруға болады.
Түсініктілігі. Бұл ғылыми негізге- кереғар, жүйелікке тура қатысты болады.
Оқу материалдарының түсінікті болуы көлеміне жэне ғылыми деңгейіне
байланысты, сондықтан кейбір ғылыми ақпарды оңайлатып беруге тура келеді.
Оңайлатудың дэрежесін тым төмендетіп жіберсе, бұрмалаушылыққа әкеліп
согады. Оқушылар химиялық қосылыс жэне қоспа ұғымдарымен нақтылы мысалдар
арқылы танысқан соң ерітінділер өтіледі. Осыған орай оңайлату үшін ерітінді
ұғымына қосылыс деп те немесе қоспа деп те анықтама беру жөнінен химиялық
қосылысқа (еріген зат жэне еріткіш бөлшектерінің өзара эрекетессуі),
екіншілері бойынша қоспаға (құрамы тұрақсыз) ұқсайды.
Оқу материалын оқушыға түсінікті етіп беру керек. Оқушы өзінің әлі
келетінің меңгереді, бұл оның ақыл-ой өрісінің даму дәрежесіне сәйкес
келеді
(CuOH)2CO3 – малахит деп береміз, әйтпесе түсінбейді. KMnO4 – марганцовка.
Саналылық және белсенділік негізі - оқыту барысында мү_ғалім мен оқушы
еңбегінің ара салмағын оқушылар жағына ауыстырып, олардың пэнге қызығуын
жэне білім алудағы белсенділігін арттыру. Ол үшін білімнің қажеттігі мен
пайдасына оқушылардың көздерін жеткізіп, өздігінен жұмыс істей білуге
үйрету керек.Ғылым тілін меңгеруге байланысты саналылық негізінің маңызы
арта түседі. Оқушылар термин арқылы берілетін ұғымның негізгі белгілерін,
қажет жағдайда, зат атауының шығу төркінін, химиялық символиканың мәні мен
магынасын түсінуі, солар арқылы белгіленген заттар мен қүбылыстарды
елестете білуі керек. Мүның өзі оқушылар білімінің жаттанды жэне үстірт
болмауын қамтамасыз етеді..
Көрнекілік принципі Ертеден келе жатқан принцип. Оқушылар білімді заттар
мен химиялық әрекеттерді тікелей қабылдау арқылы алуы тиіс. Егерде бұл
мүмкін болмаған жағдайда атом мен молекула құрылысының моделін, суреттерін,
сызбанұсқаны, баспадан шыққан оқу құралдарын пайдаланады. Осының бәрінде
оқушылар жан-жақты бақылау жасауға әр көрнекіліктен барынша мол ақпар
алуға, бақылау нәтижесін қорытындылап, түсіндіре білуге үйренуі керек.
Теорияның сарамандыққа байланыстылығы. Бүл -оқушылардың ғылым
негіздерінен алған білімін омірмен, қоғамдық қүрылыс сарамандығымен
ұштастыру арқылы жүзеге асады, политехникалық білім беру
мәселелерін қамтиды. Реті келген жағдайда химия ғылымында ашылған
жаңалықтардың ондіріске енгізілуін, ал химия онеркәсібінің қажеттілігі
ғылымның дамуына түрткі болғанын нақты мысалдармен түсіндіріп отырған
жөн. Мәселен откен ғасырда азот тыңайтқыштарын молынан ондіру, оқ-дэрі
жасайтын нитрат алу қажеттігі туғанда химиялық
байланыстырудың мәселесі қойылды. Осыған орай аммиак синтезінің
жағдайларын, химиялық тепе-теңдікті қалаған жағына қарай ығыстыру
шарттары, әрекетті жүзеге асыру қүралдары мен негіздері жан-жақты
зерттелді.Соз болып отырған принципті жүзеге асыру үшін оқушылар химиядан
алган теориялық білімін сарамандық таным есептерін шығаруға қолдана білуі
тиіс. Бұл есептер өмірде, табиғатта, зертханаларда жэне өндірісте жиі
кездесетін құбылыстарға негізделіп құрастырылады.
Орта мектептегі химия курсының мазмүның сүрыптау негіздері. Химияны оқыту
эдістемесінің негіздерінде оқу материалының көлемін және қиындығын
реттеудің мынадай жалпы педагогикалық талаптары келтірілген: мазмүнынның
түтастығы; ғылыми дэлдігі жэне қүндылығы; оқушылардың жас ерекшіліктеріне
сай келуі; оқу жоспарындағы сағат санының ескерілуі; көпшілік мектептің
жағдайына сәйкестігі; халықаралық стандартпен үйлесімділігі.Бүлар оқу
пэндерінің бәріне тиесілі жалпы талаптар. Мектептегі химия курсының
мазмұнын іріктеудің кейбір өзіндік негіздері химиядан сабақ беру
әдістемесінде талданған. Енды соларға тоқталып отейік.
Оқу материалының қазіргі ғылым деңгейіне сәйкес келуі. Қазіргі ғылыми-
техникалық даму дәуірінде жеке ғылым салалары қорыштап дамыды. Қайсыбір
топшылауларға қарағанда, әр 7-10 ғылыми ақпараттың көлемі екі есе өскен
екен. Мұның өзі оқу пәндерінің мазмұнын дүркін-дүркін қайта қарап,
жаңалықтармен толықтырып отырып отыруды қажет етеді.Оқу пәні ретінде
химияның мазмұнына деректі материалдар, Жетекші теориялар мен заңдар,
өңдірістік материалдар енгізіледі. Осылардың әрқайсысы соны деректермен,
химиялық технологияның жаңалықтарымен, жаңа иедялармен толысуы керек.Химия
курсының мазмұнын таңдағанда және толықтырғанда таңдаған жүйелі түрде
орналасуы ескеріледі. Оқу материалының шінен ең іргелі білім мен біліктері
іріктеліп, жетекші идеяның төңірегіне топтастырады, олардың ішкі мәнін
жалпы заңдылықтарды қамтитын теориялардың тұрғысынан түсіндіреді.Демек
теория мен деректі тәжірибелік білімнің арақатынасын тиімді анықтау - аса
маңызды әдістемелік міндеттердің бірі.Деректер теориялық көзқарарсты
жетік меңгеретін дәрежеде ғана алынады. Олардың мөлшері көбейіп кетсе, кері
нәтиже береді.
Политехнизм негізі. Бұл негізді жүзеге асыру үшін химия курсының
мазмұнына енгізілетін материалдар: 1) алдыңғы қатардағы химия
өндірістерінің жэне негізіне химиялық эрекеттер жататын кейбір ондіріс
орындарының шикізаттары, онімдері, технологиялық барысы, қажет болған
жағдайда қондырғылары мен аппаратары; 2) ондірістің жалпы және химияға тән
ғылыми негіздері; 3) халық шаруашылығын химияландырудың негізгі бағыттары,
басқа пндірістермен байланысы, ауыр индустриядағы алатын орны; 4) химия
өнеркэсібінің дамуы, қазіргі жайы, өркендеу перспективалары; 5) химия
өндірістерінің экологиялық мәселелерін шешудегі мәні; 6)кәсиптік бағдар
беретін материалдар.
Келтірілген материалдар оқушылардың ғылыми-техникалық ой -орісін дамытуға
бағытталған. Бұлардан басқа гюлитехнизм пкушыларды сарамандық іске
бейімдеу, тұрмыста жэне табиғатта жиі кездесетін заттармен жұмыс істей білу
біліктері мен дағдыларын қалыитастыру мақсатын көздейді.
Тарихи негіз. Бұл негізді жүзеге асыру дегеніміз – химия ғылымын дамыту
бағытында көрсету, оның өткені, бүгінгісі және болашағы туралы оқушыларда
пікір қалыптастыру. Тарихи негіз екі бағытта жүзеге асады: біріншісі - орта
мектептегі химия курсының мазмұны мен құрылысын анықтағанда ғылымның тарихи
даму логикасын ескеру, екіншісі - химия элементтердің заттардың, химия
гылымының дамуына елеулі үлес қосқан ғалымдардың өмірі мен еңбектерінен
мәлімет беру.
Бірінші бағыттың негізінде теориялық козқарастардың орналасу
реті.анықталады, Мұнда оқушыларды ғылым тарихындағы адасулар мен
қателіктерге соқтырмай, тура жолмен алып жүру максаты көзделеді,Екінші
бағыт бойынша оқу материалыньвд мазмұнына кіретіндер,Кен таралған және
толық түрде өтілетін элементтердің, мысалы оттегі мен суттегінің ашылу
тарихы жөнінде мағлұматтар беру; 2) атом-молекулалық ілімінің негізін
қалаған М.В. Ломоносов, Дж,Далтон еңбектерімен қысқаша таныстыру; 3)
массаның сақталу заңының ашылуына байланысты М.В.Ломоносов жэне А. Лавуазье
тәжірибелерін сипаттау; көрнекті ғалымдардың ғылымға келу жолын,
қиыншылықтарды жеңу үстіндегі табандылығын, Отанына деген шексіз
сүйіспеншілігін нақтылы мысалдармен көрсету.
3.2 Химиядан білім беру мазмұнының негізгі құрамдастары
Химиядан білім беру мазмұнының негізгі құрамдастарын бір-бірімен
байланыстыратын үш блокқа біріктіреді.
1– блок (Б1) – Білім жүйелері;
2 – блок (Б2) – Білік. Шығармашылық тәжірибе. Құзіреттілік;
3 – блок (Б3) – Құндылықты қатынастыр;
Бірінші блок төменде келтірілген білім жүйелерін құрайды:
1. қоршаған ортаның химиялық объектілері – химиялық элементтер, заттар,
реакциялар, технологиялар;
2. ғылыми тілі – химиялық, алгоритмдік т.б.;
3. танымдық әдістер – ғылыми, оқу, т.б.;
4. химиялық теория, заңдар, заңдылықтар;
5. шикізат, материал және технологияның химиялық негізі мен өндірістің
экономикасы;
6. әдіснамалық, философиялық, экологиялық және басқа бағалау білім
жүйесі;
7. әлеуметтік-практикалық, және басқа да өмірілік маңызы бар мәселелер.
Блок 1. Бірінші блоктың әр-бір жүйесін екі бөлікке бөлуге болады.
Тұрақты (жалпы, барлық білім беру орындарында өзгеріссіз қолданатын) және
вариациялық (аймақтық, бейіңді мектептерге, арнайы оқу топтарына маңызы
бар) деп.
Блок 2. Екінші блок бір-бірімен байланысты біліктілік пен шығармашылық
іс-әрекет нәтижесі түріндегі төрт негізгі топтық (зияткерлік сипаттағы
жалпылогикалық, пәнаралық сипаттағы жалпыоқулық, пәндік сипаттағы арнайы
және жалпыеңбектік) тәсілді қамтиды. Бұл арада біріктіру функциясын әмбебап
сипаттағы жалпыеңбектік білік атқарады. Әмбебап оқу әрекетін қалыптастыру
бағдарламасы дербес, реттеуші, танымдық және коммуникативтік сияқты маңызды
түрлерді қамтиды. Ұстаз өзінің білім беру практикасында маңызды, әмбебап
оқу білігінен әмбебап оқу әрекетіне ауысу деген ұстанымды жүзеге асыруға
ұмтылуы қажет, және де бұл пәндік құзыреттіліктен тыс жүзеге асырылмайды.
Пәндік құзыреттілік – бұл белгілі бір сұрақтар айналасындағы берілген бір
пәннің білім, білік және дағдылар қоспасы.
Жалпы білім беруде химиядан пәндік құзыреттілікке негізінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz