Организмде темірдің алмасуы
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік
университеті
Морфология және физиология кафедрасы
Реферат
Пән : Ішкі аурулар
Тақырыбы: Анемия
Орындаушы: Бирлесова Аружан
Тексеруші: Турлубеков К.К
Көкшетау қаласы 2022 жыл
Анемиялар
Анемия (қан аздық) - эритроциттер түзілуінің бұзылуына байланысты жəненемесе олардың көп шығындалуына (анемияда эритроциттердің саны əйелдерде 4 млнмкл-ден жəне еркектерде 4,5 млнмкл-ден төмен азаяды) байланысты қанда гемоглобиннің азаюымен (120 гл төмен əйел- дерде жəне 140 гл төмен еркектерде) сипатталатын патологиялық күй. Гемоглобиннің жалпы мөлшерінің азаюына қоса эритроциттер санының азаюы əр уақытта бола бермейді. Гемоглобин мен эритроциттердің нағыз азаюын гематокрит көрсеткішіне қарап (қалыпты жағдайда Нt еркек- терде 40-50% тең, əйелдерде 37-47% тең) анықтайды.
Анемияның бірнеше классификациясы бар, олардың ішінде практикада қолдануға ыңғайлысы патогенетикалық классификация. Оған сəйкес анемиялардың 4 түрін ажыратады:
І Қан кетуден болатын (постгеморрагиялық) анемиялар: а) жедел постгеморрагиялық анемия;
б) созылмалы постгеморрагиялық анемия.
ІІ Эритроциттер мен гемоглобин түзілуінің бұзылуынан болатын анемиялар: а) темір жетіспеушілік анемия;
б) ДНҚ синтезінің бұзылуынан туындайтын мегалобласттық анемия;
в) гипопластикалық (апластикалық) анемия.
ІІІ Үстеме қан ыдырауынан болатын (гемолитикалық) анемия:
1) Тұқым қуалайтын гемолитикалық анемиялар:
а) эритроцит мембранасы құрылымының бұзылуына байланысты анемиялар (Минковский -
Шоффар микросфероцитарлық анемиясы, овалоцитоз, акантоцитоз);
б) эритроцитте фермент жетіспеушілігімен байланысты анемия;
в) гемоглобин синтезінің бұзылуымен байланысты анемиялар (қолорақ клеткалы анемия,
гемоглобиноздар, талассемия).
2) Жүре пайда болған анемиялар. 3) Аутоиммунды анемиялар.
IV Аралас текті анемиялар.
Анемияның диагнозын қоюда анамнездік мəліметтермен, жалпы клиникалық белгілермен қатар маңызды рөльді гематологиялық факторлар атқарады.
1. Түс көрсеткіші (ТК), ол гемоглобиннің эритроциттегі салыстырмалы мөлшерін көрсе-теді жəне мынандай формула бойынша есептеліп шығарылады:
ТК = Нв (г100 мл х 310 х Эр. (алғашқы екі цифра) формулада: Нв - гемоглобин
Эр - эритроциттер
Қалыпты күйде ТК 0,86 - 1,05 тең.
2. Гематокрит көрсеткіші (Ht) немесе гематокрит мөлшері; қан түйіршіктері мен қан плазма- сының арасындағы қатынасты сипаттайды. Қанды центрифуга арқылы айналдырып анықтайды. Гематокрит мөлшері эритроциттердің көлемін көрсетеді.
Қалыпты күйде Ht еркектерде 40-50%, əйелдерде 37-47% тең.
3. Эритроциттегі гемоглобиннің орташа мөлшері МСН (mean corpuscular hemoglobin). Қанның
бір микролитріндегі гемоглобин концентрациясын қанның сол көлеміндегі эритроцит санына бөлу арқылы анықталады.
Қалыпты мөлшері: 24-33 пикограмм (пг). Көрсеткіштің 24 пикограмнан төмендегені гипохро- мияны, 33 пикограмнан жоғары көтерілгені гиперхромияны көрсетеді.
4. Эритроциттегі гемоглобиннің орташа концентрациясы - MCHC (mean corpuscular hemoglo- bin concentration). Көрсеткіш эритроциттің гемоглобинмен қанығу дəрежесін бейнелейді.
Қалыпты мөлшері: 32-38%. Көрсеткіштің 32% төмендегені абсолюттік гипохромияны, 38% жоғары көтерілгені гиперхромияны көрсетеді. Гемограммаға баға бергенде МСНС қалыпты көрсеткіштерін (32-38%) шамамен түс көрсеткіштерінің 1 бірлігіне тең деп есептеуге болады.
Келтірілген көрсеткіштер бойынша анемияның төмендегідей түрлерін бөледі:
1. Нормохромды анемия. ТК бірге жақын, МСНС = 32-38%. Жедел жəне созылмалы қан кету- де, кейбір гемолитикалық анемияларда, темір қажеттілігі артқанда, организмге темірдің түсуінің азайғанында кездеседі.
599
2. Гипохромды анемия. ТК 0,86, МСНС 32%. Темір жетіспеушілігінде, инфекциялы- токсикалық анемияларда кездеседі.
3. Гиперхромды анемия. ТК 1,05, МСНС 38%. В12-жетіспеушілік, фолий жетіспеу-шілік анемияларда, кейбір токсикалық анемияларда (уремия) кездеседі.
Анемияның типтерін эритроциттердің мөлшеріне қарап та анықтайды. Ол үшін эритроцито- метр көмегімен белгілі бір диаметрі бар эритроциттер санын пайызбен анықтайды. Нəтижесін эритроцитометриялық қисық (Прайс - Джонс қисығы) түрінде бейнелейді, онда абсцесса өсіне микронмен өлшенген эритроциттер диаметрі орналасқан, ал координаттар өсіне белгілі диаметрі бар эритроциттердің пайызы орналасқан. Эритроцитометрия нəтижесіне қарап эритроциттің ор- таша диаметрін МСД (mean corpuscular diameter) есептеп шығарады. Қалыпты жағдайда эритро- циттер диаметрі 5,5 мкм-мен 8,8 мкм (орташа 7,2 мкм) арасында болады.
Эритроциттің орташа көлемі MCV (mean corpuscular volume). Қалыпты мөлшері: 75-95 фемтолитр. MCV азаюы (60-70 фл) микроцитарлық анемияларда, көбеюі (100-160 фл) макроци- тарлық жəне мегалобласттық анемияларда кездеседі.
Эритроциттердің мөлшеріне қарап анемиялардың төмендегідей түрлерін ажыратады:
1. Нормоцитарлық анемия: MCV = 75-95 фл, МСД = 5,5-8,8 мкм. Жедел қан кетуде, кейбір инфекцияларда, апластикалық анемияларда, кейбір гемолитикалық анемияларда кездеседі.
2. Микроцитарлық анемия: MCV 70 фл, МСД 5,5 мкм. Темір жетіспеушілігінде, тұқым қу- алайтын микросфероцитозда, талассемияда кездеседі.
3. Мегалоцитарлық анемия: MCV 125 фл, МСД 11-12 мкм. В12-фолижетіспеушілік анеми- яларда кездеседі.
4. Макроцитарлық анемия: MCV 100 фл, МСД 8,5 мкм. Кейбір жүре пайда болған анемия- ларда, кейбір токсикалық анемияларда (уремия, бауыр циррозы).
Сүйек миының регенераторлық қабілетіне қарап (ол перифериялық қандағы ретикулоциттер мөлшеріне қарап анықталады; қалыпты күйде - 0,2-1% тең), анемияның төмендегідей түрлерін бөледі:
1. Регенераторлық анемия: ретикулоциттер 1%. Гемолитикалық анемияларда, пернциозды анемияны В12-витаминімен емдегенде кездесетін ретикулоцитарлық кризде, қан кеткеннен кейін байқалады.
2. Гипорегенераторлық анемия: ретикулоциттер 1%. Теміржетіспеушілік анемияларда, со- зылмалы қан кетулерде кездеседі.
3. Гипопластикалық немесе апластикалық анемия. Ретикулоциттер 0,2%. Гипопластикалық анемияларда, панмиелофтизде кездеседі.
Теміржетіспеушілік анемия
Теміржетіспеушілік анемия (ТЖА) - организмде темір жетіспеушілігіне байланысты гемо- глобин синтезі бұзылып, тіндерде практикалық өзгерістер пайда болатын ауру.
ТЖА ересек тұрғындардың 10-30% кездеседі. Анемиялардың ішінде ТЖА үлесіне 80-95% ти- еді. ТЖА əйелдерде еркектермен салыстырғанда анағұрлым жиі кездеседі. Əр түрлі мəліметтер бойынша əйелдердің 20% теміржетіспеушілік анемиямен ауырады.
Организмде темірдің алмасуы. Адам организмінде 4,5-5 г темір болады. Оның 23 гемнің (гемоглобин, миоглобин, цитохромдар) құрамына кіреді. Темір қорының 13 жақыны ферритин түрінде деполарда (гепатоциттерде, сүйек миының жəне талақтың макрофагтарында) жəне гемо- сидерин түрінде (фон Купффер клеткаларында, сүйек миының макрофагтарында) сақталады. Темірдің белгілі бір мөлшері өзгермелі (лабильді) түрде трансферинмен байланыста болады. Гем синтезіне қажет темірдің ауқымды бөлігі ыдыраған эритроциттерден босап шығады, тек қана 5%- ғана организмге сырттан енеді.
Сырттан енетін темірдің негізгі көзі - тағам. Тамақпен енетін темірдің тəуліктік қажеттілігі əйелдер үшін 15 мг, еркектер үшін 10 мг құрайды. Темірдің осы мөлшерінің 10% дейінгісі (1-1,5 мг) сіңеді. Тамақпен енген темір жіңішке ішектің кілегей қабығының эпителиальды клеткала- рында жиналады. Жіңішке ішектен темірді трансферин сүйек миы мен бауырға тасымалдайды. Темір эритробласттар түзуде қолданылады, ал босаған трансферрин қанға оралады. Эритроцит- тер талақта, бауырда жəне сүйек миында ыдырағанда гемнен бөлінетін темірді трансферрин сүйек миына тасымалдайды; темірдің бір бөлігі ферритин жəне гемосидерин түрінде бауырда, та- лақта жəне сүйек миында депоға жиналады (темір қоры).
Организм темірді терінің, ішектің кілегей қабығының (нəжіспен) жəне басқа да кілегей қабықтардың сылынған (десквамацияланған) эпителиі арқылы жоғалтады. Тəулікте организм жоғалтатын темір мөлшері 1 мг құрайды.
Организмнен қан кеткенде туындайтын темір жетіспеушілігінің механизмін түсіну үшін тəулік ішінде ең көп сіңетін тағамның темірі 2-2,5 мг тең екенін жəне организм 1 мл қан кеткенде организм 0,5 мг темір жоғалтатынын білген жөн.
Этиологиясы. ТЖА себептері: 1) Созылмалы қан кетулер:
а) жатырдан (жатыр фибромасы, анабез дисфункциясы, жатыр мойнынын рагі, эндометриоз жəне басқалары);
б) асқазан-ішек жолдарынан (рак, геморрой, жара ауруы, полипоз, диафрагма жарығы, бейспецификалық жаралы колит);
в) өкпеден (бронхоэктазия ауруы, рак, өкпе гемосидерозы);
г) ұзақ уақыт донор болу, ауыр дене жұмысы, ыссы цехтарда жұмыс жасау.
2) Үстеме темір шығыны:
а) екіқабаттылық, лактация;
б) пубертанттық кезең;
в) созылмалы инфекция, ісіктер.
3) Темірдің сіңуінің бұзылуы:
а) асқазан резекциясы, ахлоргидрия; +б) энтерит, спру;
в) бұзылған сіңіру синдромы.
4) Темір тасымалдауының бұзылуы.
5) Туа болатын темір жетіспеушілігі.
Патогенезі. Темір қорының таусылуы сүйек миында гемоглобин синтезін азайтады, оның өзі
қанның белгілі бір көлемінде əуелі гемоглобиннің концентрациясын, кейін эритроциттер концен- трациясын азайтады. Тіндердің оттегімен қамтамасыз болуының адаптациялық (бейімделу) ме- ханизмдеріне айдалма қан көлемінің көбеюі жəне тіндерде оттегі бөлінуінің күшеюі (эритроцит- тердегі 2-3-дифосфоглицер қышқылы концентрациясының көбеюінің нəтижесінде) жатады.
Компенсаторлық механизмдер сарып болғаннан кейін тіндердің гипоксиясы туындап, цирку- ляторлық гипоксиялық синдром қалыптасады жəне құрамында темір бар ферменттер синтезі бұзылып, тіндер метаболизмі бұзылады.
Темір жетіспеушілігінде -глицерофосфат дегидрогеназа қоры таусылатындықтан бұл-шық еттердің қызмет қабілеті бұзылады. Неврологиялық өзгерістер көрініс береді, бірақ олардың пай- да болу механизмі əзірге белгісіз. ТЖА-да алдымен өте тез жаңарып тұратын эпителий тіні зақымдалады - асқазан-ішек жолының кілегей қабығы, тері жəне оның дериваттары семеді (атрофия).
Клиникасы. ТЖА клиникалық белгілері екі синдромның - жалпы анемиялық немесе цирку- ляторлы-гипоксиялық жəне сидеропениялық синдромдардың белгілерінен құралады.
Анемиялық синдромға тəн белгілер: əлсіздік, бас айналуы, талып қалу, жүрек соғуы, ентігу. Бұл белгілер гипоксиямен жəне бұлшық ет əлсіздігімен байланысты.
Сидеропениялық синдром құрамында темір болатын ферменттер жетіспеушілігінен туындай- тын трофикалық өзгерістердің симптомдарынан тұрады. Сидеропениялық синдром белгілеріне жататындар:
- тері жəне оның дериваттарының өзгерістері: терінің құрғақтығы, қол мен аяқта тілме- лердің болуы, ангулярлық стоматит (тілме, езулік); жадағайланған, аздап имектелген тыр- нақтар (койлонихиялар), тырнақтардың жұқарып, тез сынғыш болуы; шаштың жіңішкеруі жəне түсуі, шаштың сынғыштығы;
- асқазан-ішек жолының зақымдануы: дəмнің бұзылу, тағам ретінде борды, тіс пастасын,
сазды, шикі ұнды жəне т.б. тағамдық емес заттарды қолдануға құмарлық; глоссит белгілері бүртіктері семген, қызыл түсті, ауыратын тіл; атрофиялық гастрит белгілері, Пламер - Винсон синдромының белгілері: шашалу, құрғақ жəне қатты тағамды жұта алмау, оған қоса өңештің жоғарғы үштен бірінің спазмы (түйілгені) байқалады; нерв жүйесінің зақымдануы: парестезиялар, иісті қабылдаудың өзгеруі - керосин, бензин, ацетон, гуталин, резина иісіне құмарлық; қыз балаларда еріксіз несепке отыру сезімінің болуы, несепті түнде ұстай алмау, несепті күлген жəне жөтелген кезде ұстай алмау.
Объективті тексергенде келтірілген белгілерден басқа науқас адамның терісі мен кілегей қабықтарының қуқыл тартқан түсі көрінеді. Жүрек-тамыр жүйесі жағынан күшейген І тон, ане- миялық систолалық шу, тахикардия анықталады, АҚҚ қалыпты күйде немесе аздап төмендеген болады.
ТЖА ауыр түрінде жүрек əлсіздігі бой көрсетеді, əдетте оның ауырлық дəрежесі ІІ сатыдан аспайды.
Қосымша тексерулер. Шеткі қанда гипохромдық микроцитарлық анемия белгілері анықтала- ды: гемоглобиннің мөлшері 20-30-дан 110 гл аралығында, түс көрсеткіші, эритроциттегі гемо- глобиннің орташа мөлшері, эритроциттің орташа диаметрі азайған. Ретикулоциттер саны қалып- ты күйде немесе азайған. Анизоцитоз жəне пойкилоцитоз анықталады. Қан сарысуындағы бос темір азайған, қанның жалпы темірмен байланысу қабілеті күшейген, бос трансферрин 35,8 мкмольл жоғары жəне жалпы трансферрин 71,6 мкмольл жоғары көтерілген.
Сүйек миында - қызыл түйіршіктер өркені басым болады, эритронормобласттардың окси- фильдік түрлерінің азаюы есебінен олардың базофильдік жəне полихроматофильдік түрлері көбейген. ТЖА-да сүйек миында болатын ауруға тəн белгі - сидеробласттар (құрамында темір түйіршіктері бар эритрокариоциттер) санының (қалыпты күйде 20-40%) азаюы.
ЭКГ-да миокардтың жайылмалы өзгерістері белгілері - Р жəне R тісшелері вольтажының төмендеуі, Т тісшесінің инверсиясы, сирегірек ST аралығының изосызықтан төмен ығысуы анықталады, сонымен қатар жүректің электрлік систоласының (QT) ұзаруы байқалады.
ТЖА себебін анықтау үшін қан кетудің көзін табу керек, сондықтан мұқият клиникалық тексеруден басқа эндоскопиялық жəне басқа тексеру тəсілдерін қолдану керек. Əйелдерді гине- колог қарауы керек. Асқазан зақымданғанда ТЖА-ң темірдің сіңуінің бұзылысымен байланысын аспирациялық биопсия жəне қарапайым немесе максимальды гистамин тестісінің көмегімен дəлелдеуге болады.
Егер қан кетудің көзін анықтау мүмкін болмаса, онда жасырын қан кетуді анықтау үшін науқас адамға 51Cr таңбаланған өзінің эритроцитін егіп, кейін нəжістің радиоактивтілігін анықтайды. Жоғары дəрежелі радиоактивтілік қан кету көзі асқазан-ішек жолы екенін көрсетеді.
Созылмалы инфекция фонында дамыған анемияда инфекциялық - қабыну процесінің клини- калық белгілерімен қатар қанның жалпы темірмен байланысатын қабілетін анықтаған маңызды болып келеді; созылмалы инфекцияның постгеморрагиялық теміржетіспеушілік анемиядан ерекшелігі онда қанның темірмен байланысу қабілеті қалыпты күйде жəне төмен болатыны.
Диагнозын қою жəне екшеу-іріктеу диагнозы. ТЖА-ң диагнозын қою критерийлері: төменгі түс көрсеткіші, эритроциттер гипохромиясы, анизоцитоз жəне пойкилоцитоз, сарысу- дағы темір деңгейінің төмендеуі, қан сарысуының жалпы темірмен байланысу қабілетінің артуы (85 мкмольл жоғары), қан сарысуында ферритиннің азаюы (қалыпты күйде еркектерде - 30-300 мкгл, əйелдерде - 12-125 мкгл), десферал тестісінің (десферал қабылдағаннан кейін сау адамда темірдің несеппен бөлінуі көбейеді) ТЖА 0,2 мгтəул. төмен болатыны.
ТЖА-н қан сарысуында темір көп болатын басқа анемиялардан (талассемия, сидероахрести- ялық анемия) айыра білу керек. Талассемия үшін гемолиз белгілері (ретикулоцитоз, гипербили- рубинемия), талақтың өсуі, нысана тəрізді эритроциттердің болуы жəне олардың ішінде база- фильдік түйіршіктердің болуы, сарысу темірінің көбеюі жəне аурудың бір əулетте жиі болатыны тəн. Талассемияда сонымен қатар түс көрсеткішінің көзге түсерліктей төмендейтініне қарамастан гемоглобиннің орташа ғана азаятыны байқалады.
Сидероахрестиялық анемияда порфириндер алмасуының тұқым қуалайтын немесе жүре пай- да болатын алмасуының бұзылуы нəтижесінде темір эритроидтық клеткаларға енбейді. Мұның нəтижесінде қан сарысуында темір көп күйде өте төмен түс көрсеткіші болатын анемия пайда болады. Сүйек миында - қызыл түйіршіктер өркені тітіркенуі, құрамында темір бар эритроидтық клеткалардың көбейгені анықталады. Темір дəрілерімен емдеу сидероахрестиялық анемияларда нəтиже бермейді.
602
Қан сарысуында темір аз болатын гипохромды анемия өкпе сидерозында байқалады. Өкпе си- дерозында альвеолаларға қан құйылып, темір гемосидерин түрінде өкпеде жиналады. Аурудың негізін альвеолалардың базальды мембранасына қарсы антиденелер түзетін аутоиммундық про- цесс құрайды. Аурудың жиі белгісі қан қақыру. Өкпе сидерозы гломерулонефритпен қоса кез- десуі мүмкін (Гудпасчер синдромы).
Емі. Теміржетіспеушілік анемияның емі тек темірдің жетіспеушілігін тудыратын себепті жойғаннан кейін ғана табысты болады. Сондықтан себеп факторларға əсер етеді: қан кетудің көзін жою, инфекциямен күрес, ісікке қарсы ем, іштен туа болатын темір жетіспеушілігінің ал- дын алу шаралары.
ТЖА ауыратын адамдарға құрамында темір көп диета тағайындалады. Тамақтан асқазан-ішек жолы арқылы сіңетін темірдің ең жоғарғы мөлшері - бір тəулікте 2 г. Жануар текті тағамдардағы темір өсімдік тағамдарындағы темірге қарағанда анағұрлым көп сіңеді. Ауру адамға ұсынылатын тағамдар: сиыр еті, балық, бауыр, бүйрек, өкпе, жұмыртқа, сұлы, қарақұмық жармасы, ірі бұр- шақ, ақ саңырауқұлақтар, какао, шоколад, көкөніс, бұршақ, алма, бидай, шабдалы, жүзім, май шабақ, қара өрік, гематоген.
Тағаммен организмге енетін темірдің көлемі тек оның организмнен бөлінетін мөлшерін ғана толтыра алады. Темір препараттарын қолданбай темірдің жетіспеушілігі мен анемияны жою мүмкін емес. Дəрі құрамынан сіңетін темір мөлшері тағамнан сіңетін темір мөлшерінен кем де- генде 10 есе көп болады. Темірдің мұндай сіңу деңгейінде гемоглобиннің мөлшері тəулігіне 1% артып отырады.
Клиникалық практикада темір препараттарын ішке қабылдайды немесе парентеральды енгізеді.
Темір препараттарын ішке қабылдаған кезде қолданылатын басты принциптер:
- құрамында жеткілікті еківалентті темір бар препараттары мен темірдің сіңуін күшейтетін дəрілерді (аскорбин қышқылы, цистеин, янтарь қышқылы, фруктоза) қолдану;
- арнайы көрсетпелері болмаса, темірмен бір мезгілде В тобының витаминдерін, В12-вита- минін, фолий қышқылын тағайындау жəне темірдің сіңуін азайтатын тағамдар (құрамында фос- фор қышқылы, тұздар, кальций, фитин, танин бар) мен дəрілерді (тетрациклин, алмагель, магний тұздары) қабылдауға болмайды;
- егер темірдің ішекте сіңуі бұзылған белгілері болса, онда темір дəрілерін ішке қабылда- майды;
- темірмен организмді қанықтыру емі ұзақ болуы керек (кем дегенде 1-1,5 ай);
- гемоглобин көрсеткіші қалпына оралғаннан кейін темір препараттарымен сүйемел ем жүргізу қажеттігі.
Беретін препаратты таңдаған кезде ТЖА-да гемоглобин көрсеткіші организмге 30 мг-нан 100 мг дейін екі валентті темір енгенде ғана тиісті дəрежеге жететінін ескеру керек, сондықтан тəулігіне екі валентті темірдің 100-ден 300 мг дейін дозасын ішке қабылдау керек.
Ішке қабылданатын темір препараттары:
Темір сульфаты, таблетка 0,2 (60 мг темір), 1 таблеткадан 3 рет күнге;
Ферроплекс - темір сульфаты (0,05), аскорбин қышқылы (0,03), 1-2 дражеден күнге 3 рет; Актиферрин - құрама препарат, құрамында темір сульфаты (34,5 мг екі валентті темір) жəне
серин амин қышқылы бар; 1 капсуладан күнге 2-3 рет тағам қабылдаған кезде;
Актиферрин - композитум: құрамында темір сульфаты мен серин + фолий қышқылы(0,5 мг)
жəне цианкобаламин (300 мкг); тəулігіне 1 капсула (максимум 2-3 капсула);
Тардиферон, құрамында темір, мукопротеаза, аскорбин қышқылы бар; күнге 1-2 таблетка, та-
мақтан кейін;
Фенюльс - құрамында күкіртқышқылды темір (элементарлық темірдің 45 мг) мен витаминдер
құрамасы (аскорбин қышқылы, рибофлавин, тиамин, никотинамид, пиридоксин, пантотен қышқылы), тəулігіне 1 капсуладан 2 рет;
603
Сорбифер дурулес - құрамында темір сульфаты (екі валентті темірдің 100 мг) жəне аскорбин қышқылы болады; күнге 1-2 рет, тағам қабылдағанға дейін 30 мин. бұрын.
Ферлатум - құрамында екі валентті темірдің 40 мг 1 флаконда; 1 флаконнан күнге 2 рет, тамақ алдында.
Ферретаб - композитум, құрамына темір фумараты (элементарлық темірдің 35 мг) мен фолий қышқылы кіреді; ашқарынға 1 капсула күнге, мол көлемде су қосып қабылдау керек.
Хеферол - құрамында темір фумераты (115 мг элементарлық темір) болады; 1 капсуланы та- мақтан 30 мин. бұрын, судың мол көлемімен қосып қабылдайды.
Гемофер - темір хлоридының ертіндісі (44 мг элементарлық темір); 2 мл күнге 1-2 рет тамақ қабылдау кезінде немесе тамақ ішіп болған бойда қабылдайды.
Феррум-лек (мальтофер) - гидроксид полимальтозды комплекс (100 мг темір бар құрамында); 1 таблеткадан күнге 2-3 рет тамақ қабылдау кезінде немесе тамақ ішіп болған бойда қабылдайды. Ішке қабылдайтын (пероральды) дəрілермен гемоглобин қалпына оралғанға дейін емдейді,
одан кейін тағы да екі ай дəрінің жарты дозасын деподағы темір қоры толғанша қабылдайды. Ұзақ уақыт дəрінің үлкен дозасын бақылаусыз қабылдау ішкі органдардың гемосидерозын туды- руы мүмкін.
Темір препараттарын ішке қабылдаған кезде емнің тиімсіз болу себептері:
- темір жетіспеушілігінің болмауы (гипохромдық анемияның табиғатын теріс талдап, темір дəрілерін қате тағайындау);
- дəрі дозасының жеткіліксіз болуы;
- ем ұзақтығының жеткіліксіз болуы;
- дəрінің сіңуінің бұзылуы;
- қан кетудің жалғасуы;
- ТЖА-ң басқа анемиялық синдромдармен қоса кездесуі. Препараттарды парентеральды жіберу жолы сирек қолданылады. Темір дəрілерін парентеральды енгізу көрсетпелері:
- энтеритте ішекте дəрінің сіңуінің бұзылуы;
- жіңішке ішектің ауқымды резекциясы;
- пероральдық препараттарды қабылдау мүмкіндігінің болмауы.
Парентеральды қолданылатын темір дəрілері: феррум-лектің бұлшық етке егетін түрі, ампула-
да 2 мл (темірдің 100 мг), тəулігіне 1 рет егіледі; венаға егу үшін ішінде 1 мл дəрі бар ампула қолданылады, оның ішіндегі дəріні физиологиялық ерітіндінің 10 мл ерітіп, баяу венаға егеді.
Темір сорбиталы (жектофер, ектофер), 2 мл-де 100 мг темір болады; дене массасының 1 кг дəрінің 1,5 мг есебінде егіледі.
Венофер - 1 ампулада (5 мл) 100 мг темір болады; венаға егу үшін ертіндінің 2 мл физиологи- ялық ертіндінің 20 мл ерітіп, венаға баяу егеді.
Парентеральды жіберілетін темірдің жалпы дозасын формула бойынша анықтайды:
Д = 2,5 М х (16,5 - 1,3 Нв), бұл формуладағы М - науқас адам дене массасы (кг); Нв - қанның 100 мл граммен алынған гемоглобин мөлшері.
Темір препараттарын жеткілікті дозада еккенде емнің 7-10-шы күндері ретикулоцит санының көбейгені байқалады. Гемоглобин деңгейінің қалпына келуі көп жағдайда 3-4 апта ем жасағаннан кейін байқалады.
Темір дəрілерімен емдегенде байқалатын жағымсыз əсерлер: беттің қызаруы, жүрек айну, бас айналу, бас ауруы, терінің аллергиялық реакциялары, сирек - құсу, диарея, іштің ауыруы, арқаның ауыруы, тахикардия, транзиторлық гипотония; бұлшық етке еккенде инъекция орнында абсцесс түзілуі. Тістердің қоңыр түстеніп кетуі жəне нəжістің қара түске боялуы мүмкін.
Темір дəрілерін беруге қарсы көрсетпелер: гемохроматоз, темір дəрілеріне үстеме сезімтал- дық. Темір дəрілерін артериялық гипертонияда, ауыр коронарлық жетіспеушілікте, терінің ал- лергиялық ауруларында, бауыр мен бүйректің қызметінің ауыр бұзылғанында парентеральды беруге болмайды.
Прогнозы. Қан кетудің себептерін жойып, жүргізілген тиісті ем толық сауығуды тудырады.
Уақытша еңбекке қабілетсіздік сараптамасы (экспертизасы). Уақытша еңбекке жарамсы- здық мерзімі медициналық жəне əлеуметтік факторларға қарап анықталады. Ауыр дене қызметінде жəне залалды өндірісте еркектерде еңбекке қабілеттілік гемоглобиннің деңгейі 130
гл тең болғанда, əйелдерде - 120 гл тең болғанда, қалпына оралады. Жеңіл дене қызметінде ге- 604
моглобин деңгейі келтірілген мөлшерден 10 гл төмен, ой ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
университеті
Морфология және физиология кафедрасы
Реферат
Пән : Ішкі аурулар
Тақырыбы: Анемия
Орындаушы: Бирлесова Аружан
Тексеруші: Турлубеков К.К
Көкшетау қаласы 2022 жыл
Анемиялар
Анемия (қан аздық) - эритроциттер түзілуінің бұзылуына байланысты жəненемесе олардың көп шығындалуына (анемияда эритроциттердің саны əйелдерде 4 млнмкл-ден жəне еркектерде 4,5 млнмкл-ден төмен азаяды) байланысты қанда гемоглобиннің азаюымен (120 гл төмен əйел- дерде жəне 140 гл төмен еркектерде) сипатталатын патологиялық күй. Гемоглобиннің жалпы мөлшерінің азаюына қоса эритроциттер санының азаюы əр уақытта бола бермейді. Гемоглобин мен эритроциттердің нағыз азаюын гематокрит көрсеткішіне қарап (қалыпты жағдайда Нt еркек- терде 40-50% тең, əйелдерде 37-47% тең) анықтайды.
Анемияның бірнеше классификациясы бар, олардың ішінде практикада қолдануға ыңғайлысы патогенетикалық классификация. Оған сəйкес анемиялардың 4 түрін ажыратады:
І Қан кетуден болатын (постгеморрагиялық) анемиялар: а) жедел постгеморрагиялық анемия;
б) созылмалы постгеморрагиялық анемия.
ІІ Эритроциттер мен гемоглобин түзілуінің бұзылуынан болатын анемиялар: а) темір жетіспеушілік анемия;
б) ДНҚ синтезінің бұзылуынан туындайтын мегалобласттық анемия;
в) гипопластикалық (апластикалық) анемия.
ІІІ Үстеме қан ыдырауынан болатын (гемолитикалық) анемия:
1) Тұқым қуалайтын гемолитикалық анемиялар:
а) эритроцит мембранасы құрылымының бұзылуына байланысты анемиялар (Минковский -
Шоффар микросфероцитарлық анемиясы, овалоцитоз, акантоцитоз);
б) эритроцитте фермент жетіспеушілігімен байланысты анемия;
в) гемоглобин синтезінің бұзылуымен байланысты анемиялар (қолорақ клеткалы анемия,
гемоглобиноздар, талассемия).
2) Жүре пайда болған анемиялар. 3) Аутоиммунды анемиялар.
IV Аралас текті анемиялар.
Анемияның диагнозын қоюда анамнездік мəліметтермен, жалпы клиникалық белгілермен қатар маңызды рөльді гематологиялық факторлар атқарады.
1. Түс көрсеткіші (ТК), ол гемоглобиннің эритроциттегі салыстырмалы мөлшерін көрсе-теді жəне мынандай формула бойынша есептеліп шығарылады:
ТК = Нв (г100 мл х 310 х Эр. (алғашқы екі цифра) формулада: Нв - гемоглобин
Эр - эритроциттер
Қалыпты күйде ТК 0,86 - 1,05 тең.
2. Гематокрит көрсеткіші (Ht) немесе гематокрит мөлшері; қан түйіршіктері мен қан плазма- сының арасындағы қатынасты сипаттайды. Қанды центрифуга арқылы айналдырып анықтайды. Гематокрит мөлшері эритроциттердің көлемін көрсетеді.
Қалыпты күйде Ht еркектерде 40-50%, əйелдерде 37-47% тең.
3. Эритроциттегі гемоглобиннің орташа мөлшері МСН (mean corpuscular hemoglobin). Қанның
бір микролитріндегі гемоглобин концентрациясын қанның сол көлеміндегі эритроцит санына бөлу арқылы анықталады.
Қалыпты мөлшері: 24-33 пикограмм (пг). Көрсеткіштің 24 пикограмнан төмендегені гипохро- мияны, 33 пикограмнан жоғары көтерілгені гиперхромияны көрсетеді.
4. Эритроциттегі гемоглобиннің орташа концентрациясы - MCHC (mean corpuscular hemoglo- bin concentration). Көрсеткіш эритроциттің гемоглобинмен қанығу дəрежесін бейнелейді.
Қалыпты мөлшері: 32-38%. Көрсеткіштің 32% төмендегені абсолюттік гипохромияны, 38% жоғары көтерілгені гиперхромияны көрсетеді. Гемограммаға баға бергенде МСНС қалыпты көрсеткіштерін (32-38%) шамамен түс көрсеткіштерінің 1 бірлігіне тең деп есептеуге болады.
Келтірілген көрсеткіштер бойынша анемияның төмендегідей түрлерін бөледі:
1. Нормохромды анемия. ТК бірге жақын, МСНС = 32-38%. Жедел жəне созылмалы қан кету- де, кейбір гемолитикалық анемияларда, темір қажеттілігі артқанда, организмге темірдің түсуінің азайғанында кездеседі.
599
2. Гипохромды анемия. ТК 0,86, МСНС 32%. Темір жетіспеушілігінде, инфекциялы- токсикалық анемияларда кездеседі.
3. Гиперхромды анемия. ТК 1,05, МСНС 38%. В12-жетіспеушілік, фолий жетіспеу-шілік анемияларда, кейбір токсикалық анемияларда (уремия) кездеседі.
Анемияның типтерін эритроциттердің мөлшеріне қарап та анықтайды. Ол үшін эритроцито- метр көмегімен белгілі бір диаметрі бар эритроциттер санын пайызбен анықтайды. Нəтижесін эритроцитометриялық қисық (Прайс - Джонс қисығы) түрінде бейнелейді, онда абсцесса өсіне микронмен өлшенген эритроциттер диаметрі орналасқан, ал координаттар өсіне белгілі диаметрі бар эритроциттердің пайызы орналасқан. Эритроцитометрия нəтижесіне қарап эритроциттің ор- таша диаметрін МСД (mean corpuscular diameter) есептеп шығарады. Қалыпты жағдайда эритро- циттер диаметрі 5,5 мкм-мен 8,8 мкм (орташа 7,2 мкм) арасында болады.
Эритроциттің орташа көлемі MCV (mean corpuscular volume). Қалыпты мөлшері: 75-95 фемтолитр. MCV азаюы (60-70 фл) микроцитарлық анемияларда, көбеюі (100-160 фл) макроци- тарлық жəне мегалобласттық анемияларда кездеседі.
Эритроциттердің мөлшеріне қарап анемиялардың төмендегідей түрлерін ажыратады:
1. Нормоцитарлық анемия: MCV = 75-95 фл, МСД = 5,5-8,8 мкм. Жедел қан кетуде, кейбір инфекцияларда, апластикалық анемияларда, кейбір гемолитикалық анемияларда кездеседі.
2. Микроцитарлық анемия: MCV 70 фл, МСД 5,5 мкм. Темір жетіспеушілігінде, тұқым қу- алайтын микросфероцитозда, талассемияда кездеседі.
3. Мегалоцитарлық анемия: MCV 125 фл, МСД 11-12 мкм. В12-фолижетіспеушілік анеми- яларда кездеседі.
4. Макроцитарлық анемия: MCV 100 фл, МСД 8,5 мкм. Кейбір жүре пайда болған анемия- ларда, кейбір токсикалық анемияларда (уремия, бауыр циррозы).
Сүйек миының регенераторлық қабілетіне қарап (ол перифериялық қандағы ретикулоциттер мөлшеріне қарап анықталады; қалыпты күйде - 0,2-1% тең), анемияның төмендегідей түрлерін бөледі:
1. Регенераторлық анемия: ретикулоциттер 1%. Гемолитикалық анемияларда, пернциозды анемияны В12-витаминімен емдегенде кездесетін ретикулоцитарлық кризде, қан кеткеннен кейін байқалады.
2. Гипорегенераторлық анемия: ретикулоциттер 1%. Теміржетіспеушілік анемияларда, со- зылмалы қан кетулерде кездеседі.
3. Гипопластикалық немесе апластикалық анемия. Ретикулоциттер 0,2%. Гипопластикалық анемияларда, панмиелофтизде кездеседі.
Теміржетіспеушілік анемия
Теміржетіспеушілік анемия (ТЖА) - организмде темір жетіспеушілігіне байланысты гемо- глобин синтезі бұзылып, тіндерде практикалық өзгерістер пайда болатын ауру.
ТЖА ересек тұрғындардың 10-30% кездеседі. Анемиялардың ішінде ТЖА үлесіне 80-95% ти- еді. ТЖА əйелдерде еркектермен салыстырғанда анағұрлым жиі кездеседі. Əр түрлі мəліметтер бойынша əйелдердің 20% теміржетіспеушілік анемиямен ауырады.
Организмде темірдің алмасуы. Адам организмінде 4,5-5 г темір болады. Оның 23 гемнің (гемоглобин, миоглобин, цитохромдар) құрамына кіреді. Темір қорының 13 жақыны ферритин түрінде деполарда (гепатоциттерде, сүйек миының жəне талақтың макрофагтарында) жəне гемо- сидерин түрінде (фон Купффер клеткаларында, сүйек миының макрофагтарында) сақталады. Темірдің белгілі бір мөлшері өзгермелі (лабильді) түрде трансферинмен байланыста болады. Гем синтезіне қажет темірдің ауқымды бөлігі ыдыраған эритроциттерден босап шығады, тек қана 5%- ғана организмге сырттан енеді.
Сырттан енетін темірдің негізгі көзі - тағам. Тамақпен енетін темірдің тəуліктік қажеттілігі əйелдер үшін 15 мг, еркектер үшін 10 мг құрайды. Темірдің осы мөлшерінің 10% дейінгісі (1-1,5 мг) сіңеді. Тамақпен енген темір жіңішке ішектің кілегей қабығының эпителиальды клеткала- рында жиналады. Жіңішке ішектен темірді трансферин сүйек миы мен бауырға тасымалдайды. Темір эритробласттар түзуде қолданылады, ал босаған трансферрин қанға оралады. Эритроцит- тер талақта, бауырда жəне сүйек миында ыдырағанда гемнен бөлінетін темірді трансферрин сүйек миына тасымалдайды; темірдің бір бөлігі ферритин жəне гемосидерин түрінде бауырда, та- лақта жəне сүйек миында депоға жиналады (темір қоры).
Организм темірді терінің, ішектің кілегей қабығының (нəжіспен) жəне басқа да кілегей қабықтардың сылынған (десквамацияланған) эпителиі арқылы жоғалтады. Тəулікте организм жоғалтатын темір мөлшері 1 мг құрайды.
Организмнен қан кеткенде туындайтын темір жетіспеушілігінің механизмін түсіну үшін тəулік ішінде ең көп сіңетін тағамның темірі 2-2,5 мг тең екенін жəне организм 1 мл қан кеткенде организм 0,5 мг темір жоғалтатынын білген жөн.
Этиологиясы. ТЖА себептері: 1) Созылмалы қан кетулер:
а) жатырдан (жатыр фибромасы, анабез дисфункциясы, жатыр мойнынын рагі, эндометриоз жəне басқалары);
б) асқазан-ішек жолдарынан (рак, геморрой, жара ауруы, полипоз, диафрагма жарығы, бейспецификалық жаралы колит);
в) өкпеден (бронхоэктазия ауруы, рак, өкпе гемосидерозы);
г) ұзақ уақыт донор болу, ауыр дене жұмысы, ыссы цехтарда жұмыс жасау.
2) Үстеме темір шығыны:
а) екіқабаттылық, лактация;
б) пубертанттық кезең;
в) созылмалы инфекция, ісіктер.
3) Темірдің сіңуінің бұзылуы:
а) асқазан резекциясы, ахлоргидрия; +б) энтерит, спру;
в) бұзылған сіңіру синдромы.
4) Темір тасымалдауының бұзылуы.
5) Туа болатын темір жетіспеушілігі.
Патогенезі. Темір қорының таусылуы сүйек миында гемоглобин синтезін азайтады, оның өзі
қанның белгілі бір көлемінде əуелі гемоглобиннің концентрациясын, кейін эритроциттер концен- трациясын азайтады. Тіндердің оттегімен қамтамасыз болуының адаптациялық (бейімделу) ме- ханизмдеріне айдалма қан көлемінің көбеюі жəне тіндерде оттегі бөлінуінің күшеюі (эритроцит- тердегі 2-3-дифосфоглицер қышқылы концентрациясының көбеюінің нəтижесінде) жатады.
Компенсаторлық механизмдер сарып болғаннан кейін тіндердің гипоксиясы туындап, цирку- ляторлық гипоксиялық синдром қалыптасады жəне құрамында темір бар ферменттер синтезі бұзылып, тіндер метаболизмі бұзылады.
Темір жетіспеушілігінде -глицерофосфат дегидрогеназа қоры таусылатындықтан бұл-шық еттердің қызмет қабілеті бұзылады. Неврологиялық өзгерістер көрініс береді, бірақ олардың пай- да болу механизмі əзірге белгісіз. ТЖА-да алдымен өте тез жаңарып тұратын эпителий тіні зақымдалады - асқазан-ішек жолының кілегей қабығы, тері жəне оның дериваттары семеді (атрофия).
Клиникасы. ТЖА клиникалық белгілері екі синдромның - жалпы анемиялық немесе цирку- ляторлы-гипоксиялық жəне сидеропениялық синдромдардың белгілерінен құралады.
Анемиялық синдромға тəн белгілер: əлсіздік, бас айналуы, талып қалу, жүрек соғуы, ентігу. Бұл белгілер гипоксиямен жəне бұлшық ет əлсіздігімен байланысты.
Сидеропениялық синдром құрамында темір болатын ферменттер жетіспеушілігінен туындай- тын трофикалық өзгерістердің симптомдарынан тұрады. Сидеропениялық синдром белгілеріне жататындар:
- тері жəне оның дериваттарының өзгерістері: терінің құрғақтығы, қол мен аяқта тілме- лердің болуы, ангулярлық стоматит (тілме, езулік); жадағайланған, аздап имектелген тыр- нақтар (койлонихиялар), тырнақтардың жұқарып, тез сынғыш болуы; шаштың жіңішкеруі жəне түсуі, шаштың сынғыштығы;
- асқазан-ішек жолының зақымдануы: дəмнің бұзылу, тағам ретінде борды, тіс пастасын,
сазды, шикі ұнды жəне т.б. тағамдық емес заттарды қолдануға құмарлық; глоссит белгілері бүртіктері семген, қызыл түсті, ауыратын тіл; атрофиялық гастрит белгілері, Пламер - Винсон синдромының белгілері: шашалу, құрғақ жəне қатты тағамды жұта алмау, оған қоса өңештің жоғарғы үштен бірінің спазмы (түйілгені) байқалады; нерв жүйесінің зақымдануы: парестезиялар, иісті қабылдаудың өзгеруі - керосин, бензин, ацетон, гуталин, резина иісіне құмарлық; қыз балаларда еріксіз несепке отыру сезімінің болуы, несепті түнде ұстай алмау, несепті күлген жəне жөтелген кезде ұстай алмау.
Объективті тексергенде келтірілген белгілерден басқа науқас адамның терісі мен кілегей қабықтарының қуқыл тартқан түсі көрінеді. Жүрек-тамыр жүйесі жағынан күшейген І тон, ане- миялық систолалық шу, тахикардия анықталады, АҚҚ қалыпты күйде немесе аздап төмендеген болады.
ТЖА ауыр түрінде жүрек əлсіздігі бой көрсетеді, əдетте оның ауырлық дəрежесі ІІ сатыдан аспайды.
Қосымша тексерулер. Шеткі қанда гипохромдық микроцитарлық анемия белгілері анықтала- ды: гемоглобиннің мөлшері 20-30-дан 110 гл аралығында, түс көрсеткіші, эритроциттегі гемо- глобиннің орташа мөлшері, эритроциттің орташа диаметрі азайған. Ретикулоциттер саны қалып- ты күйде немесе азайған. Анизоцитоз жəне пойкилоцитоз анықталады. Қан сарысуындағы бос темір азайған, қанның жалпы темірмен байланысу қабілеті күшейген, бос трансферрин 35,8 мкмольл жоғары жəне жалпы трансферрин 71,6 мкмольл жоғары көтерілген.
Сүйек миында - қызыл түйіршіктер өркені басым болады, эритронормобласттардың окси- фильдік түрлерінің азаюы есебінен олардың базофильдік жəне полихроматофильдік түрлері көбейген. ТЖА-да сүйек миында болатын ауруға тəн белгі - сидеробласттар (құрамында темір түйіршіктері бар эритрокариоциттер) санының (қалыпты күйде 20-40%) азаюы.
ЭКГ-да миокардтың жайылмалы өзгерістері белгілері - Р жəне R тісшелері вольтажының төмендеуі, Т тісшесінің инверсиясы, сирегірек ST аралығының изосызықтан төмен ығысуы анықталады, сонымен қатар жүректің электрлік систоласының (QT) ұзаруы байқалады.
ТЖА себебін анықтау үшін қан кетудің көзін табу керек, сондықтан мұқият клиникалық тексеруден басқа эндоскопиялық жəне басқа тексеру тəсілдерін қолдану керек. Əйелдерді гине- колог қарауы керек. Асқазан зақымданғанда ТЖА-ң темірдің сіңуінің бұзылысымен байланысын аспирациялық биопсия жəне қарапайым немесе максимальды гистамин тестісінің көмегімен дəлелдеуге болады.
Егер қан кетудің көзін анықтау мүмкін болмаса, онда жасырын қан кетуді анықтау үшін науқас адамға 51Cr таңбаланған өзінің эритроцитін егіп, кейін нəжістің радиоактивтілігін анықтайды. Жоғары дəрежелі радиоактивтілік қан кету көзі асқазан-ішек жолы екенін көрсетеді.
Созылмалы инфекция фонында дамыған анемияда инфекциялық - қабыну процесінің клини- калық белгілерімен қатар қанның жалпы темірмен байланысатын қабілетін анықтаған маңызды болып келеді; созылмалы инфекцияның постгеморрагиялық теміржетіспеушілік анемиядан ерекшелігі онда қанның темірмен байланысу қабілеті қалыпты күйде жəне төмен болатыны.
Диагнозын қою жəне екшеу-іріктеу диагнозы. ТЖА-ң диагнозын қою критерийлері: төменгі түс көрсеткіші, эритроциттер гипохромиясы, анизоцитоз жəне пойкилоцитоз, сарысу- дағы темір деңгейінің төмендеуі, қан сарысуының жалпы темірмен байланысу қабілетінің артуы (85 мкмольл жоғары), қан сарысуында ферритиннің азаюы (қалыпты күйде еркектерде - 30-300 мкгл, əйелдерде - 12-125 мкгл), десферал тестісінің (десферал қабылдағаннан кейін сау адамда темірдің несеппен бөлінуі көбейеді) ТЖА 0,2 мгтəул. төмен болатыны.
ТЖА-н қан сарысуында темір көп болатын басқа анемиялардан (талассемия, сидероахрести- ялық анемия) айыра білу керек. Талассемия үшін гемолиз белгілері (ретикулоцитоз, гипербили- рубинемия), талақтың өсуі, нысана тəрізді эритроциттердің болуы жəне олардың ішінде база- фильдік түйіршіктердің болуы, сарысу темірінің көбеюі жəне аурудың бір əулетте жиі болатыны тəн. Талассемияда сонымен қатар түс көрсеткішінің көзге түсерліктей төмендейтініне қарамастан гемоглобиннің орташа ғана азаятыны байқалады.
Сидероахрестиялық анемияда порфириндер алмасуының тұқым қуалайтын немесе жүре пай- да болатын алмасуының бұзылуы нəтижесінде темір эритроидтық клеткаларға енбейді. Мұның нəтижесінде қан сарысуында темір көп күйде өте төмен түс көрсеткіші болатын анемия пайда болады. Сүйек миында - қызыл түйіршіктер өркені тітіркенуі, құрамында темір бар эритроидтық клеткалардың көбейгені анықталады. Темір дəрілерімен емдеу сидероахрестиялық анемияларда нəтиже бермейді.
602
Қан сарысуында темір аз болатын гипохромды анемия өкпе сидерозында байқалады. Өкпе си- дерозында альвеолаларға қан құйылып, темір гемосидерин түрінде өкпеде жиналады. Аурудың негізін альвеолалардың базальды мембранасына қарсы антиденелер түзетін аутоиммундық про- цесс құрайды. Аурудың жиі белгісі қан қақыру. Өкпе сидерозы гломерулонефритпен қоса кез- десуі мүмкін (Гудпасчер синдромы).
Емі. Теміржетіспеушілік анемияның емі тек темірдің жетіспеушілігін тудыратын себепті жойғаннан кейін ғана табысты болады. Сондықтан себеп факторларға əсер етеді: қан кетудің көзін жою, инфекциямен күрес, ісікке қарсы ем, іштен туа болатын темір жетіспеушілігінің ал- дын алу шаралары.
ТЖА ауыратын адамдарға құрамында темір көп диета тағайындалады. Тамақтан асқазан-ішек жолы арқылы сіңетін темірдің ең жоғарғы мөлшері - бір тəулікте 2 г. Жануар текті тағамдардағы темір өсімдік тағамдарындағы темірге қарағанда анағұрлым көп сіңеді. Ауру адамға ұсынылатын тағамдар: сиыр еті, балық, бауыр, бүйрек, өкпе, жұмыртқа, сұлы, қарақұмық жармасы, ірі бұр- шақ, ақ саңырауқұлақтар, какао, шоколад, көкөніс, бұршақ, алма, бидай, шабдалы, жүзім, май шабақ, қара өрік, гематоген.
Тағаммен организмге енетін темірдің көлемі тек оның организмнен бөлінетін мөлшерін ғана толтыра алады. Темір препараттарын қолданбай темірдің жетіспеушілігі мен анемияны жою мүмкін емес. Дəрі құрамынан сіңетін темір мөлшері тағамнан сіңетін темір мөлшерінен кем де- генде 10 есе көп болады. Темірдің мұндай сіңу деңгейінде гемоглобиннің мөлшері тəулігіне 1% артып отырады.
Клиникалық практикада темір препараттарын ішке қабылдайды немесе парентеральды енгізеді.
Темір препараттарын ішке қабылдаған кезде қолданылатын басты принциптер:
- құрамында жеткілікті еківалентті темір бар препараттары мен темірдің сіңуін күшейтетін дəрілерді (аскорбин қышқылы, цистеин, янтарь қышқылы, фруктоза) қолдану;
- арнайы көрсетпелері болмаса, темірмен бір мезгілде В тобының витаминдерін, В12-вита- минін, фолий қышқылын тағайындау жəне темірдің сіңуін азайтатын тағамдар (құрамында фос- фор қышқылы, тұздар, кальций, фитин, танин бар) мен дəрілерді (тетрациклин, алмагель, магний тұздары) қабылдауға болмайды;
- егер темірдің ішекте сіңуі бұзылған белгілері болса, онда темір дəрілерін ішке қабылда- майды;
- темірмен организмді қанықтыру емі ұзақ болуы керек (кем дегенде 1-1,5 ай);
- гемоглобин көрсеткіші қалпына оралғаннан кейін темір препараттарымен сүйемел ем жүргізу қажеттігі.
Беретін препаратты таңдаған кезде ТЖА-да гемоглобин көрсеткіші организмге 30 мг-нан 100 мг дейін екі валентті темір енгенде ғана тиісті дəрежеге жететінін ескеру керек, сондықтан тəулігіне екі валентті темірдің 100-ден 300 мг дейін дозасын ішке қабылдау керек.
Ішке қабылданатын темір препараттары:
Темір сульфаты, таблетка 0,2 (60 мг темір), 1 таблеткадан 3 рет күнге;
Ферроплекс - темір сульфаты (0,05), аскорбин қышқылы (0,03), 1-2 дражеден күнге 3 рет; Актиферрин - құрама препарат, құрамында темір сульфаты (34,5 мг екі валентті темір) жəне
серин амин қышқылы бар; 1 капсуладан күнге 2-3 рет тағам қабылдаған кезде;
Актиферрин - композитум: құрамында темір сульфаты мен серин + фолий қышқылы(0,5 мг)
жəне цианкобаламин (300 мкг); тəулігіне 1 капсула (максимум 2-3 капсула);
Тардиферон, құрамында темір, мукопротеаза, аскорбин қышқылы бар; күнге 1-2 таблетка, та-
мақтан кейін;
Фенюльс - құрамында күкіртқышқылды темір (элементарлық темірдің 45 мг) мен витаминдер
құрамасы (аскорбин қышқылы, рибофлавин, тиамин, никотинамид, пиридоксин, пантотен қышқылы), тəулігіне 1 капсуладан 2 рет;
603
Сорбифер дурулес - құрамында темір сульфаты (екі валентті темірдің 100 мг) жəне аскорбин қышқылы болады; күнге 1-2 рет, тағам қабылдағанға дейін 30 мин. бұрын.
Ферлатум - құрамында екі валентті темірдің 40 мг 1 флаконда; 1 флаконнан күнге 2 рет, тамақ алдында.
Ферретаб - композитум, құрамына темір фумараты (элементарлық темірдің 35 мг) мен фолий қышқылы кіреді; ашқарынға 1 капсула күнге, мол көлемде су қосып қабылдау керек.
Хеферол - құрамында темір фумераты (115 мг элементарлық темір) болады; 1 капсуланы та- мақтан 30 мин. бұрын, судың мол көлемімен қосып қабылдайды.
Гемофер - темір хлоридының ертіндісі (44 мг элементарлық темір); 2 мл күнге 1-2 рет тамақ қабылдау кезінде немесе тамақ ішіп болған бойда қабылдайды.
Феррум-лек (мальтофер) - гидроксид полимальтозды комплекс (100 мг темір бар құрамында); 1 таблеткадан күнге 2-3 рет тамақ қабылдау кезінде немесе тамақ ішіп болған бойда қабылдайды. Ішке қабылдайтын (пероральды) дəрілермен гемоглобин қалпына оралғанға дейін емдейді,
одан кейін тағы да екі ай дəрінің жарты дозасын деподағы темір қоры толғанша қабылдайды. Ұзақ уақыт дəрінің үлкен дозасын бақылаусыз қабылдау ішкі органдардың гемосидерозын туды- руы мүмкін.
Темір препараттарын ішке қабылдаған кезде емнің тиімсіз болу себептері:
- темір жетіспеушілігінің болмауы (гипохромдық анемияның табиғатын теріс талдап, темір дəрілерін қате тағайындау);
- дəрі дозасының жеткіліксіз болуы;
- ем ұзақтығының жеткіліксіз болуы;
- дəрінің сіңуінің бұзылуы;
- қан кетудің жалғасуы;
- ТЖА-ң басқа анемиялық синдромдармен қоса кездесуі. Препараттарды парентеральды жіберу жолы сирек қолданылады. Темір дəрілерін парентеральды енгізу көрсетпелері:
- энтеритте ішекте дəрінің сіңуінің бұзылуы;
- жіңішке ішектің ауқымды резекциясы;
- пероральдық препараттарды қабылдау мүмкіндігінің болмауы.
Парентеральды қолданылатын темір дəрілері: феррум-лектің бұлшық етке егетін түрі, ампула-
да 2 мл (темірдің 100 мг), тəулігіне 1 рет егіледі; венаға егу үшін ішінде 1 мл дəрі бар ампула қолданылады, оның ішіндегі дəріні физиологиялық ерітіндінің 10 мл ерітіп, баяу венаға егеді.
Темір сорбиталы (жектофер, ектофер), 2 мл-де 100 мг темір болады; дене массасының 1 кг дəрінің 1,5 мг есебінде егіледі.
Венофер - 1 ампулада (5 мл) 100 мг темір болады; венаға егу үшін ертіндінің 2 мл физиологи- ялық ертіндінің 20 мл ерітіп, венаға баяу егеді.
Парентеральды жіберілетін темірдің жалпы дозасын формула бойынша анықтайды:
Д = 2,5 М х (16,5 - 1,3 Нв), бұл формуладағы М - науқас адам дене массасы (кг); Нв - қанның 100 мл граммен алынған гемоглобин мөлшері.
Темір препараттарын жеткілікті дозада еккенде емнің 7-10-шы күндері ретикулоцит санының көбейгені байқалады. Гемоглобин деңгейінің қалпына келуі көп жағдайда 3-4 апта ем жасағаннан кейін байқалады.
Темір дəрілерімен емдегенде байқалатын жағымсыз əсерлер: беттің қызаруы, жүрек айну, бас айналу, бас ауруы, терінің аллергиялық реакциялары, сирек - құсу, диарея, іштің ауыруы, арқаның ауыруы, тахикардия, транзиторлық гипотония; бұлшық етке еккенде инъекция орнында абсцесс түзілуі. Тістердің қоңыр түстеніп кетуі жəне нəжістің қара түске боялуы мүмкін.
Темір дəрілерін беруге қарсы көрсетпелер: гемохроматоз, темір дəрілеріне үстеме сезімтал- дық. Темір дəрілерін артериялық гипертонияда, ауыр коронарлық жетіспеушілікте, терінің ал- лергиялық ауруларында, бауыр мен бүйректің қызметінің ауыр бұзылғанында парентеральды беруге болмайды.
Прогнозы. Қан кетудің себептерін жойып, жүргізілген тиісті ем толық сауығуды тудырады.
Уақытша еңбекке қабілетсіздік сараптамасы (экспертизасы). Уақытша еңбекке жарамсы- здық мерзімі медициналық жəне əлеуметтік факторларға қарап анықталады. Ауыр дене қызметінде жəне залалды өндірісте еркектерде еңбекке қабілеттілік гемоглобиннің деңгейі 130
гл тең болғанда, əйелдерде - 120 гл тең болғанда, қалпына оралады. Жеңіл дене қызметінде ге- 604
моглобин деңгейі келтірілген мөлшерден 10 гл төмен, ой ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz