Сел ұстайтын бөгеттер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Селден қорғану шараларын талдау

Жоспар:
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
3.Қорытынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Сел әлемнің көптеген таулы аймақтарында кең таралған. Сел елді мекендерді, кәсіпорындарды, теміржолдар мен автомобиль жолдарын, байланыс және электр желілерін бұзады, бақтар мен жүзімдіктерді қиратады және басқа ауылшаруашылық жерлеріне үлкен зиян келтіреді.
Сел ұзақ және қарқынды жаңбырдың, қардың, мұздықтардың тез еруі немесе тау жыныстарының үлкен көлемінің өзен арналарына құлауы (жер бедерінің кемінде 0,08-0,10) нәтижесінде пайда болуы мүмкін.
Селдер үлкен апаттарды тудырады.
Елді мекендердің, сондай-ақ әртүрлі ғимараттар мен құрылыстардың селдерінен қорғану - бұл қауіпті селдердің пайда болуын болдырмауға бағытталған инженерлік-құрылыс шаралар кешені.
Селмен күресу әдістерін екі топқа бөлуге болады: профилактикалық және қорғаныс.
Селмен күресу үшін алдын-алу шаралары жүргізіліп, арнайы инженерлік құрылымдар салынады. Әр түрлі күрес әдістерін қолдану сел бассейнінің аймақтарымен анықталады.
Селдің пайда болуын болдырмау немесе оның әсерін әлсірету үшін процестің басында алдын-алу шаралары қолданылады. Алдын алу шаралары топырақ пен өсімдік жамылғысын шоғырландыру болып табылады. Су жиналатын жерде сіз орманды кесуге және шымтезек жамылғысына кедергі келтіруге болмайды. Ең радикалды құрал - сел жүру қаупі бар тау баурайында орман өсіру. Орман ағынды реттейді, судың массасын азайтады, ағындарды бөлек әлсіреген ағындарға кеседі. Беткейлердің тұрақтылығын террастау арқылы арттырған жөн, суды жоғары арықтармен, жер қорғанымен ұстап, бұрып жіберген жөн.

Негізгі бөлім
Сел ағу арналарында үлкен әсерді мыналар береді:
Тас пен бетоннан жасалған бөгет арнаның бойына орнатылған, ол селді кешіктіріп, оның қатты материалының бір бөлігін алып кетеді; ағынды аз жарылған жағалауға қарай қысатын жартылай бөгеттер; Ағынды жолға салынған шұңқырлар мен бассейндер түрінде қоқыстарды ұстаушылар. Арналық жағалаулардың тозуын болдырмайтын және ғимараттарды селдің әсер ету күшінен қорғайтын қорғаныс қабырғалары. Ағынды қажетті бағытқа бағыттайтын және оның әсерін әлсірететін бөгеттерді бағыттау; Сел қоймалары.
Пролювий шөгінділері аймағында орналасқан елді мекендер мен жекелеген құрылыстар учаскелерінде :
- бұру арналары;
- бағыттаушы бөгеттер, олар өзен арнасын сел ағынының таралуын шектейтін биік тас жағалауларға апарады[1].
Сел ағындарын болжау:
Алдымен оқиға алдын-ала максималды дәлдікпен болжанады, содан кейін халыққа ескерту жасалып, қауіпсіз жерге көшіріледі. Селді болжау немесе сел қаупінің болжамы - бұл белгілі бір сел жүретін ауданда сел түзілуін ерте болжау деп түсініледі. Селдің салдарын болжаудың мақсаты - әрекеттен болатын зиянды бағалау, мүмкін болатын әсер ету объектілері туралы мәліметтерді есептеу, т.а. қандай елді мекендерге, объектілерге, жол учаскелеріне қауіп төнуі мүмкін. Селдерді болжау кеңістікте де, уақыт бойынша да селдерді болжауды, сондай-ақ олардың негізгі сипаттамаларының мәндерін болжауды қамтиды[2].
Мониторинг, жағдайды бақылау және табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды болжау қызметі (сейсмологиялық қызмет, селді ескерту жүйелері, радиациялық қауіпсіздікті қадағалау және басқалары) арнайы уәкілетті мемлекеттік органдардың жанынан құрылады және төтенше жағдайлардың алдын алу мен жою жөніндегі мемлекеттік жүйеге енгізілген [2].
Тез арада қауіп төнген кезде және сел кезінде халықты қорғау үшін келесі шаралар қажет:
· Көлікпен тұрғындарды алдын-ала эвакуациялау;
· Халықты жаяу эвакуациялау;· экстренная эвакуация населения;
· Ғимараттардың, құрылыстардың жоғарғы қабаттарындағы, жер бедерінің су баспаған жерлеріндегі тұрғындардың баспанасы;
· Құтқару және басқа шұғыл жұмыстар;
· Жедел және басқа шұғыл медициналық көмек көрсету[2].
Нысандар мен іс-шаралар
Аумақтарды, ғимараттар мен құрылыстарды селден инженерлік қорғау үшін 1-кестеде келтірілген құрылымдар мен шаралардың келесі түрлері қолданылады
Құрылыс түрі және іс-шаралар
Назначение сооружения и мероприятия и условия их применения

І. Сел ұстайтын
- Бетон, темірбетон, тас қалаудан жасалған бөгеттер:
- су бұру,
- өтпелі

Жоғарғы бьефте сел ағынын ұстау. Сел қоймаларын құру
ІІ. Сел өткізу
- Арналар
- Селеспуски
- Көпірлер
Сел ағындарын объект арқылы немесе оны айналып өту
ІІІ. Селбағыттаушы
- Бағыттаушы және қоршаушы бөгеттер
- Шпорлар
Сел тасқынының сел өткізу құрылыстарына бағыты
IV. Тұрақтандырушы
- Запруд каскадтары
- Қабырғаларды сақтау
- Дренаждық құрылғылар
- Беткейлерді террасалау
- Агроорманмелиорация
Селдің қозғалысын тоқтату немесе оның динамикалық сипаттамаларын әлсірету
V. Селдің алдын алушы
- Су тасқынын реттеуге арналған бөгеттер
- Көл бөгеттеріндегі су қашыртқылар
Сел түзуші су тасқынының алдын алу
VI. Ұйымдастыру-техникалық
- Бақылау және хабарлау қызметін ұйымдастыру[1].
Сел тасқынының пайда болу болжамы

Сел ұстайтын бөгеттер
Сел ұстайтын бөгеттер су тасқынынан туындаған селдің әсеріне 0,01% асып кету ықтималдығымен тексеріледі. Бұл ретте сел ағынының артық көлемін есептік көлеммен салыстырғанда ағызуды қамтамасыз ететін жерүсті сел тастағыш құрылыстардың құрылғысы көзделеді. Сел ағынының барлық көлемінің жинақталуын қамтамасыз ететін бөгет жотасының белгісі артуы мүмкін.
Сел ұстайтын бөгеттерді жобалау кезінде өзеннің тұрмыстық ағысын төменгі бьефке өткізу, сондай-ақ наносоводтық селдердің су құраушысын ағызу үшін су өткізу құрылыстарын көздеген жөн. Бұл ретте төгінді шығысы бөгет жармасынан төмен учаске үшін айқындалатын сындарлы сел түзетін шығыннан аспауы тиіс.
Сел ұстайтын бөгеттер, әдетте, сүзуге қарсы құрылғыларсыз және су өткізу құрылыстарында бекітпесіз жобаланады. Селдерді шоғырландыру үшін өтпелі конструкцияның бөгеттерін көздеуге рұқсат етіледі. Бөгеттер арқылы өтетін жүктемелер тұйық бөгеттер ретінде қабылданады.
Топырақ материалдарынан жасалған тұйық сел ұстайтын бөгеттер жотасының сел қоймасының есептік көлеміне сәйкес келетін деңгейден жоғары көтерілуі сел ең жоғары есептік шығысы кезінде және сел қоймасының алдындағы учаскенің еңіс бұрышына тең көлбеу орташа көмірмен анықталатын соңғы сел білігінің биіктігінен кем болмауы тиіс. Бұл ретте балшық-тас селдер үшін бөгеттің жанындағы сел білігінің биіктігі сел қоймасының кіреберісіндегі сел тереңдігіне тең болып қабылданады[1].

Алматы облысының мысалы
Селдің жойқын әсерімен күресу құралдары өзен арналарында әртүрлі гидротехникалық құрылыстар салу болып табылады. Олардың ішіндегі ең тиімдісі өзен арнасын ғана емес, оның алқабын да толығымен жабатын бөгеттер болып табылады. Бұл жағдайда құрылған сел сақтайтын қойманың көлемі селдің болжамды көлемінен асып түсуі керек. Кейбір жағдайларда, әсіресе өзеннің жоғарғы ағысында шағын бөгеттер тізбегін салған жөн. Мысал ретінде өзендегі бөгетті келтіруге болады. Малайя Алматинка, биіктігі 100 м-ден астам, 1967-1968 жылдары салынған. Ол Алматы қаласын селдің жойқын әсерінен қорғауға арналған, мұндай бөгеттерде суды ағызатын қондырғылар жасалады. Алайда, оларды пайдалану тәжірибесі көрсеткендей, бұл құрылғылар тиімді емес, өйткені оларды шөгінділер өте тез қабылдайды. [2]

АҚШ селқоймалары
Америка Құрама Штаттарында селмен күресудің тиімді әдісі қолданылады - арнаның едәуір ұзын бөлігінде салынған сел сақтайтын қоймалар жүйесін құру арқылы. Мұндай жүйелер селді ұстап тұрудың пассивті рөлін ғана емес, сонымен бірге бассейндегі селді азайтуға бағытталған селге қарсы белсенді құрылымдар болып табылады. Шынында да, олар өздерінің тікелей балшық ұстаушы рөлінен басқа, бассейндегі селдің белсенділігін төмендетуге бағытталған селге қарсы белсенді құрылымдар болып табылады. Селдің бір бөлігін, оның ең үлкен массасын ұстаудан басқа, бұл құрылымдар есептелген жерде канал түбінің көлбеуін азайтады[5].
Мұндай бөгеттердің немесе бөгеттердің биіктігінің дәйекті өсуі және олардың арасындағы қашықтықтың төмендеуі (қосымша құрылыстар салу арқылы) өзеннің реттелетін учаскесінде сел жүру әрекеттерін толық тоқтатуға әкелуі мүмкін.
Сел өткізу құрылыстары
Сел өткізу құрылыстарының негізгі түрлері:
- арналар ; елді мекендер, өнеркәсіптік кәсіпорындар және басқа да объектілер арқылы сел ағындарын бір деңгейде объект арқылы немесе оны айналып өтуге мүмкіндік беретін өткізу үшін;
- сел жіберу ; сел ағындарын желілік объектілер (автомобиль және темір жолдар, каналдар, газ құбырлары, мұнай құбырлары және т.б.) селдерді өткізуге арналған.
Лай тас тасқынды тасқындардың өтуі үшін сел өтпелерін пайдалануға құрылымның бойлық көлбеуі кемінде 0,10 болған жағдайда ғана жол беріледі. Кіретін және шығатын бөлімдері бар сел жүретін құрылымдардың, сондай-ақ ағынды жолдардың өлшемдері ағынның қажетті тасымалдау қабілетін қамтамасыз ететін етіп тағайындалуы керек, бұл ретте:
● құрылыстар түбінің еңісі ұзындығы сел ағынының кемінде жиырма еніне тең болатын сел арнасының жақындау учаскесінің орташа еңісінен кем емес қабылданады;
● құрылыстардың ені, әдетте, сел арнасының кіреберіс учаскесіндегі сел ағынының орташа еніне тең болып қабылданады;
● сел өткізетін құрылымның бойлық осі сел ағынының динамикалық осімен біріктіріледі; құрылымды бұру қажет болған жағдайда осьтер арасындағы бұрыш 8° - тан аспайды;
● сел өткізу құрылыстарының қабырғаларын (аражабындарын) сел ағынының максималды деңгейінен 0,2 Hmax деп көтеру керек, мұнда Hmax -- тұз ағынының максималды тереңдігі, бірақ ағындар үшін -- 1 м -- ден кем емес және арналар үшін-0,5 м-ден кем емес[1].
Тәжікстан Республикасында бұл қорқынышты табиғи құбылысқа қарсы күрес мүмкіндігінше жүргізілуде.
Өткен ғасырдың соңында Душанбе қаласында селге ұшыраған аумақты қоршап тұрған суару каналы салынды, сондай-ақ коллекторлар мен дренаждар салынды. Суару каналы жергілікті халықты сумен қамтамасыз етті, ал жаңбыр кезінде ол селдер пайда болуы мүмкін суды ұстап, ағызып жіберді. Бірақ антропогендік әрекеттерге байланысты ол қоқысқа және заленге айналды. Мұның бәрі 2009 жылдың көктемінде, сәуір мен Мамырда екі жауын-шашын түскен кезде селдің пайда болуына себеп болды.
Елорда тұрғындарын сел тасқынынан толық қорғау үшін тағы бірнеше коллекторлар мен су бұрғыштарды салу қажет. Варзоб шатқалы бойымен өтетін Душанбе-Худжанд автомагистралінің учаскесінде кей жерлерде селедуктар салынды.
Күләб ауданында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.