Сұйытылған көмірсутекті газдарды пайдалану

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.ГАЗСЕРВИС ЖШС ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАНУ ЖӘНЕ ЖАРЫЛЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІ ... ... ... ... ..4
1.1 Газсервис ЖШС туралы жалпы мәліметер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...4
1.2 Сұйытылған көмірсутекті газдарды пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 7
1.3 Апаттың пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.4 Газдарды өңдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.5 Рентификациялау процестерінің негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..13
2.ГАЗ-ГАЗФРАКЦИОНДЫ ҚОНДЫРҒЫЛАРДЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ СҰЛБАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.1 Қондырғылардың өрттік жарылыс қауіптілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.2 Кәсіпоырндағы төтенше жағдайлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.3 Өндірістегі өрт-жарылыс қауіптілігін сараптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.4 Кәсіпорынның төтенше жағдайлар кезіндегі тұрақтылығы ... ... ... ... ... ... 23
2.5 Зауыттың өндіріс құрылғыларын, ғимараттар мен үймереттерді қорғау..24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..28

КІРІСПЕ

Сұйытылған көсірсутекті газдарды пайдаланумен байланысты төтенше жағдайлардың саны бүгінгі таңдағы өндіріс көлемінің артуымен байланысты артып отыр. Өнеркәсіптік дамыған мемлекеттерде өрт және жарылыстардан болатын шығындар орасан зор және үздіксіз түрде артып жатуына байланысты бүгінгі таңда үлкен маңыздылыққа ие болып отыр. Өрт және жарылыстар газөңдеу кәсіпорындарындағы төтенше жағдайлардың үлкен құрамдас бөлігі болып табылады, бұл оларды алдын-алу бойынша шаралар кешенін жасау қажеттілігін тудырады.
Аталған курстық жұмыстың мақсаты Газсервис ЖШС апаттық-құтқару және басқа да шұғыл жұмыстарды жүргізу бойынша шаралар жасау, төтенше жағдайларды болжау және қауіпсіздікті қамтамасыз ету болып табылады.
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін жұмыста келесі тапсырмалар шешіледі:
* аталған және сәйкес кәсіпорындарында апаттылыққа сараптама жасалған, мүмкін себептері анықталған және нысандағы тоқтаулар әдістерін құру арқылы апаттылық жағдайдың даму мүмкіндігінің сценарийі жасалынған;
* ТЖ зақымдаушы факторлардың әсер ету масштабтарына есептеулер жүргізілген;
* зақымдалу аймағында апаттық-құтқару және басқа да шұғыл жұмыстарды жүргізу бойынша шаралар кешені ұсынылған;
* апатты жою кезінде нысандағы құрылымдардың өзара әсерлесу тәртібінің өнеркәсіптік қауіпсіздігін басқару жүйесі зерттелген;
* зақымдалу аймағында құрылымдардың жұмыс істеуі кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша шаралар жасау және зардап шеккендерге медициналық көмек көрсету;
* апаттан болатын экономикалық шығын көлемі анықталған.
Осы тапсырмаларды шешу кәсіпорынның әрекет ету қауіпсіздігін арттыруға және апаттардың туындау мүмкіндігін төмендету бойынша шаралар кешенін ұсыну жолымен төтенше жағдайлардың орын алуына байланысты тұрақтылығын арттыруға мүмкіндік береді.

1.ГАЗСЕРВИС ЖШС ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР ЖӘНЕ ЖАНУ ЖӘНЕ ЖАРЫЛЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІ

1.1 Газсервис ЖШС туралы жалпы мәліметер
Пошталық мекен жайы:
Облысы Жамбыл
Қала Тараз
Мемлекет Қазақстан
Кәсіпорын Газсервис ЖШС
Мекен-жайы 080000, Тараз қаласы, асқаров көшесі №297 А
Газсервис ЖШС әрекет ететін кәсіпорын болып табылады, оның құрамына бір-бірінен айтарлықтай қашықта орналасқан төрт өндірістік алаң кіреді:
* Өнеркәсіп алаңшасы №1 - Тараз қ., Асқаров көш. №297 А;
* Өнеркәсіп алаңшасы №2 - Тараз қ., Тәуке хан көшесі, 5 А;
* Алаңша №3 - Колцевой АГЗС;
* Алаңша №4 - АГЗС - Абай даңғылы 576 А.
№1 өндірістік учаскенің негізгі өндірістік учаскелері келесілер болып табылады: ауыр қалдықтарды төгу орталығы, сұйытылған газдарды қабылдауға арналған темірбетон эстакада, толтыру және компрессорный цех, автотранспортты толтыру пункті және жөндеу учаскесі (Сурет 1.1).
№2 алаңшасының құрамында автокөлік газтолтыру станциясы (АГТС) бар.
Газсервис ЖШС негізгі өндірістік қызметі сұйытылған газдарды қабылдау, сату және сақтау болып табылады.
Ең жақын тұрғын-үй құрылысы 250-300м қашықтықта орналасқан.
Газсервис ЖШС территориясының алаңында негізгі өндірістік учаскелері орналасқан.
Ауыр қалдықтарды төгу учсакесі, бөлімшеде 27литр баллондары үшін 10 посттан тұратын жартылай автоматтар және 50литрлік баллондар үшін 6 посттан тұратын жартылай автоматтар орнатылған. Құйылған баллондардың жалпы саны жылына 60000 дананы құрайды.
Біліктерді айналдыру бөлімі. Жыл сайын орта есеппен 50л баллондардың 6000 данасы, 27 литрлік баллондардың 35000 данасы шығарылады. Пропарлық бөлімшенің жұмыс тәртібі жылына 2054 сағатты құрайды. Алаңшада НЦ-25 типті бояу цехы орналасқан, бояудың жылдық шығыны 800кг құрайды. №646 еріткішінің жылына 150кг пайдаланылады. Бояу ұзақтығы 1200 сағжылына, кептіру 700 сағатжылына құрайды.
Теміржол төгу эстакадасы. Сұйытылған газды цистернадан резервуарға төгу кезінде газдардың шығарылуы шлангалардың үрленуінен орын алады. Біріктілірлген цистерналардың жалпы саны жылына 200 дана құрайды.
Дәнекерлеу учаскесі. Дәнекерлеу жұмыстары АНО-4 маркалы электродтарымен жүргізіледі, электродтардың жылдық шығыны200кг құрайды, дәнекерлеу жұмыстарының ұзақтығы жылына 492 сағат.
Компрессорлық цех. Цехта келесідей құрылғылар орналастырылған: НК-6535-240 сорабы - 3 дана (1 резервті); АУ-200 компрессоры - 2 дана (1 резервті). Сораптың жұмыс істеу уақыты жылына 2000 сағат, компрессордың жұмыс істеу уақыты жылына 1800 сағат.
Сақтау базасы (СУГ). Сақтау базасына 100м3 ыдыстар орналасқан - 4 дана (12 клапан), 50м3 - 7 дана (24 клапан). Зиянды заттарды атмосфераға тастау сақтандырғыш клапандарын тексеру кезінде орын алады. Тексеру жиілігі айына бір рет, әрбір клапан бір секунд бойы тексеріледі.
Автогазтасымалдағыштарды толтырудың жалпы саны жылына 1500 дананы құрайды.
Жөндеу учаскесі. Қайрау станогі ст-250мм, станоктың жылдық жұмыс уақыты 132сағатты құрайды, токарлық және бұрғылау жылына 120 сағатты құрайды.
Тағам дайындау үшін алаңшада газ плитасы пайдаланылады. Газ шығыны жылына 0,03тга құрайды, дайындау уақыты жылына 240 сағатты құрайды.

Сурет 1.1 - Газсервис ЖШС орналасу схемасы
Газөткізгіштегі дегазация. Шығарынды көзі табылу көзі бойынша тұрақты емес, тастанды уақытша болып табылады. Орта есеппен жылына сұйық және булы фазадағы 10м газөткізгіштерге жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Сораптық-компрессорлық бөлімше мен СУГ сақтау базаларында да дәл осы жұмыстар атқарылады.
Алаңшада газбен жұмыс істейтін пеш қарастырылған, газдардың шығыны жылына 18,95 құрайды, от жағу кезеңінің ұзақтығы жылына 3888 сағатты құрайды.
№2 алаңша - автокөлік газөткізгіш станциясы (АГӨС). Станция тәулігіне 600 автокөлікке есептелген.
Нысанның орналасу ауданы күрт континентальді климатпен сипатталады. Аудан климатының өзіндік ерекшелігі Еуразия материгінің орталық бөлігінің географиялық жағдайына, мұхиттар мен теңіздердің қашықта орналасуына, шөлдер мен ірі тау массаларының жақын орналасуына негізделген. Ауданның климаттық ерекшелігі олар тоқырап қалатын болмыстардың пайда болуына кедергі келтіретін турбулентті алмасудың шарттары болып табылады, бұл оңтүстік аймақтың жоғары емес атмосфералық динамикасына негізделеді. Климаттық аудандастыру картасына сәйкес, құрылыс үшін бұл климаттық аудан ІІІВ категориясына жатқызылады.
Тұрақты қар жамылғысы желтоқсан айының бірінші декадасында пайда болып, шамамен 90 күн бойы сақталып тұрады. Қар жамылғысының тұрақсыздығы - облыс климатына тән ерекшеліктердің бірі. Тұрақсыздықтың негізгі себебі қысқы уақыттардағы тұрақсыздық болып табылады. Ауа температурасының жиі 0°С асып түсуі қардың қарқынды түрде еруіне соқтырады, осылайша ол жер бетін босатады. Орташа тәуліктік температураның 6°С-тан асып түсуі кезінде және көктем кезеңінің басталуы наурыз айының бірінші декадасында басталады, 10°С асуы сәуір айының екінші онкүндігінде орын алады.
Ең суық айдың сыртқы орташа температурасы -5°С, ең ыстық кезеңінің орташа температурасы 31,9°С жетеді.
Жылдың орташа жауын-мөлшері 320мм құрайды.
Жел режимі материктік сипатқа ие. Сонымен қатар, бөлінген рельефтердің аудандарында көріну сипаты бойынша әртүрлі жергілікті жерлер орын алады - таулы-далалы, бриздер, фендер және т.б. Бағыттар бойынша жел, штиль, жел жылдамдығының бағыттар бойынша қайталануы кесте 1.1. көрсетілген.
РНД 211.2.01.01.-97 сәйкес, атмосфераға ластаушы заттардың таралу шарттарын анықтайтын метеорологиялық сипаттамалар мен коэффициенттер кесте 1.1. келтірілген.

Кесте 1.1 - Ластаушы заттардың таралу шарттарын анықтайтын метеорологиялық сипаттамалар мен коэффициенттер
Сипаттамалардың атауы
Мәндері
Атмосфера стратификациясына тәуелді коэффициент, А
200
Қаладағы жергілікті рельеф коэффициенті
1.00
Жылдың ең ыстық кезеңіндегі сыртқы ауа температурасының максималды орташа температурасы, град.С
38.0
Жылдың ең суық уақытындағы сыртқы ауаның минимальді орташа температурасы, град.С
-23.0
Среднегодовая роза ветров, %

С
16.0
СВ
11.0
В
5.0
ЮВ
8.0
Ю
24.0
ЮЗ
15.0
З
10.0
СЗ
11.0
штиль
10.0
Жылдың орташа жылдық температурасы, мс
6.0
Желдің жылдамдығы (көпжылдық орташа температура бойынша) 5 % құрайтын қадағалаудан асып түсуі
9.0

1.2 Сұйытылған көмірсутекті газдарды пайдалану

Сұйытылған газдар мұнайхимиялық өнеркәсіптерде шикізат ретінде пайдаланылады, оларды мотор отындары ретінде пайдаланады, сонымен қатар жергілікті пунктерді, кәсіпорындарды, малшаруашылығы фермаларын газификациялау үшін тұрмыстық отындар пайдаланылады. Сұйытылған газдардың негізгі тұтынушылары қазіргі таңда - мұнай-химия өндіріс болып саналады. Этан, пропан, н-бутан, сонымен қатар газды бензин және гексан этилен өндірісі үшін шикізат ретінде пайдаланылады, олардан этил спирті, глицерин, этиленгликоль, дихлорэтан, хлорлы этил және т.б. алынады. Осы заттарды әрі қарай өңдеу кезінде лактар, еріткіштер, бояулар, жуу құралдары, синтетикалық каучук, полиэтилен, полипропилен алынады.
Өнеркәсіпте сұйытылған көмірсутекті газдар термиялық өңдеу үшін және қара металдары кесу мақсатында, дәнекерлеу және түсті металдарды жабыстыру үшін, жоғары беттік қатыру және кептіру үшін пайдаланады. Өнеркәсіптің технологиялық қажеттіліктері үшін газдарды пайдалану агрегат жұмыстарының өнімділігін арттыру мен сапалық көрсеткіштерін арттыруға септік тигізеді, ал химиялық өнеркәсіп өндірістің техникалық-экономикалық көрсеткіштерін жақсартып, басқа заттардың пайдаланылуын төмендетуге мүмкіндік береді.
Сұйытылған газдар жолай мұнай газдарынан алынады, ал кейде қышқыл компоненттерден де алынады: көмірқышқылды және күкіртсутекті. Мұндай газдарды құбырөткізгіштер бойынша салыстырмалы түрде үлкен қашықтарға 0,7МПа артық қысымда тасымалдау практикалық тұрғыдан мүмкін емес, себебі су булары мен ауыр көмірсутегілері температураның төмендеуі кезінде конденсацияланып, сұйықтық, мұз және гидратты тығындар түзеді, сондықтан мұнайлы газ газөңдеу зауыттарында өңделеді.
Өндірістің үлкен көлемінде және көмірсутекті шикізатты өңдеу кезінде өрт пен жарылыстың орын алу қауіптілігінің мүмкіндігі артады. Техникалық тұрғыдан барлық дамыған мемлекеттерде өрт пен жарылыстан болатын апаттардан болатын шығын көлемі тек артып келеді. Сонымен қатар, жарылыс немесе өрттің әрбір жекеленген жағдайларында материалды шығын көлемі артып келеді, себебі өндіріс көлемінің үздіксіз артуымен, қондырғылардың бірлік қуаттылығы мен өндірістік алаңдардағы жанғыш және жарылғыш қауіпті өнімдердің концентрациясы, соның ішінде сұйытылған газдардың көлемі үздіксіз артып келеді. Ашық алаңдар мен қоймалардағы ірі өрттер мен жарылыстардың ең үлкен саны сұйытылған газдардың ағуымен байланысты. Газөңдеу салаларының кәсіпорындарында апат себептерін анықтау үшін газдардың химиялық-физикалық қасиеттерін, технологиялық процестердің ерекшеліктерін, соларға тән төтенше жағдайлардың статистикасын қарастыру керек [5].

1.3 Апаттың пайда болу себептері

Булы фазаның қысымы. Сұйытылған көмірсутекті газ булары айтарлықтай серпімділікке ие (қысымға), температураның артуымен оның көлемі де артады. Көмірсутегілердің сұйық фазасы үшін көлемдік кеңеюдің үлкен коэффициенті тән, ол теріс температураларға дейін суытыла алады. Бу фазасы ауа тығыздығынан айтарлықтай асып түсетін тығыздыққа, баяу диффузияға ие, төменгі орындар мен құдықтарда жинақталуға қабілетті, әсіресе ауаның теріс температуралары кезінде, басқа газдардан айырмашылығы тұтанудың төмен температурасына және ауада жарылғыштық шектернің төменгі мәндеріне ие, ауаның төмен температуралары кезінде немесе қысымның артуы кезінде конденсат түұзуге қабілетті болып келеді.
Жабық ыдыстар мен газөткізгіштердегі сұйытылған газдар қысымда болады, олар аталған температурада олардың буының серпімділігіне сәйкес келеді [6].
Ыдыстардың, газөткізгіштердің, запорлы және реттеу арматуралының, сонымен қатар, олардың қосылыстарының герметикалылығын қамтамасыз ету толық қауіпсіздіктің шарттары болып табылады және сұйытылған газдарды сақтау, төгу және тасымалдау кезіндегі апатсыздығының шарты болып саналады. Ыдыстарды сұйытылған газдермен толтыру кезінде қысымның шамадан тыс артуы апатқа соқтырады, сондықтан резервуарлар мен баллондар толық толтырылмайды да, кішкене бөлігі бос қалады. Резервуарлар мен баллондардың толтырылу деңгейлері газ маркасына, толтыру кезіндегі олардың арасындағы температуралық айырмашылық пен әрі қарай сақтауға қатысты қабылданады. Температуралар айырмашылығы 40°С дейін болғанда, толтыру деңгейі 85% тең деп қабылданады, ал үлкен айырмашылық кезінде ол сәйкесінше төмендейді [7].
Конденсаттүзуші. Сұйық фазаны қыздыру оның булануын, қаныққан булар массасының артуын және қысымды (серпімділікті) тудырады. Бу фазасының суытылуы кезінде кері процесс пайда болады - конденсаттүзіледі. Кезеңдік төмендеулердің пайда болуымен байланысты тәулік және жыл бойынша қоршаған орта температурасының артуы (ауа, жер) және төмендеуі, сонымен қатар сұйытылған көмірсутекті газдармен толтырылған резервуар мен баллондардағы бу фазаларын іріктеу кезінде сұйық және бу фазаларының арасында үздіксіз жылуалмасу процестері орын алады. Ол қарқындырақ болады, егер, сұйық және бу фазалары әртүрлі температуралық шарттарда болса (мысалы, егер топтық қондырғылардың жерасты резервуарлары қысқы уақытта газөткізгіш жерлерден шығатын жоғары температуралардың аймағында болады). Бу фазасының конденсаттүзуші процестерін есепке алмай жөнделген сұйытылған газдардың қондырғыларында газбен қамтамасыз ету бұзылып, апаттар орын алады.
Аталған бұзылыстарды алдын-алу үшін қаныққан булардың резервуарлары мен құбырөткізгіштерін бірдей температуралар аймақтарына орналастыру керек, конденсаттың газөткізгіштен қайтадан резервуарға келіп түсу мүмкіндігін қарастыру керек. Құбырөткізгіштерде түзілетін компрессорлар алдындағы конденсат үлкен қауіптілік тудырады. Конденсаттың компрессорға келіп түсуін адын-алу үшін көміртегі қоспаларын соратын конденсатты бөліп әкету үшін міндетті түрде арнайы қондырғы қарастырылу керек. Қаныққан булар температураның төмендеуі немесе қысымның артуы кезінде конденсацияланады, сондықтан, олар конденсатты үнемі бөліп әкетусіз немесе қосымша қыздырусыз құбырөткізгіштер арқылы тасымалдай алмайды.
Конденсаттүзушілікті алдын-алу үшін ғимараттарға кіре берістер сыртқы, цокольді, жылытылған болуы керек. Қыздырғыш-регазификаторлары бар жасанды буланатын резервуарлы қондырғыдан жерасты газөткізгіштерін қату тереңдігінен төмен немесе жылулық спутникпен төсеу керек, ол сұйытылған газдың оң температурасын қамтамасыз етеді.
Сұйытылған газдардың суыту қасиеті. Қысқы уақыттарда сұйытылған көмірсутектердің температурасы қайнау температурасынан төмен температураға дейін түсуі мүмкін. Алайда ол сұйықтық қасиеттерін сақтап қалады. Бұл пропанның -189°С-та, ал н-бутан -135°С қататынымен түсіндіріледі. Сұйытылған көмірсутектердің булануындағы суытылған сұйықтықтар қоршаған ортадан жылуды іріктеумен түсіндіріледі, бұл терең қатулардың қосымша себептері болуы мүмкін. Сұйытылған көмірсутекті газдардың қасиеттерінің бірі жазғы уақытта сұйық фаханың булануы кезіндегі температураның айтарлықтай төмендеуі болып табылады.
Өрттік және жарылыстық қауіптілік. Сұйытылған газдардың өрттік қауіптілігікелесідей қасиеттермен сипатталады: жанудың жоғары температурасы, газ ауа қоспасының жануы кезінде бөлінетін шамадан тыс жылулық, тұтанудың (жарылудың) төменгі шектері мен бу фазасының тұтану температурасы, жану кезінде көп мөлшердегі ауаның қажет ету [9].
Тұтанудың концентрациялық шектері деп ауадағы жанғыш газдардың минималды (төменгі шек) және максималды (жоғары шек) мөлшері түсініледі, олардың шектерінен тыс жерлерде тқтанудың кез-келген көздерінде оттың пайда болуы мүмкін болмайды. Тұтану шектері газауалы қоспаның қалыпты шарттарында көлемі бойынша пайызбен сипатталады. Температураның артуымен газауалы қоспа шектері кеңейеді.
Көміртекті газдардың жануы кезінде жану өнімдері көптеп түзіледі, олар адамның тыныс алуы үшін оттегінің азғантай мөлшеріне ие. Сұйытылған көмірсутекті газдар ауадан ауыр және ағу кезінде төменгі жерлерді толтыра отырып, таралады (еңістер, құдықтар, шұңқырлар мен басқа да жерасты коммуникациялары). Осылайша, газ айтарлықтай қашықтарға тарала алады (бірнеше жүз метрге дейін).
Жерасты резервуарлары мен баллондарындағы газ сақтау қоймасы айтарлықтай қиындықтар тудырады. Өрт кезінде газдардың тұтануының салдарынан оттың жану жоғары қарқынмен дамып, жылу жоғары көлемде бөлінеді, осының салдарынан газдар мен баллондардың жарылуы орын алып, өрт сөндірудің қапрапайым құралдары аз тиімділікке ие болады.
Көбіне өртке жарылыс алып келеді, ол шектелген көлемде ауагаз қоспасының тұтануы мен жануының нәтижесінде пайда болады: өндірістік үймеретте, жертөледе, каналдарда, құдықта, резервуарларда, пештерде. Бұл жағдайда жану қыздырумен және газдардың кеңею салдарынан орын алады, бұл қысымның тез артуына алып келіп, құрылыс конструкцияларының бұзылуына алып келеді [10].
МЕМСТ ҚР 20448-90 Коммуналды-тұрмыстық тұтыну үшін көмірсутекті сұйытылған отындық газдар сәйкес газбен қамтамасыз ету үшін бірнеше маркалы сұйытылған көмірсутекті газдар пайдаланылады: СПБТЗ - қысқы техникалық пропан мен бутан, СПБТЛ - жазғы техникалық пропан мен бутанның қоспасы, БТ - техникалық бутан.
Сұйытылған отындық көмірсутекті газдар ауамен бірге жарылыстық қауіпті қоспалар түзіп, булар концентрациясы 1,5-тен 9,5% дейін жетеді.
Газөңдеу өндірістерінің жарылыстық қауіптілігі тек қана айналатын заттардың көлемі және қасиеттерімен ғана емес, сонымен қатар, айтарлықтай көлемде технологиялық процестердің сипаты мен ерекшеліктеріне байланысты анықталады.

1.4 Газдарды өңдеу

Серіктес мұнай газдапы оны мұнай скважиналарынан өндіру кезінде мұнаймен бірге бөлінеді. Өндірілетін әрбір тоннадан орта есеппен шамамен 50м3 газ өндіріледі. Олардың бір бөлігі мұнайды жер бетіне шығару кезінде-ақ ұшып кетеді. Газдардың қалған бөлігі ерітілген мұнайдың құрамында қалып, содан кейін арнайы қондырғыларда айдалады. Серіктес газдар көмірсутектердің әртүрлі қоспаларынан, су буларынан, азоттан, ал кей жағдайларда қышқыл компоненттерден тұрады: көмірқышқылдан және күкірттісутектен. Құбырөткізгіштер бойынша қысымы 0,7МПа асып түсетін мұндай газдарды салыстырмалы түрде үлкен қашықтарға тасымалдау практикалық тұрғыдан мүмкін емес, себебі су булары мен ауыр көмірсутегілер температураның төмендеуі кезінде конденсацияланады да, сұйықтықтық, мұзды және гидратты тығындар түзеді [11].
Толық технологиялық циклдағы газөңдеу зауыттарында технологиялық процестердің бес негізгі типі болады:
* мұнай газын қабылдау, өлшеу, және өңдеуге дайындау, яғни сепарация, тазалау және кептіру;
* тұтынушыларға дейін газөткізгіш магистральдары бойынша өңдеу және тасымалдау үшін қажетті қысымға дейін газдарды компримерлеу;
* газды бензиннен бөлу, яғни оның құрамынан тұрақсыз газды бензинді бөліп шығару;
* тұрақсыз бензинді газды бензинге, индивидуалды техникалық таза көмірсутекті пропандарға, изобутандарға, н-бутандарға бөлу;
* теміржолтранспортымен немесе зауыттың сұйық өнімін құбырөткізгіштермен тасымалдау, сақтау және қабылдау [1].
Газды қайта өңдеу зауытының негізгі технологиялық процесі бензиннен бөлу болып табылады. Бензиннен бөлудің төрт әдісі пайдаланылады: компрессорлық, төментемпературалы конденсация және ректификация; абсорьциялық, адсорбциялық.
Бензиннен бөліп алудың компрессорлық әдісі газдарды әрі қарай ауа және су тоңазытқыштарында суыту арқылы қысуға негізделген: бұл жағдайда газдардың құрамына кіретін ауыр көмірсутектердің кейбір бөлігі мен су буы конденсацияланып, содан кейін сеператорларда бөлінеді.
Компрессорлық әдіс өзіндік әдіс ретінде өте сирек және С3Н8+ 1000гм3 артық мөлшердегі өте майлы газдарды бөліп алу үшін өте сирек пайдаланылады. Бұл әдіс газдардан мақсатты компоненттерді бөліп алудың қажетті тереңдігін қамтамасыз етпейді және әдетте бензиннен бөліп алудың басқа әдістерімен бірге пайдаланылады.
Төментемпературалы конденсациялық процесс кезінде сығылған газ арнайы хладегенттер арқылы (пропан, аммиак) төмен температураларға дейін суытылып, соның нәтижесінде, газдардың айтарлықтай көп бөлігі конденсацияланады. Бастапқы газдың құрамына кіретін барлық көмірсутегілерден тұратын көмірсутекті конденсат епараторда бөлініп, одан кейін ректификацияланған колоннаға жіберіледі - деэтиназатор. Колоннаның жоғары бөлігінде метан мен этан бөлініп әкетіліп, төменінде тұрақсыз газды бензин шығарылады. Төментемпературалы конденсацияны пайдалану шикізат газдарында С3Н8+ артық жағдайда 300гм3 асып түскенде және газдардан гелийді бөліп алу кезінде мақсатты болмақ.
Төментемпературалы ректификация төментемпературалы процестен төмен температурада жүруімен ерекшеленеді және ректификацияланған колоннаға екі фазалы қоспа келіп түседі: суытылған газ және одан шығып қалған көмірсутекті конденсат. Колоннаның үстіне бензиннен бөлінген газ шығарылып, ал төменгі бөлігінет деметилденген көмірсутекті конденсат барып түседі. Конденсаттан шығарылатын этан екінші колоннада бөлінеді - деэтинизаторда.
Бензиннен бөлудің адсорбциялық әдісі газ компоненттерінің адсорбент ретінде пайдаланылатын сұйық мұнайлардағы әртүрлі ерігіштігіне негізделген.
Бензиннен бөліп алу процесі цилиндрлік колнналарда жүргізіледі, олар адсорбер деп аталады Абсорбербиіктігі бойынша көлденең қоршаулармен бөлінген - барботажды тарелкалармен, онда төменнен жоғары қарай кіретін газ ағымдары мен абсорбенттің төменгі бөлігіне ағатын газдар арасында байланыс орнайды. Төменгі тарелкадан жоғары тарелкаға дейін газдардың көтерілу шамасы бойынша газдар құрамындағы ауыр көмірсутегілер біртіндеп абсорбентте еріп, абсорбердің жоғары бөлігіне бензиннен бөлініп алынған газ шығарылады [14].
Абсорбердің төменгі бөлігінде қаныққан абсорбент шығарылады, ол келесі кезеңге бағытталады - десорбцияға. Осы кезеңде қыздырудың арқасында және қысымның төмендеуіне байланысты газдан сіңірілген көмірсутегілер абсорбентте газдардың булануы орын алады, олар десорбердің жоғары бөлігінен шығып, конденсатор тоңазытқышынан өтіп, онда конденсацияланады және тұрақсыз газды бензин түзеді. Абсорбциялық әдісті пайдалану газдарды бензинсіздендіру үшін тиімді болып табылады.
С3Н8+ құрамында 50-ден 100гм3 артық мөлшерде болған кезде мұнай газдарын өңдеу кезінде бензинсіздендірудің адсорбциялық әдісі пайдаланылады. Ол қатты саңылаулы газдардың булар мен газдарды сіңіру қасиетіне негізделген. Адсорбент ретінде әдетте белсенді көміртегі пайдаланылады, ол газдардан ауыркөмірсутектерді сіңіріп, әрі қарай біртіндеп солармен қанығады. Сіңірілген көмірсутгеліреді айдау үшін және қаныққан көміртегілердің адсорбциялық қасиетін қалпына келтіру үшін қыздырылған су буымен өңделеді. Адсорбенттен айдалып шыққан су және көміртегі буларының қоспалары суытылып, конденсацияланады. Алынған тұрақсыз бензин судан оңай бөлінеді [15].
Кептірілген және бензинсіздендірілген мұнай газдарын өңдеу нәтижесінде алынған мұнай газдарын тұтынушыларға дейін жоғары қысымда құбырөткізгіштері бойынша жүздеген, тіпті мыңдаған қашықтықтарға тасымалдауға болады.
Газдарды өңдеудің технологиялық процестері жоғары температураларда және жоғары қысымдарда жүзеге асырылады, бұл төтенше жағдайлардың туындауына алғышарт құрайды, жағдай қондырғының тозуымен және қайта өңделетін шикізаттың өртжарылыстық қасиеттерімен және алынатын өнімдердің ескірумен қиындай түседі.

1.5 Рентификациялау процестерінің негіздері

Компрессия, абсорбция, төментемпературалы ректикация немесе адсорбция әдісімен газды бензинсіздендіру қондырғысынан алынатын тұрақсыз бензин этаннан бастап гептанға дейін көмірсутектерден тұрады.
Өңделетін газдардың құрамына байланысты және мақсатты компоненттерді олардың құрамынан бөліп алу үлкен шектерде ауытқиды. Тауарлы өнім ретінде тұрақсыз бензин тікелей пайдалануға жарамсыз: халықшаруашылығында одан бөлінген техникалық таза индивидуалды көміртегілер пайдаланылады, оларға пропанды, изобутанды, н-бутанды, изопентанды, н-пентанды, гександы, тұрақты газ бензинін жатқызуға болады. Коммуналды-тұрмыстық отын ретінде жылдың мезгіліне байланысты пропанды-бутанды қоспаның әртүрлі қатынастары пайдаланылады.
Бөлінген әрбір көміртегінің сапасына қойылатын негізгі талаптар - бұл тазалық, яғни алынатын фракциядағы мақсатты компоненттердің жоғары концентрациясы. Өнеркәсіп шарттарында таза көміртегілерді бөліп алу мүмкін емес (қоспалары жоқ). Мақсатты компонентпен бірге, өнімде қайнау температуралары жақын басқа да көміртегілер болуы мүмкін. Мұндай қоспа сол немесе басқа компоненттер үшін немесе компоненттер топтары үшін фрациялар атауына ие, мысалы, пропанды фракция, пропанды-бутанды фракция, бутан-изобутанды фракция. Сұйық көмірсутегілердің қоспаларын құраушы компоненттерге нақты бөлу ректификация процесінде қол жетізіледі. Егер өзара ерігіш екі сұйықтардың қоспасы біртіндеп қыздырылатын болса, онда кейбір температуралар кезінде төмен қайнау температурасына ие сұйықтық қайнап шыға бастайды. Бұл сұйықтықты төменқайнайтын сұйықтық деп атайды. Қайнау температурасы кезінде қоспа құрамындағы төменқайнайтын компоненттердің барлығын бу арқылы шығарып жіберуге болады. Осыдан кейін қалдық кубтық қалдық деп аталып, ал төмен қайнайтын компонент булары олардың тоңазытқыштағы конденсациясынан кейін дистиллят деп аталады. Аталған процесс қарапайым айдау деп аталады, ол таза қалыпта бөлінген компоненттерді алуға мүмкіндік бермейді, себебі төмен қайнайтын компонент буларында булардың кейбір мөлшері болады. Компоненттерді толық және нақты бөлу үшін - ректификация пайдаланылады [12].
Ректификация - сұйық қоспаларды ұайнау температуралары бойынша әртүрліі компонент құраушыларына немесе компонентті құраушы топтарға бөлуге болады, сөйтіп сұйықтық булары мен сұйықтық қоспаларының өзара әрекеттесуінің қарсы әсер етуінің нәтижесінде аталған процесс орын алады.
Булар мен сұйықтардың өзара әсерлесуі ректификациялық коллоналарда жүзеге асырылады, олар байланыстық құрылғыларымен жабдықталған - ректификацияланған тарелкалар.
Екі бөлікке бөлінуі тиіс шикізат - жоғары қайнайтын және төмен қайнайтын, сіңіру тарелкасындағы коллонаның ортаңғы бөлігі арқылы жіберіледі. Шикізат колоннаға сұйықтық түрінде беріле алады [15].
Жоғары колоннадағы булар конденсаторға бөлініп алынып, онда суытылады да, ішінара немесе толық конденсацияланады. Жоғары өнімнің конденсацияланған бөлігі немесе дистиллят бөлігі суару ретінде сораппен аяқталады, олар тарелканың жоғары бөлігі арқылы аға отырып, сұйықтық ағымын түзеді - флегма. Дистилляттың артық мөлшері қондырғының шектерінен айдалады немесе шикізат ретінде басқа коллонаға бағытталады.
Колоннаның төменгі бөлігіндегі флегма қайнатқышқа бөлініп әкетіліп, жылу беру нәтижесінде ішінара буланады. Флегмадан бөлініп шыққан булар колоннаға қайтарылып (төменгі тарелкаға) шығарылатын бу ағымын түзеді, бұл ректификация үшін қажет.
Бір ректификациялық колоннада сұйық көмірсутекті қоспаны екі фракцияға бөлуге болады. Қоспаны үш фракцияға бөлу үшін екі колонналы қондырғы қажет етіледі. Бірінші колннадан бір фракция бөлінеді, ал қалған екі фракция екінші колоннадан бөлінеді. Қоспаны n фракцияға бөлу үшін n-1 ректификацияланған колнналар қажет болады.
Ректификацияланған колннадағы тарелкалар саны бөлінетін компоненттердің температуралық айырмашылықтарына тәуелді. Температуралардың мәндері жақын болған сайын, қоспаны құраушы компоненттерге бөлу соғұрлым қиын болады, және бұл үшін қажет болатын тарелкалар саны да көп болады.

Ι - шикізат; ΙΙ - суық суару; ΙΙΙ - дистиллят; ΙV - тоңазытқыштан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.