Кездейсоқ шамалар ұғымы
ДӘРІС КЕШЕНІ
Пәннің атауы: АП 09 Биостатистика және зерттеу жұмысының нәтижелерін
рәсімдеу
Мамандығы: 0302000 Мейіргерісі
Біліктілігі: 0302054 Қолданбалы бакалавр
Курс: 1 курс
Семестр: 2 семестр
Барлық сағаттардыңкредиттердің жалпы жүктемесі KZ: 120сағ 4кредит
Шымкент, 2020 ж.
ПЦК Әлеуметтік медициналық сақтандыру және қоғамдық денсаулық
кафедрасының мәжілісінде қаралды және ұсынылды
хаттама № _____ 2020ж ____
ПЦК төрағасы Әлеуметтік медициналық сақтандыру және қоғамдық денсаулық
кафедрасының меңгерушісі,
м.ғ.к., доцент м.а. ________________Сәрсенбаева Г.Ж.
Дәріс №1
1. Тақырыбы: Биостатистикаға кіріспе. Пәні және зерттеу әдістері.
2. Мақсаты: студенттерге биостатистика пәнінің міндеттері және даму
кезеңдері туралы негізгі түсінігін қалыптастыру; студенттерді медициналық
мәліметтердің типтерімен, түрлерімен таныстыру.
3. Дәрiс тезистерi:
Биостатистика – медицина, денсаулық сақтау және эпидемиологиядағы
ғылыми зерттеулерде статистикалық әдістерді қолданылуымен байланысты ғылыми
сала. Практикаға дәлелді медицинаның принциптерін ендіру медициналық жоғары
оқу орындарының қазіргі заманғы түлектері үшін биостатистиканы түсіну
қажеттілігінің қаншалықты маңызды екендігін айқындап отыр.
Биостатистика пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламаға биологиялық
статистика теориясының негіздері, таңдама тәсіл, статистикалық жорамалдарды
тексеру, стандарттау әдісі, дисперсиялық, регрессиялық, корреляциялық
талдаулар негіздері, зерттеулерді ұйымдастыру теориясы мен тәжірибені
жоспарлау негіздері енгізілді.
Медициналық статистика дегеніміз – қоғамдық тәжірибе саласы және жекеше
оқылатын маңызды пән. Ол жалпы статистиканың бір тармағы. Басқаша айтқанда,
медициналық статистика қоғамдық медициналық ғылым. Ол денсаулықты және
денсаулықты сақтау жұмысын сандық және сапалық жағынан зерттейді. Сонымен
қатар, статистиканың әдістері мен әдістемелері арнайы медициналық
мәселелерді де шешуге қолданылады. Кез-келген саладағы дәрігерлер мен
денсаулықты сақтауды ұйымдастырушылар үшін медициналық статистика
денсаулыққа, санитарлық және өндірістік тіршіліктік жағдайға сандық және
сапалық баға беруге қолданылатын негізгі құрал болып табылады.
Статистиканың ең бір маңызды міндетіне көріністер мен өзгерістердің
өзара байланысын анықтау жатады. Олардың байланысының екі түрі белгілі -
қызметі жағынан және коррсляциялық. Қызметі жағынан байланыста –
көріністердің белгілі бір көрсеткішіне, алдын ала белгілі екінші өзгергіш
көрсеткіші сәйкес келеді. Корреляциялық байланыста – бір белгінің
көрсеткшіне, баска бір белгінің бірнеше көрсеткіші тура келуі ықтимал.
Оларға дәрежелі корреляция және квадраттау әдісімен корреляциялау жатады.
Статистикада регрессия коэффициенті деген көрсеткіш бар. Ол бір көріністің
көрсеткіші бір рет өзгергенде, екіншісінің қалай өзгеретінін көрсетеді.
Алынған көрсеткіштерді талдау және әсерлеп көрсету мақсатында статистикада
графикалық бейнелер қолданылады. Олар диаграмма, картограмма және
картодиаграмма түрінде түсіріледі. Диаграммалардың сызықша, радиалды,
келемді, мүсінді және бағаналы түрлері бар
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы)
1. Биостатистика пәні мен міндеттері?
2. Биостатистиканың даму кезеңдері?
3. Медициналық статистиканың жіктелуі?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №2
1. Тақырыбы: Демографиялық көрсеткіштерді талдау және бағалау әдістері.
2.Мақсаты: Студенттерге демографиялық көрсеткіштерді талдау және бағалау
әдістері жөнінде толығырақ ақпарат беру
3. Дәріс тезистері:
Демография (грекше демос — халық) — белгілі бір халықтың, ұлттың,
ұлыстың, этникалық топтың санын, құрамы мен құрылымын, аумаққа бөлінуін,
өсу не кему динамикасын қоғамдық-тарихи жағдайлармен байланыстырып
зерттейтін әлеуметтік ғылым саласы. Демография адам популяциясын оның
көлемі мен құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және
этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және көші-
қон коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.
Демографиядағы ең басты мәселе – халықтың ұдайы өзгеруін, өсу
мөлшерін, дамуын анықтау. Халықтың ұдайы өзгерісі – ұрпақ алмасу, туу мен
өлу, яғни табиғи жағдай арқылы жүзеге асады. Белгілі бір аймақтағы халықтың
өсу мөлшерінің өзгеруі адамдардың басқа жерлерден көшіп келуі (иммиграция)
мен олардың бөтен аймақтарға қоныс аударуына (эмиграция), яғни халықтың
көшіп-қону қозғалысына да байланысты. Сондай-ақ халық санының өзгеруі
адамдардың жасына, отбасы жағдайына, балалар санына
немесе білім деңгейіне, мамандығына , әлеуметтік ахуалына орай бір күйден
екінші күйге, бір топтан екінші топқа ауысуына тәуелді. Кең мағынада
алғанда, халықтың ұдайы өзгерісі дегеніміз оның санының, құрамы мен
орналасуының табиғи жағдайларға және көші-қонның ықпалына қарай өзгеріп
отыруы. Отбасының құрылуы, оның дамуы мен күйреуі демографияда дербес мәнге
ие. Демографияда халықтың және оның бөліктерінің өзгеруі тек сан жағынан
ғана емес, сонымен қатар сапалық тұрғыдан да қарастырылады. Мыс., белгілі
бір жастағы адамдардың санының өзгеруімен қатар олардың тұлғалық дамып-
жетілуі, денсаулығындағы өзгерістері де назарға алынады. Демографияда
жекелеген адамдарға қатысты әр түрлі құбылыстар барлық халықтың да, сонымен
бірге дербес зерттеу нысаны ретінде оның белгілі бір топтарының да жай-
күйін сипаттауға пайдаланылады. Демографиялық процестердің өзара
байланыстарын, олардың әлеуметтік-экономикалық құбылыстарға тәуелділігін
және халық дамуының әлеуметік-экономикалық салдарын зерттей отырып,
демография халық саны мен сапасы өзгерісінің заңдылықтарын анықтайды.
