Қазақстан өзендерінің көктемгі ағындысын болжау ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан өзендерінің көктемгі ағындысын болжау ерекшеліктері

ЖОСПАР:

1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
А) Қазақстан өзендерінің көктемгі ағындысын болжау ерекшеліктері
Б) 2020 жылдың көктемгі су тасқынысу тасу маусымына соңғы гидрологиялық болжам
3. ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ
Гидрологиялық болжамдар - практикалық мәселелерді шешуге бағытталған гидрологияның ең қиын бағыттарының бірі.
Қоректену түріне сәйкес Қазақстанның барлық өзендері ортаазиялық қоректену түріне жатады. Жыл сайынғы ағынның 70 - 80% -ы қардың қоры (қар жамылғысындағы су қоры: қар жамылғысы толығымен еріген кезде пайда болатын су қабатының биіктігі (мм))!
Қар қорындағы су қорын анықтағанда, қар түсіру ерекше рөл атқарады.
Қар түсіру - бұл қар Гидрологиялық болжамдар - практикалық мәселелерді шешуге бағытталған гидрологияның ең қиын бағыттарының бірі.
Қоректену түріне сәйкес Қазақстанның барлық өзендері ортаазиялық қоректену түріне жатады. Жыл сайынғы ағынның 70 - 80% -ы қардың қоры (қар жамылғысындағы су қоры: қар жамылғысы толығымен еріген кезде пайда болатын су қабатының биіктігіжинайтын жерлердегі қар жамылғысындағы судың мөлшерін анықтау үшін қардың қалыңдығы мен қардың тығыздығын өлшеу.
Барлық қар түсіру жұмыстары ҚР Энергетика министрлігінің Қазгидромет РМК метеорологиялық станцияларымен байланысты.
Гидрологиялық болжау әдістері:
- арналар желісіндегі су массаларының қозғалу заңдылықтарына негізделген әдістер;
- су жинау кезінде болатын гидрометеорологиялық процестердің заңдылықтарына негізделген әдістер;
- кейбір гидрологиялық құбылыстардың (мысалы, өзендер мен көлдердің ашылу және мұздату уақыты) атмосфералық айналым заңдылықтарымен байланысына негізделген әдістер;
- көктемгі су тасқыны мен жауын-шашын су басу элементтерін, тау өзендерінің ағындарын және т.б. болжау үшін арналарда да, су жиналатын жерде де гидрологиялық процестерді дамытудағы заңдылықтарды қолдануға негізделген әдістер (гидрометеорологиялық болжам)[1].

1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
А) Қазақстан өзендерінің көктемгі ағындысын болжау ерекшеліктері
Көктемгі су тасқыны КСРО жазық өзендерінің көпшілігінің режиміне тән қасиет. Су тасқыны кезіндегі ағын су орташа жылдықтың 50-70% құрайды, ал Поволжье мен Қазақстан сияқты құрғақ аймақтардың өзендерінде тіпті 80-90% құрайды. Тасқын кезінде судың төгілуі қыс мезгілімен салыстырғанда жүздеген есе артады, сондықтан, әдетте, бұл өзен тасқынымен жүреді. Су көп болған жылдары бұл төгілулер табиғи апаттар сипатына ие болып, халық шаруашылығына және тұрғындарға зиян келтіреді.
Көктемгі тасқын судың негізгі сипаттамалары; ағын көлемі, максималды ағын, ең жоғарғы деңгей және олардың пайда болу уақыты. Барлық осы сипаттамалар өздерін оңай береді сәйкес су өлшеу бақылаулары жүргізілетін бөлімдер үшін сандық өрнек. Ағын көлемі - осы бөлімнен өткен судың су тасқыны кезеңіндегі өзендердегі жалпы мөлшерін білдіреді. Оны текше түрінде көрсетуге болады.
Тасқын судың қалыптасу жағдайлары жылдан жылға өте өзгермелі. сондықтан алдын-ала білім алу керек, судың алдағы көктемде қандай болатындығы ерекше қызығушылық тудырады.
Су тасқыны кезеңіндегі ағынның көлемі үш негізгі фактормен анықталады:
1) бассейнде қыс мезгілінде жиналған қар мөлшері;
2) су тасқыны пайда болған кезде түскен сұйық жауын-шашын мөлшері;
3) өзен бассейнінің су сіңіру қабілеті.
Барлығы бірдей болған кезде, тасқын сулардың көлемі қар мен жауын-шашын мөлшерінің артуымен артады және керісінше өзен бассейнінің су сіңіру қабілетінің артуымен азаяды. Бірінші тура өлшеу арқылы әр түрлі дәлдік дәрежесіндегі екі факторды анықтауға болады.
Бассейннің еріген және жаңбыр суының азды-көпті мөлшерін сақтау қабілетіне келетін болсақ, ол әртүрлі факторлар жиынтығының әсерінен түзіледі және оны тікелей өлшеу мүмкін емес.
Өзен бассейнінің су өткізгіштік қабілеттілігін анықтайтын барлық факторлар туралы егжей-тегжейлі тоқталмай-ақ (тек арнайы бөлім осы мәселеге арналған), олар тек тұрақты әрекет ететін - бассейннің рельефті, топырақты және өсімдік жамылғысын, сондай-ақ айнымалыларды - топырақтың ылғалдылық дәрежесі, оның температурасы және қату тереңдігі. Соңғы факторлар метеорологиялық жағдайлардың әсерінен қар ери бастағанға дейін қалыптасады және жылдан жылға өзен бассейнінің су сіңіру қабілетінің азды-көпті өзгеруін анықтайды.
Өзен бассейнінің су сіңіру қабілетін қар еру басталғанға дейін бағалау мүмкіндігі балқыманың ағынды көлемінің ұзақ мерзімді болжамдарының практикалық мүмкіндігін анықтайды. Қар жамылғысындағы су қорлары туралы мәліметтер болған кезде су тасқыны көлемін болжау проблемасы анықтауға дейін азаяды.
Қар еру процесінде топыраққа сіңіп, өзен бассейнінің бетінде сақталатын еріген су мөлшері. Мұндай болжамның негізгі уақытына келетін болсақ, ол су қоймасының берілген бассейндегі ұзақтығымен және болжам шыққаннан бастап қар ери бастағанға дейінгі уақытпен анықталады.
Көптеген аудандарда көктемгі су тасқынын қалыптастыруға айтарлықтай үлес қардың еруі кезеңінде және ол аяқталғаннан кейін түсетін сұйық жауын-шашыннан келеді. Бұл үлесті сандық болжамсыз ұзақ уақытпен бағалаңыз жауын-шашын мүмкін емес. Бұл көктемгі ағын суларының көлемінің болжамында қосымша қателіктерге әкеледі.
Тасқын судың максималды ағыны белгілі бір дәрежеде ағынның көлемімен байланысты. Тасқын көлемі неғұрлым көп болса, соғұрлым оның ағынының ең жоғары жылдамдығы, демек, максималды деңгей соғұрлым жоғары болады. Алайда, осы фактордан басқа, максималды су тасқынына ауа-райының жағдайына байланысты қардың уақытылы еруі мен қарқындылығы әсер етеді. Бұл жағдай су тасқыны көлемі мен оның максималды төгілуі арасындағы қатынастың тығыздығын төмендетеді. Уақытқа келетін болсақ максималды разрядтың басталуы, содан кейін оның белгілі бір бассейндегі орташа климаттық күндерден ауытқуы қардың еру басталу уақытымен және оның әр жылдағы ұзақтығымен анықталады, яғни көктемнің метеорологиялық жағдайына байланысты. Тасқын судың шыңы басталатын уақыттың еріген судың арналық желіге максималды түсу басталу уақытына қатысты кешігуі өзен бассейнінің мөлшері мен конфигурациясына байланысты.
Максималды ағындар мен су тасқыны деңгейлерінің болжамдары
Ағынның максималды жылдамдығы мен су тасқынының ең жоғары деңгейінің ұзақ мерзімді болжамдарының мүмкіндіктері. Тасқын судың максималды ағынын анықтайтын негізгі факторлардың бірі - ағынның көлемі. Бұл көлем неғұрлым үлкен болса, ереже бойынша ағынның максималды жылдамдығы соғұрлым көп болады және су тасқынының максималды деңгейі соғұрлым жоғары болады.
Осылайша, бұл екі элемент те белгілі дәрежеде су тасқыны көлеміне байланысты барлық факторларға байланысты. Сонымен бірге бассейндегі қардың еру қарқындылығы мен барысы тасқын судың максималды ағынын қалыптастыруға үлкен әсер етеді. Тасқын деңгейінің ең жоғары деңгейіне келетін болсақ биіктікке көбінесе мұз кептелісі тікелей әсер етеді. Жылдан-жылға қардың еру жағдайларының үлкен өзгергіштігі тасқынның көлемі мен оның максималды төгілуі арасындағы тәуелділіктің бір мағыналы болмауына алып келеді. Дегенмен, көптеген өзендер үшін бұл өте айқын көрсетілген.
Тасқынның көлемі мен максималды төгілуінің арасындағы ең жақын байланыс ағын су көлемінің ауытқуы үлкен амплитудасы бар және қардың еруі салыстырмалы түрде аз болатын өзендерде болады, мысалы, дала өзендері мен орманды дала зоналарында. Ең аз тығыз байланыс ұзақ қар еритін және көктемгі жауын-шашын мөлшері көп болатын аймақтағы кішігірім өзендерде, атап айтқанда, орман аймағындағы шағын өзендерде жүреді. Бұл өзендердегі жоғары судың ағымы көбінесе ауа-райымен анықталады және бірнеше шыңға ие болуы мүмкін. Су тасқыны мен ең жоғарғы деңгей арасындағы қатынастардың бұзылуына ықпал етеді әсіресе мұз кептелісі, олар әсіресе солтүстікке қарай ағатын өзендерде жиі кездеседі.
Шекті шығындардың (деңгейлердің) қысқа мерзімді болжамдары
су тасқыны және олардың пайда болу уақыты. Жақсы ұйымдастырылған гидрометриялық желісі бар жеткілікті үлкен өзендерге қатысты бұл тәсілдер тасқын толқындарының каналдардағы қозғалысы мен өзгеру заңдылықтарына негізделген, су тасқындарының максималды ағындарын (деңгейлерін) және олардың пайда болу уақытын іс жүзінде қолайлы дәлдікпен және алдын-ала есептеуге мүмкіндік береді. Қысқа мерзімді болжамдардың басқа практикалық әдістері максималды шығындар бір уақытта мүмкіндіктер бермейді
:: максимумның басталу уақытын анықтау. Оларға тәуелділікке негізделген әдістер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.