Баскетбол шеңбері қалқанға бекітілген арқанды торы бар темір шеңбер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІНІҢ КОЛЛЕДЖІ

А.А.Сандыбаев

Дене тәрбиесі пәнінен

Баскетбол ойындарының ережесі туралы практикалық сабағына арналған

Әдістемелік нұсқау

ШЫМКЕНТ – 2020

Құрастырған оқытушы: А.А.Сандыбаев

Дене тәрбиесі пәнінен Баскетбол ойындарының ережесі туралы практикалық
сабағына арналған әдістемелік нұсқау. М.Әуезов атындағы ОҚУ колледжі.
Шымкент, 2020– 47 бет.

Ақпараттық технология және экономикалық пәндер кафедра отырысында қаралды
және мақұлданды
"____" _______20____ ж. № __ хаттама

Кафедра меңгерушісі __________ Алменова Ф.Б.
(қолы)
Т.А.Ә.

Әдістемелік кеңес төрағасы __________ Г.Е.Садуакасова

Колледждің әдістемелік кеңес хатшысы __________ Г.Ж.Қалдыбекова

М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІНІҢ КОЛЛЕДЖІ, 2020
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1. Ойынның сипаты
1.1. Ойын туралы заманауи 9
көзқарастар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Әлемдік баскетбол 14
тенденциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
2. Ойын әдістері
2.1. Негізгі 17
ережелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
2.2. Ойын әдістерінің 19
жіктелуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ...
2.3. Шабуыл 22
әдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Баскетбол (ағылш.себет және доп) доппен ойналатын командалық спорт
ойыны, онда спортшылар допты жүргізіп, оны әріптесіне беріп, 3,05м
биіктікте бекітілген қарсылас қалқанының шеңберіне көп рет қолмен доп
салуға тырысады. Алаңда әрбір командада бес-бестен ойыншы шығады. Замануи
баскетбол 1891ж. АҚШ-та Спрингфилд колледжінде дүниеге келген, оны
колледждің дене тәрбиесі пәні мұғалімі Джейль Нейсмит ойлап тапқан. Нейсмит
баскетболды жастарды қызықтыратындай ойын элементтерін дене дайындығына
ендіру үшін ойлап тапты. Алғашқыда допты спорт залдың қабырғасына
бекітілген жеміс-жидек себетіне салды. Баскетбол қалқаны 1892ж.ендірілді.
бір жыл өткен соң тоқылған себеттер орнына арқанды торы бар темір шеңберлер
келді. Бұл торда доптар бильярд лузасындағыдай кептеліп қалатын. Сондықтан
алғашқыда қалқанға сүйеп қойылған баспалдақ сатымен өрмелеп шығатын, ал
1990 себеттің түбін сөгу қажеттігі туындап, себеттің түбін кесті. Сонымен
салынған доптарды алу қиыншылығы тоқтады. 1932 халықаралық әуесқойлар
баскетбол федерациясы (ФИБА) құрылды. 1935 бастап ерлер арасында, үш жылдан
кейін әйелдер арасында ЕЧ өткізіле бастады. Ерлер командасы арасында 1950
жылдан бастап, әйелдер арасында 1953 жылдан бастап әлем чемпионаты өткізіле
бастады. Баскетболдан бірінші көрсеткіш турнир 1904 жылы болды, тек 1936
жылдан бастап баскетбол олимпиада бағдарламасына тұрақты ендіріле бастады.
1936 жылы бірінші ресми олимпиадалық баскетбол турнирінде ойын жеңімпазының
медалі Дж.Нейсмитке де тапсырылуы таңқаларлық жағдай. Онда ол 74 жаста
болатын және ойнамағанына да біраз болған, бірақ баскетболдың атасы ретінде
мақтауға ие болды.
Допты жұлып алу баскетболда қорғаныстық амал әдісі. Оны орындаған
ойыншы допты мүмкіндігінше тереңдей қамтып, өзіне қарай қарсылас қолынан
тартып алады. Жұлқа алуды өте қысқа орындайды. Қарсыласының қарсы әркетіне
төтеп беру үшін жұлып алуды денені бұра орындайды, яғни бұл жұлқы күшін
арттырады.
Баскетбол шеңбері қалқанға бекітілген арқанды торы бар темір шеңбер.
Тор 3-4 мм диаметрлі шыршықталған қағаз-мақта жіптен дайындалады. Дұрыс
тоқылған торды айнала қоршаған 22 немесе 11 ұяшық болады, ұзындығында 9
қатардан құралады. Ұяшық мөлшері қатардан қатарға қарай кішірейіп, конус
пішінінде болады, яғни түбіне қарай тарылады. Тордың төменгі бөлігі қысқаша
өсінділермен аяқталады. Тордың мөлшері: ұзындығы-760 мм, жоғары бөлігінің
ең үлкен диаметрі-470 мм, шеңберге ілгішпен немесе жақтаумен ілінеді.
Шеңбер диаметрі-450 мм. Шеңбер жасалған қамшыны кесіп өту диаметрі 20 мм.
Шеңбер қалқанмен қарыла жалғасқан Кронштейнмен және екі жақтама ұстынмен
жалғасады. Кронштейннің төменгі бөлігімен шеңбердің орталығымен біріктірген
тік береді. Кронштейн қалғанқа бекітіледі. Органикалық әйнектен жасалған
қалқандағы болттардың төменгі жұптары темір жақтау аралығымен өтеді. Шеңбер
қалқанға көлденең жазықтықта ғана орналасады.
Баскетбол добы қою сары шар түрінде болып, қабығы теріден, резеңкеден
немесе синтетикалық материалдан жасалуы тиіс. Доптың жалпы көлемінің
ұзындығы 74,9 см-ден төмен және 78 см-ден көп болмауы тиіс. Оның салмағы
567 мен 650 гр арасында болуы тиіс. Ол 1,80 м шамасындағы биіктіктен онйы,
алаңына түскенде допты төменгі бөлігі мен есептегенде, доптың жоғары
бөлігінмен есептегендегідей 1,20 мен 1,40 аралығындағы биіктікке ұшатындай
ауа қысымымен толтырылған болуы тиіс. Доптағы тігістердің немесе сайлардың
ені 6,35 мм-ден аспауы тиіс.
Баскетбол алаңы кедергілері жоқ, тікбұрышты жазық қатқыл беткі жазықтық
болуы тиіс. ФНБА-ң басты ресми жарыстары үшін шектеу сызықтарының ішкі
диегімен өлшегендегі ойын алаңының көлемінің ұзындығы 28 м, ені 15 м болуы
тиіс. Қалған басқа жарыстарға арналған алаң үшін аймақтық комиссия көлемін
ұзындығы 4м кем, ені 2м кем, вариациялары бір-біріне тең келіп, үйлесетін
ойын алаңдарын бекітуге құқылы болып табылады. Ең төменгі заттан алаң
төбесіне дейінгі биіктік 7м-ден кем болмауы тиіс. Ойын ойнайтын беткі қабат
біртегіс және жеткілікті жарықталған болуы тиіс. Жарық көздері ойыншыларға
кедергі келтірмейтін орында болуы тиіс. Барлық жаңа алаңдар ФИБА-ның басты
ресми жарыстарына арналған талаптарға сәйкес, атап айтқанда 28х15м болуы
тиіс.
Баскетболдағы бұрылыс-әдістік амал онда қолында добы бар ойыншы бір
аяғын алаңнан ажыратпай бұрып, келесі аяғын кез-келген бағытқа ауыстырады.
Баскетбол шеңберінің құрылысының көлемі. Шеңбер қою сары түсті қатты
металдан жасалған шеңбер мен тордан құралады, оның ішкі диаметрі жағы
(45см). Шеңбер қалқанға жоғары тұратындай, шеңбер торы қалқанының қаптал
жиегінен бірдей алшақтықта бекітіледі.
Баскетбол бағаны органикалық әйнектен жасалған немесе ағаш қалқанды
(шеңбермен және тормен) қажетті биіктікте ұстап тұру үшін қажет. Еденге
бекітілуі әдісі мен құрылысына қарай баған тұрақты ауыспалы және жинамалы
болады. Труба немесе пішінде болат арқалықтан жасалған Г-түріндегі металдан
құралады және пішінге болтпен бекітіледі. Тұрақты мығым болу үшін пішін
топыраққа немесе төменгі қабатқа бекітіліп, салмақты жүкпен бастырылады.
Құрастырмалы бағанның бөлшектегі жиналады, ол тасымалдау және сақтау үшін
қолайлы.
Стритбол. Баскетболдағы аулада үшке үш ойналатын ойын. НБА
жұлдыздарының қатысуымен өтетін ойындар ойыншылардың жоғары шеберлігі
арқасында нағыз қызықты ойын болады. Стритболдың ұйымдастырушысы Adidas
фирмасы мен Sprite сауда маркасы. Сол арқылы Стритбол 1992ж.бастап
Еуропада, ал 1997ж. Бастап Ресей мен Қазақстанда, кеңінен танылды.
Стритбол ойынының ережесі өте қарапайым: 4 ойыншыдан құралған екі
команда (3-і алаңда 1-уі қосымша) бір шеңберге доп салып ойнайды. Шеңберге
тасталған допты егер ол шабуылдаушы командадан екі ойыншы допқа қол
тигізгенде ғана саналады. Доп шеңберге нәтижелі түскеннен кейін әрбір ретте
доп қорғанушы командаға өтеді. Команданың әрбір нәтижелі салынған добына 1
ұпай, 6,25 метрлік сызықты шамасынан дәл салынған допқа 2 ұпай саналады.
Команданың бірі 16 ұпай алған соң немесе арадағы есеп 8 ұпайға тең немесе
ойынға бөлінген 20 минут уақыт бітуімен ойын аяқталады.
Төрешілер мен олардың міндеттері. Торешілер аға төреші және
секундомерші, хатшы, хатшының көмекшісі мен оператор көмектесетін
төрешілерден сайлануы тиіс. Сондай-ақ техникалық комиссар да бола алады,
оның міндеті арбитрлардың жұмысын қадағалап, аға төреші мен төрешінің
табысты ойын барысын бақылайды. Арбитрлар мен олардың көмекшісі ойынды
Бүкіләлемдік техникалық комиссия белгіленген ФИБА ресми интерпретациялы
ережелері сәйкес жүргізу тиіс. Аға төреші аталған ойында алаңда көрсетілген
ойын ұйымдастырылуымен байланысты болмауы тиіс. Арбитрлар мен олардың
көмекшілері және техникалық комиссар ереженің өзгеруіне ешқандай келісім
бермеуі тиіс.
БХӘФ. Баскетболдан Халықаралық Әуесқойлар Федерациясы 1932ж. құрылған.
ХДК-де қабылданған Қазақстан баскетболшылары БХӘФ-ға мүшелікке 192ж.кірді.
Федерацияның мақсаты мен міндеті жарысты ұйымдастырып, әуесқойлар
баскетболының дамуын бақылау болып табылады.
Фол. Қарсыласымен жеке байланыс барысында ереже сақтамау немесе
бейспорттық мінез-құлық:
1) Жеке фол-бұл доптан тыс қарсылас ойыншысымен байланысқан ойыншыға
берілетін фол.
2) Ойыншы қарсыласын ұстап қалуға, итеруге, аяқтан оның қозғалысына
кедергі жасауына, қолын, аяғын, тізесін, шығын, сондай-ақ өз денесін
еріксіз иіп бөгет жасауға құқығы жоқ. Ол дөрекі амал қолданбауы тиіс. Жеке
фол барлық жағдайларда сондай-ақ лақтыру барысында қатыспаған тәртіп
бұзушыға да қатысты тіркеледі; ойын тәртіп бұзбаған команданың фолға жақын
жерден алаңға доп тастауымен онда ол есептелініп, бір доп салынбаса, онда
ол есептелініп, бір айып добын салу құқығы, ал екі ұпайлық лақтырудан доп
торға түспесе, екі айып добын салуға рұқсат беріледі. Егер үш ұпайлық
лақтырудан торға доп түспесе, үш айып добын салуға рұқсат беріледі.
Ойыншының техникалық фолы-бұл қарсылас ойыншысымен байланысы жоқ ойыншының
барлық фолы.
Қалқан монолиттік қиықшадан қолайлы мөлдір материалдан жасалады. Олар
қалыңдығы 3 см қатты ағаштан жасалып, ақ түске бояуы мүмкін. Қалқанның
көлемі көлденеңінен 180 см, еденнен 290 см биіктікте төменгі жиегінен
тігінен өлшемгенде 105 см болуы тиіс. БХӘФ-ның тиісті құрылымы, сондай-ақ
аймақтық комиссиясы аймақтық немесе құрылымдық жарысты өткізгенде, сондай-
ақ Ұлттық Федерациялар ішкі жарыстар өткізгенде көлденеңінен 180см, еденнен
275 см, биіктікте төменгі жиегінен тігінен санағанда 120 см көлемдегі
қалқанды құруға рұқсат бере алады.

1. Ойынның сипаты
1.1 Ойын туралы заманауй көзқарастар
Баскетбол ұжымдық ойын. Ойын 28х15м көлемдегі алаңда, 5 адамдық
командалар арасында 40 минут барысында 10 минуттық үзіліспен ойналады.
Ойын мақсаты – қарсылас шығыршығына көп мөлшерде доп салу.
Баскетбол ойынындағы соңғы нәтиже өте айрықша.
- соңғы нәтижеде үлкен сандық көрсеткіш (орта есеппен бір ойында 80-
85 ұпай);
- аралық нәтижелердің өзгеру жиілігі (орта есеппен әрбір 30 сеундта
есеп өзгеріп отырады);
- тең нәтижесінің болмауы, яғни сайыстың тең шешілуі мүмкін емес.
Табысқа жету үшін барлық команда мүшелерінің әрекетінің үйлесімділігі,
өз әрекеттерін ортақ мақсатқа жұмылдырулары қажет.
Командадағы әрбір ойыншының әрекеті олардың алатын орнына қарай нақты
бағытта жүргізіледі:
- орталық ойыншы – бойы ұзын, дене бітімі шымыр, төзімді және
серпінді болуы тиіс;
- шеткі шабуылшы – бұл ең алдымен ұзын бой, шапшаңдық, секіргіштік,
уақыт пен кеңістікті сезінуінің жақсы дамуы, мергендік қабілет
ойын барысын бағалай білу мен батыл және шешімтал шабуылдай білу;
- қорғаушы өте шапшаң, қозғалғыш және төзімді, танығыш әрі мұқият
зейінді болуы тиіс.
Ойыншыларды қызметі бойынша бөлу – ойын әрекетінің негізгі
принциптерінің бірі. Ойыншыларды ойын амалдары мен алаңдағы орналасуына
қарай ғана емес, сондай-ақ оларды психофизиологиялық ерекшеліктеріне қарай
да ажыратады.
Ойын әрекетінің нәтижелігі мидың уақытқа шапшаң жауап беру
көрсеткіштерімен байланысты. Барынша шоғырланған мидың уақытқа шапшаң жауап
беруі уақытты сезіну болып табылады, оны баскетболшының арнайы
қабілеттерінің құрамдас бөлігі ретінде қарастыруға болады. Уақытты
сезінуді дамыту негізінде сезім кешендерінің әрекеті жатыр, яғни уақытты
қабылдау кеңістікті қабылдаумен байланысты. Түрлі амплуадағы баскетболшылар
уақыт аралықтарын айрықша қабылдай білуі қажет. Артқы сызықтағы ойыншылар
5-10 с аралығында бағдар алуы тиіс, бұл ойынды ұйымдастырумен байланысты,
орталықтағылар, айып алаңындағы белгіленген ережелермен 3с аралығында,
алдыңғы сызық ойыншылары лақтырудың тұрақты аралығымен 1с.
Командалар өз ойларын жасырын ұстанып және сонымен бір сәтте
қарсыласының жоспарын ашуға тырысып, қарсыласынан озуға тырысады. Ойын өз
команда ойыншыларының өзара әрекетімен және допты алып қойып, шабуылды
ұйымдастыруға барлық күші мен білігін салған қарсылас жүргізіледі. Осыған
байланысты бірінші кезекте ойыншының жедел ойлауына талап қойылады. Спорт
ойындарының өкілдері спорттың көптеген басқа түрлерімен салыстырғанда шешім
қабылдау шапшаңдығымен едәуір ерекшеленеді. Ойлау шапшаңдығы, әсіресе
жағдайдың өзгеруі мүмкіндігін есепке алу қажет болғандағы, сондай-ақ көңіл-
күйге қысым түскен жағдайларда шешім қабылдауда өте маңызды.
Баскетболшылардың ойын әрекетінің табыстылығын анықтайтын
психофизиологиялық қызметті бағалау үшін қимыл әрекеттерінің шапшаңдығы мен
дәлдігін, сондай-ақ зейінді аудару, бөлу және оның көлемін зерттеу әдістері
қолданылады.
Допты торға салу үшін қарсыласының қарсылығын бағындыру керек, бұл
егер ойыншы белгілі бір тәсіл мен әдіс амалдарын білетін болса, шапшаң
қозғалып, бағыты мен қозғалыс жылдамдығын тез өзгерте білсе ғана мүмкін
болады. Баскетболшының негізгі ойын әрекеттерінің параметрлер көрсеткіші 1-
кестеде көрсетілген.

1-кесте. Ойын нәтижелілігінің негізгі көрсеткіштері (бір ойынға орта
есептен)
Ойын Жалпы Ойынның Кері ұшып шығу Голдың Доптан
көрсет- нәтижелілігідоптық дәл доп беруайырып
кіштері (ұпайлар) түсуі (%) қалу
жынысы
өз қалқаны Қарсылас
қалқаны
140-қа дейін Кіші Аэробты Қолына 20
келтіруші
140-160 Орташа Аэробты-анаэробтЖеткен даму 30
ы деңгейін ұстап
тұрушы
160-180 Үлкен Анаэробты Дене сапалары 40
гликолитикалық мен жұмыс
қабілетін
180-нен жоғары Шектеуге Анаэробтық Арнайы 50
жақын -алактатты төзімділік пен
табандылықты
дамытушы
180-210 (ойын Ең жоғарғыАралас Жетістігін іске80
жаттығулары, асыру
ойындар)

Бір ойында спортшы 2-5 кг салмақ жоғалтады. Жынысы мен білігіне қарай
спортшылардағы қуат шығыны әртүрлі.
Егер ойыншылардың жүйке жүйесіне үлкен қысым түсуі мен жеңіске жету
үшін рухани-ерік күші қажеттігін ескермесе ойынның мәні толық ашылмаған
болар еді. Баскетболшылардың әрекетін сипаттайтын жақтардың барлығын білу
оқу-жаттықтыру және жарыс процестерін жоспарлауға, нормативтік негіздері
немесе үлгілік сипаттамаларды құруға көмектеседі, оған жетуге оқу-
жаттықтыру процесі түгелдей бағытталуы тиіс.

2. Әлемдік баскетбол тенденциясы
Соңғы жылдардағы халықаралық жарыстарда жүргізілген бақылаулар
сараптамасы осы спорт түрін сандық және сапалық тұрғыдан дамытуға болжам
жасаудың сенімділігін жеткілікті деңгейде білуге мүмкіндік береді:
- олимпиада ойындарында, әлем және Еуропа чемпионаттарында жоғарғы
орындарды талассыз иеленетін жоғары білікті мамандардың үнемі
санын көбейту, бұл командалардың шабуыл және қорғаныс
әрекеттерінің тұрақтылығын, белсенділігін, ықпалдылығын, тәсілдік-
тактикалық көрсеткіштерді теңестіру, олардың арасындағы
бәсекелестікті күрт өсіру;
- жарыс әрекетінің дене және психикалық қысымын біршама көтеру;
- шабуыл ойындарында да, сондай-ақ қорғаныста да белсенді шабуыл
сипатымен байланысты нағыз жауапты ойындарда елеулі кемшіліктер
көрсетпейтін, әлемнің ең күшті командалары ойыншыларының тәсілдік-
тактикалық шеберлігін, шабуыл мен қорғаныстың үйлесімділігін,
атлетизмге, ойша елестетуге, дәлдік пен тұрақтылыққа бағытталуын
тоқтаусыз дамыту;
- шабуылдағы дара шеберліктің шапшаң өсуі, ол амалдар мен финттерді
орындаудағы жеңілдік, бірізділік, мәжбүрліксіз орындауда, қимылдың
шапшаңдығы мен жылдамдығының өсуінде, өзгеріс ауқымын кеңейту мен
қимыл ойын дағдыларын басқаруда, тығыз қорғаныс арқылы, тез доп
беруде, алдап өтуде, дриблингте, өте алыс нүктеден торға доп
салуда және топ жарып күшті доп берудегі тиімді әдістердің сан
алуандығынан көрінеді;
- қорғаныстағы ойынның әсерлілігі мен сапасын арттыру ең алдымен
қарсыласының диспетчері, мергенімен арақашықтығын қысқартуға
ерекше тығыз бақылаумен (бірақ артық, фолсыз) алаңның өзіне
тиесілі бөлігі бойынша тығыз, жеке қорғанысты белсенді
пайдаланумен добы бар қауіпті орталық ойыншысына және қалқанға
өтуге қарсы кезеңдегі зейінді шоғырландырумен байланысты;
- қорғанушы команданың қорғанысты жүзеге асыруға доп үшін немесе
алаңның әрбір бөлігіндегі орын үшін қарқынды күрес жүргізуге, ойын
бастамасын өз қолына алуға, допты қарсыласына еркін бақылау мен
алуға мүмкіндік бермеуге, допты ойнату мен бақылауға, алдын-ала
қарастырылған айла-шарғыны іске асыруға тырысуы;
- қорғаушының шабуылшымен жылдамдық-күш әдістерін одан ары
жетілдіруі, қауіпсіздену амалдарын байыту, ойнышылардың алаң
түкпірінде және өз қалқанының түбінде шабуылшыларды қатаң
бақылауды әмбебап білуі, жеке және аймақтық жүйе принциптерін
үйлестіруі;
- дайындық операцияларын аяқтау жоғарғы жылдамдық пен жоғарғы
шапшаңдықта шабуылшылардың өзара әрекетін тиімді пайдалану
негізінде барлық бес баскетболшының айлакерлігі мен қозғалғыштығын
арттыру;
- ойластырылған айла-шарғылық ойынды ойын алаңы ендігімен және
барлық команданың басым қайта шабуылына үнемі ұмтылуымен (әсіресе
қарсыласының нәтижелі топ жаруына жауап ретінде) үйлестіре білуі;
- алдын-ала білетін айла-шарғының өте қатаң түрлері мен схемасын
бағындыру, ойыншының жан-жақты тактикалық ойлауына, оның туындаған
ойын жағдайын алдын ала болжамдау және оны жедел әрі тиімді шешуге
тез амал табуға негізделген жылдам айлалы ойынға өту;
- орталық және шеткі шабуылшылардың ойын айласының ауқымын дұрыс
кеңейту, бұл әрбір баскетболшыға өзінің шеберлігін, шығармашылық
бастамашылдығын және барынша әмбебаптығын көрсетуге мүмкіндік
береді, команда ойындарының тактикалық иілгіштігін ұлғайтуға
көмектеседі, оның ойыншыларының өзара ауысуын қамтамасыз етеді,
көп күндік қысымдық турнирлер мен бір матч барысында ұжымды
басқарудың тиімділігін арттыру;
- жоғарғы топтағы ойыншылардың жеке қабілеттері мен атлеттік
сапаларын, олардың тұрақтылығы мен сенімділігін команда мүддесі
үшін жан-жақты, тиімді пайдалану;
- жақсы атлетикалық дайындыққа негізделген ойыншылардың жылдамдық-
күш төзімділігін қызметтік мүмкіндік деңгейін түбегейлі арттыру,
ол командалардың ұзақ, психологиялық қысым түсіретін жарыстарда
табанды және сенімді ойын көрсетуін қамтамасыз етеді;
- экстремальды жарыс жағдайларында жауапты шешім қабылдауға өзіндік
қабілеті бар жағдайлық лидерді, қорғаныс пен шабуыл лидеріне
команда лидерінің қызметтерін тиімді әрі тұрақты орындауға
денелік, тәсілдік-тактикалық және психологиялық дайындалған жас,
ұзын бойлы ойыншыларды команда құрамына ендіру;
- күшті команда ойыншыларының сондай-ақ артқы сызық ойыншыларының
орташа ұзындығын біршама арттыру, бойдың 202-203 см деңгейінде
және орташа жасының 24-25 жас аралығында орташа тұрақтауы, бойы
200-202 см шеткі шабуылшы қорғаушының бойы 204-207 см екінші
орталық-шеткі қозғалғыш шабуылшының қалқан астында және алаң
түкпірінде, қалқанға арқасымен немесе бетімен қарап тұрып, жақсы
секіргіштігімен торға шабуыл жасауға батыл өту шапшаңдығы және
әмбебаптығымен, үйлесімді дене дамуы мен дене бітімі жүрістен
қарсыластың доп тастауына әсері қарсылық білдіріп шешімді және
нәтижелі күресе білуімен ерекшеленетін қуатты шеткі шабуылшының
шапшаң әмбебап атлетикалық жылдам әрі айлалы ойындарын көбейту.
Қорғаныс пен шабуылдағы үмітті сәттер де назар аудартады.
- үлкен жылдамдықта және тығыз бақылау жағдайында доп беруді, айналып
өтуді, дриблингті ойша меңгеру;
- алыс және өте алыс қашықтықтан секіріп, дәл доп салу;
- қысқарған қашықтыққа тең қорғаныс әрекеттері;
- түрлі өрнекті қимылдармен шабуыл әдістерінің бағытын, мазмұнын және
сипатын шебер жасыру;
- қарсыласының дербес қателіктері есебінен қалқаннан торға айлалы
шабуылмен өтіп, үш және төрт ұпайлық жағдай тудыруды тиімді пайдалану;
- қорғаныстағы ұзын бойлы ойыншының дер кезінде және шапшаң секіруі-
торға түсетіндей етіп, секірген допты торға қарай тастау;
- допты кезеңдеп көз бақылауынан жоғалтумен прессингте (бетпе-бет)
допсыз қарсыласын қатаң бақылау (бұл сәтте добы бар шабуылшыны
әріптестері тығыз бақылауға алуы тиіс);
- допты аз сермеу құлашымен бүкіл алаң арқылы бір қолмен күшті әрі тез
беру көмегімен шапшаң доп асаруды орындау;
- ойынның қимыл дағдыларының ырғағы мен екпінін мәжбүрлемей, еркін
басқару;
- мергенге қарсы күрестің сәтті амалдары – алға созылған аяқ жағынан
дриблинг аяқталған соң оған тез жақындап, оған қалқанға немесе доп
тастауға қадамдауға жол бермей, допқа белсенді әсер ету;
- қалқанға бетімен тұрып орындалатын шабуыл және ойнатқыш әдістерді
арттырумен орталық ойыншының ойын әрекетінің қорын кеңейті.

2.Ойын әдістері
2.1 Негізгі ережелер

Ойын әдістері – бұл нақты жарыс тапсырмаларын барынша табысты шешуге
мүмкіндік беретін амалдардың жиыны.
Әдіс амалдары термині ретінде құрылымы жағынан ұқсас және бірдей
ойын міндеттерін шешуге бағытталған қимылдар жүйесі түсіндіріледі. Қандай
да бір амал қолданылатын жағдайлардың көп түрлілігі әрбір амалдың орындалу
әдісін қалыптастырып, жетілдіруге жол ашады. Әдіс ең алдымен қозғалыстық,
өзгермелі және ырғақтық тәрізді негізгі қимыл құрылымдарының тұрақтылығымен
сипатталады.
Сонымен, дамудың әрбір кезеңіндегі спотшының әдісі – бұл іс-тәжірибеде
өте әсерлі, тексеруден өткен құрал, бұл ойыншыға ережеге сай сайыстың
күрделі жағдайларында табысты әрекет жасауына мүмкіндік береді. Сәтте
туындаған ойын жағдайларында жақсы нәтижеге жету үшін баскетболшы түрлі
әдіс-амалдар мен әдістердің барлық байлығын меңгеріп, қажетті амалды немесе
амалдар үйлесімін дұрыс таңдап, оларды дәл орындай білуі тиіс. Жоғары әдіс
шеберлігінің өлшемдері:
- шабуыл мен қорғаныстың екі-үш түбірлі амалдарын үйлестіру арқылы ойын
әрекетін толық орындауға арналған амалдар мен әдістердің тиімді
көлемін еркін меңгеру;
- көрсетілген амалдарды орындаудың дәлдігі мен әсерлілігі;
- аяқтан шалу жайттары әсерінде амалдарды орындау тұрақтылығы – барынша
шаршағанда, психологиялық қысым түскенде, қиын сыртқы әсерлер де,
т.б.;
- қарсыластың қарсы әрекетінің нақты нұсқаларына қарай әдістік амалдар
кезеңін басқара білу;
- көпкүндік турнир барысында, ойыннан ойынға дейін ешқандай түбегейлі
ауытқусыз жоғары дәлдікпен және ықпалдылықпен анықталатын амалдарды
орындау сенімділігі;
Баскетболдағы әдіс амалдарының орындалуын екі түрге бөлуге болады:
жоғары жылдамдықта (қысқа құлашты) және баяу (кең құлаштық), олар
спортшының көңіл-күйіне, қызмет белсенділігіне, инерциялық және реактивтік
күштері, бұлшықет жиырылуының ұйымдастырылуы бойынша бір-бірінен
ерекшеленеді.
Кең құлашты қозғалыста дене топтарының қозғалыс жылдамдығы үлкен емес,
соған байланысты қажетті дәлдікке жету оңай болады (міне, сондықтан қатты
шаршаған ойыншы кең құлашты қимылдар жасауы керек).
Қысқа құлашты әдісте қимыл дәлдігін сақтаудың басты шарты пен шапшаңдық
резервінің бар болуы, оны ойыншы басқару міндеттерін іске асыруда
пайдалануы мүмкін:
- шағын аралықты дәл қабылдап, бағалай білу, осы шағын аралықтарда
қимылдау;
- допты ойнатуға өте аз уақытты пайдалану, допты қағып алу мен басқа
амалдың немесе финттің біріге орындалуына жету;
- босаңсыту элементтері мен амалдарды орындағанда үнемділікті пайдалану;
Баскетбол дамуының түрлі кезеңдерінде әдістер саны, олардың орындалу
әдістерін бағалау түрлері өзгеріп, жетілдіріліп отырды және бұл өзгерістер
әуелі шабуыл мен қорғаныстың даму өзгешелігіндегі айырмашылықпен анықталды.
Ойын ережелерінің өзгеруі, оның тәсілдерінің баюы, ойыншының дене дайындығы
деңгейінің артуы әдіс қорының қайта құрылуына ықпал етті. Мысалы,
команданың шабуыл әлеуметінің едәуір артуы. Ойын әрекеттерінің өзгерісі,
шабуыл мен қорғаныстың белсендірілуі бір қол әдісін пайдалануға допты
торға салу мен беруде қимыл құлашының қысқаруына, жылдам доп беру мен
финттер қорын кеңейтуге, доптың бастапқы қалып деңгейі мен оны лақтырып
жіберуі, соңында – секіріп, бір қолмен доп салудың кең қолданылуы
ойыншылардың ұзын бойымен қоса секіргіштігін одан ары дамыту допты торға
жоғарыдан төмен әдісінің пайда болуына, сондай-ақ қарсылас қалқанынан ұшып
шыққан доп үшін тартыста допты қолға түсіру әдістерін жетілдіріп, байытуға
жол ашты.
Соған қарамастан ойынның барлық әдістері қазіргі таңдағы спорт
тәжірибесінде қолданыла бермейді. Жаттыққан спортшы ағзасының мүлт кетпес
қызметтік және дәлдік мүмкіндіктері қорғаныс пен шабуыл әдістерін меңгеруге
тамаша жол ашты.

2.2 Ойын әдістерінің жіктелуі
Әдістердің жіктелуі – бұл оның барлық әдіс-амалдарының белгілі бір
сипаттарына қарай бөлімдер мен топтарға бағындырылып бөлінуі. Бұндай
сипаттарға алдымен спорттық сайыстағы (торды қорғау немесе шабуылдау үшін)
амалдарды белгілеу, қимыл мазмұны (доппен немесе допсыз), сондай-ақ оның
қозғалыстық және өзгермелілік құрылымының ерекшеліктері жатады.
Баскетбол әдістерін үлкен екі бөлімге бөледі. Шабуыл әдісі және
қорғаныс әдісі. Олардың әрқайсысын екі топқа бөледі. Шабуыл әдісінде –
қозғалыс әдісі мен допты игеру әдісі, ал қорғаныс әдісінде – қозғалыс әдісі
мен допты тартып алу және қарсы әрекет әдістері. Әрбір топта ішінара өз
амалдары мен оларды орындау әдістері болады. Амалды орындаудың әрбір
әдісінде бірнеше түрлері бар, олар қимыл құрылымының жекелеген бөліктерін
ашады. Бұған қоса әдістің өзгермелі құрылымына орындау шарты әсер етеді, ол
ойыншының қозғалыс спецификасын, бастапқы қалыпты, бағытын және
арақашықтығын нақтылайды.
Келтірілген жіктеуде финтке жеке орын бөлінбейді, себебі финт-бұл
ойыншылардың нақты амалды қарсыласын қателестіріп, соны пайдаланып, келесі
амалды тиімді қолдану үшін қолайлы жағдай тудыру мақсатында (мысалы, доп
беруде қолды сермеу, лақтыруда торды дәлдеу) тек жекелеген бөліктерін ғана
орындау болып табылады.
Ойын әдістерін жіктеудің қағидалық схемасы мынадай болуы мүмкін:
- әдіс бөлімі – шабуыл әдісі;
- әдіс тобы – допты игеру әдісі;
- амал әдісі – допты торға салу;
- орындалуы – бір қолмен жоғарыдан;
- түрі – тұлғаны артқа серпіп;
- орындау шарты – орта қашықтықтан, тоқтаған соң, секіріп.
Баскетбол әдістерінің жіктелуі осы схема бойынша құрылған (1-сурет).
Әдістік амалдарды орындаудың әрбір әдісін талдау жүйелік – құрылымдық
негізге сүйенеді. Бұл жағдайда әдіс ойыншы денесі топтарының жиі қимылдауы,
яғни негізгі жүйе элементтерінен тұратын қозғалыс жүйесі ретінде
қарастырылады. Бұндай элементтерді уақытқа сәйкес орындау бүтіндей қимылды
белгіленген тапсырманы іске асыратын элементтер жиынтығы ретінде зерттеуге
мүмкіндік беретін кезеңдік талдау көмегімен қарастырады. Бұдан шығатын
қорытынды баскетболда амалдардың дайындық кезеңі (амалды тиімді орындаудың
алғы шарттары), негізгі немесе жұмысшы кезеңі (мақсатқа жету) және
қорытынды, яғни амалды орындаған соң келесі қимылға дайындық жағдайына өту
деп бөлінеді.

1-сурет. Ойын әдісін жіктеу
Іс-тәжірибелік спорт жаттықтыруында тек қана спорт әрекеті қандай
қимылдардан (элементтерден) тұратынын емес, сонымен қатар олар өзара қалай
байланысып, әрекеттесетінін білу де маңызды (жүйе құрамы).
Қозғалыстық құрылым қимылдың уақыт пен кеңістіктегі түрін ашып
көрсетеді: амалды бір немесе екі қолмен, төменнен, жоғарыдан, кеудеден,
алға, артқа, баяу немесе шапшаң, қандай бірізділікте, т.б. орындалатыны.
Өзгерістік құрылымы амалды орындау сәтінде қандай күштер қалай әрекет
ететінін нақтылайды. Сонымен инерция күшінің дұрыс әрекетінде, бірінші
жағдайда жұлқу шапшаңдығын арттыруға жәрдемдессе, ал екінші жағдайда
олардың әсерін біршама төмендетеді.
Қозғалыстың әдістік амалдары мен қорғаныс амалдары жеңілдетілген схема
бойынша талданады.
2.3. Шабуыл әдістері. Қозғалыс әдістері
Баскетболшының алаңдағы қозғалысы шабуыл міндеттерін шешуге бағытталған
және нақты ойын ережелерін іске асыру барысында қалыптасқан әрекеттердің
бүтін жүйесінің бөлігі болып табылады. Олар – баскетбол әдістерінің негізі.
Алаңда қозғалуы үшін баскетболшы жүруді, жүгіруді, секіруді, тоқтауды,
бұрылысты пайдаланады. Осы амалдардың көмегімен ол орынды дұрыс таңдай
алады, оны бақылаушы қарсыласынан ажырай алады, келесі шабуыл үшін керекті
бағытқа шыға алады, басқа амалдарды орындау үшін жақсы үйлескен бастапқы
қалыпқа жете алады. Бұдан бөлек, доппен орындалатын көптеген әдістік
амалдардың: секіріп және қозғалыстан доп беруде, секіріп жүргізу, алдап өту
және лақтыруда, т.б. әсерлілігі қозғалыстағы дұрыс аяқ жұмыстарынан және
тепе-теңдікті сақтауға байланысты болады.
Жүру
Ойындағы жүру қозғалыстағы басқа амалдарға қарағанда сирек
қолданылады. Ол ең бастысы қысқа үзілісте орнын ауыстыру үшін немесе ойын
әрекеттерінің қарқындылығын төмендету үшін, сондай-ақ қимыл ырғағын
жүгірумен алмастыру үшін пайдаланылады. Баскетболшы қарапайым жүріске
қарағанда тізеден бүгілген аяқпен қозғалады. Ол оған кенеттен үдету үшін
мүмкіндік береді.
Жүгіру
Жүгіру ойындағы қозғалыстың басты құралы болып табылады. Ол жеңіл
атлеттің жүгірісінен айқын ерекшеленеді. Ойыншы алаң шегінде түрлі сөрелік
қалыптан; кез-келген бағытқа, бетімен немесе арқасымен қарап, жүгіру
жылдамдығы мен бағытын тез өзгертумен үдетуді орындай алуы тиіс.
Қарсылас үшін күтпеген кенеттен болған жүгіру жылдамдығының артуы
немесе сөрелік үдету спорт ойындарында жұлқыну деп аталады. Жұлқыну –
қарсыластың бақылауынан босаудың және бос орынға шығудың тамаша құралы
болып табылады. Жұлқынуды орындау үшін алғашқы 4-5 қадамды қысқа және өте
тез жасайды (соққылап), аяқты аяқ ұшына қояды. Жүгіру жылдамдығы қадамның
ұзаруы көмегімен өседі. Бұл сәтте ойыншы допты алуға дайындалуы тиіс.

2-сурет. Жұлқына шығу

Ойыншы жүгіру жылдамдығын өзгертуді алға қойған аяқтың қапталға қарай
жасаған мықты тепкісімен (қимыл бағытына қарама-қарсы) орындайды; тұлғаны
жаңадан таңдаған бағытқа қарай иеді.

3-сурет. Жүгіру бағытын өзгерту

Секіру
Секіруді дербес әдіс ретінде пайдаланады. Олар әдістік амалдардың басқа
да бөлшектері болып табылады. Көбінесе ойыншылар жоғары және жоғары
ұзындыққа немесе секіру топтамалары секіруін пайдаланады. Секіруді
орындаудың екі әдісін қолданады: екі аяқпен тебілу.
Екі аяқпен тебіліп секіруді көбінесе негізгі тұрыстан орнында
орындайды. Ойыншы тез жартылай отырып, қолды сәл артқа жіберіп, басты
көтереді. Кері тебілу аяқты қатты жазып тұлғаның қуатты қимылымен және
қолды алға – жоғары жіберіп орындалады.
Жүгіріп келіп екі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.