Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1Контрабанданың теоретикалық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Контрабанда түсінігі және экономикалық контрабанданың классификациялық белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңнамалардың қолданылу тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2Экономикалық контрабанданың қылмыстық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ..
2.1Экономикалық контрабанданыңобъективтікжәнесубъек тивтікбелгілері ... ...
2.2Экономикалық контрабанданыңквалификациялық түрлері және оның ҚР ҚК250-бабымен қарастырылған қылмыстан айырмашылығы ... ... ... ... ... ...
3Экономикалық контрабанданы тергеудіңмәселелері мен ерекшеліктері ... ... ..
3.1 Экономикалық контрабанданы тергеуді жоспарлау және оның мәселелері.
3.2 Бастапқы тергеу әрекеттерінің тактикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының қаржы полициясы және кедендік бақылау органдары елдің экономикалық дамуында стратегиялық рөл атқаратыны сөзсіз факт болып табылады және олар елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге жауап береді, алаяқтық, жалған кәсіпкерлік, экономикалық контрабанда, ақшаның заңсыз айналымы және т.б. фактілердің жолын кеседі [1, 2 б.].
Соңғы кездері қылмыстық ортада контрабанда, әсіресе экономикалық контрабанда кең етек жайып барады.
Оның түп тамыры ежелгі уақыттан бері белгілі. Бұл құбылыс тауарлық-ақшалық қатынастар дами бастаған XIV ғасырдан бастап пайда болған.
Әлемнің көптеген елдерінде контрабанда қылмыстық әрекеттің ең қауіпті түріне жатқызылады. Жалпы қылмыс секілді, контрабанда, шамасы, мемлекеттік шекара қанша болса, соншалық болатын құбылыс. Тіпті АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Франция сияқты жоғары деңгейде дамығанелдерде де контрабанда бар. Бұл елдерде осы қылмыстың түбегейлі жою туралы міндеттер тіпті қойылмайды. Тек оның ауқымын бақылауға алынарлықтай шеңберге дейін қысқарту туралы ғана сөз қозғалады.
Контрабанданың өсу себептері: салық пен баждардың кейбір түрлерінің ақтаусыз жоғары ставкалары; салықтық және кедендік бақылаудың төмен деңгейі; құқыққорғаушы және бақылаушы органдардағы сыбайлас жемқорлық; салықтық және кедендік ставкалардың дейгейінің сәйкес келмеуі, сондай-ақ, экономикалықжағдайдың, азаматтардың тұрмыстық деңгейінің төмендігі, өйткені, табысы аз адамдар, амалдың жоқтығынан, заңсыз бизнеске саналы түрде қатысуы.
Қазақстан Республикасында 90-жылдардан бастап экономикалық контрабанда санының өсуі байқалуда. Оның ауқымы жоғары болғаны соншалық, Қазақстанның ұлттық мүдделеріне елеулі қауіп төндіреді. Бұдан басқа, контрабанда көбіне наркотикалықбұйымдар менпсихотроптық заттар, қарудың, мәдени-тарихи құндылықтардың заңсыз айналымымен байланысты болып келеді. Ол лаңкестік әрекеттерге әсер етіп, оған ыңғайлы жағдайлар жасайды.
Контрабанда мемлекеттің барлық маңызды салаларына зиян келтіреді. Оның қоғамдық қауіптілігі мыналарда көрініс табады:
- мемлекеттерге экономикалық зиян келтіріледі, оның ішінде, олардың сыртқы-экономикалық қызметі ақсайды, себебі, елдердің ұлттық бюджетіне кедендік төлемдер мен әкелінген және әкетілген тауарлардың төлемдері түспейді;
- контрабандистердің табысы ұлғайып, олардың ары қарай заңсыз әрекеттер жасауына мүмкіндік береді.Қазақстан Республикасында контрабандалық әрекеттердің өсуіне тікелей немесе жанама түрде әлеуметтік-экономикалық факторлар қатары, атап айтқанда: елдегі экономикалықахуалдың күрделілігі, халықтың табысының төмен деңгейі; тауарлардың әлемдік экспорттық және ішкі бағаларының сәйкессіздігі;
- бұрынғы КСРО мемлекеттері арасындағы шекаралық және кедендік инфрақұрылымдарының нашар дамуы; республика шекарасындағы бақылау функцияларын атқаратын құрылымдардың заманауи техникалық құралдармен қамтамасыз етілмеуі;
Сыбайлас жемқорлықтың кең етек жаюы, ұйымдасқан қылмыстық топтардың кедендік органдардың мемлекеттік қызметшілерімен тығыз байланысы; контрабандамен халықаралық дәрежеде күресу саласында кедендік бақылау органдарының республикалық қауіпсіздік қызметтермен өзара әрекеттерінің реттелмеуі.
Мемлекеттік кеден комитетінің төрағасының айтуы бойынша, қазіргі кезде Қазақстан Республикасының тауар айналымының 80% контрабанда құрайды. Алкогольдік өнімдердің контрабандасы салдарынан, жыл сайын 200 млн.доллардан астам қаражат республика бюджетіне түспей отыр. Осы тектес, темекі өнімдерінің көрсеткіші бойынша, жыл сайын 50 млн.доллардан астам қаражат мемлекет қазынасынан тыс өтуде.
Соңғы кездері сыртқы сауда саясатын қорғау ерекше маңызға ие болуда. Экономикалық контрабанда - мемлекет мүддесіне елеулі нұқсан келтіру болып табылады, сондықтан онымен күресудің әсерлілігі қылмыстық-құқықтық шаралардың үйлесімділігіне байланысты.
Экономикалық контрабанда мәселесінің актуалдығы (ҚР ҚК 209-бабы), қылмыстың осы түрі Қазақстанда қазіргі кезде кең тарап, мемлекеттің маңызды экономикалық мүдделеріне теріс әсер етуі және барған сайын ұйымдасқан түрге енуі. Қазіргі таңда контрабанда ұлттық қауіпсіздік саласын қамтуда.[2, 332 б.].
Қазіргі қылмыстық құқықта экономикалық контрабанда экономикалық қылмыстар тарауына жатқызылады және оның қоғамдық қауіптілігі, оның Қазақстан Республикасының экономикасының дамуына зор маңызы бар сыртқы экономикалық қызметіне елеулі нұқсан келтіретіндігінде.
Осы дипломдық жұмыс экономикалық контрабанда секілді экономикалық қылмыстың түсінігі, заңды табиғаты, қылмыстық-құқықтық сипаттамасына қатысты сұрақтар шеңберін айқындап, оның квалификациялық ерекшеліктерін ашуды көздейді.
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін мына міндеттерді шешуді талап етеді:
- контрабандамен қатысты мәселелерді реттеуші нормативтік қормен танысу (ҚР ҚК, ҚР КК және басқа заңдар, кедендік қызмет актілері мен басқа дереккөздер);
- осы мәселені зерттеушілердің монографиялары мен ғылыми мақалаларымен оқып танысу;
- контрабанданың квалификациясына байланысты мәселелерді талдау;
- оларды шешу жолдарын қарастыру.
Осы жұмысты жазу кезінде, зерттеудің әдістемелік негізі алынды: Қазақстан Респбуликасының норматитік-құқықтық актілері, қазіргі заманғы қазақстандық авторлардың ғылыми еңбектері, оқулық-анықтамалық әдебиет, ұдайы баспа материалдары және т.б.
Зерттеу мақсаты. Тарихи тәжірибені, теориялық зерттеулерді және эмпириттік материалдарды оқып танысу арқылы, экономикалық контрабандамен күресуді ары қарай жетілдіру және оны тәжірибеде қолдану ұсыныстарын жасау осы жұмыстың негізгі мақсат болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - экономикалық контрабанда жасау кезіндегі және қылмыстық жауапкершілікке тарту кезіндегі қоғамдық қатынастар болып табылады..
Осы дипломдық жұмыстың зерттеу бұйымы - Қазақстан Республикасының құқыққорғау органдарының қылмыстардың алдын алуға бағытталған қызметін, сондай-ақ, кеден ісі саласындағы қылмыстардың әртүрлі сандық және сапалық көрсеткіштерін, экономикалық контрабандамен байланысы бар кедендік қылмыстар үшін қарастырылған қылмыстық жауапкершіліктің құқықтық нормалары болып табылады.
1 Контрабанданың теоретикалық аспектілері
1.1 Контрабанда түсінігі және экономикалық контрабанданың классификациялық белгілері
Контрабанда құқық бұзушылық ретінде Батыс Еуропада XIV-XVI ғасырларда, тауарлы-ақшалық қатынастардың қарқынды дамуы тұсында пайда болған, ол кезде мемлекеттер тауарларды шектеусіз әкелу мен әкетуді өздеріне тиімсіз деп санап, тауарларды мемлекеттік шекарадан өткізу тәртібін заңды түрде белгілеген.[3,196 б.].
Тауарларды тасымалдау мен мемлекет бекіткен баждар мен басқа да төлемдерді өндіруді бақылау үшін, құрғақ шекара мен порттарда арнайы мемлекеттік органдар - кедендер құрылды.
Заңмен және басқа да нормативтік актілермен бекітілген тауарлар мен құндылықтарды өткізу кезіндегі кеден органдарының бақылауынан тыс заң бұзушылықтардың барлығы контрабанда деп аталып, ал кінәлі адамдар жазалануы тиіс болды.
Контрабанда сөзінің өзі итальян тілінен алынған және қазіргі кезде көптеген тілдерге енген (contra - қарсы және bando- үкімет жарғысы мағынасын білдіреді). Ол мемлекеттің заңын немесе үкімет қаулысын бұзу деген ұғымды білдіреді.[4, 720 б.].
Контрабанда сөзі, сондай-ақ, мемлекет шекарасы арқылы әкелуге немесе әкетуге тыйым салынған тауар немесе басқа да зат дегенді білдіреді.
Кедендік баждар мемлекеттік сауда саясатының рөлін атқара бастады. Бұл процесс әртүрлі елдерде ерекше және әрқалай түрде өтті, барлық жерде ол кедендік шектеулерден басталып, соның өзі контрабанданың дамуына себеп болды.
Басқаша айтқанда, контрабанда енгізілген шектеулер мен бекітілген кедендік кедергілерге қарсы тұру ретінде пайда болып, дамыды.
XVI-XVII ғасырлардағы Еуропада болған соғыстар контрабанданың тағы бір - әскери түрін туындатты.
Контрабанданың бұл түрі дербес мемлекеттердің соғысып жатқан елдердің біріне басқа соғысушы елде тыйым салынған заттарды заңсыз сатуы болып табылады. [ 5,№9]
Соғысу және олардың арасындағы кездерде, көптеген мемлекеттердің арнайы заңдар қабылдауына қарамастан, олардың арасындағы контрабандалық сату өсе түсті, егер бастапқы меркантилизм тұсында контрабандамен кейбір көпестер айналысқан болса, дамыған меркантилизм тұсында контрабандалық сатумен Еуропаның сауда компаниялары айналыса бастады.
Ары қарай, Еуропадан кейін контрабанда Қазақстанда да пайда бола бастады.
Қазақстанда контрабанданың пайда болуы, елде бірыңғай нарық қатынастары пайда болған және мемлекеттік шекарада кедендік кедергілер орнатылған тұста пайда болған. Бұл XVII ғасырдың басы болатын.
Көпестерді бақылау міндеттерін бекіткен Соборлық тәртіп бойынша, үкімет Кедендік устав (1653 ж.) және Жаңасаудалық устав (1667 ж.) бекіткен, олар елдегі протекционизмнің бастамашысы болған.
Осы уставтар бойынша шетелдік көпестердің саудасы шектеулі болып, оларға ендігі жерде өз тауарларын тек қана көтерме саудамен және шекаралас қалаларда ғана жүргізуге рұқсат етілді. Шетелдік көпестердің елдің ішкі аудандарына кіруіне арнайы рұқсат қажет болды, ол үшін олардан, кедендік төдемдерден басқа, қосымша алымдар мен баж алынды.
Қазақстанның Балтық жағалауына шығуымен тауарлардың теңізбен контрабандалық тасымалын бақылау үшін, 1-Петр порттарда арнайы кедендік қызметтер құрды.
Контрабандамен күресті күшейту мақсатында, Қазақстанда 1754 ж. мемлекеттік шекараларды кедендік және әскери-полицялық тұрғыдан қорғау үшін, шекара күзетшілері корпустары құрылды. Кейінірек шекаралық казактар күзеті және арнайы кедендік күзет құрылды.
Қазақстанда крепосттық құқық алынып тасталғанға дейін күрделі баптық қылмыстық құқық жиынтығы болды. Жазалар туралы тәртіп (1845 ж.) контрабанда туралы жүйелі заңнама болды.
1864 ж. сот реформасынан кейін бұл тәртіп өзгеруге ұшырады. Осы тәртіптен Кедендік уставқа Тауарларды әкелу мен әкету тәртіптерін бұзғаны үшін өндірулер мен жазалар туралы, Тауарларды бір кеденнен екіншісіне тасымалдау туралы, Азиялық (астрахандық, сібірлік, кавказдық) саудада кедендік тәртіпті бұзғаны үшін өндірулер туралы, Кедендік ұйғарымдарға қарсы тұру үшін жазалар туралы заңдар көшірілді.
Бұл ережелердің Кедендік уставқа көшірілуі олардың сипаттамасын өзгерткен жоқ, сондықтан, оларға кейін де 1885 ж. Қылмыстық және түзету туралы тәртіптің жалпы бөлігінің нормалары қолданылып, ол Қазан төңкерісіне дейін күшінде болды.
Осылайша, контрабанданың пайда болу себептері айқындала түседі - контрабанда құқық бұзушылық ретінде тауарлық-ақшалық қатынастар дами бастаған тұста пайда болды және оны қалай бақылағанмен де, әлі күнге дейін көп ғасырлар бойы жойылмай келеді. [6, 413 б.].
Қазіргі кездегі қылмыстық құқықта контрабанда экономикалық қылмыстар тарауына жатқызылған.
Экономикалық саладағы қылмыстар болып, Қылмыстық кодексте қарастырылған, қоғамдық қатынастарға нұқсан келтіретін, материалдық пайда мен қызметтерді өндіру, тарату, ауыстыру мен тұтынуға қатысты қауіпті әрекеттер болып табылады. Қазақстан Республкасының Қылмыстық кодексінде экономика саласындағы 38 қылмыс түрлері үшін жауапкершілік қарастырылған. Салыстыру үшін айтсақ, 1959 жылғы Қазақ ССР Қылмыстық кодексінде олар тек 11 болған. [7, 480 б.].
Контрабанда деп көлік құралдары мен арнайы заттардың (наркотикалық құралдар мен психотроптық заттар, қару, оқ-дәрі, мәдени-тарихи құндылықтар және т.б.) кедендік шекара арқылы, бір мемлекеттің ұлттық құқықнамасы арқылы, бір ауданнан екінші ауданға заңсыз өтуі немесе кез келген жасырын түрде жасалуы.
Заңға қайшы әрекеттің негізін құрайтын тауарлар мен басқа да заттардың өткізілуі оған тек қана белсенді сипат береді, яғни, іс-әрекет түрін береді.
Кедендік шекара арқылы өткізу мен Кедендік шекараны өту түсініктері синоним сөздер емес. ҚР кедендік шекарасы арқылы тауар өткізу кедендік заңнамада тек қана іс жүзіндегі өтуді ғана емес, сондай-ақ, ҚР кедендік аумағына тауарлар немесе көлік құралдарын ҚР кедендік шекарасына енгізу және кедендік декларация тапсыру немесе басқа да тауарларды енгізу мен шығаруға бағытталған іс-әрекет (ҚР кедендік шекарасы арқылы тауар немесе көлік құралдарын өткізу).
Контрабанданың жасалу жері болып ҚР кедендік шекарасы танылады. Кедендік шекараның шектеулі белгіленген аумағы және еркін зоналары мен қоймалары бар. Бұл жерде кеден аумағын ҚР құрғақ аумағы құрайды, аумақтық, ішкі сулар және әуе еркіндігі. ҚР кедендік аумағы, сондай-ақ, ҚР заңнамасына жатқызылатын теңіздік ерекше экономикалық зонада орналасқан жасанды аралдар, құрылғылар мен ғимараттар кіреді.
Қазіргі кезде қаралып отырған қылмыстың қоғамдық қауіпі өсе түсуде. Бұл стратегиялық шикізаттың, мәдени құндылықтардың, валюталық контрабандасының Қазақстанның тек қана экономикалық емес, қоғамдық қауіпсіздігіне нұқсан келтіретіндігінде. Көптеген ірі мөлшердегі ұрлау қылмыстары осы контрабандамен байланысты жасалады. Ядролық, радиоактивті және басқа заттардың контрабандасы туралы анықталған фактілер, лаңкестік және экстремистік әрекеттердің өрши түскенінің айғағы болып табылады. Сондықтан да контрабандамен күрес өтіп жатқан процестермен тығыз байланысты және құқыққорғау органдарының ең басты бағыттарының бірі болып табылады.
ҚР кедендік саясаты елдің мемлекеттік билігі мен басқаруының жоғарғы органдары арқылы жүзеге асады және мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі құрамдас бөлігі болып табылады.
Контрабандамен байланысты қылмыстардың қоғамдық қауіптілігі, оның елдің экономикалық егемендігіне және экономикалық қауіпсіздігіне нұқсан келтіретіндігінде.[8, 32 б.].
Контрабанда объектілері өте көп түрлі, ал оның ауқымы қауіпті мөлшерді қамтиды. Ерекше қауіпті тауарлар - ол наркотикалық құралдар, қару, мәдени құндылықтар. Осы тауарлармен айналысып жүрген, өте жақсы ұйымдасқан ұлтаралық тасымал нарығы бар.
Қазақстанға ерекше экономикалық залал келтіретін - бұл экспорттық операциялыр жасау кезіндегі экономикалық контрабанда. Экспорттық операциялыр жасау кезіндегі экономикалық контрабанданың негізгі заттары - түсті және сирек кездесетін металдар, орман, стартегиялық маңызы бар шикізат, био-өнім.
Мемлекет көмірсутекті шикізатты табу, өндіру және экспорттау кезінде орасан зор зиян шегуде. Батыс еуропалық сарапшылардың мәліметтері бойынша, Қазақстан Республикасы шикізат пен қорларды ұйымдасқан тиісті деңгейде сатумен айналысқан жағдайда, таза табыс ретінде жылына 22 млрд.долларға дейін қаражат табу мүмкіндігі бар екен.
Экспорт кезіндегі контрабандалық операцияларды қарастырайық:
Дәстүрлі тәсіл. Кедендік шекараны заңсыз түрде, кедендік бекетті айналып өту немесе құжаттарды жалған жасау арқылы өту. Бұл тәсіл ең көп тараған жерлер - Қытай мен Ресей Федерациясының шекаралары. Кей жағдайларда әскери-әуе, құрғақ жол, әскери-теңіз күштерінің көлік құралдарын, теңіз базалары мен арнайы әуежайларын пайдалану арқылы кеден бақылауынан тыс өтеді.
Ішкі кедендік транзит жолымен заңсыз шығару. Әсіресе бұл операциялар Қазақстанның индустриалдық дамыған аймақтарында орын алған.
Экономикалық контрабанданың бұл тәсілінің негізі келесіде: шикізат қорлары құжаттары бойынша Қарағанды облысына, жоқ фирмалардың немесе тек құжат жүзінде бар фирмалардың мекен-жайларына жөнелтіледі. Жол-жөнекей жергілікті фирмалар жүктерді алыс шетелдердегі фирмаларға қайта аттандырады. Жүкті алушы-фирма жүкті алғандығы туралы жалған құжаттармен қамтамасыз етіледі.
Бұл тәсіл, сондай-ақ, шикізат қорларын ТМД елдерінен келген және Қазақстан арқылы транзитпен өтетін жүк ретінде көрсетілу арқылы да пайдаланылады. Жалған декларациялар жасалып, кеден қызметшілеріне пара беріледі. Ерекше көрініс мұнай, металл, орманды Қытай, Иран, Орта Азия мен Кавказ елдеріне жөнелту кезінде көптеп кездеседі.
Заңсыз экспорттың ауқымын бағамдау үшін ҚР ІІМ басқа да министрліктер мен ведомстволармен бірлесіп 1994-95 жылдары жүргізген Транзит жедел-профилактикалық операциясын мысалға келтіруге болады. Сол тұста, материалдық құндылықтарды жүздеген миллион теңгеге жүк ретінде жөнелтіп жүрген 2 мыңнан астам қазақстандық және шетел шаруа субъектілері тексерілді. Нәтижесінде, тек қана бастапқы сатыда ғана 1,3 мыңнан астам экономикалық контрабанда, ұрлау, парақорлық және басқа да өз үшін пайдаланушылық фактілері анықталды, олардан келген шығын көлемі 15 млрд.теңгеден асады, 100-ден астам ұйымдасқан қылмыстық топ әшкереленді. Қылмыстық істер бойынша қылмыскерлерден құны 23 млрд.теңгеден астам тұратын мүлік тәркіленді. 25 жалған және 50 жұмыс істеп тұрған фирмалар анықталды, қылмыскерлер олардың реквизиттерін пайдаланған. Сол тұста құны 12 млрд.теңгеден асатын жүкті өткізуге әрекеттенген топ ұсталды.[9]
Шетелге аттандырылатын құжаттарды жасақтау арқылы жасалатын экономикалық контрабанданың тәсілі бойынша, шикізат қорларының құжаттары бойынша, жоқ фирмалардың немесе тек құжат жүзінде бар фирмалардың мекен-жайларына жөнелтіледі. Жол-жөнекей жергілікті фирмалар жүктерді алыс шетелдердегі фирмаларға қайта аттандырады. Жүкті алушы-фирма жүкті алғандығы туралы жалған құжаттармен қамтамасыз етіледі.
Мысалы, Қазақстаннан мұнай мен мұнай өнімдерінің ірі партиялары экспорттық шарттар жасалмай, Ресей Федерациясы мен Белоруссияға жөнелтіледі, содан кейін, уақытша сақтау шарттарын бұза отырып, Батыс Еуропа мен АҚШ-қа жөнелтіледі. Бұл шарттарды жасыру мақсатында, кеден органдарына Қазақстанға әкелінген тауарлар туралы жалған құжаттар тапсырылады.[10]
Шетелде ашылған өз фирмалары арқылы ресми түрде экспорттық шарт рәсімдеу жолымен де жасалады. Бұл кезде ресми экспорттық шарттың бағалары төмендетіледі. Бұл тәсіл сирек кездесетін металдарды және басқа да мұқият сараптама жасау мен мамандардың қорытындысын қажет ететін шикізат тауарларын экспорттау кезінде қолданылады.
Шетелдік шикізатпен толлингтік операциялар жасау тәсілі. Кей жағдайда, кері қарай Қазақстанға дайын өнім емес, қазақстандық шикізат қайта әкелінеді. Өнім мен шикізатқа жалған құжаттар пайдаланылады.
Шетел инвеститциялары мен бірлескен кәсіпорындармен бүркемеленген заңсыз шығару тәсілі. Өз өнімі болып табылмайтын шикізат немесе бажсыз шығаруға рұқсат етілген тауар ретінде рәсімделеді.
Қазақстандық стратегиялық маңызы бар шикізат тауарларын шетелге заңсыз шығару тәсілі көбіне парақорлықпен, салық төлеуден жалтарумен және басқа да кереғарлықпен ұштасып жатады. Қылмыстық құрылымдар өз мақсатына жету үшін отын-энергетика, металлургия және орман кешендерінің шаруашылық және қаржылық қызметіне белсенді араласуда, әртүрлі заңсыз коммерциялық кәсіпорындар ашуда.
Қазіргі кезде қаралып отырған қылмыстың қоғамдық қауіптілігі артып келеді. Бұл стратегиялық шикізаттың, наркотиктердің, қарудың, валютаның және мәдени құндылықтардың контрабандасының мемлекеттің экономикалық ғана емес, қоғамдық қауіпсіздігіне де нұқсан келтіретіндігінде. Контрабанда жолында көптеген ірі ұрлаулар мен қызметтік қылмыстар жасалады. Ядролық, радиоактивті және басқа заттардың контрабандасы туралы анықталған фактілер, лаңкестік және экстремистік әрекеттердің өрши түскенінің айғағы болып табылады. Сондықтан да контрабандамен күрес өтіп жатқан процестермен тығыз байланысты және құқыққорғау органдарының ең басты бағыттарының бірі болып табылады.
ҚР кедендік шекарасынан заңсыз өткізу осы қылмыстың негізгі белгісі болып табылады.
ҚР КК 6-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасының аймағы Қазақстан Республикасының бірыңғай кедендік аймағы болып табылады.
Қазақстан Республикасының аймағында республикалық заңдарға сәйкес құрылған ерекше экономикалық зона болуы мүмкін. Бұндай зонаның аймағына енгізілген тауарлар кедендік баждар, салықтар тұрғысынан Қазақстан Республикасының бірыңғай аймағынан тыс болып есептеледі.
ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған қылмыс болып мына іс-әрекеттердің біреуі есептеледі:
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды кедендік бақылаудан тыс немесе жасыру арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды ірі көлемде өткізу;
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды жалған құжаттар жасау арқылы ірі көлемде өткізу;
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды декларациясыз немесе жалған декларациялау арқылы ірі көлемде өткізу;
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізуге тыйым салынған немесе арнайы тәртіппен өткізілуге жататын тауарларды немесе басқа да заттарды өткізу;
Контрабанда мәселесін толығырақ түсіну үшін көрсетілген белгілерді бөлек қарастыру қажет.
Кедендік бақылауды кеден органдарының лауазымды тұлғалары құжатарды және мәліметтерді тексеру арқылы жүргізеді; ауызша сұрау; түсініктеме алу; кедендік байқау; тауарлар мен көлік құралдарын кедендік қарау; тауарлар мен көлік құралдарын кедендік ашып қарау; жеке қарау; тауарларды арнайы маркалармен белгілеуді тексеру, оның салыстырмалы белгілерін тексеру; ғимараттар мен аймақтарды кедендік бақылау мақсатында қарау; кедендік ревизия; сондай-ақ, заңдармен қарастырылған немесе тыйым салынбаған басқа да жолдармен тексеру.
Кедендік бақылау түсінігі ҚР КК 7-бабының 27-тармағында көрсетілген, онда, кедендік бақылау - Қазақстан Республикасы кедендік органдарының Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес кедендік және басқа да заңнамаларды орындауды қадағалау шараларының жиынтығы, оның орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы кедендік органдарына жүктелген.[11]
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды кедендік бақылаудан тыс немесе жасыру арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды ірі көлемде өткізу. Шын мәнінде, қылмыстың бұл түрі тауарларды кедендік рәсімдеусіз өткізу болып табылады. Кедендік бақылаудан жасыру дегеніміз - тауарларды табуды қиындататын арнайы жасырын жерлер және басқа да тәсілдерді пайдалану.
Осы белгіні анықтау үшін қажет түсінік - жасырын жерлер, яғни, әдейі дайындалған, мысалға, зауыттық құрылымымен қарастырылмаған, көліктің қиын қарау жерлеріне магниттік контейнерлер орнату, автокөлікке қосымша жасырын жерлер жасау, аяқ киімнің өкшесіне қуыс орындар жасау арқылы, оларды тауып алуды қиындату (мысалы, қол жүгінде, жолаушының киімінде, көлік құралдарының әртүрлі жерлерінде, басқа жүктердің арасында және т.б.).
Бір тауардың түрін екінші тауардың түріне ұқсату - бұл тауардың сипаттамасын елеулі түрде өзгерту.
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды жалған құжаттар жасау арқылы ірі көлемде өткізу белгісі - бұл тауарларға толтырылуы қажет, кедендік құжаттарды жалған жасау (коносаменттер, жүк тізімінің теліндемесі, вагон парақтары).
Құжаттар мен мәліметтер тізімін, оларды тапсыру тәртібін, ҚР заңнамаларын сәйкес, ҚР кедендік комитеті бекітеді. Құжаттарды алдау жолымен қолдану - бұл кеден органына кедендік мақсаттарға қажет құжаттардың жалған жасалғанын, іске жарамсыз, заңсыз жолмен алынғанын немесе басқа тауарлардың құжаттарын қолдану.
Жалған жасалған құжат - бұл түгелімен жалған жасалған немесе мәтіннің бөліктерін алып тастау немесе енгізу жолымен кейбір мәліметтері жалған енгізілген шынайы құжат.
Жарамсыз құжат - бұл заңды жолмен алынған, бірақ қандай да болмасын себептермен өз заңды күшін жойған құжат. Мысалы, жарамдылық мерзімі өткен.
Заңсыз жолмен алынған құжат - бұл мүдделі адамның құжат берер лауазымды тұлғаға жалған мәліметтер беру арқылы, жауапты лауазымды тұлғаның өз қызмет бабын өз үшін пайдалану немесе салақтықпен қарау салдарынан жасалған құжат.
Жалған мәліметтер көрсетілген құжат - бұл шынайы мәліметтерге бұрмалаушылық енгізу арқылы жасалған құжат. Оның ресми құжатқа ұқсас реквизиттері болады (ресми бланкіде толтырылған, оны қол қойғандардың лауазымы мен қолы көрсетіледі және т.б.), алайда, оған енгізілген мәліметтер (мәтіні, сандық көрсеткіштері) жалған.
Кедендік бақылауға жататын тауарлар тиелген көлік құралдары, ғимараттар немесе басқа да жерлерге ҚР кеден органдары идентификация жасайды.
Идентификация - пломба, мөр, сандық, әріптік және басқа белгілер қою, тауарды тізімдеу, үлілер алу, сызбалар сызу, көлемді суреттер, фотосуреттер жасау, тауардың құжаттары мен басқа да идентификация құралдарын жасау.
Идентификация құралдарын өзгерту немесе жоюды тек қана ҚР кеден органдары жасайды, ҚР кеден органдарына өзгерту, алып тастау немесе жою туралы дереу хабарланады.
Кедендік идентификация құралдарын кедендік бақылауға жататын тауарлар тиелген көлік құралдары, ғимараттар немесе басқа да жерлерге ҚР кеден органдары идентификация жасайды.
Тауарлар мен көлік құралдарын декларацияламау - бұл тауарлар туралы мәліметтерді белгіленген жазбаша, ауызша және басқа да тәсілмен толық көрсетпей, олар туралы жалған мәлімет беру.
ҚР кедендік шекарасынан өткізілуі тиіс тауарлар мен көлік құралдарын ҚР кеден органында декларациялануы тиіс.
Декларациялау - белгіленген формадағы арыз беру арқылы (жазбаша, ауызша, деректерді электрондық түрде беру) тауарлар мен көлік құралдары туралы шынайы мәліметтер беру.
Декларациялау формасы мен тәртібі, сондай-ақ, кедендік мақсаттарға қажетті мәліметтерді ҚР мемлекеттік кеден комитеті белгілейді.
ҚР КК сәйкес, ҚР кедендік шекарасынан тауарлар мен көлік құралдарын декларацияламай өткізу деп белгіленген формадағы арыз беру арқылы (жазбаша, ауызша, деректерді электрондық түрде беру) тауарлар мен көлік құралдары туралы мәліметтерді бермеу.
Кейбір зат түрлерін өткізуге заңмен арнайы тәртіп енгізілген. Олар декларацияланбайды және өткізілетін тауардың құқықтық режиміне байланысты жүргізіледі.
ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін режимі өзгеретін тауарлар және заңдармен белгіленген тәртіптегі тауарлар декларациялауға жатады.
Жалған декларациялау дегеніміз - тауарлар мен көлік құралдарына жазбаша немесе ауызша түрде мәлімет толтырмау немесе мәліметтерді жалған деректермен толтыру.
Шынайы емес декларациялау дегеніміз - ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы шынайы емес мәліметтермен, олардың кедендік тәртіпке қажетті деректерін бұрмалау арқылы беру.
Бұл жерде шынайы емес декларациялау кедендік салықтар мен баждан босатуға негіз болмайды. Егер тауар өткізуші тұлға тауар декларациясы немесе басқа да құжаттарына, кедендік салық пен бажды азайтуға негіз беретіндей жалған мәлімет берсе, мұны шынайы емес декларациялау емес, кедендік төлемдерден негізсіз жалтару немесе оларды азайтып көрсету түріндегі іс-әрекет деп бағалау қажет.
Контрабанда (ҚР ҚК 209-бабы) мемлекеттің қаржылық-экономикалық жүйесіне нұқсан келтіреді, себебі, мемлекеттік бюджетке кедендік баждар мен алымдар түспейді.
Контрабанданың қоғамдық қауіптілігі, Қылмыстық құқық курсында көрсетілгендей, бұл іс-әрекет салдарынан жаңа дамып келе жатқан Қазақстан Республикасының сыртқы-экономикалық қызметіне елеулі залал келтіретіндігімен анықталады. [12, 231 б.].
ҚР КК 8-бабының 1-бөлімінде атап көрсетілгеніндей, Қазақстан Республикасына тауар әкелу мен Қазақстан Республикасынан тауар әкету құқығына барлық азаматтар бірдей деңгейде ие, соның ішінде, сыртқы экономикалық қызмет жасау барысында да. Бұл құқықтан Кедендік кодекс немесе басқа да Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жағдайлардан басқа ешкім де айыруға жатпайды.
ҚР КК 8-бабының 2-бөлімінде атап көрсетілгеніндей, Қазақстан Республикасының заңдарына және Қазақстан Республикасының Үкіметінің нормативті қаулыларына сәйкес, Қазақстан Республикасына әкелуге және әкетуге жататын тауарлардың кейбір түрлеріне тыйым немесе шектеулер салынуы мүмкін.
Қазіргі әлемдік мемелет басқару практикасында кеден ісін жүргізіп отыру, жүзеге асыру тікелей мемлекеттің монополиясына жатады. Мемлекеттік басқарудың құрамдас бөлігі ретінде кеден органдары Қазақстанның халықаралық қарым-қатынастарда өз тәуелсіз экономикалық саясатын жүргізуіне мүмкіндік беріп, әрі мемлекеттік биліктің елдің ішінде өзге биліктерден тәуелсіздігін әрі үстемдігін қамтамасыз етуге қатысып отыр.
Халықаралық қарым-қатынастарға Қазақстанның мемлекеттік егемендігін, тәуелсіз іс-әрекет жасауын қамтамасыз ету мәселесі ең алдымен оның экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етуге байланысты. Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігі туралы Заңның 1-бабында көрсетілгендей экономикалық қауіпсіздік бұл - Қазақстанның ұлттық экономикасын оның тұрақты дамуына және экономикалық тәуелсіздігіне қатер төндіретіндей ішкі және сыртқы жағдаяттардан, процестер мен факторлардан қорғау. Сол себепті де мемлекеттің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ететін, және ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бір бөлігі болып табылатын экономикалық қауіпсіздік мәселесі елдің саяси тәуелсіздігіне тікелей қатысты, және елдің экономикалық қауіпсіздігін кеден органдарынсыз қорғау мүмкін емес. Сонымен бірге мемлекеттің алдағы даму мәселелерін, соның ішінде оның әлеуметтік - экономикалық саясатының негізгі бағыттарын айқындау, оның қорғаныс қабілеті, қауіпсіздігі, қоғамдық тәртіпті сақтау мәселелерін жүзеге асыру кеден органдарынсыз мүмкін емес. Осылардың бәрі кеден органдарының басқару механизміндегі рөлімен мәнін, маңызын көрсетеді.
Кеден органдары алдына қойылатын міңдеттер мемлекеттің ішкі және сыртқы экономикалық, саяси мақсаттарымен тығыз байланысты болып, белгілі бір кезендегі стратегиялық және тактикалық мақсаттарға сай өзгеріп отырады. Бұл белгілі дәрежеде кез келген мемлекеттің халықаралық аренада да, ішкі саясатында да біртұтас, бірыңғай әрекет ететін құрылым болуынан, жеке әрекет субъектісі ретіндегі оның іс-әрекеттерінің жүйелілігінен, белгілі бір мақсаттарға бағытталуынан туындайды.
Кеден органдары қызметінің басты мәні кедендік басты мәні кедендік шекарадан өтетін тауарлар мен көлік ағымын реттеп отыру болғанымен, кеден органдары функцияларына кеден саласында, мемлекеттің кедендік шекарасында туындайтын көптеген күрделі қоғамдық қарым-қатынастарды реттеу: соның ішінде сыртқы экономикалық іс-әрекет жасаушылармен жұмыс істеу, кеден жұмысын, кеден заңдарын жетілдіруге қатысу, кеден құрылымдарын жетілдіру, материалдық-техникалық, компьютерлік технологиялармен жабдық-талуын қамтамасыз ету, кеден бекеттерін, ғимараттарын салуға, жабдықтауға қатысу, кадрларды оқыту, тәрбиелеу, кеден тарифтерін әзірлеуге, Үкіметтің кеден саясатын жүргізуіне қатысу, жүк өткізуге байланысты инфрақұрылымды (қоймалар, терминалдар, өткізу бекеттері) өркендету, кеден саласындағы құқықбұзушылықпен, контрабандамен күресу, мемлекеттің ішіндегі экономикалық субъектілермен байланыс орнату, кеденге байланысты фискальдық функцияларды орындау, валюта бақылауына қатысу, т.б. өте кең ауқымдағы кешенді қызметтер енеді. Кеден органдары қызметінің сан алуандығы оның құқықтық мәртебесінде көрініс тауып, өз кезегінде функцияларын атқарудың түрлері мен әдістерінің көп болуына құқықтық базасының өзіндік ерекшеліктеріне алып келеді.
1.2 Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңнамаларды қолдану тәжірибесі
Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңнамаларды дұрыс және біркелкі қолдану мақсатында, Жоғарғы Сот Пленумы қаулы етеді:
Контрабанда деп тауарлар немесе басқа да құндылықтарды кеден шекарасынан заңсыз өткізу түсініледі. Жауапкершілігі ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған экономикалық контрабанда жасау кезінде, соттар туындылық және нақты объект болып мемлекеттің экономикалық мүдделері табылатынын ескеруі қажет, ал ҚР ҚК 250-бабымен қарастырылған қылмыс бойынша - қоғамдық және мемлекеттік қауіпсіздік.[13, 176 б.].
Қылмыстық жауапкершілік қарастырылған контрабанда мен әкімшілік жауапкершілік қарастырылған контрабанда екеуінің арасындағы айырмасы - контрабанданың ірі мөлшері.
Кедендік және мемлекеттік шекара түсініктері ҚР Кедендік кодексінде және Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы туралы ҚР Заңында көрсетілген.
Құрғақ аймақта, суда, әуе кеңістігінде кедендік шекара, босатылған кедендік зоналар мен қоймалардан басқасы, өткізу бекеті қайда орналасқанына байланыссыз, кеден бекеттері мемлекеттік шекарамен сәйкес келеді.
Процессуалдық тергеу және сот құжаттарында ірі мөлшер көрсету және контрабанданың басқа да белгілерін көрсету, оның ішінде, кейбір тауарлардың өткізуге бекітілген арнайы тәртіп туралы көрсету міндетті түрде жасалуы тиіс.
Тауарлар мен басқа құндылықтарды заңсыз өткізу кедендік аймаққа енгізу де, кедендік аймақтан шығару да жолдарымен жасалуы мүмкін.
Әкелу мен әкету деп контрабанданың өткізілуінің кез-келген жолы айтылады (кез-келген көлікті пайдалану арқылы өткізу, оның ішінде, әуе жолы, почта арқылы, қолмен жеткізу, киімнің қалталарында, қол жүгі ретінде және т.б.).
Заңсыз өткізу өткізу бекеттерінде де (заңды өткізу түрімен), басқа да заңнамалармен белгіленген, шекарадан өткізу орындарында да жүргізіледі (заңсыз өткізу түрімен).
Қылмыс аяқталған болып есептеледі, егер:
- тауарларды заңсыз әкелу мен әкету кезінде - шекарадан нақты өткен кезде;
- заңды өткізу түрімен тауар әкелу кезінде - кедендік рәсімдеу аяқталған кезде, ал ероекше тәртіппен өткізілуге жататын заттар бойынша - шекаралық бақылау тәртібін рәсімдегеннен кейін;
- заңды өткізу түрімен тауар әкету кезінде - кедендік рәсімдеу аяқталған кезде.
Объективті жағынан контрабанда былай сипатталады:
- тауарлар мен басқа да құндылықтар мен заттарды кедендік бақылаудан жасырын түрде өткізу;
- оларды кедендік бақылаудан тыс өткізу;
- оларды декларацияламау немесе шынайы емес декларациялау;
- кедендік және басқа құжаттрады алдау жолымен пайдалану..
Бұл іс-әрекеттерді қылмыстық деп есептеу үшін қандай да бір зиянды салдарының болуы шартты емес. [14, 248 б.]
Кедендік бақылаудан жасыру - тауарлар мен басқа да құндылықтар мен заттарды кедендік тексеру кезінде табуы қиынға соғатын тәсілдермен жасырын жерлерге тығып өткізу.
Контрабандалық заттарды кедендік бақылаудан тыс өткізу - ҚР заңдарымен бекітілмеген, кедендік бекетерден тысқары жерлерден өткізу.
Кедендік және басқа құжаттарды алдау жолымен пайдалану - кедендік бақылау жасаушы органдарға жалған немесе шынайы емес құжаттар ұсыну арқылы өткізу.
Декларацияламау немесе шынайы емес декларациялау - бұл өткізуге тыйым немесе шектеу салынған тауарлар мен құндылықтарға кедендік декларация ұсыну міндетін орындамау немесе тиісті деңгейде орындамау.
Контрабандалық зат - бұл материалдық әлемнің кез-келген жылжымалы заттары, оның ішінде, валюта, валюталық құндылықтар, электрлік, жылу және энергияның басқа да түрлері, көлік құралдары.
Оларға, сондай-ақ, халықтың көркемдік, ғылыми, тарихи және археологиялық қазба мұралары болып табылатын мәдени құндылықтар - өнер туындылары, ескі заттар және басқа да аталған қасиеттерге ие заттар, зияткерлік меншік объектілері, жойылып кету қаупі бар аң-құстардың түрлері жатқызылады.
Аталған заттарды ҚР кедендік шекарасынан заңсыз өткізу, сондай-ақ, айналымнан алып тасталмаған заттарды өткізу үшін (мысалы, азық-түлік өнімдері, киім, аяқ киім, парфюмерлік бұйымдар және т.б.) қылмыстық жауапкершілік ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған.
Наркотикалық құралдарды, психотроптық, улы, қатты әсер ететін, улағыш, радиоактивті немесе жарылғыш заттарды, қаруды, әскери техниканы, жарылғыш қондырғыларды, оқ-дәрімен ататын қару-жарақты, ядролық, химиялық, биологиялық және басқа да жаппай қамту қару түрлерін өткізу үшін қылмыстық жауапкершілік ҚР ҚК 250-бабымен қарастырылған.
Контрабандалық заттардың құны, егер осы тектес заттар туралы деректер болса, мемлекеттік реттелу бағаларына сүйене отырып жасалады, ал басқа жағдайларда - қылмыс жасалған тұстағы кедендік баға қолданылады.
Көрсетілген тәртіппен бағаны анықтау мүмкін болмаған жағдайларда (мысалы, жалған жасалған спирт ішімдіктері немесе басқа да жалған жасалған заттардың контрабандасы кезінде), заттың бағасы сарапшының қорытындысына сәйкес, кедендік заңнамаларда белгіленген тәртіпке сәйкес анықталады.
ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған ірі мөлшерде жасалған қылмыс деп танылған кезде, назарға өткізілген тауарлардың тек кедендік бақылаудан тыс немесе жасырын өткізілген, жалған құжаттары толтырылған бөлігі ғана қарастырылады.
Контрабанданы өз қызмет өкілеттігін өз үшін пайдалану арқылы жасаған лауазымды тұлға деп, өз қызмет міндеттері бойынша кедендік және шекаралық бақылау жасауға міндетті тұлғаның, кедендік шекарадан өткізіліп жатқан тауарларды қарау кезінде өткізуге заңсыз рұқсат етуі.
Контрабанданы лауазымды тұлға өз қызмет өкілеттігін өз үшін пайдалану арқылы жасаған болса, ол қылмыстық кодекстің басқа қосымша баптарымен белгілеуді қажет етпейді.
Контрабанданы өз қызмет өкілеттігін өз үшін пайдалану арқылы жасаған басқа лауазымды тұлғалар қылмыстық жауапкершілікке жалпы негізде тартылады, яғни, лауазымды қылмыстар мен контрабанда туралы тиісті баптың жалпыланған түрімен, осы квалификациялық белгіге сілтеме жасамай, белгіленеді.
Әртүрлі адамдарға тиесілі тауарларды заңсыз өткізуге әдейі қасақана жолмен барған тұлға, оның ішінде, оның өзіне де тиесілі болса, ол контрабанда үшін толық аралық өткізілген тауарлар үшін жауапкершілікке тартылуы тиіс. Егер контрабандалық жолмен өткізілген тауарларға басқа адамдардың қатысы болмаса, ол жауапкершілікке өзі тартылады.
Осындай жолмен тауардың иесі өзі болмаса да, оларды заңсыз өткізген адамдар, ақша үшін немесе курьер ретінде өткізсе де, қылмыстық жауапкершілікке тартылады.
Ұйымдасқан топ деген квалификациялық белгі - бұл алдын-ала келісім бойынша контрабанда жасауға біріккен адамдардың тобы.
Контрабанданың жасалуы объективті түрде, кеден органдары өндіретін міндетті кедендік төлемдер мен салықтардан жалтарумен ұштасып жатады, ол кінәлі адамның тікелей қасақана жасауы тауарларды заңсыз өткізумен тікелей байланысты және осы өткізудің мақсаты да сол болады, сондықтан, бұл іс-әрекеттер салық немесе басқа да төлемдерден жалтару түріндегі қосымша квалификацияны талап етпейді.
Бұндай квалификация тек қана, контрабанда мен міндетті төлемдерден жалтару фактілері әртүрлі кездерде жасалған жағдайларда ғана, жүргізіледі.
Кедендік және басқа құжаттарды алдау жолымен пайдалану кезінде де қосымша квалификация қажет етілмейді (қызметік жалғандық, төлем белгілерін жалған жасау, жалған құжаттар жасау).[15, 49 б.].
Контрабанда валютамен, наркотикалық құралдармен, қарумен, оқ-дәрімен және т.б. байланысты немесе мемлекеттік шекараны бұзып өтуге байланысты жасалған болса (сәйкесінше, шекара, валюта бақылау, наркотиктерді бақылау және т.б.), іс-әрекеттер жасалған қылмыстардың жалпы топтануымен жасалуы тиіс.
Кедендік және шекаралық бақылауды алып тастау немесе қарапайым түрге ауыстыру кезінде, оның ішінде, Қазақстан Республикасы қатысушы болған халықаралық келісімдерге сәйкес жасалса да, егер контрабанда нәтижесінде мемлекеттің мүдделеріне нұқсан келтірілетін болса, қылмыстық заңның аясын тарылта алмайды.
Бұл жағдайларда, тауарларды шекара арқылы өткізудің контрабандасы, қылмыстық жазаланатын, кедендік бақылаудан тыс жасалған сихне-декларациялау ретінде бағаланады.
Мүліктік жазалар немесе мүмкін болатын мүлік тәркілеу туралы сот шешімін орындауды қамтамасыз ету мақсатында жасалатын айыпталушының мүлкіне тыйым салу туралы іс-әрекет, ол Қазақстан Республикасынан тысқары жерде болған жағдайда, тек қана халықаралық келісімдер негізінде ғана жүргізіледі.
Бұндай сатыдағы істер бойынша жаза тағайындау кезінде, соттарға ҚР ҚК 52-бабын басшылыққа алған жөн, сол жерде, контрабандалық заттардың көлемі мен саны, қосымша жаза тағайындау мәселесіне назар аударғаны дұрыс, сонда тағайындалған жаза заңды және әділ болады. Заңмен қарастырылған жағдайларда, контрабанда заттарын мемлекет пайдасына тәркілеген дұрыс болады.
Сондай-ақ, соттар мемлекет пайдасына тәркіленген заттарды сатудан түскен ақшаның мемлекет бюджетіне толық көлемде аударылуы тиіс екенін ескергені жөн.
Егер контрабанда заттары кінәлі адамдарға сатылған болса, сот сотталушыдан мемлекет пайдасына олардың құнын өндіру туралы мәселені шешуі тиіс, ал бұл сату төлемжерден жалтарумен байланысты болса, сәйкесінше, төленбеген төлемдер қоса өндірілуі тиіс.
Контрабандалық тауарлардың Қазақстан Республикасы кедендік шекарасынан әкелу және әкету жолдарымен заңсыз өткізілуі, көлік құралдарын пайдалану арқылы жасалғаны анықталған жағдайларда, 209, 250-баптармен кінәлі деп танылғанда, соңғылар заңды түрде айғақ заттар ретінде танылып, іске тіркелген болса, тәркіленуі тиіс.
Егер контрабанда кедендік шекарадан кедендік бақылаудан тыс өткізіліп, тасымалдау кезінде қолданылса және басқа да жағдайларда көлік құралын іс бойынша қылмыс құралы ретінде тану қажет (атап айтқанда, көлік құралының техникалық көлемдерін, оның жекелеген бөліктерін өзгерту, контрабандалық заттарды жанармай багында, автокөліктің астында, жасырын жерлерінде тасымалдау, басқа да құралдармен және т.б.).
ҚР ҚІЖК 121-бабының 3-бөлімінің 1-тармағына сәйкес, көлік құралы контрабанда кезінде пайдаланылса, ол іске айғақ дәлелдеме ретінде танылып, тәркіленуі тиіс. Егер тауар иесінің қасақана әрекеті болмаса, контрабанда заты ретінде пайдаланылған немесе оның құралы түрінде қолданылған заттар тәркіленуге жатпайды.
2 Экономикалық контрабанданың құқықтық сипаттамасы
2.1 Экономикалық контрабанданың объективтік және субъективтік белгілері
Қылмыс объекті ретінде қоғамдық қатынастардың ең маңыздысы мен құндысы танылады (билік жүргізуші кластың тұрғысынан). Ең маңызды болып, бұзылуы мемлекетке және қоғамға елеулі зиян келтіретін, ал ең құнды болып әлеуметтік пайдалы қоғамдық қатынастар танылады.
Қылмыс объекті әрбір қылмыстың міндетті белгісі болып табылады. Қандай да болмасын объектіге қол сұғушылық болмаса, қылмыс болмайды. Қоғамдық қатынастарды бұзуға әкеліп соғатын, қылмыстық қол сұғушылыққа жатпайтын іс-әрекеттер қылмыс болып танылмайды. Мысалы, дәлелді себепсіз жұмысқа келмеу кезінде, қылмыстық құқық қорғамайтын, еңбектік қарым-қатынастар орын алады.
Қылмыс объектін дұрыс түсінудің тәжірибелік мәні зор, себебі бұл қылмыстық қимылды қылмыстық емес қимылдан ажырату үшін қажет. Объект сипаттамасы елеулі түрде қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесін анықтайды: объект маңыздырақ болған сайын, қылмыс қауіптірек.
Қылмыс құрамының объективтік жағы: әрекет немесе әрекетсіздік, қоғамдық қауіпті салдар, әрекет, әрекетсіздік пен салдар арасындағы себептік байланыс; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1Контрабанданың теоретикалық аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Контрабанда түсінігі және экономикалық контрабанданың классификациялық белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңнамалардың қолданылу тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2Экономикалық контрабанданың қылмыстық-құқықтық сипаттамасы ... ... ... ..
2.1Экономикалық контрабанданыңобъективтікжәнесубъек тивтікбелгілері ... ...
2.2Экономикалық контрабанданыңквалификациялық түрлері және оның ҚР ҚК250-бабымен қарастырылған қылмыстан айырмашылығы ... ... ... ... ... ...
3Экономикалық контрабанданы тергеудіңмәселелері мен ерекшеліктері ... ... ..
3.1 Экономикалық контрабанданы тергеуді жоспарлау және оның мәселелері.
3.2 Бастапқы тергеу әрекеттерінің тактикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының қаржы полициясы және кедендік бақылау органдары елдің экономикалық дамуында стратегиялық рөл атқаратыны сөзсіз факт болып табылады және олар елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге жауап береді, алаяқтық, жалған кәсіпкерлік, экономикалық контрабанда, ақшаның заңсыз айналымы және т.б. фактілердің жолын кеседі [1, 2 б.].
Соңғы кездері қылмыстық ортада контрабанда, әсіресе экономикалық контрабанда кең етек жайып барады.
Оның түп тамыры ежелгі уақыттан бері белгілі. Бұл құбылыс тауарлық-ақшалық қатынастар дами бастаған XIV ғасырдан бастап пайда болған.
Әлемнің көптеген елдерінде контрабанда қылмыстық әрекеттің ең қауіпті түріне жатқызылады. Жалпы қылмыс секілді, контрабанда, шамасы, мемлекеттік шекара қанша болса, соншалық болатын құбылыс. Тіпті АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Франция сияқты жоғары деңгейде дамығанелдерде де контрабанда бар. Бұл елдерде осы қылмыстың түбегейлі жою туралы міндеттер тіпті қойылмайды. Тек оның ауқымын бақылауға алынарлықтай шеңберге дейін қысқарту туралы ғана сөз қозғалады.
Контрабанданың өсу себептері: салық пен баждардың кейбір түрлерінің ақтаусыз жоғары ставкалары; салықтық және кедендік бақылаудың төмен деңгейі; құқыққорғаушы және бақылаушы органдардағы сыбайлас жемқорлық; салықтық және кедендік ставкалардың дейгейінің сәйкес келмеуі, сондай-ақ, экономикалықжағдайдың, азаматтардың тұрмыстық деңгейінің төмендігі, өйткені, табысы аз адамдар, амалдың жоқтығынан, заңсыз бизнеске саналы түрде қатысуы.
Қазақстан Республикасында 90-жылдардан бастап экономикалық контрабанда санының өсуі байқалуда. Оның ауқымы жоғары болғаны соншалық, Қазақстанның ұлттық мүдделеріне елеулі қауіп төндіреді. Бұдан басқа, контрабанда көбіне наркотикалықбұйымдар менпсихотроптық заттар, қарудың, мәдени-тарихи құндылықтардың заңсыз айналымымен байланысты болып келеді. Ол лаңкестік әрекеттерге әсер етіп, оған ыңғайлы жағдайлар жасайды.
Контрабанда мемлекеттің барлық маңызды салаларына зиян келтіреді. Оның қоғамдық қауіптілігі мыналарда көрініс табады:
- мемлекеттерге экономикалық зиян келтіріледі, оның ішінде, олардың сыртқы-экономикалық қызметі ақсайды, себебі, елдердің ұлттық бюджетіне кедендік төлемдер мен әкелінген және әкетілген тауарлардың төлемдері түспейді;
- контрабандистердің табысы ұлғайып, олардың ары қарай заңсыз әрекеттер жасауына мүмкіндік береді.Қазақстан Республикасында контрабандалық әрекеттердің өсуіне тікелей немесе жанама түрде әлеуметтік-экономикалық факторлар қатары, атап айтқанда: елдегі экономикалықахуалдың күрделілігі, халықтың табысының төмен деңгейі; тауарлардың әлемдік экспорттық және ішкі бағаларының сәйкессіздігі;
- бұрынғы КСРО мемлекеттері арасындағы шекаралық және кедендік инфрақұрылымдарының нашар дамуы; республика шекарасындағы бақылау функцияларын атқаратын құрылымдардың заманауи техникалық құралдармен қамтамасыз етілмеуі;
Сыбайлас жемқорлықтың кең етек жаюы, ұйымдасқан қылмыстық топтардың кедендік органдардың мемлекеттік қызметшілерімен тығыз байланысы; контрабандамен халықаралық дәрежеде күресу саласында кедендік бақылау органдарының республикалық қауіпсіздік қызметтермен өзара әрекеттерінің реттелмеуі.
Мемлекеттік кеден комитетінің төрағасының айтуы бойынша, қазіргі кезде Қазақстан Республикасының тауар айналымының 80% контрабанда құрайды. Алкогольдік өнімдердің контрабандасы салдарынан, жыл сайын 200 млн.доллардан астам қаражат республика бюджетіне түспей отыр. Осы тектес, темекі өнімдерінің көрсеткіші бойынша, жыл сайын 50 млн.доллардан астам қаражат мемлекет қазынасынан тыс өтуде.
Соңғы кездері сыртқы сауда саясатын қорғау ерекше маңызға ие болуда. Экономикалық контрабанда - мемлекет мүддесіне елеулі нұқсан келтіру болып табылады, сондықтан онымен күресудің әсерлілігі қылмыстық-құқықтық шаралардың үйлесімділігіне байланысты.
Экономикалық контрабанда мәселесінің актуалдығы (ҚР ҚК 209-бабы), қылмыстың осы түрі Қазақстанда қазіргі кезде кең тарап, мемлекеттің маңызды экономикалық мүдделеріне теріс әсер етуі және барған сайын ұйымдасқан түрге енуі. Қазіргі таңда контрабанда ұлттық қауіпсіздік саласын қамтуда.[2, 332 б.].
Қазіргі қылмыстық құқықта экономикалық контрабанда экономикалық қылмыстар тарауына жатқызылады және оның қоғамдық қауіптілігі, оның Қазақстан Республикасының экономикасының дамуына зор маңызы бар сыртқы экономикалық қызметіне елеулі нұқсан келтіретіндігінде.
Осы дипломдық жұмыс экономикалық контрабанда секілді экономикалық қылмыстың түсінігі, заңды табиғаты, қылмыстық-құқықтық сипаттамасына қатысты сұрақтар шеңберін айқындап, оның квалификациялық ерекшеліктерін ашуды көздейді.
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін мына міндеттерді шешуді талап етеді:
- контрабандамен қатысты мәселелерді реттеуші нормативтік қормен танысу (ҚР ҚК, ҚР КК және басқа заңдар, кедендік қызмет актілері мен басқа дереккөздер);
- осы мәселені зерттеушілердің монографиялары мен ғылыми мақалаларымен оқып танысу;
- контрабанданың квалификациясына байланысты мәселелерді талдау;
- оларды шешу жолдарын қарастыру.
Осы жұмысты жазу кезінде, зерттеудің әдістемелік негізі алынды: Қазақстан Респбуликасының норматитік-құқықтық актілері, қазіргі заманғы қазақстандық авторлардың ғылыми еңбектері, оқулық-анықтамалық әдебиет, ұдайы баспа материалдары және т.б.
Зерттеу мақсаты. Тарихи тәжірибені, теориялық зерттеулерді және эмпириттік материалдарды оқып танысу арқылы, экономикалық контрабандамен күресуді ары қарай жетілдіру және оны тәжірибеде қолдану ұсыныстарын жасау осы жұмыстың негізгі мақсат болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - экономикалық контрабанда жасау кезіндегі және қылмыстық жауапкершілікке тарту кезіндегі қоғамдық қатынастар болып табылады..
Осы дипломдық жұмыстың зерттеу бұйымы - Қазақстан Республикасының құқыққорғау органдарының қылмыстардың алдын алуға бағытталған қызметін, сондай-ақ, кеден ісі саласындағы қылмыстардың әртүрлі сандық және сапалық көрсеткіштерін, экономикалық контрабандамен байланысы бар кедендік қылмыстар үшін қарастырылған қылмыстық жауапкершіліктің құқықтық нормалары болып табылады.
1 Контрабанданың теоретикалық аспектілері
1.1 Контрабанда түсінігі және экономикалық контрабанданың классификациялық белгілері
Контрабанда құқық бұзушылық ретінде Батыс Еуропада XIV-XVI ғасырларда, тауарлы-ақшалық қатынастардың қарқынды дамуы тұсында пайда болған, ол кезде мемлекеттер тауарларды шектеусіз әкелу мен әкетуді өздеріне тиімсіз деп санап, тауарларды мемлекеттік шекарадан өткізу тәртібін заңды түрде белгілеген.[3,196 б.].
Тауарларды тасымалдау мен мемлекет бекіткен баждар мен басқа да төлемдерді өндіруді бақылау үшін, құрғақ шекара мен порттарда арнайы мемлекеттік органдар - кедендер құрылды.
Заңмен және басқа да нормативтік актілермен бекітілген тауарлар мен құндылықтарды өткізу кезіндегі кеден органдарының бақылауынан тыс заң бұзушылықтардың барлығы контрабанда деп аталып, ал кінәлі адамдар жазалануы тиіс болды.
Контрабанда сөзінің өзі итальян тілінен алынған және қазіргі кезде көптеген тілдерге енген (contra - қарсы және bando- үкімет жарғысы мағынасын білдіреді). Ол мемлекеттің заңын немесе үкімет қаулысын бұзу деген ұғымды білдіреді.[4, 720 б.].
Контрабанда сөзі, сондай-ақ, мемлекет шекарасы арқылы әкелуге немесе әкетуге тыйым салынған тауар немесе басқа да зат дегенді білдіреді.
Кедендік баждар мемлекеттік сауда саясатының рөлін атқара бастады. Бұл процесс әртүрлі елдерде ерекше және әрқалай түрде өтті, барлық жерде ол кедендік шектеулерден басталып, соның өзі контрабанданың дамуына себеп болды.
Басқаша айтқанда, контрабанда енгізілген шектеулер мен бекітілген кедендік кедергілерге қарсы тұру ретінде пайда болып, дамыды.
XVI-XVII ғасырлардағы Еуропада болған соғыстар контрабанданың тағы бір - әскери түрін туындатты.
Контрабанданың бұл түрі дербес мемлекеттердің соғысып жатқан елдердің біріне басқа соғысушы елде тыйым салынған заттарды заңсыз сатуы болып табылады. [ 5,№9]
Соғысу және олардың арасындағы кездерде, көптеген мемлекеттердің арнайы заңдар қабылдауына қарамастан, олардың арасындағы контрабандалық сату өсе түсті, егер бастапқы меркантилизм тұсында контрабандамен кейбір көпестер айналысқан болса, дамыған меркантилизм тұсында контрабандалық сатумен Еуропаның сауда компаниялары айналыса бастады.
Ары қарай, Еуропадан кейін контрабанда Қазақстанда да пайда бола бастады.
Қазақстанда контрабанданың пайда болуы, елде бірыңғай нарық қатынастары пайда болған және мемлекеттік шекарада кедендік кедергілер орнатылған тұста пайда болған. Бұл XVII ғасырдың басы болатын.
Көпестерді бақылау міндеттерін бекіткен Соборлық тәртіп бойынша, үкімет Кедендік устав (1653 ж.) және Жаңасаудалық устав (1667 ж.) бекіткен, олар елдегі протекционизмнің бастамашысы болған.
Осы уставтар бойынша шетелдік көпестердің саудасы шектеулі болып, оларға ендігі жерде өз тауарларын тек қана көтерме саудамен және шекаралас қалаларда ғана жүргізуге рұқсат етілді. Шетелдік көпестердің елдің ішкі аудандарына кіруіне арнайы рұқсат қажет болды, ол үшін олардан, кедендік төдемдерден басқа, қосымша алымдар мен баж алынды.
Қазақстанның Балтық жағалауына шығуымен тауарлардың теңізбен контрабандалық тасымалын бақылау үшін, 1-Петр порттарда арнайы кедендік қызметтер құрды.
Контрабандамен күресті күшейту мақсатында, Қазақстанда 1754 ж. мемлекеттік шекараларды кедендік және әскери-полицялық тұрғыдан қорғау үшін, шекара күзетшілері корпустары құрылды. Кейінірек шекаралық казактар күзеті және арнайы кедендік күзет құрылды.
Қазақстанда крепосттық құқық алынып тасталғанға дейін күрделі баптық қылмыстық құқық жиынтығы болды. Жазалар туралы тәртіп (1845 ж.) контрабанда туралы жүйелі заңнама болды.
1864 ж. сот реформасынан кейін бұл тәртіп өзгеруге ұшырады. Осы тәртіптен Кедендік уставқа Тауарларды әкелу мен әкету тәртіптерін бұзғаны үшін өндірулер мен жазалар туралы, Тауарларды бір кеденнен екіншісіне тасымалдау туралы, Азиялық (астрахандық, сібірлік, кавказдық) саудада кедендік тәртіпті бұзғаны үшін өндірулер туралы, Кедендік ұйғарымдарға қарсы тұру үшін жазалар туралы заңдар көшірілді.
Бұл ережелердің Кедендік уставқа көшірілуі олардың сипаттамасын өзгерткен жоқ, сондықтан, оларға кейін де 1885 ж. Қылмыстық және түзету туралы тәртіптің жалпы бөлігінің нормалары қолданылып, ол Қазан төңкерісіне дейін күшінде болды.
Осылайша, контрабанданың пайда болу себептері айқындала түседі - контрабанда құқық бұзушылық ретінде тауарлық-ақшалық қатынастар дами бастаған тұста пайда болды және оны қалай бақылағанмен де, әлі күнге дейін көп ғасырлар бойы жойылмай келеді. [6, 413 б.].
Қазіргі кездегі қылмыстық құқықта контрабанда экономикалық қылмыстар тарауына жатқызылған.
Экономикалық саладағы қылмыстар болып, Қылмыстық кодексте қарастырылған, қоғамдық қатынастарға нұқсан келтіретін, материалдық пайда мен қызметтерді өндіру, тарату, ауыстыру мен тұтынуға қатысты қауіпті әрекеттер болып табылады. Қазақстан Республкасының Қылмыстық кодексінде экономика саласындағы 38 қылмыс түрлері үшін жауапкершілік қарастырылған. Салыстыру үшін айтсақ, 1959 жылғы Қазақ ССР Қылмыстық кодексінде олар тек 11 болған. [7, 480 б.].
Контрабанда деп көлік құралдары мен арнайы заттардың (наркотикалық құралдар мен психотроптық заттар, қару, оқ-дәрі, мәдени-тарихи құндылықтар және т.б.) кедендік шекара арқылы, бір мемлекеттің ұлттық құқықнамасы арқылы, бір ауданнан екінші ауданға заңсыз өтуі немесе кез келген жасырын түрде жасалуы.
Заңға қайшы әрекеттің негізін құрайтын тауарлар мен басқа да заттардың өткізілуі оған тек қана белсенді сипат береді, яғни, іс-әрекет түрін береді.
Кедендік шекара арқылы өткізу мен Кедендік шекараны өту түсініктері синоним сөздер емес. ҚР кедендік шекарасы арқылы тауар өткізу кедендік заңнамада тек қана іс жүзіндегі өтуді ғана емес, сондай-ақ, ҚР кедендік аумағына тауарлар немесе көлік құралдарын ҚР кедендік шекарасына енгізу және кедендік декларация тапсыру немесе басқа да тауарларды енгізу мен шығаруға бағытталған іс-әрекет (ҚР кедендік шекарасы арқылы тауар немесе көлік құралдарын өткізу).
Контрабанданың жасалу жері болып ҚР кедендік шекарасы танылады. Кедендік шекараның шектеулі белгіленген аумағы және еркін зоналары мен қоймалары бар. Бұл жерде кеден аумағын ҚР құрғақ аумағы құрайды, аумақтық, ішкі сулар және әуе еркіндігі. ҚР кедендік аумағы, сондай-ақ, ҚР заңнамасына жатқызылатын теңіздік ерекше экономикалық зонада орналасқан жасанды аралдар, құрылғылар мен ғимараттар кіреді.
Қазіргі кезде қаралып отырған қылмыстың қоғамдық қауіпі өсе түсуде. Бұл стратегиялық шикізаттың, мәдени құндылықтардың, валюталық контрабандасының Қазақстанның тек қана экономикалық емес, қоғамдық қауіпсіздігіне нұқсан келтіретіндігінде. Көптеген ірі мөлшердегі ұрлау қылмыстары осы контрабандамен байланысты жасалады. Ядролық, радиоактивті және басқа заттардың контрабандасы туралы анықталған фактілер, лаңкестік және экстремистік әрекеттердің өрши түскенінің айғағы болып табылады. Сондықтан да контрабандамен күрес өтіп жатқан процестермен тығыз байланысты және құқыққорғау органдарының ең басты бағыттарының бірі болып табылады.
ҚР кедендік саясаты елдің мемлекеттік билігі мен басқаруының жоғарғы органдары арқылы жүзеге асады және мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі құрамдас бөлігі болып табылады.
Контрабандамен байланысты қылмыстардың қоғамдық қауіптілігі, оның елдің экономикалық егемендігіне және экономикалық қауіпсіздігіне нұқсан келтіретіндігінде.[8, 32 б.].
Контрабанда объектілері өте көп түрлі, ал оның ауқымы қауіпті мөлшерді қамтиды. Ерекше қауіпті тауарлар - ол наркотикалық құралдар, қару, мәдени құндылықтар. Осы тауарлармен айналысып жүрген, өте жақсы ұйымдасқан ұлтаралық тасымал нарығы бар.
Қазақстанға ерекше экономикалық залал келтіретін - бұл экспорттық операциялыр жасау кезіндегі экономикалық контрабанда. Экспорттық операциялыр жасау кезіндегі экономикалық контрабанданың негізгі заттары - түсті және сирек кездесетін металдар, орман, стартегиялық маңызы бар шикізат, био-өнім.
Мемлекет көмірсутекті шикізатты табу, өндіру және экспорттау кезінде орасан зор зиян шегуде. Батыс еуропалық сарапшылардың мәліметтері бойынша, Қазақстан Республикасы шикізат пен қорларды ұйымдасқан тиісті деңгейде сатумен айналысқан жағдайда, таза табыс ретінде жылына 22 млрд.долларға дейін қаражат табу мүмкіндігі бар екен.
Экспорт кезіндегі контрабандалық операцияларды қарастырайық:
Дәстүрлі тәсіл. Кедендік шекараны заңсыз түрде, кедендік бекетті айналып өту немесе құжаттарды жалған жасау арқылы өту. Бұл тәсіл ең көп тараған жерлер - Қытай мен Ресей Федерациясының шекаралары. Кей жағдайларда әскери-әуе, құрғақ жол, әскери-теңіз күштерінің көлік құралдарын, теңіз базалары мен арнайы әуежайларын пайдалану арқылы кеден бақылауынан тыс өтеді.
Ішкі кедендік транзит жолымен заңсыз шығару. Әсіресе бұл операциялар Қазақстанның индустриалдық дамыған аймақтарында орын алған.
Экономикалық контрабанданың бұл тәсілінің негізі келесіде: шикізат қорлары құжаттары бойынша Қарағанды облысына, жоқ фирмалардың немесе тек құжат жүзінде бар фирмалардың мекен-жайларына жөнелтіледі. Жол-жөнекей жергілікті фирмалар жүктерді алыс шетелдердегі фирмаларға қайта аттандырады. Жүкті алушы-фирма жүкті алғандығы туралы жалған құжаттармен қамтамасыз етіледі.
Бұл тәсіл, сондай-ақ, шикізат қорларын ТМД елдерінен келген және Қазақстан арқылы транзитпен өтетін жүк ретінде көрсетілу арқылы да пайдаланылады. Жалған декларациялар жасалып, кеден қызметшілеріне пара беріледі. Ерекше көрініс мұнай, металл, орманды Қытай, Иран, Орта Азия мен Кавказ елдеріне жөнелту кезінде көптеп кездеседі.
Заңсыз экспорттың ауқымын бағамдау үшін ҚР ІІМ басқа да министрліктер мен ведомстволармен бірлесіп 1994-95 жылдары жүргізген Транзит жедел-профилактикалық операциясын мысалға келтіруге болады. Сол тұста, материалдық құндылықтарды жүздеген миллион теңгеге жүк ретінде жөнелтіп жүрген 2 мыңнан астам қазақстандық және шетел шаруа субъектілері тексерілді. Нәтижесінде, тек қана бастапқы сатыда ғана 1,3 мыңнан астам экономикалық контрабанда, ұрлау, парақорлық және басқа да өз үшін пайдаланушылық фактілері анықталды, олардан келген шығын көлемі 15 млрд.теңгеден асады, 100-ден астам ұйымдасқан қылмыстық топ әшкереленді. Қылмыстық істер бойынша қылмыскерлерден құны 23 млрд.теңгеден астам тұратын мүлік тәркіленді. 25 жалған және 50 жұмыс істеп тұрған фирмалар анықталды, қылмыскерлер олардың реквизиттерін пайдаланған. Сол тұста құны 12 млрд.теңгеден асатын жүкті өткізуге әрекеттенген топ ұсталды.[9]
Шетелге аттандырылатын құжаттарды жасақтау арқылы жасалатын экономикалық контрабанданың тәсілі бойынша, шикізат қорларының құжаттары бойынша, жоқ фирмалардың немесе тек құжат жүзінде бар фирмалардың мекен-жайларына жөнелтіледі. Жол-жөнекей жергілікті фирмалар жүктерді алыс шетелдердегі фирмаларға қайта аттандырады. Жүкті алушы-фирма жүкті алғандығы туралы жалған құжаттармен қамтамасыз етіледі.
Мысалы, Қазақстаннан мұнай мен мұнай өнімдерінің ірі партиялары экспорттық шарттар жасалмай, Ресей Федерациясы мен Белоруссияға жөнелтіледі, содан кейін, уақытша сақтау шарттарын бұза отырып, Батыс Еуропа мен АҚШ-қа жөнелтіледі. Бұл шарттарды жасыру мақсатында, кеден органдарына Қазақстанға әкелінген тауарлар туралы жалған құжаттар тапсырылады.[10]
Шетелде ашылған өз фирмалары арқылы ресми түрде экспорттық шарт рәсімдеу жолымен де жасалады. Бұл кезде ресми экспорттық шарттың бағалары төмендетіледі. Бұл тәсіл сирек кездесетін металдарды және басқа да мұқият сараптама жасау мен мамандардың қорытындысын қажет ететін шикізат тауарларын экспорттау кезінде қолданылады.
Шетелдік шикізатпен толлингтік операциялар жасау тәсілі. Кей жағдайда, кері қарай Қазақстанға дайын өнім емес, қазақстандық шикізат қайта әкелінеді. Өнім мен шикізатқа жалған құжаттар пайдаланылады.
Шетел инвеститциялары мен бірлескен кәсіпорындармен бүркемеленген заңсыз шығару тәсілі. Өз өнімі болып табылмайтын шикізат немесе бажсыз шығаруға рұқсат етілген тауар ретінде рәсімделеді.
Қазақстандық стратегиялық маңызы бар шикізат тауарларын шетелге заңсыз шығару тәсілі көбіне парақорлықпен, салық төлеуден жалтарумен және басқа да кереғарлықпен ұштасып жатады. Қылмыстық құрылымдар өз мақсатына жету үшін отын-энергетика, металлургия және орман кешендерінің шаруашылық және қаржылық қызметіне белсенді араласуда, әртүрлі заңсыз коммерциялық кәсіпорындар ашуда.
Қазіргі кезде қаралып отырған қылмыстың қоғамдық қауіптілігі артып келеді. Бұл стратегиялық шикізаттың, наркотиктердің, қарудың, валютаның және мәдени құндылықтардың контрабандасының мемлекеттің экономикалық ғана емес, қоғамдық қауіпсіздігіне де нұқсан келтіретіндігінде. Контрабанда жолында көптеген ірі ұрлаулар мен қызметтік қылмыстар жасалады. Ядролық, радиоактивті және басқа заттардың контрабандасы туралы анықталған фактілер, лаңкестік және экстремистік әрекеттердің өрши түскенінің айғағы болып табылады. Сондықтан да контрабандамен күрес өтіп жатқан процестермен тығыз байланысты және құқыққорғау органдарының ең басты бағыттарының бірі болып табылады.
ҚР кедендік шекарасынан заңсыз өткізу осы қылмыстың негізгі белгісі болып табылады.
ҚР КК 6-бабына сәйкес, Қазақстан Республикасының аймағы Қазақстан Республикасының бірыңғай кедендік аймағы болып табылады.
Қазақстан Республикасының аймағында республикалық заңдарға сәйкес құрылған ерекше экономикалық зона болуы мүмкін. Бұндай зонаның аймағына енгізілген тауарлар кедендік баждар, салықтар тұрғысынан Қазақстан Республикасының бірыңғай аймағынан тыс болып есептеледі.
ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған қылмыс болып мына іс-әрекеттердің біреуі есептеледі:
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды кедендік бақылаудан тыс немесе жасыру арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды ірі көлемде өткізу;
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды жалған құжаттар жасау арқылы ірі көлемде өткізу;
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды декларациясыз немесе жалған декларациялау арқылы ірі көлемде өткізу;
- Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізуге тыйым салынған немесе арнайы тәртіппен өткізілуге жататын тауарларды немесе басқа да заттарды өткізу;
Контрабанда мәселесін толығырақ түсіну үшін көрсетілген белгілерді бөлек қарастыру қажет.
Кедендік бақылауды кеден органдарының лауазымды тұлғалары құжатарды және мәліметтерді тексеру арқылы жүргізеді; ауызша сұрау; түсініктеме алу; кедендік байқау; тауарлар мен көлік құралдарын кедендік қарау; тауарлар мен көлік құралдарын кедендік ашып қарау; жеке қарау; тауарларды арнайы маркалармен белгілеуді тексеру, оның салыстырмалы белгілерін тексеру; ғимараттар мен аймақтарды кедендік бақылау мақсатында қарау; кедендік ревизия; сондай-ақ, заңдармен қарастырылған немесе тыйым салынбаған басқа да жолдармен тексеру.
Кедендік бақылау түсінігі ҚР КК 7-бабының 27-тармағында көрсетілген, онда, кедендік бақылау - Қазақстан Республикасы кедендік органдарының Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес кедендік және басқа да заңнамаларды орындауды қадағалау шараларының жиынтығы, оның орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы кедендік органдарына жүктелген.[11]
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды кедендік бақылаудан тыс немесе жасыру арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды ірі көлемде өткізу. Шын мәнінде, қылмыстың бұл түрі тауарларды кедендік рәсімдеусіз өткізу болып табылады. Кедендік бақылаудан жасыру дегеніміз - тауарларды табуды қиындататын арнайы жасырын жерлер және басқа да тәсілдерді пайдалану.
Осы белгіні анықтау үшін қажет түсінік - жасырын жерлер, яғни, әдейі дайындалған, мысалға, зауыттық құрылымымен қарастырылмаған, көліктің қиын қарау жерлеріне магниттік контейнерлер орнату, автокөлікке қосымша жасырын жерлер жасау, аяқ киімнің өкшесіне қуыс орындар жасау арқылы, оларды тауып алуды қиындату (мысалы, қол жүгінде, жолаушының киімінде, көлік құралдарының әртүрлі жерлерінде, басқа жүктердің арасында және т.б.).
Бір тауардың түрін екінші тауардың түріне ұқсату - бұл тауардың сипаттамасын елеулі түрде өзгерту.
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарларды немесе басқа да заттарды жалған құжаттар жасау арқылы ірі көлемде өткізу белгісі - бұл тауарларға толтырылуы қажет, кедендік құжаттарды жалған жасау (коносаменттер, жүк тізімінің теліндемесі, вагон парақтары).
Құжаттар мен мәліметтер тізімін, оларды тапсыру тәртібін, ҚР заңнамаларын сәйкес, ҚР кедендік комитеті бекітеді. Құжаттарды алдау жолымен қолдану - бұл кеден органына кедендік мақсаттарға қажет құжаттардың жалған жасалғанын, іске жарамсыз, заңсыз жолмен алынғанын немесе басқа тауарлардың құжаттарын қолдану.
Жалған жасалған құжат - бұл түгелімен жалған жасалған немесе мәтіннің бөліктерін алып тастау немесе енгізу жолымен кейбір мәліметтері жалған енгізілген шынайы құжат.
Жарамсыз құжат - бұл заңды жолмен алынған, бірақ қандай да болмасын себептермен өз заңды күшін жойған құжат. Мысалы, жарамдылық мерзімі өткен.
Заңсыз жолмен алынған құжат - бұл мүдделі адамның құжат берер лауазымды тұлғаға жалған мәліметтер беру арқылы, жауапты лауазымды тұлғаның өз қызмет бабын өз үшін пайдалану немесе салақтықпен қарау салдарынан жасалған құжат.
Жалған мәліметтер көрсетілген құжат - бұл шынайы мәліметтерге бұрмалаушылық енгізу арқылы жасалған құжат. Оның ресми құжатқа ұқсас реквизиттері болады (ресми бланкіде толтырылған, оны қол қойғандардың лауазымы мен қолы көрсетіледі және т.б.), алайда, оған енгізілген мәліметтер (мәтіні, сандық көрсеткіштері) жалған.
Кедендік бақылауға жататын тауарлар тиелген көлік құралдары, ғимараттар немесе басқа да жерлерге ҚР кеден органдары идентификация жасайды.
Идентификация - пломба, мөр, сандық, әріптік және басқа белгілер қою, тауарды тізімдеу, үлілер алу, сызбалар сызу, көлемді суреттер, фотосуреттер жасау, тауардың құжаттары мен басқа да идентификация құралдарын жасау.
Идентификация құралдарын өзгерту немесе жоюды тек қана ҚР кеден органдары жасайды, ҚР кеден органдарына өзгерту, алып тастау немесе жою туралы дереу хабарланады.
Кедендік идентификация құралдарын кедендік бақылауға жататын тауарлар тиелген көлік құралдары, ғимараттар немесе басқа да жерлерге ҚР кеден органдары идентификация жасайды.
Тауарлар мен көлік құралдарын декларацияламау - бұл тауарлар туралы мәліметтерді белгіленген жазбаша, ауызша және басқа да тәсілмен толық көрсетпей, олар туралы жалған мәлімет беру.
ҚР кедендік шекарасынан өткізілуі тиіс тауарлар мен көлік құралдарын ҚР кеден органында декларациялануы тиіс.
Декларациялау - белгіленген формадағы арыз беру арқылы (жазбаша, ауызша, деректерді электрондық түрде беру) тауарлар мен көлік құралдары туралы шынайы мәліметтер беру.
Декларациялау формасы мен тәртібі, сондай-ақ, кедендік мақсаттарға қажетті мәліметтерді ҚР мемлекеттік кеден комитеті белгілейді.
ҚР КК сәйкес, ҚР кедендік шекарасынан тауарлар мен көлік құралдарын декларацияламай өткізу деп белгіленген формадағы арыз беру арқылы (жазбаша, ауызша, деректерді электрондық түрде беру) тауарлар мен көлік құралдары туралы мәліметтерді бермеу.
Кейбір зат түрлерін өткізуге заңмен арнайы тәртіп енгізілген. Олар декларацияланбайды және өткізілетін тауардың құқықтық режиміне байланысты жүргізіледі.
ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін режимі өзгеретін тауарлар және заңдармен белгіленген тәртіптегі тауарлар декларациялауға жатады.
Жалған декларациялау дегеніміз - тауарлар мен көлік құралдарына жазбаша немесе ауызша түрде мәлімет толтырмау немесе мәліметтерді жалған деректермен толтыру.
Шынайы емес декларациялау дегеніміз - ҚР кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы шынайы емес мәліметтермен, олардың кедендік тәртіпке қажетті деректерін бұрмалау арқылы беру.
Бұл жерде шынайы емес декларациялау кедендік салықтар мен баждан босатуға негіз болмайды. Егер тауар өткізуші тұлға тауар декларациясы немесе басқа да құжаттарына, кедендік салық пен бажды азайтуға негіз беретіндей жалған мәлімет берсе, мұны шынайы емес декларациялау емес, кедендік төлемдерден негізсіз жалтару немесе оларды азайтып көрсету түріндегі іс-әрекет деп бағалау қажет.
Контрабанда (ҚР ҚК 209-бабы) мемлекеттің қаржылық-экономикалық жүйесіне нұқсан келтіреді, себебі, мемлекеттік бюджетке кедендік баждар мен алымдар түспейді.
Контрабанданың қоғамдық қауіптілігі, Қылмыстық құқық курсында көрсетілгендей, бұл іс-әрекет салдарынан жаңа дамып келе жатқан Қазақстан Республикасының сыртқы-экономикалық қызметіне елеулі залал келтіретіндігімен анықталады. [12, 231 б.].
ҚР КК 8-бабының 1-бөлімінде атап көрсетілгеніндей, Қазақстан Республикасына тауар әкелу мен Қазақстан Республикасынан тауар әкету құқығына барлық азаматтар бірдей деңгейде ие, соның ішінде, сыртқы экономикалық қызмет жасау барысында да. Бұл құқықтан Кедендік кодекс немесе басқа да Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жағдайлардан басқа ешкім де айыруға жатпайды.
ҚР КК 8-бабының 2-бөлімінде атап көрсетілгеніндей, Қазақстан Республикасының заңдарына және Қазақстан Республикасының Үкіметінің нормативті қаулыларына сәйкес, Қазақстан Республикасына әкелуге және әкетуге жататын тауарлардың кейбір түрлеріне тыйым немесе шектеулер салынуы мүмкін.
Қазіргі әлемдік мемелет басқару практикасында кеден ісін жүргізіп отыру, жүзеге асыру тікелей мемлекеттің монополиясына жатады. Мемлекеттік басқарудың құрамдас бөлігі ретінде кеден органдары Қазақстанның халықаралық қарым-қатынастарда өз тәуелсіз экономикалық саясатын жүргізуіне мүмкіндік беріп, әрі мемлекеттік биліктің елдің ішінде өзге биліктерден тәуелсіздігін әрі үстемдігін қамтамасыз етуге қатысып отыр.
Халықаралық қарым-қатынастарға Қазақстанның мемлекеттік егемендігін, тәуелсіз іс-әрекет жасауын қамтамасыз ету мәселесі ең алдымен оның экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етуге байланысты. Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігі туралы Заңның 1-бабында көрсетілгендей экономикалық қауіпсіздік бұл - Қазақстанның ұлттық экономикасын оның тұрақты дамуына және экономикалық тәуелсіздігіне қатер төндіретіндей ішкі және сыртқы жағдаяттардан, процестер мен факторлардан қорғау. Сол себепті де мемлекеттің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ететін, және ұлттық қауіпсіздіктің құрамдас бір бөлігі болып табылатын экономикалық қауіпсіздік мәселесі елдің саяси тәуелсіздігіне тікелей қатысты, және елдің экономикалық қауіпсіздігін кеден органдарынсыз қорғау мүмкін емес. Сонымен бірге мемлекеттің алдағы даму мәселелерін, соның ішінде оның әлеуметтік - экономикалық саясатының негізгі бағыттарын айқындау, оның қорғаныс қабілеті, қауіпсіздігі, қоғамдық тәртіпті сақтау мәселелерін жүзеге асыру кеден органдарынсыз мүмкін емес. Осылардың бәрі кеден органдарының басқару механизміндегі рөлімен мәнін, маңызын көрсетеді.
Кеден органдары алдына қойылатын міңдеттер мемлекеттің ішкі және сыртқы экономикалық, саяси мақсаттарымен тығыз байланысты болып, белгілі бір кезендегі стратегиялық және тактикалық мақсаттарға сай өзгеріп отырады. Бұл белгілі дәрежеде кез келген мемлекеттің халықаралық аренада да, ішкі саясатында да біртұтас, бірыңғай әрекет ететін құрылым болуынан, жеке әрекет субъектісі ретіндегі оның іс-әрекеттерінің жүйелілігінен, белгілі бір мақсаттарға бағытталуынан туындайды.
Кеден органдары қызметінің басты мәні кедендік басты мәні кедендік шекарадан өтетін тауарлар мен көлік ағымын реттеп отыру болғанымен, кеден органдары функцияларына кеден саласында, мемлекеттің кедендік шекарасында туындайтын көптеген күрделі қоғамдық қарым-қатынастарды реттеу: соның ішінде сыртқы экономикалық іс-әрекет жасаушылармен жұмыс істеу, кеден жұмысын, кеден заңдарын жетілдіруге қатысу, кеден құрылымдарын жетілдіру, материалдық-техникалық, компьютерлік технологиялармен жабдық-талуын қамтамасыз ету, кеден бекеттерін, ғимараттарын салуға, жабдықтауға қатысу, кадрларды оқыту, тәрбиелеу, кеден тарифтерін әзірлеуге, Үкіметтің кеден саясатын жүргізуіне қатысу, жүк өткізуге байланысты инфрақұрылымды (қоймалар, терминалдар, өткізу бекеттері) өркендету, кеден саласындағы құқықбұзушылықпен, контрабандамен күресу, мемлекеттің ішіндегі экономикалық субъектілермен байланыс орнату, кеденге байланысты фискальдық функцияларды орындау, валюта бақылауына қатысу, т.б. өте кең ауқымдағы кешенді қызметтер енеді. Кеден органдары қызметінің сан алуандығы оның құқықтық мәртебесінде көрініс тауып, өз кезегінде функцияларын атқарудың түрлері мен әдістерінің көп болуына құқықтық базасының өзіндік ерекшеліктеріне алып келеді.
1.2 Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңнамаларды қолдану тәжірибесі
Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік туралы заңнамаларды дұрыс және біркелкі қолдану мақсатында, Жоғарғы Сот Пленумы қаулы етеді:
Контрабанда деп тауарлар немесе басқа да құндылықтарды кеден шекарасынан заңсыз өткізу түсініледі. Жауапкершілігі ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған экономикалық контрабанда жасау кезінде, соттар туындылық және нақты объект болып мемлекеттің экономикалық мүдделері табылатынын ескеруі қажет, ал ҚР ҚК 250-бабымен қарастырылған қылмыс бойынша - қоғамдық және мемлекеттік қауіпсіздік.[13, 176 б.].
Қылмыстық жауапкершілік қарастырылған контрабанда мен әкімшілік жауапкершілік қарастырылған контрабанда екеуінің арасындағы айырмасы - контрабанданың ірі мөлшері.
Кедендік және мемлекеттік шекара түсініктері ҚР Кедендік кодексінде және Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы туралы ҚР Заңында көрсетілген.
Құрғақ аймақта, суда, әуе кеңістігінде кедендік шекара, босатылған кедендік зоналар мен қоймалардан басқасы, өткізу бекеті қайда орналасқанына байланыссыз, кеден бекеттері мемлекеттік шекарамен сәйкес келеді.
Процессуалдық тергеу және сот құжаттарында ірі мөлшер көрсету және контрабанданың басқа да белгілерін көрсету, оның ішінде, кейбір тауарлардың өткізуге бекітілген арнайы тәртіп туралы көрсету міндетті түрде жасалуы тиіс.
Тауарлар мен басқа құндылықтарды заңсыз өткізу кедендік аймаққа енгізу де, кедендік аймақтан шығару да жолдарымен жасалуы мүмкін.
Әкелу мен әкету деп контрабанданың өткізілуінің кез-келген жолы айтылады (кез-келген көлікті пайдалану арқылы өткізу, оның ішінде, әуе жолы, почта арқылы, қолмен жеткізу, киімнің қалталарында, қол жүгі ретінде және т.б.).
Заңсыз өткізу өткізу бекеттерінде де (заңды өткізу түрімен), басқа да заңнамалармен белгіленген, шекарадан өткізу орындарында да жүргізіледі (заңсыз өткізу түрімен).
Қылмыс аяқталған болып есептеледі, егер:
- тауарларды заңсыз әкелу мен әкету кезінде - шекарадан нақты өткен кезде;
- заңды өткізу түрімен тауар әкелу кезінде - кедендік рәсімдеу аяқталған кезде, ал ероекше тәртіппен өткізілуге жататын заттар бойынша - шекаралық бақылау тәртібін рәсімдегеннен кейін;
- заңды өткізу түрімен тауар әкету кезінде - кедендік рәсімдеу аяқталған кезде.
Объективті жағынан контрабанда былай сипатталады:
- тауарлар мен басқа да құндылықтар мен заттарды кедендік бақылаудан жасырын түрде өткізу;
- оларды кедендік бақылаудан тыс өткізу;
- оларды декларацияламау немесе шынайы емес декларациялау;
- кедендік және басқа құжаттрады алдау жолымен пайдалану..
Бұл іс-әрекеттерді қылмыстық деп есептеу үшін қандай да бір зиянды салдарының болуы шартты емес. [14, 248 б.]
Кедендік бақылаудан жасыру - тауарлар мен басқа да құндылықтар мен заттарды кедендік тексеру кезінде табуы қиынға соғатын тәсілдермен жасырын жерлерге тығып өткізу.
Контрабандалық заттарды кедендік бақылаудан тыс өткізу - ҚР заңдарымен бекітілмеген, кедендік бекетерден тысқары жерлерден өткізу.
Кедендік және басқа құжаттарды алдау жолымен пайдалану - кедендік бақылау жасаушы органдарға жалған немесе шынайы емес құжаттар ұсыну арқылы өткізу.
Декларацияламау немесе шынайы емес декларациялау - бұл өткізуге тыйым немесе шектеу салынған тауарлар мен құндылықтарға кедендік декларация ұсыну міндетін орындамау немесе тиісті деңгейде орындамау.
Контрабандалық зат - бұл материалдық әлемнің кез-келген жылжымалы заттары, оның ішінде, валюта, валюталық құндылықтар, электрлік, жылу және энергияның басқа да түрлері, көлік құралдары.
Оларға, сондай-ақ, халықтың көркемдік, ғылыми, тарихи және археологиялық қазба мұралары болып табылатын мәдени құндылықтар - өнер туындылары, ескі заттар және басқа да аталған қасиеттерге ие заттар, зияткерлік меншік объектілері, жойылып кету қаупі бар аң-құстардың түрлері жатқызылады.
Аталған заттарды ҚР кедендік шекарасынан заңсыз өткізу, сондай-ақ, айналымнан алып тасталмаған заттарды өткізу үшін (мысалы, азық-түлік өнімдері, киім, аяқ киім, парфюмерлік бұйымдар және т.б.) қылмыстық жауапкершілік ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған.
Наркотикалық құралдарды, психотроптық, улы, қатты әсер ететін, улағыш, радиоактивті немесе жарылғыш заттарды, қаруды, әскери техниканы, жарылғыш қондырғыларды, оқ-дәрімен ататын қару-жарақты, ядролық, химиялық, биологиялық және басқа да жаппай қамту қару түрлерін өткізу үшін қылмыстық жауапкершілік ҚР ҚК 250-бабымен қарастырылған.
Контрабандалық заттардың құны, егер осы тектес заттар туралы деректер болса, мемлекеттік реттелу бағаларына сүйене отырып жасалады, ал басқа жағдайларда - қылмыс жасалған тұстағы кедендік баға қолданылады.
Көрсетілген тәртіппен бағаны анықтау мүмкін болмаған жағдайларда (мысалы, жалған жасалған спирт ішімдіктері немесе басқа да жалған жасалған заттардың контрабандасы кезінде), заттың бағасы сарапшының қорытындысына сәйкес, кедендік заңнамаларда белгіленген тәртіпке сәйкес анықталады.
ҚР ҚК 209-бабымен қарастырылған ірі мөлшерде жасалған қылмыс деп танылған кезде, назарға өткізілген тауарлардың тек кедендік бақылаудан тыс немесе жасырын өткізілген, жалған құжаттары толтырылған бөлігі ғана қарастырылады.
Контрабанданы өз қызмет өкілеттігін өз үшін пайдалану арқылы жасаған лауазымды тұлға деп, өз қызмет міндеттері бойынша кедендік және шекаралық бақылау жасауға міндетті тұлғаның, кедендік шекарадан өткізіліп жатқан тауарларды қарау кезінде өткізуге заңсыз рұқсат етуі.
Контрабанданы лауазымды тұлға өз қызмет өкілеттігін өз үшін пайдалану арқылы жасаған болса, ол қылмыстық кодекстің басқа қосымша баптарымен белгілеуді қажет етпейді.
Контрабанданы өз қызмет өкілеттігін өз үшін пайдалану арқылы жасаған басқа лауазымды тұлғалар қылмыстық жауапкершілікке жалпы негізде тартылады, яғни, лауазымды қылмыстар мен контрабанда туралы тиісті баптың жалпыланған түрімен, осы квалификациялық белгіге сілтеме жасамай, белгіленеді.
Әртүрлі адамдарға тиесілі тауарларды заңсыз өткізуге әдейі қасақана жолмен барған тұлға, оның ішінде, оның өзіне де тиесілі болса, ол контрабанда үшін толық аралық өткізілген тауарлар үшін жауапкершілікке тартылуы тиіс. Егер контрабандалық жолмен өткізілген тауарларға басқа адамдардың қатысы болмаса, ол жауапкершілікке өзі тартылады.
Осындай жолмен тауардың иесі өзі болмаса да, оларды заңсыз өткізген адамдар, ақша үшін немесе курьер ретінде өткізсе де, қылмыстық жауапкершілікке тартылады.
Ұйымдасқан топ деген квалификациялық белгі - бұл алдын-ала келісім бойынша контрабанда жасауға біріккен адамдардың тобы.
Контрабанданың жасалуы объективті түрде, кеден органдары өндіретін міндетті кедендік төлемдер мен салықтардан жалтарумен ұштасып жатады, ол кінәлі адамның тікелей қасақана жасауы тауарларды заңсыз өткізумен тікелей байланысты және осы өткізудің мақсаты да сол болады, сондықтан, бұл іс-әрекеттер салық немесе басқа да төлемдерден жалтару түріндегі қосымша квалификацияны талап етпейді.
Бұндай квалификация тек қана, контрабанда мен міндетті төлемдерден жалтару фактілері әртүрлі кездерде жасалған жағдайларда ғана, жүргізіледі.
Кедендік және басқа құжаттарды алдау жолымен пайдалану кезінде де қосымша квалификация қажет етілмейді (қызметік жалғандық, төлем белгілерін жалған жасау, жалған құжаттар жасау).[15, 49 б.].
Контрабанда валютамен, наркотикалық құралдармен, қарумен, оқ-дәрімен және т.б. байланысты немесе мемлекеттік шекараны бұзып өтуге байланысты жасалған болса (сәйкесінше, шекара, валюта бақылау, наркотиктерді бақылау және т.б.), іс-әрекеттер жасалған қылмыстардың жалпы топтануымен жасалуы тиіс.
Кедендік және шекаралық бақылауды алып тастау немесе қарапайым түрге ауыстыру кезінде, оның ішінде, Қазақстан Республикасы қатысушы болған халықаралық келісімдерге сәйкес жасалса да, егер контрабанда нәтижесінде мемлекеттің мүдделеріне нұқсан келтірілетін болса, қылмыстық заңның аясын тарылта алмайды.
Бұл жағдайларда, тауарларды шекара арқылы өткізудің контрабандасы, қылмыстық жазаланатын, кедендік бақылаудан тыс жасалған сихне-декларациялау ретінде бағаланады.
Мүліктік жазалар немесе мүмкін болатын мүлік тәркілеу туралы сот шешімін орындауды қамтамасыз ету мақсатында жасалатын айыпталушының мүлкіне тыйым салу туралы іс-әрекет, ол Қазақстан Республикасынан тысқары жерде болған жағдайда, тек қана халықаралық келісімдер негізінде ғана жүргізіледі.
Бұндай сатыдағы істер бойынша жаза тағайындау кезінде, соттарға ҚР ҚК 52-бабын басшылыққа алған жөн, сол жерде, контрабандалық заттардың көлемі мен саны, қосымша жаза тағайындау мәселесіне назар аударғаны дұрыс, сонда тағайындалған жаза заңды және әділ болады. Заңмен қарастырылған жағдайларда, контрабанда заттарын мемлекет пайдасына тәркілеген дұрыс болады.
Сондай-ақ, соттар мемлекет пайдасына тәркіленген заттарды сатудан түскен ақшаның мемлекет бюджетіне толық көлемде аударылуы тиіс екенін ескергені жөн.
Егер контрабанда заттары кінәлі адамдарға сатылған болса, сот сотталушыдан мемлекет пайдасына олардың құнын өндіру туралы мәселені шешуі тиіс, ал бұл сату төлемжерден жалтарумен байланысты болса, сәйкесінше, төленбеген төлемдер қоса өндірілуі тиіс.
Контрабандалық тауарлардың Қазақстан Республикасы кедендік шекарасынан әкелу және әкету жолдарымен заңсыз өткізілуі, көлік құралдарын пайдалану арқылы жасалғаны анықталған жағдайларда, 209, 250-баптармен кінәлі деп танылғанда, соңғылар заңды түрде айғақ заттар ретінде танылып, іске тіркелген болса, тәркіленуі тиіс.
Егер контрабанда кедендік шекарадан кедендік бақылаудан тыс өткізіліп, тасымалдау кезінде қолданылса және басқа да жағдайларда көлік құралын іс бойынша қылмыс құралы ретінде тану қажет (атап айтқанда, көлік құралының техникалық көлемдерін, оның жекелеген бөліктерін өзгерту, контрабандалық заттарды жанармай багында, автокөліктің астында, жасырын жерлерінде тасымалдау, басқа да құралдармен және т.б.).
ҚР ҚІЖК 121-бабының 3-бөлімінің 1-тармағына сәйкес, көлік құралы контрабанда кезінде пайдаланылса, ол іске айғақ дәлелдеме ретінде танылып, тәркіленуі тиіс. Егер тауар иесінің қасақана әрекеті болмаса, контрабанда заты ретінде пайдаланылған немесе оның құралы түрінде қолданылған заттар тәркіленуге жатпайды.
2 Экономикалық контрабанданың құқықтық сипаттамасы
2.1 Экономикалық контрабанданың объективтік және субъективтік белгілері
Қылмыс объекті ретінде қоғамдық қатынастардың ең маңыздысы мен құндысы танылады (билік жүргізуші кластың тұрғысынан). Ең маңызды болып, бұзылуы мемлекетке және қоғамға елеулі зиян келтіретін, ал ең құнды болып әлеуметтік пайдалы қоғамдық қатынастар танылады.
Қылмыс объекті әрбір қылмыстың міндетті белгісі болып табылады. Қандай да болмасын объектіге қол сұғушылық болмаса, қылмыс болмайды. Қоғамдық қатынастарды бұзуға әкеліп соғатын, қылмыстық қол сұғушылыққа жатпайтын іс-әрекеттер қылмыс болып танылмайды. Мысалы, дәлелді себепсіз жұмысқа келмеу кезінде, қылмыстық құқық қорғамайтын, еңбектік қарым-қатынастар орын алады.
Қылмыс объектін дұрыс түсінудің тәжірибелік мәні зор, себебі бұл қылмыстық қимылды қылмыстық емес қимылдан ажырату үшін қажет. Объект сипаттамасы елеулі түрде қылмыстың қоғамдық қауіптілік дәрежесін анықтайды: объект маңыздырақ болған сайын, қылмыс қауіптірек.
Қылмыс құрамының объективтік жағы: әрекет немесе әрекетсіздік, қоғамдық қауіпті салдар, әрекет, әрекетсіздік пен салдар арасындағы себептік байланыс; ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz