Мәдени модернизацияны арнайы зерделеудің басты тақырыбы мәдени модернизация

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 200 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

ӘОЖ 115. 4:130. 2 (574) Қолжазба құқығында

ТУРГАНБЕКОВ САМАТ КАЙРАТОВИЧ

Кеңістік пен уақыт аясындағы ұлттық мәдениеттің жаңғыруы: әлеуметтік-философиялық талдау

6D020100 ‒ Философия

Философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Отандық ғылыми жетекші: философия ғылымдарының докторы, доцент С. Ж. Еділбаева

Шетелдік ғылыми жетекші: философия PhD докторы,

Оңтүстік Калифорния университетінің

профессоры Шэрон Ллоид

(АҚШ)

Қазақстан Республикасы Алматы, 2017

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ МОДЕРНИЗАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ- ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІМодернизация түсінігі: концептуалдық негіздері мен ғылыми-теориялық қағидалары 12Мәдени модернизацияның кеңістіктік-уақыттық континуумы мен тәжірибелік қырлары 30Ұлттық мәдени модернизацияны зерттеудің философиялық-әдіснамалық мәселелері 44
ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ МОДЕРНИЗАЦИЯСЫНЫҢ ТАРИХИ- ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК ТҰҒЫРЛАРЫ МЕН ұлттық мәдени модернизацияның кеңістік пен уақыт аясындағы тарихи өлшемдерінің өзіндік ерекшеліктері 60Ұлттық интеллектуалды дәстүр мен мәдениетті қалыптастырудың философиялық мәселелері: өткен мен қазіргі заман тұрғысы 75Қазақстан қоғамының рухани жаңғыруындағы қазақ философиясының тұғыры, қазіргі келбеті мен болашағы 92

ҚОРЫТЫНДЫ 112

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 115

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл диссертациялық ғылыми-зерттеу жұмысында модернизация, мәдени және ұлттық мәдени модернизация үдерістеріне философиялық талдаулар жасалынады. Модернизация және мәдени модернизация үдерістерінің ұлттық сипатының тарихи-әлеуметтік бастауларының мәдени-рухани мәселелері әлеуметтік философия тұрғысынан сараланған.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Әлемдік жаһандану үдерісі заманында мәдени, саяси, экономикалық, әлеуметтік интеграциялық құбылмалы өзгерістер аясында тұлғаның, ұлттың, жалпы адамзаттың өзіндік дүниетанымдық көзқарастары мен жалпы өмірлік бағдарларын айқындау міндеті тұрған сыңайлы.

Біріншіден, ұлттар мен ұлыстар, әсіресе, шығыстық дәстүрлі мәдениетін сақтап қалуға ұмтылған халықтар өзіндік төлтума мәдениетінің ерекшеліктерін өркендетуді және осы құндылықтардың үнемі заманға сай модернизациялануын, біртұтас ұлттық мәдениет кеңістігін қалыптастыруын, оның әралуандылыққа серпін беруін, адамзат баласының шығармашылық тұрғысынан жан-жақты дамуы мәселелерінің өзектілігін күн тәртібіне қойып отырған шақта, қазіргі таңда әлемде болып жатырған қоғамдық өмірдің кейбір салаларындағы дағдарыстар мен үдерістерге қарамастан, қоғамдық санада модернизация, атап айтқанда, мәдени және ұлттық мәдени модернизация үдерістері ғылыми талқылаулар кеңістігінде күн тәртібінде тұр деп айта аламыз.

Екіншіден, қазіргі ұлттық мемлекеттер «жаңарудың» жаңа траекториясын айқындауда әлеуметтік-мәдени кеңістікті түлетудің маңыздылығын ескере отырып, тарихи тәжірибеге де объективті көзқараспен бағалаудың қажеттігін көрсетіп берді. Бұл - біз қарастырып отырған модернизацияның жаһандық үдерістері мен жеке мемлекет даму жолының үйлесімдігінің байланыстарының өрістерін сараптауды болжайды. Мәдени руханияттың модернизациясы - жалпыадамзаттық және «өзіндік-ұлттық-болмыстық» әлеуеттің болашаққа бой сермеуін көрсететін тәрізді. Осы тұрғыдан алғанда, бұл зерттеу ұлттық мәдениеттің жаңғыруының заман талабы мен адамзат эволюциясының үзілмес келешегі екендігіне де өзіндік үлесін қоса алатын ойтолғамдарға философиялық дискурстар аймағын туғыза алатындығы үшін белгілі бір деңгейдегі маңызды талпыныстардың бірі деп айта аламыз.

Үшіншіден, жаһандану дәуірінде ұлт пен ұлтшылдық мәселесі мемлекеттік және әлемдік кеңістік аясында бірегейленуі тиістілігін арттырып келе жатыр деп айта аламыз. Ұлт қалыптастыру мәселесінде әлемдік үрдістер мен ғылыми тұжырымдамалар сантүрлі екендігі рас. Десе де, азаматтық сана, қазақтың мәдениеті мен дүниетанымы, мемлекеттілігі мен қоғамдық санадағы ұлттық рух қуаттанған сайын, өзін-өзі тануға деген мүмкіндігі, өзін тұтас әлеуметтік- рухани күш ретінде ұстауға деген ықыласы артып келеді. Ендеше, аталған

тақырыптың өзектілігі рухани жаңғыруға бет бұрған заманауи мемлекеттік саясатымызға де байланысты.

Төртіншіден, еліміз тәуелсіздік алған сәттен бастап, қоғамдық өмірдің әр саласындағы модернизациялану бағытын әлеуметтік және мәдени институттарымыз қолға алып келеді. Жаңару мен жаңғыру жүзеге асып отырған шақта, бұл үдерісті қоғамдық қатынастар мен мәдени институттардың барлық салалары қамтуы тиіс. Модернизация үдерісінің ұлттық мәдени аспектісі жаңаша рефлексиялануды қалайды. Ендеше, біз қарастырып отырған тақырып қоғамымыздағы осындай өзекті мәселелерді теориялық және тәжірибелік тұрғыдан сараптау қажеттілігінен туындайды.

Бесіншіден, «жаңару» ұғымы адамзат санасында стереотиптер ретінде қабылданған. Сондықтан, «Жаңару» мен «Жаңғыру» адамзаттың «Даму» эволюциясына тағайындалған тағдыр деп тұжырым жасасақ, «Ілгерілеу» (салыстырмалы түрде) әрбір аймақтағы ұлттар мен ұлыстардың өзіндік кредосына айналған. Әрине, қазіргі өркениеттік қоғамда, Жер планетасында, өкінішке орай, «Артта қалған» деп айдар таңылған мемлекеттер мен ұлыстар бар. Олардың жаңару мен жаңғыруды қалайтындығы беймәлім, бірақ, бізге адамзаттық дамудың тағдыры тағайындаған «мүмкіндіктер» берілген сыңайлы. Осыған орай, біз зерттеп отырған тақырыптың өзінің өзектілігін былайша тиянақтай аламыз: бірінші деңгейде табиғи эволюцияның «Жаңаруды» қалайтындығынан өрбиді, екінші, мемлекеттік саясаттың өркениеттікке деген ұмтылыс ұстанымына байланысты, үшінші, қазақ халқының тарихи санасындағы батыстық өркениеттің ұлттық ділімізге сай келмейтін деп танылған құндылықтарын сыни тұрғыда зерделеп, өзіндік төлтума даму жолын қалайтындығынан туындайды. Демек, ұлттық мәдениеттің жаңғыруының тарихи көріністерін зерделеп, қазіргі күйі мен болашағын бағамдау заман талабынан туған сұраныс.

Диссертация тақырыбының зерттелу деңгейі.

Диссертациялық зерттеу бойынша сарапталған мәселелердің теориялық аспектілерін философия, мәдениеттану, дінтану, әлеуметтану, тарих, психология, экономика, құқық және т. б. ғылыми білімнің көптеген салаларының құрылымдарынан таба аламыз.

Модернизация үдерісін әлеуметтік-философиялық тұрғыдан әлемдік деңгейде, кең ауқымда зерделеуде мынадай шетелдік және отандық ғалымдардың зерттеу жұмыстары мен тұжырымдамалары куә бола алады.

М. Вебердің тұжырымдаған «әлеуметтік және мәдени әрекеті» атты ұстанымы [1] батыс модернизациясының мәдениетті зерделеуші бағыттарының қайнар бастауы ретінде көрініс тапқан болатын.

Модернизацияның классикалық теориясының өкілдері: У. У. Ростоу [2], Е. А. Дэвид [3], Д. К. Макклелланд [4], А. Инкелс пен Д. Х. Смит [5], Ж. С. Нейл [6], Д. Лернер [7], К. Е. Блэк [8], Д. Е. Аптер [9] . Олардың ғылыми зерттеулерінде де қоғамдық жаңару мәселелері кеңінен қарастырылып, әрүрлі жіктемелер берілгені белгілі.

С. Круктің «Postmodernization: Changes in Advanced Society» [10], У. Бектің

«Общество риска: На пути к другому модерну» [11], Д. Беллдің «Грядущее постиндустриальное общество» [12], Э. Гидденстің «Социология и модерн» [13], З. Бауманның «Текучая современность» [14], П. Бергер мен С. Хантингтонның «Многоликая глобализация» [15], И. Валлерстайнның

«Конец знакомого мира» [17], Д. Бенсаидтың «Большевизм и 21 век» [18], П. Штомпканың «Cоциология социальных изменений» [19], Ю. Хабермастың

«Философский дискурс о модерне» [22], Ш. Н. Эйзенштадттың «Революция и преобразование обществ. Сравнительное изучение цивилизаций» [23], В. Г. Федотованың «Хорошее общество» [26], С. Н. Гавровтың

«Социокультурная традиция и модернизация российского общества» [28], авторлық ұжымда жазылған В. Г. Федотова, В. А. Колпаков пен Н. Н. Федотованың «Глобальный капитализм: три великие трансформации» [29], Н. А. Алдабек, П. Е. Бектұрғанова, А. Е. Серікқалиева, Д. Б. Дәуен және М. Б. Асылдың «Модернизация Китая и Казахстан» [30], Хэ Чуаньцидің

«Обзорный доклад о модернизации в мире и Китае» [31] және т. б. тұжырымдамалар модернизация үдерісін жан-жақты қарастырған болатын.

Сонымен қатар, «Мәдени модернизация» ұғымын әлеуметтік- философиялық зерттеулердің жаңа нысаны ретінде ұсынған келесі зерттеушілердің тұжырымдамаларын атап көрсетуімізге болады: Хэ Чуаньцидің

«Обзорный доклад о модернизации в мире и Китае» [31], А. М. Ержанова мен Б. Ғ. Нұржановтың «Культура, коммуникации, медиа» [32], Р. Робертсонның

«Возвращение» религии и конфликтная ситуация мироустройства» [33], Ю. Хабермастың «В поисках национальной идентичности» [34], С. Лэштың

«Постмодернизм как культурная парадигма» [35], И. Крэйбтың «Игра идей» [36], Р. Инглхарт пен К. Вельцельдің «Модернизация, культурные изменения и демократия: Последовательность человеческого развития» [37], Д. Хелд, Д. Гольдблатт, Э. Макгрю мен Дж. Перратонның «Глобальные трансформации: Политика, экономика, культура» [38] т. б.

Сонымен қатар, модернизация мәселесі бойынша жазылған: А. А. Аузан, А. Н. Архангельский, П. С. Лунгин мен В. А. Найшульдің «Культурные факторы модернизации» [39], И. Валлерстайнның «После либерализма» [40], В. Цапфтың «Теория модернизации и различие путей общественного развития» [41], В. Куреннойдың «Исследовательская и политическая программа культурных исследований» [42], Х. Йоастың «Креативность действия» [43], Дж. Александердің «Смысли социальной жизни: культурсоциология» [44] және т. б. зерттеу еңбектері де адамзат қоғамындағы модернизацияның әртүрлі қырларын қамтыған. Мәселен, модернизация құбылысының факторлық қасиеттері мен оның креативті сипаты анықталған.

Біз қозғап отырған мәселе хақында өзіндік ойларын жүйелеген қазақстандық философтарды да атап өтуімізге болады. Мәселен, Б. Нұржановтың: «Қазіргі таңда Қазақстанда көп айтылып жатқан қоғамның модернизациясы алдағы дамудың негізгі тапсырмалары ретінде экономиканың индустриализациясы мен , саясат пен қоғамдық өмірдің демократизациясы, әлеуметтің информатизациясынан тыс мәдениеттің

модернизациясы мен постмодернизациясын құрайды. Қазақстанда бұл саладағы көзқарас көбіне экономика мен саясатты модернизациялауымыз қажет және мәдениетте дәстүршілдікті сақтауымыз міндетті дегенге сайып келеді. Олай мүлдем болмайды. Себебі, мәдениет те экономика, саясат, құқық секілді қоғамның құрамдас бір бөлігі, егер қоғамның жекелеген сегменттері модернизацияланатын болса, еріксіз түрде өзгелері де модернизацияланады» [47, 8 б. ], − деп жазған назар аударарлық пікірін атап өтуге болады.

Сонымен қатар, ұлттық мәдени жаңғырудың философиялық- дүниетанымдық, мәдени-тарихи, этномәдени-мифологиялық, бірегейлік- құндылықтық, әлеуметтік-мультимәдениеттілік, мәдени мүдделік-мәдени әмбебаптылық, ұлтшылдық-рухтанушылық, жаһанданулық-жаңашылдық және тағы басқа аспектілері тұрғысынан жасалған зерттеулердің қатарындағы келесі авторлардың еңбектері біз қарастырып отырған тақырыптар аясында парасатты түрде пайымдалған зерттеулер болатын.

Нақтырақ айтқанда, отандық ғалымдардың: А. Х. Қасымжановтың

«Пространство и время великих традиций» [52], Д. К. Кішібековтың

«Национальная идея и идеология» [53], М. С. Орынбековтың «Предфилософия протоказахов» [54], Ж. Ж. Молдабековтың «Қазақтану және жаңару философиясы» [57], Ә. Н. Нысанбевтың «Қазақстан халқының рухани- құндылықтық әлемі» [60], Б. Ғ. Нұржановтың «Модерн. Постмодерн. Культура» [47], К. Бұрханов пен С. Бөлекбаевтың «Казахстанский путь в дилемме: Восток или Запад?» [61], А. Қасабек пен Ж. Алтаевтың «Қазақ философиясының тарихы» [63], С. Мырзалының «Модернизация общества: взаимосвязь политики и морали» [67], Т. Х. Ғабитовтың «Қазақ мәдениетінің типологиясы» [68], С. Е. Нұрмұратовтың «Рухани құндылықтар әлемі: әлеуметтік-философиялық талдау» [70], З. Н. Исмағамбетованың «ХХ ғасырдағы батыс мәдениеті философиясы» [73], Ғ. Есімнің «Қазақ философиясы мен өркениетінің мәселелері» [74], А. Р. Масалимованың «Культурная антропология» [75], З. К. Шаукенованың «Идеологическое конструирование в Республике Казахстан: вехи эволюции и траектории развития в контексте Стратегии

«Казахстан-2050» [76], А. Сағиқызының «Проблема гуманизма в философии Конфуция» [77], М. З. Изотовтың «Формирование человеческого капитала в независимом Казахстане: социально-философский анализ» [78], Г. Ж. Нұрышеваның «Өмірдің мәні: философиялық-антропологиялық талдау» [80], С. Ж. Еділбаеваның «Білім беру: модерн және постмодерн кеңістігінде» [83], А. Г. Қарабаеваның «Проблема идентичности и толерантности в условиях модернизации казахстанского общества» [84], А. Т. Құлсариеваның

«Интеллектуалдық әлеуеттен - интеллектуалдық ұлтқа» [86], Р. К. Кадыржановтың «Этнокультурный символизм и национальная идентичность Казахстана» [87], М. С. Шайкемелевтің «Казахская идентичность» [88], Б. М. Аташтың «Қазақ руханияты: тарихи-философиялық және этномәдени негіздер» [89], Хайдар Алфидің «Жеңімпаз Ерік: толғаныстар және тойтарыстар» [92], С. Қондыбайдың «Қазақ мифологиясына кіріспе» [93], З. Наурызбаеваның «Вечное небо казахов» [94], Ә. А. Құранбектің «Қазақ

философиясындағы дәстүр мен жаңашылдық (XIX ғасыр мен XX ғасырдың басы) » [95] және т. б. өз еңбектерінде келелі ойларын паш етті.

Жаһандық мәдениетке қатысты шетелдік ғалымдардың еңбектеріне тоқталып өтер болсақ, мынадай зерттеу еңбектеріне куә бола аламыз: С. Н. Гавровтың «Национальная культура и модернизация общества» [100], П. Дж. Бьюкененнің «Смерть Запада» [101], З. Бауманның «Глобализация. Последствия для человека и общества» [102], И. П. Aрназонның «Nationalism, Globalization and Modernity» [103], Дж. Фридманның «Being in the World: Globalization and Localization» [104], Б. С. Тернердің «The Two Faces of Sociology: Global or National?» [105], А. Мирсепассидің «Intellectual Discourse and the Politics of Modernization» [106], авторлық ұжымда жазылған Лиу Фангтоң, Хуаң Соңжи мен Джордж Ф. Маклиннің «Philosophy and modernization in China» [107], Ту Вэйминнің «Культура имеет значение. Каким образом ценности способствуют общественному прогрессу» [108], Л. И. Кондрашованың «Китайская мечта о национальном возрождении» [110], Ю. Хабермастың «Модернизация как общественная рационализация: роль протестантской этики» [111] және т. б.

Зерттеу жұмысының мақсаты - модернизация үдерісінің мазмұны мен ерекшеліктеріне және оның қазіргі қазақстандық қоғамдағы дамуы мен қалыптасуына әлеуметтік-философиялық талдау жасау арқылы ұлттық жаңарудың болмысын, даму сипаты мен өзекті мәселелерін зерделеу.

Диссертациялық зерттеуді жүйелеу мен мақсатқа жету жолында төмендегідей міндеттер қойылады.

− модернизация үдерісін зерттеу барысындағы идеяларға шолу жасап, әртүрлі әлемдік және отандық ғылыми тұжырымдар мен теорияларды белгілі бір өлшемдерде саралау және соның негізінде «Модернизация» құбылысы мен үдерісінің әлеуметтік-философиялық, концептуалдық мәнін айшықтау;

− мәдени модернизацияның кеңістіктік-уақыттық континуумы мен тәжірибелік қырларын ашып көрсетіп, негізгі ерекшеліктерін нақтылау, жаһандану дәуіріндегі мәдени модернизацияның парадигмаларын анықтау;

− ұлттық мәдени модернизацияны зерттеудің философиялық мәселелері мен қоғамның даму тұжырымдамасының әлеуметтік дамуы мен мәдени модернизациясындағы қондырғыларды жобалауды айқындау, әлеуметтену тәжірибесіне қатысты мәселелердің төлтумалылығын және оның бағыттарын теориялық тұрғыдан пайымдау;

− Қазақстанның кеңістіктік-уақыттық аясындағы мәдени жаңғыруының негізгі кезеңдерін, жаңаруы мен өзіндік даму жолын қалыптастырудағы сыртқы, ішкі ықпал ету факторлары және олардың қоғамның саяси тұрақтануына, рухани тұтастануындағы арақатынасын қарастыру;

− қоғамның зияткерлік болашағын анықтайтын әлеуметтік феномендер ретіндегі заманауи «интеллектуалды капитал», «инновациялық дәстүр» сияқты ұғымдардың және Қазақстан қоғамындағы интеллектуалды мәдениет, тарихилық пен жаңашылдық үлгісінің бірлігін қалыптастыратын құндылықтар

жүйесін айқындау, сонымен қатар, оның ұлттық өзіндік сананың дамуы мен мәдени жаңаруының әлеуметтік-философиялық мәнін көрсету;

− жаһандану үрдісіндегі Қазақстан қоғамының рухани жаңғыруындағы қазақ философиясының теориялық-әдіснамасы, мәні мен кешенді мәселелерін айшықтау және қоғамдағы рухани үдерістерге серпін беретін құбылыстардың мазмұнын нақтылау.

Зерттеу нысаны - Ұлттық мәдениет феномені және оның модернизациялану құбылысы аясындағы ерекшеліктері.

Зерттеу пәні - Қазақстан қоғамындағы модернизация үдерісі және оның этномәдениеттің дамуына ықпалы.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесілерден тұрады:

− модернизация құбылысы мен үдерісінің негізгі заманауи теориялық- әдіснамалық ұстындары мен тұжырымдарын бағамдау арқылы оның әлеуметтік-мәдени және дүниетанымдық өзегі мен әлеуметтік-философиялық қырлары сараланып, қоғамдық қатынастардың даму үдерісінде, оның тарихи эволюциясында кешенділік тұрғысының маңыздылығы жан-жақты айқындалды және оның әлеуметтегі әмбебапты, өзін ұйымдастырушы өзгерістердің негізі болатындығы көрсетілді;

− мәдени модернизацияның кеңістік пен уақыт өлшемдеріндегі теориялық мазмұны мен тәжірибелік қырлары айқындалып, оның мәдени-рухани ауқымы төлтумалық жаңаша құрылымда сипатталды. Қоғамның мәдени модернизациясының негізінде қалыптасқан құндылықтар жүйесі ұлттық мәдениеттің түбегейлі базалық қорларын нығайту арқылы ғана әлеуметтегі мәдени-рухани жаңғыру тетіктерінің пәрменді әрекет ететіндігі тұжырымдалды;

− ұлттық мәдени модернизацияның негізгі сипаты ұлттық мәдени-рухани құндылықтардың аясында қалыптасуы мен дамуының өрнектелетіндігі бағамдалып, заманауи мәдени коммуникациялар мен әлеуметтену тетіктері әрбір адам мен этникалық қауымдастықтың дүниетанымдық жүйесінің өзіндік құрылымдануына алып келетіндігі дәйектеледі;

− Қазақстанның мәдени жаңғыруының тарихи-эволюциялық кезеңдері айқындалып, қоғам жаңаруының өзіндік даму жолының қалыптасуына ықпал етуші саяси-мәдени, рухани-әлеуметтік факторлар кешенді көрсетіліп, олардың қоғам қауіпсіздігі сын-қатерлер жағдайындағы көптеген қырлары және ұлт иммунитетінің мазмұны мен мәні айшықталды;

− ұлттық интеллектуалды мәдениетті қалыптастырудың халықтың руханиятында қалыптасқан дәстүршілдік пен жаңашылдықтың бірлігі негізінде жатқандығы дәйекті түрде негізделді. Ұлттың интеллектуалды капиталының қалыптасуы тетіктері айқындалып, құбылысқа әлеуметтік-философиялық тұрғыдан сипаттамалар берілді;

− мәдени-рухани жаңғыру құбылысының философиялық, құндылықтық- мағыналық қырлары анықталып, қазақ қоғамындағы мәдени төлтумалық негіздердің заманауи жаңашыл үдерістермен өзара байланысы жүйелі

пайымдаулар арқылы көрсетілді.

Қорғауға ұсынылған ғылыми тұжырымдар.

Модернизация құбылысын, үдерісін ғылыми сараптауда «модерн» түсінігі қоғам мен мемлекет дамуындағы мәдени-рухани, тарихи-саяси, әлеуметтік-экономикалық кешенді үдерістер жиынтығы екендігі зерттеудің теориялық алғышарты ретінде алынады. Мемлекеттің тұрақтылығы мен қауіпсіздігі, азаматтардың қоғамдағы өмір сүру сапасының артуы, мәдени институттардың орнықты қызметі модернизация үдерісінің негізін құрайды, іргетасы болып табылады. Осы тұрғыда, қоғам дамуында дүниетанымдық бағдарлар мен әлеуметтік факторларды зерделеудің маңыздылығы зор.

«Модернизация» ұғымы категория ретінде тым жалпы және оның баламалы ұғымдары бар екендігі ескерілуі тиіс. Сондықтан, осы ұғымға берілген философиялық анықтамалар мен түсініктемелер әрқилы болып келеді. Зерттеу жұмысында модернизацияның негізінен кешенді сипатта қарастырылуы басымдық танытқан.

Модернизация үдерісінің сан қырлы қызметі қоғамдағы мәдени модернизация құбылысында да көрініс беріп отырады. Мәдени модернизация әлемдік және ұлттық сипаттамаларға ие болып келеді және тұтастанған модернизацияның негізгі аспектілерінің бірі. Мәдени модернизацияның кеңістіктік-уақыттық континуумы мен тәжірибелік қырларын бағамдау оның мәдени-рухани негіздерінің мазмұны мен төлтумалық құрылымына әлеуметтік- философиялық түсініктемелер беруге негіз болады. Жаһандану дәуіріндегі мәдени модернизацияның қоғамдық санада бекітілген мәдени-рухани жүйесі мен құндылықтық құрылымдар динамикасы ұлттық, рационалистік, прагматистік және плюралистік сипатта өрістеп жатқаны тарихи-әлеуметтік шындық болып табылады. Мәдени жаңғыру үдерісінің қайшылықты тұстарының үнемі електен өткізілуінің тиімділігі мен маңыздылығы айқын.
Ұлттық мәдени модернизацияның тетігі әлеуметтік-мәдени даму мен жаңару үдерістерінде негізделеді. Сонымен қатар, қоғамның әлемдік әлеуметтік-мәдени көптүрлілік сипатындағы құбылыстарды игерумен астасып жатады. Мәдени коммуникация мен мәдени әлеуметтену моделдерінің көптеген көкжиектері мәдени модернизацияның ұлттық болмысы мен санасына ықпалының бағыт-бағдарын айқындап отырады. Мәдени әмбебаптылық көптеген зерттеушілердің пайымдауынша тек батыстық мәдени ортаға ғана тән заңдылық деп тұжырымдалады. Дегенмен, әлемдік мәдениеттер матрицасында өзге де мәдени парадигмалар күрделі қатынастар қисынымен қалыптасып, қазіргі кезеңде өрбу үстінде екенін атап өтуіміз керек.
Қазіргі Қазақстандағы модернизациялық үдерістер батыстық және шығыстық әмбебап негізінде қалыптасуда. Модернизация әлеуметтік және саяси-экономикадағы тұрақтылық, либералдану мен жекешелендіру сипатына арқа сүйейді. Отандық әлеуметтік, мәдени-рухани, саяси және дүниетанымдық құрылымдар мен қатынастардың әлеуметтік-мәдени нәтижелері мен үдерісін кешенді түрде айқындауда ұлттық мәдени модернизация ұғымының мазмұны зор. Ұлттық мәдениет иммунитеті кез келген деңгейде, қайшылықты

кезеңдерде өзге қоғамдардың әлеуметтік институттары мен құндылықтар жүйесі дәріптейтін басымдықтарға жаһандану дәуірі алып келген сын- қатерлерге қарсы төтеп бере алатындай қауқары болуы тиіс. Ұлттық мәдени модернизацияны жүзеге асыруда жергілікті мәдениеттің, дүниетанымның, тарихтың, саяси дәстүрлердің ерекшеліктерін барынша ескерудің қажеттігі анық және ұлттық мәдени модернизациялану саясатын жүзеге асыруда әлеуметтік субъектілер мен құрылымдар арасындағы өзара саяси жауапкершіліктің маңызы арта түседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.