ДЕРЕКТІ ФИЛЬМДЕР НЕГІЗІНДЕГІ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТІ
ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ
Б.Б.Бақтаев
Д.Ә.Рахым
COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ
ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
(HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В050400 - Журналистика мамандығы бойынша
Алматы 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТІ
ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ
МЕДИАКОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
ф.ғ.к., ассоц.профессор _______________ А.А.Ниязғұлова
__________2020 ж.
COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ
ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
(HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНА
ТҮСІНДІРМЕ ХАТ
5В050400-Журналистика мамандығы
Студент:
Б.Б.Бақтаев
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Д.Ә.Рахым
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Жетекші:
Ж.Д.Сейтжанова
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Рецензент:
З.C.Ахматова
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Алматы 2021
АҢДАТПА
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: COVID-19: Қоғам және пандемия. Әлеуметтік күйзелісті алдын алудың өзекті мәселелеріне журналистік зерттеу (HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру). Дипломдық жұмыс аңдатпа, кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеті тұжырымдалады. Жоба бойынша деректі фильм түсіріледі. Басты мақсат осы деректі фильмді даярлау, түсіріп, монтаждап шығу және көпшілікке көрсетіп, тарату. Пандемия кезінде зардап шеккен тұрғындардың мәселелерін ашып, зерттеу жүргізу.
Бірінші тарауда деректі фильмдердің шығу тарихын, телевиядағы орны мен көркем фильмнен айырмашылығы талданады. Тарихи деректерді негізге ала отырып, отандық деректі фильмдердің даму жолдарын зерттейді. Журналистік зерттеумен байланысы анықталады.
Екінші тарауда коронавирус салдарынан еңбек нарығында пайда болған проблемалар зерттеледі. Қазақстан және әлемдік дейгейдегі мамандардың зерттеулері негізге алына отырып, жұмыссыздық дейгейіне шолу жасалады. Қорытынды ретінде түсірілген деректі фильмнің спикерлерінің сұхбатынан үзінді жазылады.
Дипломдық жұмыс 54 беттен тұрады. Сонымен қатар, қосымша деректі фильм мен пайдаланылған әдебиеттер тізімі ұсынылған. Әдебиеттер саны-18.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
АННОТАЦИЯ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тема дипломной работы: "COVID-19: общество и пандемия. Журналистское исследование актуальных проблем профилактики социального стресса (съемки документального фильма по заказу информационного портала HOLA News). Дипломная работа состоит из аннотации, вводной части, двух глав, заключения и использованной литературы. Во введении формулируется актуальность темы, цель и задача исследования. По проекту будет снят документальный фильм. Главная цель - подготовить, снять, смонтировать и популяризировать этот документальный фильм. Проведение исследований и раскрытие проблем населения, пострадавшего во время пандемии.
В первой главе анализируется история происхождения документальных фильмов, место на телевидении и отличие от художественного фильма. На основе исторических данных исследует пути развития отечественных документальных фильмов. Определяется связь с журналистским исследованием.
Во второй главе исследуются проблемы, возникающие на рынке труда из-за коронавируса. Исходя из исследований специалистов казахстанского и мирового уровня, будет проведен обзор уровня безработицы. В качестве заключения приводится отрывок из интервью спикеров документального фильма.
Дипломная работа состоит из 54 страниц. Кроме того, дополнительно представлен документальный фильм и список использованной литературы. Количество литературы-18.
ABSTRACT
The topic of the thesis is "COVID-19: society and the pandemic. Journalistic research of actual problems of prevention of social stress (shooting a documentary film commissioned by the information portal HOLA News). The thesis consists of an abstract, an introductory part, two chapters, a conclusion and the literature used. The introduction formulates the relevance of the topic, the purpose and task of the study. A documentary film will be made on the project. The main goal is to prepare, shoot, edit and promote this documentary. Conduct research and disclose the problems of the population affected by the pandemic.
The first chapter analyzes the history of the origin of documentaries, the place on television and the difference from a feature film. Based on historical data, the author explores the ways of development of domestic documentaries. The connection with journalistic research is determined.
The second chapter examines the problems that arise in the labor market due to the coronavirus. Based on the research of specialists of Kazakhstan and world level, an overview of the unemployment rate will be conducted. As a conclusion, an excerpt from the interview of the speakers of the documentary is given.
The thesis consists of 54 pages. In addition, a documentary film and a list of references are also provided. The number of references is 18.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ БӨЛІМ 12
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
I ТАРАУ
ДЕРЕКТІ ФИЛЬМДЕР НЕГІЗІНДЕГІ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ 14
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Деректі фильмдердің шығу тарихына шолу 14
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Қазақстандық деректі фильмдердің дамуы және болашағы 22
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
II ТАРАУ
ПАНДЕМИЯ КЕЗІНДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ 30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1 Коронавирустық дағдарыстың еңбек нарығына әсері. Деректі фильм 30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 Пандемия кезіндегі Қазақстан Республикасы тұрғындарының әлеуметтік жағдайына шолу 41
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ 51
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEP ТІЗІМІ: 53
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
Цифрлық трансформациялар факультеті
Медиакоммуникация және Қазақстан тарихы кафедрасы
5В050400 - Журналистика мамандығы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНА (ЖОБАСЫНА)
ТАПСЫРМА
Студенттің аты-жөні: Бақтаев Б.Б, Рахым Д.Ә.
Диплом жұмысының (жобасының) тақырыбы:
COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ
ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
(HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
Халықаралық ақпараттық технологиялар университетінің ____________ бұйрығы бойынша бекітілді.
Аяқталған диплом жұмысын (жобаны) тапсыру мерзімі __________2021 ж.
Жұмысқа (жобаға) пайдаланылған негізгі мәліметтер: Дипломдық жұмысын жазу барысында М.Садықтың "Деректі фильмнен үлкен киноға дейін", Р.Ескендіровтың "Қазақ режиссурасындағы ізденістер" атты еңбектері қолданылды.
Дипломдық жұмыс аңдатпа, кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеті тұжырымдалады. Жоба бойынша деректі фильм түсіріледі. Басты мақсат осы деректі фильмді даярлау, түсіріп, монтаждап шығу және көпшілікке көрсетіп, тарату. Пандемия кезінде зардап шеккен тұрғындардың мәселелерін ашып, зерттеу жүргізу.
Бірінші тарауда деректі фильмдердің шығу тарихын, телевиядағы орны мен көркем фильмнен айырмашылығы талданады. Тарихи деректерді негізге ала отырып, отандық деректі фильмдердің даму жолдарын зерттейді. Журналистік зерттеумен байланысы анықталады.
Екінші тарауда коронавирус салдарынан еңбек нарығында пайда болған проблемалар зерттеледі. Қазақстан және әлемдік дейгейдегі мамандардың зерттеулері негізге алына отырып, жұмыссыздық дейгейіне шолу жасалады. Қорытынды ретінде түсірілген деректі фильмнің спикерлерінің сұхбатынан үзінді жазылады.
Диплом жұмысы(жобасы) мен қосымша көшірілген CD лазерлік дискісі
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Жоба (жұмыс) бойынша кеңес берушілер (оларға қатысты жоба (жұмыс) бөлімдерін көрсетуімен)
Бөлім
Кеңес беруші
Қолы, күні
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тапсырманың берілген мерзімі
Тапсырманы қабылдау мерзімі
Мамандық бойынша кеңес беруші
Ж.Д.Сейтжанова
Жалпы бақылау (нормоконтроль)
Ж.Д.Сейтжанова
Тапсырманың берілген мерзімі
____ __________________ 2021 ж.
Жетекші:
_______________________________
(қолы)
Тапсырма орындауға берілді
_______________________________
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫН ӘЗІРЛЕУ КЕСТЕСІ
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
4-курс, Журналистика - 1701К тобы
Бақтаев Б.Б., Рахым Д.Ә.
Тақырыбы: COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ. ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ (HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
№
Атқарылған жұмыстар
Күнтізбелік жұмыс жоспары
Орындалу уақыты (күні, айы)
Ескертулер
1
Дипломдық жұмыс тақырыбын бекіту
30 қарашаға дейін
2
Дипломдық жұмысты орындау үшін мәліметтер мен фото, әуен жинау
Қараша-желтоқсан
3
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімін дайындау
(1-бөлім) және фильмнің мазмұнын жазу
Қаңтар-ақпан
Өндірістік тәжірибеге барғанға дейін
4
Дипломдық жұмыстың талдамалық бөлімін дайындау
(1-бөлім) және фильм сценарийін жазу
Наурыз-сәуір
Тәжірибе өту барысында
5
Дипломдық жұмыстың толық мәтінінің алғашқы нұсқасын аяқтау
20-сәуірге дейін
Тәжірибе аяқталғаннан кейін 1 апта аралығында
6
Дипломдық жұмысты алдын-ала қорғауға ұсыну және кадр сыртындағы мәтінге бейне жинау
21-26 сәуір
Шолулық дәрістер кезінде
7
Дипломдық жұмысты сын пікірге ұсынып, монтаждауды бастау
26 сәуір
Көрсетілген сындарды түзету
8
Дипломдық жұмыстың соңғы нұсқасын ұсыну(жетекші пікірі мен сын пікірмен қоса) және барлық бейнені жинап, біріктіру
20 мамыр
Толық нұсқасын өткізу
9
Дипломдық жұмысты қорғау
Студент:
Б.Б.Бақтаев
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Д.Ә.Рахым
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Жетекші:
Ж.Д.Сейтжанова
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Күні: ____ __________________ 2021 ж.
КІРІСПЕ
Диплом тақырыбының өзектілігі. Ағымдағы жылы еңбек нарығы елеулі шығындарға ұшырады. Бүгінгі күнге дейін коронавирустың таралуына байланысты бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамдар жұмысынан айрылады. Жалпы алғанда, әлемдегі жұмысшылардың 94% - ы қазіргі уақытта жұмыс орындарын жабудың белгілі бір режимі бар елдерде тұрады. Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) соңғы бағалауларына сәйкес, 2020 жылдың алғашқы үш тоқсанында әлемдік жұмыс уақыты бұрынғыдан едәуір қысқарды. Сонымен, 2020 жылдың екінші тоқсанында жұмыс уақытының жалпы шығыны 495 миллион қызметкерге әсер етті. Қазақстанда пандемияның теріс салдарын азайту мақсатында халықты жұмыспен қамту бойынша шұғыл шаралар кешені қабылданды. Осылайша, қолдау шараларымен 1,2 млн -- нан астам адам қамтылды: оның ішінде 600 мың адам "Еңбек" мемлекеттік бағдарламасының [1] арқасында, 255 мың адам "жұмыспен қамтудың жол картасы" аясында, 364 мың адам басқа мемлекеттік бағдарламалар аясында жұмысқа орналастырылды. Бағдарламаға жүгінген азаматтарға мынадай мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылады:
әлеуметтік кәсіптік бағдарлау, мамандық таңдауға көмек көрсету, оқыту және жұмысқа орналасу мәселелері бойынша консультациялар;
лайықты бос жұмыс орындарын іздеу және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу;
әлеуметтік жұмыс орындарын құру;
жастар практикасын ұйымдастыру;
қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру.
Тұтастай алғанда, экономиканың одан әрі даму перспективаларының белгісіздігі - Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін де жаңа шындық. Бұл, ең алдымен, іскерлік белсенділіктің құлдырауымен және бар дағдыларды, процестерді және жаңа шындық жағдайында бизнесті жүргізу технологияларын бейімдеу қажеттілігімен байланысты. Осы орайда қарапайым халық арасындағы ахуалды, өзекті проблемаларды анықтап, Қазақстан Республикасының еңбек нарығына зерттеу жүргізіп, жинақталған ақпараттар бойынша деректі фильм түсіру дипломдық жұмыстың басты мақсаттарының бірі болып табылады.
Зерттеу жұмысы барысында әлемдік және ТМД елдері арасындағы аналитик мамандардың, Enbek.kx, BBC news, Forbes.kz, Inbusiness.kz және тағы да басқа сараптамалық порталдарының зерттеу жұмыстары пайдаланылды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты - пандемия кезінде табыс көзінен айырылған қарапайым халықтың күн-көрінісін айшықтау, қоғамда орын алған проблемаларды негізге ала отырып, еңбек нарығына журналистік зерттеу жүргізу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Деректі фильмдер тарихын зерттей отырып, отандық деректі фильмдердің мазмұнын сараптау;
- Пандемия бойынша әлемдік деңгейдегі ғылыми-зерттеу материалдарына шолу жасап, отандық статитискамен салыстыру;
- Деректі фильмнің концепциясын, идеясын, сценарий мен кейіпкерлерін талқылау, таңдау, бекіту;
- Фильмді түсіру және өңдеу барысында қолданылатын материалдарды жинақтау, түсірілім локациясын таңдау, кадрларды анықтау, кейіпкерлермен келісу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Деректі фильмге керек графикалық материалдар: анимация, интро, инфографика сияқты элементтерді монтажға арналған арнайы бағдарламалар арқылы дайындау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Фильмнің түсірілімі аяқталған соң постпродакшн кезеңіне көшу, диктордың мәтінін жазып, дыбыстау, музыкамен әрлеу, монтаж жасау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Дайын деректі фильмді HOLA News сайтына жүктеп, көрермендер назарына ұсыну, кері байланыс арқылы жұмыстың бағасын алу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Диплом жұмысының баспа нұсқасын жазып, ғылыми жүйесін баяндап, аяқтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зepттeу тәciлдepi. Зерттеуде сипаттау, талдау, жүйелеу, сараптау т.б. зерттеу әдістері қолданылады.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері. Дипломдық жұмыстың теориялық негізі ретінде қазақ және шет ел зерттеушілері мен ғалымдарының еңбектері, сонымен қатар диплом жұмысының тақырыбы бойынша жарияланған материалдар қолданылды. Диплом жұмысын жазу барысында М.Садықтың "Деректі фильмнен үлкен киноға дейін" кітабы, М.К.Барманқұловтың, Ж.Тойбаеваның "Әлемдік және отандық тәжірибеде сандық теледидарды меңгеру әдістері" атты ғылыми жұмысы негізге алынды.
Зepттeу жұмыcының ғылыми жaңaлығы. Диплом жұмысы тақырыбы бүгінгі күнгі өзекті тақырыптардың бірі болғанымен, қазақстанның еңбек нарығындағы өзгерістерге зерттеу жүргізу арқылы өзекті проблемалар айшықталды. Қоғамды алаңдатқан сұрақтарға сол саланың мамандарынан жауап алынып, халықты дұрыс ақпаратпен қамтамасыз етуге ұмтылдық. Еңбек нарығын зерттеп, індет кезінде ең көп жапа шеккен салаларға шолу жасадық.
Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс аңдатпа, кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
I ТАРАУ. ДЕРЕКТІ ФИЛЬМДЕР НЕГІЗІНДЕГІ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Деректі фильмдердің шығу тарихына шолу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ойынсыз кино - бұл кинематографтың басқа атауы, ойналатын (игровой), яғни көркем фильмге қарағанда қарама-қарсы түрі. Бірақ бұл атау дәлірек болып көрінеді, өйткені "деректі" фильм көркем, яғни онда адамдар өнер көрсетуі болуы мүмкін, ал "көркем фильм" - бұл тек атымен ғана анти-көркем, көркемділік дәрежесі төмен немесе көркем болады. Алайда, мұндай анықтама бірқатар жағдайларды ескермейді. Біз көбінесе "ойынсыз" фильмде автордың нақты кейіпкерлерді белгілі бір адамдық көріністерге (қуаныш, ыза, кейіпкердің ашылуына) итермелейтінін немесе бұл ойынды бұрын болған құжатталған оқиғаларды қалпына келтіру құралы мақсатында айналдыратынын байқаймыз. Ағылшын тілінде "ойналатын - ойынсыз" қарама-қайшылығы дәлірек көрінеді ("fiction-non-fiction", яғни "ойдан шығарылған" және "өмірде орын алған"), бірақ мұндай тең немесе қарама - қайшылық нақты күрделіліктен, авторлық мінез-құлық пен міндеттердің алуан түрлілігінен туындайтын анықталған құбылыстың барлық жан-жақтылығын ашпайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастамасы. Көрермендерге 1895 жылы 28 желтоқсанда Капуцинов бульварында Люмьер ағалары көрсеткен алғашқы фильм деректі фильм болды: оператор Пойыздың Ла Сиота станциясына келуін түсірді. Ондаған жылдар өткен соң, Андрей Тарковский бұл фильмді керемет деп атайды. Оның кереметшілігі неде болды? Көзге түспейтін пойыз қалыпты станцияға жақындады, одан қарапайым жолаушылар шығып, оператордың айналмалы тұтқасына назар аудармай, (ол кезде оның не істейтінін кім біледі?) перрон бойымен жүрді. Бұл фильмде кереметшілік - өмірдің өзі, оның түпнұсқалығы, бірегейлігі болды! Кейінірек, деректі фильм өзін өмірді шежірелік бекіту құралы ретінде ғана емес, сонымен қатар кино өнерінің тәуелсіз түрі ретінде танығанда, оның шеберлері арасында: "Өмір маған қарағанда талантты" [2] деген сөз танымал болады. Документалисттің ойналатын кино шеберінен айырмашылығы, оған сюжеттер мен кейіпкерлерді ойлап табудың, диалогтар жазудың қажеті жоқ. Әдетте актерлер, макияж мен әшекейлер қажет емес: оның құралы - өмірдің өзі. Бұл өмір таңқаларлық, үлкен идеялар мен сезімдерді білдіретін сәттерді сыйлайды - сіз тек осы сәтті күтіп, оны көріп, камерамен уақытында "ұстап" алуыңыз керек.
Ойналатын мен ойынсыз кино немесе басқаша айтқанда көркем және деректі фильм арасындағы басты шекара кейінірек ғана түсініледі. Басында кино түсірушілер де, көрермендер де ол туралы ойламады. 1902 жылы киноның алғашқы бастаушыларының бірі Жорж Мельес (1861-1938) Вестминстер аббаттылығында ағылшын королі Эдвард VII-нің тәж кигізу жорасы қарсаңында Монтрадағы студиясының павильонында сәйкес келетін костюмдер киген қосалқы әртістердің қатысуымен оның қойылымдық нұсқасын түсірді. Оның фильмі оқиғаның шынайы хроникасын шығарудан да ертерек шығып, көрермендер сюжетке толық сенеді. Тіпті Эдвард VII-нің өзі де (міне, кино сиқыры!) мельесов опусында "өзін таниды". Уақыт өте келе ойналатын кино өз тілін (жоспарлардың көлемін өзгерту, әр түрлі нүктелерден, қозғалыстан түсіру, монтаждау әдістері, жарықтандыру принциптері және т.б.) дамытып, өзін өнер ретінде танытуы қажет еді. Сондықтан деректі фильм біртіндеп өзінің айырмашылықтарын, өзіндік ерекшелігін, экрандық өнер сахнасында орнын сезіне бастады. Бәрінен бұрын, ол негізін қалаушылар - Роберт Флаэрти мен Дзиг Вертовқа қарыз.
Негізін қалаушылар. Роберт Флаэрти (1884-1951) тау-кен инженері ретінде өз жұмысын бастады. 1910 жылдары ол канадалық Арктиканы зерттеді, сол жерден мұнай іздеді, күнделік жүргізді, экспедициялардың бірінде ол өзімен бірге кино аппаратын алып, эскимо өмірінен көптеген сюжеттер түсірді. Орнату үстеліне материал жинап, Флаэрти байқаусызда пленканы темекімен өртеп жіберді, ал барлық теріс пиғыл жоғалды. Бұл сәтті ол кейіннен тағдырдың бақытты сақинасы деп атайды. Келесі экспедицияға кинокамера қайтадан алынды, бірақ мұның мәні мүлдем басқаша болды: 1919 жылдың күзінде болашақ Нануктың түсірілімі басталды. Фильмнің барлық эпизоды бас кейіпкердің рөлін қамтыды - қатал табиғат күшімен өмір үшін күрескен эскимос өмірі. Солтүстіктен шыққан Нанук (1922) фильиі көрермендер арасында керемет жетістікке ие болды. Ол көрермендерді тек Солтүстіктің экзотикасымен ғана емес, адамгершілігімен, кейіпкерге деген үлкен сүйіспеншілігімен, философиясымен, әлемге деген космостық көзқарасымен таң қалдырды. Бірақ, мүмкін, одан да маңыздысы: мұнда алғаш рет кішкентай ұлт өкілдері отарлаушылар көргісі келетіндей емес, өздерін қалай көретіндерін көрсетті. Сонымен қатар, бұл ұзақ мерзімді бақылау арқылы деректі түсірудің алғашқы тәжірибесі болды.
Ресейлік деректі киноның классигі Дзига Вертовтың шығармашылық мұрасы[3] әлемге танымал ғана емес, сондай-ақ онымен мойындалған. Ол қазіргі заманғы кинематографиялық өнердің негізгі бағыттарының бірі ретінде документалистиканың негізін қалаушылардың бірі деп саналады.
Адамның жаны мен психологиясын зерттеу Вертовты бұқаралық аудиторияға әсер ету құралдарын іздеуге итермелеген сияқты: Вертовтың жұмысы терең идеологиялық саналады.
Вертовтың кино қызметінің басталуы революциядан кейінгі алғашқы жылдармен - инновациялық ізденістер мен революциялық манифесттермен сәйкес келді, олардың арасында Вертовтың манифесттері барынша радикализммен ерекшеленді: "біз орыс-неміс психодрамасын "алапес" деп жариялаймыз", - деді ол, тіпті С. Эйзенштейннің" Потемкин" шайқасы сияқты деректі туындыларына жақын фильмді мүлдем жоққа шығарып, ойналатын фильмдерді мақұлдамайтын. Вертов кино өнерінен шындық фактісіне адал болуды талап етті. Бірақ манифесттерде де, режиссерлік тәжірибесінде де ол шындықты бекітудің өзі өнер құбылысын мойындамады. Ол өнер шындықты бейнелі түрде түсіндіруді, эмоционалды толқуды, идеологиялық бағытты, революция идеяларына қызмет етуді қажет етеді деп санайды, өйткені Ленин фильмді "барлық өнердің ең маңыздысы" деп жариялады. Вертов кинопублистиканы құрудың бастамашысы болды. Оның "Киноправда " шығарылымдары - бұл нақты емес, шежірелік-оқиғалық журнал емес: олар насихаттау құралы болды.
1920 жылдардың аяғында жасалған маңызды жаңалық - бұрын түсірілген деректі кадрлар басқа контекстке еніп, жаңа мағынаға ие болып, тиімді идеологиялық құралға айналуы мүмкін. Бұл жаңалықты кинода тарихи-деректі әдістің дамуына негіз болған Эшфир Шуб (1894-1959), Романовтар әулетінің құлдырауы (1927), Николай II Ресейі және Лев Толстой (1928) фильмдерінің авторы ашты. Жоғарыда аталған картиналардың біріншісінде, айталық, жоғары ақсүйектер терлеп-тепшіп билейтін кадрлар, шаруалар терлеп-тепшіп алаңда жұмыс істейтін кадрлар кездеседі. Режиссер көрермендерді таптардың антагонизмі туралы қарапайым тұжырымдарға алып келді, нәтижесінде революциялық жарылыстың әділдігі көрініс табадф. Шуб эксперименттері хроникалық киноматериалды қайта қарастыру негізінде әртүрлі уақытта және әртүрлі елдерде жасалған көптеген монтаждық фильмдерді ашты. Сонымен қатар, ол жасаған немесе басқа шеберлер арасында "қарастырылған" монтаждау әдістерін қолдана отырып, режиссер ескі шежіренің таза эмоционалды әсерін дәлелдеді.
Босатылған Франция мақаласында Сергей Эйзенштейн былай деп жазды: "жиырмасыншы жылдары хроника мен деректі фильм біздің кино өнерімізді жетеледі. Сол кезде пайда болған көркем кинематографияның көптеген фильмдерінде сол кездегі деректі кинематография жасаған сөзсіз із қалды. Қабылдау мен фактінің өткірлігі; көргендерінің үйлесіміндегі көру өткірлігі мен тапқырлық; өмірге және шындыққа ену және тағы басқалар деректі фильмді кеңестік кинематография стиліне енгізді".
Деректі фильмдердің тағдырына қатты әсер еткен шеберлердің ішінде кино тарихшылары ағылшын Джон Грирсонды (1898-1972) атайды. Ол кинотеатрға әлеуметтанудан келді және деректі фильмді өнер құбылысы ретінде емес, журналистиканың жаңа түрі, уағызшы бөлімі, қоғамға әсер ету құралы, үгіт - насихат құралы ретінде қарастырды. Грирсон деректі фильмді жердің алыс, экзотикалық шеттерінен көрерменнің "мұрнының астында" (өз сөздері) болып жатқан жағдайға қайтару қажет деп санады. Грирсонның Балық аулайтын кемелері (1929), Ұлыбритания балықшыларының күнделікті өмірін көрсетіп, революциялық жаңалық болды: көрермен еңбек үрдісінде еңбек адамын алғаш рет көрді.
Кинодокументалистиканың қалыптасу жылдары сценарий туралы дау-дамаймен ерекшеленді. Егер Грирсон болашақ түсірілімнің барлық егжей-тегжейін дәл қарастыратын "темір сценарий" қажеттілігін талап етсе, онда Флаэрти сценарий құжаттанушыға еркіндік қалдыруы керек және камера алдында не болатыны туралы алыпсатарлық болжамдардың қажеті жоқ деп санайды, өйткені шындық барлық бұрынғы жоспарларды өзгерте алады. Оның сенімі: фильмнің сценарийін кинокамерасы бар адам енетін өмірдің өзі жазсын. Индустриалды Ұлыбритания (1932) фильмі Флаэртидің жазған сценарийімен расталды - айтпақшы, ол өзінің антиподы Грирсонмен бірге түсірген жалғыз фильм. Мұндағы сценарий бір сөйлемге сәйкес келді: "Фильм Индустриалды Ұлыбританияның суреттерінен тұрады". Вертов одан да радикалды болып шықты: Киноаппараты бар адамның жазуларында ол бағдарламалық түрде: "сценарийсіз Фильм" деп мәлімдеді. Кейінгі жылдары сценарий туралы даулар тоқтамайды, бірақ уақыт өте келе түсірілім кезінде еркін салынған сценарийді ұстанатын шеберлердің позициясы күшейе түседі.
Дыбыстық кино жылдарында поэтикалық мәтіндермен бірге фильмдер пайда болды: көптеген еліктеулерді тудырған мұндай киноның оқулық үлгісі осы фильмнің продюсері болған Грирсонның ізбасарлары Бэзил Райт және Хэрри Уотт түсірген Түнгі пошта (1936)[4] болды. Грирсонның идеяларына сүйене отырып, таспа авторлары поэзияға толы және сонымен бірге Шотландияға поштаны апаратын түнгі экспресс бригадасы туралы нақты әңгіме құрды. В. Х. Оденнің өлеңдері мен Б. Бриттеннің музыкасы лентаның көркемдік бейнесінің маңызды құрамдас бөлігіне айналды.
Осы және басқа да көптеген деректі картиналардың поэтикалық бастауы, әсіресе кеңестік, көбінесе олардың әлеуметтік бағыты мен үгіт-насихат жолдарымен үйлеседі. Сванетия тұзы (1930) Михаил Калатозов Сван тауларының мақтан тұтатын тұрғындарын ғана емес, сонымен бірге Грузияның осы бұрышындағы социализмнің жеңісіне кедергі келтіретін өткен жәдігерлерді жоққа шығарды. Виктор Туриннің толықметражды Түрксібі (1929) көшпелі өмір салтымен өмір сүріп жатқан халықтарға прогресс пен өркениет әкелген Түркістан-Сібір теміржол магистралін салушылардың батырлығы мен ынта-жігеріне толы болды. Кейіннен американдық кино классиктерінің бірі Ричард Ликок (1921 ж.т.) дәл осы фильм оны деректі фильмге апарғанын айтты.
Көп ұзамай көптеген операторлар - шежірешілер де, "ойнайтындар" да Ұлы Отан соғысына қатысады. "Біз Ұлы Отан соғысының барлық үлкен майданында - Баренц теңізінен Қара теңізге дейін түсірген 252 майдангер болды. Ұрыста әрбір бесінші адам қаза тапты. Тірі қалғандардың барлығы дерлік жарақат немесе контузия алады. Соғыстың сол 1418 күнінде біз түсірген үш жарым миллион метр фильм салмағы қанға тең деп аталды. Енді бұл кинопленка алтынның салмағына лайық, - деп 252 майдангерлердің бірі С. Школьников. еске алды.
И. Авербах, И. Беляков, Т. Бунимович, Л. Варламов, Б. Вакар, И. Вейнерович, И. Гелейн, И. Гутман, В. Доброчицкий, В. Ешурин, Р. Кармен, П. Касаткин, А. Кричевский, С. Коган, Л. Мазрухо, Ы. Микошей, Б. Небылицкий, В. Орлянкин, М. Ошурков, П. Паллея, О. Рейзман, Д. Рымарев, Н. Самгин, М. Сухова, В. Сущинский, в. Томберг, М. Трояновский, С. Урусевский, Е. Учитель және басқалар түсірген материалдар соғыстың негізгі оқиғаларына арналған үлкен толықметражды фильмдерде, майдан кинохроникасының шығарылымдарында қолданылды. Олар соғыстан кейін жасалған көптеген фильмдерге - мысалы, Василий Ордынскийдің (1923-1985) Если дорог тебе твой дом (1967) кірді. Оның сценарийшілері Ордынскийдің өзінен басқа Евгений Воробьев пен Константин Симонов болды.
Деректі өнерді дамыту үшін соғыс жылдарында оған әйгілі ойын киносының шеберлері - Александр Довженко (Битва за нашу советскую Украину - Ю. Солнцева мен Я. Авдеенкомен, 1943; Победа на Правобережной Украине - Ю. Солнцевамен, 1945), Юлий Раймман (Берлин, 1945), Александр Зархи және Иосиф Хейфиц (Разгром Японии, 1945), Сергей Юткевич (Освобожденная Франция, 1944). Олар жасаған "әскери" таспалар деректі экранның палитрасын қызықты бейнелі шешімдермен, үлкен көркемдік жалпылауға деген құштарлықпен және ең бастысы автордың бастауымен, әсіресе Довженко фильмдерінде байыта түсті.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Америкада деректі фильмдегі ең ірі ойын шеберлерінің бірі Фрэнк Капра (1897-1991) өзінің әлеуметтік комедияларымен танымал болды. Мақсат Пентагонның тапсырысы бойынша бірқатар үгіт-насихат таспаларын жасау болды. Оны Перл-Харбордан кейін көп ұзамай генерал Джордж Маршалл жұмысқа тартты. Маршалл Капраны топтың жетекшісі етіп тағайындады (оның құрамына атақты режиссерлер Джон Хьюстон, Джон Форд, Луис Майлстоун, оператор Грег Толланд кірді). Мақсатқа қол жеткізілді: Ф. Капра мен А. Литвактың басшылығымен топ фашизмге қарсы күрестің мақсаттары мен міндеттерін түсіндіретін бірқатар монтаждық фильмдер жасады, неге біз күресеміз? Жаңа өрісті игере отырып, Капра оның негіздерін түсінді, ерік - жігердің салтанаты мен кеңестік кинохрониканы көрді, оның нәтижесі "серияға" енген өзінің жеке таспасы-Ресей үшін шайқас (1943) болды.
Фашизмді жеңуге Англияның киноқұжаттары да өз үлестерін қосты. Соғыс жылдарындағы ең көрнекті тұлға-Гамфри Дженнингс (1907-1950),Фильмдер жасаушы Лондон бұған төтеп береді (1940), Ұлыбританияны тыңдаңыз (1942), өрттер басталды (1943), Тимотиге арналған күнделік (1945) және т.б. ол соғыс жүргізіп жатқан елдің өмірін көрсетті. Әрқайсысы өз орнында жаудың ұшақтарына, аспаннан құлаған бомбаларға қарамастан өз міндетін орындады. Бұл таспалар ұлттың рухын көтеріп, көзге көрінбейтін, бірақ сенімді сенімділікпен көрермендерді шабыттандырды: біз тұрамыз, жеңеміз.
Әлемдік кино құжаттарындағы антифашистік тақырып соғыспен аяқталмады, ол фашизмнің табиғатын зерттейтін, концлагерьлердің қасіреттері туралы, фашизмге қарсы тұру туралы көптеген таспаларда жалғасты. Бұл жұмыстардың ішінде әр түрлі елдердің шеберлерінің жұмыстары бар: Герник (Пабло Пикассо, 1949, Р. Эссенспен бірге); түн мен тұман (1956) Ален Рене, ол көп ұзамай француз ойын киносының ең ірі суретшілерінің біріне айналды; Зильтадағы демалыс (1958) ГДР - дан келген документалистер Андре мен Аннели Торндайков - Варшава сарайы Хайнц Рейнефарт туралы фильм, Батыс Германия қалаларының бірінің мэрі ретінде аман - есен өмір сүрді (антифашистік тақырып олардың басқа жұмыстарында да жалғасты-Теутоникалық қылыш операциясы (1958) және т.б.); Адольф Гитлердің өмірі (1962) ағылшын Пол рота; Мадридте өлу (1963) - Азаматтық соғыс туралы таспа 1985) Француз Клод ланцманның киноқұжаты, 9 сағаттық таспада Холокост тозағынан өткендердің айғақтарын жинады.
Михаил Роммның қарапайым фашизмі (1965) осы сериядағы бөлек. Шын мәнінде, бұл фильм тек фашистік фашизм туралы ғана емес, сонымен бірге жалпы тоталитаризм туралы. Режиссер сол жылдардағы әдеттегі дикторлық мәтіннен бас тартты: оның атынан, дауысымен ол көрерменмен сөйлеседі, өз ойларымен, азабымен, өзінің және ұрпағының өмірлік тәжірибесімен бөліседі. Бірінші және соңғы рет деректі фильмге жүгінген Ромм әлі күнге дейін жаңа ұрпақтардың ойлары мен сезімдеріне әсер ететін ұлы фильм жасады.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған кезде, қауырт соғысы болды және онда деректі фильмдер "ыстық"соғыс жылдарына қарағанда әлдеқайда құрметті және кәсіби лайықты рөлге ие болды.
Тірі адамның өміріне, оның сезім әлеміне, оның күнделікті алаңдаушылығына деген қызығушылық бұл кезде сирек көрінді: деректі фильмдерге цензуралық талаптарды қанағаттандырудан басқа, жағдай сол кезде технологияның шектеулі болуымен күрделене түсті. Түсіру кезінде дыбыстық кедергілер тудыратын ауыр камералар, мобильді жазу жабдықтарының болмауы, көлемді жарықтандыру құрылғылары, сезімтал емес және тапшы Фильмдер экранда нақты адамның толық бейнесін жасауға ықпал етпеді. Мұндай жағдай барлық елдерге тән болды, ал батыстағы идеологиялық баспасөз Социалистік елдердегідей сезілді.
Кеңестік деректі фильмде Колхозшылар мол өнім (нан немесе жүзім) жинаған бауырлас одақтас республикалар туралы таспалар түсірілді, Болат пісірушілер Болат пісірді, түрлі-түсті костюмдердегі бишілер халық билерін орындады. Шерулер мен әуе шеруі, "кеңестік адамдар туралы фильмдер"туралы фильмдер түсірілді. "Әшкерелейтін" фильмдер түсірілді - буржуазиялық әлемнің моральдық күйреуі туралы, оның КСРО-ға қарсы агрессивті жоспарлары туралы. Бұл қатарда талантты туындылар да болды, олардың ішіндегі ең дарындылары - ақылсыздыққа қарсы ақыл (1960) және ар-ождан склерозы (1968) А.Медведкин.
1960-1970 жж. кинодокументалистикада көрнекті ойын фильм шеберлерінің келуімен атап өтілді: жоғарыда аталған Михаил Роммнан басқа, бұл Василий Ординский, Марлен Хуциев, Григорий Чухрай, Фридрих Эрмлер, Сергей Юткевич. Бірақ олар ғана емес, дәл осы уақытта олар өздерінің деректі фильмдерін және басқа да өнер түрлерінің өкілдерін түсіре бастады: Сергей Образцов, Константин Симонов, Сергей Смирнов. Жаңа тәсілмен деректі фильмдер деп аталатындарға жақындады. Тарихи таспалар, олар үшін иллюстрациялар ерекше болды. Мұнда қарапайым фашизмнен басқа, Семен Арановичтің таспаларын (әрқашан бізбен бірге болған уақыт, 1965), Леонид Махначты (ерлік. Феликс Дзержинский, 1966), Виктор Лисакович (гимнаст және фрак, 1968), ескі хроника материалдарына негізделгенімен, оның зерттеулері негізінде әлеуметтік-саяси жалпылауға шығуға мүмкіндік берді. Әскери және соғыстан кейінгі алғашқы жылдар шежіресінің ұжымдық тәжірибесі көп сериялы (деректі фильмдер үшін жаңа жанр!) фильмдерде Ұлы Отан (20 серия, 1979) және бәрінен қымбат (8 серия, 1981), белгілі мағынада бүгінгі күні құндылығын жоғалтпаған.
Деректі кинодағы жағдай теледидардың келуімен күрт өзгерді. Ол документалистиканың жаңа түрін талап етті, сондықтан оған қажетті техниканың дамуын және жаңа бағыттағы жанрлық ізденістерді қаржыландырды. 1950 жылдардың аяғында Роберт Дрю (1924 ж.т.) журналистиканың жаңа әдістерін әзірлеуге грант алып, Нью-Йоркте Дрю Ассошиэйтс тобын құрды. Оған сонымен қатар Флахерти операторы Ричард Ликок( 1921 ж. т.); инженер және дыбыс операторы Донн Алан Пеннебакер; Алғашында пациенттерін зерттеу үшін кинокамераны қолданған, бірақ содан кейін жаңа, кинематографиялық және т.б. үшін бұрынғы кәсібін қалдырған екі психиатр Альберт пен Дэвид Майслес бұрын әуесқой деп саналған 16 мм форматтағы арнайы техниканы ойлап тапты: үнсіз камералар, портативті магнитофондар және осы жабдықты синхрондау әдістері. Бұл алғашқы сайлауды (1960) түсіруге мүмкіндік берген жаңа әдіс - бұл экрандағы деректі фильмнің жаңа кезеңін белгілейтін фильм, онда Ликоктың камерасы Кеннедидің көліктен қалай шыққанын, тар дәлізбен жүріп, көпшіліктен өтіп, қолын сілкіп, жымиып, стендке көтеріліп, оған қол шапалақтаған залға қарап, сөзін бастайды. Мұның бәрі бір кадрмен, монтажсыз. Онда демократиялық партияның екі үміткері - Джон Кеннеди мен Губерт Хемфри президенттік сайлауда партияны ұсыну құқығы үшін жарысқан. Олардың әрқайсысымен бірге камера жиналыстарға, сайлау учаскелеріне барып, кейіпкерлердің сөйлеген сөздерін, тыңдаушылардың реакциясын, оқиғаларға араласпай, авторлық түсініктемеден және кейіпкерлердің тікелей мәлімдемесінен босатылды (бұл олардың түсірілімге келісімінің шарты болды). Бұл өте жаңа, жаңа, шынайы кино тәсілі болды.
Қайта құру уақыты.
Қайта құру уақыты кеңестік киноқұжаттылықтың "жұлдызды сағаты" болды. Осы уақытқа дейін де, одан кейін де ол соншалықты сұранысқа ие болмады. Қоғам өзі туралы шындықты білгісі келді, кинорежиссерлер оны бұрын тыйым салынған салаларға барып алды. Бұрынғы цензуралық табулар әлсіреді, содан кейін мүлдем жойылды. Сонымен, Мәскеудің "Стрела" кинотеатры тек деректі таспаларды көрсетуге көшті, ал шоулар көбінесе пікірталастар мен талқылаулармен бірге жүрді.
Сол жылдардағы жарқын деректі жаңалықтардың бірі - Архангельск тұрғыны Марина Голдовская (1941 ж.т.) және журналист Анатолий Стреляный, ол 1986 жылы деректі сенсацияға айналды және елді жеке фермердің жаңа түрі болған Николай Сивковпен таныстырды. Оның Голдовскаяның "билік Соловецкая" (1988) фильмі "ГУЛАГ" архипелагының аралдарының алғашқысы Соловецкий лагері туралы үлкен қызығушылық тудырды; таспа жас болу оңай ма? (1986) Юрис Подниекс, жастар проблемалары туралы бүкіл әлемге әйгілі фильм; және өткен Арман(1987) Сергей Мирошниченко (р. 1955) (Челябі журналисті Оксана Булгакованың қатысуымен) - өткен жылдарды еске алу туралы; Қайта Құру және гласность театры (1988) Аркадий Рудерман - антисемитизм туралы. Көрнекті құбылыстар Фильмдер болды Қара алаң (1987) Иосиф Пастернак - орыс көркемдік Авангард туралы, мойындау: иеліктен шығару шежіресі (1988) Георгий Гаврилова нашақорлық туралы, DMB-91 (1990) Алексей Ханютин армиядағы атасы туралы, африкалық аң аулау (1988) Игорь Алимпиев - ақын Николай Гумилев туралы, Анна: алтыдан он сегізге дейін (1993) Никита Михалков, ол қызынан сұрайды "сізге не ұнайды?", "Сізді не қорқытады?", прослеживает ел тарихын көзімен 1980 жылдан 1991. Латыш режиссері Г. Франктың фильмі Жоғарғы Сот (1987), өзін-өзі өлтіру камерасынан ерекше репортаж, кісі өлтіргені үшін өлім жазасына кесілген адамның өкінуі өлім жазасын жою туралы кең пікірталасқа себеп болды. Станислав Говорухин (1936 ж.т.) өткір публицистикалық деректі фильмдердің қатарынан үшеуін қояды: сіз осылай өмір сүре алмайсыз (1990), біз жоғалтқан Ресей (1992) және Ресейдің ең өткір проблемалары туралы Ұлы қылмыстық революция (1994).
2002 жылы Канн кинофестивалінде американдық деректі фильм Майкл Мурдың Колумбинасына арналған Боулинг ең жақсы деректі фильм үшін жүлдеге ие болды (1954 ж.т.). Көп ұзамай "Оскар" және басқа да көптеген сыйлықтармен атап өтілген бұл фильм АҚШ-тағы қаруды еркін сатудың қорқынышты салдары туралы айтты. Екі жылдан кейін Фаренгейт 911 үшін дәл сол Мур қазірдің өзінде "Алтын пальма бұтағын" алды және бұл Канн фестивалінің тарихындағы алғашқы деректі фильм бас жүлдеге ие болды. Осындай беделді фестивальдегі басты марапаттың өзі кинодокументалистиканың қоғамдық маңызы өткен жылдардың меншігі емес екенін көрсетеді.
Мұны растаған екінші оқиға 2004 жылдың желтоқсанында голландиялық деректі режиссер Тео ван Гогтың өлімі болды. Мұсылман экстремистері оның фильмі үшін кек алды исламның құндылықтарына күмән келтіретін кішіпейілділік, оның негізінде Сомалиден қашқан мұсылман әйелдің мойындауы, әйелдің зорлық - зомбылығы туралы айтылады. Мұндай қатал реакция қоғамды шынымен қоздырған фильмге ғана қатысты болуы мүмкін екенін түсіну қиын емес.
Деректі фильм өз жасаушыларына үлкен атақ та, көп ақша да әкелмейді, оның көптеген жасаушылары ұмытып, кедейліктен қайтыс болды. Соған қарамастан, киноның бұл түрі ойын-сауық үшін емес, кинотеатрға келген көрерменді және оны әлемді танудың және өзін-өзі көрсетудің ерекше құралы ретінде көретін жасаушыларды өзіне тартуды тоқтатпайды. Деректі фильмдер әр түрлі болуы мүмкін-үгіт-насихат, саяси тұрғыдан, алыпсатарлық және сенсациялық, шынайы трагедияға толы, комедиялық және поэтикалық - философиялық-кез-келген нәрсе. Оны өз мамандығы бойынша таңдаған әрбір адам үшін мұнда мүмкіндіктер кең. Бұл тек суретшілердің таланты мен этикалық сезіміне байланысты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Қазақстандық деректі фильмдердің дамуы және болашағы
Өмірді тура сол қалпында жанды бейнекөрініспен көрермен қауымға жеткізу - деректі фильмнің басты жүгі. Тарихқа айналған сол кешегі күнде боямасыз, нақты мағлұматтармен өрнектеп бүгінгі замандастармен сырластыру, өмірде орын алған оқиғаларға куә кейіпкерлермен жүзбе-жүз сұхбат сыры, деректі фильмнің мазмұнын шындық пен ақиқатқа жақындата түседі.
Ал, деректі фильмдер қалай дайындалады? Түсірілім тетіктері, режиссурадағы ізденістер, сценарий жазу, монтаж жасау, бейнеқатар мен дыбыс үндестігі, идея іздеу және қаржы бөлетін демеушілермен келісім, дикторлық мәтін ередесі, маркетинг, деректі фильмді ұйымдастыру сынды аспектілерді еске алу қажет.
Деректі киноның бірыңғай теориясы жоқ екені белгілі, дегенмен ол туралы көптеген теориялық еңбектер жазылған. Жанрлық бөлінудің негізінде шындықты көрсету тәсілі, белгілі бір телефильмдердің функционалдық ерекшеліктері, тақырыптық ерекшелігі, телебағдарламаны құрудың техникалық шарттары ескерілуі қажет. [5]
Айта кету керек, хронометраж мәселесі деректі фильмдер ағынында теледидарлық фильмді бөлуде маңызды рөл атқармайды, мұнда "Қазір тіпті үш минуттық репортаж фильм деп аталады. Бұл ұзақтық туралы емес - 60 секундтық талантты фильмдердің мысалдары бар" дейтін қағиданың дәлелдері көп. Кез-келген фильм, ең алдымен, аяқталған шығарма екендігімен келісе отырып, ең алдымен, кейіпкердің, қақтығыстың, іс-әрекеттің дамуындағы динамиканың болуы сияқты белгілі бір драмалық қағидаттарға ие туынды екенін қосу керек. Телевизиялық деректі фильм мен бағдарламаның арасындағы айырмашылықты С.А.Муратов дәл тұжырымдады: "Эфирден айырмашылығы, біз фильмнен зерттелетін құбылыстарды тереңірек түсінуді немесе суреттелген кейіпкерлерді түсінуді күтеміз. Материалдың көркемдік ұйымдастырылу дәрежесін айтпағанда, шығармашылық шығындарды, фильм шығындарын және уақытты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТІ
ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ
Б.Б.Бақтаев
Д.Ә.Рахым
COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ
ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
(HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
5В050400 - Журналистика мамандығы бойынша
Алматы 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТІ
ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАР ФАКУЛЬТЕТІ
МЕДИАКОММУНИКАЦИЯ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
ф.ғ.к., ассоц.профессор _______________ А.А.Ниязғұлова
__________2020 ж.
COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ
ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
(HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНА
ТҮСІНДІРМЕ ХАТ
5В050400-Журналистика мамандығы
Студент:
Б.Б.Бақтаев
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Д.Ә.Рахым
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Жетекші:
Ж.Д.Сейтжанова
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Рецензент:
З.C.Ахматова
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Алматы 2021
АҢДАТПА
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: COVID-19: Қоғам және пандемия. Әлеуметтік күйзелісті алдын алудың өзекті мәселелеріне журналистік зерттеу (HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру). Дипломдық жұмыс аңдатпа, кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеті тұжырымдалады. Жоба бойынша деректі фильм түсіріледі. Басты мақсат осы деректі фильмді даярлау, түсіріп, монтаждап шығу және көпшілікке көрсетіп, тарату. Пандемия кезінде зардап шеккен тұрғындардың мәселелерін ашып, зерттеу жүргізу.
Бірінші тарауда деректі фильмдердің шығу тарихын, телевиядағы орны мен көркем фильмнен айырмашылығы талданады. Тарихи деректерді негізге ала отырып, отандық деректі фильмдердің даму жолдарын зерттейді. Журналистік зерттеумен байланысы анықталады.
Екінші тарауда коронавирус салдарынан еңбек нарығында пайда болған проблемалар зерттеледі. Қазақстан және әлемдік дейгейдегі мамандардың зерттеулері негізге алына отырып, жұмыссыздық дейгейіне шолу жасалады. Қорытынды ретінде түсірілген деректі фильмнің спикерлерінің сұхбатынан үзінді жазылады.
Дипломдық жұмыс 54 беттен тұрады. Сонымен қатар, қосымша деректі фильм мен пайдаланылған әдебиеттер тізімі ұсынылған. Әдебиеттер саны-18.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
АННОТАЦИЯ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тема дипломной работы: "COVID-19: общество и пандемия. Журналистское исследование актуальных проблем профилактики социального стресса (съемки документального фильма по заказу информационного портала HOLA News). Дипломная работа состоит из аннотации, вводной части, двух глав, заключения и использованной литературы. Во введении формулируется актуальность темы, цель и задача исследования. По проекту будет снят документальный фильм. Главная цель - подготовить, снять, смонтировать и популяризировать этот документальный фильм. Проведение исследований и раскрытие проблем населения, пострадавшего во время пандемии.
В первой главе анализируется история происхождения документальных фильмов, место на телевидении и отличие от художественного фильма. На основе исторических данных исследует пути развития отечественных документальных фильмов. Определяется связь с журналистским исследованием.
Во второй главе исследуются проблемы, возникающие на рынке труда из-за коронавируса. Исходя из исследований специалистов казахстанского и мирового уровня, будет проведен обзор уровня безработицы. В качестве заключения приводится отрывок из интервью спикеров документального фильма.
Дипломная работа состоит из 54 страниц. Кроме того, дополнительно представлен документальный фильм и список использованной литературы. Количество литературы-18.
ABSTRACT
The topic of the thesis is "COVID-19: society and the pandemic. Journalistic research of actual problems of prevention of social stress (shooting a documentary film commissioned by the information portal HOLA News). The thesis consists of an abstract, an introductory part, two chapters, a conclusion and the literature used. The introduction formulates the relevance of the topic, the purpose and task of the study. A documentary film will be made on the project. The main goal is to prepare, shoot, edit and promote this documentary. Conduct research and disclose the problems of the population affected by the pandemic.
The first chapter analyzes the history of the origin of documentaries, the place on television and the difference from a feature film. Based on historical data, the author explores the ways of development of domestic documentaries. The connection with journalistic research is determined.
The second chapter examines the problems that arise in the labor market due to the coronavirus. Based on the research of specialists of Kazakhstan and world level, an overview of the unemployment rate will be conducted. As a conclusion, an excerpt from the interview of the speakers of the documentary is given.
The thesis consists of 54 pages. In addition, a documentary film and a list of references are also provided. The number of references is 18.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
МАЗМҰНЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ БӨЛІМ 12
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
I ТАРАУ
ДЕРЕКТІ ФИЛЬМДЕР НЕГІЗІНДЕГІ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ 14
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.1 Деректі фильмдердің шығу тарихына шолу 14
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Қазақстандық деректі фильмдердің дамуы және болашағы 22
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
II ТАРАУ
ПАНДЕМИЯ КЕЗІНДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ 30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.1 Коронавирустық дағдарыстың еңбек нарығына әсері. Деректі фильм 30
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2.2 Пандемия кезіндегі Қазақстан Республикасы тұрғындарының әлеуметтік жағдайына шолу 41
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ 51
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДEБИEТТEP ТІЗІМІ: 53
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
Цифрлық трансформациялар факультеті
Медиакоммуникация және Қазақстан тарихы кафедрасы
5В050400 - Журналистика мамандығы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНА (ЖОБАСЫНА)
ТАПСЫРМА
Студенттің аты-жөні: Бақтаев Б.Б, Рахым Д.Ә.
Диплом жұмысының (жобасының) тақырыбы:
COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ
ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
(HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
Халықаралық ақпараттық технологиялар университетінің ____________ бұйрығы бойынша бекітілді.
Аяқталған диплом жұмысын (жобаны) тапсыру мерзімі __________2021 ж.
Жұмысқа (жобаға) пайдаланылған негізгі мәліметтер: Дипломдық жұмысын жазу барысында М.Садықтың "Деректі фильмнен үлкен киноға дейін", Р.Ескендіровтың "Қазақ режиссурасындағы ізденістер" атты еңбектері қолданылды.
Дипломдық жұмыс аңдатпа, кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеудің мақсаты мен міндеті тұжырымдалады. Жоба бойынша деректі фильм түсіріледі. Басты мақсат осы деректі фильмді даярлау, түсіріп, монтаждап шығу және көпшілікке көрсетіп, тарату. Пандемия кезінде зардап шеккен тұрғындардың мәселелерін ашып, зерттеу жүргізу.
Бірінші тарауда деректі фильмдердің шығу тарихын, телевиядағы орны мен көркем фильмнен айырмашылығы талданады. Тарихи деректерді негізге ала отырып, отандық деректі фильмдердің даму жолдарын зерттейді. Журналистік зерттеумен байланысы анықталады.
Екінші тарауда коронавирус салдарынан еңбек нарығында пайда болған проблемалар зерттеледі. Қазақстан және әлемдік дейгейдегі мамандардың зерттеулері негізге алына отырып, жұмыссыздық дейгейіне шолу жасалады. Қорытынды ретінде түсірілген деректі фильмнің спикерлерінің сұхбатынан үзінді жазылады.
Диплом жұмысы(жобасы) мен қосымша көшірілген CD лазерлік дискісі
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Жоба (жұмыс) бойынша кеңес берушілер (оларға қатысты жоба (жұмыс) бөлімдерін көрсетуімен)
Бөлім
Кеңес беруші
Қолы, күні
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тапсырманың берілген мерзімі
Тапсырманы қабылдау мерзімі
Мамандық бойынша кеңес беруші
Ж.Д.Сейтжанова
Жалпы бақылау (нормоконтроль)
Ж.Д.Сейтжанова
Тапсырманың берілген мерзімі
____ __________________ 2021 ж.
Жетекші:
_______________________________
(қолы)
Тапсырма орындауға берілді
_______________________________
(қолы)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫН ӘЗІРЛЕУ КЕСТЕСІ
Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті
4-курс, Журналистика - 1701К тобы
Бақтаев Б.Б., Рахым Д.Ә.
Тақырыбы: COVID-19: ҚОҒАМ ЖӘНЕ ПАНДЕМИЯ. ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТІ АЛДЫН АЛУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІНЕ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ (HOLA News ақпараттық порталының тапсырысы бойынша деректі фильм түсіру)
№
Атқарылған жұмыстар
Күнтізбелік жұмыс жоспары
Орындалу уақыты (күні, айы)
Ескертулер
1
Дипломдық жұмыс тақырыбын бекіту
30 қарашаға дейін
2
Дипломдық жұмысты орындау үшін мәліметтер мен фото, әуен жинау
Қараша-желтоқсан
3
Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімін дайындау
(1-бөлім) және фильмнің мазмұнын жазу
Қаңтар-ақпан
Өндірістік тәжірибеге барғанға дейін
4
Дипломдық жұмыстың талдамалық бөлімін дайындау
(1-бөлім) және фильм сценарийін жазу
Наурыз-сәуір
Тәжірибе өту барысында
5
Дипломдық жұмыстың толық мәтінінің алғашқы нұсқасын аяқтау
20-сәуірге дейін
Тәжірибе аяқталғаннан кейін 1 апта аралығында
6
Дипломдық жұмысты алдын-ала қорғауға ұсыну және кадр сыртындағы мәтінге бейне жинау
21-26 сәуір
Шолулық дәрістер кезінде
7
Дипломдық жұмысты сын пікірге ұсынып, монтаждауды бастау
26 сәуір
Көрсетілген сындарды түзету
8
Дипломдық жұмыстың соңғы нұсқасын ұсыну(жетекші пікірі мен сын пікірмен қоса) және барлық бейнені жинап, біріктіру
20 мамыр
Толық нұсқасын өткізу
9
Дипломдық жұмысты қорғау
Студент:
Б.Б.Бақтаев
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Д.Ә.Рахым
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Жетекші:
Ж.Д.Сейтжанова
__________2021 ж.
_______________
(қолы)
Күні: ____ __________________ 2021 ж.
КІРІСПЕ
Диплом тақырыбының өзектілігі. Ағымдағы жылы еңбек нарығы елеулі шығындарға ұшырады. Бүгінгі күнге дейін коронавирустың таралуына байланысты бүкіл әлем бойынша миллиондаған адамдар жұмысынан айрылады. Жалпы алғанда, әлемдегі жұмысшылардың 94% - ы қазіргі уақытта жұмыс орындарын жабудың белгілі бір режимі бар елдерде тұрады. Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) соңғы бағалауларына сәйкес, 2020 жылдың алғашқы үш тоқсанында әлемдік жұмыс уақыты бұрынғыдан едәуір қысқарды. Сонымен, 2020 жылдың екінші тоқсанында жұмыс уақытының жалпы шығыны 495 миллион қызметкерге әсер етті. Қазақстанда пандемияның теріс салдарын азайту мақсатында халықты жұмыспен қамту бойынша шұғыл шаралар кешені қабылданды. Осылайша, қолдау шараларымен 1,2 млн -- нан астам адам қамтылды: оның ішінде 600 мың адам "Еңбек" мемлекеттік бағдарламасының [1] арқасында, 255 мың адам "жұмыспен қамтудың жол картасы" аясында, 364 мың адам басқа мемлекеттік бағдарламалар аясында жұмысқа орналастырылды. Бағдарламаға жүгінген азаматтарға мынадай мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылады:
әлеуметтік кәсіптік бағдарлау, мамандық таңдауға көмек көрсету, оқыту және жұмысқа орналасу мәселелері бойынша консультациялар;
лайықты бос жұмыс орындарын іздеу және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу;
әлеуметтік жұмыс орындарын құру;
жастар практикасын ұйымдастыру;
қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру.
Тұтастай алғанда, экономиканың одан әрі даму перспективаларының белгісіздігі - Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін де жаңа шындық. Бұл, ең алдымен, іскерлік белсенділіктің құлдырауымен және бар дағдыларды, процестерді және жаңа шындық жағдайында бизнесті жүргізу технологияларын бейімдеу қажеттілігімен байланысты. Осы орайда қарапайым халық арасындағы ахуалды, өзекті проблемаларды анықтап, Қазақстан Республикасының еңбек нарығына зерттеу жүргізіп, жинақталған ақпараттар бойынша деректі фильм түсіру дипломдық жұмыстың басты мақсаттарының бірі болып табылады.
Зерттеу жұмысы барысында әлемдік және ТМД елдері арасындағы аналитик мамандардың, Enbek.kx, BBC news, Forbes.kz, Inbusiness.kz және тағы да басқа сараптамалық порталдарының зерттеу жұмыстары пайдаланылды.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының мақсаты - пандемия кезінде табыс көзінен айырылған қарапайым халықтың күн-көрінісін айшықтау, қоғамда орын алған проблемаларды негізге ала отырып, еңбек нарығына журналистік зерттеу жүргізу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Деректі фильмдер тарихын зерттей отырып, отандық деректі фильмдердің мазмұнын сараптау;
- Пандемия бойынша әлемдік деңгейдегі ғылыми-зерттеу материалдарына шолу жасап, отандық статитискамен салыстыру;
- Деректі фильмнің концепциясын, идеясын, сценарий мен кейіпкерлерін талқылау, таңдау, бекіту;
- Фильмді түсіру және өңдеу барысында қолданылатын материалдарды жинақтау, түсірілім локациясын таңдау, кадрларды анықтау, кейіпкерлермен келісу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Деректі фильмге керек графикалық материалдар: анимация, интро, инфографика сияқты элементтерді монтажға арналған арнайы бағдарламалар арқылы дайындау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Фильмнің түсірілімі аяқталған соң постпродакшн кезеңіне көшу, диктордың мәтінін жазып, дыбыстау, музыкамен әрлеу, монтаж жасау;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Дайын деректі фильмді HOLA News сайтына жүктеп, көрермендер назарына ұсыну, кері байланыс арқылы жұмыстың бағасын алу;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- Диплом жұмысының баспа нұсқасын жазып, ғылыми жүйесін баяндап, аяқтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зepттeу тәciлдepi. Зерттеуде сипаттау, талдау, жүйелеу, сараптау т.б. зерттеу әдістері қолданылады.
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері. Дипломдық жұмыстың теориялық негізі ретінде қазақ және шет ел зерттеушілері мен ғалымдарының еңбектері, сонымен қатар диплом жұмысының тақырыбы бойынша жарияланған материалдар қолданылды. Диплом жұмысын жазу барысында М.Садықтың "Деректі фильмнен үлкен киноға дейін" кітабы, М.К.Барманқұловтың, Ж.Тойбаеваның "Әлемдік және отандық тәжірибеде сандық теледидарды меңгеру әдістері" атты ғылыми жұмысы негізге алынды.
Зepттeу жұмыcының ғылыми жaңaлығы. Диплом жұмысы тақырыбы бүгінгі күнгі өзекті тақырыптардың бірі болғанымен, қазақстанның еңбек нарығындағы өзгерістерге зерттеу жүргізу арқылы өзекті проблемалар айшықталды. Қоғамды алаңдатқан сұрақтарға сол саланың мамандарынан жауап алынып, халықты дұрыс ақпаратпен қамтамасыз етуге ұмтылдық. Еңбек нарығын зерттеп, індет кезінде ең көп жапа шеккен салаларға шолу жасадық.
Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс аңдатпа, кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
I ТАРАУ. ДЕРЕКТІ ФИЛЬМДЕР НЕГІЗІНДЕГІ ЖУРНАЛИСТІК ЗЕРТТЕУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Деректі фильмдердің шығу тарихына шолу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ойынсыз кино - бұл кинематографтың басқа атауы, ойналатын (игровой), яғни көркем фильмге қарағанда қарама-қарсы түрі. Бірақ бұл атау дәлірек болып көрінеді, өйткені "деректі" фильм көркем, яғни онда адамдар өнер көрсетуі болуы мүмкін, ал "көркем фильм" - бұл тек атымен ғана анти-көркем, көркемділік дәрежесі төмен немесе көркем болады. Алайда, мұндай анықтама бірқатар жағдайларды ескермейді. Біз көбінесе "ойынсыз" фильмде автордың нақты кейіпкерлерді белгілі бір адамдық көріністерге (қуаныш, ыза, кейіпкердің ашылуына) итермелейтінін немесе бұл ойынды бұрын болған құжатталған оқиғаларды қалпына келтіру құралы мақсатында айналдыратынын байқаймыз. Ағылшын тілінде "ойналатын - ойынсыз" қарама-қайшылығы дәлірек көрінеді ("fiction-non-fiction", яғни "ойдан шығарылған" және "өмірде орын алған"), бірақ мұндай тең немесе қарама - қайшылық нақты күрделіліктен, авторлық мінез-құлық пен міндеттердің алуан түрлілігінен туындайтын анықталған құбылыстың барлық жан-жақтылығын ашпайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастамасы. Көрермендерге 1895 жылы 28 желтоқсанда Капуцинов бульварында Люмьер ағалары көрсеткен алғашқы фильм деректі фильм болды: оператор Пойыздың Ла Сиота станциясына келуін түсірді. Ондаған жылдар өткен соң, Андрей Тарковский бұл фильмді керемет деп атайды. Оның кереметшілігі неде болды? Көзге түспейтін пойыз қалыпты станцияға жақындады, одан қарапайым жолаушылар шығып, оператордың айналмалы тұтқасына назар аудармай, (ол кезде оның не істейтінін кім біледі?) перрон бойымен жүрді. Бұл фильмде кереметшілік - өмірдің өзі, оның түпнұсқалығы, бірегейлігі болды! Кейінірек, деректі фильм өзін өмірді шежірелік бекіту құралы ретінде ғана емес, сонымен қатар кино өнерінің тәуелсіз түрі ретінде танығанда, оның шеберлері арасында: "Өмір маған қарағанда талантты" [2] деген сөз танымал болады. Документалисттің ойналатын кино шеберінен айырмашылығы, оған сюжеттер мен кейіпкерлерді ойлап табудың, диалогтар жазудың қажеті жоқ. Әдетте актерлер, макияж мен әшекейлер қажет емес: оның құралы - өмірдің өзі. Бұл өмір таңқаларлық, үлкен идеялар мен сезімдерді білдіретін сәттерді сыйлайды - сіз тек осы сәтті күтіп, оны көріп, камерамен уақытында "ұстап" алуыңыз керек.
Ойналатын мен ойынсыз кино немесе басқаша айтқанда көркем және деректі фильм арасындағы басты шекара кейінірек ғана түсініледі. Басында кино түсірушілер де, көрермендер де ол туралы ойламады. 1902 жылы киноның алғашқы бастаушыларының бірі Жорж Мельес (1861-1938) Вестминстер аббаттылығында ағылшын королі Эдвард VII-нің тәж кигізу жорасы қарсаңында Монтрадағы студиясының павильонында сәйкес келетін костюмдер киген қосалқы әртістердің қатысуымен оның қойылымдық нұсқасын түсірді. Оның фильмі оқиғаның шынайы хроникасын шығарудан да ертерек шығып, көрермендер сюжетке толық сенеді. Тіпті Эдвард VII-нің өзі де (міне, кино сиқыры!) мельесов опусында "өзін таниды". Уақыт өте келе ойналатын кино өз тілін (жоспарлардың көлемін өзгерту, әр түрлі нүктелерден, қозғалыстан түсіру, монтаждау әдістері, жарықтандыру принциптері және т.б.) дамытып, өзін өнер ретінде танытуы қажет еді. Сондықтан деректі фильм біртіндеп өзінің айырмашылықтарын, өзіндік ерекшелігін, экрандық өнер сахнасында орнын сезіне бастады. Бәрінен бұрын, ол негізін қалаушылар - Роберт Флаэрти мен Дзиг Вертовқа қарыз.
Негізін қалаушылар. Роберт Флаэрти (1884-1951) тау-кен инженері ретінде өз жұмысын бастады. 1910 жылдары ол канадалық Арктиканы зерттеді, сол жерден мұнай іздеді, күнделік жүргізді, экспедициялардың бірінде ол өзімен бірге кино аппаратын алып, эскимо өмірінен көптеген сюжеттер түсірді. Орнату үстеліне материал жинап, Флаэрти байқаусызда пленканы темекімен өртеп жіберді, ал барлық теріс пиғыл жоғалды. Бұл сәтті ол кейіннен тағдырдың бақытты сақинасы деп атайды. Келесі экспедицияға кинокамера қайтадан алынды, бірақ мұның мәні мүлдем басқаша болды: 1919 жылдың күзінде болашақ Нануктың түсірілімі басталды. Фильмнің барлық эпизоды бас кейіпкердің рөлін қамтыды - қатал табиғат күшімен өмір үшін күрескен эскимос өмірі. Солтүстіктен шыққан Нанук (1922) фильиі көрермендер арасында керемет жетістікке ие болды. Ол көрермендерді тек Солтүстіктің экзотикасымен ғана емес, адамгершілігімен, кейіпкерге деген үлкен сүйіспеншілігімен, философиясымен, әлемге деген космостық көзқарасымен таң қалдырды. Бірақ, мүмкін, одан да маңыздысы: мұнда алғаш рет кішкентай ұлт өкілдері отарлаушылар көргісі келетіндей емес, өздерін қалай көретіндерін көрсетті. Сонымен қатар, бұл ұзақ мерзімді бақылау арқылы деректі түсірудің алғашқы тәжірибесі болды.
Ресейлік деректі киноның классигі Дзига Вертовтың шығармашылық мұрасы[3] әлемге танымал ғана емес, сондай-ақ онымен мойындалған. Ол қазіргі заманғы кинематографиялық өнердің негізгі бағыттарының бірі ретінде документалистиканың негізін қалаушылардың бірі деп саналады.
Адамның жаны мен психологиясын зерттеу Вертовты бұқаралық аудиторияға әсер ету құралдарын іздеуге итермелеген сияқты: Вертовтың жұмысы терең идеологиялық саналады.
Вертовтың кино қызметінің басталуы революциядан кейінгі алғашқы жылдармен - инновациялық ізденістер мен революциялық манифесттермен сәйкес келді, олардың арасында Вертовтың манифесттері барынша радикализммен ерекшеленді: "біз орыс-неміс психодрамасын "алапес" деп жариялаймыз", - деді ол, тіпті С. Эйзенштейннің" Потемкин" шайқасы сияқты деректі туындыларына жақын фильмді мүлдем жоққа шығарып, ойналатын фильмдерді мақұлдамайтын. Вертов кино өнерінен шындық фактісіне адал болуды талап етті. Бірақ манифесттерде де, режиссерлік тәжірибесінде де ол шындықты бекітудің өзі өнер құбылысын мойындамады. Ол өнер шындықты бейнелі түрде түсіндіруді, эмоционалды толқуды, идеологиялық бағытты, революция идеяларына қызмет етуді қажет етеді деп санайды, өйткені Ленин фильмді "барлық өнердің ең маңыздысы" деп жариялады. Вертов кинопублистиканы құрудың бастамашысы болды. Оның "Киноправда " шығарылымдары - бұл нақты емес, шежірелік-оқиғалық журнал емес: олар насихаттау құралы болды.
1920 жылдардың аяғында жасалған маңызды жаңалық - бұрын түсірілген деректі кадрлар басқа контекстке еніп, жаңа мағынаға ие болып, тиімді идеологиялық құралға айналуы мүмкін. Бұл жаңалықты кинода тарихи-деректі әдістің дамуына негіз болған Эшфир Шуб (1894-1959), Романовтар әулетінің құлдырауы (1927), Николай II Ресейі және Лев Толстой (1928) фильмдерінің авторы ашты. Жоғарыда аталған картиналардың біріншісінде, айталық, жоғары ақсүйектер терлеп-тепшіп билейтін кадрлар, шаруалар терлеп-тепшіп алаңда жұмыс істейтін кадрлар кездеседі. Режиссер көрермендерді таптардың антагонизмі туралы қарапайым тұжырымдарға алып келді, нәтижесінде революциялық жарылыстың әділдігі көрініс табадф. Шуб эксперименттері хроникалық киноматериалды қайта қарастыру негізінде әртүрлі уақытта және әртүрлі елдерде жасалған көптеген монтаждық фильмдерді ашты. Сонымен қатар, ол жасаған немесе басқа шеберлер арасында "қарастырылған" монтаждау әдістерін қолдана отырып, режиссер ескі шежіренің таза эмоционалды әсерін дәлелдеді.
Босатылған Франция мақаласында Сергей Эйзенштейн былай деп жазды: "жиырмасыншы жылдары хроника мен деректі фильм біздің кино өнерімізді жетеледі. Сол кезде пайда болған көркем кинематографияның көптеген фильмдерінде сол кездегі деректі кинематография жасаған сөзсіз із қалды. Қабылдау мен фактінің өткірлігі; көргендерінің үйлесіміндегі көру өткірлігі мен тапқырлық; өмірге және шындыққа ену және тағы басқалар деректі фильмді кеңестік кинематография стиліне енгізді".
Деректі фильмдердің тағдырына қатты әсер еткен шеберлердің ішінде кино тарихшылары ағылшын Джон Грирсонды (1898-1972) атайды. Ол кинотеатрға әлеуметтанудан келді және деректі фильмді өнер құбылысы ретінде емес, журналистиканың жаңа түрі, уағызшы бөлімі, қоғамға әсер ету құралы, үгіт - насихат құралы ретінде қарастырды. Грирсон деректі фильмді жердің алыс, экзотикалық шеттерінен көрерменнің "мұрнының астында" (өз сөздері) болып жатқан жағдайға қайтару қажет деп санады. Грирсонның Балық аулайтын кемелері (1929), Ұлыбритания балықшыларының күнделікті өмірін көрсетіп, революциялық жаңалық болды: көрермен еңбек үрдісінде еңбек адамын алғаш рет көрді.
Кинодокументалистиканың қалыптасу жылдары сценарий туралы дау-дамаймен ерекшеленді. Егер Грирсон болашақ түсірілімнің барлық егжей-тегжейін дәл қарастыратын "темір сценарий" қажеттілігін талап етсе, онда Флаэрти сценарий құжаттанушыға еркіндік қалдыруы керек және камера алдында не болатыны туралы алыпсатарлық болжамдардың қажеті жоқ деп санайды, өйткені шындық барлық бұрынғы жоспарларды өзгерте алады. Оның сенімі: фильмнің сценарийін кинокамерасы бар адам енетін өмірдің өзі жазсын. Индустриалды Ұлыбритания (1932) фильмі Флаэртидің жазған сценарийімен расталды - айтпақшы, ол өзінің антиподы Грирсонмен бірге түсірген жалғыз фильм. Мұндағы сценарий бір сөйлемге сәйкес келді: "Фильм Индустриалды Ұлыбританияның суреттерінен тұрады". Вертов одан да радикалды болып шықты: Киноаппараты бар адамның жазуларында ол бағдарламалық түрде: "сценарийсіз Фильм" деп мәлімдеді. Кейінгі жылдары сценарий туралы даулар тоқтамайды, бірақ уақыт өте келе түсірілім кезінде еркін салынған сценарийді ұстанатын шеберлердің позициясы күшейе түседі.
Дыбыстық кино жылдарында поэтикалық мәтіндермен бірге фильмдер пайда болды: көптеген еліктеулерді тудырған мұндай киноның оқулық үлгісі осы фильмнің продюсері болған Грирсонның ізбасарлары Бэзил Райт және Хэрри Уотт түсірген Түнгі пошта (1936)[4] болды. Грирсонның идеяларына сүйене отырып, таспа авторлары поэзияға толы және сонымен бірге Шотландияға поштаны апаратын түнгі экспресс бригадасы туралы нақты әңгіме құрды. В. Х. Оденнің өлеңдері мен Б. Бриттеннің музыкасы лентаның көркемдік бейнесінің маңызды құрамдас бөлігіне айналды.
Осы және басқа да көптеген деректі картиналардың поэтикалық бастауы, әсіресе кеңестік, көбінесе олардың әлеуметтік бағыты мен үгіт-насихат жолдарымен үйлеседі. Сванетия тұзы (1930) Михаил Калатозов Сван тауларының мақтан тұтатын тұрғындарын ғана емес, сонымен бірге Грузияның осы бұрышындағы социализмнің жеңісіне кедергі келтіретін өткен жәдігерлерді жоққа шығарды. Виктор Туриннің толықметражды Түрксібі (1929) көшпелі өмір салтымен өмір сүріп жатқан халықтарға прогресс пен өркениет әкелген Түркістан-Сібір теміржол магистралін салушылардың батырлығы мен ынта-жігеріне толы болды. Кейіннен американдық кино классиктерінің бірі Ричард Ликок (1921 ж.т.) дәл осы фильм оны деректі фильмге апарғанын айтты.
Көп ұзамай көптеген операторлар - шежірешілер де, "ойнайтындар" да Ұлы Отан соғысына қатысады. "Біз Ұлы Отан соғысының барлық үлкен майданында - Баренц теңізінен Қара теңізге дейін түсірген 252 майдангер болды. Ұрыста әрбір бесінші адам қаза тапты. Тірі қалғандардың барлығы дерлік жарақат немесе контузия алады. Соғыстың сол 1418 күнінде біз түсірген үш жарым миллион метр фильм салмағы қанға тең деп аталды. Енді бұл кинопленка алтынның салмағына лайық, - деп 252 майдангерлердің бірі С. Школьников. еске алды.
И. Авербах, И. Беляков, Т. Бунимович, Л. Варламов, Б. Вакар, И. Вейнерович, И. Гелейн, И. Гутман, В. Доброчицкий, В. Ешурин, Р. Кармен, П. Касаткин, А. Кричевский, С. Коган, Л. Мазрухо, Ы. Микошей, Б. Небылицкий, В. Орлянкин, М. Ошурков, П. Паллея, О. Рейзман, Д. Рымарев, Н. Самгин, М. Сухова, В. Сущинский, в. Томберг, М. Трояновский, С. Урусевский, Е. Учитель және басқалар түсірген материалдар соғыстың негізгі оқиғаларына арналған үлкен толықметражды фильмдерде, майдан кинохроникасының шығарылымдарында қолданылды. Олар соғыстан кейін жасалған көптеген фильмдерге - мысалы, Василий Ордынскийдің (1923-1985) Если дорог тебе твой дом (1967) кірді. Оның сценарийшілері Ордынскийдің өзінен басқа Евгений Воробьев пен Константин Симонов болды.
Деректі өнерді дамыту үшін соғыс жылдарында оған әйгілі ойын киносының шеберлері - Александр Довженко (Битва за нашу советскую Украину - Ю. Солнцева мен Я. Авдеенкомен, 1943; Победа на Правобережной Украине - Ю. Солнцевамен, 1945), Юлий Раймман (Берлин, 1945), Александр Зархи және Иосиф Хейфиц (Разгром Японии, 1945), Сергей Юткевич (Освобожденная Франция, 1944). Олар жасаған "әскери" таспалар деректі экранның палитрасын қызықты бейнелі шешімдермен, үлкен көркемдік жалпылауға деген құштарлықпен және ең бастысы автордың бастауымен, әсіресе Довженко фильмдерінде байыта түсті.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Америкада деректі фильмдегі ең ірі ойын шеберлерінің бірі Фрэнк Капра (1897-1991) өзінің әлеуметтік комедияларымен танымал болды. Мақсат Пентагонның тапсырысы бойынша бірқатар үгіт-насихат таспаларын жасау болды. Оны Перл-Харбордан кейін көп ұзамай генерал Джордж Маршалл жұмысқа тартты. Маршалл Капраны топтың жетекшісі етіп тағайындады (оның құрамына атақты режиссерлер Джон Хьюстон, Джон Форд, Луис Майлстоун, оператор Грег Толланд кірді). Мақсатқа қол жеткізілді: Ф. Капра мен А. Литвактың басшылығымен топ фашизмге қарсы күрестің мақсаттары мен міндеттерін түсіндіретін бірқатар монтаждық фильмдер жасады, неге біз күресеміз? Жаңа өрісті игере отырып, Капра оның негіздерін түсінді, ерік - жігердің салтанаты мен кеңестік кинохрониканы көрді, оның нәтижесі "серияға" енген өзінің жеке таспасы-Ресей үшін шайқас (1943) болды.
Фашизмді жеңуге Англияның киноқұжаттары да өз үлестерін қосты. Соғыс жылдарындағы ең көрнекті тұлға-Гамфри Дженнингс (1907-1950),Фильмдер жасаушы Лондон бұған төтеп береді (1940), Ұлыбританияны тыңдаңыз (1942), өрттер басталды (1943), Тимотиге арналған күнделік (1945) және т.б. ол соғыс жүргізіп жатқан елдің өмірін көрсетті. Әрқайсысы өз орнында жаудың ұшақтарына, аспаннан құлаған бомбаларға қарамастан өз міндетін орындады. Бұл таспалар ұлттың рухын көтеріп, көзге көрінбейтін, бірақ сенімді сенімділікпен көрермендерді шабыттандырды: біз тұрамыз, жеңеміз.
Әлемдік кино құжаттарындағы антифашистік тақырып соғыспен аяқталмады, ол фашизмнің табиғатын зерттейтін, концлагерьлердің қасіреттері туралы, фашизмге қарсы тұру туралы көптеген таспаларда жалғасты. Бұл жұмыстардың ішінде әр түрлі елдердің шеберлерінің жұмыстары бар: Герник (Пабло Пикассо, 1949, Р. Эссенспен бірге); түн мен тұман (1956) Ален Рене, ол көп ұзамай француз ойын киносының ең ірі суретшілерінің біріне айналды; Зильтадағы демалыс (1958) ГДР - дан келген документалистер Андре мен Аннели Торндайков - Варшава сарайы Хайнц Рейнефарт туралы фильм, Батыс Германия қалаларының бірінің мэрі ретінде аман - есен өмір сүрді (антифашистік тақырып олардың басқа жұмыстарында да жалғасты-Теутоникалық қылыш операциясы (1958) және т.б.); Адольф Гитлердің өмірі (1962) ағылшын Пол рота; Мадридте өлу (1963) - Азаматтық соғыс туралы таспа 1985) Француз Клод ланцманның киноқұжаты, 9 сағаттық таспада Холокост тозағынан өткендердің айғақтарын жинады.
Михаил Роммның қарапайым фашизмі (1965) осы сериядағы бөлек. Шын мәнінде, бұл фильм тек фашистік фашизм туралы ғана емес, сонымен бірге жалпы тоталитаризм туралы. Режиссер сол жылдардағы әдеттегі дикторлық мәтіннен бас тартты: оның атынан, дауысымен ол көрерменмен сөйлеседі, өз ойларымен, азабымен, өзінің және ұрпағының өмірлік тәжірибесімен бөліседі. Бірінші және соңғы рет деректі фильмге жүгінген Ромм әлі күнге дейін жаңа ұрпақтардың ойлары мен сезімдеріне әсер ететін ұлы фильм жасады.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған кезде, қауырт соғысы болды және онда деректі фильмдер "ыстық"соғыс жылдарына қарағанда әлдеқайда құрметті және кәсіби лайықты рөлге ие болды.
Тірі адамның өміріне, оның сезім әлеміне, оның күнделікті алаңдаушылығына деген қызығушылық бұл кезде сирек көрінді: деректі фильмдерге цензуралық талаптарды қанағаттандырудан басқа, жағдай сол кезде технологияның шектеулі болуымен күрделене түсті. Түсіру кезінде дыбыстық кедергілер тудыратын ауыр камералар, мобильді жазу жабдықтарының болмауы, көлемді жарықтандыру құрылғылары, сезімтал емес және тапшы Фильмдер экранда нақты адамның толық бейнесін жасауға ықпал етпеді. Мұндай жағдай барлық елдерге тән болды, ал батыстағы идеологиялық баспасөз Социалистік елдердегідей сезілді.
Кеңестік деректі фильмде Колхозшылар мол өнім (нан немесе жүзім) жинаған бауырлас одақтас республикалар туралы таспалар түсірілді, Болат пісірушілер Болат пісірді, түрлі-түсті костюмдердегі бишілер халық билерін орындады. Шерулер мен әуе шеруі, "кеңестік адамдар туралы фильмдер"туралы фильмдер түсірілді. "Әшкерелейтін" фильмдер түсірілді - буржуазиялық әлемнің моральдық күйреуі туралы, оның КСРО-ға қарсы агрессивті жоспарлары туралы. Бұл қатарда талантты туындылар да болды, олардың ішіндегі ең дарындылары - ақылсыздыққа қарсы ақыл (1960) және ар-ождан склерозы (1968) А.Медведкин.
1960-1970 жж. кинодокументалистикада көрнекті ойын фильм шеберлерінің келуімен атап өтілді: жоғарыда аталған Михаил Роммнан басқа, бұл Василий Ординский, Марлен Хуциев, Григорий Чухрай, Фридрих Эрмлер, Сергей Юткевич. Бірақ олар ғана емес, дәл осы уақытта олар өздерінің деректі фильмдерін және басқа да өнер түрлерінің өкілдерін түсіре бастады: Сергей Образцов, Константин Симонов, Сергей Смирнов. Жаңа тәсілмен деректі фильмдер деп аталатындарға жақындады. Тарихи таспалар, олар үшін иллюстрациялар ерекше болды. Мұнда қарапайым фашизмнен басқа, Семен Арановичтің таспаларын (әрқашан бізбен бірге болған уақыт, 1965), Леонид Махначты (ерлік. Феликс Дзержинский, 1966), Виктор Лисакович (гимнаст және фрак, 1968), ескі хроника материалдарына негізделгенімен, оның зерттеулері негізінде әлеуметтік-саяси жалпылауға шығуға мүмкіндік берді. Әскери және соғыстан кейінгі алғашқы жылдар шежіресінің ұжымдық тәжірибесі көп сериялы (деректі фильмдер үшін жаңа жанр!) фильмдерде Ұлы Отан (20 серия, 1979) және бәрінен қымбат (8 серия, 1981), белгілі мағынада бүгінгі күні құндылығын жоғалтпаған.
Деректі кинодағы жағдай теледидардың келуімен күрт өзгерді. Ол документалистиканың жаңа түрін талап етті, сондықтан оған қажетті техниканың дамуын және жаңа бағыттағы жанрлық ізденістерді қаржыландырды. 1950 жылдардың аяғында Роберт Дрю (1924 ж.т.) журналистиканың жаңа әдістерін әзірлеуге грант алып, Нью-Йоркте Дрю Ассошиэйтс тобын құрды. Оған сонымен қатар Флахерти операторы Ричард Ликок( 1921 ж. т.); инженер және дыбыс операторы Донн Алан Пеннебакер; Алғашында пациенттерін зерттеу үшін кинокамераны қолданған, бірақ содан кейін жаңа, кинематографиялық және т.б. үшін бұрынғы кәсібін қалдырған екі психиатр Альберт пен Дэвид Майслес бұрын әуесқой деп саналған 16 мм форматтағы арнайы техниканы ойлап тапты: үнсіз камералар, портативті магнитофондар және осы жабдықты синхрондау әдістері. Бұл алғашқы сайлауды (1960) түсіруге мүмкіндік берген жаңа әдіс - бұл экрандағы деректі фильмнің жаңа кезеңін белгілейтін фильм, онда Ликоктың камерасы Кеннедидің көліктен қалай шыққанын, тар дәлізбен жүріп, көпшіліктен өтіп, қолын сілкіп, жымиып, стендке көтеріліп, оған қол шапалақтаған залға қарап, сөзін бастайды. Мұның бәрі бір кадрмен, монтажсыз. Онда демократиялық партияның екі үміткері - Джон Кеннеди мен Губерт Хемфри президенттік сайлауда партияны ұсыну құқығы үшін жарысқан. Олардың әрқайсысымен бірге камера жиналыстарға, сайлау учаскелеріне барып, кейіпкерлердің сөйлеген сөздерін, тыңдаушылардың реакциясын, оқиғаларға араласпай, авторлық түсініктемеден және кейіпкерлердің тікелей мәлімдемесінен босатылды (бұл олардың түсірілімге келісімінің шарты болды). Бұл өте жаңа, жаңа, шынайы кино тәсілі болды.
Қайта құру уақыты.
Қайта құру уақыты кеңестік киноқұжаттылықтың "жұлдызды сағаты" болды. Осы уақытқа дейін де, одан кейін де ол соншалықты сұранысқа ие болмады. Қоғам өзі туралы шындықты білгісі келді, кинорежиссерлер оны бұрын тыйым салынған салаларға барып алды. Бұрынғы цензуралық табулар әлсіреді, содан кейін мүлдем жойылды. Сонымен, Мәскеудің "Стрела" кинотеатры тек деректі таспаларды көрсетуге көшті, ал шоулар көбінесе пікірталастар мен талқылаулармен бірге жүрді.
Сол жылдардағы жарқын деректі жаңалықтардың бірі - Архангельск тұрғыны Марина Голдовская (1941 ж.т.) және журналист Анатолий Стреляный, ол 1986 жылы деректі сенсацияға айналды және елді жеке фермердің жаңа түрі болған Николай Сивковпен таныстырды. Оның Голдовскаяның "билік Соловецкая" (1988) фильмі "ГУЛАГ" архипелагының аралдарының алғашқысы Соловецкий лагері туралы үлкен қызығушылық тудырды; таспа жас болу оңай ма? (1986) Юрис Подниекс, жастар проблемалары туралы бүкіл әлемге әйгілі фильм; және өткен Арман(1987) Сергей Мирошниченко (р. 1955) (Челябі журналисті Оксана Булгакованың қатысуымен) - өткен жылдарды еске алу туралы; Қайта Құру және гласность театры (1988) Аркадий Рудерман - антисемитизм туралы. Көрнекті құбылыстар Фильмдер болды Қара алаң (1987) Иосиф Пастернак - орыс көркемдік Авангард туралы, мойындау: иеліктен шығару шежіресі (1988) Георгий Гаврилова нашақорлық туралы, DMB-91 (1990) Алексей Ханютин армиядағы атасы туралы, африкалық аң аулау (1988) Игорь Алимпиев - ақын Николай Гумилев туралы, Анна: алтыдан он сегізге дейін (1993) Никита Михалков, ол қызынан сұрайды "сізге не ұнайды?", "Сізді не қорқытады?", прослеживает ел тарихын көзімен 1980 жылдан 1991. Латыш режиссері Г. Франктың фильмі Жоғарғы Сот (1987), өзін-өзі өлтіру камерасынан ерекше репортаж, кісі өлтіргені үшін өлім жазасына кесілген адамның өкінуі өлім жазасын жою туралы кең пікірталасқа себеп болды. Станислав Говорухин (1936 ж.т.) өткір публицистикалық деректі фильмдердің қатарынан үшеуін қояды: сіз осылай өмір сүре алмайсыз (1990), біз жоғалтқан Ресей (1992) және Ресейдің ең өткір проблемалары туралы Ұлы қылмыстық революция (1994).
2002 жылы Канн кинофестивалінде американдық деректі фильм Майкл Мурдың Колумбинасына арналған Боулинг ең жақсы деректі фильм үшін жүлдеге ие болды (1954 ж.т.). Көп ұзамай "Оскар" және басқа да көптеген сыйлықтармен атап өтілген бұл фильм АҚШ-тағы қаруды еркін сатудың қорқынышты салдары туралы айтты. Екі жылдан кейін Фаренгейт 911 үшін дәл сол Мур қазірдің өзінде "Алтын пальма бұтағын" алды және бұл Канн фестивалінің тарихындағы алғашқы деректі фильм бас жүлдеге ие болды. Осындай беделді фестивальдегі басты марапаттың өзі кинодокументалистиканың қоғамдық маңызы өткен жылдардың меншігі емес екенін көрсетеді.
Мұны растаған екінші оқиға 2004 жылдың желтоқсанында голландиялық деректі режиссер Тео ван Гогтың өлімі болды. Мұсылман экстремистері оның фильмі үшін кек алды исламның құндылықтарына күмән келтіретін кішіпейілділік, оның негізінде Сомалиден қашқан мұсылман әйелдің мойындауы, әйелдің зорлық - зомбылығы туралы айтылады. Мұндай қатал реакция қоғамды шынымен қоздырған фильмге ғана қатысты болуы мүмкін екенін түсіну қиын емес.
Деректі фильм өз жасаушыларына үлкен атақ та, көп ақша да әкелмейді, оның көптеген жасаушылары ұмытып, кедейліктен қайтыс болды. Соған қарамастан, киноның бұл түрі ойын-сауық үшін емес, кинотеатрға келген көрерменді және оны әлемді танудың және өзін-өзі көрсетудің ерекше құралы ретінде көретін жасаушыларды өзіне тартуды тоқтатпайды. Деректі фильмдер әр түрлі болуы мүмкін-үгіт-насихат, саяси тұрғыдан, алыпсатарлық және сенсациялық, шынайы трагедияға толы, комедиялық және поэтикалық - философиялық-кез-келген нәрсе. Оны өз мамандығы бойынша таңдаған әрбір адам үшін мұнда мүмкіндіктер кең. Бұл тек суретшілердің таланты мен этикалық сезіміне байланысты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1.2 Қазақстандық деректі фильмдердің дамуы және болашағы
Өмірді тура сол қалпында жанды бейнекөрініспен көрермен қауымға жеткізу - деректі фильмнің басты жүгі. Тарихқа айналған сол кешегі күнде боямасыз, нақты мағлұматтармен өрнектеп бүгінгі замандастармен сырластыру, өмірде орын алған оқиғаларға куә кейіпкерлермен жүзбе-жүз сұхбат сыры, деректі фильмнің мазмұнын шындық пен ақиқатқа жақындата түседі.
Ал, деректі фильмдер қалай дайындалады? Түсірілім тетіктері, режиссурадағы ізденістер, сценарий жазу, монтаж жасау, бейнеқатар мен дыбыс үндестігі, идея іздеу және қаржы бөлетін демеушілермен келісім, дикторлық мәтін ередесі, маркетинг, деректі фильмді ұйымдастыру сынды аспектілерді еске алу қажет.
Деректі киноның бірыңғай теориясы жоқ екені белгілі, дегенмен ол туралы көптеген теориялық еңбектер жазылған. Жанрлық бөлінудің негізінде шындықты көрсету тәсілі, белгілі бір телефильмдердің функционалдық ерекшеліктері, тақырыптық ерекшелігі, телебағдарламаны құрудың техникалық шарттары ескерілуі қажет. [5]
Айта кету керек, хронометраж мәселесі деректі фильмдер ағынында теледидарлық фильмді бөлуде маңызды рөл атқармайды, мұнда "Қазір тіпті үш минуттық репортаж фильм деп аталады. Бұл ұзақтық туралы емес - 60 секундтық талантты фильмдердің мысалдары бар" дейтін қағиданың дәлелдері көп. Кез-келген фильм, ең алдымен, аяқталған шығарма екендігімен келісе отырып, ең алдымен, кейіпкердің, қақтығыстың, іс-әрекеттің дамуындағы динамиканың болуы сияқты белгілі бір драмалық қағидаттарға ие туынды екенін қосу керек. Телевизиялық деректі фильм мен бағдарламаның арасындағы айырмашылықты С.А.Муратов дәл тұжырымдады: "Эфирден айырмашылығы, біз фильмнен зерттелетін құбылыстарды тереңірек түсінуді немесе суреттелген кейіпкерлерді түсінуді күтеміз. Материалдың көркемдік ұйымдастырылу дәрежесін айтпағанда, шығармашылық шығындарды, фильм шығындарын және уақытты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz