Ұлттық рухани құндылықтар негізіндегі адамгершілік тәрбиесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ РЕТІНДЕ ЖАСТАРДЫ РУХАНИ АДАМГЕРШІЛККЕ ТӘРБИЛЕУ

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ИДЕЛОГИЯСЫ ... ... ... ... .
1.1 Мемлекеттік идеология және ұлттық рух түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Қазақстандық ұлттық идея - билік жүйесінің қозғаушы күші ретінде ... ... ... ... ... ... ..
2 РУХАНИ АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕ РУХАНИ ЖАҢҒЫРУДЫҢ БАСТЫ БАҒДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Ұлттық рухани құндылықтар негізіндегі адамгершілік тәрбиесі ... ... ... ... ... ..
2.2 Жастарға рухани- адамгершілік білім беру тәсілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

3 РУХАНИ ЖАҢҒЫРУДЫҢ ТӘРБИЕЛІК ТАҒЫЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Жеке тұлға бойында рухани ұлттық құндылықтарды қалыптастыру ... ... ... ...
2.2 Жаңа ғасырдағы ұлттық сана: прагматизмге бет бұру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Бұл жеке тұлғаның жан-жақты дамуын қамтамасыз ететін іс-әрекет түрлері арқылы іске асады. Біз бүгінгі бейбіт тірлігіміз үшін, Қазақстан деп аталатын Республиканың жер бетінде барлығы үшін, тарихтың әр тұсында осы елді, осы жерді қорғаған қайсар жандардың аруағының алдында қашан да қарыздармыз, - деп Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев айтқандай, біздің алдымызда бабаларының игі дәстүрін сақтайтын, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болатын ұрпақ тәрбиелеу міндеттері жатыр. Отаншылдық сезім - ұлт рухының деңгейінің айнасы, өлшемі. Балаңды өз тәрбиеңмен тәрбиелеме, өз ұлтыңның тәрбиесімен тәрбиеле деген екен дана халқымыз. Сондықтан да, сан ғасырлар бойы сұрыпталған ұлттық құндылықтарымызды оқу-тәрбие процесіне енгізу арқылы ұлттың тұнып тұрған асыл мұралық рухани байлығынан болашақта ел билейтін ұрпақтарды сусындатып, ұлтшылдық пен отаншылдыққа баулып, өз халқын, өз мемлекетін көздің қарашығындай қорғайтын, бойында ұлттық санасы қалыптасқан тұлғаларды тәрбиелеп шығару - жалпы ұлттың алдында тұрған ұлы міндет болып отыр. Қандай да бір елдің рухани мәдениеті, әдебиеті мен өнері, ғылым мен техникасы, әлеуметтік жағдайы, материалдық өндірісінің ең маңызды жетістіктері тәрбиесінен көрінуі арқылы оның ұлттық құндылықтарының мәніне ие болады және өскелең ұрпақтың азаматтығы мен отаншылдықты, рухани-адамгершілік жан-дүниесі қалыптасуына белсенді түрде ықпал етеді.
Әрбір халықтың тарихи өмірінде қол жеткізген ең құнды дүниелері - рухани және адами қасиеттері, моральдық нормалары, ұлттық құндылықтары бар. Ұлттық құндылықтар - қандай да бір этникалық қауым өкілдерінің өзіндік тарихи көрінісі бар рухани мұраттарының жиынтығы. Ұлттық құндылықтардың әрбір халықтың өмірінде алатын орны өзгеше екені белгілі. Сондықтан да әрбір жаңа ұрпақ үшін мәнді тәрбие - ұлттық тұрғыдағы тәрбие үлгісі болып табылады. Өйткені, мұнда тәрбиенің негізі ғасырлар бойы қалыптасып келген асыл рухани құндылықтар және биік ізеттілік пен моралдық тұрғысындағы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып жататын, адамның адамдық қасиетін нығайтып әрі асылдандыра түсетін, халықтың даналық өмір - салтынан туындап отыратын бұлжымас ережелер мен қағидалар құрайды. Қазақы дүниетаным, ақыл-ой, тағылымдық ұлағат ғасырлар бойы шыңдалып қалыптасты. Сол сан ғасырлық ұлттық тәрбиенің негіздерін бір арнаға түсіріп тәрбие мәселесінде пайдалану бүгінгі таңда күн тәртібінде тұрған ең басты қажеттілік деп білемін.
Ұлттық отаншылдықты қалыптастыруда ата-бабаларымыздың ұлағатты ойлары мен тәлімдік тәрбиесінің атқаратын орны ерекше. Осы жерде қазақ халқының ұлы ақыны, ғалым М. Жұмабаевтың мына сөзі ойға оралады: Ұлт тәрбиесі - баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс. Және әр ұлттың баласы өз ұлтының арасында, өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесі мен тәрбие қылуға міндетті. Бала тәрбиесінің ұлттық сипатта болуына ерекше мән беру керектігін атап өтеді. Ал ұлттық сипат - сол ұлт тарихының таңбасы.
Қазақтың ұлттық құндылықтарын жаңғырту бүгінгі мемлекеттен өзінің ішкі және сыртқы саясатын ұлттық сипатта жүргізуді талап етеді. Қазақи рухы биік ұлттық идеяның қалыптасуында ұлттық құндылықтардың маңызы зор. Ұлттық тәрбие туралы идея бүгінгі күн талабы мен өмірлік қажеттіліктен туындап отыр. Ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеу ұлттық идеяның негізгі бағыты болып табылады. Ұлттық идея - қазақ халқы тудырған моральдық нормаларда және ұлттық құндылықтарда бекітілген патриоттық тәжірибені меңгеру, ұлттық этномәдени дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды тану, тарихты құрметтеу арқылы іске асырылады.
Көрнекті ғалым, қоғам қайраткері Амангелді Айталы Ұлттың рухани мұралары мен дәстүрлерін, қаһармандық ерлік салтын қастерлеу - ұлттық идеяның басты көзі болады, оның дүниежүзілік өркениеттер арасындағы өзіндік дербестігін нығайтады - деп келтіреді. "Жас бала - жас бiр шыбық, жас күнде қай түрде иiп тастасаң, есейгенде сол иiлген күйiнде қайтып алмақ" - деген тұжырым жасаған қазақ халқының ұлы ақыны ғалым М. Жұмабаев. Бүгінгі жас ұрпақты бала шақтан, яғни ерте жастан ұлт құндылықтарына сүйене отырып тәрбие жүргізу керек. Тәрбие iсi - мемлекеттiк iс. Өйткенi бүгiнгi дұрыс тәрбие - болашақтағы жақсы елдiктi танытар азаматтардың өсетiнiн танытады. Сол себептен де Елбасы өзінің мақаласында Ұлттық салт-дәстүріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуы тиіс - деп ой қорытады.
Бүгінгі күн тұрғысынан қарайтын болсақ, егемен елдің бейбітшілігі мен бірлігін сақтайтын жас ұрпақтың бойына жастайынан ата-бабаларымыз негізін салған ерлік рухты, отаншылдық сезімді сіңіру кезек күттірмейтін мәселелердің бірі болып отыр. Ұлттық сезім мен ұлттық намыс, ұлттық рухты көтеру - бүгінгі таңның кезек күттірмес міндеті деп білемін. Яғни елдің туын көтеріп, тәуелсіздік талаптарын орындау ісіне батыл бетбұрыс жасаған бүгінгі таңда адамзаттық игіліктерді, халқымыздың ғасырлар бойы армандаған мәдени-рухани мұрағаттары мен ұлттық тәрбие саласында жұмыс жасау басты міндетіміз. Ұлтымыздың көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Мұстафа Шоқай: Ұлттық құндылықтардан жұрдай рухта тәрбиеленген ұрпақтан халқымыздың қажеті мен мүддесін жоқтайтын пайдалы азамат шықпайды-деген болатын.
Зертеу нысаны:Қазақстан жастары.
Зерттеу пәні:қазіргі Қазақстанның ұлттық идеясы ретінде жастарды рухани-адамгершілік тәрбиелеу үдерісі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:Жастарды рухани-адамгершілік тәрбиелеу қазіргі Қазақстанның ұлттық идеясы ретінде анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
oo мемлекеттік идеология және ұлттық рух түсінігін ашу;
oo Қазақстандық ұлттық идея - билік жүйесінің қозғаушы күші ретінде әзірлеу;
oo ұлттық рухани құндылықтар негізіндегі адамгершілік тәрбиесін қарастыру;
oo жастарға рухани- адамгершілік білім беру тәсілін бағалау;
oo жеке тұлға бойында рухани ұлттық құндылықтарды қалыптастыруын зерттеу;
oo жаңа ғасырдағы ұлттық сана: прагматизмге бет бұруын анықтау.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Зерттеудің әдіснамалық негізін тарихи, логикалық, салыстырмалы, социологиялық, жүйелік әдістер құрады.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізін келесі авторлардың еңбектері құрады: Алексеев С. С., Бахрах Д. Н., Благов А. Д., Веремеенко и. И., Долгополов А. А., Козлов Ю. М., Коренев а. п., Попов Л. Л., Тихомиров Ю. А., Тутникова Е. Д. және басқа ғалымдар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

1 ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ИДЕЛОГИЯСЫ
1.1 Мемлекеттік идеология және ұлттық рух түсінігі
Ұлттық идеология - бұл елдің жүйелі идеологиялық көзқарастарының жиынтығы және елдің негізгі органы. Мемлекеттің саяси қатынастардың негізгі субъектісі екендігінде күмән жоқ. Сонымен бірге олар өздерінің саяси және әлеуметтік ұмтылыстары мен іс-әрекеттерін өздерінің философиялық, экономикалық, саяси, құқықтық, нәсілдік және діни көзқарастарымен бірдей түсіндіреді.
Қазақ ойшылы Абай шәкіртсіз ұстаз тұл деген. Осы сөздің мәніне терең үңілсек, қоғамға, ел мүддесіне, оның болашағына қатысты көптеген нәрсенің (мәселелердің) мәнін түсінуге болады. Ойшылдың шәкірт деп отырғаны ұрпақ болса керек. Ұрпақ бұл болашақ, ұлт, халық, ел-жұрт. Бұдан мемлекет иесі ұлт сақталмай, оның саны өспей, ұрпақ ұлтының мүддесіне дұрыс қызмет қылмай, қоғамның ұлттық санасы мен рухы күшті болмайынша, оның болмысы тұлғаланбайды деген ұғым шығады. Ұрпақ (халық) ұлтқа айналуы үшін тарихы мен мәдениетіндегі құндылықтарды тегіс иеленіп отыруға тиіс. Оның болмысында жарастық, дәстүр ережелері сақталмай, елдің өмірінде жалғастық болмайды. Ұлттың болашағын айқындап отыратын рухани жалғасуда негізгі күш және негізгі құндылық ұлттық санаға келіп тіреледі.
Қазіргі уақытта әлемді "алақандарыңызда және жұдырықтарыңызда" ұстайтын негізгі идеологиялар - "ақша" және "қару"сөздері. Енді бәрі, тіпті жер, тіл, дін, адам сатып ала алады, сатып ала алады, егер сатылмаса, оны таңдап алады. Бұл күні, қазақстандық қоғамда әдеттегідей, қылмыс болып саналатын нәрселер бұл күні үйреншікті болып қалады [11, 45-58].
Қазақстанның қазіргі билігі де экономиканың басқа секторларына жол беріп, осы жолмен жүрді. Әсіресе идеология саласында. 25 жыл ішінде орыс тілді билік біздің еліміздің ұлттық идеологиясын анықтаған жоқ. Қазақ мақалында айтылғандай, "жаман үйді қонақ билейді", әркім ашық мемлекетке айналады және қалағанын жасайды.
Егер тарихқа көз жүгіртсек, Адам Ата мен Хауа ана заманынан бері сансыз кағандар құрылды және олардың билеушілері кағандар деп аталады. Мысалы, Қазақстан қағаны, Алаш қаған, Мөде қаған, Оғыз қаған, Мұқан қаған, Эдил қаған, Бумын қаған, Естеміс қаған, Білге қаған, Қадыр қаған, Шыңғыс қаған және т.б. қағанның билігі бүкіл әлемде мойындалды. Қандай күшті күш?, Қандай идеология? деген сұрақтар туындайды. Бұл тағы бір маңызды жағдай. Осы қағандардың ұрпақтары мыңжылдықтарға бөлінген кезде, әрбір Ұлы қағанат ғасырлар бойы өмір сүрді.
Қазақ ұлтының рулық құрылымы қазақ қоғамының негізі болып табылады. Бұл жүйе ауаның әкесі мен анасынан шыққан және содан бері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келеді. Біздің ғалымдар әлі күнге дейін жүздің тууы мен оның ішкі мазмұны туралы ортақ пікірге келе қойған жоқ. Жүр, бірге көрейік:
Қазақ халқының жадында мәңгіге сақталған шежіре мен Сағыздың ата - бабаларының арасында эпостық жырлар мен өсиеттерде бүгінде барлық қазақ балалары бір атадан - қазақ болып өскені, оларды "Аз Әулие" - "Тайга таңбасы"деп атайтыны анық айтылған.
"Шежіреге" сәйкес, Әз-әулиенің үш баласы бар", оларды "үш жүз"деп атайды. Оларды "Ұлы жүз-Ағарыс-Үйсін", "Орта жүз - Жанарыс-Арғын"және" Кіші жүз - Бекарыс-Алшын " деп те атайды. Бай - біздің атамыздың аты және оның туыстық қарым-қатынасы жеті ажырамас туыстық жүйеге негізделген. Бұл сандық атауға, елдің бет-бейнесіне, бағытына (ғибадат ету бетіне), зұлым есімнің артқы жағын кесіп тастайтын қылыш жүзіне тең. Орталық тайпаның басқа мағынасы бар. Олар сонымен қатар үлкен тайпалар, аралық тайпалар және кіші тайпалар деп аталады.
Ата-бабалар шежіресі Қазақстанды үш кезеңге бөледі, өйткені, атауы қазақ руының әкесінің туысының шығу тегіне, туу жасына, біліміне және орналасқан жеріне байланысты үш кезеңге бөлінеді.
Ұлы жүз-Ағарыс-үйсін: ұлы жүз - қазақтардың бірінші, яғни үлкен ұлы, тағының мұрагері, яғни екі ағайынды (Орта жүз және Кіші жүз) аға Арыстың (Ағарыс) ағасы. Даджузға жататын барлық тайпалар үйсіндермен бірдей деңгейде. Алғаш рет олар бүкіл отбасымен жиналып, үйленіп, үй салды. Үй-қарапайым үй. Кейін ағасы үйленеді, ол жібереді, өз тещу және табын (үй) тігу пе? Мұнда жағдай бірдей, ешқандай айырмашылық жоқ. "Балам" - қазақ халқының алғашқы үйі [9, 61-82].
Біз-қазақстандық мал сою алаңымыз, жабайы жануарларды жаттықтыратын алғашқы елміз. Барлық қазақ тілдерінде қойшы, қойшы, Қамбар - жылқы, Ойсыл - қара түйе, Якын-баба-сиыр, сасек - ата-ешкі (мұғалім) деп аталады.
Қазақстанның үш баласының үлкені (үлкен ұлы) осының бәрін бірінші болып жасады. Қазақтың мақалында: "қой мен сиыр-табын. Егер ол оларды көрмесе, олар өздерінің "авторлық құқықтарын"мойындағанын түсінеді.
Екіншіден," Отан отбасынан басталады", ал"отбасы - кішкентай ел". Мұнда "Сақал" олардың авторлық құқықтарын құрметтейді. Себебі отбасы жоқ адам отбасын құра алмайды. Бүгін біз мекен-жайымызды үй деп атаймыз, ол біздің отбасымызды, үйімізді қорғайды. Олар барлық қазақтарға бүкіл әлем отбасын құрып, үй салып, оны қорғайтынын үйретеді. Бұл"басы жартасқа тиген болса да, жердің мың бөлігінен". "Мұнда ешкім біздің отбасымыздың авторлық құқығын талап ете алмайды. Егер ол Ұлы Жаратушы Құдай болмаса, ол адам Ұлы бола алмайды.
Үшіншіден, аталар ағаларынан шындықты іздегендерін және шындықты білетіндерін айтты. Демек, "ақиқат" және "аға" сөздерінің түбірі - "ақ (AG)". Сондықтан ұлы жүздің аты-аға Арыс. "Су сіздің аузыңыздан ағып кетпейді және сөз ағаңыздан басталмайды. "Аңыз-бұл аббревиатура. Толық мағынасы сақ аға.
Тарих беттеріне шолу жасасақ: қазақ тілі ешқашан сөздің түбірін (оның түбірі, яғни атасы) адастырған емес және ешқашан адастырған емес. Адамдардың санасын жаңылыстырады,яғни тек жалақы мен білім деңгейі.
Бізге керек ағалар (Ұлы жүз, аға Арис), яғни бүгінгі қазақтар екі ағаға қатысты өздерінің бауырластық міндеттеріне адал болады және оларды ежелгі әкелері ретінде қорғайды деп үміттенеміз. Ағаларымыз "ағаларымыздың жағасы бар, ағаларымыздың тынысы бар"деген қазақ мақалына сәйкес келеді деп үміттенеміз.
Албан, Дулат, Ошақты, Суан, Шапырашты, Жарық, сары-Сю, Қаңлы, Жалайыр, Сигелі, Шелшілік, Қатаған Ұлы жүзге жатады (энциклопедия деректері бойынша). Кейбір фактілер қателіктермен алмастырылды. Екіншісі тиісті деректер қалтасында қалады. "Қазақ жүздері" энциклопедиясында Қатаған немесе Шаксам құрамына кірмейтін 11 ру бар. Болашақ ұрпақтың шатасып кетпеуі үшін да жүздік қария бұл мәселені шешіп, неге бұлай екенін нақты түсіндіргені жөн [11, 58-59]
Әрбір қазақ жүзінің тарихи қалыптасқан аумағы бар. Ұлы жүздің қосылуы Жетісуда, Шу және Талас өзендерінде, Сырдарияда немесе ежелгі заманнан бері кең алқапта болып келеді.
Біз әлемді билеген Қазақ хандығынан бөлінген алғашқы хандықтың Үйсін хандығы деп аталатынын көрдік.
"Ұлы жүз қазақ тайпалары мен тайпаларының саяси, экономикалық және мәдени бірлестіктеріне жатады" энциклопедиясының қорытындысына келетін болсақ, мен "туыстықты" және "Ұлы жүз - қазақтардың үлкен ұлы, әсіресе" қосуды ұсынамын.
Жонгюз-Жанарыс-Арғын: оларды Жонгюз деп атайды, өйткені олар қазақтың екі ұлының ортасында дүниеге келген. Бұл дегеніміз, елдің жаны адам сияқты емес, басында емес, жүрегінде болады. Сыры - "Жан жүрегім", "Жан Астана", "Жаным Жанарым". Олар Уссурийскіден кейін дүниеге келгендіктен, оларды Орталықта жүз Арғын деп те атайды.
Орта жүз арғандардан, наймандардан, қыпшақтардан, Қоңыраттан, Керейден және Уақтан тұрады. Бұл-ортаншы қазақтардың ұлдары (ұрпақтары).
Жоңғарлар қауымдастығы Сарыарқаның атырауында, әсіресе солтүстік, орталық және Шығыс Қазақстанда, Оңтүстік Қазақстанда, Сырдария өзенінің жанында және арғын тайпасының төңірегінде шоғырланған.
Осы жерден біз әлемді басқарған Қазақ хандығынан бөлінген екінші хандықтың Хунну (Хунну) хандығы деп аталатынын көреміз.
Жас жүз-Бекарыс-Алшын: жас жүздің тайпасы, аты айтып тұрғандай, қарашаныр иесінің үш ұлының кенжесі. Екі ағайынды (Ұлы жүз бен Орта жүз) кіші інісі. Оларды Бекарыс деп атайды. Кіші жүз-Бекарыс, сондай-ақ бүкіл қазақ Маңғыстау тозағының шежірелерінде толық сақтаған.
Үлкен жүзді оңтүстік-шығыста, Орта жүзді орталықта, солтүстікте, ал кішкентай жүзді батыста орналастырды. Қазақтың үш ұлының үлкені шығыста, ортасы шығыста, ал кішісі батыста. Ол бірінші болып шыққан күннің жарығын олар туылған тәртіпте және ең үлкені - Кіші жүзде көреді.
Қазақ халқы шежіресін толықтай сақтап, бүгінгі күнге дейін жеткізіп келеді.
Шежірелерді зерттеу барысында осы композицияның 13 нұсқасын халық арасында тараған. Олардың ішіндегі ең көнелері: "Қыдырсық, Бақық, Сұлтансық, Жаппас, Беріш, Адай, Есентемір, таз, Алтытабан, Алтыбасар, Дуатимес, Құласас".
Бүкіл әлем бойынша елдер үш қазақ руынан бастау алса да, барлық қазақ рулары қазақ шежіресінен бастау алады. Барлық кішкентай балалар үлкен ағаларына бағынады. Ата-аналар үлкендеріне кіші інілеріне қамқорлық жасауды, інілерінің айтқандарын тыңдауды және бағынуды үйретті. Әкесі сияқты, үйдің үстінен билік тақтың мұрагері болған үлкен ұлға өтті. Бұл принцип бұрыннан бар. Атаның үйінде кішкентай ұлы бар. Осы қағидаға сәйкес, бауырлар ешқашан бір-бірінің отбасыларын қамқорлықсыз қалдырмайды, жетімдер жыламайды, жесірлер жүрмейді.
Қазақтар Құдайдан қорқып, "Ата" сөзі мен "Ана"сөзін қолдануды тоқтатты. "Мен анамның атына ант етемін". Анттарын (уәделерін) бұзатындар, егер олар өлсе де, қарғысқа ұшырап, бөлек жерленеді. Ежелгі қазақтар өз бауырларын құрметтеген, өз бауырларын құрметтеген, көршілерімен достықты және бауырларымен достықты бағалаған. 20 ғасырдың басында" көршілеріңізді жақсы көріңіз және болашақты есіңізде сақтаңыз". Осы жастан бастап ол өзінің туған қаласындағы ағаларына, еліне және Отанына деген үлкен махаббатты бойына сіңіріп, өсті. Осы ұлы қасиеттердің барлығымен біздің атамыз Култегин алтын тақтаға қызғаныш білдірмеді, шексіз биліктің артықшылықтарына бой алдырмады, ешқашан өзінің жалғыз ағасынан кем түспеді, оның жолын құрметтеді, ар-намысын кешірмеді, онымен емес. Сондықтан ол осы ұрпаққа үлгі ретінде құнды өсиет қалдырды.
Керей мен Жәнібекте де осындай жағдай қайталанады. Ол ұлы қазақ қағаны Шыңғысханның ұрпағы. Ол біздің атамыз Жошының үлкен ұлы, тақтың мұрагері. Жәнібек өзінің тікелей атасы сияқты немере ағасы Керейді ешқашан аяған емес, оның жолын құрметтеген және ағасымен таққа таласпаған. Қазақ халқы бәрінен бұрын өзінің бауырластығын бағалайды.
Жоғарыда көрсетілгендей, ежелгі ұлттық болмысымыздан ажырап, кер заманға тап болып отырған жағдайымыз бар. Бұдан құтылудың жалғыз жолы жан тәрбиесімен айналысып, дәстүрлі дінімізді (Қожа Ахмет Иассауи мен Әулие Бекет - Пір Ата жолын, яғни сопылық ілімді) қалпына келтіруіміз қажет. Ұлы Аталарымыздың Тілі екеудің діні екеу, діні екеудің соңы құрдым деген өсиетін ешқашан жадымыздан шығаруға болмайды. Қазақстан Республикасы Конституциясы 7-ші бабының 2-ші тармағын мүлдем алып тастау қажет және сонымен қатар ҚР Тілдер туралы заңы қайта қаралып, ол заң Мемлекеттік тіл туралы заң деп аталып ана тіліміз елімізде толық салтанат құруға тиіс. Ұлттық мемлекет болып ұйысудың басты шарты осы. Диаспоралардың Қазаққа өкпелеуге еш құқығы жоқ. Қазақстан билігі мен байлығына таласып жүрген орыстардың да, ағылшындардың да, жебірейлердің де т.т. бәрінің тарихы отандары бар. Ал, Біздің артымызда ешкім жоқ. Демек, Бізге шегінетін жер жоқ. Осыны түсініп, осы үшін күреспеген қазақ, қазақ емес. Жаны ашымастың қасында басың ауырмасын дегендей, осыны мойындап, қолдамаған өзге ұлт өкілдері, қазаққа дос емес.
Бүгінгі кейбір білгіштердің ата-бабалаларының аттарын ұмытса, рушыл болмаймыз дегендері жеңілдетіп айтқанда, қазаққа достық ойлайтын адамдардың сөзі емес. Тегімізді (руымызды) ұмытқаннан жетістікке жетсек, қалған ұлттарға қара көрсетпей кететін уақытымыз болды. Ал, Біз болсақ күн озған сайын гендерлік саясаттың жетекшілігімен азғындықтың батпағына белшемізден батып барамыз. Үш жүз жылға жуық басында патшалық, кейіннен Кеңестік билік қазақтың рулық шежіресіне, Ата салты мен дәстүріне, Ана тілі мен дініне барынша жау болып, тамырына балта шабуға тырысты. Қарапайым қағида, Дұшпаны жек көрген дүние сол елдің баға жетпес асылы болып табылады. Демек, жау біздің ұлттық болмысымыздан нені көргісі келмесе, біз ұлттық мүдде тұрғысынан солардың бәрін түгендеп орын-орындарына қоюымыз қажет. Ең бастысы, олар Алаш арыстарын ұлтшыл деп айыптады. Демек, бәріміз Аталарымызды танып, түгел ұлтшыл болуымыз керек.
Қазақ елін әр түрлі дағдарыстардан аман алып шығу, немесе тіпті ондайларға ұрындырмау үшін қазақтың әрбір отбасы қаражаты жетсе барлық балаларын, жетпесе әр отбасыдан, тіпті болмаса жақын туыстар бірігіп араларынан қазақтың ұлттық қасиетін бойларына толық сіңірген, ең талантты бір баласын білім бәйгесіне қосулары керек. Аталарымыз бұл қағиданы ежелден білген. Әйтпесе, Білекті бірді, білімді мыңды жығар деп айтпаған болар еді. Бұл біздің ежелгі ата-бабаларымыздай, әлем мәдениетінің қақ төрінен өзімізге тиесілі орынымызды иемденуіміздің кепілі болмақ [14, 20-24].
Алаш арысы Мұстафа Шоқайдың Бала қай тілде білім алса, сол ұлтқа қызмет етеді деген даналық сөзін ешқашан естен шығаруға болмайды.
Мемлекет құраушы ұлтты қадірлемейтін, мемлекеттік тілді білмейтін, адами қасиеті төмен, қарабасының қамынынан аса алмайтын жемқор, парақор, нәпсіқұмар, Ата-Аналарын қарттар үйіне тапсырып, отбасын тастап кеткен мейірімсіз жандарды биліктің еш бір сатысына, тіпті бригадир етіп те араластыруға болмайды. Аталарымыз Атаға қарап ұл өсер, Анаға қарап қыз өсер деп бекер айтқан жоқ. Адам ел билеу үшін, бірінші отбасын құруды, оларға дұрыс тәрбие беруді және жағымды іс-әрекетімен елге, ұрпаққа үлгі бола білуді меңгеруі керек. Билік сатысына көтерілген барлық лауазым иелері елге жақсылық жасаудан дүбірлі жарысқа түскенін сезінулері қажет. Ал, бізде олар қазына мүлкін жымқыру мен пара алудан және жағымпаздықтан жарысқа түсіп жүр...
Елімізде қабылданған барлық заңдар мына ұланғайыр жер мен елдің бірден - бір иесі өз Атамекен-туған жерлерінде отырған қазақ халқына қызмет етуге тиіс. Бүкіл елдің заңын азғана қалталы жандар мен келімсектердің (диаспора) мүддесіне жығып беріп, оны полиция мемлекетін құру арқылы қорғаймын деп ойлаудың өзі ағаттық. Әділетсіз заңдардың елімізді тығырыққа апарып тірейтінін ешқашан естен шығармауымыз керек. Қазақ теңдікке көнсе де, кемдікке көнбейді. Желтоқсан, Жаңаөзен, Атырау бізге мәңгі сабақ болуға тиіс.
Қазақтың ұлы да, қызы да тек қана өзім білемін деген "өзімшілдік" пен қарабастарының қамын ойлаудан арылулары қажет. Себебі, сұр бойдақ пен кәрі қыз Ата мен Ананың, бүкіл туыстарының жан азабы, әсіресе Ананың (Кез келген Ата-Ана балаларын үйлендіріп, балалары алдындағы борыштарын атқаруды армандайды);
ә. Атасы мен Анасын немере сүю деген ең бір тәтті арманынан айырады;
б. Өзінің келешегіне балта шауып, артына ұрпақ қалмау қауібін күшейтеді (әйел баласының ұрпақ әкелу ғұмыры шектеулі, қырықтан асқасын әйел баласының мүмкіншілігі аз болады, тіпті көп жағдайлар да әкеле де алмайды);
г. Отбасының балалы болмауы көп жағдайдайларда жұбайлардың ажырасуларына да себеп болып жатады [11, 63-70].
Дүниеде артыңа із (шаңырағыңа, барлық жиған тергеніңе ие болып қалатын ұл) қалдырмай ұрпақсыз өмірден өту қурап қалған қу ағашпен тең. Қазақ үшін бұдан асқан қасірет болуы еш мүмкін емес.
Демек, ұл да, қыз да тек қана қарабастарының қамы (жан тыныштығы) үшін емес, өздерінің Аталары мен Аналары, әкелері мен шешелерінің, барлық туыстардың қамын көбірек ойлап, тезірек отбасын құрып, дүниеге ұрпақ әкелулері керек. Бұл Сенің еліңе қосқан қомақты үлесің болмақ.
Бұл мәселені тиімді шешу ежелгі Ата салтымыз бен дәстүрімізге сай, текті отбасымен "құда түсу", "жеңгетайлық" т.б. институттарын қалпына келтіруге жұмыстансақ дұрысы осы болар. Жар таңдауда қателесуге болмайды.
Әрбір қазақ жігітінің санасына "Қазақтың бір қара қызын бақытты ете алмаған жігіт, жігіт емес, қыздарымыздың санасына "Қазақтың бір жігітін бақытты ете алмаған қыз, қазақтың қызы деген ардақты атқа ылайық емес деген ұлттық идеологиямыздың басты қағидаларының бірін құлақтарына бала жастан құя беруміз керек. Біздің кезімізде ажырасу деген жаман әдет мүлдем болмайтын. Жұбайларды тек қана өлім ажырататын.
Қазіргі жастар үйленбей тұрып бар жағдайды (үй, көлік, мол қаражат т.т.) жасап алғылары келеді. Соның соңында жүргенде алтын уақыт босқа өтіп, көбі анда да жоқ, мында да жоқ болып қала береді. Аталарымыздың Бас екеу болмай, мал екеу болмайды деген өсиетін еш ұмытуға болмайды.
Мемлекет тарапынан да шара алынуы қажет. Мысалы, бойдақтардың жанына бататындай етіп бойдақ салығын салып, отбасы жоқ, немесе отбасынан ажыраған жандарды биліктің ешбір сатысына жолатпау керек. Бұл мәселемен қазақтың саны да көбейеді, ажырасуда азаяды және сонымен қатар мемлекет қазынасына қомақты қаржы да түсетін болады. Тіпті сол бойдақ салықтан түскен қаражатқа жас отбасыларға арнап арзанға үй салып беруге де болады.
Әрбір қазақ азаматы (ұлы да, қызы да) "Малым жанымның садағасы, жаным арымның садағасы" деген ең басты қағидасын ешқашан жадтарынан шығармаулары керек.
Қазақтың ежелден келе жатқан көзінің қарашығындай қорғауға тиісті ары мен намысы мыналар:
а. Ар-иманы, яғни Ұлы Жаратушы Аллаға деген сенімі;
ә. Туған елі;
б. Атамекен - туған жері. Біз қазір оны Отан деген ұғыммен ауыстырдық.
г. Отбасы. Міне осы төртеуін қазақтың ұлы да, қызы да көздерінің қарашығындай қорғай білулері керек және ұрпағымызды жатпай, тұрмай тек қана осыған тәрбиелеуіміз қажет.
Қазақтың ежелгі қағидасына салсақ, Отан деген ұғым біз қозғап отырған мәселенің мәнін түбегейлі ашпайды. Себебі, Отан деген сөз жоғары да айтқанымдай отбасы деген сөзден шығады. Демек, отбасың қайда болса Отаның сонда. Қазіргі шенеунік байлардың елден ұрлап жинаған барлық дүние-мүлкі мен отбасын арқалап алып шетелдерге қашып жүргендерінің сыры осы. Демек, тек Отан қорғаймыз деген сөз, түбінде дәйегі жоқ жалаң сөз.
Демек, қазақ баласының ең бірінші қорғауға тиіс ары Атамекен-туған жері. Себебі, Атамекенді, яғни Атам, әкем және менің туған жерім мен солардың моласы жатқан жерді ешкімге сата да, ешқайда арқалап алып та кете алмайсың. Ол сенің жүрегіңде мәңгі жатуға және ол көзіңнің қарашығындай қорғалуға тиіс. Бұл жағдайда шетел асқандардың бәрі шіріген жұмыртқаға айналады.
Үш жүз жылға жуық жүргізілген патшалық Ресейдің, одан кейінгі Кеңес билігінің және солардың жолын айна қатесіз жалғастырған Қазақстанның орыс тілді билігі ұйымдастырған урбанизация саясатының кесірінен, ауыл қазақтарының Ата-бабаларының моласы жатқан киелі топырағынан ажырап кеткені ешқандай да құпия емес. Біз бұл саясаттан қазақ жерін сатуға шығарудың алғы шарттарын кімдердің жасап беріп отырғанын айқын көреміз.
Үкіметіміз тарапынан шетелдердегі қандас бауырларымыздың елге оралуына толықтай жағдай жасалуға тиіс. Мұндай жағдайда үкіметіміз біздің де, тағдыр тәлкегімен шетте жүрген қандастарымыздың да алғысына кенелер еді. Алғыс пенен Ер көгерер (мақал). Бұл шара бірінші кезек те қазағы өзге өңірлерге қарағанда көбірек орыстанып кеткен солтүстік аймақтарымызды қамтуы керек.
Ұрпақтардың санасына Құдайдан қорқуды, бірін-бірі Атасындай, Әкесіндей құрметтеуді, Абай атамыз айтқандай Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп сүюді бойларына сіңіруіміз үшін ең бірінші кезек те бүгінгі аға буын осыған үлгі бола білуі қажет. Судың да сұрауы бар. Аталар сөзінде, біреуге жасаған қиянатың үшін жетінші ұрпағыңа дейін жауап бересің делінген. Демек, ұлттық мемлекетіміз Хақ жолдан ауытқымай әрқашан да Ақиқат пен Әділдікті бәрінен жоғары қоюға міндетті. Ұл - қыздарымыз ежелгі Ұлы Аталарымыздың жолын қуып Алланың Ақ жолында жандары Қарқараға (ақиқатқа) жеткенше шыдауды меңгеруге тиіс.
Сананы тірілтіп, тарихымызды түгендеп осы шараларды іске асыра алсақ, Атам Қазақтың Ат айналып қазығын табар, ер айналып елін табар деген мақалында айтылғандай бүкіл әлем елдерін Біздер қазіргі Қазақстан аума - - ғынан шыққанбыз, әлемдегі ең көне ха - лық қазақтардан тарағанбыз деп мойындататын боламыз.
Алаш зиялылар тұлғасының негізінде халықты білу, дәстүрлі қоғамның болмысын жоюға бағытталған саясатқа қарама-қарсы болмыстың тәуелсіздігі жатыр. Ұлттық идеологияның тереңдігінде сол кездегі ел болу үшін тәуелсіз билік бар. Уақыттың қалыптасқан жағдайына қарамастан, қазақ халқының ұлттық идеологияны сақтаудағы мойындауы әрқашан адамның, ұлт өкілінің тарихи санасын тәрбиелеу болды. Кенесары хан тұсында қазақ жеріне жер аударылған поляк жазушысы Адольф Янушкевич сол кездегі қазақ қоғамының тарихи санасына байланысты мынадай естелік жазды: "Абылайдың есімін қазақтар аса қадірлейді. Орыстарға шабуыл жасаған кезде оның есімі ұранға айналады, тегі де осы ханға көмектескісі келетін қимыл шығар.
Қазақ зиялыларының қалыптасуында ұлттық құндылықтар (әсіресе жер мен тіл, олардың тағдырлары) мемлекет пен интеллигенцияның біріктіруші негізі болып табылатынын жоққа шығаруға болмайды. Жүсіпбек Аймауытов жазғандай, әрбір адам қоғам мүшесі ретінде оған көмектесе алуы тиіс. Адамзат қоғамына көмектесуде өнер мен мамандықты таңдау бар. Адам мамандығын таңдаудың негізінде ұлттық құндылықтарды бағалау, мәнін түсіну, өнерге, еңбекке ерте енгізу мәдениеті жатыр. Осы тұрғыдан алғанда, мемлекет әрқашан интеллигенцияны қалыптастыруға және оның билігіне (қызметіне) жүгінуге мүдделі.
Қоғамның тарихтан бастау алатын рухани тамыры бар. Біз осы рухани тамырлардағы тәрбие ұлттық идеология деп айтамыз. Мұның ерекшелігі-қоғам бастапқы қалыптасу кезінде негізгі мақсатқа (Ұлттық идеалға) назар аударады. Осы себепті кез-келген қоғам, мемлекет өзінің мәдени дамуын оның тарихи дамуына қажетті білім мен тәжірибе жинақтау арқылы жалғастырады. Қоғам интеллигенцияның ұлттық рухынсыз дамымайды. Қоғамның өркениетке деген ұмтылысының негізі-ұлт рухы, осы мемлекеттің иесі. Сондықтан халықтың ұлттық рухын көтерудің басты міндеті ұлттық интеллигенция өкілдеріне жүктеледі. Зиялы қауым өкілдері қоғамдағы ұлттық құндылықтарды байланыстыратын қызмет атқарады.
Ұлттық идеология - ұлттық шындық саласын кеңейтуге бағытталған білім, идеялар мен тәжірибелер жиынтығы. Жеке адамның ақыл-ойы, даналығы мен күші негізінде ұлттық сана негізінде қалыптасатын шығармашылық қасиеттер, жаңа әлемдер ұлттық болмыстың өрісін кеңейтеді. Қоғамның мәдени дамуында негізгі құбылыстар ұлттық болмыс деңгейі арқылы көрінеді. Ал ұлттық бірегейлік саласын кеңейтуде негізгі салмақ ұлттық құндылықтарға (тіл, тіл, жер, дін және дәстүр, тарих, мәдениет, ұлттық өнер) тиесілі, олардың тасымалдаушысы халық болып табылады [12, 45-60].
Ұлттың басты құндылығы - жер мен тілді сақтамай, ұлт сақталмайды. Сондықтан қазақтар ана тіліне, тәрбиедегі ерлікке, ұрпақтардың рухани өмірге бағдарлануына ерекше көңіл бөлді. "Тіл жоқ жерде ұлт жоқ", - деді Жүсіпбек Аймауытов. Зиялы қауым өкілдерінің міндеті-ұлттың тілін білуді қайтару (жақсылық жасауға көмектесу). Осыған қарап, қазақтардың рухани өмірінде тарихта еңбекке баулу, ана тілі-атамекенге қызмет етудің ерекше дәстүрі сақталғаны байқалады. Отбасында балаларды тәрбиелеу ұлттық құндылықтарды танымал етудің (қызмет етудің) мысалы болып табылады.
Жер мен тіл мәселесі ұрпақтардың санасында үнемі өмір сүреді, тарихи сананың феноменіне айналады. Ұлттың болашағын зерттеуде оның тағдыры осы құндылықтармен байланысты болса, қоғамдық сана уақыттың қиындықтарына қарамастан өз бағытын анықтайды. Білім беру бағыты мәселесі әрқашан ұлттық идеологияның күші ретінде ұлт тәжірибесінің тақырыбы болды. Оны мәжбүрлеу немесе қолмен өзгерту мүмкін емес. Сонымен қатар, ұлттық идеология ұлттық рухтың тұтқасы болып табылады. Қоғамда бұл дұрыс жолға қойылғанға дейін және зиялы қауымның тарихтағы ілімдеріне сәйкес келгенше бірегейлік, тұтастық сақталмайды. Ұлттық идеология-бұл ұлттың ғасырлар бойғы тәжірибесінен туындайтын руханияттың жемісі. Әр ұрпақта әр ұрпақтың жеке қасиеттері қалады және сақталады.
Қуатты мемлекеттердің экономикалық, қаржылық, саяси және әлеуметтік- мәдени кеңеюі бүгін басталған жоқ, бұл капитализмнің тән құбылысы. Бұл процестің жаһандану дәуірінде адамдардың өздерінің ұлттық қасиеттерін, рухани сипатын өзгертуге деген ұмтылысы айқын көрінеді. Жаһандану ("жаһандану"," глобализм") ұғымдары АҚШ-та ХХ ғасырдың 80-ші жылдары қолданыла бастады. Алғашқы жұмыстар "шекарасыз әлем", "әлем", "экономика" тақырыптарында жарық көрді. Трансұлттық корпорациялардың, өндіруші, продюсер, өзара қарым-қатынас және идеология сияқты оқу орындарының өсіп келе жатқан ықпалы. Олар тауарлардың, капиталдың, технологияның, ақпараттың ғана емес, идеялардың, тіпті ұлы тұлғалардың "айналымына" ықпал етті. Ең бастысы, жаһандық қауымдастық трансұлттық корпорацияларға өмір берді.
XXI ғасырдың басында олардың саны 64 мыңды құрады, оның ішінде біздің елімізде жұмыс істейтін 830 мың шетелдік филиал. 79 миллион адам жұмыс істейді. Бұл жылына 1 триллион доллардан асады. Олар басқа қосымша салалармен жұмыс істейтіндіктен, олар 150 миллион адамды жұмыспен қамтамасыз етеді. Басқаша айтқанда, трансұлттық корпорациялар әлемдік өнеркәсіптік өндірістің 50% - ын-әлемдік сауданың үштен екісін бақылайды. Олар ғылыми жаңалықтарға патенттер мен лицензиялардың 80% ие және жаңа технологиялар мен ноу-хауды бақылайды. Бұл бүгінгі таңда экономиканың қозғаушы күші ұлттық мемлекеттер емес, трансұлттық корпорациялар мен банктер екенін көрсетеді. Қуатты жаһандық экономика, жаһандық саясат ұлттық мемлекеттік институттардың тәуелсіздігін әлсіретті. Мемлекеттің маңызды функцияларын бүгінде сыртқы инвесторлар орындайды. Экономиканың өзара тәуелділік жағдайларына бейімделуіне байланысты ұлттық мемлекеттер, аймақтық билік осал бола бастады. Инвесторлар ұлттық мемлекеттерге емес, инвесторларға тәуелді. Жаңа жұмыс орындарын құру, бірқатар әлеуметтік мәселелерді шешу, кірістерді бөлу және басқа да проблемалар бақылаудан шығады. Гиперглобализмді жақтаушылардың пікірінше, қазіргі жағдайда Біртұтас экономикалық кеңістік ұлттық мемлекетті бәсекеге қабілетсіз етеді. Мемлекет өз өкілеттіктерін инвесторлармен, одақтармен бөліседі, ал ұлттықтан жоғары мемлекеттік органдар өз мүдделерін іске асыруға тырысады. "Саяси, экономикалық және әлеуметтік өмір мемлекеттен тыс", - дейді жаһандану идеологтары. Мемлекет, мемлекет құрушы ұлт азаматының ұғымдары бұлдырап жатыр.
Бүгінгі таңда мемлекет азаматы - бұл тек мемлекеттің тәртібі мен заңына бағынатын адамдар. Олар әртүрлі тілдерге, көзқарастарға, дінге, ұлттық мәдениетке бөлінген, ал рухани байланыс өте әлсіз, тіпті құрметтемейді, бірақ мемлекетке жатқызады, оны шетелде ұстайды. Тәуелсіздіктен бас тарту және әлемдік үкіметті құру идеясын жақтаушылар егер Біріккен Ұлттар Ұйымы кең өкілеттіктер берсе, әлемдік қазынашылық, әлемдік бюджет және әлемдік арбитраж экономикалық және экологиялық мәселелерді шешуді қамтамасыз етеді дейді [13, 75-80].
Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаев экономикалық саладағы келбетімізді айқындап, дамыған 30 елдің арасынан өз орнын алуға бағыт берді. "Қазіргі уақытта табысқа бәсекеге қабілеттілікті тек тұлға ғана емес, жалпы халық та арттырған жағдайда ғана қол жеткізіледі", - деді Н.Назарбаев. Жаһандану жағдайында тауарлар, ақша шексіз алмасып, ұлтқа деген көзқарас өзгереді. Ұлт-бұл тек тілдік, мәдени және діни қауымдастық қана емес, сонымен қатар бренд, бәсекелестікке сәйкес шығаратын өнім. Сондай-ақ, ұлттың беделі, жақсы аты (имиджі) ол өндіретін тауармен өлшенетіні анық, және бұл өлшем ұлттың халықтар арасындағы орнын, оның беделін анықтайды. Бренд елдің тарихымен, дәстүрлерімен, ұлттық мәдениетімен бірге өніммен және ұлтпен бірге таратылады. Біздің жас мемлекетіміз жаһанданған ортада өзінің өнімі ретінде танылғанға дейін бәсекеге қабілетті ұлттар қауымдастығына кіре алмайтыны анық. "Жаман жан жан садағасы, жан арым садағасы "дейтін қазақтың ақшасы әлемде аса құнды емес еді. Социалистік идеология байлықты да қолдамайды. Ал католиктер мен протестанттар еңбек пен байлыққа үлкен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.