Тұтану катушкаларының ұшқын тұтану қозғалтқышында жұмыс істеуі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1. ХХ ғасырдың 80-90 жылдарындағы құрылғылар мен тұтану жүйелері.Даму тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Оталдыру жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Оталдыру жүйесі аспаптарының конструкциясы ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2. Оталдыру жүйесін жөндеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Іштен жанатын қозғалтқыштарды басқарудың микропроцессорлық жүйелерінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Тұтану катушкаларының ұшқын тұтану қозғалтқышында жұмыс істеуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1. Қазіргі заманғы тұтану катушкаларына қойылатын талаптар ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ

Жазбаша емтихандық жұмыстың өзектілігі: Ішкі жану қозғалтқышының жану камерасындағы жұмыс қоспасының тұтануы, іске қосу кезеңінде де, оның жұмысы кезінде де, цилиндрдің басына бұралған ұшқынның электродтары арасындағы электр разряды арқылы жүзеге асырылады. қозғалтқыш.
Шамның электродтары арасындағы үзіліссіз ұшқын жоғары кернеуде пайда болады. Жұмыс қоспасын тұтату - бұл жылу шығарумен жүретін отынның тотығуының күшті реакциясының басталуы.
Жоғары кернеу көзі аккумулятормен жұмыс жасайтын тұтану катушкалары немесе ток көзі мен трансформаторды біріктіретін магнето болуы мүмкін. Қоспаны электр разряды арқылы тұтату келесі артықшылықтарға ие: тұтану моментінің дәлдігі; қысқа мерзімді разряд процесі кезінде қоспаның тұтану сенімділігі; тұтану моментін оңай реттеу; тұтану құрылғыларының кіші өлшемдері мен салмағы.
Тізімделген артықшылықтар мен іске асырудың қарапайымдылығы автомобиль қозғалтқыштарындағы индуктивтілікте энергия жинақтайтын тұтану жүйелерін кеңінен қолдануды алдын-ала анықтады. Контейнерде энергияны сақтайтын тұтану жүйелері газ және жоғары жылдамдықты мотоцикл қозғалтқыштарында кеңінен қолданылады, олар ұшқын разрядының ұзақтығы үшін маңызды емес.
Тұтану катушкасымен жабдықталған қолданыстағы тұтану жүйелерін тұтану катушкасының жұмысын басқару әдісіне байланысты бірнеше топқа бөлуге болады: механикалық (контактілі) ажыратқышы бар батареяның тұтану жүйесі; контактілі транзисторлық тұтану жүйесі (KTSZ); контактісіз тұтану жүйесі (BSZ); микропроцессорлық тұтану жүйесі.
Қазіргі заманғы тұтану жүйелеріне келесі негізгі талаптар қойылады:
тұтану жүйесі барлық қозғалтқыштың жұмыс режимдерінде үздіксіз ұшқынды қамтамасыз ете отырып, ұшқынның ұшқын саңылауын бұзу үшін жеткілікті кернеуді дамытуы керек;
Оталдырғыш электродтар арасында пайда болған ұшқынның барлық мүмкін болатын қозғалтқыш жағдайында жұмыс қоспасын тұтату үшін жеткілікті энергиясы мен ұзақтығы болуы керек;
Тұтану сәті қатаң түрде анықталуы және қозғалтқыштың жұмыс жағдайына сәйкес келуі керек.
Қазіргі кезде тұтану жүйелеріне жоғары талаптар қойылады, атап айтқанда: сенімділіктің бір уақытта жоғарылауымен екінші кернеудің жоғарылауы; әр түрлі жұмыс жағдайында тұрақты ұшқын; айтарлықтай механикалық жүктемелер кезінде тұрақты жұмыс және т.б.
Классикалық (аккумуляторлық) тұтану жүйесін қолданған кезде мұндай талаптарды орындау мүмкін емес, өйткені бұл жағдайда екінші кернеуді арттырудың жалғыз жолы - үзіліс тогын көбейту. Алайда, белгілі бір мәннен жоғары (3,5-4,0 А) үзіліс ток күшінің жоғарылауы сөндіргіш контактілерінің сенімсіз жұмысына және олардың қызмет ету мерзімінің күрт төмендеуіне әкеледі.
Тұтану жүйесі әзірлеген екінші реттік кернеуді жоғарылату тәсілдерінің бірі жартылай өткізгіш құрылғыларды - басқарылатын кілттер ретінде жұмыс істейтін және тұтану катушкасының бастапқы орамындағы токты үзуге қызмет ететін транзисторларды қолдану болып табылады. Дамыған контактілі-транзисторлы, контактісіз, микропроцессорлы тұтану жүйелерінде индуктивті жүктемеде амплитудасы 10 А дейінгі токтарды ауыстыруға қабілетті ажыратқыш тізбектердің шығу сатысында қуатты транзисторлар бар (тұтату катушкасының бастапқы орамасы). .
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі зерттелген құбылыстың отандық технологияға қолданылатын айтарлықтай таралуымен байланысты және зерттелетін тұтану жүйесінің жұмысын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеу қажеттілігінде.
Зерттеу нысаны - катушканың тұтану жүйесі.
Зерттеу пәні - катушка үшін микропроцессорлық тұтануды басқару жүйесі.
Жұмыстың мақсаты - катушка үшін микропроцессорлық тұтануды басқару жүйесін құру, бұл қоспаның жақсы жануы есебінен қозғалтқыштың бүкіл жұмыс жылдамдығының диапазонында тиімділікті жоғарылатады және сәйкесінше отын шығынын азайтады. климаттық жағдайлар, сонымен қатар бағасы сапасы жағынан қазіргі заманғы аналогтардан кем түспейді.
Осы мақсатқа байланысты жұмыстың міндеттері:
oo Қолданыстағы тұтануды басқару жүйелеріне шолу;
oo Теориялық білімді қолдану;
oo Мәліметтер жинақтап, жұмысты қорытындылау.

1. ХХ ғасырдың 80-90 жылдарындағы құрылғылар мен тұтану жүйелері. Даму тенденциялары

Май толтырылған катушкалардың дәстүрлі дизайны сақталды. Алайда, жүйеде электронды қосқыш болған жағдайда, ажыратқыш істен шыққан кезде катушканы апаттық қызып кетуден (жарылыс) қорғау қажеттілігі туындайды. Бұл жағдай, тағы басқалары, катушкалар қаптамаларын жобалаудың жаңа технологиялық қағидаларының пайда болуына әкелді - құрғақ деп аталатын катушкалар жасау және тығыздалған май толтырылған қабықшалардан бас тарту. Жүйелердің энергетикалық көрсеткіштерінің жоғарылауына байланысты катушкалардың жоғары вольтты бөліктерінің диэлектрлік беріктігіне қойылатын талаптардың жоғарылауы беттің төзімділігі жоғары жаңа полимерлі материалдардың пайда болуына әкелді (мысалы, полибутилентерефталат - ПБТ). Осы материалдың және оның аналогтарының жоғары технологиялық қасиеттері олардың тұтану катушкаларын және автомобиль электр жабдықтарының басқа өнімдерін өндіруде кең таралуына ықпал етті.
Екі вольтты сымы бар катушкалар (екі сымды) заманауи тұтану жүйелерін жобалау кезінде жоғары вольтты ұшқынның таралуын жою процесінің басталуын белгіледі.
Тұтану дистрибьюторлары:
Тұтану дистрибьюторларының конструкцияларында контактілі сөндіргіштерден түпкілікті бас тарту болды және әртүрлі типтегі контактісіз орналасу датчиктеріне көшу орын алды. Магнетоэлектрлік және оптоэлектронды Холл эффект датчиктері кең таралған. Дистрибьюторлардың конструкцияларында жоғары вольтты қақпақтардың диаметрлері жоғарылағанын және PBT және басқа да жаңа полимерлер ұшқынға төзімділіктің қатаң талаптарына байланысты қолданылғанын атап өткен жөн.
Кейбір клапандар конструкцияларында иінді біліктің орналасу датчиктерімен бірге қосымша кірістірілген қозғалтқыштың білік фазасының датчиктері пайда болды. Жоғары вольтты ұшқынды таратудан бас тарту тенденциясы бензин қозғалтқыштарына арналған ATE өнімдерінің жалпы көлеміндегі дистрибьюторлар үлесінің төмендеуіне әкелді.
Электрондық ажыратқыштар:
Қалың қабатты гибридті технологияны және жер үсті монтаждау технологиясын қолдана отырып, энергияны сақтау процестерін оңтайландыру арқылы ажыратқыштар кішірейтілген болды. Коммутаторларды жетілдірудің тағы бір бағыты - бір кристалды биполярлы жартылай өткізгіш технологиясына негізделген мамандандырылған схемаларды қолдану. Мұнда SGS-Thomson-дан L497B микросұлбасын және басқа фирмалар шығаратын функционалды микросұлбаларды қолдануды айту керек. Ресейде гибридті қалың пленка технологиясына негізделген ажыратқыштар өндірісі Валеоның (Франция) лицензиясы негізінде игерілді. Мамандандырылған схеманың өндірісі (L497B аналогы) Ивано-Франковскіде (Украина) және Воронежде (Ресей Федерациясы) игерілген.
Оталдыру шамдары:
Шамдардың (мыс-никель, мыс-күміс, платина) аралас электродтарын, сондай-ақ көпэлектродты шамдар мен жер үсті разряды бар шамдарды қолданудың арқасында от алдырғыштардың жылу диапазоны кеңейді. Қабылданған шаралар қозғалтқыштардың және электр жүктемелерінің жылу сыйымдылығының жоғарылауымен жанғыш шамдар қорының көбеюін қамтамасыз етті.
Электрондық тұтануды және отын бүркуді басқару жүйесін құру бойынша жұмыстарды дамыту:
Технологияның басқа салаларында болғандай, моторды басқарудың күрделі функцияларын жүзеге асыру үшін аналогтық және сандық электрониканың әдістері мен құралдары қолданылды. Аналогтық құрылғылар цифрлық құрылғыларға қарағанда арзан және құрылымдық жағынан қарапайым болды. Аналогтық құрылғылар жаңа конструкциялардың ескі электромеханикалық құрылғылармен сабақтастығын қамтамасыз етті, өйткені олардың негізінде жасалған. Алайда, аналогтық жүйелердің бұл артықшылықтары олардың көлік құралдарын басқарудың электрондық жүйелерін дамытуда тұрақты позицияға ие болуына мүмкіндік бермеді. Сандық электронды технологияның қарқынды дамуы оның көлік құралдарын басқару жүйесін құру мақсатында барлық жерде таралуын анықтады.
Автомобильдік цифрлық электронды жүйелердің дамуындағы шешуші сәт неміс инженері доктор Хартигтің цифрлық тұтану жүйесін құруы болды.
Доктор Хартигтің негізгі (ізашарлық) жетістіктері: қозғалтқыштың иінді білігінің орналасуы мен жылдамдығы туралы ақпарат қозғалтқыш маховикінен немесе қозғалтқыштың иінді білігінің білігіне қатты бекітілген арнайы тісті дискіден алынады. Цифрлық жүйелер Еуропаға қарағанда ерте пайда болған Жапонияда ақпарат тұтану дистрибьюторының білігіне орнатылған тісті дискіден алынды;
* бірінші рет қозғалтқыштың айналу жылдамдығы туралы ақпаратты сандық кодтаудың екі әдісі ұсынылды және автомобиль үшін енгізілді;
* алғаш рет мембраналық вакуум датчигі мен жиілік модуляторы көмегімен жүктеме туралы ақпаратты кодтау әдісі ұсынылды;
* бірінші рет екі қорғасын катушкаларын пайдаланып төрт цилиндрлі қозғалтқыш цилиндрлеріне ұшқын тарату әдісі ұсынылды;
* алғаш рет айтылған идеялар тұтану жүйесінің бірыңғай дизайны шеңберінде кешенде жүзеге асырылды.
Доктор Хартигтің бұл идеяларының барлығы дерлік кейінгі басқару жүйелерінде қолданылды, дегенмен, олар басқа элементтер базасында және басқа фирмаларда жаппай өндірісте жүзеге асырылды.
Ресейде цифрлық микроэлектрониканың дамуының басталуы ХХ ғасырдың 80-жылдарының басы деп саналуы керек, ВАЗ автомобильдері (2109 отбасы), ZMZ 406 қозғалтқыштары бар ГАЗ цифрлық тұтану жүйесін құру бірлескен күш-жігермен жүзеге асырылды. отандық автомобиль және электронды өнеркәсіп, сонымен қатар ZAZ -1102 автомобильдері және ZIL автомобильдері. Автокөліктерге қойылатын техникалық талаптардың айырмашылығына қарамастан, тұтану жүйесі үшін электронды басқару блогының - контроллердің бірыңғай негізгі дизайнын жасау мүмкін болды. Контроллерді аппараттық енгізу отандық KR1823VG1 процессор чипін және ультрафиолет өшірумен қайта бағдарламаланатын жад микросхемасын (PROM) 27128 пайдалануға негізделген. Әр түрлі цифрлық логикалық және операциялық күшейткіштердің жеке ADC микросұлбалары қолданылды. Контроллердің көлемін кішірейту мақсатында микросұлбалар гибридті микрожинауларға біріктірілді. Технологиялық база және контроллерлер өндірісін ұйымдастыру Пловдивтегі (Болгария) мамандандырылған болгар-кеңес кәсіпорнында дайындалды. Осындай кәсіпорын Новополоцк қаласында (Беларуссия) болған. Болгарияда MC 4001-4004 контроллерлерінің өндірісі жылына бірнеше ондаған мың дана көлеміне жетті. Негізгі тұтынушы ВАЗ 21092 автомобильдерінің тұтану жүйесі үшін контроллерді қолданған Волжский автомобиль зауыты болды.
Жүйе контроллері қозғалтқыштың иінді білігінің орналасу датчиктерінен, температура сенсорынан, қабылдау коллекторының вакуумдық датчигінен, карбюратордың дроссельінің орналасу сенсорынан (бос тұрған бұранда) алынған ақпаратты талдады. Осы ақпаратқа, сондай-ақ ROM-да сақталған ақпаратқа сүйене отырып, контроллер тұтану уақытын есептеп, тұтану катушкаларындағы токты оңтайлы түрде ауыстырды және карбюратордың мәжбүрлі бос экономайзерінің (ЭПК) электромагниттік клапанын басқарды.
Алайда MC 400X сериялы контроллерлерге негізделген тұтану жүйесі өндіріс басталған кезде келесідей себептермен ұқсас шетелдік конструкциялардан артта қалды:
* шетелдік өлшемдердің ұқсас көрсеткіштерімен салыстырғанда контроллердің үлкен өлшемдері мен жоғары еңбек сыйымдылығы; процессордың және жад микросхемаларының ресурстарының шектеулі болуына байланысты тұтану уақытының қажетті сипаттамаларын ойнатудың төмен дәлдігі;
* отандық элементтер базасының болмауына байланысты контроллердің функционалдық мүмкіндіктерін кеңейтудің шектеулі болашағы.
Осы типтегі контроллерлердің шетелдік конструкцияларын іске асыру ХХ ғасырдың 90-жылдарында микропроцессорлық технологияларды қолдану негізінде жүзеге асырылды.
1.1 Оталдыру жүйесі

Оталдыру жүйесі қозғалтқыштың жұмыс істеу тәртібі мен режіміне сәйкес цилиндрлардағы жұмыс қоспаларының (газ қалдықтарымен араластырылған жанғыш қоспа) от алуы үшін қызмет етеді.
Оталдыру жүйесінің жұмысы қозғалтқыштың жану камерасында жұмыс қоспасының лап етуін тудыратын жоғары кернеу импульстарын генерациялаудан, осы импульстарды қозғалтқыштың талап етілетін фазасымен синхрондаудан және от алдыру импульстарын қозғалтқыштың цилиндрлары бойынша бөлуден құралады. Қозғалтқыш жұмысының тиімділігі мен төзімділігі, сондай-ақ өңделген газдардың улылығы жұмыс қоспасы лап еткен сәттегі ұшқын энергиясына тәуелді.
Қазіргі уақытта автомобильді бензинді қозғалтқыштарда тұтандырудың батареялық жүйесі қолданылады, ол автомобильді аккумуляторлық батарея кернеуін электр разрядының туындауына қажетті жоғары кернеуге түрлендіреді және қажет сәтте сол кернеуді от алдырудың тиісті білтесіне береді.
Оталу сәті тұтанудың озу бұрышымен сипатталады, ол ұшқын беру сәтіндегі білік жағдайынан піспек жоғарғы өлі нүктеге (ЖӨН) келетін жағдайға дейін саналатын иінді білік бұрылысының бұрышын білдіреді.
Автомобильдік тұтандыру жүйелері қажетті энергияны тікелей аккумуляторлық батареядан емес, энергияны аралық жинақтаушы - оталдыру катушкасынан алады. Атап өтетіні, батареялы заманауи автомобильді тұтандыру атауы бұрындағы тұтандыру жүйелі автомобильдерге қолданылатынға қарағанда магнетодалы (жоғары вольтты импульстар генераторы).
Қозғалтқышы бензинмен жұмыс істейтін автомобильдерде олардың мақсатына, класына және шыққан жылына байланысты тұтандырудың әртүрлі жүйелері қолданылады. Тұтандырудың барлық қолданыстағы жүйелері электр энергияны цилиндрларға бөлу қағидасы бойынша екі топқа бөлінеді:
■ механикалық таратқыш жүйелер тарихи тұрғыдан ең көп тараған, алайда қазіргі уақытта іс жүзінде өндірілмейді. Олар классикалық түйіспеліге, түйіспелі-транзисторлыққа және түйіспесізге (Холл датчигін немесе магнитті-электрлік датчикті қолданумен) бөлінеді;
■ микропроцессорлы таратқыш жүйелер энергия қозғалтқышты басқарудың электрондық жүйесі (ҚБЭЖ) құрамына кіреді және көп шығысты катушкалармен немесе тұтандырудың әрбір білтесіне жеке катушкалармен ерекшеленеді.
Механикалық таратқыш жүйелер. Тұтандырудың түйіспелі жүйесіне мыналар кіреді: оталдыру катушкасы; оталдыруды таратқыш, ол төмен кернеулі үзгіштен және жоғары кернеулі тоқты таратқыштан тұрады; оталдыру білтесі; жоғары кернеу жетегі; оталдыруды сөндіргіш (1сурет).
Тұтандыру жүйесінің сұлбасы екі электрлік тізбектен тұрады: төмен кернеулі тізбек (алғашқы) және жоғары кернеулі тізбек (екінші). Алғашқы тізбекке оталдыруды ажыратқыш, қосымша кедергі, оталдыру катушкасының алғашқы орамы, төмен кернеулі тізбекті үзгіш және конденсатор кіреді.
Екінші тізбекке оталдыру катушкасының екінші орамы, жоғарғы кернеулі тоқты таратқыш және оталдыру білтесі кіреді.

1 - сурет. Оталдырудың түйіспелі жүйесі:

а -- қондырғы; б -- сұлба; 1, 9 -- таратқыштар; 2, 5 -- сымдар; 3 -- білте; 4 -- ажыратқыш; 6 -- катушка; 7,11,12 -- түйіспелер; 8 -- ротор; 10 -- жұдырықша; 13 -- конденсатор; 14 -- үзгіш; 15,16 -- орамдар; 17 -- кедергі

2-сурет. Оталдыруды таратқыш:
1 -- білік; 2 -- қаңқа; 3 -- конденсатор; 4 -- реттеуіш; 5 -- диафрагма; 6, 12 -- қақпақтар; 7, 15 -- серіппе; 8 -- тарту күші; 9,16, 19 -- пластина; 10 -- ротор; 11, 13,14 -- электродтар; 17 -- жүк; 18 -- жұдырықша; 20 -- түйіспе
Оталдыру ажыратқышы қосылып тұрғанда және төмен кернеулі ток үзгішінің түйіспелері тұйықталған кезде алғашқы тізбек бойынша аккумуляторлық батареядан немесе генератордан ток өтеді.
Оталдыру катушкасының алғашқы орамы бойымен өтіп, тоқ күшті магнитті өрісті тудырады. Үзгіш түйіспелерін ажыратқан кезде (жұдырықша түйіспелі тетікке дөңіспен жүгіріп тұрады) төмен кернеулі тізбектегі тоқ өшеді, пайда болған магнитті өріс жоғалады. Сонымен қатар магнитті өріс оталдыру катушкасының екінші орамымен түйіседі де, онда жоғары кернеулі тоқ индукцияланады. Жоғары кернеулі тоқ оталдыру таратқышының роторына тақалады (2сурет), онда ол жұдырықшамен бірге айналады. Үзгіш түйіспелерін ажырату сәтінде жоғары кернеулі тоқ оталдыру білтесімен жалғанған оталдыру таратқышы түйісіпелерінің біріне келіп түседі. Оталдыру білтесі электродтарының арасындағы ұшқынды разряд сол уақытта жұмыс массасын сығу аяқталған, яғни кейінде қозғалтқыш жұмысының тиісті тәртібіндегі цилиндрда пайда болады.
Оталдырудың түйіспелі жүйесі цилиндрлар саны, сығу дәрежесі және иінді білік айналуының максималды жиілігі артқан кезде автомобиль қозғалысының сенімді жұмысын қамтамасыз етпейді. Осындай қозғалтқыштардың сенімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін оталдыру жүйесінің бірінші тізбегіндегі (төменгі кернеу тізбегі) тоқ күшін арттыру қажет, бұл үзгіш түйіспелерінің күйіп кетуі салдарынан қызмет мерзімінің төмендеуінен мүмкін емес.
Оталдырудың түйіспелі-транзисторлы жүйесі түйіспелі жүйемен салыстырғанда қозғалтқыштың анағұрлым сенімді жүйесін қамтамасыз етеді. Ол жоғары кернеу тоғын 25%-ға астамға, сондай-ақ энергия мен ұшқын разряды ұзақтылығын (шамамен 2 есе) арттырады, бұл қозғалтқыштың цилиндрларында тіпті азайған жұмыс қоспасының толықтай жанып кетуіне әкеледі.
Түйіспелі-транзисторлы оталдыру жүйесінің негізгі ерекшелігі оталдыру катушкалары мен үзгіш түйіспелері арасындағы алғашқы тізбекке қосылған транзисторлық коммутатор түйіспелерді сөндіреді.
Оталдырудың түйіспесіз жүйесі анағұрлым сенімді, өйткені оталдыру білтелерінде тұрақты ұшқын алуға және қозғалтқыш жұмысының әртүрлі тәртіптерінде анағұрлым берік жанғыш жұмыс қоспасын алуға мүмкіндік береді. Бұл жүйенің негізгі ерекшелігі түйіспесіз датчик болып табылады, ол механикалық тозуға ұшырамайды (3-сурет).

3-сурет. Датчик -- оталдырудың түйіспесіз жүйесінің таратқышы:
1 -- ротор (жүгіртпе); 2 -- қақпағы; 3 -- Холл датчикті вакуумдық автоматтың жылжымалы торабы; 4 -- тұйықтауы бар орталықтан тепкіш автомат; 5 -- магнета; 6 -- қалқымалы жалғастырғыш; 7 -- штифт; 8 -- датчик қаңқасы

4-сурет. Оталдыру катушкасы:
1 -- кедергі; 2 -- қақпақ; 3 -- қаңқа; 4 -- май; 5, 6 -- орамдар; 7 -- жұдырықша таратқыш

Микропроцессорлық таратқышты жүйелер. Энергияны микропроцес- сорлық тарататын заманауи автомобильдердің оталдыру жүйесінде айналатын бөлшектер мен механикалық қосылатын түйіспелер жоқ, бұл барлық жүйенің анағұрлым сенімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, ұшқын энергиясын арттырады және қоспаны уақытылы тұтандырады.
1.2.Оталдыру жүйесі аспаптарының конструкциясын қарастырайық.
Оталдыру катушкасы (4сурет) 12 В төмен кернеулі тоқты жоғары кернеулі тоққа түрлендіреді, ол оталдырудың түйіспелі жүйесінде 16... 20 кВ және түйіспелі-транзисторлы және түйіспесіз оталдыру жүйесінде 20.25 кВ жетуі мүмкін.
Электр техникалық жұқа болат жаймалардан тұратын түйіспелі жүйенің оталдыру катушкасының жүрекшесінде екінші орам оралған, онда диаметрі 0,07 мм оқшауланған мыс сымды оралым саны (21 000) көп. Бірінші орамда диаметрі 0,57 мм оқшауланған мыс сымының 308 орамы бар. Алюминий қорытпасынан құйылған қаңқаның ішкі жағы трансформаторлық маймен толтырылған, ол оталдыру катушкаларының орамын салқындатуды және оқшаулауды жақсартады. Катушканың пластмасса қақпағында бірінші және екінші орам шығыстары бар. Катушканың сыртқы қаңқасында қосымша кернеу бар, ол бірінші орамға қосылған және қозғалтқыштың иінді білігінің айналу жиілігіне байланысты орамдағы тоқты автоматты түрде реттейді.
Осындай қондырғы басқа оталдыру жүйелерінде де қолданылады. Ерекшелігі оралатын деректерінде (бірінші орамда анағұрлым төмен кедергі, екенші орамда орамдар саны көп және т.б.). Кейбір заманауи микропроцессорлық жүйелерде катушкалар екі немесе төрт жоғары вольтты шығыстан тұратын, оталдыру модулі түрінде орындалған.
Оталдыруды таратқыш (2суретті қара) төмен кернеулі тоқ тізбегінің механикалық ретті тұйықталуын және тұйықталмауын қамтамасыз етеді және жоғары кернеулі тоқты қозғалтқыштың цилиндрларына таратады.
Оталдырудың түйіспелі жүйесінде озу оталдыру бұрышын орталықтан тепкіш және вакуумды реттеуішті оталдыру таратқышы қолданылады. Ол алюминий қорытпасынан құйылған бір жалпы қаңқада орнатылған үзгіштен және таратқыштан құралған. Таратқыштың қаңқасында үзгіш жұдырықшасы, таратқыш роторы және орталықтан тепкіш реттеуіш жетегінің білігі орнатылған, ол қозғалтқыштың иінді білігінің айналу жиілігіне байланысты озу оталдыру бұрышын автоматты түрде өзгертеді. Білік айналған кезде жұдырықша үзгіш түйіспелерін ағытады. Білікпен бірге ротор мен ортадан тепкіш реттеуіш айналады. Орталықтан тепкіш жүгі металл керамикалық, ол үзгіш жұдырықшасымен байланысқан тірек пластинада осьтерде орнатылған.
Оталдыру таратқышы білігінің айналу жиілігінің артуына қарай ортадан тепкіш күш әсерінен жүктер таралып, пластинаға тіреледі, серіппе кедергісінен өтіп, озу оталдыру бұрышын өзгертіп, білікке қатысты үзгіш жұдырықшасын бұрады. Оталдыру таратқышының қақпағында төрт бүйірлі электрод пен орталық электрод бар. Бүйірлі электродтар оталдыру білтелерімен, ал орталық электрод жоғары кернеулі сымдармен оталдыру катушкасымен байланысқан, сымдарда оталдыру жүйесімен туындайтын радиокедергілерді кеміту үшін ұзындығы бойымен таратылған кедергі бар. Жоғары кернеулі тоқ орталық электрод арқылы радиокедергілерді, орталық және сыртқы байланыстарды басу үшін кедергіден тұратын айналып тұрған ротордың электродына түседі. Ротор электродынан тоқ қозғалтқыштың жұмыс тәртібіне сәйкес бүйір электродына өтеді.
Оталдыру таратқышының қаңқасында конденсатор және вакуумды ротор орнатылған. Конденсатор үзгіш түйіспелерін күйіп кетуден қорғайды және оталдыру катушкасының екінші орамында жоғары кернеулі тоқты арттырады. Ол паралелль түрде үзгіш түйіспелеріне қосылған. Вакуумды реттегіш қозғалтқышқа түсетін жүктемеге және карбюратордың дроссельді қақпағы астындағы ыдырауға байланысты озу оталдыру бұрышын автоматты түрде өзгертеді. Диафрагма мен қақпақ арасында орналасқан және дроссель қақпақтың қаңқасымен біріктірілген қуыста автомобильге түсетін жүктеме артқан кезде ыдырау артады. Диафрагма серіппе кедергісін жеңіп, иіледі және тартқыш күш арқылы түйіспелері бар пластинаны үзгіш жұдырықшасына қатысты бұрады, сөйтіп озу оталдыру бұрышы өзгереді. Оталдыру таратқышы қозғалтқыштың алдыңғы бөлігінің сол жағында тігінен орнатылады және оның білігі май сорғысы жетегі білігінен тегершік көмегімен айналымға келтіріледі.
Оталдырудың түйіспесіз жүйесінің датчик-таратқышы төмен кернеулі басқару импульстарын электрондық коммутаторға жібереді және жоғары кернеулі басқару импульстарын оталдыру білтелері бойынша таратады. Датчик- таратқыш -- төрт ұшқынды, озу оталдыру бұрышын вакуумды және орталықтан тепкіш реттеуішті -- кіріктірілген түйіспесіз микроэлектронды датчигі бар.
Датчик жарықты конструкциялы. Жарықтың бір жағында сезімтал элемент, екінші жағында тұрақты магнит орналасқан. Датчиктің жарығында тұйықтаушы тұр -- төрт кертікті болат цилиндрлі экран. Тұйықтаушы озу оталдыру бұрышын орталықтан реттеуіші пластинасының төлкесімен берік бекітілген және сонымен бірге айналады. Айналған кезде тұйықтаушы датчиктік сезімтал элементіне әрекет ететін магниттік ағынды кезеңмен тоқтатып тұрады да, датчик импульстарды электрондық коммутаторға жібереді, ол оларды оталдырудың бірінші орамындағы тоқ импульстарына түрлендіреді.
Оталдырудың датчик-таратқышы қозғалтқыштың артқы бөлігінде көлденең орнатылуы мүмкін, бұл жағдайда оның білігі жалғастырғыш арқылы таратқыш білігінен айналымға келтіріледі, жалғастырғыштың дөңесі таратқыш білігінің соңындағы ойыққа кіреді.
Оталдырудың түйіспелі-транзисторлы жүйесінің коммутаторы үзгіш түйіспелерін ыдыратқан кезде төмен кернеулі тоқ тізбегін сөндіруге арналған. Транзисторлы коммутатордың қаңқасы алюминий қорытпасынан құйылған, ол жақсы салқындатылу үшін арнайы қабырғалармен жарақталған. Транзистор арнайы ойықта, ал қалған элементтері коммутатор қаңқасының ішінде орналасқан. Электролитті конденсатор және импульсты трансформатор жеке орналасқан. Қалған элементтері сығымдалған массамен құйылған және жылуды тартқышпен жарақталған жалпы блокқа біріктірілген. Коммутатордың төмен жағын металлмен жабылған, ол қаңқаға тойтармамен бекітілген.
Оталдырудың түйіспесіз жүйесінің коммутаторы түйіспесіз микроэлектронды датчиктің басқарушы импульстарын оталдыру катушкасының бірінші орамындағы тоқ импульсына түрлендіреді. Жүйелерде электронды коммутатор қолданылады. Кернеу максималды мәнге жеткенде, түйіспесіз датчиктен оң импульс өткен кезде коммутатордың шығыс транзисторы ашылады және оталдыру катушкасының бірінші орамы бойымен тоқ өтеді. Датчиктің шығысында кернеу минималды мәнге түскен сәтте коммутатордың шығыс транзисторы жабылады, оталдыру катушкасының бірінші орамының тізбегі үзіледі және оның екінші орамында жоғары кернеулі импульс индукцияланады.
Оталдыру білтесі қозғалтқыш цилиндрында электрлік ұшқын алуды қамтамасыз етеді, ұшқын білте электродтарына жоғары кернеу берген кезде қозғалтқыш цилиндрында жұмыс қоспасының тұтануына арналған. Білте жұмыс қоспасын мәжбүрлеп тұтатын іштен жану қозғалтқыштың оталдыру жүйесіндегі маңызды элементі болып табылады.
Орындалуы бойынша білте қалқаланған және қалқаланбаған (ашық) болып бөлінеді, жұмыс қағидасы бойынша -- ауа ұшқынды аралықпен, сырғымалы ұшқынмен, жартылай өткізгішті, эрозиялы, көп ұшқынды (конденсаторлық), құрамдастырылған болып келеді.
Болат қаңқада жүрекше өткізілген, ол керамикалық оқшаулауыш, оның ішінде түйіспелі өзекше мен орталық электрод орналасқан. Түйіспелі өзекше оқшаулауыш арқылы газды өткізбейтін тоқ өткізетін шыны қымтақпен құйылған. Өзекшенің жоғарғы ұшының бұрандасында жоғары кернеу сымының ұшын қосу үшін түйіспелі төлке бұралады. Білте қаңқасының жоғарғы жағында кілтпен бұралатын алтықырлы бұранда бар, ал төменгі жағында сыртқы бұранда орналасқан, оның көмегімен білте цилиндрлар блогының бастиегіне бекітіледі (5-сурет).

5-сурет. Оталдыру білтесі:
1 -- өзекше; 2 -- оқшаулауыш; 3 -- алтықырлы бқранда; 4 -- шыны қымтақ; 5 -- қаңқа; 6 -- тығырық; 7 -- сақина; 8 -- бұранда; 9,10 -- электродтар

Қаңқаға бүйір электрод жалғанған. Қаңқа мен оқшаулауыш арасындағы саңылауды бітейтін мыс тығырық бір уақытта жылуды оқшаулауыштан қаңқаға жіберіп, оқшаулауыштың жылу конусының температурасын белгілі бір шектерде (500... 600 °С) ұстайды, бұл қозғалтқыштың қалыпты жұмыс жасауы үшін қажет.
Білте оқшаулауыштың жылу конусындағы температура 400.900°С болғанда жұмыс істейді. Конустағы күйік оны 400.500 °С температураға дейін қыздырғанда кетеді. Бұл температураны білтені өздігінен тазалау температурасы деп атайды. Егер білте бөлшектерінің температурасы 850.900 °С асып кетсе, қысу кезінде қоспа ұшқын пайда болғанға дейін мерзімінен бұрын тұтанып кетуі (шоқтан тұтану) мүмкін.
Барлық білтелер үшін температураның өзгеруінің оңтайлы диапазоны барлығына дерлік бірдей, ал олардың жұмысының жылу шарттары әртүрлі қозғалтқыштарда елеулі түрде ерекшеленетін болғандықтан, білтелер әртүрлі жылу сипаттамасымен (шоқтан тұтану саны) әзірленеді.
Білтенің шоқтан тұтану санын бағалау критерийі дерексіз көрсеткіш, ол орташа индикаторлық қысымға пропорционал және шоқтан тұтатып оталдыру шамасына сәйкес келеді. Шоқтан тұтану саны оталдыру білтесіне жылу жүктемесін шоқтан тұтану пайда болғанға дейін арттыру жолымен бір цилиндрлы қозғалтқышты сынау қондырғысында анықталады. Шоқтан тұтану саны сандардың келесі қатарынан таңдалады: 8, 11, 14, 17, 20, 23, 26.
Оталдыру білтесі маркаланады, мысалы А17ДВ. Маркалаудағы әріптер мен цифрлар келесіні білдіреді: А -- бұранда М14 х 1,25; 17 -- шоқтан тұтану саны; Д -- бұранда ұзындығы, ол 19 мм тең; В -- оқшаулауыштың қаңқадан шығып тұратын төменгі бөлігі.
Атап өтетіні, оталдыру білтесі мен катушка -- оталдырудың барлық автомобильдік жүйелерінің өзгермейтін элементтері. Оталдырудың механикалық таратқышты білтесі мен оталдыру катушкасы жоғары кернеулі сымдармен жалғанған. Бұл сымдарда жұмыс істеу кезінде оталдыру жүйесімен туындайтын радиокедергілерді кемітуге арналған ұзындығы бойымен таратылған арнайы оқшаулағыш бар. Осы мақсатта оталдырудың кейбір жүйелерінде білтелердің ұштарында кедергіні басатын оқшаулағышы бар.

2. Оталдыру жүйесін жөндеу

Оталдыру жүйесін күту жұмысын айналмалы бөлшектерді майлап және өткізгіштер мен түйіспелердің қосылған жерлерін таза ұстау деп түсіну керек.
Жұмыстың шаң-тозанның ортасында өтетін кезі болғанда оталдыру жүйесінде ақау түсуінің барлығына кір мен тозақ себеп болады. Майлағанда майдың жетіспеуі каншалықты зиянды болса майдың артық болуы да соншалықты зиянды екені жөніндегі ережені естен шығармау керек. Майдың артығы изоляциялаушы бөлшектерге тиіп, олардың изоляциялаушылық қасиетін жойып жібереді. Майдан орамдар бұзылады, конденсатор істен шығады, үзгіштің түйіспелері бұзылады, себебі үшқын шығаратын түйіспелер, әсіресе минералдық майлардың буынан тез бұзылатындыгы байқалған.
Саңылаудың мөлшері щуппен өлшенеді. Түйіспелердің арасындағы сақылау ең үлкен ажырап кеткенде 0,3-0,4 мм-ге тең болуға тиіс.
Саңылаудың керекті шамасын орнату үшін үзгіш тесігінің түйіспелік винті бір жагына қарай бұрап жеткізіледі. Винттің түйіспесі арнаулы кілтпен бұралады. Үзгіштің түйіспесін қараған кезде, бірінші орамның изоляцияланған ұшы қосылған щетка мен үзгіштің қосылган жерінің түйіспесін де тексеру керек. Түйіспенің бетінде тозаң және жасыл дақ пайда болса, оларды тазарту керек.
Ұшқынның жоқтығынан цилиндрлердің біреуі жұмыс істемейді. Мұндай жағдайларда берілген жұмысты орындауға мотордың қуаты жетіп тұрганының өзінде мотордың жұмысын одан әрі созуга тіпті болмайды. Жұмыс істемейтін цилиндр жанғыш қоспаны сорып ала береді де, ол қоспа жанбай конденсацияланып, цилиндрдің ішкі бетіне сұйық отын қаптайды, бұл сұйық отын цилиндрдің қабырғаларынан мотор картеріне құйылады.
Мотордың картеріне құйылған отын жағармайды сұйылтып, мотордың барлық үйкелетін бөлшектерін бүлдіре бастайды. Сонымен қатар, жұмыссыз цилиндр иінді білікке жүктің біркелкі түспеуіне себеп болады.
Мотордың жұмысты дұрыс не бұрыс істеп тұрғанын дыбысына карай айыруға болады. Егер, мысалы, төртінші цилиндр жұмыс істемей қалса, онда мотордың дыбысы өзгереді. Тіпті мотордың іркіліп соққанын байқауға болады, бір, екі, үш, тыныс т.т мүны "мотор үш соқты" деп те айтады.
Ұшқынның шықпай қалу себебін анықтаудан бұрын, мотор тоқтағанша қай цилиндрдің жұмыс істемейтінін біліп алу керек. Жұмыс істемейтін цилиндрді анықтау үшін жеке шамдарды кезекпе-кезек массаға қосады да, шығару дыбысына қарай бұзылғаны қайсысы екенін табады. Шамның орталық электродын массаға қосқанда шығару дыбысы өзгерсе, онда цилиндр дұрыс жұмыс істейді. Егер дыбысы өзгермесе, цилиндр жұмыс істемейді.
Тәжірибелерге қарағанда, тарату-үзгіш түрлерінің қайсысы болғанда да шамдардың бұзылуынан бір не екі цилиндр жұмыс істемейді. Міне, сондықтан алдымен шамды тексеру керек. Өзімізге белгілі оны не күйе басуы мүмкін, не саңылауы дұрыс болмауы немесе изоляциясы жарылған болуы мүмкін.
Күйені тазартып кетіреді, саңылауды реттеп орналастырады, фарфор жарылған болса, изоляторды немесе шамды бүтіндей алмастырады. Кейде цилиндр шамнан басқа себептерден істемей қалады, оны жұмыс істейтін цилиндрдің шамдарын жұмыс істемейтін цилиндрдің шамдарына алмастыру арқылы анықтауға болады.
Сымдар түзу болғанда, көп цилиндрлі мотордың бір немесе екі цилиндрінде ұшқын туғыза алмай магнетоның бұзылуы таратқыштың түйіспелерінің сынуынан немесе олардың ластануынан не, т.б. бұзылуынан болуы мүмкін.
Моторды жүргізер алдында барлық шамдардан ұшқын шықпайды немесе мотор жұмыс істеп тұрып, бірден кенет тоқтап қалады. Тарату-үзгішпен оталдырған жағдайда алдымен шамдарды тексеру керек, жоғары кернеулі түйіспелердің ұшқын беретіндігін тексеру керек. Ол үшін сымның бір ұшын жоғары кернеулі түйіспеге басып тұрып, екінші ұшын массадан 3-5 мм аралықта ұстау керек. Тарату-үзгіш роторы айналдырғанда ұшқын шықса, онда әрине орамның, конденсатордың және үзгіштің түзу болғаны, бұзылған жерді жоғары кернеулі токтың якорьден тысқары жолынан іздеу керек.
Ұшқын шықпай қалса, үзгіштің түйіспелерінің күйіп және олардың арасындағы саңылауды тексеру керек. Егер барлық қолданған шаралардан кейін бәрібір ұшқын шықпаса, онда сөз жоқ орам немесе конденсатор бұзылған. Конденсатордың бұзылғандығын үзгіштің түйіспелерінің арасындағы айқын ақ ұшқынға карап анықтауға болады. Шамдардың бәрінің жанбай қалуына моторды тоқтатқанда бірінші орамды массаға қосатын түйіспе мен сымның бұзылғандығы да себеп болады.
Электржабдықтарының барлық жұмыс істемеулерінің шамамен 10... 12%- ы оталдыру жүйесіне тиесілі және көптеген жағдайларда бұл жұмыс істемеулер отынның артық шығындалуының және қозғалтқыш қуатының төмендеуінің, сондай-ақ автомобильдің динамикалық сапаларының нашарлауының себебі болып табылады.
Оталдыру жүйесінің жұмыс істемеуінің себептері мыналар:
■ жоғары кернеу сымдары оқшауларының тесілуінен от алдыру білтелерінде жоғары кернеудің болмауы, от алдыру білтесінің жылу конусында күйіктің пайда болуы, білте оқшаулауышының жабылып қалуы, оталдырудың классикалық және түйіспелі-транзисторлы жүйесінің үзгіш тетігінің кептелуі салдарынан алғашқы тізбектің үзілуі, түйіспелердің жанып кетуі, таратқыштың жоғары вольтті қақпағының тесілуі немесе орталық түйінінің жұқарып кетуі, таратқыш жүгіртпесінде кедергіні жоятын резистрдың тесілуі немесе жанып кетуі, оталдырудың алғашқы орамының үзілуі және коммутатордың шығыс транзисторының тесілуі;
■ қозғалтқышты әзер қосу немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.