Қазіргі қалалардың экологиялық мәселелері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Оңтүстік Қазақстан медициналық академиясы
Гигиена және эпидемиология кафедрасы

ОБӨЖ
Тақырыбы:Қазіргі қалалардың экологиялық мәселелері

Орындаған:Өскінбаева
Ж.
Тобы: ФӨТ 103А
Қабылдаған:Оразова М.М.

Шымкент 2021 ж

Жоспар:

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Урбанизация түсінігі.
2. Қазіргі қалалардағы тіршілік ортасының факторлары
3. Автомобиль көлігі
4. Қалалық шу
5. Қазақстан Республикасының бірқатар қалаларындағы экологиялық
факторлардың ерекшеліктері
6. Қалалық орта факторларының Халықтың денсаулығына әсерін
зерттеу
7. Қалалардың қоршаған ортасының сапасын бақылау.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Экономикалық тұрғыда дамыған елдерде соңғы онжылдықтарда адамзат
денсаулығының жағдайы елеулі дәрежеде өзгерді. Ғылыми-техникалық прогресс
жағдайларында өнеркәсіп жедел өсуде. Бұл жағдай өз кезегінің урбанизация
үрдісін тудырады. Урбанизация – қалалану – латын сөзі. Ол тұрғындар мен
экономикалық өмірдің қалаларда шоғырлануын және сол қалалар саны мен
аумағының өсуін білдіреді.
Қалалар мен қалалық тұрғындар саны өсуі – заңдылық үрдіс.Қалалардың
өсуі мен дамуы экологиялық-канализациялау, су өткізу торабы, жылумен
қамтамасыз ету; өндірістік және қоғамдық білім беру мен денсаулық сақтау
сияқты әлеуметтік – көлік пен байланыс, инфрақұрылымдарының өрістеуіне
ықпал етуде.
Қалалық тұрғындар санының, қалалардың, әсіресе ірі қалалардың өсуі
адамзат өркениеті дамуының ажырамас бөлігі болып табылады. 20-ғасырда
миллион тұрғынды қалалар саны 10 есе өсті. Қазіргі уақытта алып қалалар
санына Мехико (28 млн. адам), Шанхай (26 млн. адам), Сан-Паулу (22 млн.
адам) және басқалары кіреді. Қалалық тұрғындар саны да күрт өзгерді: 1830
жылы 11 %-дан 1989 жылы 46 %-ға дейін.
Бұрынғы КСРО қарамағында болған біздің Республикада қалалық тұрғындар
саны 1926 жылы – 18 %, 1940 жылы – 33,0 %, 1959 жылы – 48 %, 1986 – 66,0 %
және 1989 жылы – 51,0 % құрады.
Барлық жерлердің урбанизациялануына байланысты қалаларда
тұрғындардың шектен тыс орналасуы және қоршаған ортаның ластануы олардың
бір қатарында үрей тудыруда. Қалалар тұрғындарының жақсы сапалы ауыз сумен,
тамақпен қамтамасыз етілуі, қалдықтарды жинау және шығару, қоршаған ортаны,
ірі қалаларда, әсіресе өте ірі қалаларда адам тіршілік ететін ортаны қорғау
бірінші дәрежелі маңызы бар міндет болады.

Урбанизация, тұрғындар мен адам қызметі шоғырланған салыстырмалы шағын
аумақтар ғылыми-техникалық прогресс әсерінен дамиды. Елді мекендер саны
әдетте азаяды, бірақ олардың аумағы ұлғаяды. Урбанизация үрдісінің ерекше
қарқындылығы 20-ғасырдың екінші жартысына келеді. Осылай, 70-жылдар басында
экономикалық дамыған елдерде тұрғындардың жартысынан артығы қалаларда
тұрды. Сонымен бірге өндіргіш күштердің өсуі қала тұрғындарына
амалсыздықтан техногендік әрекеттерін күшейтеді.
Қазіргі 4 миллиард адамның қоршаған ортаға жасаған әрекеті, өзінің
масштабы бойынша тас дәуірінің 40 миллиард адамы жасайтын әрекетіне тең.
Осы жағдайда әрекеттің негізгі күші қалалардың өз аумақтарына және олардың
өз айналасына түседі.
Тұрғындар өмірі жағдайларын көп жағынан жақсарта отырып, ірі қалалар
табиғи жүйелерді жасандылармен ауыстырып, қоршаған ортаны ластайды, адамға
физикалық, химиялық және техникалық жүктемені көбейтеді. Атмосфера, су
нысандары, топырақ, өсімдіктер, климат та өзгереді. Ғимараттар мен аумақтар
инсоляциясы 15-30 %, ультракүлгін сәулелендіру – 50 %, бұлтты күндер саны
10 % (жазда 30 % және қыста 100 %) жоғарылайды, тұмандар жиілейді. Қала
қаншалықты ірірек болса, соншалық өзгерістер айқын болады.
Урбанизацияның теріс факторлары өзінің табиғаты бойынша физикалық,
химиялық, биологиялық әсер етеді. Жағдайлардың басым көпшілігінде ортаны
ластау көздері қалалардың өзі ішінде болады. Шығарып тастауға болмайтын,
кез келген ірі қалаға тән факторларды ғана қарайық, атап айтқанда –
автомобиль көлігі мен шуыл (физикалық және химиялық факторлар – ауа
температурасы, бір бөлмеде көп адам тұру, ылғалдылық, ультракүлгін
сәулелендіру, көтеретін жүктемелердің жоғары деңгейі).

Әлем халқының көп бөлігі қалаларда тұрады, соның арқасында қала аумақтары
шамадан тыс жүктеледі. Қазіргі уақытта қала тұрғындары үшін келесі
тенденцияларды атап өткен жөн:

• өмір сүру жағдайының нашарлауы;
• аурулардың өсуі;
• адам қызметінің өнімділігінің төмендеуі;
• өмір сүру ұзақтығын азайту;
• қоршаған ортаның ластануы;
• климаттық өзгерістер.

Рельефтің өзгеруі
Урбанизация нәтижесінде литосфераға айтарлықтай қысым жасалады. Бұл
рельефтің өзгеруіне, өзен бассейндерінің бұзылуына әкеледі. Сонымен қатар,
өсімдіктер, жануарлар мен адамдардың өміріне жарамсыз болып табылатын
аумақтардың шөлейттенуі орын алады.

Табиғи ландшафттың деградациясы
Флора мен фаунаның қарқынды жойылуы орын алады, олардың әртүрлілігі
төмендейді, өзіндік "қалалық" табиғат пайда болады. Табиғи және
рекреациялық аймақтардың, жасыл екпелердің саны азаюда.

Сумен жабдықтау мәселелері
Өзендер мен көлдер өнеркәсіптік және тұрмыстық ағынды сулармен ластанған.
Мұның бәрі судың азаюына, өзен өсімдіктері мен жануарларының жойылуына
әкеледі. Планетаның барлық су ресурстары ластанады: жер асты сулары,
құрлықішілік гидрожүйелер, жалпы мұхиттар. Оның салдарының бірі-ауыз судың
жетіспеушілігі, оның ішінде планетада мыңдаған адамдардың өліміне әкеледі.

Ауаның ластануы
Бұл адамзат ашқан алғашқы экологиялық проблемалардың бірі. Атмосфераны
автомобильдердің пайдаланылған газдары, өнеркәсіптік кәсіпорындардың
шығарындылары ластайды. Мұның бәрі атмосфераның шаңына, қышқыл жаңбырға
әкеледі. Болашақта лас ауа адамдар мен жануарлардың ауруларын тудырады.
Ормандар қарқынды түрде кесілгендіктен, планетада көмірқышқыл газын
өңдейтін өсімдіктер саны азаяды.

Тұрмыстық қалдықтар мәселесі
Қоқыс-топырақтың, судың, ауаның ластануының тағы бір көзі. Әр түрлі
материалдар ұзақ уақыт өңделеді. Жеке элементтердің ыдырауы үшін 200-500
жыл қажет. Осы уақытта өңдеу процесі жүріп жатып, ауру тудыратын зиянды
заттар шығарылады.

Қазіргі қалалардың көпшілігінде қоршаған орта ластануының негізгі
көзі автомобиль көлігі болады. Оның шығаратын, адам үшін улылығы бар
газдары 200-ден астам химиялық қосылыстарды құрайды. Бұлар әртүрлі
көмірсутектер, азот тотықтары, альдегидтер, иіс газы (СО) және басқалар.
Қалалар ауасындағы барлық улы заттардың 70 % дейін мөлшері автокөлік
есебіне жатады деп саналады.
Өткен ғасырдың 40 жылдарында автомобильдері өте көп Лос-Анжелес
қаласында (АҚШ) бірінші рет болған фотохимиялық смог туралы баяндалған еді.
Осы құбылыстың түсінігі мынадай. Автомобиль шығаратын газдармен ластанған
ауа күннің ультракүлгін сәулелерінің әрекетімен күрделі фотохимиялық
реакциялар жаңа токсикалық заттар – күшті тотықтырғыштар – фотооксиданттар
пайда болуымен жүреді. Негізінен, бұлар озон, бос радикалдар және адам
денсаулығына зияны тиетін басқа заттар. Олар тыныс органдары мен көзді
қатты тітіркендіреді, өсімдіктерді зақымдайды, резинадан жасалған
бұйымдардың жарылуына, мысалы, автодөңгелек сырты резинасының жарықтары
болады.
Қазіргі қалалардың ауа бассейні көмір қос тотығымен ластанған. Ірі
жолдардың бойында осы заттың шоғырлануы 500 мгм3 жетуі мүмкін (ШРЕК – 3,0
мгм3). Көміртек тотығы қанның гемоглобинін карбоксигемоглобинге
айналдырады, ол ұлпалық тыныс бұзылуының дамуына әкеледі. Автомобильдердің
көшедегі қозғалысын реттеушілердің жұмыс аяғында қанындағы
карбоксигемоглобин мөлшері 3 есе ұлғаяды. Қала көлігінің жүргізушілері,
гараж жұмысшылары осындай әрекетке душар болады. Әрине, қаланың басқа
тұрғындары олардан азырақ әрекетке ұшырайды.
Автокөлік шығаратын газдармен ластанған ауамен тыныс алуы әлсіреген
адамдар мен жүрек – тамыр ауруларымен ауыратындар үшін әсіресе қауіпті.
Қазіргі уақытта автокөлік шығаратын газдарда улы заттар ғана емес,
оған қоса канцерогендік қасиеттері бар заттар байқалған. Мысалы, көміртек
қосылыстарынң тобы, мыс пен көмір тотығынан басқа полициклдік ароматтық
көмірсутектерді құрайды, олардың қатарына 3,4-бенз(а)пирен жатады.
Шығаратын газдарда оның концентрациясы, негізінен жанармай қоспаларының
толық жануына тәуелді және двигатель жұмысында ауа жетіспеушілікте күрт
көбейеді. Сондықтан автомобильдің отындық жүйесін реттеу канцерогендік
көмірсутектердің қарқынды синтезімен қатар жүреді.

Табысты іске асып келе жатқан жол, бензинмен салыстырғанда
экологиялық тазарақ отын іздеу. Осындай отын газ болады. Қазіргі уақытта
біздің мемлекетімізде және басқа мемлекеттерде көліктің бір бөлігі
қысымдалған немесе сұйытылған газда жұмыс істейді. Жанармай ретінде әртүрлі
спирттерді қолданудың болашағы бар, мысалы метанол. Сприттер детонация
жасамайды, толығырақ жанады, қозғалтқыштың пайдалы әрекеттік коэффициентін
жоғарылатады. Осы уақытта спирт-бензин қоспасын қолдану ең перспективті, ол
кейбір елдерде іске асқан.
Экологиялық таза транспорт – электромобильдер туралы да соны
айтуға болады. Оны барлық жерде қолдану аккумуляторларды қуаттау үшін көп
электр энергиясы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.