Нақтылы қоғамдық ортада өтіп жатқан халық өзгерісін сол қоғам өмірінің
әлеуметтік-экономикалық жағдайлары айқындайды. Демография үшін бастысы –
халықтың қоғам дамуымен өзара ықпалдасуы болып табылады. Демография
әлеуметтік-экономикалық процесс заң дылықтарының жалпы халықтың ұдайы өсуіне
ықпалын ғана емес, керісінше халық өсімінің қоғам дамуына тигізетін әсерін
де зерттейді. Әсіресе, бұл жерде еңбек ресурстарының құрамы мен
қозғалысының, сондай-ақ халықтың тұтынушы ретіндегі үлес мөлшерінің терең
зерттелуі аса маңызды рөл атқарады. Зерттеулердің бұл саласын кейде
экономикалық демография деп атайды. Демографияның міндеттерінің бірі –
халықтың ұдайы өзгерісінің заңдылықтарын зерттеу
негізінде мемлекет тарапынан жүргізілетін демографиялық саясат негіздерін
тұжырымдау.
Демографиялық процестер қоғамда қалыптасқан белгілі бір әлеуметтік қарым-
қатынастарға негізделеді. Сондықтан халықты зерттеуде
демография саясат, экономика, медиц ина, математика, этнография, т.б.
бірқатар ғылымдармен тығыз байланыста болады. Олардың зерттеу әдістері мен
тәжірибелерін, материалдарын пайдалана отырып, демография өз тарапынан да
өзге ғылымдарға қажетті деректер береді. Демографиялық процестердің өзіндік
ерекшеліктері, көбінесе халықтың табиғи қозғалыстары демографияның өзіндік
зерттеу әдістерін қалыптастыруға негіз болды. Олар: әр түрлі буын өкілдері
үшін жас айырымы көрсеткіштерін жасау арқылы дәл сол уақыттағы даму-
құлдырау заңдылықтарын көрсететін гипотетикалық ұрпақ әдісі; когорт
әдісі (адамдардың нақтылы буынының дамуын зерттеу); потенциалды демография
әдісі, т.б. демографияда ғылымның басқа салаларындағыдай болжамдар жасау,
оларды деректер арқылы тексеру және соның негізінде ғылым қорытынды жасау
қажет. Көбінесе халықтың санын ұйымдастырылған статистика жолымен есептеу
әдісі қолданылады. Сондай-ақ демографиялық коэффициенттерді пайд алану,
оларды салыстыру, салғастыру тәсілдері де демографияның өзіндік зерттеу
әдістерінің бірінен саналады. Демография ғылымының негізін салушы – ағылшын
ғалымы Дж. Граунт. Ол алғаш рет Лондондағы тіркелген адам өлімдерінің
бірнеше жылдық жазбалары негізінде халық арасындағы өлудің көрсеткішін
жасауға және оның заңдылықтарын анықтауға талпыныс жасаған.
Демографиялық күрт өсу (Демографический взрыв; грек, demos— халық, grapho
— жазамын) — әлеуметтік- экономикалық немесе жалпы экологиялық жағдайлардың
жақсаруымен байланысты халық санының күрт өсуі.
XX ғасырдағы адамзаттың санының жылдам артуын демографиялық жарылыс деп
атайды. Соңғы 100 жылдағы өсiмге Жердегi қазiр өмiр сүретiн адамдардың 34-
i сәйкес келедi. Ғасырдың екiншi жартысында әр он жыл сайын жылдық өсiм
шамамен 10 млн-ға артып отырды. 50-жылдары 53,3 млн болса, 60-жыларда —
66,7 млн, 70-жылдарда — 70,3 млн. 80-жылдарда 86,4 млн адам болды. Адам
санының 1 млрд.-тан — 2 млрд.-қа өсуi үшiн 107 жыл қажет болса (1820-1927
ж), ол 3 млрд.-қа дейiн — 32 жыл (1959 ж). 4 млрд.-қа — 15 жыл (1974), 5
млрд.-қа — 13 жыл (1987), 6 млрд.-қа — 12 жыл (1999), халық санының соңғы
рет екi еселенуiне небәрi 38 жыл қажет болды.
Демография сатылары .Халық санының өзгеру сипатына қарай 4 сатыға бөледі.
Бiрiнші сатысы кезiнде өлiм мен туу күрт төмендейдi бiрақ өлiм
коэффициентiнің төмендеуi туу коэффициентiнiң төмендеуiнен алда болады.
Сондықтан, халықтың өсiмi артады. Мұндай жағдай көптеген дамушы
елдерде қалыптасып отыр, ал дамыған елдер бұл кезеңнен XX ғасырдың
ортасында өтiп кеттi.
Екiнші сатысында өлім минимумға жетедi де, одан төмендемейдi, бiрақ туу
төмендей бередi. Сондықтан, халық өсімі баяулайды.
