Туризм саласындағы мамандарды даярлаудың теориялық аспектасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Туризм саласындағы мамандар даярлаудың бағыттары мен ерекшеліктері
Дайындаған: Аманкосова М.А.
Ғылыми жетекші Сейтов Н
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ТУРИЗМ БАКАЛАВРЛАРЫН ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Туризм үшін кадрлар даярлау модельдерінің құрылымы мен мазмұнын талдау әдістемесі
Туризм және сервис саласындағы кадрларды оқыту мен даярлаудың әлемдік тәжірибедегі жүйелері
1.3 Туризм саласындағы мамандарды даярлаудың теориялық аспектасы
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕРІН ДАМЫТУДАҒЫ КАДР МӘСЕЛЕСІ
2.1 Туристік кластарді дамытудағы кадр мәселесін зерттеу және оны шешудің алғышарттары
2.2 Туризм кадрларын дайындауда білім беру жүйесін реформалау және дамыту тұжырымдамасы
2.3 Қазақстанның туристік ирндустриясы үшін кадрларды үздіксіз даярлаудың отандық жүйесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Адамдардың жаңа, белсенді демалу және басқа елдер мен континенттердің өкілдерімен қарым-қатынас жасау қажеттіліктерін жүзеге асырудың ең көп таралған әдістерінің бірі туризм болды. Туризм индустриясы бүкіл әлемде белсенді дамып келеді. Ол экономиканың осы саласы үшін жоғары білімі бар мамандарды даярлау сапасын арттыруды талап етеді. Туризмнің әлеуметтік-экономикалық саласының проблемаларын талдауға және кадрларды кәсіби даярлау деңгейіне қойылатын талаптарды қалыптастыруға 1990 жылы құрылған Туризм және саяхат жөніндегі Дүниежүзілік кеңес (WTTC) және БҰҰ-ның мамандандырылған агенттігі және туризм саласындағы жетекші халықаралық ұйым болып табылатын Дүниежүзілік туристік ұйым (UNWTO) маңызды үлес қосты. Туризм бойынша жоғары кәсіптік білім беруді дамыту кадрларды сапалы даярлау қажеттілігімен негізделген. Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасында туристік саланы дамытудың арқасында туризм факультеттерінің саны күрт өсті. Қазақстан Республикасының Туризм бакалаврларын даярлау бағдарламалары, студенттердің теориялық және практикалық дайындығының өзара тығыз байланысын қамтамасыз ететін қолданылатын білім беру технологиялары әлемдік педагогикалық және туристік қоғамдастықтың мойындауына ие болды. Жыл сайын әлемнің түкпір-түкпірінен миллиондаған туристер Нұр-сұлтан, Алматы, Павлодар, Шымкент, Қарағанды сияқты Қазақстан Республикасының қалаларына барып, көрсетілетін туристік қызметтердің сапасын бағалайды. Қазақстан Республикасына келетін туристер санының артуы туризм саласындағы мамандардың жоғары қызмет көрсету деңгейі мен кәсібилігін көрсетеді. Кез-келген елдің, оның ішінде Қазақстанның тәжірибесі ерекше, салыстырмалы педагогика үшін қызықты және оның туризм мамандарын даярлау саласындағы тәжірибесін зерттеуде назар аударуға тұрарлық, сонымен қатар ғылыми және практикалық қызығушылық тудырады. Қазақстанның жоғары оқу орындарында туризм саласы бакалаврларының теориялық және практикалық дайындығының өзара байланысында Қазақстан Республикасының оң тәжірибесін бейімдеу мүмкіндігі осы зерттеуді өзекті етеді.
Осы зерттеу тақырыбының өзектілігі қазіргі уақытта төмен деңгейде тұрған жоғары білікті кадрларды даярлаумен байланысты қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы туризмді дамытудың негізгі проблемаларының бірімен айқындалады. Өзекті міндеттер: туристік индустрия саласындағы мамандарды даярлау, біліктілігін арттыру, сабақтас мамандықтарға оқыту, туристік қызметтердің Әлемдік және ішкі нарықтарында тез өзгеретін жаңа экономикалық жағдайларды білетін мамандардың кәсіпкерлік корпусын қалыптастыру болып табылады. Соңғы уақытта әлемде және Қазақстанда туризм индустриясындағы мамандарды оқытудың инновациялық түріне көшуге байланысты үрдіс қалыптасты, алайда, қазіргі уақытта туризм индустриясы үшін кадрларды үздіксіз даярлаудың бірыңғай тұжырымдамасы мен әдістемесі жоқ. Бір жағынан, кәсіби туристік білім беруде жоғары білікті кадрларды даярлаудың жеткілікті тәжірибесі әлі жинақталған жоқ. Екінші жағынан, шетелдік тәжірибені соқыр көшіру тиімсіз, өйткені дамыған елдерде кадрлар даярлаудың салалық жүйелері Қазақстанның үлесі мардымсыз әлемдік туристік нарық шеңберінде Ұлттық туризмді дамыту міндеттерін шешуге бағытталған.
Зерттеудің мақсаты-экономиканы жаңғырту жағдайында Туризм индустриясы үшін кадрларды кәсіби даярлау жүйесін қалыптастыруға теориялық-әдіснамалық тәсілді әзірлеу.
Зерттеу нысаны-кадрларды даярлау жүйесінің құрамдас элементтері ретінде қарастырылатын туризм индустриясының білім беру мекемелері мен кәсіпорындары.
Зерттеу пәні-туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін қалыптастыру процесінде туындайтын ұйымдастырушылық-экономикалық қатынастар.
Осы мақсатқа жету келесі зерттеу міндеттерін қою және шешу арқылы жүзеге асырылды:
Қазақстан экономикасы мен мәдениетіндегі туризмнің қазіргі жай-күйіне талдау жасау;
Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесінің қазіргі жай - күйін зерттеу, сондай-ақ туризм индустриясы үшін кадрлар даярлаудың отандық және шетелдік тәжірибесін талдау;
Туризм саласындағы мамандарды даярлаудың теориялық аспектілерін қарастыру;
кадрларды даярлау жүйесі қызметінің нәтижелілігін бағалау және оның дамуын болжау үшін мынадай түрде әдістемелік құралдарды қалыптастыру: көрсеткіштер жүйесі, кадрларды даярлау жүйесіне түрлі факторлардың әсерін бағалауға мүмкіндік беретін модельдер мен әдістемелер кешені;
Туризм индустриясы мамандарының сапасын бағалау тәсілдерін анықтау және оларды бағалау құралдарын жасау;
Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін модернизациялаудың басым бағыттарын қалыптастыру бойынша ұсыныстарды негіздеу.
Дипломдық зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізін басқару теориясын модельдеу, дамыту және үздіксіз білім беру теориясының; шешімдер қабылдау теориясының (оның ішінде: саралау және интеграциялау әдістері; бағдарламалық-мақсатты жоспарлау әдісі; сызықтық және динамикалық бағдарламалау әдістері; ойын теориясының әдістері; операцияларды зерттеу теориясының әдістері; бейнелерді тану әдістері; экономикалық жүйелердің стратегиялық даму схемаларын талдау негізінде негізделетін әдістер) іргелі ғылыми ережелері құрады; инновациялық даму жолдарын іздеу әдістері; жобалық басқару әдістері; экономикалық жүйелерді жаңғырту мүмкіндіктерін талдау әдістері) қолданылды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы модернизацияның экономикалық жағдайларына қатысты туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін қалыптастыруға теориялық және әдіснамалық көзқарасты негіздеу және оның тұрақты және бәсекеге қабілетті дамуын қамтамасыз ететін саланың кадрлық әлеуетін жақсарту бойынша әдістемелік ұсыныстарды әзірлеу болып табылады.
Зерттеу нәтижелері келесідей:
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлаудың Қазақстандық жүйесіне тән туризм индустриясы мамандарын интегративті кәсіптік даярлау талаптары мен кәсіптік білім берудің теориясы мен әдіснамасының қазіргі ғылыми негіздері арасындағы негізгі қайшылықтар; еңбек нарығында олардың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін туризм индустриясы мамандарын кәсіптік даярлау жүйесін жаңғырту қажеттілігі және осы процесті іске асыруды оқу-әдістемелік қамтамасыз ету деңгейі анықталды; Туризм индустриясы үшін әртүрлі біліктілік деңгейлеріндегі білікті мамандарға және бастауыш, орта және жоғары кәсіптік білім беретін түлектер санына еңбек нарығының қажеттілігі;
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлаудың отандық және шетелдік тәжірибесін талдау негізінде мынадай негізгі ережелерге: білім беру мекемелерінің саламен тығыз ынтымақтастығына; біліктілікті арттыру мен қайта даярлаудың қарқынды курстарының көп болуына; еңбек нарығы мен білім беру қызметтері мониторингінің бірыңғай жүйесін құруға; оқытудың әртүрлі нысандарын, оның ішінде қашықтықтан, бақылаудың әртүрлі нысандары мен түрлері кезінде оқытудың әртүрлі нысандарын пайдалануға негізделген кадрларды даярлаудың қазақстандық жүйесін реформалауға тұжырымдамалық көзқарас әзірленді; Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлауды қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;
- Стратегияларды сараптамалық-талдамалық модельдеуге және оларды іске асырудың мынадай қағидаттарына негізделген туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін жаңғырту әдістемесі негізделген: еңбек нарығына бағдарлау, негізгі тұтынушылардың мүдделері мен басымдықтарын есепке алу; туризм саласы үшін кадрлар даярлау процесіне жұмыс берушілердің кеңінен қатысуы; жоғары оқу орны ғылымы, қолданбалы зерттеулер және саланың нақты қажеттіліктері негізінде даярлау жүйесінің ғылыми базасын кооперациялау; сондай-ақ туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін дамытуға бағытталған іс-шаралар кешені;
- Білім беру мекемелерінің, салалық кәсіпорындар мен ұйымдардың, мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық-кәсіби қауымдастықтардың, туризм индустриясының ғылыми ұйымдарының өзара байланысын ұтымды етуге негізделген туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін басқарудың ұйымдық құрылымы әзірленді;
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін жаңғырту мүмкіндіктерін жүйелеу негізінде нәтижелілік көрсеткіштері жүйесін қамтитын кадрлар даярлау жүйесін дамытуды талдау мен болжаудың әдістемелік құралдары қалыптастырылды;
- Маманның құзыреттілік моделін және маманға қойылатын талаптарды қалыптастыруға және оның кәсіби даярлығын бағалауға мүмкіндік беретін оның құзыреттілігін бағалау әдістемесін енгізуге негізделген туризм индустриясының кадрлық әлеуетінің сапасын бағалау әдістері айқындалды;
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін жаңғыртудың басым бағыттарын қалыптастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар тұжырымдалды, олар мыналарды: өңірлік жұмыспен қамту салалық қызметін; салалық білім беру орталықтары мен оқу-тренинг алаңдарының жүйесін; оқу бағдарламаларын үйлестірудің өңірлік орталықтарын; Туризм индустриясы үшін кадрларды кәсіптік даярлауды жүзеге асыратын профессор-оқытушылар құрамын даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесін; жетекші инновациялық ғылыми-практикалық орталықтарды құруды қамтиды.
Зерттеу әдіснамасы ретінде жұмыста кадрларды даярлау жүйесін ұйымдастыру және дамыту; жалпы білім беру қызметінде инновациялық жобаларды жүзеге асыру, басқару жүйесін зерттеу әдістері, сондай-ақ танымның жалпы ғылыми әдістері: диалектикалық, дерексіз-логикалық, статистикалық, функционалдық және құрылымдық-деңгейлік зерттеу әдістері, жүйелі талдау және синтез әдістері, Эволюциялық, тарихи, жеке-қызметтік және акмеологиялық тәсілдер бойынша ғылыми ережелер қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылым мен көлемі - 44 бет, 3 - кесте, 9 графикалық суреттерден құралып, компьютерде терілді.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ТУРИЗМ БАКАЛАВРЛАРЫН ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Туризм үшін кадрлар даярлау модельдерінің құрылымы мен мазмұнын талдау әдістемесі
Туризм саласындағы білім беру қызметінің тәжірибесін салыстырмалы халықаралық зерттеудің орталық түсініктері: "туризм үшін кадрлар даярлау жүйесі "және"туризм үшін кадрлар даярлау моделі". Туризм саласындағы білім беру жүйесі деп осы зерттеуде бейіндік салада білім беру қызметінің үздік нәтижелеріне қол жеткізу мақсатында интеграцияланған немесе интернациялайтын институционалдық ортаның өзара іс-қимыл жасайтын элементтерінің тұрақты жиынтығы түсініледі. Туризм саласындағы білім беру моделі дегеніміз-зерттеу мақсаттары үшін ең өзекті болып көрінетін түпнұсқаның атрибуттарын ғана қамтитын білім беру жүйесінің жеңілдетілген схемалық көрінісі. Туризм саласы шін кадрларды даярлау модельдерінің құрылымы мен мазмұнын талдау және бағалау мақсатында әдістеме әзірленді, оның жеке модульдері 1-3 кестелерде көрсетілген. Әдістеме модульдері туризм саласындағы білім беру жүйесінің институционалдық ортасының құрылымы туралы ұсынысқа сәйкес оның төрт компонентінің өзара тәуелді байланысы түрінде айқындалған (1-сурет):
Сурет-1 Туризм саласындағы білім беру жүйесінің институционалдық ортасының компоненттері
Туризм саласы үшін кадрлар даярлаудың шетелдік модельдерін талдау. Білімі, дағдылары мен құзыреттілігі, яғни біліктілік деңгейі өндіріс талаптарына дәл сәйкес келетін кәсіби кадрларды даярлау және іріктеу мәселелері ондаған жылдан астам уақыт бойы өзекті болып келеді. Осы саладағы іс-қимыл мен реттеудің жаңа неғұрлым тиімді және сенімді тәсілдері мен әдістерін жасау және практикаға енгізу қажеттілігі қазіргі қоғамның әлеуметтік-экономикалық проблемаларын еңсерудегі адами капиталдың өсіп келе жатқан маңыздылығымен айқындалады [1]. Мұндай проблемаларға мыналар жатады: алынған біліктіліктердің тез "ескіруіне" алып келетін және оларды үнемі жаңартып отыруды талап ететін өндірісті жаңарту қарқынын жеделдету; көші-қон процестерінің күшеюі, соның нәтижесінде дамыған елдерде біліктілік деңгейі төмен халықтың үлесі артады, қоғамның әлеуметтік стратификациясы және оның тұрақсыздануы күшейеді; жаңа жаһандық тәуекелдер мен қатерлердің пайда болуы (экологиялық проблемалар, терроризмге қарсы күрес және т.б.), оларды еңсеру елеулі қаржылық шығыстарды талап етеді, демек, басқа да проблемаларды шешуге қаражат бөлінеді. Шетелдік тәжірибені талдау дамыған елдердің қоғамның әртүрлі салалары арасында өзара тиімді әріптестік қатынастарды қалыптастыруға негізделген орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуды қамтамасыз етудің тұтас жүйесін қалыптастыру бойынша мақсатты және дәйекті жұмыс жүргізетіндігін көрсетеді. Кәсіби кадрларды даярлау және пайдалану процесінің тиімділігін арттыратын және шығасыларды (уақытша, қаржылық, адами және т.б.) төмендететін еңбек саласы мен білім беру саласының өзара іс-қимылының сындарлы тетіктерін құру осындай жүйенің элементтерінің бірі болып табылады. Шетелдік оқу орындары бір-бірімен бәсекелеседі, үнемі инновациялық білім беру технологияларын қолданатын әртүрлі жаңа бағдарламаларды ұсынады, үздік ғылыми кадрлар мен тәжірибелі практиктерді оқытуға тартады. Өз студенттері мен тыңдаушылары үшін қонақ үй саласының ең беделді кәсіпорындарында тағылымдама ұйымдастыра отырып. Бұл бәсекелестікке қазақстандық оқу орындары іс жүзінде қатыспайды. Соңғы 20 жыл ішінде кәсіби стандарттарды әзірлеу, жетілдіру және практикаға кеңінен енгізу жөніндегі қызмет әлемде бірнеше бағыттар бойынша дамып келеді [2].
1.2 Туризм және сервис саласындағы кадрларды оқыту мен даярлаудың әлемдік тәжірибедегі жүйелері
Туризм саласындағы кадрларды оқыту саласындағы француз жүйесі туризм және сервис саласы үшін кадрларды оқыту саласындағы әлемдік тәжірибе даярлаудың негізгі үш жүйесіне сүйенеді.
1. Шәкірттікке негізделген неміс жүйесі үш жыл ішінде жас мамандарға үлкен дағдылар базасын береді. Содан кейін жас маман басқа жұмыс әдістерімен танысу үшін кемінде екі жыл туристік кәсіпорындарда жұмыс істейді. Осыдан кейін ол екі жыл ішінде қонақүйдегі қызмет көрсету, бақылау, кадрлармен жұмыс, ұйымдастыру және басқару сияқты түрлі пәндер бойынша өзін-өзі жетілдіру үшін қонақ үй бизнесі мектебіне бара алады. Бұл жүйе нақты операциялық бағдармен практиктерді қалыптастыруға мүмкіндік береді.
2. Ағылшын жүйесі негізінен аудиторияда оқытуға негізделген. Кәсіби дайындық жоғары деңгейден басталады ("Politechnics") және тек теориялық болып қалады: гигиена, тамақтану, ұйымдастыру, басқару. Тағылымдамалар қосымша болып табылады. Мұндай білім беру операциялық-өндірістік бекеттерге қарағанда бақылау, ұйымдастыру, басқару жүзеге асырылатын позицияларға көбірек бағытталған.
3. Француз жүйесі, басынан бастап барлық дайындық деңгейлерінде алдыңғы екі жүйені біріктіреді. Ол тағылымдамалар мен орта буын кадрларын даярлау мақсаттарындағыдай мектепте оқытудың бірізділігін болжайды. МВА бағдарламалары бойынша, сондай-ақ ұлттық білім беру стандарттары бойынша менеджерлер даярлауды жүзеге асыратын оқу орындары 1980 жылдары пайда бола бастады.
Франция Еуропадағы туризм менеджменті бойынша білім беру бағдарламалары саласындағы көшбасшылардың бірі болып саналады. Француз университеттері туристік ұйымдардың коммерциялық және коммерциялық емес іс-әрекетінің құқықтық негіздері, туризм, туризм экономикасы және менеджмент саласындағы әкімшілік туралы терең білімі бар классикалық білім береді. Бұл әр түрлі университеттердің магистрлік бағдарламалары, студенттерге оқу процесінде тек басқару процестері саласында ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысуға ғана емес, сонымен бірге алған білімдерін іс жүзінде қолдануға мүмкіндік беретін кәсіби дайындыққа да, ғылыми зерттеулерге де көп көңіл бөледі. Айта кету керек, қазіргі француз білім беру жүйесі соңғы екі ғасырда дамыды және әлемдегі ең озық болып саналады. Оның басты ерекшелігі-мемлекеттік оқу орындарының басым болуы. Оқу ақысы ретінде мемлекеттік ЖОО студенті тек жыл сайынғы тіркеу алымын - 150-400 еуроны (оқу циклына байланысты) енгізеді. Бұл ретте бір студентке мемлекеттің нақты шығындары жылына 6-дан 20 мың еуроға дейін (орташа көрсеткіш жылына 9500 Еуро) құрайды. Сонымен қатар, Францияда студенттерді қаржылық және әлеуметтік қолдау жүйесі жақсы дамыған: стипендиялар мен тұрғын үй, тамақ және көлік жеңілдіктері; тиісті сақтандыру бағдарламасын таңдаған кезде емделу шығындарын 100% өтейтін Әлеуметтік және медициналық сақтандыру; барлық шетелдік студенттер үшін аптасына 20 сағатқа дейін жұмыс істеу құқығы [3].
Француз жоғары білім беру жүйесі бірнеше деңгейлерді қамтиды. Біріншісі-үш жылдық-негізінен жалпы университеттік білім туралы диплом алуға дайындыққа арналған. Магистр дипломы қатаң іріктеуден кейін түсетін тиісті циклде емтихан тапсырғаннан кейін беріледі. Магистр дипломы жоғары еуропалық арнайы білім туралы куәландырады. Айта кету керек, Француз білімінің деңгейі спорттық демалысты ұйымдастыру саласының даму қарқынымен байланысты ең заманауи талаптарға жауап береді; сонымен бірге спорттық іс - шараларды ұйымдастыру, оның ішінде барлық негізгі аспектілер-ұйымдастыру, логистика, қаржылық қолдау, құқықтық және, әрине, спорттық аспектілер басты орынға шығады. Магистрлік бағдарламалардың әрқайсысының міндеті-жас мамандарға экономикалық, әлеуметтік, құқықтық және саяси жағдайды бағдарлай білуге, сондай-ақ оның спорттық іс-шараларды ұйымдастыруға әсерін түсінуге үйрету. Мамандарды дайындауға университет оқытушылары да, практик мамандар да қатысады. Осы саладағы теорияны зерттеу алынған білімді практикада қолданумен ауысады. Сондықтан оқу университеттерде де, беделді мемлекеттік және Еуропалық спорт ұйымдарында да өткізіледі. Арнайы әзірленген компьютерлік бағдарламалардың көмегімен студенттер өз күштерін сынап көре алады және спортпен байланысты жобалардың менеджері бола алады, оның мақсаты көшбасшылық қасиеттерді анықтау және кадрлар мен ресурстарды мүмкіндігінше қысқа мерзімде сауатты басқара білу. Бұл тәсіл практикада әртүрлі зерттеулерді тезірек жүргізуге көмектеседі [4]. Туризм менеджмент саласындағы француз магистрлік бағдарламасы төрт типті білім алуға негізделген:
1. Туризм менеджменті, туризмдегі басқару негіздері, туризм маркетингі, туристік фирмалық ұжымдық жобаларды әзірлеу, туристік басқару практикасындағы ақпараттық технологиялар, туристік ұйымдардың дамуымен байланысты проблемаларды талдау және шешу үшін қажетті теориялық білім. Халықаралық деңгейдегі қаржыландыруға ерекше көңіл бөлінеді.
2. Спорттық ұйымдарды басқарумен байланысты сауықтыру орындарындағы техникалық білім. Бұл бағдарламаның негізгі бағыты. Оған іс-шараларды жоспарлау, сауықтыру орындарындағы қаржылық есеп, мемлекеттік аппарат органдарындағы менеджмент, аумақтық даму, спорт ұйымдарын басқару, маркетинг және басқару, экономика және туризм маркетингі кіреді.
3. Ұйымдастырушылық дағдылар: жобаларды іске асыру, жағдайды, әкімшілік және басқа кедергілерді талдау, басқару әдістері.
4. Мәдениет және сыртқы байланыстар саласындағы білім. Ана тілінде де, шет тілдерінде де келіссөздер жүргізе білу, мәдени, экономикалық және әлеуметтік ортада бағдарлай білу, осы немесе басқа шешімді, әрекетті негіздей білу. Бұл бағдарлама ірі спорттық жарыстарды дайындау және іске асыру үшін қажетті екі негізгі білімі мен тәжірибесі бар мамандарды даярлауға мүмкіндік береді. Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, жақсы маман психологиялық тұрғыдан тұрақты, теориялық және іс жүзінде дайын болуы керек [5].
1.3 Туризм саласындағы мамандарды даярлаудың теориялық аспектасы
Жақсы білім, шығармашылық қабілет және құзыреттілік әркімнің маңызды капиталы болған кезде шындыққа айналады. Бұл қасиеттер біздің қоғамның өзгеруіне ықпал етеді. Өздеріңіз білетіндей, қоғамның түбегейлі құрылымдық өзгерістері ең алдымен екі тенденциямен анықталады: жаһандану және ақпараттық-техникалық революция. Еңбекті ұйымдастырудың жаңа нысандары, өсіп келе жатқан қызмет көрсету секторы, халықаралық бәсекелестік және туындап келе жатқан жаһандық жұмыс нарығы осы үрдістердің қисынды салдары болып табылады. Бұл дегеніміз, бір рет сатып алынған мамандық өмір бойы кәсіби қызметке кепілдік бермейді. Жеке қызметкер үшін бұл оның жоғары біліктілік пен жаңа мамандықтар алуға, сонымен қатар білімін үнемі жалғастыруға дайын болуы керек дегенді білдіреді. Ол өзгеретін жағдайға және жаңа талаптарға тез бейімделуге мүмкіндік беретін қабілеттерін дамытуы керек. Э. Булманның пікірінше, шет тілдерін білумен қатар, біз "жұмсақ дағдылар" деп аталатын, яғни икемділік, ұжымда жұмыс істеу қабілеті, проблемаларды шешу қабілеті, шыдамдылық, ұтқырлық, сонымен қатар мәдени және мәдениаралық құзыреттілік туралы айтып отырмыз [6]. Аталған талаптар туризм және қонақжайлылық саласында толық растама табады. Соңғы он жыл ішінде осы саладағы жұмыс нарығының өсу қарқыны күрт өсті және кәсіби дайындалған кадрларға сұраныс ұсыныстан әлдеқайда жоғары. Тәжірибешілердің пікірінше, мәселе мамандандырылған білім беру мекемелерінің түлектері жетіспейтіндігінде емес, олардың дайындық деңгейінде, өзін-өзі бағалау критерийлері мен еңбек уәждемесінің төмендігінде. Сонымен, турфирмаға жұмысқа орналасқан университет түлегі университетте оқыған дәрістер қызықты, жалпылама теориялық өтеді. Олар көптеген практикалық мәселелерге әсер етпеді, салалық заңнама дерлік түсінілмеді. Туризм менеджерінің жұмысы мүмкін емес, онсыз өте маңызды нюанстар қарастырылмады". Түлек үшін, ең алдымен, бір немесе екі шет тілінің жақсы дағдысы болуы өте маңызды, сондықтан ол географияны жақсы біледі және елтану сипатындағы білімнің лайықты сапасына ие, мамандандырылған компьютерлік бағдарламаларды, іздеу жүйелерін қолдана алады, кем дегенде туристік өнімді сату техникасының бастапқы дағдыларына ие болады, қызметтерді брондау технологиясын біледі, құқықтық білімнің негізі бар, өйткені клиенттермен келісім-шарттар жасасуға, жанжалды жағдайларды талдауға тура келеді. Жұмыс беруші үшін түлектің жоғары коммуникабельділік, жауапкершілік, ұқыптылық, тілектестік, күйзеліске төзімділік және тіпті әртістіктің белгілі бір түрі сияқты жеке қасиеттері үлкен маңызға ие. Қонақ үй басшыларының пікірінше, студенттер мен университет түлектерінің пікірінше, олар практикаға да, жұмысқа да сирек барады, мұны олардың практикалық дағдылары жоқ екендігімен түсіндіреді, ал сыйақы мен мәртебеге қатысты амбициялар өте үлкен және олардың құзыреттілік деңгейіне мүлдем сәйкес келмейді. Сонымен қатар, олардың бизнесінде адамдар жетіспейді. Бұл өтініш берушілердің проблемасы менталитет саласында болуымен түсіндіріледі. Келесі проблема - салалық жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылар құрамының жеткіліксіз біліктілігі, олардың турбизнес саласында өзіндік кәсіби жұмыс тәжірибесінің жетіспеушілігінен туындаған практикадан теория приматы. Бұл туризм мен қонақ үй саласында кадрлар даярлаудың төмен деңгейінің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Шынында да, тәжірибе көрсеткендей, олардың көпшілігі нашар бағдарланған және туризм саласындағы және осы қызметті көрсететін заңнамадағы өзгерістерді әрдайым ескере бермейді. Сондықтан оқу процесінде белгілі бір құқықтық құндылықтарға назар аудару қажеттілігі қаншалықты маңызды емес, сонымен бірге нормативтік-құқықтық талаптардың жаңаруын, мүлдем жаңа заңдардың пайда болуын, соңғылардың заңға тәуелді актілердегі нақтылануын бақылау маңызды. Жаңа заңнама негізінде туризм саласында жаңа құқықтық қатынастар қалыптасатынын қатаң ескеру қажет. Бейінді жоғары оқу орындарына жас педагог кадрларды тарту проблемасы да өткір күйінде қалып отыр. Жоғары оқу орындарының қызметкерлері профессор-оқытушылар құрамының жұмысын ынталандыру жүйесінің нашар жұмыс істейтінін, жалақының төмен екенін бірауыздан куәландырады. Олардың студенттерді оқыту нәтижелерін жақсартуға қызығушылығы жоқ. Салалық университеттер мен туристік ұйымдар мен қонақ үйлердің басшылары арасында тығыз байланыс жоқ. Бүгінде ынтымақтастық туралы ұсыныстармен кімге бару керектігі туралы нақты түсінік жоқ. Туристік кәсіпорындар мен қонақ үйлердің иелері кадрларды іріктеудің нақты және бірыңғай критерийлеріне ие емес, жаңа қызметкерлерді оқыту және кадрларды даярлау жүйесі нашар жұмыс істейді. Туризм индустриясы нысандарының мақсаттары мен міндеттері персоналға жеткізілмейді, осылайша корпоративті мәдениет дамымайды [7].
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕРІН ДАМЫТУДАҒЫ КАДР МӘСЕЛЕСІ
2.1 Туристік кластарді дамытудағы кадр мәселесін зерттеу және оны шешудің алғышарттары
Қазақстанның туристік индустриясы секторы ел экономикасының шикізаттық емес салалардағы мамандануын айқындайтын жеті кластердің қатарында ұзақ мерзімді кезеңге арналған мемлекеттің экономикалық басымдықтарының бірі ретінде айқындалған, бұл мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды факторларының бірі ретінде осы салаға берілетін маңыздылығын көрсетеді. Бүгінгі таңда бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру және Қазақстанды 2025 жылға қарай Орталық Азия өңірінің туризм орталығына айналдыру міндеті тұр.
Туризм-бұл жеке және ұжымдық жетілдірудің құралы ретінде жоспарлануы және қолданылуы керек демалыс, Демалыс, спорт және мәдениет пен табиғатпен тікелей байланысты қызмет. Өкінішке орай, бүгінгі таңда аймақтың туроператорларында туризмнің қандай түрін дамыту керектігі туралы нақты түсінік жоқ. Мұның себептері аймақтың бүкіл туристік индустриясының кешенді және келісілген іс-қимылына ықпал ете алатын үйлестіруші органның болмауы, сондай-ақ туристік кәсіпорындардың әлсіз маркетингтік компоненті болып табылады. Туристік фирмалардан басқа, туристік қызметтерді жанама жеткізушілер мейрамханалар, қонақ үйлер және қауіпсіздік, туристерді тасымалдау ұйымдар болып табылады. Осыған байланысты туристік кластердің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қажет. Туристік қызметтегі кластерлік тәсілдің ерекшелігі-бір немесе бірнеше фирмалар қол жеткізген жоғары бәсекеге қабілеттілік оның маркетингтік микро ортасына: жеткізушілерге, бәсекелестерге, делдалдарға және тұтынушыларға таралады[8].
Туристік кластер - бұл бәсекеге қабілетті туристік өнімді қалыптастыруға бағытталған, инфрақұрылымды дамытуды және бизнес жүргізудің қазіргі заманғы технологияларын пайдалануды қамтамасыз ететін, белгілі бір өңірде географиялық тұрғыдан локализацияланған, өзара байланысты туристік компаниялар тобы. Туристік кластердің өзегі қызметі туризммен тікелей байланысты ұйымдар мен кәсіпорындар болып табылады: туристік операторлар, яғни туристік өнімді әзірлеу және өткізу жөніндегі фирмалар негізінен көтерме негізде; туроператорлар құрған туристік өнімді сатушылар ретінде әрекет ететін туристік агенттіктер; туристік қызметтерді өндіруші кәсіпорындар (қонақ үйлер, Кемпингтер, сауықтыру орындары, демалыс базалары және т.б.).
Бүгінде бірқатар проблемалық мәселелер бар, оларды шешу белгіленген мақсатқа - Қазақстанды сервис пен инфрақұрылымның дамыған жүйесі бар халықаралық туристік орталық ретінде қалыптастыруға қол жеткізуге мүмкіндік береді:
1) туристік және көлік инфрақұрылымының жеткіліксіз дамуы. Қонақ үйлерді, пансионаттарды, демалыс үйлері мен базаларын, сондай-ақ санаторий-курорттық мекемелерді қоса алғанда, орналастыру объектілерінің материалдық базасы моральдық және физикалық тозудың жоғары деңгейімен сипатталады. Бүгінгі таңда туризмнің ауқымы, туристер үшін тұратын жерлердің түрлері, сапасы мен ұсыныстары халықаралық талаптарға сәйкес келмейді;
2) сервистің төмен деңгейі мен қиындығы белгілі тарихи орындар. Туризмнің дамуы көлік инфрақұрылымының жай-күйімен тікелей байланысты екенін ескере отырып, авиа және темір жол жолаушылар тасымалы географиясының шектеулілігі, ішкі және сырттан келетін туристер үшін туристердің топтық сапарлары үшін көліктің барлық түрлерінің жол жүру билеттеріне жеңілдіктер мен жеңілдіктердің икемді жүйесінің болмауы елеулі проблемаға айналып отыр;
3) кадрларды даярлаудың, қайта даярлаудың және олардың біліктілігін арттырудың әлсіз деңгейі және туризмнің ғылыми базасының болмауы. Туризмнің дамуына кедергі келтіретін негізгі проблемалардың бірі қызмет көрсету саласында мамандандырылған туристік кадрлардың болмауы болып табылады. Бұл Туризм индустриясы объектілерінде білікті персоналдың болмауы проблемасына ғана емес, сонымен қатар туристік сала үшін кадрлар даярлау сапасына да қатысты. Бұл тек туризм менеджерлері туралы ғана емес, сонымен қатар қызмет көрсететін персонал туралы. Іс жүзінде бүкіл Қазақстан бойынша әкімшісінің жұмысын орындайды емес, білікті қызметкер, ол білім мүлдем басқа бағыттағы. Қазіргі уақытта Қазақстанда туризм менеджерлерін даярлайтын 40 - қа жуық жоғары оқу орны бар. Мамандар даярлау өткен ғасырдың 1990-шы жылдары басталғанына қарамастан, Қазақстан туризм саласындағы білікті кадрлардың жетіспеушілігін бастан кешіруде. Негізгі себеп-Қазақстанның туристік әлеуеті туралы жоғары оқу орындарының оқытушылар құрамының білім деңгейінің жеткіліксіздігі және туристік индустрияда жұмыс тәжірибесінің болмауы. Әдетте, олар елдің рекреациялық ерекшеліктерін ескерусіз оқытылады, нәтижесінде түлектердің көпшілігі туроператорлық функцияларды толық орындай алмайды;
4) туристік индустрияда көрсетілетін қызметтер сапасының төмендігі. Мәселе алдыңғымен өзара байланысты, өйткені қызмет көрсету саласындағы төмен сапа Туризм индустриясы объектілерінде көрсетілетін қызметтердің төмен сапасына алып келеді. Бұдан басқа, бұл Қазақстанға туристік визаларды ресімдеу мерзімдеріне, шетелдік туристерді тіркеу рәсімдеріне, кедендік және паспорттық бақылауға қатысты[9].
Әлемдік тәжірибеде кездескендей қонақ үй және мейрамхана қызметтері жоғары мектебінің тұжырымдамасы бойынша, жүз жылдан астам уақыттан бері қонақ үй менеджерлерін дайындап келе жатқан әлемге әйгілі оқу орны "туристік және қонақ үй қызметтері саласында басқа адамға қызмет көрсету қажеттілігін сезінетін және одан жоғары дәрежеде қанағаттанатын адам жұмыс істей алады"делінген. Бұдан қорытар ой өз маманы өз ісінің шебері.
Барлығына қарамастан, туристік сала - бұл адамдардың игілігі үшін жұмыс істеу үшін психологиясы бар жас, оқытылған кадрларды енгізуді қажет ететін өте перспективалы еңбек нарығы. Қазір туризм халық шаруашылығының қарқынды дамып келе жатқан салаларының бірі ретінде аймақтық аумақтық жүйенің экономикалық әлеуетін арттыруда ерекше маңызға ие. Өз кезегінде кадрлық саясат мәселелері туристік саланың әлеуетін, әсіресе нарықтық экономика жағдайында іске асыруға ықпал етеді. Туристік саланың жиі өзгеретін талаптары мен қажеттіліктеріне уақытында жауап беру қажет. Туристік базаларда, қонақ үйлерде, мейрамханаларда және қызмет көрсету сапасы персоналдың біліктілігіне байланысты. Туристік кластер әртүрлі қызмет салаларындағы ұйымдардың өзара іс-қимылын білдіреді. Кластердің құрылымына туристік индустрия субъектілері (Турфирмалар, турбазалар, қонақ үйлер), көлік (автовокзалдар, автобус парктері, такси қызметі), медициналық (ауруханалар, емханалар, медициналық орталықтар), білім беру (ЖОО, АООО), қаржы-кредит (банктер, қорлар) және басқа да ұйымдар кіреді. Олардың барлығы облыстың Бірыңғай кешенді туристік өнімін құрайды [10].
Туризмнің инфрақұрылымы мен материалдық - техникалық базасы қаншалықты дамығанына қарамастан, құзыретті персоналсыз ол ілгерілей алмайды. Кадрлардың болуы туристік нарықтың сыйымдылығын арттыруға ықпал етеді. Туристік нарыққа құзыретті менеджерлер, нұсқаушылар, гид-аудармашылар, медперсонал, даяшылар қажет. Республикалық туристік нарықтың бүгінгі күні бірқатар өзекті проблемалары бар, атап айтқанда [11]:
1) туристік индустрия объектілерінде қызмет көрсету сапасының төмендігі, яғни туристік объектілер персоналына қонақжайлылық дағдылары, ағылшын тілін білуі жетіспейді;
2) білім беру мен өндіріс саласы байланыстарының жетілмегендігі еңбек нарығының туристік сала үшін білікті кадрларға деген қажеттіліктерінің және олардың ұсыныстарының сәйкессіздігіне алып келеді;
3) кейбір туристік фирмаларда туристік білімі бар қызметкерлердің болмауы;
4) туристік білімнің жетілмегендігі. Оқу орындарының ғылыми-әдістемелік және материалдық-техникалық базасының дамымағандығы байқалады [4].
Педагогика ғылымдарының докторы В.С.Никитинскийдің пікірінше, Қазақстандағы туристік кадрларды даярлаудың басты проблемалары: студенттердің практикалық дағдыларының айқын жетіспеушілігімен бейіндік жоғары білімнің шамадан тыс академиялық дәрежесі; мемлекеттік білім беру стандартының (МЖМБС) мазмұны туризм және сервис саласындағы еңбек нарығының талаптарына сәйкес келмейді; бизнес талаптарына сәйкес келетін қазіргі заманғы оқу құралдары (мемлекеттік тілдегі оқулықтар, оқу құралдары мен электрондық материалдар, жабдықтар, туристік жабдықтар) жетіспейді); оқу оқыту бағдарламалары мен оқыту сапасының туристік нарықтың даму дәрежесіне сәйкес келмеуі, бұл "Туризм", "Сервис мамандығы бойынша диплом алған жоғары оқу орындары түлектерінің едәуір бөлігінің талап етілмеуінің басты себептерінің бірі болып табылады. Туристік кластердің маңызды құрамдас бөлігі туристік индустрияның көптеген салалары үшін кадрлар даярлаудың кешенді жүйесін көздейтін білім беру блогы болып табылады. Білім беру мекемелері туристік кластердің маңызды субъектілері болып табылады. Қазіргі уақытта республикада туристік нарық қызметкерлерінің саны өсуде. Бұл туристік кәсіптің болашағын түсінуге және туристік агенттіктердің өсуіне байланысты. Егер 2004 жылы туристік фирмалардың саны небары 9 болса, 2014 жылы олар 46 болды. Туристік кластердің өміршеңдігі интеллект деңгейімен және адам капиталының қабілеттерімен тікелей байланысты. Туристік өнімнің сапасы, менеджментті ұтымды ұйымдастыру, маркетингтік зерттеулердің тиімділігі туристік мамандардың кәсібилігіне байланысты [12].
Кадрлық проблеманы шешу үшін тұжырымдамалық шаралар кешенін жүзеге асыру керек, сонда жергілікті туризм өзінің әлеуетін іске асыра алады. Туристік кадрлардың проблемаларын шешу үшін әлеуетті туристік кластер үшін мынадай шараларды ұсынамыз:
* кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарын тұрақты өткізу және оларды ұйымдастыру сапасын жақсарту. 2008 жылы қабылданған "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне туристік қызмет мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы жұмыс берушілерге қауымдастықтармен және білім беру ұйымдарымен бірлесіп кадрларды кәсіби даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарын енгізуге мүмкіндік берді [13].
Туризм саласындағы мамандарды кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға қойылатын жалпы талаптар туристік сала ұйымында:
*Жарғыда (Ережеде) мамандарды кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру жөніндегі нормалардың;
* мамандардың біліктілігін арттыру жөніндегі оқу жұмыс жоспарлары мен бағдарламаларының болуын қамтиды;
* туристік білім берудің ғылыми-әдістемелік базасын жетілдіру.
Аталған бағыттағы іс-шаралар оқу бағдарламаларының сапасын, ғылыми-оқу әдебиетінің мазмұнын жақсартуды, оқыту технологияларында әлемдік білім беру көшбасшыларының тәжірибесін пайдалануды, оқытудың заманауи әдістерін енгізуді қамтиды; студенттер мен магистранттардың тәжірибесін жоғары сапалы ұйымдастыру. Тәжірибе болашақ маманның білімі мен дағдыларын қалыптастыру үшін негіз болып табылады; туристік білім беру мекемелерін материалдық-техникалық жарақтандыруды жетілдіру; туристік нарыққа маркетингтік талдау жүргізу. Бұл мамандарға нарықтық қажеттіліктердің тенденциясын, олардың маманның сапалық сипаттамаларының жиынтығына қойылатын критерийлерін анықтау үшін қажет; туристік білімді халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру қажет [14]. "UNWTO - TEDQUAL"Дүниежүзілік туристік ұйымының туристік білім беру сапасын сертификаттау жүйесінің қағидаттарын енгізу қажет. Осы жүйеде қарастырылған бағдарламалар блоктарының мақсаты туристік білім беру, оқу және зерттеу бағдарламаларының сапасын жақсарту болып табылады, осы мақсатта оларды іздеу бағалау критерийлерімен анықталды. мамандарды даярлау базасын кеңейту; шетелдік оқу орындарында, танылған әлемдік туристік орталықтарда, турфирмаларда және туристік саланың басқа да ұйымдарында тағылымдамалар ұйымдастыру; туристік ұйымдардың студенттерді оқыту саласындағы байланыстарын орнату, тағылымдамалар мен түрлі практикаларды өткізу: ғылыми-зерттеу, диплом алды, өндірістік. Біздің салада мамандар даярлау мемлекеттік тапсырыс бойынша жүрмейді, мемлекет қаржыландырмайды, адамдар өздерінің оқуы үшін өздері төлейді. Еуропалық және әлемдік деңгейге сәйкес келетін маман дайындау үшін оқу орнында кәсіби аура құру керек. Бұл университет негізінен осы бағытқа бағынатын кезде ғана пайда болады [15].
2.2 Туризм кадрларын дайындауда білім беру жүйесін реформалау және дамыту тұжырымдамасы
Қазіргі уақытта туризм және сервис салалары жоғары білімді, коммуникабельді, кәсіби даярланған қызметкерлерге мұқтаж жоғары технологиялық, байланыс салаларына айналуда. Туризм және сервис саласына тұрақты бағалау немесе коммуникацияның тиімді әдістері сияқты экономиканың басқа секторларында әзірленген басқарушылық қызметтің идеялары, тәсілдері, басымдықтары енеді. Жаңа инфрақұрылымды құруға, олимпиадалық нысандарды салуға, сондай-ақ қонақтарды орналастыру, тамақтандыру, ойын-сауық нысандарын салуға үлкен қаражат жұмсалады. Материалдық базаны қалыптастыру бүгінде кез-келген елдің назарының маңызды нысаны болып табылады. Бірақ туризмді дамытуда туристерге қызмет көрсету мәселелері бірінші орынға шығады, оның үстіне білікті мамандарды даярлау деңгейі маңызды аспект болып табылады [16].
Дамыған елдерде жоғары деңгейдегі мамандарды оқыту мен қалыптастыруға 10 жылдан 15 жылға дейін уақыт қажет. Кәсіби қызмет процесінде жүйелі оқыту қызметкерді құзыретті маман деңгейіне дейін дамытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Білім беру ортасын жетілдіру туризм индустриясының кадрлық әлеуетін дамытуға ынталандырушы әсер етеді. Кадрлық қамтамасыз ету проблемасының өзектілігі білім беру жүйесін реформалау қажеттілігімен ерекшеленеді. Сонымен бірге туризм және қызмет көрсету саласының кадрларын даярлаудың, қайта даярлаудың және олардың біліктілігін арттырудың қазіргі заманғы жүйесін жан-жақты жетілдіру қажеттілігі мен осыған байланысты негізделген ұсыныстардың жетіспеушілігі арасындағы қайшылық айқын. Осыған байланысты туризм және сервис кадрларын даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру саласындағы шетелдік тәжірибені зерделеу өзекті болып отыр. Барлық елдер туризмді дамыту жөніндегі күрделі кешенді міндеттерді шешу қажеттілігіне тап болды, бұл ретте әрбір ел үшін ұлттық, өңірлік, Климаттық ерекшеліктермен айқындалатын өзінің неғұрлым күрделі мәселелері болды. Әр түрлі аспектілерді ескеру қажет болды: медициналық көмек, көлік, тамақтану, VIP-пен жұмыс, бұл арнайы дайындықты қажет етеді. Осыған байланысты туризм саласын дамыту тұжырымдамасын ойластыру және тұжырымдау, оны сауатты іске асыру бойынша жоғары кәсіби іс-қимылдармен нақты және егжей-тегжейлі жоспар әзірлеу бойынша шаралар қабылдау қажет. Белгіленген мақсатқа жету үшін бірқатар мәселелерді шешу қажет, атап айтқанда туристік нысандарды тиімді экономикалық және әлеуметтік пайдалануды қамтамасыз ету қажет, бұл туризм мен қызмет көрсету саласының білікті кадрларынсыз мүмкін емес. Бұл, ең алдымен, орналастыру қызметтері, аудармашылар, call-орталықтардың, ақпараттық қызметтердің, экологиялық қамсыздандыру, тамақтану, медициналық көмек, анимация қызметкерлері. Әрине, туризм және қонақжайлылық индустриясы негізгі жүктемеге ие. Сервистік персоналға жүктеменің есептік параметрлеріне әсер етудің негізгі факторы мультипликатордың әсері болып табылады. Бұл міндеттерді шешудегі маңызды тірек еріктілер қозғалысы болуы мүмкін [17].
Еріктілік институты көптеген елдерде кең таралған. Қозғалысы АҚШ-та, мұнда ХІХғ. еріктілер әртүрлі коммерциялық емес ұйымдардың жұмысын қамтамасыз етті. Еріктілік ақы төлеуді талап етпейтін ерікті еңбекке негізделеді. Бірақ еріктілікке қарамастан, еріктілік жауапкершілікті жоққа шығармайды: нормалар мен талаптарды орындау, материалдық құндылықтардың сақталуы, ұйымның беделіне нұқсан келтіретін қызмет. Қызметкерлерді қонақтарға қызмет көрсетуге дайындау үшін ұзақ мерзімді оқыту қажет. Оқыту жинақтары сарапшылардың қатысуымен дайындалуы тиіс. Әуежайларда, қонақ үйлерде және басқа да қоғамдық орындарда кездесу үшін арнайы дайындық қажет. Сонымен қатар, оқу бағдарламалары үнемі жаңартылып, толықтырылуы керек.
Туризм жүйесі үшін кадрлар даярлау- Қазақстанда қазіргі заманғы туризм индустриясын құрудың бірінші кезектегі міндеттерінің бірі. Бұл кадрлар конъюнктураның бірден-бір талаптарына емес, мұқият және түбегейлі дайындалуы керек, өйткені дәл осы мамандар елде туризмнің барлық атрибуттары бар тұтас жүйесін ұйымдастырудың және оны туризм индустриясына біртіндеп айналдырудың міндеттерін орындайды. Бұл дегеніміз, олар отандық және шетелдік туристерді жіберу - қабылдау мәселелерімен ғана емес, сонымен бірге туристік және экскурсиялық қызметтердің бүкіл жүйесін нөлден бастауға мәжбүр болады. Бұл өз кезегінде бүкіл жұмыс кешенін ұйымдастыруды талап етеді, олардың ішінде республика бойынша туризмді дамыту мен аумақтық ұйымдастыруды ұзақ мерзімді жоспарлауды қамтамасыз ету және оның жекелеген аймақтарын дамыту үшін жобалық әзірлемелер маңызды орын алады [18] .
Университет түлектері қандай мамандар болуы керек? Соңғы уақытқа дейін мұндай кадрларды даярлаудың толық болмауын, сондай-ақ республикада туризмді дамытудың өте төмен деңгейін ескере отырып, туризм жүйесінде жұмыс істеу үшін арнайы дайындалған университет түлектері кем дегенде төрт бағытта маман болуы керек деп айту керек:
1) туризмді дамытуды және оның аумақтық ұйымдастырылуын ғылыми қамтамасыз ету;
2) туризм саласында бағалау және жобалау жұмыстарын жүргізу;
3) туристік қозғалысты ұйымдастыру;
4) елдің білім беру жүйесінде туризмді оқыту.
1992 жылға дейін Қазақстанда туристік кадрларды даярлаумен байланысты білім беру мамандықтары болған жоқ. Алматы қаласындағы Абай атындағы педагогикалық университеті және Тұран университеті, онда республикада алғаш рет туризм бөлімшелері құрылды. Бұл ретте, егер АМУ-да бұл география факультетінің бөлімшесі болса," Тұранда " - дербес туризм факультеті, Қазақстан мен Орта Азияда бірінші болып ашылған факультет. Рас, олардың мамандықтары басқаша аталды: АМУ-да - "география және туризм", "халықаралық туризм", ал Тұран университетінде - "Туризм экономикасы және аумақтық ұйымдастыру". Осы жоғары оқу орындарынан кейін туризм жүйесі үшін кадрлар даярлауды Алматы қаласының басқа да жоғары оқу орындары жүргізе бастады. Бұл Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Туризм саласындағы мамандар даярлаудың бағыттары мен ерекшеліктері
Дайындаған: Аманкосова М.А.
Ғылыми жетекші Сейтов Н
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ТУРИЗМ БАКАЛАВРЛАРЫН ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Туризм үшін кадрлар даярлау модельдерінің құрылымы мен мазмұнын талдау әдістемесі
Туризм және сервис саласындағы кадрларды оқыту мен даярлаудың әлемдік тәжірибедегі жүйелері
1.3 Туризм саласындағы мамандарды даярлаудың теориялық аспектасы
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕРІН ДАМЫТУДАҒЫ КАДР МӘСЕЛЕСІ
2.1 Туристік кластарді дамытудағы кадр мәселесін зерттеу және оны шешудің алғышарттары
2.2 Туризм кадрларын дайындауда білім беру жүйесін реформалау және дамыту тұжырымдамасы
2.3 Қазақстанның туристік ирндустриясы үшін кадрларды үздіксіз даярлаудың отандық жүйесі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Адамдардың жаңа, белсенді демалу және басқа елдер мен континенттердің өкілдерімен қарым-қатынас жасау қажеттіліктерін жүзеге асырудың ең көп таралған әдістерінің бірі туризм болды. Туризм индустриясы бүкіл әлемде белсенді дамып келеді. Ол экономиканың осы саласы үшін жоғары білімі бар мамандарды даярлау сапасын арттыруды талап етеді. Туризмнің әлеуметтік-экономикалық саласының проблемаларын талдауға және кадрларды кәсіби даярлау деңгейіне қойылатын талаптарды қалыптастыруға 1990 жылы құрылған Туризм және саяхат жөніндегі Дүниежүзілік кеңес (WTTC) және БҰҰ-ның мамандандырылған агенттігі және туризм саласындағы жетекші халықаралық ұйым болып табылатын Дүниежүзілік туристік ұйым (UNWTO) маңызды үлес қосты. Туризм бойынша жоғары кәсіптік білім беруді дамыту кадрларды сапалы даярлау қажеттілігімен негізделген. Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасында туристік саланы дамытудың арқасында туризм факультеттерінің саны күрт өсті. Қазақстан Республикасының Туризм бакалаврларын даярлау бағдарламалары, студенттердің теориялық және практикалық дайындығының өзара тығыз байланысын қамтамасыз ететін қолданылатын білім беру технологиялары әлемдік педагогикалық және туристік қоғамдастықтың мойындауына ие болды. Жыл сайын әлемнің түкпір-түкпірінен миллиондаған туристер Нұр-сұлтан, Алматы, Павлодар, Шымкент, Қарағанды сияқты Қазақстан Республикасының қалаларына барып, көрсетілетін туристік қызметтердің сапасын бағалайды. Қазақстан Республикасына келетін туристер санының артуы туризм саласындағы мамандардың жоғары қызмет көрсету деңгейі мен кәсібилігін көрсетеді. Кез-келген елдің, оның ішінде Қазақстанның тәжірибесі ерекше, салыстырмалы педагогика үшін қызықты және оның туризм мамандарын даярлау саласындағы тәжірибесін зерттеуде назар аударуға тұрарлық, сонымен қатар ғылыми және практикалық қызығушылық тудырады. Қазақстанның жоғары оқу орындарында туризм саласы бакалаврларының теориялық және практикалық дайындығының өзара байланысында Қазақстан Республикасының оң тәжірибесін бейімдеу мүмкіндігі осы зерттеуді өзекті етеді.
Осы зерттеу тақырыбының өзектілігі қазіргі уақытта төмен деңгейде тұрған жоғары білікті кадрларды даярлаумен байланысты қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы туризмді дамытудың негізгі проблемаларының бірімен айқындалады. Өзекті міндеттер: туристік индустрия саласындағы мамандарды даярлау, біліктілігін арттыру, сабақтас мамандықтарға оқыту, туристік қызметтердің Әлемдік және ішкі нарықтарында тез өзгеретін жаңа экономикалық жағдайларды білетін мамандардың кәсіпкерлік корпусын қалыптастыру болып табылады. Соңғы уақытта әлемде және Қазақстанда туризм индустриясындағы мамандарды оқытудың инновациялық түріне көшуге байланысты үрдіс қалыптасты, алайда, қазіргі уақытта туризм индустриясы үшін кадрларды үздіксіз даярлаудың бірыңғай тұжырымдамасы мен әдістемесі жоқ. Бір жағынан, кәсіби туристік білім беруде жоғары білікті кадрларды даярлаудың жеткілікті тәжірибесі әлі жинақталған жоқ. Екінші жағынан, шетелдік тәжірибені соқыр көшіру тиімсіз, өйткені дамыған елдерде кадрлар даярлаудың салалық жүйелері Қазақстанның үлесі мардымсыз әлемдік туристік нарық шеңберінде Ұлттық туризмді дамыту міндеттерін шешуге бағытталған.
Зерттеудің мақсаты-экономиканы жаңғырту жағдайында Туризм индустриясы үшін кадрларды кәсіби даярлау жүйесін қалыптастыруға теориялық-әдіснамалық тәсілді әзірлеу.
Зерттеу нысаны-кадрларды даярлау жүйесінің құрамдас элементтері ретінде қарастырылатын туризм индустриясының білім беру мекемелері мен кәсіпорындары.
Зерттеу пәні-туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін қалыптастыру процесінде туындайтын ұйымдастырушылық-экономикалық қатынастар.
Осы мақсатқа жету келесі зерттеу міндеттерін қою және шешу арқылы жүзеге асырылды:
Қазақстан экономикасы мен мәдениетіндегі туризмнің қазіргі жай-күйіне талдау жасау;
Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесінің қазіргі жай - күйін зерттеу, сондай-ақ туризм индустриясы үшін кадрлар даярлаудың отандық және шетелдік тәжірибесін талдау;
Туризм саласындағы мамандарды даярлаудың теориялық аспектілерін қарастыру;
кадрларды даярлау жүйесі қызметінің нәтижелілігін бағалау және оның дамуын болжау үшін мынадай түрде әдістемелік құралдарды қалыптастыру: көрсеткіштер жүйесі, кадрларды даярлау жүйесіне түрлі факторлардың әсерін бағалауға мүмкіндік беретін модельдер мен әдістемелер кешені;
Туризм индустриясы мамандарының сапасын бағалау тәсілдерін анықтау және оларды бағалау құралдарын жасау;
Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін модернизациялаудың басым бағыттарын қалыптастыру бойынша ұсыныстарды негіздеу.
Дипломдық зерттеудің теориялық-әдіснамалық негізін басқару теориясын модельдеу, дамыту және үздіксіз білім беру теориясының; шешімдер қабылдау теориясының (оның ішінде: саралау және интеграциялау әдістері; бағдарламалық-мақсатты жоспарлау әдісі; сызықтық және динамикалық бағдарламалау әдістері; ойын теориясының әдістері; операцияларды зерттеу теориясының әдістері; бейнелерді тану әдістері; экономикалық жүйелердің стратегиялық даму схемаларын талдау негізінде негізделетін әдістер) іргелі ғылыми ережелері құрады; инновациялық даму жолдарын іздеу әдістері; жобалық басқару әдістері; экономикалық жүйелерді жаңғырту мүмкіндіктерін талдау әдістері) қолданылды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы модернизацияның экономикалық жағдайларына қатысты туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін қалыптастыруға теориялық және әдіснамалық көзқарасты негіздеу және оның тұрақты және бәсекеге қабілетті дамуын қамтамасыз ететін саланың кадрлық әлеуетін жақсарту бойынша әдістемелік ұсыныстарды әзірлеу болып табылады.
Зерттеу нәтижелері келесідей:
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлаудың Қазақстандық жүйесіне тән туризм индустриясы мамандарын интегративті кәсіптік даярлау талаптары мен кәсіптік білім берудің теориясы мен әдіснамасының қазіргі ғылыми негіздері арасындағы негізгі қайшылықтар; еңбек нарығында олардың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін туризм индустриясы мамандарын кәсіптік даярлау жүйесін жаңғырту қажеттілігі және осы процесті іске асыруды оқу-әдістемелік қамтамасыз ету деңгейі анықталды; Туризм индустриясы үшін әртүрлі біліктілік деңгейлеріндегі білікті мамандарға және бастауыш, орта және жоғары кәсіптік білім беретін түлектер санына еңбек нарығының қажеттілігі;
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлаудың отандық және шетелдік тәжірибесін талдау негізінде мынадай негізгі ережелерге: білім беру мекемелерінің саламен тығыз ынтымақтастығына; біліктілікті арттыру мен қайта даярлаудың қарқынды курстарының көп болуына; еңбек нарығы мен білім беру қызметтері мониторингінің бірыңғай жүйесін құруға; оқытудың әртүрлі нысандарын, оның ішінде қашықтықтан, бақылаудың әртүрлі нысандары мен түрлері кезінде оқытудың әртүрлі нысандарын пайдалануға негізделген кадрларды даярлаудың қазақстандық жүйесін реформалауға тұжырымдамалық көзқарас әзірленді; Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлауды қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;
- Стратегияларды сараптамалық-талдамалық модельдеуге және оларды іске асырудың мынадай қағидаттарына негізделген туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін жаңғырту әдістемесі негізделген: еңбек нарығына бағдарлау, негізгі тұтынушылардың мүдделері мен басымдықтарын есепке алу; туризм саласы үшін кадрлар даярлау процесіне жұмыс берушілердің кеңінен қатысуы; жоғары оқу орны ғылымы, қолданбалы зерттеулер және саланың нақты қажеттіліктері негізінде даярлау жүйесінің ғылыми базасын кооперациялау; сондай-ақ туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін дамытуға бағытталған іс-шаралар кешені;
- Білім беру мекемелерінің, салалық кәсіпорындар мен ұйымдардың, мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық-кәсіби қауымдастықтардың, туризм индустриясының ғылыми ұйымдарының өзара байланысын ұтымды етуге негізделген туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін басқарудың ұйымдық құрылымы әзірленді;
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін жаңғырту мүмкіндіктерін жүйелеу негізінде нәтижелілік көрсеткіштері жүйесін қамтитын кадрлар даярлау жүйесін дамытуды талдау мен болжаудың әдістемелік құралдары қалыптастырылды;
- Маманның құзыреттілік моделін және маманға қойылатын талаптарды қалыптастыруға және оның кәсіби даярлығын бағалауға мүмкіндік беретін оның құзыреттілігін бағалау әдістемесін енгізуге негізделген туризм индустриясының кадрлық әлеуетінің сапасын бағалау әдістері айқындалды;
- Туризм индустриясы үшін кадрлар даярлау жүйесін жаңғыртудың басым бағыттарын қалыптастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар тұжырымдалды, олар мыналарды: өңірлік жұмыспен қамту салалық қызметін; салалық білім беру орталықтары мен оқу-тренинг алаңдарының жүйесін; оқу бағдарламаларын үйлестірудің өңірлік орталықтарын; Туризм индустриясы үшін кадрларды кәсіптік даярлауды жүзеге асыратын профессор-оқытушылар құрамын даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесін; жетекші инновациялық ғылыми-практикалық орталықтарды құруды қамтиды.
Зерттеу әдіснамасы ретінде жұмыста кадрларды даярлау жүйесін ұйымдастыру және дамыту; жалпы білім беру қызметінде инновациялық жобаларды жүзеге асыру, басқару жүйесін зерттеу әдістері, сондай-ақ танымның жалпы ғылыми әдістері: диалектикалық, дерексіз-логикалық, статистикалық, функционалдық және құрылымдық-деңгейлік зерттеу әдістері, жүйелі талдау және синтез әдістері, Эволюциялық, тарихи, жеке-қызметтік және акмеологиялық тәсілдер бойынша ғылыми ережелер қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылым мен көлемі - 44 бет, 3 - кесте, 9 графикалық суреттерден құралып, компьютерде терілді.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖОҒАРЫ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ТУРИЗМ БАКАЛАВРЛАРЫН ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Туризм үшін кадрлар даярлау модельдерінің құрылымы мен мазмұнын талдау әдістемесі
Туризм саласындағы білім беру қызметінің тәжірибесін салыстырмалы халықаралық зерттеудің орталық түсініктері: "туризм үшін кадрлар даярлау жүйесі "және"туризм үшін кадрлар даярлау моделі". Туризм саласындағы білім беру жүйесі деп осы зерттеуде бейіндік салада білім беру қызметінің үздік нәтижелеріне қол жеткізу мақсатында интеграцияланған немесе интернациялайтын институционалдық ортаның өзара іс-қимыл жасайтын элементтерінің тұрақты жиынтығы түсініледі. Туризм саласындағы білім беру моделі дегеніміз-зерттеу мақсаттары үшін ең өзекті болып көрінетін түпнұсқаның атрибуттарын ғана қамтитын білім беру жүйесінің жеңілдетілген схемалық көрінісі. Туризм саласы шін кадрларды даярлау модельдерінің құрылымы мен мазмұнын талдау және бағалау мақсатында әдістеме әзірленді, оның жеке модульдері 1-3 кестелерде көрсетілген. Әдістеме модульдері туризм саласындағы білім беру жүйесінің институционалдық ортасының құрылымы туралы ұсынысқа сәйкес оның төрт компонентінің өзара тәуелді байланысы түрінде айқындалған (1-сурет):
Сурет-1 Туризм саласындағы білім беру жүйесінің институционалдық ортасының компоненттері
Туризм саласы үшін кадрлар даярлаудың шетелдік модельдерін талдау. Білімі, дағдылары мен құзыреттілігі, яғни біліктілік деңгейі өндіріс талаптарына дәл сәйкес келетін кәсіби кадрларды даярлау және іріктеу мәселелері ондаған жылдан астам уақыт бойы өзекті болып келеді. Осы саладағы іс-қимыл мен реттеудің жаңа неғұрлым тиімді және сенімді тәсілдері мен әдістерін жасау және практикаға енгізу қажеттілігі қазіргі қоғамның әлеуметтік-экономикалық проблемаларын еңсерудегі адами капиталдың өсіп келе жатқан маңыздылығымен айқындалады [1]. Мұндай проблемаларға мыналар жатады: алынған біліктіліктердің тез "ескіруіне" алып келетін және оларды үнемі жаңартып отыруды талап ететін өндірісті жаңарту қарқынын жеделдету; көші-қон процестерінің күшеюі, соның нәтижесінде дамыған елдерде біліктілік деңгейі төмен халықтың үлесі артады, қоғамның әлеуметтік стратификациясы және оның тұрақсыздануы күшейеді; жаңа жаһандық тәуекелдер мен қатерлердің пайда болуы (экологиялық проблемалар, терроризмге қарсы күрес және т.б.), оларды еңсеру елеулі қаржылық шығыстарды талап етеді, демек, басқа да проблемаларды шешуге қаражат бөлінеді. Шетелдік тәжірибені талдау дамыған елдердің қоғамның әртүрлі салалары арасында өзара тиімді әріптестік қатынастарды қалыптастыруға негізделген орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуды қамтамасыз етудің тұтас жүйесін қалыптастыру бойынша мақсатты және дәйекті жұмыс жүргізетіндігін көрсетеді. Кәсіби кадрларды даярлау және пайдалану процесінің тиімділігін арттыратын және шығасыларды (уақытша, қаржылық, адами және т.б.) төмендететін еңбек саласы мен білім беру саласының өзара іс-қимылының сындарлы тетіктерін құру осындай жүйенің элементтерінің бірі болып табылады. Шетелдік оқу орындары бір-бірімен бәсекелеседі, үнемі инновациялық білім беру технологияларын қолданатын әртүрлі жаңа бағдарламаларды ұсынады, үздік ғылыми кадрлар мен тәжірибелі практиктерді оқытуға тартады. Өз студенттері мен тыңдаушылары үшін қонақ үй саласының ең беделді кәсіпорындарында тағылымдама ұйымдастыра отырып. Бұл бәсекелестікке қазақстандық оқу орындары іс жүзінде қатыспайды. Соңғы 20 жыл ішінде кәсіби стандарттарды әзірлеу, жетілдіру және практикаға кеңінен енгізу жөніндегі қызмет әлемде бірнеше бағыттар бойынша дамып келеді [2].
1.2 Туризм және сервис саласындағы кадрларды оқыту мен даярлаудың әлемдік тәжірибедегі жүйелері
Туризм саласындағы кадрларды оқыту саласындағы француз жүйесі туризм және сервис саласы үшін кадрларды оқыту саласындағы әлемдік тәжірибе даярлаудың негізгі үш жүйесіне сүйенеді.
1. Шәкірттікке негізделген неміс жүйесі үш жыл ішінде жас мамандарға үлкен дағдылар базасын береді. Содан кейін жас маман басқа жұмыс әдістерімен танысу үшін кемінде екі жыл туристік кәсіпорындарда жұмыс істейді. Осыдан кейін ол екі жыл ішінде қонақүйдегі қызмет көрсету, бақылау, кадрлармен жұмыс, ұйымдастыру және басқару сияқты түрлі пәндер бойынша өзін-өзі жетілдіру үшін қонақ үй бизнесі мектебіне бара алады. Бұл жүйе нақты операциялық бағдармен практиктерді қалыптастыруға мүмкіндік береді.
2. Ағылшын жүйесі негізінен аудиторияда оқытуға негізделген. Кәсіби дайындық жоғары деңгейден басталады ("Politechnics") және тек теориялық болып қалады: гигиена, тамақтану, ұйымдастыру, басқару. Тағылымдамалар қосымша болып табылады. Мұндай білім беру операциялық-өндірістік бекеттерге қарағанда бақылау, ұйымдастыру, басқару жүзеге асырылатын позицияларға көбірек бағытталған.
3. Француз жүйесі, басынан бастап барлық дайындық деңгейлерінде алдыңғы екі жүйені біріктіреді. Ол тағылымдамалар мен орта буын кадрларын даярлау мақсаттарындағыдай мектепте оқытудың бірізділігін болжайды. МВА бағдарламалары бойынша, сондай-ақ ұлттық білім беру стандарттары бойынша менеджерлер даярлауды жүзеге асыратын оқу орындары 1980 жылдары пайда бола бастады.
Франция Еуропадағы туризм менеджменті бойынша білім беру бағдарламалары саласындағы көшбасшылардың бірі болып саналады. Француз университеттері туристік ұйымдардың коммерциялық және коммерциялық емес іс-әрекетінің құқықтық негіздері, туризм, туризм экономикасы және менеджмент саласындағы әкімшілік туралы терең білімі бар классикалық білім береді. Бұл әр түрлі университеттердің магистрлік бағдарламалары, студенттерге оқу процесінде тек басқару процестері саласында ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысуға ғана емес, сонымен бірге алған білімдерін іс жүзінде қолдануға мүмкіндік беретін кәсіби дайындыққа да, ғылыми зерттеулерге де көп көңіл бөледі. Айта кету керек, қазіргі француз білім беру жүйесі соңғы екі ғасырда дамыды және әлемдегі ең озық болып саналады. Оның басты ерекшелігі-мемлекеттік оқу орындарының басым болуы. Оқу ақысы ретінде мемлекеттік ЖОО студенті тек жыл сайынғы тіркеу алымын - 150-400 еуроны (оқу циклына байланысты) енгізеді. Бұл ретте бір студентке мемлекеттің нақты шығындары жылына 6-дан 20 мың еуроға дейін (орташа көрсеткіш жылына 9500 Еуро) құрайды. Сонымен қатар, Францияда студенттерді қаржылық және әлеуметтік қолдау жүйесі жақсы дамыған: стипендиялар мен тұрғын үй, тамақ және көлік жеңілдіктері; тиісті сақтандыру бағдарламасын таңдаған кезде емделу шығындарын 100% өтейтін Әлеуметтік және медициналық сақтандыру; барлық шетелдік студенттер үшін аптасына 20 сағатқа дейін жұмыс істеу құқығы [3].
Француз жоғары білім беру жүйесі бірнеше деңгейлерді қамтиды. Біріншісі-үш жылдық-негізінен жалпы университеттік білім туралы диплом алуға дайындыққа арналған. Магистр дипломы қатаң іріктеуден кейін түсетін тиісті циклде емтихан тапсырғаннан кейін беріледі. Магистр дипломы жоғары еуропалық арнайы білім туралы куәландырады. Айта кету керек, Француз білімінің деңгейі спорттық демалысты ұйымдастыру саласының даму қарқынымен байланысты ең заманауи талаптарға жауап береді; сонымен бірге спорттық іс - шараларды ұйымдастыру, оның ішінде барлық негізгі аспектілер-ұйымдастыру, логистика, қаржылық қолдау, құқықтық және, әрине, спорттық аспектілер басты орынға шығады. Магистрлік бағдарламалардың әрқайсысының міндеті-жас мамандарға экономикалық, әлеуметтік, құқықтық және саяси жағдайды бағдарлай білуге, сондай-ақ оның спорттық іс-шараларды ұйымдастыруға әсерін түсінуге үйрету. Мамандарды дайындауға университет оқытушылары да, практик мамандар да қатысады. Осы саладағы теорияны зерттеу алынған білімді практикада қолданумен ауысады. Сондықтан оқу университеттерде де, беделді мемлекеттік және Еуропалық спорт ұйымдарында да өткізіледі. Арнайы әзірленген компьютерлік бағдарламалардың көмегімен студенттер өз күштерін сынап көре алады және спортпен байланысты жобалардың менеджері бола алады, оның мақсаты көшбасшылық қасиеттерді анықтау және кадрлар мен ресурстарды мүмкіндігінше қысқа мерзімде сауатты басқара білу. Бұл тәсіл практикада әртүрлі зерттеулерді тезірек жүргізуге көмектеседі [4]. Туризм менеджмент саласындағы француз магистрлік бағдарламасы төрт типті білім алуға негізделген:
1. Туризм менеджменті, туризмдегі басқару негіздері, туризм маркетингі, туристік фирмалық ұжымдық жобаларды әзірлеу, туристік басқару практикасындағы ақпараттық технологиялар, туристік ұйымдардың дамуымен байланысты проблемаларды талдау және шешу үшін қажетті теориялық білім. Халықаралық деңгейдегі қаржыландыруға ерекше көңіл бөлінеді.
2. Спорттық ұйымдарды басқарумен байланысты сауықтыру орындарындағы техникалық білім. Бұл бағдарламаның негізгі бағыты. Оған іс-шараларды жоспарлау, сауықтыру орындарындағы қаржылық есеп, мемлекеттік аппарат органдарындағы менеджмент, аумақтық даму, спорт ұйымдарын басқару, маркетинг және басқару, экономика және туризм маркетингі кіреді.
3. Ұйымдастырушылық дағдылар: жобаларды іске асыру, жағдайды, әкімшілік және басқа кедергілерді талдау, басқару әдістері.
4. Мәдениет және сыртқы байланыстар саласындағы білім. Ана тілінде де, шет тілдерінде де келіссөздер жүргізе білу, мәдени, экономикалық және әлеуметтік ортада бағдарлай білу, осы немесе басқа шешімді, әрекетті негіздей білу. Бұл бағдарлама ірі спорттық жарыстарды дайындау және іске асыру үшін қажетті екі негізгі білімі мен тәжірибесі бар мамандарды даярлауға мүмкіндік береді. Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, жақсы маман психологиялық тұрғыдан тұрақты, теориялық және іс жүзінде дайын болуы керек [5].
1.3 Туризм саласындағы мамандарды даярлаудың теориялық аспектасы
Жақсы білім, шығармашылық қабілет және құзыреттілік әркімнің маңызды капиталы болған кезде шындыққа айналады. Бұл қасиеттер біздің қоғамның өзгеруіне ықпал етеді. Өздеріңіз білетіндей, қоғамның түбегейлі құрылымдық өзгерістері ең алдымен екі тенденциямен анықталады: жаһандану және ақпараттық-техникалық революция. Еңбекті ұйымдастырудың жаңа нысандары, өсіп келе жатқан қызмет көрсету секторы, халықаралық бәсекелестік және туындап келе жатқан жаһандық жұмыс нарығы осы үрдістердің қисынды салдары болып табылады. Бұл дегеніміз, бір рет сатып алынған мамандық өмір бойы кәсіби қызметке кепілдік бермейді. Жеке қызметкер үшін бұл оның жоғары біліктілік пен жаңа мамандықтар алуға, сонымен қатар білімін үнемі жалғастыруға дайын болуы керек дегенді білдіреді. Ол өзгеретін жағдайға және жаңа талаптарға тез бейімделуге мүмкіндік беретін қабілеттерін дамытуы керек. Э. Булманның пікірінше, шет тілдерін білумен қатар, біз "жұмсақ дағдылар" деп аталатын, яғни икемділік, ұжымда жұмыс істеу қабілеті, проблемаларды шешу қабілеті, шыдамдылық, ұтқырлық, сонымен қатар мәдени және мәдениаралық құзыреттілік туралы айтып отырмыз [6]. Аталған талаптар туризм және қонақжайлылық саласында толық растама табады. Соңғы он жыл ішінде осы саладағы жұмыс нарығының өсу қарқыны күрт өсті және кәсіби дайындалған кадрларға сұраныс ұсыныстан әлдеқайда жоғары. Тәжірибешілердің пікірінше, мәселе мамандандырылған білім беру мекемелерінің түлектері жетіспейтіндігінде емес, олардың дайындық деңгейінде, өзін-өзі бағалау критерийлері мен еңбек уәждемесінің төмендігінде. Сонымен, турфирмаға жұмысқа орналасқан университет түлегі университетте оқыған дәрістер қызықты, жалпылама теориялық өтеді. Олар көптеген практикалық мәселелерге әсер етпеді, салалық заңнама дерлік түсінілмеді. Туризм менеджерінің жұмысы мүмкін емес, онсыз өте маңызды нюанстар қарастырылмады". Түлек үшін, ең алдымен, бір немесе екі шет тілінің жақсы дағдысы болуы өте маңызды, сондықтан ол географияны жақсы біледі және елтану сипатындағы білімнің лайықты сапасына ие, мамандандырылған компьютерлік бағдарламаларды, іздеу жүйелерін қолдана алады, кем дегенде туристік өнімді сату техникасының бастапқы дағдыларына ие болады, қызметтерді брондау технологиясын біледі, құқықтық білімнің негізі бар, өйткені клиенттермен келісім-шарттар жасасуға, жанжалды жағдайларды талдауға тура келеді. Жұмыс беруші үшін түлектің жоғары коммуникабельділік, жауапкершілік, ұқыптылық, тілектестік, күйзеліске төзімділік және тіпті әртістіктің белгілі бір түрі сияқты жеке қасиеттері үлкен маңызға ие. Қонақ үй басшыларының пікірінше, студенттер мен университет түлектерінің пікірінше, олар практикаға да, жұмысқа да сирек барады, мұны олардың практикалық дағдылары жоқ екендігімен түсіндіреді, ал сыйақы мен мәртебеге қатысты амбициялар өте үлкен және олардың құзыреттілік деңгейіне мүлдем сәйкес келмейді. Сонымен қатар, олардың бизнесінде адамдар жетіспейді. Бұл өтініш берушілердің проблемасы менталитет саласында болуымен түсіндіріледі. Келесі проблема - салалық жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылар құрамының жеткіліксіз біліктілігі, олардың турбизнес саласында өзіндік кәсіби жұмыс тәжірибесінің жетіспеушілігінен туындаған практикадан теория приматы. Бұл туризм мен қонақ үй саласында кадрлар даярлаудың төмен деңгейінің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Шынында да, тәжірибе көрсеткендей, олардың көпшілігі нашар бағдарланған және туризм саласындағы және осы қызметті көрсететін заңнамадағы өзгерістерді әрдайым ескере бермейді. Сондықтан оқу процесінде белгілі бір құқықтық құндылықтарға назар аудару қажеттілігі қаншалықты маңызды емес, сонымен бірге нормативтік-құқықтық талаптардың жаңаруын, мүлдем жаңа заңдардың пайда болуын, соңғылардың заңға тәуелді актілердегі нақтылануын бақылау маңызды. Жаңа заңнама негізінде туризм саласында жаңа құқықтық қатынастар қалыптасатынын қатаң ескеру қажет. Бейінді жоғары оқу орындарына жас педагог кадрларды тарту проблемасы да өткір күйінде қалып отыр. Жоғары оқу орындарының қызметкерлері профессор-оқытушылар құрамының жұмысын ынталандыру жүйесінің нашар жұмыс істейтінін, жалақының төмен екенін бірауыздан куәландырады. Олардың студенттерді оқыту нәтижелерін жақсартуға қызығушылығы жоқ. Салалық университеттер мен туристік ұйымдар мен қонақ үйлердің басшылары арасында тығыз байланыс жоқ. Бүгінде ынтымақтастық туралы ұсыныстармен кімге бару керектігі туралы нақты түсінік жоқ. Туристік кәсіпорындар мен қонақ үйлердің иелері кадрларды іріктеудің нақты және бірыңғай критерийлеріне ие емес, жаңа қызметкерлерді оқыту және кадрларды даярлау жүйесі нашар жұмыс істейді. Туризм индустриясы нысандарының мақсаттары мен міндеттері персоналға жеткізілмейді, осылайша корпоративті мәдениет дамымайды [7].
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИСТІК КЛАСТЕРІН ДАМЫТУДАҒЫ КАДР МӘСЕЛЕСІ
2.1 Туристік кластарді дамытудағы кадр мәселесін зерттеу және оны шешудің алғышарттары
Қазақстанның туристік индустриясы секторы ел экономикасының шикізаттық емес салалардағы мамандануын айқындайтын жеті кластердің қатарында ұзақ мерзімді кезеңге арналған мемлекеттің экономикалық басымдықтарының бірі ретінде айқындалған, бұл мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды факторларының бірі ретінде осы салаға берілетін маңыздылығын көрсетеді. Бүгінгі таңда бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру және Қазақстанды 2025 жылға қарай Орталық Азия өңірінің туризм орталығына айналдыру міндеті тұр.
Туризм-бұл жеке және ұжымдық жетілдірудің құралы ретінде жоспарлануы және қолданылуы керек демалыс, Демалыс, спорт және мәдениет пен табиғатпен тікелей байланысты қызмет. Өкінішке орай, бүгінгі таңда аймақтың туроператорларында туризмнің қандай түрін дамыту керектігі туралы нақты түсінік жоқ. Мұның себептері аймақтың бүкіл туристік индустриясының кешенді және келісілген іс-қимылына ықпал ете алатын үйлестіруші органның болмауы, сондай-ақ туристік кәсіпорындардың әлсіз маркетингтік компоненті болып табылады. Туристік фирмалардан басқа, туристік қызметтерді жанама жеткізушілер мейрамханалар, қонақ үйлер және қауіпсіздік, туристерді тасымалдау ұйымдар болып табылады. Осыған байланысты туристік кластердің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қажет. Туристік қызметтегі кластерлік тәсілдің ерекшелігі-бір немесе бірнеше фирмалар қол жеткізген жоғары бәсекеге қабілеттілік оның маркетингтік микро ортасына: жеткізушілерге, бәсекелестерге, делдалдарға және тұтынушыларға таралады[8].
Туристік кластер - бұл бәсекеге қабілетті туристік өнімді қалыптастыруға бағытталған, инфрақұрылымды дамытуды және бизнес жүргізудің қазіргі заманғы технологияларын пайдалануды қамтамасыз ететін, белгілі бір өңірде географиялық тұрғыдан локализацияланған, өзара байланысты туристік компаниялар тобы. Туристік кластердің өзегі қызметі туризммен тікелей байланысты ұйымдар мен кәсіпорындар болып табылады: туристік операторлар, яғни туристік өнімді әзірлеу және өткізу жөніндегі фирмалар негізінен көтерме негізде; туроператорлар құрған туристік өнімді сатушылар ретінде әрекет ететін туристік агенттіктер; туристік қызметтерді өндіруші кәсіпорындар (қонақ үйлер, Кемпингтер, сауықтыру орындары, демалыс базалары және т.б.).
Бүгінде бірқатар проблемалық мәселелер бар, оларды шешу белгіленген мақсатқа - Қазақстанды сервис пен инфрақұрылымның дамыған жүйесі бар халықаралық туристік орталық ретінде қалыптастыруға қол жеткізуге мүмкіндік береді:
1) туристік және көлік инфрақұрылымының жеткіліксіз дамуы. Қонақ үйлерді, пансионаттарды, демалыс үйлері мен базаларын, сондай-ақ санаторий-курорттық мекемелерді қоса алғанда, орналастыру объектілерінің материалдық базасы моральдық және физикалық тозудың жоғары деңгейімен сипатталады. Бүгінгі таңда туризмнің ауқымы, туристер үшін тұратын жерлердің түрлері, сапасы мен ұсыныстары халықаралық талаптарға сәйкес келмейді;
2) сервистің төмен деңгейі мен қиындығы белгілі тарихи орындар. Туризмнің дамуы көлік инфрақұрылымының жай-күйімен тікелей байланысты екенін ескере отырып, авиа және темір жол жолаушылар тасымалы географиясының шектеулілігі, ішкі және сырттан келетін туристер үшін туристердің топтық сапарлары үшін көліктің барлық түрлерінің жол жүру билеттеріне жеңілдіктер мен жеңілдіктердің икемді жүйесінің болмауы елеулі проблемаға айналып отыр;
3) кадрларды даярлаудың, қайта даярлаудың және олардың біліктілігін арттырудың әлсіз деңгейі және туризмнің ғылыми базасының болмауы. Туризмнің дамуына кедергі келтіретін негізгі проблемалардың бірі қызмет көрсету саласында мамандандырылған туристік кадрлардың болмауы болып табылады. Бұл Туризм индустриясы объектілерінде білікті персоналдың болмауы проблемасына ғана емес, сонымен қатар туристік сала үшін кадрлар даярлау сапасына да қатысты. Бұл тек туризм менеджерлері туралы ғана емес, сонымен қатар қызмет көрсететін персонал туралы. Іс жүзінде бүкіл Қазақстан бойынша әкімшісінің жұмысын орындайды емес, білікті қызметкер, ол білім мүлдем басқа бағыттағы. Қазіргі уақытта Қазақстанда туризм менеджерлерін даярлайтын 40 - қа жуық жоғары оқу орны бар. Мамандар даярлау өткен ғасырдың 1990-шы жылдары басталғанына қарамастан, Қазақстан туризм саласындағы білікті кадрлардың жетіспеушілігін бастан кешіруде. Негізгі себеп-Қазақстанның туристік әлеуеті туралы жоғары оқу орындарының оқытушылар құрамының білім деңгейінің жеткіліксіздігі және туристік индустрияда жұмыс тәжірибесінің болмауы. Әдетте, олар елдің рекреациялық ерекшеліктерін ескерусіз оқытылады, нәтижесінде түлектердің көпшілігі туроператорлық функцияларды толық орындай алмайды;
4) туристік индустрияда көрсетілетін қызметтер сапасының төмендігі. Мәселе алдыңғымен өзара байланысты, өйткені қызмет көрсету саласындағы төмен сапа Туризм индустриясы объектілерінде көрсетілетін қызметтердің төмен сапасына алып келеді. Бұдан басқа, бұл Қазақстанға туристік визаларды ресімдеу мерзімдеріне, шетелдік туристерді тіркеу рәсімдеріне, кедендік және паспорттық бақылауға қатысты[9].
Әлемдік тәжірибеде кездескендей қонақ үй және мейрамхана қызметтері жоғары мектебінің тұжырымдамасы бойынша, жүз жылдан астам уақыттан бері қонақ үй менеджерлерін дайындап келе жатқан әлемге әйгілі оқу орны "туристік және қонақ үй қызметтері саласында басқа адамға қызмет көрсету қажеттілігін сезінетін және одан жоғары дәрежеде қанағаттанатын адам жұмыс істей алады"делінген. Бұдан қорытар ой өз маманы өз ісінің шебері.
Барлығына қарамастан, туристік сала - бұл адамдардың игілігі үшін жұмыс істеу үшін психологиясы бар жас, оқытылған кадрларды енгізуді қажет ететін өте перспективалы еңбек нарығы. Қазір туризм халық шаруашылығының қарқынды дамып келе жатқан салаларының бірі ретінде аймақтық аумақтық жүйенің экономикалық әлеуетін арттыруда ерекше маңызға ие. Өз кезегінде кадрлық саясат мәселелері туристік саланың әлеуетін, әсіресе нарықтық экономика жағдайында іске асыруға ықпал етеді. Туристік саланың жиі өзгеретін талаптары мен қажеттіліктеріне уақытында жауап беру қажет. Туристік базаларда, қонақ үйлерде, мейрамханаларда және қызмет көрсету сапасы персоналдың біліктілігіне байланысты. Туристік кластер әртүрлі қызмет салаларындағы ұйымдардың өзара іс-қимылын білдіреді. Кластердің құрылымына туристік индустрия субъектілері (Турфирмалар, турбазалар, қонақ үйлер), көлік (автовокзалдар, автобус парктері, такси қызметі), медициналық (ауруханалар, емханалар, медициналық орталықтар), білім беру (ЖОО, АООО), қаржы-кредит (банктер, қорлар) және басқа да ұйымдар кіреді. Олардың барлығы облыстың Бірыңғай кешенді туристік өнімін құрайды [10].
Туризмнің инфрақұрылымы мен материалдық - техникалық базасы қаншалықты дамығанына қарамастан, құзыретті персоналсыз ол ілгерілей алмайды. Кадрлардың болуы туристік нарықтың сыйымдылығын арттыруға ықпал етеді. Туристік нарыққа құзыретті менеджерлер, нұсқаушылар, гид-аудармашылар, медперсонал, даяшылар қажет. Республикалық туристік нарықтың бүгінгі күні бірқатар өзекті проблемалары бар, атап айтқанда [11]:
1) туристік индустрия объектілерінде қызмет көрсету сапасының төмендігі, яғни туристік объектілер персоналына қонақжайлылық дағдылары, ағылшын тілін білуі жетіспейді;
2) білім беру мен өндіріс саласы байланыстарының жетілмегендігі еңбек нарығының туристік сала үшін білікті кадрларға деген қажеттіліктерінің және олардың ұсыныстарының сәйкессіздігіне алып келеді;
3) кейбір туристік фирмаларда туристік білімі бар қызметкерлердің болмауы;
4) туристік білімнің жетілмегендігі. Оқу орындарының ғылыми-әдістемелік және материалдық-техникалық базасының дамымағандығы байқалады [4].
Педагогика ғылымдарының докторы В.С.Никитинскийдің пікірінше, Қазақстандағы туристік кадрларды даярлаудың басты проблемалары: студенттердің практикалық дағдыларының айқын жетіспеушілігімен бейіндік жоғары білімнің шамадан тыс академиялық дәрежесі; мемлекеттік білім беру стандартының (МЖМБС) мазмұны туризм және сервис саласындағы еңбек нарығының талаптарына сәйкес келмейді; бизнес талаптарына сәйкес келетін қазіргі заманғы оқу құралдары (мемлекеттік тілдегі оқулықтар, оқу құралдары мен электрондық материалдар, жабдықтар, туристік жабдықтар) жетіспейді); оқу оқыту бағдарламалары мен оқыту сапасының туристік нарықтың даму дәрежесіне сәйкес келмеуі, бұл "Туризм", "Сервис мамандығы бойынша диплом алған жоғары оқу орындары түлектерінің едәуір бөлігінің талап етілмеуінің басты себептерінің бірі болып табылады. Туристік кластердің маңызды құрамдас бөлігі туристік индустрияның көптеген салалары үшін кадрлар даярлаудың кешенді жүйесін көздейтін білім беру блогы болып табылады. Білім беру мекемелері туристік кластердің маңызды субъектілері болып табылады. Қазіргі уақытта республикада туристік нарық қызметкерлерінің саны өсуде. Бұл туристік кәсіптің болашағын түсінуге және туристік агенттіктердің өсуіне байланысты. Егер 2004 жылы туристік фирмалардың саны небары 9 болса, 2014 жылы олар 46 болды. Туристік кластердің өміршеңдігі интеллект деңгейімен және адам капиталының қабілеттерімен тікелей байланысты. Туристік өнімнің сапасы, менеджментті ұтымды ұйымдастыру, маркетингтік зерттеулердің тиімділігі туристік мамандардың кәсібилігіне байланысты [12].
Кадрлық проблеманы шешу үшін тұжырымдамалық шаралар кешенін жүзеге асыру керек, сонда жергілікті туризм өзінің әлеуетін іске асыра алады. Туристік кадрлардың проблемаларын шешу үшін әлеуетті туристік кластер үшін мынадай шараларды ұсынамыз:
* кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарын тұрақты өткізу және оларды ұйымдастыру сапасын жақсарту. 2008 жылы қабылданған "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне туристік қызмет мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы жұмыс берушілерге қауымдастықтармен және білім беру ұйымдарымен бірлесіп кадрларды кәсіби даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарын енгізуге мүмкіндік берді [13].
Туризм саласындағы мамандарды кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға қойылатын жалпы талаптар туристік сала ұйымында:
*Жарғыда (Ережеде) мамандарды кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру жөніндегі нормалардың;
* мамандардың біліктілігін арттыру жөніндегі оқу жұмыс жоспарлары мен бағдарламаларының болуын қамтиды;
* туристік білім берудің ғылыми-әдістемелік базасын жетілдіру.
Аталған бағыттағы іс-шаралар оқу бағдарламаларының сапасын, ғылыми-оқу әдебиетінің мазмұнын жақсартуды, оқыту технологияларында әлемдік білім беру көшбасшыларының тәжірибесін пайдалануды, оқытудың заманауи әдістерін енгізуді қамтиды; студенттер мен магистранттардың тәжірибесін жоғары сапалы ұйымдастыру. Тәжірибе болашақ маманның білімі мен дағдыларын қалыптастыру үшін негіз болып табылады; туристік білім беру мекемелерін материалдық-техникалық жарақтандыруды жетілдіру; туристік нарыққа маркетингтік талдау жүргізу. Бұл мамандарға нарықтық қажеттіліктердің тенденциясын, олардың маманның сапалық сипаттамаларының жиынтығына қойылатын критерийлерін анықтау үшін қажет; туристік білімді халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру қажет [14]. "UNWTO - TEDQUAL"Дүниежүзілік туристік ұйымының туристік білім беру сапасын сертификаттау жүйесінің қағидаттарын енгізу қажет. Осы жүйеде қарастырылған бағдарламалар блоктарының мақсаты туристік білім беру, оқу және зерттеу бағдарламаларының сапасын жақсарту болып табылады, осы мақсатта оларды іздеу бағалау критерийлерімен анықталды. мамандарды даярлау базасын кеңейту; шетелдік оқу орындарында, танылған әлемдік туристік орталықтарда, турфирмаларда және туристік саланың басқа да ұйымдарында тағылымдамалар ұйымдастыру; туристік ұйымдардың студенттерді оқыту саласындағы байланыстарын орнату, тағылымдамалар мен түрлі практикаларды өткізу: ғылыми-зерттеу, диплом алды, өндірістік. Біздің салада мамандар даярлау мемлекеттік тапсырыс бойынша жүрмейді, мемлекет қаржыландырмайды, адамдар өздерінің оқуы үшін өздері төлейді. Еуропалық және әлемдік деңгейге сәйкес келетін маман дайындау үшін оқу орнында кәсіби аура құру керек. Бұл университет негізінен осы бағытқа бағынатын кезде ғана пайда болады [15].
2.2 Туризм кадрларын дайындауда білім беру жүйесін реформалау және дамыту тұжырымдамасы
Қазіргі уақытта туризм және сервис салалары жоғары білімді, коммуникабельді, кәсіби даярланған қызметкерлерге мұқтаж жоғары технологиялық, байланыс салаларына айналуда. Туризм және сервис саласына тұрақты бағалау немесе коммуникацияның тиімді әдістері сияқты экономиканың басқа секторларында әзірленген басқарушылық қызметтің идеялары, тәсілдері, басымдықтары енеді. Жаңа инфрақұрылымды құруға, олимпиадалық нысандарды салуға, сондай-ақ қонақтарды орналастыру, тамақтандыру, ойын-сауық нысандарын салуға үлкен қаражат жұмсалады. Материалдық базаны қалыптастыру бүгінде кез-келген елдің назарының маңызды нысаны болып табылады. Бірақ туризмді дамытуда туристерге қызмет көрсету мәселелері бірінші орынға шығады, оның үстіне білікті мамандарды даярлау деңгейі маңызды аспект болып табылады [16].
Дамыған елдерде жоғары деңгейдегі мамандарды оқыту мен қалыптастыруға 10 жылдан 15 жылға дейін уақыт қажет. Кәсіби қызмет процесінде жүйелі оқыту қызметкерді құзыретті маман деңгейіне дейін дамытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Білім беру ортасын жетілдіру туризм индустриясының кадрлық әлеуетін дамытуға ынталандырушы әсер етеді. Кадрлық қамтамасыз ету проблемасының өзектілігі білім беру жүйесін реформалау қажеттілігімен ерекшеленеді. Сонымен бірге туризм және қызмет көрсету саласының кадрларын даярлаудың, қайта даярлаудың және олардың біліктілігін арттырудың қазіргі заманғы жүйесін жан-жақты жетілдіру қажеттілігі мен осыған байланысты негізделген ұсыныстардың жетіспеушілігі арасындағы қайшылық айқын. Осыған байланысты туризм және сервис кадрларын даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру саласындағы шетелдік тәжірибені зерделеу өзекті болып отыр. Барлық елдер туризмді дамыту жөніндегі күрделі кешенді міндеттерді шешу қажеттілігіне тап болды, бұл ретте әрбір ел үшін ұлттық, өңірлік, Климаттық ерекшеліктермен айқындалатын өзінің неғұрлым күрделі мәселелері болды. Әр түрлі аспектілерді ескеру қажет болды: медициналық көмек, көлік, тамақтану, VIP-пен жұмыс, бұл арнайы дайындықты қажет етеді. Осыған байланысты туризм саласын дамыту тұжырымдамасын ойластыру және тұжырымдау, оны сауатты іске асыру бойынша жоғары кәсіби іс-қимылдармен нақты және егжей-тегжейлі жоспар әзірлеу бойынша шаралар қабылдау қажет. Белгіленген мақсатқа жету үшін бірқатар мәселелерді шешу қажет, атап айтқанда туристік нысандарды тиімді экономикалық және әлеуметтік пайдалануды қамтамасыз ету қажет, бұл туризм мен қызмет көрсету саласының білікті кадрларынсыз мүмкін емес. Бұл, ең алдымен, орналастыру қызметтері, аудармашылар, call-орталықтардың, ақпараттық қызметтердің, экологиялық қамсыздандыру, тамақтану, медициналық көмек, анимация қызметкерлері. Әрине, туризм және қонақжайлылық индустриясы негізгі жүктемеге ие. Сервистік персоналға жүктеменің есептік параметрлеріне әсер етудің негізгі факторы мультипликатордың әсері болып табылады. Бұл міндеттерді шешудегі маңызды тірек еріктілер қозғалысы болуы мүмкін [17].
Еріктілік институты көптеген елдерде кең таралған. Қозғалысы АҚШ-та, мұнда ХІХғ. еріктілер әртүрлі коммерциялық емес ұйымдардың жұмысын қамтамасыз етті. Еріктілік ақы төлеуді талап етпейтін ерікті еңбекке негізделеді. Бірақ еріктілікке қарамастан, еріктілік жауапкершілікті жоққа шығармайды: нормалар мен талаптарды орындау, материалдық құндылықтардың сақталуы, ұйымның беделіне нұқсан келтіретін қызмет. Қызметкерлерді қонақтарға қызмет көрсетуге дайындау үшін ұзақ мерзімді оқыту қажет. Оқыту жинақтары сарапшылардың қатысуымен дайындалуы тиіс. Әуежайларда, қонақ үйлерде және басқа да қоғамдық орындарда кездесу үшін арнайы дайындық қажет. Сонымен қатар, оқу бағдарламалары үнемі жаңартылып, толықтырылуы керек.
Туризм жүйесі үшін кадрлар даярлау- Қазақстанда қазіргі заманғы туризм индустриясын құрудың бірінші кезектегі міндеттерінің бірі. Бұл кадрлар конъюнктураның бірден-бір талаптарына емес, мұқият және түбегейлі дайындалуы керек, өйткені дәл осы мамандар елде туризмнің барлық атрибуттары бар тұтас жүйесін ұйымдастырудың және оны туризм индустриясына біртіндеп айналдырудың міндеттерін орындайды. Бұл дегеніміз, олар отандық және шетелдік туристерді жіберу - қабылдау мәселелерімен ғана емес, сонымен бірге туристік және экскурсиялық қызметтердің бүкіл жүйесін нөлден бастауға мәжбүр болады. Бұл өз кезегінде бүкіл жұмыс кешенін ұйымдастыруды талап етеді, олардың ішінде республика бойынша туризмді дамыту мен аумақтық ұйымдастыруды ұзақ мерзімді жоспарлауды қамтамасыз ету және оның жекелеген аймақтарын дамыту үшін жобалық әзірлемелер маңызды орын алады [18] .
Университет түлектері қандай мамандар болуы керек? Соңғы уақытқа дейін мұндай кадрларды даярлаудың толық болмауын, сондай-ақ республикада туризмді дамытудың өте төмен деңгейін ескере отырып, туризм жүйесінде жұмыс істеу үшін арнайы дайындалған университет түлектері кем дегенде төрт бағытта маман болуы керек деп айту керек:
1) туризмді дамытуды және оның аумақтық ұйымдастырылуын ғылыми қамтамасыз ету;
2) туризм саласында бағалау және жобалау жұмыстарын жүргізу;
3) туристік қозғалысты ұйымдастыру;
4) елдің білім беру жүйесінде туризмді оқыту.
1992 жылға дейін Қазақстанда туристік кадрларды даярлаумен байланысты білім беру мамандықтары болған жоқ. Алматы қаласындағы Абай атындағы педагогикалық университеті және Тұран университеті, онда республикада алғаш рет туризм бөлімшелері құрылды. Бұл ретте, егер АМУ-да бұл география факультетінің бөлімшесі болса," Тұранда " - дербес туризм факультеті, Қазақстан мен Орта Азияда бірінші болып ашылған факультет. Рас, олардың мамандықтары басқаша аталды: АМУ-да - "география және туризм", "халықаралық туризм", ал Тұран университетінде - "Туризм экономикасы және аумақтық ұйымдастыру". Осы жоғары оқу орындарынан кейін туризм жүйесі үшін кадрлар даярлауды Алматы қаласының басқа да жоғары оқу орындары жүргізе бастады. Бұл Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz