Сын тұрғысынан ойлау технологиясының мүмкіндіктері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Утеубаева Жанат Ықласқызы
Ақпараттық коммуникативтік технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010200 - Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы
Алматы 2020
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Мектепке дейінгі және бастауыш білім
кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к., қауымд.проф.м.а.
___________ Байназарова Т.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Ақпараттық коммуникативтік технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту
5В010200 - Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы бойынша
Орындаған:
4 жылдық 4 курс студенті
Утеубаева Жанат Ықласқызы
___________
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.м., аға оқытушы Сеейдуалиева А.Н
___________
Алматы 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Сын тұрғысынан ойлау және ақпараттық коммуникативтік технология ұғымдарының мәні мен сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2 Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тәжірибелік-эксперимент жұмысы және оның нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.1. Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2.Тәжірибелік - эксперимент жұмысы және оның қорытындылары ... ... ... ... 44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі білім беруді жаңарту жағдайында оны ақпараттандыру басымдық мәнге ие болып отыр. Әлемнің барлық елдерінің өркениет дамуының қазіргі кезеңі ақпараттық қоғамды қалыптастырумен байланысты болып табылады. Қазіргі таңда республикамызда білім беруді ақпараттандырудың негізгі мақсаты - бұл қазіргі ақпараттық технологияларды қолдану негізінде біртұтас біліми ақпараттық орта құру арқылы қазақстандық білім беруді әлемдік білім беру кеңістігіне енгізуді көздейді.
Әлемдік стандарт пен қазіргі талапқа сәйкес келетін ұлттық білім жүйесін құрудың мәселелерін шешуге арналған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында: "...Бастауыш мектептің бағдарламасы баланың жеке тұлғасын қалыптастыруға, оның жеке қабілетін ашуға және дамытуға бағытталған ... І сатыдағы оқыту мен тәрбиелеу оқу қызметінде негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын кейіннен игеру үшін мыналарды: оқу, жазу, есептеудің тиянақты дағдыларын, қарапайым тілдік қарым - қатынас тәжірибесін, шығармашылықпен өзін-өзі көрсетуді, мінез-құлық мәдениетін, жеке гигиенасы және салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыруға бағдарланған", - деп көрсетілген [1, 18 б.].
Жаңа әлеуметтік сұранысқа байланысты нәтижелі іс-әрекетке түсе алатын тұлғаны қалыптастырудың қажеттігі қазіргі педагогика теориясында басты өзгерістерді шешуді жүктеуде. Бұл әсіресе жалпы орта білім мектептерде өзекті мәселелердің біріне айналып, онда осыған байланысты әрбір оқушының шығармашылық қабілеті мен өзінің қызығушылықтарына сәйкес мүмкіндіктерін толық ашуға жағдай жасап, тұлғаның белсенділік, ізденімпаздық әлеуетін көтеруде ақпараттық технологияларды пайдалану басымдық бағытта ықпал етіп отыр.
Тұлғаның нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруға қатысты мәселелер философтар Аристотель [2], Платон [3], Гегель [4], И.Кант [5], шығыс ойшылдары Абу Насыр әл-Фараби [6], Ибн-Сина [7], Ж.Баласағұн [8] және қазақ ақын-жыраулары А.Құнанбайұлы [9] Ш. Құдайбердиев [10] еңбектерінен кең орын алған. Оқушылардың оқу іс-әрекетін дамыту мәселелерін психолог-ғалымдар Л.С.Выготский [11], А.Н.Леонтьев [12], Д.Б.Эльконин [13], C.Л.Рубинштейн [14], Т.В.Габай [15], Н.Ф.Талызина [16], О.К.Тихомиров [17], Ж.Аймауытұлы [18], М.М.Мұқанов [19], Қ.Б.Жарықбаев [20], Ә.Алдамұратов [21], С.М.Жақыпов [22], Ж.Ы.Намазбаева [23] т.б. зерттеді. Оқушылардың нәтижелі іс-әрекетін қалыптастырудың теориясы мен практикасына үлес қосқан педагог-ғалымдар мен ағартушылар: Я.А.Коменский [24], К.Д.Ушинский [25], А.С.Макаренко[26], В.А.Сухомлин- ский [27], А.Байтұрсынов [28], М.Жұмабаев [29], М.Дулатов [30] т.б. Оқушылардың іс-әрекетін педагогикалық негізгі категория ретінде қарастырып, оны жетілдіруде ақпараттық технологияларды пайдалануды Т.С.Сабыров [31], Р.М. Қоянбаев [32], Н.Д.Хмель [33], А.Х.Аренова [34], Г.К.Нургалиева [35], Ж.А.Қараев [36], Ж.У.Кобдикова [37], Б.А.Тұрғынбаева [38], А.К.Рысбаева [39], Ж.Ы. Сардарова [40], Ә.С.Әміровa [41], М.Мухамедин [42], З.Ш.Айдарова [43], Қ.Әбдібекқызы [44], Т.И.Кокумбаева [45] т.б. атап көрсеткен. Оқушылардың нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруды шетел ғалымдары И.Я.Лернер [46], Ю.К.Бабанский [47], В.В.Давыдов [48], Е.И.Машбиц [49]т.б. еңбектерінде әр қырынан талқылаған.
Балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып ақпараттық коммуникативтік технологиялар арқылы сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытудың тиімділігі біршама ғылыми еңбектерде қарастырылған. Ал, ақпараттық коммуникативтік технологияны қолданудың жалпы педагогикалық негізі В.П.Беспалько [50], Е.С.Гершунский [51], А.П.Ершов [52], В.М.Монаховтың [53] еңбектерінде қарастырылған.
Елімізде оқытуды ақпараттандыру мәселесін шешу үшін педагогика, психология ғылымдарының соңғы жетістіктерін пайдалана отырып, әлем тәжірибесін игерумен байланыстыра шешуді көздеп отыр.
Осы мақсатқа сай бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудағы алдына қоятын мақсатты анықтап алуды жөн көрдік.
Бастауыш мектепті ақпараттандыру үрдісін тек жалпы орта білімді ақпараттандыру деңгейінде ғана емес, сонымен бірге өзіндік нақты ғылыми және практикалық мәселе есебінде қарастыру қажеттігі оқушылардың жаңалықтарды қабылдаудағы психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Психологиялық, педагогикалық ғылыми еңбектерді талдау бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың қажеттігі мен оның ғылыми тұрғыдан зерттелмегендігі және арнайы әдістемесінің жеткіліксіздігі арасында келесі қарама-қайшылықтар туындап отыр:
- бастауыш мектепті ақпараттандыруға деген қоғам сұранысы мен оның бүгінгі білім беруді жетілдіру жағдайында жүйелі түрде зерттелмеуі;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлауы және олардың әржақты, үйлесімді дамуларын педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттігі мен оқу үдерісінде ақпараттық технологияны өз деңгейінде пайдаланылуы арасында;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың теориялық тұрғыда зерттелмегендігі мен оны жүзеге асыратын әдістемесінің жоқтығы.
Сондықтан да осы айтылған қарама-қайшылықты теориялық тұрғыдан шешу, оның педагогикалық-әдістемелік мүмкіндігін ашу, ақпараттық коммуникативті технологияны оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту құралы есебіндегі орны мен рөлін анықтау біздің зерттеуіміздің көкейкестілігі болып табылады.
Осыған орай бұл мәселені ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыдан қарастыра отырып, оқушылардың ізденімпаздығын дамыту мақсатымен зерттеу тақырыбын Ақпараттық коммуникативтік технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдалануды теориялық тұрғыдан негіздеу және оның әдістемесін жасау.
Зерттеу нысаны: бастауыш сыныптардағы оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлауын дамыту жағдайында ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдалану.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер, бастауыш сыныптарда оқыту үдерісінде оқушылардың сыни ойлауын дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдалану теориялық тұрғыда негізделсе, оның құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып, әдістемелік кешені даярланса, онда оқушылардың оқу іс-әрекетін қалыптастырудың тиімділігі артады, өйткені, бұл жағдайда ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы тұлғаның ізденімпаздығын арттырып, сыни ойлауға жеткізуге мүмкіндік туады.
Зерттеудің міндеттері:
бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздерін анықтау;
бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттарын айқындау;
3. бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тиімділігін тәжірибеде тексеру және ғылыми негізделген ұсыныстар беру.
Зерттеу теориялық-әдіснамалық негіздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы (2007), Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, 2015 жылға дейінгі білім беуді дамыту тұжырымдамасы, зерттеу мәселесіне қатысты философ, психолог, педагог, әдіскерлердің еңбектері; Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, пәндік оқу бағдарламалары, оқу-әдістемелік кешендер, озат ұстаздардың және автордың педагогикалық ғылыми іс-тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері: теориялық (талдау және жинақтау, жалпылау және салыстыру, абстрактілеу және нақтылау, зерттеу болжамын модельдеу және нәтижені жобалау); эмпирикалық (сауалнама, интервью, әңгімелесу, бақылау, оқу-әдістемелік құжаттарды саралау, оқушылардың нәтижелі жұмыстарын талдау, тест, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүргізу, оқушы портфолиосы); статистикалық (зерттеу бойынша алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық тұрғыдан өңдеу).
Зерттеу базасы: Алматы қаласы, Түркісіб ауданы №76 ЖББ орта мектебі.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде зерттеу тақырыбының көкейтестілігі, қарама-қайшылығы, мәселесі және мақсаты, міндеттері және зерттеу әдістері таңдалды.
Екінші кезеңде зерттеу тақырыбына сәйкес әдебиеттер тізі дайындалып талдау, салыстыру жүргізілді және оның негізінде негізгі тұжырымдар дайындалды.
Үшінші кезеңде зерттеу мәселесі бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізіліп, оның тиімділігі дәлелденді. Зерттеу міндеттері бойынша қорытынды дайындалды.
Зерттеудің теориялық ғылыми жаңалығы:
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғысынан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері анықталды;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғысынан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттарын айқындалды;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғысынан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тиімділігін тәжірибеде тексеріліп және ғылыми негізделген ұсыныстар берілді.
Зерттеудің практикалық мәні: бастауыш білім беретін оқу орындарында ақпараттық технологиялар негізінде оқушылардың оқу іс-әрекетін арттыру мақсатында арнайы курс ұйымдастырып, өткізу тиімді болады. Зерттеу материалдарын мектептерде пайдалануға болады.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом кіріспеден, екі бөлімнен, тұжырымдамалардан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері атты бірінші бөлімде сын тұрғысан ойлау және ақпараттық коммуникативтік технология ұғымдарының мәні мен сипаттамасы мен бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың мүмкіндіктері қарастырылады.
Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тәжірибелік-эксперимент жұмысы және оның нәтижелері атты екінші бөлімде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың қазіргі жағдайы мен тәжірибелік педагогикалық эксперименттің нәтижелері қамтылды.
Қорытындыда болжамды дәлелдейтін зерттеудің негізгі нәтижелері, тұжырымдалып, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі. Зерттеу мәселесіне байланысты келешекте қарастырылатын жұмыстардың бағыттары баяндалды.
Қосымшада сауалнамалар, тест сұрақтары, сабақтардың үлгі-жоспарлары, оқушылардың шығармашылық жұмыстары келтірілді.
1 Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері
Сын тұрғысынан ойлау және ақпараттық коммуникативтік технология ұғымдарының мәні мен сипаттамасы
Қазіргі болып жатқан саяси - экономикалық, мәдени-әлеуметтік өзгерістер халыққа білім беру жүйесінің барлық буындарында білім беру ісін жаңа сатыға көтеруді талап етіп отыр. Осыған орай жаңа кезеңдегі озық педагогикалық және әдістемелік идеяларды ой елегінен өткізіп, бүгінгі заман талабына сай, біршама өзгерген және жаңа жағдайларды қолдану ерекше маңызға ие болып отыр. Сол себепті білім беру саласындағы болып жатқан өзгерістерге, қоғам сұранысына байланысты жоғары мәдениетті білімді де білікті жеке тұлға қалыптастыру бүгінгі күнде өзекті мәселе.
Білім беру жүйесінде педагогикалық технологияны қолдану келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау әрбір педагогтың міндеті болып табылады. Білім беру жүйесінде қолданылып жүрген педагогикалық технологиялар: ынтымақтастық педагогикасы, білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, проблемалық оқыту, модульдік оқыту, тірек сигналдары арқылы оқыту, дамыта оқыту, түсіндіре басқарып оза оқыту, өздігінен оқыту, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, бағдарламалап оқыту, деңгейлеп оқыту т.б.
Студентке арналған нұсқаулықта негізгі материал тиісті сабақтарда қарастырылатын жеті модульге сараланған. Алайда, осы жеті модульде қарастырылған идеялар сабақта пайдаланылатын жекеленген страгегиялар мен тәсілдер сияқты өзара байланыста болады.
Бағдарламаның модульдері:
1. Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер.
2. Сын тұрғысынан ойлауға үйрету.
3. Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау.
4. Оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану.
5. Талантты және дарынды балаларды оқыту.
6. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу.
7. Оқытуды басқару және көшбасшылық.
Біліктілікті арттыру бағдарламасының негізгі мазмұны жеке жеті модуль түрінде берілген, олар оқыту барысында аралас түрде ұсынылады.
Сын тұрғысынан ойлауға үйрету модульінде:
Сын тұрғысынан ойлау Үшінші деңгей бағдарламасының өн бойында екі мағынада қарастырылады: оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамыту және мұғалімдердің сын тұрғысынан ойлауын дамыту. Үшінші деңгей бағдарламасы өзара байланысты бұл үдерістердің екеуін де дамытуды көздейді. Оқушыларға қатысты сын тұрғысынан ойлау ақпарат пен идеяларды синтездеу қабілеті, ақпарат пен идеяның шынайылығы мен салыстырмалы түрде маңыздылығы туралы ойлана білу қабілеті, өзінің оқуына қатысты таңдау жасау және басқалардың идеяларына күмәнмен қарау қабілеті ретінде түсіндіріледі. Мұғалімдердің сын тұрғысынан ойлауы өзінің жұмыс тәжірибесін, жаңа тәсілдерді қолдану және бағалау әрекеттерін сын тұрғысынан бағалауды қамтиды делінген.
Ал, оқыту мен оқуда АКТ-ны пайдалану модульінде:
Бағдарлама аяқталғанда мұғалімдер сандық технологияларды және АКТ-ны сабақ беруде тиімді пайдалануды білетін болады. Осылайша, олар жұмыс, демалыс және қарым-қатынас үшін АКТ-ны сенімді және сын тұрғысынан пайдаланушыларға айналады. Осындай дағдылар негізінде АКТ туралы білім жатыр, яғни: оларды ақпаратты алу, бағалау, сақтау, өндіру, ұсыну, алмасу үшін қолдану және ол ақпаратты Интернет желісінде бірлескен жұмысқа қатысу үшін жібере білу керек тұжырымдаған.
Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз-сабақта балалардың қызығушылығын арттыра отырып, өз ойыңды еркін және зерттей талпындырып, тұжырым жасау. Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз -- ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға бағыттау өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау. Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.
Сыни тұрғыдан ойлау - бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді еңгізуге дайын болуға ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғадан ойлауға баулуды білдіреді. Сыни тұғыдан ойлауды, әдетте, білім берудін кейінгі кезеңдері мен орта мектептің жоғары сыныптары мен жоғары оқу орындарында оқушылармен байланыстырады. Алайда сыни тұрғыдан ойлаудың негіздерін кішкентай балалармен жұмыс барысында, қажетті дағдыларды дамыту мақсатында білім берудің ерте кезеңінен дамытуға болады.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының негізін салушылар Америкалық ғалымдар Мередит, Джон Дьюи, Чарльз Темпл және Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын жобаның негізі ретінде басшылыққа алған [1].
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты, "Сорос-Қазақстан" қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады. Сын тұрғысынан ойлау ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар. Сыни ойлау - белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау - адам өмірінің бір саласы. Себебі, бұл философия адамдарға көптеген жолдар мен шешімдер ішінен маңызды әрі пайдалы екенін, тек қажетті ақпараттарды ғана жинақтап, жаңа білімді бұрынғыдан ажырата алуға көмектеседі. Сыни ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі оқытудан басты айырмашылығы - білімнің дайын күйінде берілмеуі. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.
Технологияның басты мақсаты - дамыта оқыту негізінде Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру. Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді. Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу - әрбір ұстаздың басты міндеті.
Сын тұрғысынан ойлауды үйретудің өзіндік қажет ұстанымдары бар.
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда, білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуда, ойларын еркін айтуда тез арада дұрыс шешімдер табуға атсалысатын бірден-бір тиімді бағдарлама деп есептеймін. Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шыңдалған, бірін-бірі толықтырған ойлау десек қателеспейміз. Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым үш деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің үлгісі. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып ішінен қажеттісін алуға үйретеді.
Технология бойынша әр сабақ үш кезеңнен тұрады:
-- қызығушылықты ояту;
-- мағынаны ашу;
-- ой толғаныс.
Бірінші кезең Қызығушылықты ояту
Кезеңнің мақсаттары:
-- оқушы өзінде қалыптасқан білімі мен түсініктерін өзектендіру;
-- оқылатын тақырыпқа танымдық қызығушылықты ояту;
-- оқушының белсенділігін ояту;
Екінші кезең Мағынаны ашу
Кезеңнің мақсаты:
-- жаңа ақпаратпен танысу;
-- жаңа ақпараттармен өз білімімен ара -- қатынас белгілеу.
Жеке тұлғаның іс -- әрекеті Қолдануға болатын әдістер мен тәсілдер
-- мұғалім ұсынған белсенді оқыту әдістерін қолданып, жаңа тақырып материалдарын тыңдайды, оқиды;
-- жаңа ақпараттардың мәнін түсіну барысында мәтін шетіне белгі қояды немесе жазып алады;
-- қарастырылған материалдармен жұмыс істеу барысында өз түсінгенін қадағалайды, алдына қойған мақсаттарына жету үшін белсенді әрекет етеді.
Белсенді оқу әдістерін қолдану:
-- инсерт;
-- екі жақты күнделік;
-- қосымша журнал;
-- сабақтың бірінші кезеңінде қойылған сұрақтарға белсенді түрде жауап іздеу және т. б.
Бұл кезеңде жаңа ақпараттармен, ойлармен танысады, тиісті тақырыпқа байланысты кино көру, дәріс, әңгіме, тыңдау немесе тәжірибе -- эксперимент жасау, мультимедиялық құралдарды пайдаланады. Сабақта жұмыс дара және жұп түрінде жүргізіледі.
Үшінші кезең Ой толғау
Кезеңнің мақсаты:
-- қабылданған жаңа және ескі түсініктердің ара қатынасын ашу.
-- оқылған материалды талдау және қорытындылау.
-- тақырыпты мұнан әрі меңгеру бағытын анықтау.
-- Мағынаны тану кезеңінде білімге сүйене отырып, бұрын және сабақ барысында не үйренгенін салыстырады.
-- Қарастырған тақырыптың мәнін толық түсіну және өзіне қойылған мақсатты іске асыру үшін жаңа тақырыпты талдайды, қажеттісін іріктеп алады.
-- өзіне қойған сұрақтарға мағыналы жауап алғандарын бағалайды.
-- Алған білімдерін өмірмен байланыстырады, қорытынды нәтиже шығарады, өз бетімен жаңа идеяларды ойластырады. -- кластер құру
-- әртүрлі кезеңдегі ақпараттардың өзара қатынасын сипаттайтын кестелер толтырады.
-- түйін сөздерге қайта оралу.
-- дұрыс және дұрыс емесін мақұлдауға қайта оралу.
-- рефлексивті сұрақтар
-- пікір алмасу.
-- шығармашылық жұмыстар
Оқылған ақпаратты талдау, түсіндіру, шығарманы өңдеу жұмысы топ бойынша жүргізіледі. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын ұтымды пайдалану балалардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды. Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда Сын тұрғысынан ойлау барысындағы стратегияларды білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.
Сыни тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың сабақ сапасына әсері өте мол. Сабақта жаңа технология элементтерін тиімді пайдалану оқушылардың танымдық әрекеттерін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді. Баланың логикалық ойлау қабілеті дамып, сабақтың сапасын артады. Ізденушілігін арттырып, өз ісіне сенімін нығайтады. Сабаққа қызығушылығын арттырып, белсенділігі күшейеді. Оқушылар сабаққа зор ынтамен қатысады, сабақ та сапалы өтеді. Егер де жаңа технология элементтерін сабақта өз дәрежесінде ұйымдастыра білсек, өз нәтижесін береді. Ең бастысы оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу, әрекет ету, мақсатқа жету оқушының өзі арқылы іске асады
Ақпараттық технологиялар ұғымын нақтылауды технология, педагогикалық технология ұғымдарын айқындаумен байланыстыра қарастырдық.
Технология терминінің түбірі грек тілінен аударғанда techne - өнер, шеберлік + logos- ғылым, ілім дегенді білдіреді. Екі сөздің бірігуінен шеберлік туралы ілім немесе өнеркәсіптік процестерді жүргізу әдістері мен құралдары туралы білім деген мағынаны беретін сөз шығады, мысалы, металдар технологиясы, химиялық технология, құрылыс жұмыстарының технологиясы және т.б. Осы термин өнім өндіру барысында шикізат, материал немесе жартылай дайын заттарды өңдеу, дайындау, шығару тәсілдерінің жиынтығы деп те анықталады. Технологияның ғылым ретіндегі міндеті-физикалық, химиялық, механикалық заңдылықтарды анықтау арқылы өнеркәсіпте неғұрлым тиімді тәсілдерді қолдану. Сонымен, технология- неғұрлым тиімді өнеркәсіптік үрдістерді анықтау және қолдану туралы ғылым. Біз ұсынып отырған анықтамалардан бірнеше маңызды ереже шығады:
технологияларды жасау үшін нақтылы еңбек құралдарының қасиеттерін, қалпын, қатынастарының байланысын көрсететін заңдылықтарды білу қажет;
еңбек құралын өңдеудің тәсілдерін білу керек;
еңбек құралының қалпын анықтай білу шарт (диагностика);
еңбек құралының қалпын өзгертетін қимылдардың тәртібін (бірізділігін) анықтау қажет.
Жоғарыда аталған белгілер ең алдымен жалпы педагогикалық еңбектің технологиясы дегеніміз не екендігін айқындап алу керектігін көрсетіп отыр. Оқу - тәрбие үрдісін технологизациялау оқытуды міндетті түрде нәтижеге жетудің кепілі болатын өнеркәсіптік-технологиялық үрдіске айналдыратын дидактикалық әдіс-тәсілдерді іздеумен тығыз байланысты. Егер білім беру мақсаты білімдер жүйесін меңгеру деп танылса, онда технологиялар білім беру технологиялары деп аталады да білімнің көлемімен, меңгеру деңгейімен анықталады. Педагогикалық технология мұғалім-оқушы жүйесінің ерекшелігіне сүйене отырып жасалса ғана конструктивті болмақ.
Сонымен педагогикалық технология дегеніміз :
оқу үрдісін жандандыру мақсатында ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала ойластырылған ықпал мен әсер;
белгілі бір үрдістерді жүзеге асыру әдістері жайындағы білімдердің жиынтығы;
автордың немесе ұжымның мақсатты бағдарларына,құндылықтарына сәйкес нақты педагогикалық жоспар құрастыру;
әр оқушының жеке ерекшеліктеріне сәйкес білім алу қажеттілігін қанағаттандыруда мұғалім мен оқушының өзара байланыстағы іс-әрекетін алдын ала болжалдай білу;
алға қойған мақсатқа және білім берудің мемлекеттік стандартына сай нақты нәтижеге жеткізетін педагогикалық әрекеттердің технологиялық жолын тізіп шығу;
кез келген мұғалімнің педагогикалық технологияның элементтерін кезеңмен, жүйелі іске асыра білуі.
Қолданылып жүрген заманауи педагогикалық технологиялар мақсаты, мазмұны, әдістері мен тәсілдеріне орай өзара ұқсас болса да өлшемдері бойынша өзгешеленеді. Технологияларды жіктеудің өлшемдері:
қолдану деңгейіне орай: жалпы педагогикалық, жеке пәндік, модульдік.
Жалпы педагогикалық технология белгілі аймақта немесе оқу орнында, оқудың нақтылы сатысында қолданылады.
Жеке пәндік технология бір пәннің немесе сыныптың көлемінде берілетін оқу-тәрбие мазмұнын іске асыратын үрдістер мен құралдардың жиынтығы.
Модульдік технология оқу-тәрбие үрдісінің жеке бөлімдерінде қолданылады.
Мектеп әлеуметтік институт ретінде қоғамның жағдайы мен қоғамдық сананы толық қайталайды. Сондықтан кез келген жалпы педагогикалық технологияның философиялық негізі болады, олар: материализм, идеализм, гуманизм, антропософия, педоцентризм, прагматизм.
Гуманизм - адамның тұлға ретіндегі құндылығын,бас бостандығына, дамуға және барлық қабілеттерін жетілдіруге деген құқығын мойындайтын көзқарастар жүйесі.
Антропософия - адамгершілік құндылықтарын зерттеп, өмірдің мәнін іздейтін көзқарас.
Педоцентризм - тәрбие философиясында баланың мүддесін бірінші орынға қоятын, баланың дамуына жағдай жасауды педагогиканың негізгі міндеті деп есептейтін бағыт.
Прагматизм-тұлғаның интеллектуалдық және адамгершілік қасиеттері тұқым қуалап берілген, олардың көрініс беруі оның жеке өмір тәжірибесімен тығыз байланысты.
Тұлғаның құрылымына бағытталған педагогикалық технологиялар ақпараттық, амалдық, өзін-өзі дамытушы, эвристикалық, қолданбалы болып бөлінеді. Ақпараттық технологиялар арқылы білім,білік,дағдылар қалыптасса, амалдық технологиялар ойлау әрекетінің әдістерін шыңдаса, өзін-өзі дамытушы технологиялар тұлғаның өзін басқару механизмдерін қалыптастыруға бағытталған, эвристикалық баланың шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналса, қолданбалы технологиялар арқылы тұлғаның қимыл-әрекеттік сферасы қалыптасады.
Мазмұны мен құрылымына қарай технологияларды оқыту, тәрбелеу, зиялы, діни, жалпы білім беру,кәсіби, гуманистік, технократтық, моно және политехнологиялар деп бөледі. Олардың бір-екеуіне тоқталайық: монотехнологияларда оқу- тәрбие үрдісі бір нәрсеге ғана құрылады(басты идея,қағида,тұжырымдама). Политехнологиялар бірнеше технологияның элементтерінен тұрады.
Ұйымдастыру формасына орай технологиялар сыныптық - сабақтық, альтернативтік, академиялық, клубтық, дара, топтық, ұжымдық болады.
Балаға қатынас жағынан авторитарлық, ынтымақтастық, еркін тәрбиелеу, тұлғаға бағытталған, тұлғалық - ізгілік болып бөлінеді.
Педагогикалық технологиялардың ең маңызды жағы - білім беру үрдісіндегі баланың позициясы, оған деген үлкендердің қатынасы. Авторитарлық технологияда педагог оқу-тәрбие үрдісінің бірден бір субъектісі болса, ал оқушы тек объект болып табылады. Бұл технологиялар мектеп өмірін қатаң ұйымдастырумен, оқушылардың дербестігі мен еркіндігін қатты басумен, қатал талаптар қоюмен ерекшеленеді. Ынтымақтастық технологиясы педагог пен баланың теңдігімен, субъект-субъектілік қарым-қатынасымен ерекшеленеді.
Мұғалім мен оқушылар ынтымақтастықпен біріге отырып өз іс- әрекеттерінің ортақ мақсаттары мен міндеттерін,мазмұнын айқындап, баға береді. Еркін тәрбиелеу технологиясы өмірдің қилы кезеңдерінде баланың өзінің таңдау жасауына және дербес, өздігінше қимылдауына мүмкіндік береді. Тұлғаға бағытталған технологиялар білім беру саласының түп қазығы бала, оның дамуына шекісусіз, жағымды жағдай жасау керек деп пайымдайды. Тұлғалық-ізгілік технологиялар психотерапиялық бағытымен ерекшеленіп, тұлғаны қолдауға, оған көмектесуге бағытталады.
Технологиялар бұқаралық, компенсаторлық, виктимологиялық, тереңдетіп оқу (дамуы кешеуілдеген немесе қабілетті балалармен) болып бөлінеді. Бұқаралық (дәстүрлі) технология орташа оқушыға бағытталса, тереңдетіп оқыту пәндерге баса назар аударып оқуды қажет етеді. Компенсаторлық технология бойыша педагогикалық коррекция, компенсация, қолдау қолданылады. Виктимологиялық арнайы педагогикаға сүйенеді (сурдо,- орто,- тифло,- олигофренопедагогика).
Танымдық іс- әрекетті басқару типіне қарай дәстүрлі (техникалық оқыту құралдарын қолданумен өтетін классикалық дәріс, кітаппен жұмыс), жіктелген (шағын топтар, репетитор жүйелері), бағдарламалық (компьютерлік, бағдарламалық, кеңесші жүйесі).
Педагогикалық технологияның анықтушы өлшемдері: Тұжырымдамалық
Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік - педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми тұжырымдамаға сүйенуі қажет.
Жүйелілік
Педагогикалық технологияның әрбір бөлігі өзара тығыз байланыста болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс: мақсат қою, жоспарлау, оқу үрдісін жобалау, әрбір кезеңіне сай мәлімет, нәтижелерді түзету мүмкіндігін беретін әдіс-тәсілдердің көп түрлілігі.
Тиімділік
Қазіргі оқыту технологияларын қолдану өте тиімді, себебі оған кететін шығын оқыту стандарттарына жетуге кепілдік береді.
Оқыту технологиясын жобалау, оқыту әдістерін таңдау дидактика үшін өте маңызды мәселе. Әдістерді таңдауда белгілі дидакт Ю.К.Бабанский келесі өлшемдерді ұсынған:оқыту әдістерінің оқытудың қағидалары мен заңдылықтарына сәйкестігі, оқыту әдістерінің оқу материалдарының мазмұнына, оның өзіндік ерекшелігіне сәйкестігі, әдістерді таңдауда оқушылардың мүмкіншіліктерін ескеру [58,204 б.] Зерттеу жұмысымызда автордың ұсынған өлшемдерін басшылыққа алуға болады, - деп есептейміз.
Осындай келелі мәселелерді шешуде жаңа педагогикалық технологияларды саралап пайдаланудың маңызы зор.
Тұлғалық-бағдарлы білім технологиясы Ш.Амонашвили салған үш негізгі ұстанымға сүйенеді. Олар:
балаларды сүю, жақсы көру;
оның өмір сүретін ортасын адамиландыру;
баланың балалық шағымен өмір сүру.
Тұлғалық-бағдарлы білім технологиясының парадигмасы оқушының тұлға ретіндегі сапалық қасиеттерін қалыптастыру мен дамыту барысында оның табиғи қабілетіне, даралық ерекшелігіне, бейімділігіне сүйенеді. Сондықтан да білім мазмұны тұлғаның қалыптасуы мен дамуының ізгілік нормалары мен құндылықтары негізінде құрылады.
Оқушының нәтижелі іс-әрекеті сабақ үстінде көрінтіндіктен, оны дұрыс қалыптастыру үшін сабақтың негізгі бөліктеріне баса назар аудару қажет. Дамыта оқыту тұрғысынан алғанда сабақ үш құрамдас бөліктен тұрады:
1) оқу мақсаттарының қойылуы; 2) оны шешудің жолын бірлесе қарастыру; 3) шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Бұл үшеуі дамыта оқытудың Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушыларға ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсат мәселені шешу, талқылау мен жинақтау арқылы жүзеге асады. Ал мұғалім тек қалыптастырушы, бағыттаушы. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушыға жауабы дұрыс болмаса да өз ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптары тыңдалады.
Дамыта оқытудың негізгі бағыттарының бірі - жобалап оқыту технологиясы. Жобалап оқыту технологиясының негізін салған американдық ғалымдар Дьюи, Лай, Торндайк. Олар жобалап оқыту технологиясының төмендегідей негізгі идеяларын ұсынған:
- бала өзі таңдаған іс-әрекетті жоғары қызығушылықпен орындайды;
- балада қызығушылықтың пайда болған сәтін қалт жібермеу, соған сүйену;
- іс-әрекет тек оқу пәнінің аумағында ғана құрылмайды;
- шынайы оқыту ешқашанда біржақты болмайды, қосымша берілетін мәліметтердің де маңыздылығына байланысты болады.
Жобалап оқытуды дамыта оқыту технологиясының бір түрі деп қарастырып, "Әдебиеттік оқу" пәнінде жобалап оқыту технологиясын пайдаланудың тиімділігін тәжірибе көрсетіп отыр. Дегенмен, бастауыш сыныптарда жобалап оқытуды үнемі қолдануға болмайды.
Дамыта оқытудың бір жолы - деңгейлеп оқыту технологиясы. Деңгейлеп оқыту-оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын талаптардың әр түрлілігінің арқасында жүзеге асырылады. Деңгейлеп оқыту технологиясының басты идеялары:
- деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін барынша пайдаланып, білім алуына жағдай жасау;
- деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балаларға бірдей көңіл аударып, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді;
- деңгейлеп оқыту оқытушының жеке тәжірибесіне негізделеді. Сондықтан да деңгейлеп оқытуда оқушының жеке тұлға ерекшелігіне, психикалық даму ерекшелігіне, пән бойынша білімді игеру деңгейіне, оқушының білімімен іс-әрекет тәсіліне назар аудару керек;
- деңгейлеп-саралап оқытуда білімді игерудің негізгі төрт деңгейі -міндетті, алгоритмдік, эвристикалық, шығармашылық- қарастырылады.
Осындай деңгейлерге бөлудің арқасында оқушылар оқу материалын әр түрлі қабылдайды. Зерттеуші-ғалым В.П.Беспалько ұсынған бұл деңгейлер заманауи мектеп тәжірибесінде кеңінен қолданылуда. Оған дәлел бүгінде ана тілі оқулығында берілген білім мазмұнының оқушылардың танымдық қызығушылығын ояту, мағынасын түсіну, нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталып, тапсырмалардың деңгейге бөлініп берілуі.
Міндетті деңгейдегі тапсырманы әрбір оқушы меңгеруі тиіс. Бұл деңгей оқушыға өзінің қызығушылығына қарай, қабілеті мен мүмкіншілігін ескере отырып, уақыты мен күшін дұрыс пайдалануына жағдай жасайды.
Мүмкін деңгейдегі тапсырманы пәнге деген қызығушылығы жоғары, белсенді, өздігінен ізденуге мүмкіншілігі мен қабілеті жететін, шығармашылық тапсырмаларды ерекше ынтамен орындап, оны нәтижеге жеткізсе қуанатын, қуанышын жолдастарымен бөлісе алатын, уақыты мен күшін тиімді пайдалана білетін оқушы меңгереді.
Бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін ұйымдастыру үшін оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың мақсаты - оқушылардың жеке басын дамытуға бағытталған білім мазмұнын тұлғалық-бағыттаушылық материалдармен толықтырып, олардың қажеттілігін өтейтін, танымдық қызығушылығын арттыратын, білімді меңгеруде өздіктерінен белсенділік танытуға ынталандыратын, нәтижелі-шығармашылық іс-әрекетке түсуге жұмылдыратын, өздігінше қорытынды жасай білуге қабілетті тұлға қалыптастыру. Педагогикалық технология өзінің түсініктілігімен, жеңіл меңгерілуімен, қолдану тиімділігімен және әмбебаптылығымен ерекшеленеді. Сонымен, педагогикалық технология оқытудың тиімді жолдарын зерттейтін, оқыту процесінде қолданылатын қағидалар мен әдістер, тәсілдер болып табылады. Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына концептуалдық негізі, оқытудың мазмұндық бөлігі, даму реті жатады деп тұжырымдаймыз. Педагогикалық технологияны іске асыру барысында төмендегідей міндеттерді жүзеге асыру қажет деп санаймыз:
1. мұғалімнің педагогикалық кәсіби іс-әрекетіне деген сенімділігі, ізденімпаздық шеберлігі;
оқушылардың тұлғалық-бағдарлы дамуының ескерілуі;
оқу процесінің кез-келген кезеңіндегі оқушы дайындығының іске асырылуы мен кепілдігінің міндеттілігі;
оқыту технологиясында пайдаланылатын педагогикалық ақпараттың міндеттілігі;
оқушылардың білімді меңгерудегі танымдық қызығушылығы мен қажеттілігінің ескерілуі;
оқушыларды өздіктерінен қорытынды жасауға, белсенді іс-әрекетке бағыттау;
оқу процесін жобалағанда іс-әрекеттің, оқу материалы мен оқыту материалының дәлелдігінің бірлігі;
оқыту процесінің жобалау технологиясы негізінде іске асырылуы;
оқушылардың нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруды ұйымдастыру;
белсенді іс-әрекетті нәтижеге жеткізу.
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында "Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі: жеке адамның шығармашылық, рухани және күш қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту", - деп атап көрсетілген. Осы міндетке сәйкес оқушының ақыл-ойын, ізденімпаздығын дамытып, алған білімдерін өз тәжірибесінде ақпараттық технологиялар арқылы жаңа жағдайларда қолдану біліктілігі мен нәтижелі іс-әрекетке түсе алатын тұлғаны қалыптастыру қажет.
Бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыру үшін мұғалімнің белсенділігі, шығармашылық ізденісі, шәкірттерінің жас және дербес ерекшелігімен қатар оның неге қызығатынын жете білуі маңызды болмақ. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында бастауыш мектептің негізгі міндеті: "Баланың жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау және дамыту", - делінген . Осы міндетті шешудің бірден бір жолы оқыту үдерісінде ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін дамыту болып табылады.
Жоғарыда келтірілген деректерге назар аударсақ, үкімет тарапынан жарық көрген құжаттарда ұлттық және әлемдік өнерге, халықтың рухани байлығы мен қоршаған ортаны қабылдауға бағытталған бастауыш мектепте нәтижелі іс-әрекетке көп көңіл бөлініп отырғандығын көруге болады.
Бастауыш мектепте ақпараттық технологияны нәтижеге жету бағытында пайдаланудың басты мақсаты - әрбір оқушыға ақпараттану негіздерінен алғашқы түпкілікті білім бере отырып, дамыту және олардың осы алған білімдерін мектепте оқытылатын кез келген пәндерді меңгеруге пайдалана білуге үйрету болып табылады. Алдарына өресі мол мақсаттар қойып, соған жетуде ғылым мен техниканың қазіргі замандағы озық үлгілерін пайдаланып, әлемдік ақпараттық кеңістікте әр түрлі деңгейдегі ақпараттарды қажетіне жарата білуі керек. Бұл тұрғыда мектепте компьютерлік технологияны кеңінен пайдаланудың маңызы ерекше.
Жаңа мыңжылдыққа, ақпараттандыру ғасырына аяқ басып отырған кезеңде алдыңғы қатарлы елдер қатарында табиғи байлығы мен шығарған өнімі мол елдер емес, ғылымға негізделген техникасы дамыған, жастары білімді елдер тұрады. Қазіргі кезде ең бағалы тауар - ақпарат болып саналады. Сондықтан, қай елдің тұрғындары ақпарат алуға кең мүмкіндігі болып, алдыңғы қатарлы ақпараттық технологияны пайдаланып терең білім алса, сол ел алдыңғы қатарлы болып саналады деген тұжырым жасаймыз..
Қазіргі кезде ақпарат алудың көптеген көздері мен құралдары, бұл ақпараттарды білімге айналдырудың көптеген педагогикалық технологиялары да жетерлік. Соның ішінде компьютерлік технологияны қолданудың жеке тұлғаны қалыптастырудағы, оның шығармашылық мүмкіндіктерін арттырудағы атқарар ролін қазіргі заман талаптары өзі анықтап отыр. Компьютер адам қызметінің барлық саласында еңбек өнімділігін арттыру құралына айналды. Оқытудың ақпараттық технологиясы шеңберінде компьютерлер негізгі үш бағытта пайдаланылады: адамды жалықтыратын есептеу жұмыстарын орындауға мүмкіндік беретін дербес құрал ретінде; проблемалы салаларда зерттеулер мен жобалауға арналған құралдармен толықтырылған, автоматтандырылған жұмыс орны ретінде; -білімдерін бекітуге арналған автоматтандырылған оқыту кешені немесе жаттықтырушы ретінде.
Егер оқыту процесінде компьютер қолданылса, диалог арқылы оқушы белсенді жұмысқа ұмтылады, және еңбегінің нәтижесін бақылай алады. Компьютерлік оқыту бағдарламалары тұлғаның жеке ерекшеліктерін ескере отыра оқытуға мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаларда оқушының білім деңгейіне байланысты теориялық материалдар, сұрақтар мен есептер, сонымен қатар бағыт беруші мағлұматтар мен анықтамалар беріліп, оқушының толыққанды білім алуы және білім мен біліктілік деңгейін жоғары дәрежеге көтеруге мүмкіндік береді.
Ақпараттық технологияның басты ерекшелігі болып осы технологияны меңгерудегі мұғалімнің кәсіби шеберлігі, дұрыс және ұтымды пайдалана білуі болып саналады. Ақпараттық технология білім мен тәрбие беру процесіндегі мұғалімнің қосымша құралы ретінде ғана қолданылып, сабақ беруші мұғалімнің ақпараттық технологияны меңгеру деңгейі жоғары, оқушының жас ерекшеліктеріне сәйкес санитарлық - гигиеналық нормаларды білуі тиіс. Ешбір ақпараттық технология, компьютер және т.б. техникалық құралдар мұғалімнің орнын баса алмайды. Оқушылардың ой-өрісі мен дүние танымын кеңейтіп, білім сапасының мейлінше өсуіне оқушыларды қабілетіне қарай саралап оқытудың ықпалы зор. Сынып оқушыларын білім дәрежесіне қарай саралап оқытса нәтижелі болуы балалардың сабаққа деген ынтасына, белсенділігіне байланысты. Саралап оқытуда әр бала қысқа да нұсқа сөйлеуге үйренеді. Әрбір деңгейдегі бала білуге, алдыға жылжуға құмарта түседі, 1-деңгейдегі 2-деңгейге, 2-деңгейден 3-деңгейге өтуге талпыныс жасайды.
Әсіресе, Ж.А.Қараевтың Оқытудың үшөлшемдік әдістемелік жүйесі технологиясы өз бетімен дами алатын, өмірдің әр түрлі қиындықтарына төзе білетін, белсенді, білімді оқушыны тәрбиелеуге ықпал болады [39, 3 б.]. Бұл технология дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, өйткені, ол оқушының ойлауын, елестету мен есте сақтауын, ынтасын, белсенділігін, білім сапасының дамуына көмектесіп, әр оқушының кемінде мемлекеттік міндетті деңгейге жетуіне кепілдік береді деп қорытынды жасай аламыз.
Оқушының ақпараттың көзін іздеуі, оны табуы, меңгеруі және жүзеге асыруы нәтижелі іс-әрекет арқылы іске асады. Мұндай іс-әрекетті туғызатын күш - танымдық қызығушылық болып табылады. Қазіргі балаларда ақпараттық қажеттілік және қызығушылық деңгейі өте жоғары. Өйткені, тұлғаны қалыптастыруда ақпараттық ағым неғұрлым көп болса, тұлғаның жаңа көзқарастарға, ақпаратқа қажеттілігі соғұрлым қарқынды, күшті көрінеді. Білімнің әлеуметтік және өмірлік рөлінің, адамның танымдық шығармашылық мүмкіндігінің өзгеруі оқытудың ақпараттық құзыреттілігін дамыту деңгейіндегі, үздіксіз білім жүйесіндегі білім беру ісін жаңаша ұйымдастыруды талап етуде. Басты мәселе білім алушыны айналаны танып білу, одан өзіне қажеттісін таңдай алу, өздігінен ізденіп білімін, тәжірбиесін молайту жағдайына қоя білу болып отыр. Тек осылайша ұйымдастырылған оқу ғана тұлғаның жекелік, ақпараттық нәтижелік деңгейін арттырып, дамуына жол ашады. Ең алдымен біз оқушылардың психологиялық ұстанымдарын ескере келе, нәтижелі іс-әрекетін дамыта отырып ақпараттық құзыреттілігін дамытуға бағытталған, білімнің мазмұндық функцияларын, ақырғы нәтижеге бағыттай оқыту сапасын арттыруға жетелейміз. Жаңа мақсатқа сай түзілген оқу құрлымы мен мазмұнында логикалық жүйелілік сақталады. Іс-әрекетті жаңа ақпараттар жайлы идеялар жинақтаудан басталып, шешім қабылдаумен аяқталатындай етіп жоспарланады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Утеубаева Жанат Ықласқызы
Ақпараттық коммуникативтік технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010200 - Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы
Алматы 2020
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Мектепке дейінгі және бастауыш білім
кафедрасының меңгерушісі, п.ғ.к., қауымд.проф.м.а.
___________ Байназарова Т.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Ақпараттық коммуникативтік технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту
5В010200 - Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы бойынша
Орындаған:
4 жылдық 4 курс студенті
Утеубаева Жанат Ықласқызы
___________
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.м., аға оқытушы Сеейдуалиева А.Н
___________
Алматы 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Сын тұрғысынан ойлау және ақпараттық коммуникативтік технология ұғымдарының мәні мен сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2 Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тәжірибелік-эксперимент жұмысы және оның нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.1. Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2.2.Тәжірибелік - эксперимент жұмысы және оның қорытындылары ... ... ... ... 44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі білім беруді жаңарту жағдайында оны ақпараттандыру басымдық мәнге ие болып отыр. Әлемнің барлық елдерінің өркениет дамуының қазіргі кезеңі ақпараттық қоғамды қалыптастырумен байланысты болып табылады. Қазіргі таңда республикамызда білім беруді ақпараттандырудың негізгі мақсаты - бұл қазіргі ақпараттық технологияларды қолдану негізінде біртұтас біліми ақпараттық орта құру арқылы қазақстандық білім беруді әлемдік білім беру кеңістігіне енгізуді көздейді.
Әлемдік стандарт пен қазіргі талапқа сәйкес келетін ұлттық білім жүйесін құрудың мәселелерін шешуге арналған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында: "...Бастауыш мектептің бағдарламасы баланың жеке тұлғасын қалыптастыруға, оның жеке қабілетін ашуға және дамытуға бағытталған ... І сатыдағы оқыту мен тәрбиелеу оқу қызметінде негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын кейіннен игеру үшін мыналарды: оқу, жазу, есептеудің тиянақты дағдыларын, қарапайым тілдік қарым - қатынас тәжірибесін, шығармашылықпен өзін-өзі көрсетуді, мінез-құлық мәдениетін, жеке гигиенасы және салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыруға бағдарланған", - деп көрсетілген [1, 18 б.].
Жаңа әлеуметтік сұранысқа байланысты нәтижелі іс-әрекетке түсе алатын тұлғаны қалыптастырудың қажеттігі қазіргі педагогика теориясында басты өзгерістерді шешуді жүктеуде. Бұл әсіресе жалпы орта білім мектептерде өзекті мәселелердің біріне айналып, онда осыған байланысты әрбір оқушының шығармашылық қабілеті мен өзінің қызығушылықтарына сәйкес мүмкіндіктерін толық ашуға жағдай жасап, тұлғаның белсенділік, ізденімпаздық әлеуетін көтеруде ақпараттық технологияларды пайдалану басымдық бағытта ықпал етіп отыр.
Тұлғаның нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруға қатысты мәселелер философтар Аристотель [2], Платон [3], Гегель [4], И.Кант [5], шығыс ойшылдары Абу Насыр әл-Фараби [6], Ибн-Сина [7], Ж.Баласағұн [8] және қазақ ақын-жыраулары А.Құнанбайұлы [9] Ш. Құдайбердиев [10] еңбектерінен кең орын алған. Оқушылардың оқу іс-әрекетін дамыту мәселелерін психолог-ғалымдар Л.С.Выготский [11], А.Н.Леонтьев [12], Д.Б.Эльконин [13], C.Л.Рубинштейн [14], Т.В.Габай [15], Н.Ф.Талызина [16], О.К.Тихомиров [17], Ж.Аймауытұлы [18], М.М.Мұқанов [19], Қ.Б.Жарықбаев [20], Ә.Алдамұратов [21], С.М.Жақыпов [22], Ж.Ы.Намазбаева [23] т.б. зерттеді. Оқушылардың нәтижелі іс-әрекетін қалыптастырудың теориясы мен практикасына үлес қосқан педагог-ғалымдар мен ағартушылар: Я.А.Коменский [24], К.Д.Ушинский [25], А.С.Макаренко[26], В.А.Сухомлин- ский [27], А.Байтұрсынов [28], М.Жұмабаев [29], М.Дулатов [30] т.б. Оқушылардың іс-әрекетін педагогикалық негізгі категория ретінде қарастырып, оны жетілдіруде ақпараттық технологияларды пайдалануды Т.С.Сабыров [31], Р.М. Қоянбаев [32], Н.Д.Хмель [33], А.Х.Аренова [34], Г.К.Нургалиева [35], Ж.А.Қараев [36], Ж.У.Кобдикова [37], Б.А.Тұрғынбаева [38], А.К.Рысбаева [39], Ж.Ы. Сардарова [40], Ә.С.Әміровa [41], М.Мухамедин [42], З.Ш.Айдарова [43], Қ.Әбдібекқызы [44], Т.И.Кокумбаева [45] т.б. атап көрсеткен. Оқушылардың нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруды шетел ғалымдары И.Я.Лернер [46], Ю.К.Бабанский [47], В.В.Давыдов [48], Е.И.Машбиц [49]т.б. еңбектерінде әр қырынан талқылаған.
Балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып ақпараттық коммуникативтік технологиялар арқылы сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытудың тиімділігі біршама ғылыми еңбектерде қарастырылған. Ал, ақпараттық коммуникативтік технологияны қолданудың жалпы педагогикалық негізі В.П.Беспалько [50], Е.С.Гершунский [51], А.П.Ершов [52], В.М.Монаховтың [53] еңбектерінде қарастырылған.
Елімізде оқытуды ақпараттандыру мәселесін шешу үшін педагогика, психология ғылымдарының соңғы жетістіктерін пайдалана отырып, әлем тәжірибесін игерумен байланыстыра шешуді көздеп отыр.
Осы мақсатқа сай бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудағы алдына қоятын мақсатты анықтап алуды жөн көрдік.
Бастауыш мектепті ақпараттандыру үрдісін тек жалпы орта білімді ақпараттандыру деңгейінде ғана емес, сонымен бірге өзіндік нақты ғылыми және практикалық мәселе есебінде қарастыру қажеттігі оқушылардың жаңалықтарды қабылдаудағы психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Психологиялық, педагогикалық ғылыми еңбектерді талдау бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың қажеттігі мен оның ғылыми тұрғыдан зерттелмегендігі және арнайы әдістемесінің жеткіліксіздігі арасында келесі қарама-қайшылықтар туындап отыр:
- бастауыш мектепті ақпараттандыруға деген қоғам сұранысы мен оның бүгінгі білім беруді жетілдіру жағдайында жүйелі түрде зерттелмеуі;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлауы және олардың әржақты, үйлесімді дамуларын педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттігі мен оқу үдерісінде ақпараттық технологияны өз деңгейінде пайдаланылуы арасында;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың теориялық тұрғыда зерттелмегендігі мен оны жүзеге асыратын әдістемесінің жоқтығы.
Сондықтан да осы айтылған қарама-қайшылықты теориялық тұрғыдан шешу, оның педагогикалық-әдістемелік мүмкіндігін ашу, ақпараттық коммуникативті технологияны оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту құралы есебіндегі орны мен рөлін анықтау біздің зерттеуіміздің көкейкестілігі болып табылады.
Осыған орай бұл мәселені ғылыми-теориялық және әдістемелік тұрғыдан қарастыра отырып, оқушылардың ізденімпаздығын дамыту мақсатымен зерттеу тақырыбын Ақпараттық коммуникативтік технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдалануды теориялық тұрғыдан негіздеу және оның әдістемесін жасау.
Зерттеу нысаны: бастауыш сыныптардағы оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының сыни ойлауын дамыту жағдайында ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдалану.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер, бастауыш сыныптарда оқыту үдерісінде оқушылардың сыни ойлауын дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдалану теориялық тұрғыда негізделсе, оның құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып, әдістемелік кешені даярланса, онда оқушылардың оқу іс-әрекетін қалыптастырудың тиімділігі артады, өйткені, бұл жағдайда ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы тұлғаның ізденімпаздығын арттырып, сыни ойлауға жеткізуге мүмкіндік туады.
Зерттеудің міндеттері:
бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздерін анықтау;
бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттарын айқындау;
3. бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тиімділігін тәжірибеде тексеру және ғылыми негізделген ұсыныстар беру.
Зерттеу теориялық-әдіснамалық негіздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы (2007), Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, 2015 жылға дейінгі білім беуді дамыту тұжырымдамасы, зерттеу мәселесіне қатысты философ, психолог, педагог, әдіскерлердің еңбектері; Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, пәндік оқу бағдарламалары, оқу-әдістемелік кешендер, озат ұстаздардың және автордың педагогикалық ғылыми іс-тәжірибесі.
Зерттеудің әдістері: теориялық (талдау және жинақтау, жалпылау және салыстыру, абстрактілеу және нақтылау, зерттеу болжамын модельдеу және нәтижені жобалау); эмпирикалық (сауалнама, интервью, әңгімелесу, бақылау, оқу-әдістемелік құжаттарды саралау, оқушылардың нәтижелі жұмыстарын талдау, тест, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүргізу, оқушы портфолиосы); статистикалық (зерттеу бойынша алынған нәтижелерді математикалық-статистикалық тұрғыдан өңдеу).
Зерттеу базасы: Алматы қаласы, Түркісіб ауданы №76 ЖББ орта мектебі.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде зерттеу тақырыбының көкейтестілігі, қарама-қайшылығы, мәселесі және мақсаты, міндеттері және зерттеу әдістері таңдалды.
Екінші кезеңде зерттеу тақырыбына сәйкес әдебиеттер тізі дайындалып талдау, салыстыру жүргізілді және оның негізінде негізгі тұжырымдар дайындалды.
Үшінші кезеңде зерттеу мәселесі бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар жүргізіліп, оның тиімділігі дәлелденді. Зерттеу міндеттері бойынша қорытынды дайындалды.
Зерттеудің теориялық ғылыми жаңалығы:
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғысынан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері анықталды;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғысынан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың педагогикалық шарттарын айқындалды;
- бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғысынан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тиімділігін тәжірибеде тексеріліп және ғылыми негізделген ұсыныстар берілді.
Зерттеудің практикалық мәні: бастауыш білім беретін оқу орындарында ақпараттық технологиялар негізінде оқушылардың оқу іс-әрекетін арттыру мақсатында арнайы курс ұйымдастырып, өткізу тиімді болады. Зерттеу материалдарын мектептерде пайдалануға болады.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом кіріспеден, екі бөлімнен, тұжырымдамалардан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері атты бірінші бөлімде сын тұрғысан ойлау және ақпараттық коммуникативтік технология ұғымдарының мәні мен сипаттамасы мен бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың мүмкіндіктері қарастырылады.
Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың тәжірибелік-эксперимент жұмысы және оның нәтижелері атты екінші бөлімде бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың қазіргі жағдайы мен тәжірибелік педагогикалық эксперименттің нәтижелері қамтылды.
Қорытындыда болжамды дәлелдейтін зерттеудің негізгі нәтижелері, тұжырымдалып, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі. Зерттеу мәселесіне байланысты келешекте қарастырылатын жұмыстардың бағыттары баяндалды.
Қосымшада сауалнамалар, тест сұрақтары, сабақтардың үлгі-жоспарлары, оқушылардың шығармашылық жұмыстары келтірілді.
1 Бастауыш сынып оқушыларының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытуда ақпараттық коммуникативтік технологияларды пайдаланудың теориялық негіздері
Сын тұрғысынан ойлау және ақпараттық коммуникативтік технология ұғымдарының мәні мен сипаттамасы
Қазіргі болып жатқан саяси - экономикалық, мәдени-әлеуметтік өзгерістер халыққа білім беру жүйесінің барлық буындарында білім беру ісін жаңа сатыға көтеруді талап етіп отыр. Осыған орай жаңа кезеңдегі озық педагогикалық және әдістемелік идеяларды ой елегінен өткізіп, бүгінгі заман талабына сай, біршама өзгерген және жаңа жағдайларды қолдану ерекше маңызға ие болып отыр. Сол себепті білім беру саласындағы болып жатқан өзгерістерге, қоғам сұранысына байланысты жоғары мәдениетті білімді де білікті жеке тұлға қалыптастыру бүгінгі күнде өзекті мәселе.
Білім беру жүйесінде педагогикалық технологияны қолдану келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау әрбір педагогтың міндеті болып табылады. Білім беру жүйесінде қолданылып жүрген педагогикалық технологиялар: ынтымақтастық педагогикасы, білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, проблемалық оқыту, модульдік оқыту, тірек сигналдары арқылы оқыту, дамыта оқыту, түсіндіре басқарып оза оқыту, өздігінен оқыту, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, бағдарламалап оқыту, деңгейлеп оқыту т.б.
Студентке арналған нұсқаулықта негізгі материал тиісті сабақтарда қарастырылатын жеті модульге сараланған. Алайда, осы жеті модульде қарастырылған идеялар сабақта пайдаланылатын жекеленген страгегиялар мен тәсілдер сияқты өзара байланыста болады.
Бағдарламаның модульдері:
1. Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер.
2. Сын тұрғысынан ойлауға үйрету.
3. Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау.
4. Оқыту мен оқуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану.
5. Талантты және дарынды балаларды оқыту.
6. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу.
7. Оқытуды басқару және көшбасшылық.
Біліктілікті арттыру бағдарламасының негізгі мазмұны жеке жеті модуль түрінде берілген, олар оқыту барысында аралас түрде ұсынылады.
Сын тұрғысынан ойлауға үйрету модульінде:
Сын тұрғысынан ойлау Үшінші деңгей бағдарламасының өн бойында екі мағынада қарастырылады: оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамыту және мұғалімдердің сын тұрғысынан ойлауын дамыту. Үшінші деңгей бағдарламасы өзара байланысты бұл үдерістердің екеуін де дамытуды көздейді. Оқушыларға қатысты сын тұрғысынан ойлау ақпарат пен идеяларды синтездеу қабілеті, ақпарат пен идеяның шынайылығы мен салыстырмалы түрде маңыздылығы туралы ойлана білу қабілеті, өзінің оқуына қатысты таңдау жасау және басқалардың идеяларына күмәнмен қарау қабілеті ретінде түсіндіріледі. Мұғалімдердің сын тұрғысынан ойлауы өзінің жұмыс тәжірибесін, жаңа тәсілдерді қолдану және бағалау әрекеттерін сын тұрғысынан бағалауды қамтиды делінген.
Ал, оқыту мен оқуда АКТ-ны пайдалану модульінде:
Бағдарлама аяқталғанда мұғалімдер сандық технологияларды және АКТ-ны сабақ беруде тиімді пайдалануды білетін болады. Осылайша, олар жұмыс, демалыс және қарым-қатынас үшін АКТ-ны сенімді және сын тұрғысынан пайдаланушыларға айналады. Осындай дағдылар негізінде АКТ туралы білім жатыр, яғни: оларды ақпаратты алу, бағалау, сақтау, өндіру, ұсыну, алмасу үшін қолдану және ол ақпаратты Интернет желісінде бірлескен жұмысқа қатысу үшін жібере білу керек тұжырымдаған.
Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз-сабақта балалардың қызығушылығын арттыра отырып, өз ойыңды еркін және зерттей талпындырып, тұжырым жасау. Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз -- ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға бағыттау өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау. Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.
Сыни тұрғыдан ойлау - бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді еңгізуге дайын болуға ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғадан ойлауға баулуды білдіреді. Сыни тұғыдан ойлауды, әдетте, білім берудін кейінгі кезеңдері мен орта мектептің жоғары сыныптары мен жоғары оқу орындарында оқушылармен байланыстырады. Алайда сыни тұрғыдан ойлаудың негіздерін кішкентай балалармен жұмыс барысында, қажетті дағдыларды дамыту мақсатында білім берудің ерте кезеңінен дамытуға болады.
Сын тұрғысынан ойлау технологиясының негізін салушылар Америкалық ғалымдар Мередит, Джон Дьюи, Чарльз Темпл және Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын жобаның негізі ретінде басшылыққа алған [1].
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты, "Сорос-Қазақстан" қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады. Сын тұрғысынан ойлау ұғымы белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар. Сыни ойлау - белгілі бір мәселе туралы бар идеяларды жинақтап оларды қайта ой елегінен өткізу және шешім қабылдаумен аяқталатын күрделі психологиялық үрдіс екенін атап көрсеткен. Сыни ойлау - адам өмірінің бір саласы. Себебі, бұл философия адамдарға көптеген жолдар мен шешімдер ішінен маңызды әрі пайдалы екенін, тек қажетті ақпараттарды ғана жинақтап, жаңа білімді бұрынғыдан ажырата алуға көмектеседі. Сыни ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі оқытудан басты айырмашылығы - білімнің дайын күйінде берілмеуі. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.
Технологияның басты мақсаты - дамыта оқыту негізінде Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазуды дамыту бағдарламасын іске асыру, балаларға терең білім беру. Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді. Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу - әрбір ұстаздың басты міндеті.
Сын тұрғысынан ойлауды үйретудің өзіндік қажет ұстанымдары бар.
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда, білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуда, ойларын еркін айтуда тез арада дұрыс шешімдер табуға атсалысатын бірден-бір тиімді бағдарлама деп есептеймін. Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шыңдалған, бірін-бірі толықтырған ойлау десек қателеспейміз. Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым үш деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің үлгісі. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып ішінен қажеттісін алуға үйретеді.
Технология бойынша әр сабақ үш кезеңнен тұрады:
-- қызығушылықты ояту;
-- мағынаны ашу;
-- ой толғаныс.
Бірінші кезең Қызығушылықты ояту
Кезеңнің мақсаттары:
-- оқушы өзінде қалыптасқан білімі мен түсініктерін өзектендіру;
-- оқылатын тақырыпқа танымдық қызығушылықты ояту;
-- оқушының белсенділігін ояту;
Екінші кезең Мағынаны ашу
Кезеңнің мақсаты:
-- жаңа ақпаратпен танысу;
-- жаңа ақпараттармен өз білімімен ара -- қатынас белгілеу.
Жеке тұлғаның іс -- әрекеті Қолдануға болатын әдістер мен тәсілдер
-- мұғалім ұсынған белсенді оқыту әдістерін қолданып, жаңа тақырып материалдарын тыңдайды, оқиды;
-- жаңа ақпараттардың мәнін түсіну барысында мәтін шетіне белгі қояды немесе жазып алады;
-- қарастырылған материалдармен жұмыс істеу барысында өз түсінгенін қадағалайды, алдына қойған мақсаттарына жету үшін белсенді әрекет етеді.
Белсенді оқу әдістерін қолдану:
-- инсерт;
-- екі жақты күнделік;
-- қосымша журнал;
-- сабақтың бірінші кезеңінде қойылған сұрақтарға белсенді түрде жауап іздеу және т. б.
Бұл кезеңде жаңа ақпараттармен, ойлармен танысады, тиісті тақырыпқа байланысты кино көру, дәріс, әңгіме, тыңдау немесе тәжірибе -- эксперимент жасау, мультимедиялық құралдарды пайдаланады. Сабақта жұмыс дара және жұп түрінде жүргізіледі.
Үшінші кезең Ой толғау
Кезеңнің мақсаты:
-- қабылданған жаңа және ескі түсініктердің ара қатынасын ашу.
-- оқылған материалды талдау және қорытындылау.
-- тақырыпты мұнан әрі меңгеру бағытын анықтау.
-- Мағынаны тану кезеңінде білімге сүйене отырып, бұрын және сабақ барысында не үйренгенін салыстырады.
-- Қарастырған тақырыптың мәнін толық түсіну және өзіне қойылған мақсатты іске асыру үшін жаңа тақырыпты талдайды, қажеттісін іріктеп алады.
-- өзіне қойған сұрақтарға мағыналы жауап алғандарын бағалайды.
-- Алған білімдерін өмірмен байланыстырады, қорытынды нәтиже шығарады, өз бетімен жаңа идеяларды ойластырады. -- кластер құру
-- әртүрлі кезеңдегі ақпараттардың өзара қатынасын сипаттайтын кестелер толтырады.
-- түйін сөздерге қайта оралу.
-- дұрыс және дұрыс емесін мақұлдауға қайта оралу.
-- рефлексивті сұрақтар
-- пікір алмасу.
-- шығармашылық жұмыстар
Оқылған ақпаратты талдау, түсіндіру, шығарманы өңдеу жұмысы топ бойынша жүргізіледі. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын ұтымды пайдалану балалардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды. Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда Сын тұрғысынан ойлау барысындағы стратегияларды білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.
Сыни тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың сабақ сапасына әсері өте мол. Сабақта жаңа технология элементтерін тиімді пайдалану оқушылардың танымдық әрекеттерін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді. Баланың логикалық ойлау қабілеті дамып, сабақтың сапасын артады. Ізденушілігін арттырып, өз ісіне сенімін нығайтады. Сабаққа қызығушылығын арттырып, белсенділігі күшейеді. Оқушылар сабаққа зор ынтамен қатысады, сабақ та сапалы өтеді. Егер де жаңа технология элементтерін сабақта өз дәрежесінде ұйымдастыра білсек, өз нәтижесін береді. Ең бастысы оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу, әрекет ету, мақсатқа жету оқушының өзі арқылы іске асады
Ақпараттық технологиялар ұғымын нақтылауды технология, педагогикалық технология ұғымдарын айқындаумен байланыстыра қарастырдық.
Технология терминінің түбірі грек тілінен аударғанда techne - өнер, шеберлік + logos- ғылым, ілім дегенді білдіреді. Екі сөздің бірігуінен шеберлік туралы ілім немесе өнеркәсіптік процестерді жүргізу әдістері мен құралдары туралы білім деген мағынаны беретін сөз шығады, мысалы, металдар технологиясы, химиялық технология, құрылыс жұмыстарының технологиясы және т.б. Осы термин өнім өндіру барысында шикізат, материал немесе жартылай дайын заттарды өңдеу, дайындау, шығару тәсілдерінің жиынтығы деп те анықталады. Технологияның ғылым ретіндегі міндеті-физикалық, химиялық, механикалық заңдылықтарды анықтау арқылы өнеркәсіпте неғұрлым тиімді тәсілдерді қолдану. Сонымен, технология- неғұрлым тиімді өнеркәсіптік үрдістерді анықтау және қолдану туралы ғылым. Біз ұсынып отырған анықтамалардан бірнеше маңызды ереже шығады:
технологияларды жасау үшін нақтылы еңбек құралдарының қасиеттерін, қалпын, қатынастарының байланысын көрсететін заңдылықтарды білу қажет;
еңбек құралын өңдеудің тәсілдерін білу керек;
еңбек құралының қалпын анықтай білу шарт (диагностика);
еңбек құралының қалпын өзгертетін қимылдардың тәртібін (бірізділігін) анықтау қажет.
Жоғарыда аталған белгілер ең алдымен жалпы педагогикалық еңбектің технологиясы дегеніміз не екендігін айқындап алу керектігін көрсетіп отыр. Оқу - тәрбие үрдісін технологизациялау оқытуды міндетті түрде нәтижеге жетудің кепілі болатын өнеркәсіптік-технологиялық үрдіске айналдыратын дидактикалық әдіс-тәсілдерді іздеумен тығыз байланысты. Егер білім беру мақсаты білімдер жүйесін меңгеру деп танылса, онда технологиялар білім беру технологиялары деп аталады да білімнің көлемімен, меңгеру деңгейімен анықталады. Педагогикалық технология мұғалім-оқушы жүйесінің ерекшелігіне сүйене отырып жасалса ғана конструктивті болмақ.
Сонымен педагогикалық технология дегеніміз :
оқу үрдісін жандандыру мақсатында ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала ойластырылған ықпал мен әсер;
белгілі бір үрдістерді жүзеге асыру әдістері жайындағы білімдердің жиынтығы;
автордың немесе ұжымның мақсатты бағдарларына,құндылықтарына сәйкес нақты педагогикалық жоспар құрастыру;
әр оқушының жеке ерекшеліктеріне сәйкес білім алу қажеттілігін қанағаттандыруда мұғалім мен оқушының өзара байланыстағы іс-әрекетін алдын ала болжалдай білу;
алға қойған мақсатқа және білім берудің мемлекеттік стандартына сай нақты нәтижеге жеткізетін педагогикалық әрекеттердің технологиялық жолын тізіп шығу;
кез келген мұғалімнің педагогикалық технологияның элементтерін кезеңмен, жүйелі іске асыра білуі.
Қолданылып жүрген заманауи педагогикалық технологиялар мақсаты, мазмұны, әдістері мен тәсілдеріне орай өзара ұқсас болса да өлшемдері бойынша өзгешеленеді. Технологияларды жіктеудің өлшемдері:
қолдану деңгейіне орай: жалпы педагогикалық, жеке пәндік, модульдік.
Жалпы педагогикалық технология белгілі аймақта немесе оқу орнында, оқудың нақтылы сатысында қолданылады.
Жеке пәндік технология бір пәннің немесе сыныптың көлемінде берілетін оқу-тәрбие мазмұнын іске асыратын үрдістер мен құралдардың жиынтығы.
Модульдік технология оқу-тәрбие үрдісінің жеке бөлімдерінде қолданылады.
Мектеп әлеуметтік институт ретінде қоғамның жағдайы мен қоғамдық сананы толық қайталайды. Сондықтан кез келген жалпы педагогикалық технологияның философиялық негізі болады, олар: материализм, идеализм, гуманизм, антропософия, педоцентризм, прагматизм.
Гуманизм - адамның тұлға ретіндегі құндылығын,бас бостандығына, дамуға және барлық қабілеттерін жетілдіруге деген құқығын мойындайтын көзқарастар жүйесі.
Антропософия - адамгершілік құндылықтарын зерттеп, өмірдің мәнін іздейтін көзқарас.
Педоцентризм - тәрбие философиясында баланың мүддесін бірінші орынға қоятын, баланың дамуына жағдай жасауды педагогиканың негізгі міндеті деп есептейтін бағыт.
Прагматизм-тұлғаның интеллектуалдық және адамгершілік қасиеттері тұқым қуалап берілген, олардың көрініс беруі оның жеке өмір тәжірибесімен тығыз байланысты.
Тұлғаның құрылымына бағытталған педагогикалық технологиялар ақпараттық, амалдық, өзін-өзі дамытушы, эвристикалық, қолданбалы болып бөлінеді. Ақпараттық технологиялар арқылы білім,білік,дағдылар қалыптасса, амалдық технологиялар ойлау әрекетінің әдістерін шыңдаса, өзін-өзі дамытушы технологиялар тұлғаның өзін басқару механизмдерін қалыптастыруға бағытталған, эвристикалық баланың шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналса, қолданбалы технологиялар арқылы тұлғаның қимыл-әрекеттік сферасы қалыптасады.
Мазмұны мен құрылымына қарай технологияларды оқыту, тәрбелеу, зиялы, діни, жалпы білім беру,кәсіби, гуманистік, технократтық, моно және политехнологиялар деп бөледі. Олардың бір-екеуіне тоқталайық: монотехнологияларда оқу- тәрбие үрдісі бір нәрсеге ғана құрылады(басты идея,қағида,тұжырымдама). Политехнологиялар бірнеше технологияның элементтерінен тұрады.
Ұйымдастыру формасына орай технологиялар сыныптық - сабақтық, альтернативтік, академиялық, клубтық, дара, топтық, ұжымдық болады.
Балаға қатынас жағынан авторитарлық, ынтымақтастық, еркін тәрбиелеу, тұлғаға бағытталған, тұлғалық - ізгілік болып бөлінеді.
Педагогикалық технологиялардың ең маңызды жағы - білім беру үрдісіндегі баланың позициясы, оған деген үлкендердің қатынасы. Авторитарлық технологияда педагог оқу-тәрбие үрдісінің бірден бір субъектісі болса, ал оқушы тек объект болып табылады. Бұл технологиялар мектеп өмірін қатаң ұйымдастырумен, оқушылардың дербестігі мен еркіндігін қатты басумен, қатал талаптар қоюмен ерекшеленеді. Ынтымақтастық технологиясы педагог пен баланың теңдігімен, субъект-субъектілік қарым-қатынасымен ерекшеленеді.
Мұғалім мен оқушылар ынтымақтастықпен біріге отырып өз іс- әрекеттерінің ортақ мақсаттары мен міндеттерін,мазмұнын айқындап, баға береді. Еркін тәрбиелеу технологиясы өмірдің қилы кезеңдерінде баланың өзінің таңдау жасауына және дербес, өздігінше қимылдауына мүмкіндік береді. Тұлғаға бағытталған технологиялар білім беру саласының түп қазығы бала, оның дамуына шекісусіз, жағымды жағдай жасау керек деп пайымдайды. Тұлғалық-ізгілік технологиялар психотерапиялық бағытымен ерекшеленіп, тұлғаны қолдауға, оған көмектесуге бағытталады.
Технологиялар бұқаралық, компенсаторлық, виктимологиялық, тереңдетіп оқу (дамуы кешеуілдеген немесе қабілетті балалармен) болып бөлінеді. Бұқаралық (дәстүрлі) технология орташа оқушыға бағытталса, тереңдетіп оқыту пәндерге баса назар аударып оқуды қажет етеді. Компенсаторлық технология бойыша педагогикалық коррекция, компенсация, қолдау қолданылады. Виктимологиялық арнайы педагогикаға сүйенеді (сурдо,- орто,- тифло,- олигофренопедагогика).
Танымдық іс- әрекетті басқару типіне қарай дәстүрлі (техникалық оқыту құралдарын қолданумен өтетін классикалық дәріс, кітаппен жұмыс), жіктелген (шағын топтар, репетитор жүйелері), бағдарламалық (компьютерлік, бағдарламалық, кеңесші жүйесі).
Педагогикалық технологияның анықтушы өлшемдері: Тұжырымдамалық
Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік - педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми тұжырымдамаға сүйенуі қажет.
Жүйелілік
Педагогикалық технологияның әрбір бөлігі өзара тығыз байланыста болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс: мақсат қою, жоспарлау, оқу үрдісін жобалау, әрбір кезеңіне сай мәлімет, нәтижелерді түзету мүмкіндігін беретін әдіс-тәсілдердің көп түрлілігі.
Тиімділік
Қазіргі оқыту технологияларын қолдану өте тиімді, себебі оған кететін шығын оқыту стандарттарына жетуге кепілдік береді.
Оқыту технологиясын жобалау, оқыту әдістерін таңдау дидактика үшін өте маңызды мәселе. Әдістерді таңдауда белгілі дидакт Ю.К.Бабанский келесі өлшемдерді ұсынған:оқыту әдістерінің оқытудың қағидалары мен заңдылықтарына сәйкестігі, оқыту әдістерінің оқу материалдарының мазмұнына, оның өзіндік ерекшелігіне сәйкестігі, әдістерді таңдауда оқушылардың мүмкіншіліктерін ескеру [58,204 б.] Зерттеу жұмысымызда автордың ұсынған өлшемдерін басшылыққа алуға болады, - деп есептейміз.
Осындай келелі мәселелерді шешуде жаңа педагогикалық технологияларды саралап пайдаланудың маңызы зор.
Тұлғалық-бағдарлы білім технологиясы Ш.Амонашвили салған үш негізгі ұстанымға сүйенеді. Олар:
балаларды сүю, жақсы көру;
оның өмір сүретін ортасын адамиландыру;
баланың балалық шағымен өмір сүру.
Тұлғалық-бағдарлы білім технологиясының парадигмасы оқушының тұлға ретіндегі сапалық қасиеттерін қалыптастыру мен дамыту барысында оның табиғи қабілетіне, даралық ерекшелігіне, бейімділігіне сүйенеді. Сондықтан да білім мазмұны тұлғаның қалыптасуы мен дамуының ізгілік нормалары мен құндылықтары негізінде құрылады.
Оқушының нәтижелі іс-әрекеті сабақ үстінде көрінтіндіктен, оны дұрыс қалыптастыру үшін сабақтың негізгі бөліктеріне баса назар аудару қажет. Дамыта оқыту тұрғысынан алғанда сабақ үш құрамдас бөліктен тұрады:
1) оқу мақсаттарының қойылуы; 2) оны шешудің жолын бірлесе қарастыру; 3) шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Бұл үшеуі дамыта оқытудың Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов жасаған жүйесінің негізгі компоненттері. Оқушыларға ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсат мәселені шешу, талқылау мен жинақтау арқылы жүзеге асады. Ал мұғалім тек қалыптастырушы, бағыттаушы. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушыға жауабы дұрыс болмаса да өз ойын, пікірін айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптары тыңдалады.
Дамыта оқытудың негізгі бағыттарының бірі - жобалап оқыту технологиясы. Жобалап оқыту технологиясының негізін салған американдық ғалымдар Дьюи, Лай, Торндайк. Олар жобалап оқыту технологиясының төмендегідей негізгі идеяларын ұсынған:
- бала өзі таңдаған іс-әрекетті жоғары қызығушылықпен орындайды;
- балада қызығушылықтың пайда болған сәтін қалт жібермеу, соған сүйену;
- іс-әрекет тек оқу пәнінің аумағында ғана құрылмайды;
- шынайы оқыту ешқашанда біржақты болмайды, қосымша берілетін мәліметтердің де маңыздылығына байланысты болады.
Жобалап оқытуды дамыта оқыту технологиясының бір түрі деп қарастырып, "Әдебиеттік оқу" пәнінде жобалап оқыту технологиясын пайдаланудың тиімділігін тәжірибе көрсетіп отыр. Дегенмен, бастауыш сыныптарда жобалап оқытуды үнемі қолдануға болмайды.
Дамыта оқытудың бір жолы - деңгейлеп оқыту технологиясы. Деңгейлеп оқыту-оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын талаптардың әр түрлілігінің арқасында жүзеге асырылады. Деңгейлеп оқыту технологиясының басты идеялары:
- деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін барынша пайдаланып, білім алуына жағдай жасау;
- деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балаларға бірдей көңіл аударып, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді;
- деңгейлеп оқыту оқытушының жеке тәжірибесіне негізделеді. Сондықтан да деңгейлеп оқытуда оқушының жеке тұлға ерекшелігіне, психикалық даму ерекшелігіне, пән бойынша білімді игеру деңгейіне, оқушының білімімен іс-әрекет тәсіліне назар аудару керек;
- деңгейлеп-саралап оқытуда білімді игерудің негізгі төрт деңгейі -міндетті, алгоритмдік, эвристикалық, шығармашылық- қарастырылады.
Осындай деңгейлерге бөлудің арқасында оқушылар оқу материалын әр түрлі қабылдайды. Зерттеуші-ғалым В.П.Беспалько ұсынған бұл деңгейлер заманауи мектеп тәжірибесінде кеңінен қолданылуда. Оған дәлел бүгінде ана тілі оқулығында берілген білім мазмұнының оқушылардың танымдық қызығушылығын ояту, мағынасын түсіну, нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталып, тапсырмалардың деңгейге бөлініп берілуі.
Міндетті деңгейдегі тапсырманы әрбір оқушы меңгеруі тиіс. Бұл деңгей оқушыға өзінің қызығушылығына қарай, қабілеті мен мүмкіншілігін ескере отырып, уақыты мен күшін дұрыс пайдалануына жағдай жасайды.
Мүмкін деңгейдегі тапсырманы пәнге деген қызығушылығы жоғары, белсенді, өздігінен ізденуге мүмкіншілігі мен қабілеті жететін, шығармашылық тапсырмаларды ерекше ынтамен орындап, оны нәтижеге жеткізсе қуанатын, қуанышын жолдастарымен бөлісе алатын, уақыты мен күшін тиімді пайдалана білетін оқушы меңгереді.
Бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін ұйымдастыру үшін оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын пайдаланудың мақсаты - оқушылардың жеке басын дамытуға бағытталған білім мазмұнын тұлғалық-бағыттаушылық материалдармен толықтырып, олардың қажеттілігін өтейтін, танымдық қызығушылығын арттыратын, білімді меңгеруде өздіктерінен белсенділік танытуға ынталандыратын, нәтижелі-шығармашылық іс-әрекетке түсуге жұмылдыратын, өздігінше қорытынды жасай білуге қабілетті тұлға қалыптастыру. Педагогикалық технология өзінің түсініктілігімен, жеңіл меңгерілуімен, қолдану тиімділігімен және әмбебаптылығымен ерекшеленеді. Сонымен, педагогикалық технология оқытудың тиімді жолдарын зерттейтін, оқыту процесінде қолданылатын қағидалар мен әдістер, тәсілдер болып табылады. Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына концептуалдық негізі, оқытудың мазмұндық бөлігі, даму реті жатады деп тұжырымдаймыз. Педагогикалық технологияны іске асыру барысында төмендегідей міндеттерді жүзеге асыру қажет деп санаймыз:
1. мұғалімнің педагогикалық кәсіби іс-әрекетіне деген сенімділігі, ізденімпаздық шеберлігі;
оқушылардың тұлғалық-бағдарлы дамуының ескерілуі;
оқу процесінің кез-келген кезеңіндегі оқушы дайындығының іске асырылуы мен кепілдігінің міндеттілігі;
оқыту технологиясында пайдаланылатын педагогикалық ақпараттың міндеттілігі;
оқушылардың білімді меңгерудегі танымдық қызығушылығы мен қажеттілігінің ескерілуі;
оқушыларды өздіктерінен қорытынды жасауға, белсенді іс-әрекетке бағыттау;
оқу процесін жобалағанда іс-әрекеттің, оқу материалы мен оқыту материалының дәлелдігінің бірлігі;
оқыту процесінің жобалау технологиясы негізінде іске асырылуы;
оқушылардың нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыруды ұйымдастыру;
белсенді іс-әрекетті нәтижеге жеткізу.
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында "Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі: жеке адамның шығармашылық, рухани және күш қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту", - деп атап көрсетілген. Осы міндетке сәйкес оқушының ақыл-ойын, ізденімпаздығын дамытып, алған білімдерін өз тәжірибесінде ақпараттық технологиялар арқылы жаңа жағдайларда қолдану біліктілігі мен нәтижелі іс-әрекетке түсе алатын тұлғаны қалыптастыру қажет.
Бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін қалыптастыру үшін мұғалімнің белсенділігі, шығармашылық ізденісі, шәкірттерінің жас және дербес ерекшелігімен қатар оның неге қызығатынын жете білуі маңызды болмақ. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында бастауыш мектептің негізгі міндеті: "Баланың жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау және дамыту", - делінген . Осы міндетті шешудің бірден бір жолы оқыту үдерісінде ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы бастауыш сынып оқушыларының нәтижелі іс-әрекетін дамыту болып табылады.
Жоғарыда келтірілген деректерге назар аударсақ, үкімет тарапынан жарық көрген құжаттарда ұлттық және әлемдік өнерге, халықтың рухани байлығы мен қоршаған ортаны қабылдауға бағытталған бастауыш мектепте нәтижелі іс-әрекетке көп көңіл бөлініп отырғандығын көруге болады.
Бастауыш мектепте ақпараттық технологияны нәтижеге жету бағытында пайдаланудың басты мақсаты - әрбір оқушыға ақпараттану негіздерінен алғашқы түпкілікті білім бере отырып, дамыту және олардың осы алған білімдерін мектепте оқытылатын кез келген пәндерді меңгеруге пайдалана білуге үйрету болып табылады. Алдарына өресі мол мақсаттар қойып, соған жетуде ғылым мен техниканың қазіргі замандағы озық үлгілерін пайдаланып, әлемдік ақпараттық кеңістікте әр түрлі деңгейдегі ақпараттарды қажетіне жарата білуі керек. Бұл тұрғыда мектепте компьютерлік технологияны кеңінен пайдаланудың маңызы ерекше.
Жаңа мыңжылдыққа, ақпараттандыру ғасырына аяқ басып отырған кезеңде алдыңғы қатарлы елдер қатарында табиғи байлығы мен шығарған өнімі мол елдер емес, ғылымға негізделген техникасы дамыған, жастары білімді елдер тұрады. Қазіргі кезде ең бағалы тауар - ақпарат болып саналады. Сондықтан, қай елдің тұрғындары ақпарат алуға кең мүмкіндігі болып, алдыңғы қатарлы ақпараттық технологияны пайдаланып терең білім алса, сол ел алдыңғы қатарлы болып саналады деген тұжырым жасаймыз..
Қазіргі кезде ақпарат алудың көптеген көздері мен құралдары, бұл ақпараттарды білімге айналдырудың көптеген педагогикалық технологиялары да жетерлік. Соның ішінде компьютерлік технологияны қолданудың жеке тұлғаны қалыптастырудағы, оның шығармашылық мүмкіндіктерін арттырудағы атқарар ролін қазіргі заман талаптары өзі анықтап отыр. Компьютер адам қызметінің барлық саласында еңбек өнімділігін арттыру құралына айналды. Оқытудың ақпараттық технологиясы шеңберінде компьютерлер негізгі үш бағытта пайдаланылады: адамды жалықтыратын есептеу жұмыстарын орындауға мүмкіндік беретін дербес құрал ретінде; проблемалы салаларда зерттеулер мен жобалауға арналған құралдармен толықтырылған, автоматтандырылған жұмыс орны ретінде; -білімдерін бекітуге арналған автоматтандырылған оқыту кешені немесе жаттықтырушы ретінде.
Егер оқыту процесінде компьютер қолданылса, диалог арқылы оқушы белсенді жұмысқа ұмтылады, және еңбегінің нәтижесін бақылай алады. Компьютерлік оқыту бағдарламалары тұлғаның жеке ерекшеліктерін ескере отыра оқытуға мүмкіндік береді. Бұл бағдарламаларда оқушының білім деңгейіне байланысты теориялық материалдар, сұрақтар мен есептер, сонымен қатар бағыт беруші мағлұматтар мен анықтамалар беріліп, оқушының толыққанды білім алуы және білім мен біліктілік деңгейін жоғары дәрежеге көтеруге мүмкіндік береді.
Ақпараттық технологияның басты ерекшелігі болып осы технологияны меңгерудегі мұғалімнің кәсіби шеберлігі, дұрыс және ұтымды пайдалана білуі болып саналады. Ақпараттық технология білім мен тәрбие беру процесіндегі мұғалімнің қосымша құралы ретінде ғана қолданылып, сабақ беруші мұғалімнің ақпараттық технологияны меңгеру деңгейі жоғары, оқушының жас ерекшеліктеріне сәйкес санитарлық - гигиеналық нормаларды білуі тиіс. Ешбір ақпараттық технология, компьютер және т.б. техникалық құралдар мұғалімнің орнын баса алмайды. Оқушылардың ой-өрісі мен дүние танымын кеңейтіп, білім сапасының мейлінше өсуіне оқушыларды қабілетіне қарай саралап оқытудың ықпалы зор. Сынып оқушыларын білім дәрежесіне қарай саралап оқытса нәтижелі болуы балалардың сабаққа деген ынтасына, белсенділігіне байланысты. Саралап оқытуда әр бала қысқа да нұсқа сөйлеуге үйренеді. Әрбір деңгейдегі бала білуге, алдыға жылжуға құмарта түседі, 1-деңгейдегі 2-деңгейге, 2-деңгейден 3-деңгейге өтуге талпыныс жасайды.
Әсіресе, Ж.А.Қараевтың Оқытудың үшөлшемдік әдістемелік жүйесі технологиясы өз бетімен дами алатын, өмірдің әр түрлі қиындықтарына төзе білетін, белсенді, білімді оқушыны тәрбиелеуге ықпал болады [39, 3 б.]. Бұл технология дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, өйткені, ол оқушының ойлауын, елестету мен есте сақтауын, ынтасын, белсенділігін, білім сапасының дамуына көмектесіп, әр оқушының кемінде мемлекеттік міндетті деңгейге жетуіне кепілдік береді деп қорытынды жасай аламыз.
Оқушының ақпараттың көзін іздеуі, оны табуы, меңгеруі және жүзеге асыруы нәтижелі іс-әрекет арқылы іске асады. Мұндай іс-әрекетті туғызатын күш - танымдық қызығушылық болып табылады. Қазіргі балаларда ақпараттық қажеттілік және қызығушылық деңгейі өте жоғары. Өйткені, тұлғаны қалыптастыруда ақпараттық ағым неғұрлым көп болса, тұлғаның жаңа көзқарастарға, ақпаратқа қажеттілігі соғұрлым қарқынды, күшті көрінеді. Білімнің әлеуметтік және өмірлік рөлінің, адамның танымдық шығармашылық мүмкіндігінің өзгеруі оқытудың ақпараттық құзыреттілігін дамыту деңгейіндегі, үздіксіз білім жүйесіндегі білім беру ісін жаңаша ұйымдастыруды талап етуде. Басты мәселе білім алушыны айналаны танып білу, одан өзіне қажеттісін таңдай алу, өздігінен ізденіп білімін, тәжірбиесін молайту жағдайына қоя білу болып отыр. Тек осылайша ұйымдастырылған оқу ғана тұлғаның жекелік, ақпараттық нәтижелік деңгейін арттырып, дамуына жол ашады. Ең алдымен біз оқушылардың психологиялық ұстанымдарын ескере келе, нәтижелі іс-әрекетін дамыта отырып ақпараттық құзыреттілігін дамытуға бағытталған, білімнің мазмұндық функцияларын, ақырғы нәтижеге бағыттай оқыту сапасын арттыруға жетелейміз. Жаңа мақсатқа сай түзілген оқу құрлымы мен мазмұнында логикалық жүйелілік сақталады. Іс-әрекетті жаңа ақпараттар жайлы идеялар жинақтаудан басталып, шешім қабылдаумен аяқталатындай етіп жоспарланады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz