Жаһандану жағдайындағы шағын және орта бизнес ұғымы және оның қоғамдағы рөлі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖУРНАЛИСТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ЮНЕСКО және халықаралық журналистика кафедрасы

ҚАЗАҚСТАН МЕН ШЕТЕЛДЕРДЕГІ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТІҢ ДАМУЫНДАҒЫ ҚОҒАММЕН БАЙЛАНЫСТЫҢ РӨЛІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Орындаған:
Қолы:_________

Ғылыми жетекші:

Қолы:________

Қорғауға жіберілді: кафедра меңгерушісі

Қолы: _______

Алматы 2021

І.Кіріспе.
ІІ.Негізгі бөлім.
І-ТАРАУ
ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТЕГІ ҚОҒАММЕН БАЙЛАНЫС ТҮСІНІГІ
1.1. Жаһандану жағдайындағы шағын және орта бизнес ұғымы және оның қоғамдағы рөлі
1.2. Шағын және орта, ірі кәсіпкерліктегі PR айырмашылықтары мен түрлері
ІІ-ТАРАУ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕГІ ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕС САЛАСЫНДА PR ҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІ
2.1. Шағын және орта бизнес: сәтті бастама құпиясы
2.2. Экономикадағы ШОБ дамуының әлемдік кризистен шығу үрдістері мен PR-дың атқаратын рөлі

ІІІ.Қорытынды.
ІV.Әдебиеттер тізімі.
V.Сілтемелер тізімі.

Кіріспе
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны...
Зерттеу тақырыбы
Жұмыстың мақсаты... сипаттау, ...
Жұмыстың міндеттері:
Жұмыстың жаңашылдығы-... тұжырымдаманы кеңейту
Тәжірбиелік маңыздылығы - бұл
Жұмыстың теориялық маңыздылығы...
Жалпы жұмыстың мақсаты мен міндеттері оның құрылымын анықтайды. Құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде жұмыстың өзектілігі анықталды, оның объектісі мен пәні белгіленді, мақсаты мен міндеттері тұжырымдалды, ақпарат жинаудың әдіснамалық негізі мен әдістері көрсетілді, дипломдық зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы көрсетілді.
Бірінші тарауда ... ... Негізгі бағыттар анықталды

ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА БИЗНЕСТЕГІ ҚОҒАММЕН БАЙЛАНЫС ТҮСІНІГІ
0.1. Жаһандану жағдайындағы шағын және орта бизнес ұғымы және оның қоғамдағы рөлі
Бүгінгі таңда жаһандануға байланысты бірқатар мәселелер кеңінен талқылануда. Бұл көбінесе капитал мен жұмыс күшінің қозғалыс еркіндігінің артуын, әртүрлі елдер мен аймақтардың геоэкономикалық тәуелділігін білдіреді. Бизнесті, оның ішінде шағын және орта бизнесті ауқымды дамыту жаһанданудың ажырамас шарты болып табылады. Экономиканың жаһандануы жағдайында шағын және орта бизнес кәсіпорындары ірі корпорациялармен қатар көптеген дамыған және дамушы елдерде сыртқы экономикалық қызметтің белсенді субъектілері болып табылады.
Жаһандану - үдеріс, орын алып отырған, әлі өз мәресіне жетпеген, аяқталмаған іс. Жаһандану бүкіл жер жүзінде жайылу, таралу деген мағынаны да, әлемдік елдердің біртұтас адамзаттық мәдениет қалыптастыру екпініне ілесу дегенді де білдіреді. Ғаламдық әділетсіздік мәселелерін шешу үшін әлемдік басқару институттарын кеңейтіп, күшейтіп, демократизациялау қажет. Жаһандану - күрделі және даулы процесс. Бір жағынан, бұл мемлекеттер арасындағы экономикалық қимылды жеңілдетеді, адамзаттың озық жетістіктеріне қол жеткізуіне жағдай жасайды, ресурстарды үнемдеуді қамтамасыз етеді және әлемдік прогресті ынталандырады. Екінші жағынан, жаһандану процесі теріс салдарға әкеліп соғады: экономиканың аймақтық моделінің шоғырлануы, елдердің өз ресурстарының жоғалуы, шағын бизнестің күйреуі, бәсекелестік жаһандануының әлсіз елдеріне таралуы, өмір сүру деңгейінің төмендеуі және тағы басқа. Жаһандану жағдайындағы қоғамның әл ауқаты тікелей оның табыс көзімен байланысты, қазіргі таңда қоғамда кез-келген елде шағын және орта бизнесі кең таралғаны бізге мәлім. Бизнестің шағын және орта түрлері бар. Шағын бизнес -- ешқандай монополистік бірлестікке кірмейтін және экономикада монополияға қатысты бағынышты рөл атқаратын жеке меншіктегі ұсақ және орта кәсіпорындардың қабылданған жиынтық атауы. Дамыған елдерде сыртқы экономикалық байланыстардың негізгі бөлігі Шағын бизнестің үлесіне тиеді. Кәсіпкерлер табы -- нарықтық дамудың ажырағысыз нышаны, экономикалық қатынастардың дербес субъектісі. Шағын кәсіпкерлік секторы бірқатар әлеуметтік атқарымдарды орындайды, олардың қатарына жұмыспен қамтылу, әлеуметтік шиеленісті бәсеңдету және нарықтық қатынастарды демократияландыру жатады. Шағын бизнесті шағын кәсіпкерлік деп те атайды.
Тарихи тұрғыдан алғанда, шағын және орта кәсіпкерлік тауарлар мен қызметтері сыртқы нарыққа емес, жергілікті ішкі нарыққа бағытталған тәуелсіз, экономикалық қызмет болды және оның бұл ерекшелігі бүгінгі күнге дейін сақталған. Әдебиеттегі "шағын және орта бизнес" және "шағын және орта кәсіпкерлік" анықтамалары тиісті сипаттамаларды көрсететін ресми-логикалық сипаттамадан бастап, неғұрлым егжей-тегжейлі, ең маңызды аспектілерді қамтиды.
Біріншіден, шағын және орта кәсіпкерлік дегеніміз "нарықтық экономика субъектілері заңдарда, мемлекеттік органдарда немесе басқа да өкілді ұйымдарда белгіленген, осы тұжырымдаманың мәнін құрайтын критерийлермен жүзеге асыратын кәсіпкерлік қызмет" деген көзқарасты жатқызуға болады [1, б. 137].
Құқықтық және экономикалық әдебиеттерде шағын және орта бизнесті ерекшелейтін әртүрлі белгілерге назар аударылады. Мәселен, шағын және орта кәсіпкерліктің мынадай белгілері дұрыс болып көрінеді:
- компанияға сатылатын тауарлардың бағасы мен көлеміне айтарлықтай әсер етуге мүмкіндік бермейтін шағын нарық;
-меншік иесі немесе серіктес-меншік иелері бизнесті басқарудың барлық аспектілеріне, барлық шешімдер қабылдау процесіне қатысады және сырттан бақылаудан босатылады [2, б. 5].
Республикада шағын кәсіпкерлік тиімді нарықтық экономиканың дамуы үшін құрылымдық түзуші фактор ретінде маңызды рөл атқарып отыр. Ол бәсекелі ортаның дамуына жол ашты, нарықты тауарлармен және көрсетілетін қызметтермен толықтырды, халықтық кәсіпшілікті жаңғыртты, жергілікті билік органдарының экономикалық базасын нығайтты, ауылдардың, шағын және орта қалалардың дамуына септігін тигізді. Шағын кәсіпкерліктің артықшылығы -- жұмсалған күрделі қаржының тез өтелуі, өндірушілердің аймақтық нарыққа бағдарлануы, сұранымның өзгеруіне жедел икемделу, жұмыспен қамтылудың өсуі. Қазақстан Республикасы жүргізіп отырған әлеуметтік-экономикалық саясаттың негізгі бағыттарының бірі -- Шағын бизнесті дамыту. Статистикалық - ның президентімен өткен жылы халыққа жолдауында қарастырылып, бекітілген). Халықаралық сыртқы ортаға қатысты бүкіл потенциялды қиындық қазіргі кезде өте белсенді талқылануының себебі, шағын және орта бизнестің тек қана ішкі нарыққа бағдарлануына байланысты бәсекелік қабілеттің төмендігінде. Сондықтан егер біздің еліміз БСҰ - ына кірсе, онда осы сектордың елімізде экономикамызды әртараптандыруға мүмкіндігі болмай қалады. Осыған орай осы әлемдік ұйымға кірер алдында осы сектордың бәсекелік қабілеттерін жоғарлатуға бағытталған.
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Қазақстан Республикасында қазіргі таңда кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру және дамытуға, әсіресе, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы мен тиімді қызмет етуіне ерекше көңіл бөлініп отыр. Кез-келген елдің экономикасы қанағаттанарлық деңгейде дамып отырса да,шағын кәсіпорындардың дамуына баса назар аударатыны белгілі. Қазақстан Республикасының Президенті Кәсіпкерлер Конгресінде мемлекеттік меншікті сатылап жекешелендіру нәтижесінде өнеркәсіп өндірісі көлемінің 85 пайызы жеке секторда өндірілетіндігін, елдің жалпы ішкі өніміндегі шағын және орта бизнестің үлесі шамамен 25 пайызы құрайтындығын, экономиканың жеке секторында еңбекпен қамтылған халықтың 60 пайыздан астамы еңбегі ететіндігін айтып өтті. Бірақ, бұл мәліметтер дамыған елдермен салыстырғанда, әлдеқайда аз шаманы құрайтындығы белгілі. Сондықтан, алдағы уақытта шағын кәсіпорындардың дамуы мен тиімді қызмет ету мәселесіне ерекше мән әсер ететін негізгі факторлар анықталып, оң шешімін табуы тиіс.
Қазақстан Республикасындағы орта кәсіпкерлік субъектілеріне мыналар жатады:
- жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 50 адамнан асатын дара кәсіпкерлер;
-жұмыскерлерінің жылдық орташа саны 50-ден астам, бірақ 250 адамнан аспайтын және активтерінің жылдық орташа құны 325 000 еселенген АЕК-тен аспайтын заңды тұлғалар [3].
Шағын және орта бизнесінің әртүрлі критерийлерін түсіну, оның қоғаммен байланыс қызметі экономикалық өмірдің дамуымен өзгеріп, жан-жақты бола бастағанын білеміз. Шағын және орта бизнес - бұл тек аумақтық шектеулі жергілікті тауарлар жәненемесе қызметтер нарығына бағытталған, тиісті нарықта, әдетте, шағын көлемді өндіріс факторларын, өндірісті ұйымдастырудың және бизнесті жүргізудің нақты әдістері мен тәсілдерін қолданумен сипатталатын аз үлес салмағын алатын, тәуекелі жоғары коммерциялық қызмет, атап айтқанда, меншік иесі өз кәсіпорнын жеке басқарады және әдетте оның өндірістік процесіне тікелей қатысады.
Талқылау кәсіпорындарды белгілі бір санатқа жатқызу критерийлерінің жүйесі болып табылады. Мемлекеттік және жергілікті билік органдары тарапынан қызметтің басым бағыттары мен оларды қолдау жолдарын ескере отырып, қаралатын аспектіде кәсіпорындардың қажеттілігін мойындау керек.
Қазақстан Республикасында қазіргі уақытта айтарлықтай күрделі салымдарды талап етпейтін, шағын және орта бизнес үшін неғұрлым тартымды болып табылатын салалар бар: сауда, HoReCa, азаматтық объектілер салу, техниканы ұсақ жөндеу және т.б. атап айтқанда, сауда саласында әрбір үшінші кәсіпорын жұмыс істейді және шағын және орта кәсіпорындарда жұмыс істейтіндердің әрбір үшінші кәсіпорны еңбек етеді. Басқа елдерде ұқсас үрдістер бар:
- АҚШ-та саудада, HoReCa саласында, құрылыста шағын және орта кәсіпкерлік дамыған;
- Францияда шағын және орта кәсіпкерлік құрылыста, саудада, халық тұтынатын тауарлар өндірісінде, туризмде басымдылық жағдайын байқауға болады.
Барлық шағын және орта кәсіпорындар сыртқы жағдайлардың өзгеруіне тез жауап береді және соңғы өнімдерін сұранысқа сүйене отырып және жаңа өнім түрлерін игере отырып өзгертеді, сондықтан Қазақстандағы шағын және орта кәсіпорындардың орташа өмір сүру уақыты шамамен 6 жылды құрайды, сонымен бірге жаңа кәсіпорындар саны жабылғандар санынан асып түседі. Осы жағдайларға байланысты шағын кәсіпорындарды "өмірлік цикл" кезеңі бойынша жіктеуге болады: жаңадан құрылған кәсіпорын, дамып келе жатқан кәсіпорын, қызметті тоқтату кезеңіндегі кәсіпорын.
ШОБ маңыздылығын түсіну шамамен 1970 жылдардың соңында пайда болды, ең алдымен АҚШ пен Ұлыбританияда пайда болды, өйткені әлеуметтік нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында кірісті барынша арттыруға ұмтылған ірі кәсіпорындар қоршаған ортаға жиі қауіп төндірді, аз жұмыс орындарын құрды, әсіресе дағдарыс кезеңінде, қажетті инновацияларды енгізбеді.
Дамыған елдердің ШОБ қызметіне арналған ғалымдарының зерттеулерінде олар жұмыссыздық мәселелерін шешіп, саланың да, жалпы ұлттық экономиканың да экономикалық өсуіне және бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал ететіндігі атап өтілді. Көптеген дамыған елдер экономикадағы ШОБ тиімділігін сезінді және шағын көлемде жұмыс істейтін фирмалармен байланысты мәселелерді шешуді үйренді.
Жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс жағдайында ШОБ - тың негізгі артықшылықтарының бірі олардың көпшілігі ірі компанияларға қарағанда дағдарыс кезеңдеріндегі даму жағдайларына бейімделген болып шықты. Ірі фирмалар ұлттық, аймақтық және әлемдік нарықтардағы ауытқуларға соншалықты белсенді және тез жауап бере алмайтыны анықталды [6, c. 37]. ШОБ, керісінше, экономиканың белгілі бір секторларындағы экономикалық жағдайдың өзгеруіне тез жауап береді, оған бейімделеді, бұл күйреуде де, жаңа кәсіпорындардың қалыптасуында да көрініс табады, бұл өз кезегінде қоғамның қаржылық ауқатына ғана әсер етпей, рухани күйіне де өз ісерін береді. ШОБ-тің екінші артықшылығы-олар өнімнің жаңа түрлерін қарқынды игеруде және қоғамдағы ірі бизнес үшін онша тартымды емес салаларда дамуда. ШОБ-тың маңызды ерекшеліктері инвестицияларды жедел игеру қабілеті және айналым қаражатының жоғары айналымдылығы болып табылады. [4, б. 4]. Әр түрлі елдердегі ШОБ дамуының тарихи дәстүрлерден туындайтын өзіндік ерекшеліктері, сондай-ақ шағын кәсіпорындардың ел экономикасына, халықтың әл-ауқатына қалыптасқан рөлі мен орны бар.
Қ. А. Жетпісбаева шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың шетелдік және отандық тәжірибесін талдай отырып, оның қоғамдағы мынадай артықшылықтарын көрсетеді: "нарық талаптарына жылдам әрекет ету; қоғамның экономикалық әл-ауқаты үшін тауарлар мен қызметтер өндірісінде маманданудың жоғары деңгейін қалыптастыру; дамыған елдерде орта таптың негізін құрайтын ұсақ меншік иелерінің санын ұлғайту; күрделі шығындары, әсіресе қызметтер саласында салыстырмалы түрде төмен жаңа жұмыс орындарын құру; қызметкерлерді, оның ішінде әлеуметтік дәрежесі төмен топтардың; технологиялық, техникалық және ұйымдастырушылық инновацияларды әзірлеу және жылдам енгізу; жаңа нарықтарды игеруде ірі компаниялармен кооперация; бәсекелес ортаны қолдау; макроэкономикалық процестерге оң әсер ететін үнемдеу мен инвестициялауға бейімділік; перспективалы инновациялық бағыттарға ресурстарды"[5, б. 44].
Кәсіпкерлікке деген көзқарас қоғамның жалпы кәсіпкерлікке, атап айтқанда кәсіпкерлерге деген жалпы көңіл-күйін көрсетеді. Кәсіпкерлік қызметін зерттеу, бизнесті құру мүмкіндіктері мен қабілеттерін қабылдаудың жеке сипаттамаларды анықтауды қамтиды. Жеке адамның өз білімі мен дағдыларын өз ісін құру үшін жеткілікті деп қабылдауы, сондай-ақ тәуекелді қабылдамау дәрежесі жаңа бизнесті құру мүмкіндігін анықтайды. Өзін-өзі бағалау арасында оң байланыс бар кәсіпкерлік дағдылар және кәсіпкерлік мансап туралы шешім. Сонымен қатар, бастаушы кәсіпкерлерге дағдылардың жеткіліктілігін қабылдау тәжірибелі кәсіпкерлерге қарағанда көбірек ынталандырушы әсер етеді, өйткені біріншісінде олардың бизнес-идеяларының сәттілігін растайтын нәтижелердің болмауы, кәсіпкердің мысын қайтаруы мүмкін.
Өз ісін бастау сөзсіз белгісіздікпен және кәсіпкердің мақсатты іске асыру үшін саналы түрде қабылдайтын тиісті тәуекелмен байланысты. Тәуекелдерді қабылдау қабілеті кәсіпкердің әлеуметтік-экономикалық функциясын құрайды. Тәуекелді қабылдауға дайын емес және сәтсіз болудан қорқатын адамдар үшін өз бизнесін құруда ықтималдылық аз. Білім мен дағдыларды дұрыс қабылдап, тәуекелге бел буып кірісу ашылатын бизнес мүмкіндіктерін анықтау және пайдалану қабілетіне әсер етеді. Егер адам ашылатын мүмкіндіктерді жүзеге асыра алса және өзгерістерді басқара алса, онда бұл оның өз ісін құру туралы шешіміне ықпал етеді. Осылайша, адамдар бизнесті құру жағдайларын қаншалықты жақсы бағаласа, кәсіпкерлік белсенділік деңгейі соғұрлым жоғары болады. Бизнес мүмкіндіктерін қабылдауға көптеген факторлар әсер етеді, соның ішінде елдіңаймақтың дамуының жалпы экономикалық жағдайлары, кәсіпкерлік мәдениеттің дамуы, тарихи тәжірибе, білім. Жоғарыда сипатталған факторлардың жиынтығы кәсіпкерлік белсенділікке әсер етіп қана қоймайды, сонымен қатар елдің кәсіпкерлік әлеуетін бағалауға мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы кәсіпкерді айқындау кезінде кәсіпкерлікті оқыту саласындағы жетекші бизнес мектептері кәсіпкердің бұл үшін қажетті ресурстары бар-жоғын есепке алмай, ашылған мүмкіндікті пайдалануға ұмтылатынына назар аударады. Сондықтан, бар мүмкіндіктерді пайдалануға деген ұмтылыс кәсіпкердің сипаттамасы болып табылады және оны күтпеген жерден ерекшелендіреді. Мүмкіндікке негізделген адамдар арасында оны пайдаланғандарды және оны тек жоспарлап отырғандарды бөліп көрсетуге болады (6). Өз ісін ашу ықтималдығы неғұрлым жоғары болса, адамның өз білімі мен дағдылары неғұрлым жоғары бағаланса және оның тәуекелге бейімділігі соғұрлым жоғары болатынын ескерген жөн. Қазіргі жаһандану кезінде шағын және орта бизнестің тенденциялары жаңа жолдарды іздеуді қажет етеді, мәселен бәсекеге қабілеттілікті арттыру, кәсіпкерлікті қолдау және инновация. Қоғам талаптарына сай кәсіпті ашу, оны қоғамда орын алуы, табыс табуы үлкен маңызға ие және үлкен жұмысты қажет етеді, бұл өз кезегінде елдің дамуға ықпал ететін экономикалық ортасы болып, бәсекеге қабілеттілікті артады. Нарықта өз толқынын ұстап қалудың жолдарын іздейтін кәсіпорындар түрлі бизнесті құру, оны дамыту және амалдарын қарастырады. Кәсіпорындардың болашағы олардың қабілеттеріне байланысты факторларды анықтау және дұрыс басқару бәсекеге қабілеттілік. Сондықтан факторларды талдау маңызды кәсіпорын деңгейіндегі бәсекеге қабілеттілік болып саналады. Бәсекеге қабілеттілікке жаһандық көзқарас дүниежүзілік экономикалық форум ұсынған бәсекеге бәсекеге қабілеттіліктің 12 тірегін қамтиды, олар: мекемелер, инфрақұрылым, макроэкономикалық орта, денсаулық сақтау, жоғары білім, тауарлар, еңбек және қаржы нарықтары,
нарық мөлшері және инновация. Респонденттер бәсекеге қабілеттіліктің негізгі сипаттамаларын белгіледі, атап айтқанда жоғары сапалы өнімдер мен қызметтер, төмен бағалар өнімдер мен жоғары өнімділік үшін. Салалық кәсіпорындарда келесі негізгі заттар табылды бәсекеге қабілеттілік көздері: жоғары сапалы қызмет көрсету, іскерлік серіктестермен байланыс, нарық талаптарын білу, жоғары білікті персонал және тиісті қаржы ресурстары.
Жаһандану жағдайындағы шағын және орта кәсіпкерліктің маңызы зор екені мәлім, бұл тұрғыда дәл қазір, соңғы екі жылда байқап отырганымыздай, жаһанда орын алған пандемия салдарынан әлем елдерінде шағын және орта бизнестің қызметі тоқтап, кейбірі күнделікті табысын жоғалтса, ал кейбірі банкроттық жағдайдың алдында тұрғаны бүгінгі таңда осы салада қызмет ететін адамдармен тікелей байланыста болып, қоғамның әл-ауқатының нашарлауын байқаймыз, себебі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуда мемлекеттің қатысуымен құрылған шағын бизнесті қолдау инфрақұрылымы маңызды рөл атқарады. Мұндай инфрақұрылымның негізгі міндеттеріне шаруашылық жүргізуді ұйымдастыруда, субсидиялар, келісімшарттар алуда, еркін бәсекелестікті сақтау және нығайту үшін оқыту мен кеңес беруде шағын және орта бизнес субъектілеріне алуан түрлі қолдау көрсетуді, сондай-ақ шағын және орта кәсіпкерліктің тиімді жұмыс істеуі үшін қолайлы жағдайлар жасауды жатқызуға болады. Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының құрамдас элементтері мемлекеттік, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар болып табылады, олардың қаражаты бойынша әртүрлі түрдегі және нысандардағы қолдауды ұйымдастыру және шағын және орта бизнес субъектілеріне жеткізу жүзеге асырылады. Шағын және орта бизнесті қолдау инфрақұрылымының негізгі элементтерін толығырақ қарастырған жөн. Оған, атап айтқанда, шағын бизнесті қолдау агенттіктері, оларды тіркеу, қызметкерлерді оқыту, инвестициялар алу және тағы басқа шағын кәсіпорындарға кең ауқымды қызметтер көрсететін консалтингтік фирмалар кіреді.
Еңбек ету мемлекеттегі қоғамның айнымас бір бөлігі болғандықтан, экономикалық даму, макроэкономикалық тұрақтылық, адами потенциалдың қалыптасуы мен дамуы, адамдардың өмір сүру сапасының өсуі, осының бәрі еңбек етумен байланыстырылады. Жаһандық бәсекелестік жағдайында шағын және орта бизнес кәсіпорындарының инновациялық белсенділігін арттыру қажет. Тұтынушылардың жоғары талғамын қанағаттандыру үшін кәсіпорындар ерекше жаңа өнім, қызмет түрін шығаруға мүдделі. Бұл кәсіпорындарды өз бетінше ізденуге мәжбүрлейді. Жеке зерттеулер жүргізу арқылы кәсіпорындар нарыққа жаңа өнім түрлері мен қызмет түрлерін шығару жолдарын іздейді. Қазіргі уақытта ол инновациялар арқылы жүзеге асырылып, кәсіпорынды мол табысқа жеткізеді және бәсекелестік артықшылығының негізгі өсу факторы болады.

0.2. Шағын және орта, ірі кәсіпкерліктегі PR айырмашылықтары мен түрлері
Қазіргі технология дамыған заманды ақпарат заманы деп атауға болады. Осыған орай бүгінгі қоғамдағы ахуалды бірнеше кеңістік құрайтынын айтуымыз керек. Сондай-ақ бизнес саласында жетістікке жетудің бірден-бір тәсілі өзінің беделін сақтай отырып, көпшілікке жақсы тарапынан танылу, қызмет ету. Осы кеңістсіктердің бірі - БАҚ қызмет ететін ақпараттық кеңістік индивидіеің когнитивтік кеңістігіндегі әртүрлі тәсілдері. Әсіресе адамдар арасындағы қарым-қатынасты реттейтін әсер етудің қосалқы коммуникативтік технологиялары болып табылатын үгіт-насихат пен жарнаманың рөлі айрықша маңызға ие. Осы жұртшылықпен байланысты жүзеге асырушы ақпарат көздерінің бірі - мерзімді баспасөзде жарияланған материалдарды автордың прагматикалық ұстанымына, көтеретін тақырыбына, қамтылатын деректердің алуан түрлілігіне, мақсатты түрде бағытталған аудиториясының сипатына, сондай-ақ қоғам өміріндегі жалпы халықтық, халықаралық т.б. шаралардың қарсаңында немесе олардан кейін, яки жариялану уақытына сәйкес позитив және негатив бағыттағы PR мәтіндер деп бөлуге болады.
Кәсіби бизнес қарқынды және түбегейлі эволюциядан өтті. Бұл дамуда бизнестің сәттілігін анықтайтын факторларға байланысты бірнеше кезеңдерді бөлуге болады. Табыс факторлары, тиімді бизнес технологиясы өзгеруде, яғни менеджерлер мен кәсіпкерлердің кәсібилігіне қойылатын талаптар да өзгеруде.
Бірінші кезең ХХ ғасырдың басына дейін жалғасты. Нарық әлі қанықпаған, кейде тіпті қалыптаспаған осы кезеңде өнімнің немесе қызметтің нарықтық идеясының болуы және осы идеяны іске асырудың материалдық-техникалық мүмкіндігі шешуші сәт болды. Бизнестің дамуы маркетингке де, қарқынды жарнамаға да байланысы жоқ болды.
Екінші кезең ХХ ғасырдың басынан 1930 жылдарға дейін созылды. Өндірушілер нарығы тығыздала басталған, ал сәттіліктің шешуші факторы минималды шығындармен өнімнің максималды өтуін қамтамасыз ету мүмкіндігі пйда болған кезең. Менеджерлер ол кезде ең алдымен өндірісті, технологияны жақсы білулері керек болды. Фирмалардағы билік орталықтары техникалық және технологиялық қызметтерге шоғырланды. Бұл менеджерлердің-технократтардың - өндірісті ұйымдастырушылардың уақыты болып табылды. Маркетингтің теориясы мен практикасы әлі толығымен қалыптасқан жоқ. Маркетингтің алғашқы қызметтері Бірінші дүниежүзілік соғыстың алдында пайда бола бастады, пайда болғанымен де олар өнімнің артық болуын жеңуді қамтамасыз ететін қызметтерді немесе сыртқы экономикалық шаруаларын реттейтін қызметті атқарды. Таза менеджмент тұрғысынан алғанда, 30-шы жылдары түбегейлі өзгеріс болды-әлемдік бизнес тығыз нарыққа айналды. Егер де сенде керемет идея, жеткілікті қаражат болса және де сен өндірісті тамаша жолға қойып, бірақ сұранысқа ие болмайтын нәрсені жасап шығарсаң және осы сұранысты ынталандырмасаң сәтсіздікке ұшырайтының анық. Осы тұрғыда сұранысты зерттеумен айналысатын, тиісті қызмет бағдарламаларын ұсынатын, сатуды ұйымдастыратын, сатуды ынталандыратын және тағы да басқа маркетингтік қызметтер пайда бола бастады.
Үшінші кезең 1950 жылдардың аяғы мен 1960 жылдардың басына дейін жалғасты, бұл кезең нарықтық экономиканың өсуіне мүмкіндік берген, индустриалды дамыған елдердің айтарлықтай бөлініп, олардың өркендеуіне әкелген уақыт болып саналады. Ол өндіріс пен тұтынудың өте тығыз нарығымен сипатталады, мәселен тұтынушы белгілі бір брендтерге, дәстүрлерге үйренді, сондықтан табысқа жету кепілі тек жаңа өнімді немесе дәстүрлі өнімді ұсыну арқылы ғана қол жеткізуге болатынын ескеріп, бәсекелестердің ешбірі бере алмайтын супер-жоғары сапалы немесе дәстүрлі сападағы дәстүрлі өнім шығару басты мақсат болды. Бұл жағдай жарнамаға, сатуды ынталандыруға, жаңа әзірлемелерге, үздік мамандарды тартуға, олардың қызығушылығына кететін үлкен шығындарды талап етті.
Төртінші кезең қазіргі күндермен аяқталады, яғни заманауи бизнесте компания қызметін әртараптандыру маңызды талаптардың бірі болып табылады. Компанияның нақты не шығааратыны маңызды емес, оның имиджі мен беделі маңызды болған кезең. Мысалға It's Apple - бұл Apple, яғни компания нақты нені өндіреді бізге аса маңызды емес, оның аты бар, осыған дейін істелген маркетингтік жұмыстардың арқасында компанияының қаншалықты мықты бренд екені белгілі және өтімді.
Көптеген жақсы идеялар мен жобалардың жүзеге асуы сыртқы факторлардың арқасында іске аспай қалып жатты. Қазіргі заманда менеджерлерге қойлатын талап жоғары, мәселен менеджер тек технократ, қаржыгер және маркетолог болуы ғана емес, сонымен қатар мәдениеттанушы, саясаткер, қоғам қайраткері болуы да керек, ол қоғаммен кең ауқымды диалогқа дайын болуы керек. Дәл осы кезең даму стратегиясының ақпараттық компоненті ретінде маркетинг әдістерінің бірі PR алға тартылды. PR - дың бүгінгі таңда 500-ден астам анықтамалары бар, таңқаларлық емес, жалпы PR ағылшын тілінен алғанда public relation, яғни қоғамдық қатынас деп аударылады. Жалпы паблик рилейшнз тіркесінің тікелей мағынасы жұртшылықпен байланыс дегенді білдіреді. Қазіргі басқару қызметінде онсыз жұмыс істеу мүмкін емес. Әсіресе басқару, ұйымдастыру, қоғаммен тікелей байланыс жасау салаларының қызметкерлері үшін оның маңызы зор. Өйткені серіктестерімен, тұтынушылармен өзара түсіністікке қол жеткізіп алмай басқару қызметін жүргізу мүмкін емес. Ал билік пен партия қызметтеріне қатысты алғанда бұл проблема өткірлене түседі. Себебі халық арасынан шыққан ондай өкілдер сол көпшілікпен тығыз байланыс орнатпай ешбір табысқа жете алмайтыны белгілі. Сонымен PR шын мәніндегі стратегиялық коммуникация болып табылады. Онда белгілі бір мақсатқа қол жеткізу үшін жүзеге асырылуы тиіс іс-шаралар ұзақ уақытқа жоспарланады, қандай да бір ұйымның немесе жеке тұлғаның мүддесін көздейтін ақпараттық басымдықтар айқындалады.Қоғамдық қатынастар саласы коммуникативті мәселелерді шешу қабілеті ретінде адамзатқа барлық жерде және барлық уақытта бірге жүреді. Интуитивті түрде, біз барлығымыз жақсы қарым-қатынас орнату саласындағы мамандармыз. Бұл өзіміздің ойымыз бен түйсігімізді теория мен практика платформасына қою, кездейсоқтықтан жүйелік тәсілге көшу болып саналады. Қоғамдық қатынастар өндіріс немесе көшбасшы алдында туындайтын жағымсыз жағдайларды шешуден пйда болады. Бұл жерде айта кететін маңызды ережелердің бірі "kill the messenger" - жаман хабар әкелушіні өлтіру, яғни қорқынышты ақпараттан емес, керісінше онымен жұмыс істеп алға жылжуға ықпал тигізетін ақпаратпен жұмыс істеу.
Қоғамдық қатынас ғылыми түсінік ретінде қазіргі қоғамның коммуникативті кеңістігін ұйымдастырумен айналысады. Американдық қоғамдық қатынастар қоғамы өзінің міндеттерін келесі анықтамамен сипаттайды: "PR жан-жақты, плюралистік қоғамға топтар мен мекемелер арасындағы өзара түсіністікке қол жеткізу арқылы шешім қабылдауға және тиімді жұмыс істеуге көмектеседі. Бұл жеке және қоғамдық мүдделердің үйлесімді болуына көмектеседі"(7). Жалпы PR ұғымын нақты бизнес аумағында қарастыратын болсақ, PR - бұл қоғамдық пікірді қалыптастыру, компанияның беделін құру және басқару. PR белгілі-бір ұйым мен оның мақсатты аудиториясы арасындағы тиімді диалогты қамтамасыз ететін, ұйымның беделін, оның қызметтері мен негізгі қызметкерлерінің жағымды имиджін қалыптастыратын түсінік. Сонымен қатар PR-бұл бір мақсатқа бағынатын және ұзақ мерзімді бағдарламамен біріктірілген, акциялар тізбегінен тұратын үздіксіз қызмет. Соңғы зерттеулер көрсеткендей, компания басшыларының 96%-ы бизнесті сәтті дамыту үшін бірінші кезекте оның беделін сақтау қажеттілігіне сенімді болса, 77% - ы компания беделінің жақсы болуы тауарлар мен қызметтерді сатудың өсуіне үлкен ықпал етеді дейді, ал 61% - ы компанияның беделі компанияның қызметіне және өнімдеріне назар аудартуға айтарлықтай әсер етеді деп санайды.
PR-бұл басқарушылық қызмет, яғни компанияның беделін кәсіби басқару. Статистикаға сәйкес, соңғы 15 жылда батыс елдері компанияларында жалпы табыс есебінен бедел құнының үлесі 18-ден 82% - ға дейін өсті. Бұл үрдіс ресейлік бизнеске де тән. Бұл көрсеткішке ірі корпорациялар мен холдингтер ғана емес, орта және шағын бизнес кәсіпорындары да кіреді. PR - бұл қоғамдық сананы алдау немесе онымен қолдану емес, бұл заттардыңтауардыңқызметтің нақты жағдайы туралы хабарлау, сонымен қатар оның тегін жарнама емес екенін түсіну,
Public Relations қызметі Қазақстанда өзінің толық дамуын әлі ала қойған жоқ десек болады, ол президенттік және парламенттік сайлау, өңірлік билік органдарына сайлау сияқты ірі саяси акцияларға байланысты, сондай-ақ ірі компаниялардың, холдингтердің, корпорациялардың жарнамалық және promotion-науқандары шеңберінде бизнес-PR ретінде дамуда. Жалпы, қоғамдық жарнама - бұл жанама жарнама, өзін - өзі жарнамалау-бұл сіз қоғаммен және бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыста болатын барлық байланыстар. Мысалы, егер сіз клиентке тауар беріп, жылы жүзбен күлсеңіз-жанама түрде сіз өзіңізге жақсы жарнама жасадыңыз. Бір сөзбен айтқанда, бұл ұғым сәнге айналды, жаңа уақыттың нақты белгісі болды. Қоғаммен байланыс жөніндегі мамандар ұйым басшыларын қоғамдық пікір туралы ақпаратпен қамтамасыз етуі керек. Бұл жауап шараларын әзірлеуді, үрдістерді алдын ала болжау жолымен оны түрлі өзгерістерге дайын күйінде ұстауды, басшылық қызметінің жұртшылық мүдделеріне бағытталуын, зерттеулерді пайдалануды және ашық қарым-қатынасты қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, PR іс-шаралары әдеттегі басқарудың бөлігі ретінде мүмкіндігінше байқалмайды.
Қоғамдық қатынастардың мүмкіндіктері туралы ресейлік идеяларды қарастырыңыз. Бірқатар отандық авторлар PR - ны интеграцияланған маркетингтік коммуникациялар кешенінде қолдану, әсіресе экономиканың жаһандануы жағдайында қоғаммен қарым-қатынастың ең тиімді әдісі деген пікірді қолдайды.
Бірақ бір жағдай алаңдатпауы мүмкін. Өздерінің "сән-салтанатына" байланысты "қоғамдық қатынастар" ұғымы жиі орнына емес, орнына қолданылады, оған жиі бұрмаланған мағына береді. Қоғамдық қатынастар институты философиясының терең әлеуметтік және конструктивті мәні кесіледі. Бұл үшін Мен осы жұмыста PR мәнін нақты анықтағым келеді, сонымен қатар оған жақын әрекеттерді жасағым келеді.
Көптеген жұмыстар ұйымның тиімділігін зерттеу мәселелеріне де арналған. Негізінен, оқу әдебиетінде баяндалған материалдар жалпы сипатқа ие және осы тақырыптағы көптеген монографияларда тар мәселелер қарастырылған.
Біз білетіндей, менеджерлердің негізгі функциялары-жоспарлау, қызметті ұйымдастыру, ынталандыру, шешім қабылдау, байланыс, бақылау, көшбасшылық. Бірақ бүгінгі жалпы бәсекелестік жағдайында басшылықтан осы функцияларды қарапайым орындаудан гөрі көп нәрсе қажет. Қазіргі басшылар өнімділік туралы ойлануы керек және олардың ұйымы бәсекелестеріне қарағанда мүмкіндігінше тиімді және өнімді жұмыс істеуі керек. Сондықтан бұл мәселені қарау өте өзекті.
"PR" ұғымы шағын және орта бизнесте айтарлықтай рөль атқарады, яғни бұл тек жеке адамға немесе компанияға оң бедел жасау ғана емес, сонымен қатар, бұл қоғамдық қатынастардың негізгі функцияларының бірі және бұл өнеркәсіптік тауарлар мен технологиялар нарығында сатуды ынталандыру. Сондықтан "Бозел және Джекобс" фирмасының ірі американдық маманы паблик рилейшнзге осындай анықтама берді: "бұл - материалдарды жоспарлы түрде іскерлік және коммерциялық баспасөзде жариялануы" (5). "Жоспарланған" сөзі жоспарлауды қажет ететін іс-әрекетті нақты көрсетеді, ол зерттеуді, жоспар-кестені құруды, кәсіби тәжірибе мен шеберлікті, сондай-ақ есеп беру механизмін қолдануды талап етеді. Жоспарға сәйкес Сіз немесе Сіздің тапсырыс берушіңіз қажетті материалдар дайын болғаннан кейін ғана оларды іскери және коммерциялық баспасөзде жариялауы. Тағы бір айта кетеін жағдай, ол PR-дың жарнамадан айырмашылығы, жасырын емес, көптеген адамдар үшін "PR" және "жарнама", "контекстік жарнама" ұғымдары әлі де бірдей. Бұл, әсіресе, барлық маркетингтік технологиялар бір мақсатты көздейтін бизнес саласында байқалады. Осы екі жақын терминдердің арасындағы айырмашылық неде?
Американдық маркетинг маманы Сэм Блэк, PR мен жарнаманың айырмашылықтарының толық кестесін ұсынады. Егер осы есептеулердің барлығын ортақ мәнге келтірсек, жарнама - бұл сату, сатып алу бағытына мамандандырылған, ал PR - ұйымның барлық коммуникациялары үшін жауап беретін қызмет түрі. Қоғаммен байланыс қызметі әрқашан да қоғамның игілігіне бағытталуы тиіс. Бұл осы саланың айқын өзгешелігі болып табылады. PR-қызметіндегі қоғамдық игілік түсінігі адамдармен өзара түсіністікке қол жеткізу құралы. Алайда өзара түсіністік қысқа мерзімнің ішінде үнемі қалыптаса бермейтін болғандықтан, қоғаммен байланыстың айқын ерекшелігі оның ұзақ мерзімділігінде болып табылады. Сондықтан да әрбір PR маманы өз жұмысында әрдайым және кез келген жерде төзімділік пен табандылық танытуы тиіс, өйткені бұл екі қасиет - өте қиын және қарама-қайшы сәттерде өзара түсіністікке жетудегі бірден-бір табыстың кепілі.
Қоғамдық игілік жайында сөз қозғалғандықтан осы жерде PR маманының Моральдық кодексінің орындалуы тиіс ережелері туралы айтып өткен шарт. Бұл Моральдық кодекс нағыз PR маманы ешқашан да аттап өтпеуі тиіс, негізгі ережелерден құралған. Солардың ең алғашқысы - шынайылық принципі, толық хабардарлық пен ашықтық, екінші принцип - кесірін тигізбеу. Тек қана осы принциптерді бұлжытпай орындаған жағдайда PR-да табыстарға жетуге болады.
PR-қызметінің негізгі бастамасы ретінде төмендегілерді атауға болады:
1. Кәсіпорын басшылары, бизнесмендер, кәсіпкерлер мен менеджерлер компания қызметінің философиясын қалыптастыру қажет (не үшін құрылған, қоғамға қандай пайдалы қызметтер, т.б).
2. Қоғамдық байланыстың жұмысы бұқаралық санаға ұлттық менталитет, әлеуметтік зерттеулерге негізделіп идеологиялық сызба бойынша әсер етуі тиіс. PR - жақын аралықтағы және болашақтағы компанияның әл-ауқатын қамтамасыз ету болып табылады.
3. Кәсіпорын қызметкері сыртқы қоршаған ортамен жақсы қарым-қатынас пен қоғамдық пікірмен қолайлы қатынаста болған жағдайда ғана коммерциялық мақсаттардың барынша көп мөлшерін жүзеге асыруға болатынын түсіну қажет. Ал PR жұртшылықты тәуелсіз кеңесші ретінде пайдала отырып, қоғамның қажеттіліктері мен нарықтың динамикасы туралы түрлі байланыстардан нақты ақпарат көзін уақтылы жинап, экономикалық мәселелерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Осылайша, PR компанияға бәсекелесін озып, уақыт ұтуына жағдай туғызады. Ал уақыт факторы нарықта өте маңызды болып табылады.
Өзінің қызиетімен нарықтағы ірі немесе шағын бизнестің өсуіне тікелей байланысты фактор. Өз кезегінде шағын және орта бизнес - бұл біріншіден материалдық, энергетикалық, табиғи ресурстарды барынша аз қолдана отырып, адамдық капиталды барынша пайдалану барысындағы материалдық игіліктермен қамтамасыз ететін экономиканың ерекше секторы, ал екінші жағынан-азаматтардың өзін-өзі іске асыруы мен өзін-өзі қамтамасыз ету саласы. Бүгінгі таңда әлемде ШОБ секторының маңыздылығы айқындала түсуде. Шағын және орта кәсіпкерлік экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешуді қамтамасыз ететін жаппай құбылысқа айналды. Шағын және орта кәсіпорындар өз ресурстарының шектеулі болуына және өткізу арналарына қол жеткізу, жаңа өнімді игеру, кадрларды оқыту, заманауи ақпараттық технологиялармен таныстыру, қаржылық қолдау алу сияқты параметрлер бойынша ірі компаниялармен тең бәсекеге түсу мүмкіндігінің болмауына байланысты қолайсыз жағдайларда қалуда. Елдегі шағын бизнесті жүргізу бостандығына тікелей немесе жанама әсер ететін басқа да проблемалардың ішінде бақылау органдарының тексерістері, сыбайлас жемқорлық, жалдау ақысы мен салықтардың өсуі бар. Аз бюджеттік коммерциялық ұйымның жетістігі қоғаммен байланысты дұрыс басқаруға және арнайы PR-шараларды тиімді ұйымдастыруға байланысты. Ресурстары шектеулі кәсіпорындар сауатты PR қызметін қажет етеді, бұл олардың нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін нығайтуға көмектеседі, сонымен қатар елдегі шағын және орта бизнесті дамытуға қызмет етеді. Қоғаммен байланыс саласындағы жақсы ұйымдастырылған, жүйелі жұмыс аз бюджеттік ұйымның стратегиялық ресурсына айналады. Қоғаммен байланыс институтының басқару функциясының жоғары әлеуетін іске асыру үшін ұйымдар PR бөлімдерін құруға және әртүрлі деңгейлерде тиімді қоғаммен байланыс қызметін ұйымдастыруға көбірек жүгінеді. Бірақ кәсіби кадрларды жалдау үшін қаражат жеткіліксіз болған жағдайда, онда бұл жұмысты жетекшінің өзі өз тобымен бірге жүргізуі керек. Қызметкерлердің осы мәселедегі құзыреттілігі жас кәсіпорынның табысқа жетуінің кілті болады. PR компанияның менеджментіне, оның ішінде бюджеттік емес ұйымға терең интеграцияланған және бизнесті оңтайландыруға бағытталған басқару функциясы ретінде қарастырылады. Төмен бюджетті ұйымның табысты бизнесін жүргізу үшін қоғаммен байланыс қажет. Себебі олар мақсатты аудиторияны ұстап тұру, күшті бәсекелестерден бас тарту, шектеулі бюджет жағдайында сыртқы және ішкі клиенттердің адалдығын арттыру сияқты мәселелерді шешуге ықпал етеді. PR ұйым мен оның қоғам арасындағы өзара түсіністікке қол жеткізу үшін сыртқы және ішкі байланыстың барлық түрлерін қамтиды, яғни қоғаммен байланыстың мақсаты тек өзара түсіністік емес, нақты мақсаттарға қол жеткізу екенін көрсетеді. Бұл мақсаттар көбінесе байланыс мәселелерін шешуді қамтиды, мысалы, белгілі-бір компанияға, өндіріс орталығына деген қалыптасқан теріс, даулы пікірді оңға өзгерту, өзгерістерді жақсы жаққа асыру. Шағын бизнестің негізгі мақсаты-пайда табу. Шағын бизнестегі PR мақсаты-кірісті ұлғайту үшін жағдай жасау. Қоғамның байлығы азаматтардың байлығынан тұрады. Осылайша, PR маманы компанияның мүддесі үшін әрекет етеді, сонымен қатар олардың қарым-қатынастарының үйлесімділігіне ұмтыла отырып, қоғам мүддесі үшін әрекет етеді. Осындай мақсатқа жету үшін қандай бағытта жұмыс істеу керектігін білу керек. Шағын және орта бизнестің PR қызметінің бағыттары байланыс кеңістігін басқарудың тиімді cтратегиясына негізделе отырып келесі түрлерге бөлінеді: корпоративтік коммуникациялар (қатынастар), қоғаммен өзара іс-қимыл, мемлекеттік құрылымдармен байланыс, БАҚ-пен байланыс, қаржылық PR, арнайы іс-шараларды ұйымдастыру және дағдарыстық PR. Шағын және орта бизнес кәсіпорындарының PR қызметінің негізгі бағыттарын анықтау кезінде қоғаммен байланыс екі жағынан қарастырылады. Бірінші, қоғамның мінез-құлқын анықтайтын өзара түсіністік пен ынтымақтастыққа қол жеткізуге болатын әдістер мен әдістер жүйесі ретінде. Екінші жағы, қоғаммен тиімді қарым-қатынасқа бағытталған бөлімше ретінде. Яғни, ұйымның коммуникациялық мәселелерін шешумен айналысатын қызмет. PR қызметінің негізгі бағыттарын атап өткеннен кейін, шағын және орта бизнес кәсіпорнының негізгі болып табылатын бағыттарды қарастырсақ:
корпоративтік қатынастар (қызметкерлермен қарым-қатынас), клиенттермен өзара іс-қимыл, бәсекелестермен және жеткізушілермен қарым-қатынас және арнайы іс-шараларды ұйымдастыру. Корпоративтік қатынастар компанияның жалпы беделіне, әр түрлі мүдделі тараптардың көз алдында оның имиджіне және компанияның табысына әсер етуі мүмкін проблемаларға реакцияларына әсер етеді. Корпоративтік философияны дұрыс қабылдау, сондай-ақ қызметкерлермен тиімді өзара әрекеттесу үшін келесі принциптерді сақтау қажет: біріншісі құрмет көрсету, яғни қызметкерлер оларға жеке тұлға ретінде, әсіресе басшылық тарапынан құрмет көрсетуді бағалайды.
Тану. Егер оның жалпы іске қосқан үлесін басшылық бағаласа, қызметкерлер өздерін сәтті сезінетіні анық, сол үшін әр қызметкердің ісіне комментарий айту, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.