Үшіншi сатысында халықтың қартаюына байлан ысты өлім коэффициентi артады,
сонымен қатар туудың төмендеуi баяулайды. Үшiнші сатының соңына қарай туу
коэффициентi халықтың жай көбеюiнiң деңгейiне жақындайды, ал өлiм
коэффициентi бұл деңгейден төмен болып қалады, себебi халықтың жастық
құрамы әлi де тұрақты емес. Экономикалық жағынан дамыған елдер өтпелi
кезеңнiң осы сатысына жақын.
Төртiншi сатысында өлiм коэффициентi арта отырып, туу коэффициентіне
жақындайды да, демографиялық тұрақтану аяқталады
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы):
1. Демографияның ең басты мәселесі?
2. Демография сатылары?
3. Демографиялық күрт өсу дегеніміз не?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №3
1. Тақырыбы: Мәлімет түрлері (үздіксіз, дискретті және санатты).
2.Мақсаты: Студенттерді мәлімет түрлерімен (үздіксіз, дискретті және
санатты) таныстыру.
3. Дәрiс тезистерi:
Кездейсоқ шама – ықтималдық теориясының негізгі ұғымдарының
бірі.Кездейсоқ шама – жағдайға тәуелді белгілі бір ықтималдығы бар әр түрлі
мән алатын қандай да бір шама. Кездейсоқ шаманың маңызды сипаттамасының
біріне оның таралу (үлестірілу) ықтималдығы жатады. Егер Х кездейсоқ шамасы
шекті не шексіз әр түрлі х1, х2, ... хn, ... мәндер тізбегін қабылдаса,
онда X кездейсоқ шамасының таралу ықтималдығы (таралу заңы) сол х1, х2, ...
хn, ... мәндері мен оларға сәйкесті p1, p2, ..., pn,
... ықтималдықтарды =[a, b] кесіндісі үшін a(көрсету арқылы беріледі.
Кездейсоқ шаманың мұндай түрі дискретті кездейсоқ шама деп аталады. Басқа
бір жағдайларда таралу ықтималдығы әрбір xb теңсіздігінің PХ(a,
b) ықтималдығын көрсету арқылы беріледі. Әсіресе кездейсоқ шама.
үшін: PХ(a, b)=(x)dx теңдігін қанағаттандыратын pХ(x) функциясы (ықтималдық
тығыздығы) табылатын жағдайлар жиі кездеседі. Кездейсоқ шаманың мұндай
түрі үздіксіз кездейсоқ шама деп аталады. Кездейсоқ шама таралу
ықтималдығының кейбір жалпы қасиеттері онша көп емес сандық сипаттамалар
мөлшерімен жеткілікті дәрежеде толық сипатталады. Ондай сипаттамалардың
қатарына Х кездейсоқ шамасының математикалық үміті (EХ) және
оның дисперсиясы (DХ) жатады. Кездейсоқ шамалар ұғымы. Кездейсоқ себептер
нәтижесінде сандық мәні өзгеріп, оны анықтауға мұмкін емес болатын
шамалармен жиі-жиі кездесіп отырдық. Оған төмендегі мысалдар айғақ.
1-мысал. Жаңа туған 50 нәрестенің нешеуі ұл бала болуы мұмкін?
Жаңа туған 50 нәрестенің нешеуі ұл болуын алдын-ала айта алмаймыз.
Өйткені ескеруге мұмкін емес көптеген себептер нәтижесінде нәрестенің ұл
бала болу саны 0,1,2,...,50 болып өзгеріп отырады. Бұлар кездейсоқ
шаманың қабылдайтын мұмкін мәндері болады.
2-мысал. Кез келген мақта қауашағында неше шит болуы мұмкін?
Қауашақта неше шит болуын алдын- ала айта алмаймыз, яғни бұл кездейсоқ
шама. Ал қауашақтағы шит саны 1,2,3,...,n болуы сол кездейсоқ шаманың
қабылдайтын мұмкін мәндері.
3-мысал. Ойын кубын лақтырғанда ұпай санының пайда болуын алдын-ала
айта алмаймыз.
Бұл мысалда ұпай саны- кездейсоқ шама, куб жақтарын
көрсететін 1,2,3,4,5,6 сандары- кездейсоқ шаманың қабылдайтын мұмкін
мәндер .
4-мысал. Қолдағы лотереяның ұтыс мөлшерін білмейміз.
Лотереяның ұтыс мүлшерін- кездейсоқ шама, ал оның ұту мөлшерінің түрлі
мәндері- сол кездейсоқ шама қабылдайтын мұмкін мәндер.
Бұл келтірілген мысалдардың бәрінде де қарастырып отырған шаманың пайда
болуын алдын ала айтуға мүмкін емес. Өйткені, оның өзгеруі қандай да
ескеруге болмайтын кездейсоқ себептерге байланысты. Сондықтан да олардың
қабылдайтын мәндері әр түрлі, мәселен, бірінші мысалда 0,1,2,...,50,
екіншіде 1,2,3,...,n, үшіншіде - 1,2,3,4,5,6 сандары және т.с.с.
Дискрет кездейсоқ шама - әр мәнінің пайда болу ықтималдылығы
көрсетілген дискрет шама.
Үзіліссіз кездейсоқ шама - ықтимапдықтың тығыздық функциясы көрсетілген
кездейсоқ шама.
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы)
1. Кездейсоқ шама дегеніміз не?
2. Дискрет кездейсоқ шама дегеніміз не?
3. Үзіліссіз кездейсоқ шама дегеніміз не?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №4
1. Тақырыбы: Абсолютті және салыстырмалы шамалар.
2. Мақсаты: Студенттерді абсолютті және салыстырмалы шамалармен
таныстыру.
3. Дәрiс тезистерi:
Жалпы немесе топтық фактілер жиынтығын баяндайтын көрсеткіштерді
статистикада тұжырымдау көрсеткіштері дейді. Олардың абсолютті,
салыстырмалы және орташама деп аталатын түрлері болады. Алғашқы түрі
абсолютті шама статистикалық жинау кезінде алынады. Ал салыстырмалы және
орта шама абсолютті шама негізінде есептелініп алынады.
Абсолютті шамалар дегеніміз – қоғамдық құбылыстар мен процесстердің
өлшемін, аумағын деңгейін білдіретін көрсеткіштер. Жоспарлау органдарына
халықтың саны, шикізат қоры, кәсіподақтың қуаты, жұмысшылар саны және
басқалары жөнінде абсолютті көрсеткіштер аса қажет. Абсолютті шамалар есеп
мәліметтерінде шаруашылық, экономикалық талдауларда кеңінен қолданылады.
Салыстырмалы қатысты шамалары деп бір уақытта әр түрлі обьектілерге немесе
әр түрлі аймақтарға жататын бір тектес, аттас шамалардың қатынасын
көрсетуді айтады. Салыстырмалы қатысты шамалардың өлшем бірліктері
коэффициентпен немесе процентпен беріледі және салыстырып отырған
көрсеткіштердің бірбірінен қанша есеге көбейгендіін не азайғандығын
көрнекті түрде көрсетеді. Сондықтанда, оны кейбір жағдайларда көрнекті
қатысты шамалар деп те атайды.
Дәрежелік қатысты шамалар дегеніміз-әлеуметтік-экономикалық құбылыстардың
даму немесе кему процестерін жан басына шаққандағы шығатын көрсеткіштермен
көрсете білу. Мысалы, жан басына шаққанда келетін халық шаруашылығы
өнімдерінің көлемі, ұлттық табыс пен ұлттық байлықтың көлемі және
т.б.Сонымен, жоғарыда көрсетілген нақты және қатысты шамалардың қайсы түрін
қолдану керек екендігін анықтау үшін, сол берілген көрсеткіштердің сандық
мәндеріне көңіл бөлуіміз керек және оның саралану маңызын анықтауымыз
қажет.
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы)
1. Абсолютті шама дегеніміз не?
2 Салыстырмалы шама дегеніміз не?
3. Абсолютті шама мен салыстырмалы шаманың өлшем бірліктері?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №5
1. Тақырыбы: Динамикалық қатар. Динамикалық қатардың түрі,
деңгейі.Теңестіру әдістері. Негізгі көрсеткіштер.
2.Мақсаты: Студенттерді динамикалық қатардың түрі, деңгейі,теңестіру
әдістерімен таныстыру.
3. Дәріс тезистері:
Динамикалық қатарлар
Уақытқа байланысты қоғамдық құбылыстар үнемі өзгеріп отырады. Осы
процестерді зерттеу үшін динамикалық қатарларды құрады.
Динамикалық қатарлар деп - уақытқа байланысты құбылыстардың өзгеруін
сипаттайтын көрсеткіштердің уақыт бойынша орналасқан қатарын айтады.
Динамикалық қатарлар негізгі екі элементтен тұрады:
уақыт көрсеткіштері – t және қатарлардың деңгейі – У.
Уақыт көрсеткіштері арқылы күн, ай, тоқсан, жыл сияқты уақыт мезгілдері
көрсетіледі.
Қатар деңгейі деп құбылыстың шамасын сипаттайтын көрсеткіштің белгілі бір
уақыттағы сандық мәнін айтады.
Уақыт көрсеткіштеріне байланысты динамикалық қатарлар мезеттік және
интервалды болып бөлінеді.
Мезеттік қатарда қатардың деңгейі құбылысты белгілі бір уақыт мезгіліне
байланысты сипаттайды. Мысалы: оқу жылының басындағы студенттер саны, жыл
аяғындағы жұмысшылар саны және т.б.
Интервалды қатарда қатардың деңгейі құбылысты белгілі бір уақыт аралығына
байланысты сипаттайды.
Зерттелетін көрсеткіштерге байланысты динамикалық қатарлардың мынадай
түрлері болады:
1. абсолютті шамалардың қатарлары;
2. қатысты шамалардың қатарлары;
3. орташа шамалардың қатарлары.
Динамикалық қатарларды зерттеу арқылы мынадай міндеттер шешіледі:
1. зерттелетін құбылыстардың уақытқа байланысты өзгеруі сипатталады;
2. зерттелетін құбылыстардың динамикасына статистикалық көрсеткіштер
жүйесі арқылы талдау жүргізіледі;
3. динамиканың негізгі даму бағыты (тренд) айқындалады;
4. маусымдық ауытқулар зерттеледі;
5. болжам (интерполяция және экстраполяция) жасалады.
Динамиканың аналитикалық көрсеткіштері
Динамикалық қатарлардың деңгейлерін салыстыру нәтижесінде аналитикалық
туынды көрсеткіштер есептеледі.Олар тізбектік және базалық тәсілдермен
анықталады. Тізбектік тәсілді қолданғанда, ағымдағы қатардың әрбір деңгейі
оның алдыңғы уақыттағы деңгейімен салыстырылады. Ал базалық тәсілде әрбір
қатардың деңгейі белгілі бір тұрақты базалық уақыттың деңгейімен
салыстырылады.
Статистикада динамикалық қатарларды есептегенде мынадай аналитикалық туынды
көрсеткіштер қолданылады:
1. Абсолютті өсім () – салыстырылып отырған көрсеткіш деңгейлерінің
айырмасы. Абсолютті өсімнің мәні оң немесе теріс шамаға немесе нөлге тең
болуы мүмкін. :
а) базалық абсолютті өсім () – әр уақыттағы қатардың деңгейінен Yi белгілі
бір тұрақты базалық уақыттың деңгейін Y0 шегеру арқылы есептеледі:
б) тізбектік абсолютті өсім – салыстырылатын уақыттың деңгейінен ()
алдында тұрған уақыттың деңгейін () шегереді:
мұнда – ағымдағы мерзімдегі көрсеткіш мәні;
– базалық мерзімдегі көрсеткіш мәні;
– ағымдағы мерзімнің алдында тұрған мерзімнің көрсеткіш мәні.
2. Өсу қарқыны (Ө) – екі уақыт көрсеткіштерінің қатынасы. Өсу қарқыны
коэффициентпен немесе процентпен өлшенеді:
а) базалық өсу қарқыны (Ө) – әр уақыттағы қатардың деңгейін Yi белгілі бір
тұрақты базалық уақыттың деңгейіне Y0
арқылы есептеледі:
б) тізбектік өсу қарқыны – салыстырылатын уақыттың деңгейін () алдында
тұрған уақыттың деңгейіне () бөледі. Ө (68)
Өсу қарқыны салыстырылатын деңгей базалық деңгейден неше есе артық екенін
немесе салыстырылатын деңгейі базалық деңгейдің неше процентін құрайтынын
көрсетеді.
Базалық және тізбектік тәсілмен есептелінген өсу қарқындарының арасында
мынадай байланыс болады:
m- өсім қарқыны
n- элемент саны
3. Өсім қарқыны (Ө) – абсолютті өсімнің салыстырылатын деңгейге қатынасы.
Ол абсолютті өсімді қатысты шамалармен сипаттайды:
а) базалық өсім қарқыны - базалық абсолютті өсімнің базалық деңгейге
қатынасымен есептеледі ():
(69)
б) тізбектік өсім қарқыны ()– тізбекті абсолютті өсімнің алдында тұрған
уақыттың деңгейіне ()қатынасымен есептеледі:
(70 )
Өсу қарқыны мен өсім қарқыны көрсеткіштерінің арасында мынадай байланыс
болады: өсім қарқыны әрқашан өсу қарқынынан, егер коэффициентпен берілсе
бір бірлікке, ал процентпен берілсе 100 % - ға аз болады:
; (71 )
; (72 )
. (73)
4. Үдемелі даму:
а) абсолютті – тізбектелген тәсілмен есептелген ағымдағы кезеңдегі
абсолютті өсімнің мәнінен базалық кезеңдегі абсолютті өсімнің мәнін
шегереді:
, (71 )
Көрсеткіш теріс мән қабылдаса, онда дамудың баяулағанын білдіреді. Дамудың
мәні нөлге тең болса, түзу сызықты тенденцияны сипаттайды. Тұрақты даму
параболалық тенденцияны сипаттайды.
б) қатысты – тізбектелген тәсілмен есептелген ағымдағы кезеңдегі өсім
қарқынының мәнін базалық кезеңдегі өсім қарқынының мәніне бөледі:
, (72 )
5. Үдеу қарқыны (Үқ) – тізбектік абсолюттік өсімдердің базалық мерзімдегі
көрсеткіштің мәніне қатынасымен есептеледі:
Үқі ,
(73 )
6. Бір проценттік өсімнің абсолюттік мәні (К1%) – тізбектелген тәсілмен
есептелген абсолюттік өсім мәнінің процентпен берілген өсім қарқынының
мәніне қатынасымен есептеледі. Бұл көрсеткішті басқа тәсілмен де есептеуге
болады. Ол үшін алдыңғы қатардың дәрежесінің мәнін 100-ге бөледі:
К1%. (74
)
Бір проценттік өсімнің абсолюттік мәні өсімнің әрбір процентінің абсолютті
мәні қалай және қаншаға өзгергенін көрсетеді.
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы):
1. Динамикалық қатар дегеніміз не?
2. Динамикалық қатардың түрлері?
3. Динамиканың аналитикалық көрсеткіштері?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №6
1.Тақырыбы: Корреляциялық талдау. Тәжірибелік маңызы. Корреляция
коэффициенті. Квадраттау әдісі. Дәрежелеу әдісі.
2.Мақсаты:Студенттерге корреляциялық талдау,корреляция
коэффициенті,квадраттау әдісі туралы түсінік беру.
3. Дәрiс тезистерi:
Корреляция көне латын тілінен аударғанда correlatіo – ара қатынас
деген мағынаны білдіреді. Корреляциялық талдаудың негізгі міндеті -
зерттелінетін қасиеттерің (шамалардың) арасындағы заңдылықтарды табу. Ол
үшін байланыстың математикалық түрі және "тығыздығы" анықталынады.
Екі қасиеттің арасындағы сызықты тәуелділікті сипаттайтын шама -
корреляциялық коэффициент "r", оның мәндері -1 мен +1 аралығында жатады.
Плюс таңбасы оң байланыстылықты, минус таңбасы теріс байланыстылықты
көрсетеді.Көптеген факторлардың өзара байланыс ортасында кездейсоқ бір ғана
жағдайға сәйкес олардың арасындағы тәуелділікті айқындау мүмкін емес.
Сондықтан көптеген стохастикалық байланыстардың жиынтығын қарастыру арқылы
тәуелділікке тұжырымдама жасауға болады.Корреляция сөзі ара қатынас,
сәйкестік мағынасын береді. Нәтижелік және жәй факторлардың статистикалық
байланыс мәліметтері арқылы анықталған орташа мәндерінің арасындағы
тәуелділікті – корреляциялық байланыс деп атайды.Басқа сөзбен айтқанда,
корреляциялық байланысты орташа мәндердің функционалдық байланысы түрде
қарастыруға болады. Мысалы, жоғарыдағы мәліметтердің орташа мәндері арқылы
мынадай тұжырымдама жасауға болады. Фирма өткен жылдың мәліметтері бойынша
ай сайын орташа тауарды 27 мың тенгеден сатып 21 млн тенге табыс алып
отырды. Факторлардың арасындағы байланыстың бағыты тура және кері болуы
мүмкін. Тура байланыста факторлар бірыңғай өседі немесе кемиді. Кері
байланыста қарама қарсы бағытта өзгереді.
Байланыстардың аналитикалық өрнектелуі сызықты және сызықты емес болады.
Жалпы факторлар арасындағы байланыстың себеп салдарын анықтау үшін
корреляциялық және регрессиялық анализ қолданылады.
Жалпы регрессия термині құлдырау мағынасын береді, әр түрлі себептерден
фактордың сандық мәнінің құлдырауы регрессияны көрсетеді. Бірақ
экономикалық көрсеткіштер уақыт периодында әр түрлі себептерден бірде өсіп,
бірде кемуі мүмкін. Басқаша айтқанда, экономикада бір фактордың сандық
мәнінің өзгеруі, екінші фактордың сандық мәнінің өзгеруіне әкеледі. Осындай
бір жақты кездейсоқ шамалардың арасындағы сандық тәуелділікті регрессия деп
қабылдаймыз. Ал регрессия аналитикалық түрде функцияның көмегімен
айқындалады.
Регрессия бір факторлы (жұп) және көпфакторлы (көптік) болуы
мүмкін.Регрессия корреляциямен тығыз байланысты. Корреляция факторлар
арасындағы байланыс тығыздығын анықтайды.
Корреляцияның регрессия сияқты бірнеше түрлері бар:
1. Корреляция бағына қатысты оң және теріс болады.
2. Факторлар санына қатысты – жұп және көптік болады.
3. Байланыс формасына қатысты – сызықты және сызықты емес болады.
Корреляциялық байланысты зерттеуді корреляциялық анализ деп атаймыз, ал
біржақты стохастикалық тәуелділікті зерттеуді регрессиялық анализ деп
атайды.
Ең кіші квадраттар әдісі— қателер теориясының белгісіз шамаларды кездейсоқ
қателері бар өлшеулердің нәтижесін бағалау үшін қолданатын әдістерінің
бірі. Ең кіші квадраттар әдісі берілген функцияларды олардан гөрі қарапайым
функциялар арқылы жуықтап өрнектеу үшін де пайдаланылады. Бұл әдісті 1794 —
95 ж. ‘’К.Гаусс’’ және 1805 — 06 ж. француз математигі ‘’А.Лежандр’’ (1875
— 1961) ұсынған. Ең кіші квадраттар әдісі алғашқыда астрономия және
геодезия бақылаулардың нәтижесін өңдеу үшін қолданылды. Бірақ оның дәл
математикалық негіздемесін жасап, қолданылу шекарасын көрсетіп берген орыс
ғалымдары А.А. Марков (1856 — 1922) пен А.Н. Колмогоров )2 қателік
квадратына пропорционал болады деген пайымдауға негізделген. Мұндай
жағдайда, “шығынының” орташа мәні ең кіші болатындай Х шамасының жүйелі
қатесін тиімді баға деп есептеуге болады. Міне, осы талап Ең кіші
квадраттар әдісінің негізіне алынады. Ал, жалпы жағдайда, Х шамасының Ең
кіші квадраттар әдісі мағынасындағы тиімді бағасын іздеу күрделі есеп.
Сондықтан практикада бұл есептің ауқымын тарылта отырып, Х ретінде
бақылаулар нәтижесінен алынатын жүйелі қатесі болмайтын сызықтық функция
таңдалады және ол функцияның барлық сызықтық функциялар класындағы
“шығынының” орташа мәні ең кіші болуы тиіс. Егер бақылаулардың орташа қат()
дәл мәнін (белгісіз) оның бақылаулар нәтижесінде есептелген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пәннің атауы: АП 09 Биостатистика және зерттеу жұмысының нәтижелерін
рәсімдеу
Мамандығы: 0302000 Мейіргерісі
Біліктілігі: 0302054 Қолданбалы бакалавр
Курс: 1 курс
Семестр: 2 семестр
Барлық сағаттардыңкредиттердің жалпы жүктемесі KZ: 120сағ 4кредит
Шымкент, 2020 ж.
ПЦК Әлеуметтік медициналық сақтандыру және қоғамдық денсаулық
кафедрасының мәжілісінде қаралды және ұсынылды
хаттама № _____ 2020ж ____
ПЦК төрағасы Әлеуметтік медициналық сақтандыру және қоғамдық денсаулық
кафедрасының меңгерушісі,
м.ғ.к., доцент м.а. ________________Сәрсенбаева Г.Ж.
Дәріс №1
1. Тақырыбы: Биостатистикаға кіріспе. Пәні және зерттеу әдістері.
2. Мақсаты: студенттерге биостатистика пәнінің міндеттері және даму
кезеңдері туралы негізгі түсінігін қалыптастыру; студенттерді медициналық
мәліметтердің типтерімен, түрлерімен таныстыру.
3. Дәрiс тезистерi:
Биостатистика – медицина, денсаулық сақтау және эпидемиологиядағы
ғылыми зерттеулерде статистикалық әдістерді қолданылуымен байланысты ғылыми
сала. Практикаға дәлелді медицинаның принциптерін ендіру медициналық жоғары
оқу орындарының қазіргі заманғы түлектері үшін биостатистиканы түсіну
қажеттілігінің қаншалықты маңызды екендігін айқындап отыр.
Биостатистика пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламаға биологиялық
статистика теориясының негіздері, таңдама тәсіл, статистикалық жорамалдарды
тексеру, стандарттау әдісі, дисперсиялық, регрессиялық, корреляциялық
талдаулар негіздері, зерттеулерді ұйымдастыру теориясы мен тәжірибені
жоспарлау негіздері енгізілді.
Медициналық статистика дегеніміз – қоғамдық тәжірибе саласы және жекеше
оқылатын маңызды пән. Ол жалпы статистиканың бір тармағы. Басқаша айтқанда,
медициналық статистика қоғамдық медициналық ғылым. Ол денсаулықты және
денсаулықты сақтау жұмысын сандық және сапалық жағынан зерттейді. Сонымен
қатар, статистиканың әдістері мен әдістемелері арнайы медициналық
мәселелерді де шешуге қолданылады. Кез-келген саладағы дәрігерлер мен
денсаулықты сақтауды ұйымдастырушылар үшін медициналық статистика
денсаулыққа, санитарлық және өндірістік тіршіліктік жағдайға сандық және
сапалық баға беруге қолданылатын негізгі құрал болып табылады.
Статистиканың ең бір маңызды міндетіне көріністер мен өзгерістердің
өзара байланысын анықтау жатады. Олардың байланысының екі түрі белгілі -
қызметі жағынан және коррсляциялық. Қызметі жағынан байланыста –
көріністердің белгілі бір көрсеткішіне, алдын ала белгілі екінші өзгергіш
көрсеткіші сәйкес келеді. Корреляциялық байланыста – бір белгінің
көрсеткшіне, баска бір белгінің бірнеше көрсеткіші тура келуі ықтимал.
Оларға дәрежелі корреляция және квадраттау әдісімен корреляциялау жатады.
Статистикада регрессия коэффициенті деген көрсеткіш бар. Ол бір көріністің
көрсеткіші бір рет өзгергенде, екіншісінің қалай өзгеретінін көрсетеді.
Алынған көрсеткіштерді талдау және әсерлеп көрсету мақсатында статистикада
графикалық бейнелер қолданылады. Олар диаграмма, картограмма және
картодиаграмма түрінде түсіріледі. Диаграммалардың сызықша, радиалды,
келемді, мүсінді және бағаналы түрлері бар
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы)
1. Биостатистика пәні мен міндеттері?
2. Биостатистиканың даму кезеңдері?
3. Медициналық статистиканың жіктелуі?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №2
1. Тақырыбы: Демографиялық көрсеткіштерді талдау және бағалау әдістері.
2.Мақсаты: Студенттерге демографиялық көрсеткіштерді талдау және бағалау
әдістері жөнінде толығырақ ақпарат беру
3. Дәріс тезистері:
Демография (грекше демос — халық) — белгілі бір халықтың, ұлттың,
ұлыстың, этникалық топтың санын, құрамы мен құрылымын, аумаққа бөлінуін,
өсу не кему динамикасын қоғамдық-тарихи жағдайлармен байланыстырып
зерттейтін әлеуметтік ғылым саласы. Демография адам популяциясын оның
көлемі мен құрылымына сәйкес, яғни жынысы, жасы, отбасылық жағдайы және
этникалық шығу тегі бойынша, сондай-ақ, осы популяцияның туу, өлу және көші-
қон коэффициенттеріндегі өзгеруі тұрғысынан статистикалық зерттеу.
Демографиядағы ең басты мәселе – халықтың ұдайы өзгеруін, өсу
мөлшерін, дамуын анықтау. Халықтың ұдайы өзгерісі – ұрпақ алмасу, туу мен
өлу, яғни табиғи жағдай арқылы жүзеге асады. Белгілі бір аймақтағы халықтың
өсу мөлшерінің өзгеруі адамдардың басқа жерлерден көшіп келуі (иммиграция)
мен олардың бөтен аймақтарға қоныс аударуына (эмиграция), яғни халықтың
көшіп-қону қозғалысына да байланысты. Сондай-ақ халық санының өзгеруі
адамдардың жасына, отбасы жағдайына, балалар санына
немесе білім деңгейіне, мамандығына , әлеуметтік ахуалына орай бір күйден
екінші күйге, бір топтан екінші топқа ауысуына тәуелді. Кең мағынада
алғанда, халықтың ұдайы өзгерісі дегеніміз оның санының, құрамы мен
орналасуының табиғи жағдайларға және көші-қонның ықпалына қарай өзгеріп
отыруы. Отбасының құрылуы, оның дамуы мен күйреуі демографияда дербес мәнге
ие. Демографияда халықтың және оның бөліктерінің өзгеруі тек сан жағынан
ғана емес, сонымен қатар сапалық тұрғыдан да қарастырылады. Мыс., белгілі
бір жастағы адамдардың санының өзгеруімен қатар олардың тұлғалық дамып-
жетілуі, денсаулығындағы өзгерістері де назарға алынады. Демографияда
жекелеген адамдарға қатысты әр түрлі құбылыстар барлық халықтың да, сонымен
бірге дербес зерттеу нысаны ретінде оның белгілі бір топтарының да жай-
күйін сипаттауға пайдаланылады. Демографиялық процестердің өзара
байланыстарын, олардың әлеуметтік-экономикалық құбылыстарға тәуелділігін
және халық дамуының әлеуметік-экономикалық салдарын зерттей отырып,
демография халық саны мен сапасы өзгерісінің заңдылықтарын анықтайды.
Нақтылы қоғамдық ортада өтіп жатқан халық өзгерісін сол қоғам өмірінің
әлеуметтік-экономикалық жағдайлары айқындайды. Демография үшін бастысы –
халықтың қоғам дамуымен өзара ықпалдасуы болып табылады. Демография
әлеуметтік-экономикалық процесс заң дылықтарының жалпы халықтың ұдайы өсуіне
ықпалын ғана емес, керісінше халық өсімінің қоғам дамуына тигізетін әсерін
де зерттейді. Әсіресе, бұл жерде еңбек ресурстарының құрамы мен
қозғалысының, сондай-ақ халықтың тұтынушы ретіндегі үлес мөлшерінің терең
зерттелуі аса маңызды рөл атқарады. Зерттеулердің бұл саласын кейде
экономикалық демография деп атайды. Демографияның міндеттерінің бірі –
халықтың ұдайы өзгерісінің заңдылықтарын зерттеу
негізінде мемлекет тарапынан жүргізілетін демографиялық саясат негіздерін
тұжырымдау.
Демографиялық процестер қоғамда қалыптасқан белгілі бір әлеуметтік қарым-
қатынастарға негізделеді. Сондықтан халықты зерттеуде
демография саясат, экономика, медиц ина, математика, этнография, т.б.
бірқатар ғылымдармен тығыз байланыста болады. Олардың зерттеу әдістері мен
тәжірибелерін, материалдарын пайдалана отырып, демография өз тарапынан да
өзге ғылымдарға қажетті деректер береді. Демографиялық процестердің өзіндік
ерекшеліктері, көбінесе халықтың табиғи қозғалыстары демографияның өзіндік
зерттеу әдістерін қалыптастыруға негіз болды. Олар: әр түрлі буын өкілдері
үшін жас айырымы көрсеткіштерін жасау арқылы дәл сол уақыттағы даму-
құлдырау заңдылықтарын көрсететін гипотетикалық ұрпақ әдісі; когорт
әдісі (адамдардың нақтылы буынының дамуын зерттеу); потенциалды демография
әдісі, т.б. демографияда ғылымның басқа салаларындағыдай болжамдар жасау,
оларды деректер арқылы тексеру және соның негізінде ғылым қорытынды жасау
қажет. Көбінесе халықтың санын ұйымдастырылған статистика жолымен есептеу
әдісі қолданылады. Сондай-ақ демографиялық коэффициенттерді пайд алану,
оларды салыстыру, салғастыру тәсілдері де демографияның өзіндік зерттеу
әдістерінің бірінен саналады. Демография ғылымының негізін салушы – ағылшын
ғалымы Дж. Граунт. Ол алғаш рет Лондондағы тіркелген адам өлімдерінің
бірнеше жылдық жазбалары негізінде халық арасындағы өлудің көрсеткішін
жасауға және оның заңдылықтарын анықтауға талпыныс жасаған.
Демографиялық күрт өсу (Демографический взрыв; грек, demos— халық, grapho
— жазамын) — әлеуметтік- экономикалық немесе жалпы экологиялық жағдайлардың
жақсаруымен байланысты халық санының күрт өсуі.
XX ғасырдағы адамзаттың санының жылдам артуын демографиялық жарылыс деп
атайды. Соңғы 100 жылдағы өсiмге Жердегi қазiр өмiр сүретiн адамдардың 34-
i сәйкес келедi. Ғасырдың екiншi жартысында әр он жыл сайын жылдық өсiм
шамамен 10 млн-ға артып отырды. 50-жылдары 53,3 млн болса, 60-жыларда —
66,7 млн, 70-жылдарда — 70,3 млн. 80-жылдарда 86,4 млн адам болды. Адам
санының 1 млрд.-тан — 2 млрд.-қа өсуi үшiн 107 жыл қажет болса (1820-1927
ж), ол 3 млрд.-қа дейiн — 32 жыл (1959 ж). 4 млрд.-қа — 15 жыл (1974), 5
млрд.-қа — 13 жыл (1987), 6 млрд.-қа — 12 жыл (1999), халық санының соңғы
рет екi еселенуiне небәрi 38 жыл қажет болды.
Демография сатылары .Халық санының өзгеру сипатына қарай 4 сатыға бөледі.
Бiрiнші сатысы кезiнде өлiм мен туу күрт төмендейдi бiрақ өлiм
коэффициентiнің төмендеуi туу коэффициентiнiң төмендеуiнен алда болады.
Сондықтан, халықтың өсiмi артады. Мұндай жағдай көптеген дамушы
елдерде қалыптасып отыр, ал дамыған елдер бұл кезеңнен XX ғасырдың
ортасында өтiп кеттi.
Екiнші сатысында өлім минимумға жетедi де, одан төмендемейдi, бiрақ туу
төмендей бередi. Сондықтан, халық өсімі баяулайды.
Үшіншi сатысында халықтың қартаюына байлан ысты өлім коэффициентi артады,
сонымен қатар туудың төмендеуi баяулайды. Үшiнші сатының соңына қарай туу
коэффициентi халықтың жай көбеюiнiң деңгейiне жақындайды, ал өлiм
коэффициентi бұл деңгейден төмен болып қалады, себебi халықтың жастық
құрамы әлi де тұрақты емес. Экономикалық жағынан дамыған елдер өтпелi
кезеңнiң осы сатысына жақын.
Төртiншi сатысында өлiм коэффициентi арта отырып, туу коэффициентіне
жақындайды да, демографиялық тұрақтану аяқталады
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы):
1. Демографияның ең басты мәселесі?
2. Демография сатылары?
3. Демографиялық күрт өсу дегеніміз не?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №3
1. Тақырыбы: Мәлімет түрлері (үздіксіз, дискретті және санатты).
2.Мақсаты: Студенттерді мәлімет түрлерімен (үздіксіз, дискретті және
санатты) таныстыру.
3. Дәрiс тезистерi:
Кездейсоқ шама – ықтималдық теориясының негізгі ұғымдарының
бірі.Кездейсоқ шама – жағдайға тәуелді белгілі бір ықтималдығы бар әр түрлі
мән алатын қандай да бір шама. Кездейсоқ шаманың маңызды сипаттамасының
біріне оның таралу (үлестірілу) ықтималдығы жатады. Егер Х кездейсоқ шамасы
шекті не шексіз әр түрлі х1, х2, ... хn, ... мәндер тізбегін қабылдаса,
онда X кездейсоқ шамасының таралу ықтималдығы (таралу заңы) сол х1, х2, ...
хn, ... мәндері мен оларға сәйкесті p1, p2, ..., pn,
... ықтималдықтарды =[a, b] кесіндісі үшін a(көрсету арқылы беріледі.
Кездейсоқ шаманың мұндай түрі дискретті кездейсоқ шама деп аталады. Басқа
бір жағдайларда таралу ықтималдығы әрбір xb теңсіздігінің PХ(a,
b) ықтималдығын көрсету арқылы беріледі. Әсіресе кездейсоқ шама.
үшін: PХ(a, b)=(x)dx теңдігін қанағаттандыратын pХ(x) функциясы (ықтималдық
тығыздығы) табылатын жағдайлар жиі кездеседі. Кездейсоқ шаманың мұндай
түрі үздіксіз кездейсоқ шама деп аталады. Кездейсоқ шама таралу
ықтималдығының кейбір жалпы қасиеттері онша көп емес сандық сипаттамалар
мөлшерімен жеткілікті дәрежеде толық сипатталады. Ондай сипаттамалардың
қатарына Х кездейсоқ шамасының математикалық үміті (EХ) және
оның дисперсиясы (DХ) жатады. Кездейсоқ шамалар ұғымы. Кездейсоқ себептер
нәтижесінде сандық мәні өзгеріп, оны анықтауға мұмкін емес болатын
шамалармен жиі-жиі кездесіп отырдық. Оған төмендегі мысалдар айғақ.
1-мысал. Жаңа туған 50 нәрестенің нешеуі ұл бала болуы мұмкін?
Жаңа туған 50 нәрестенің нешеуі ұл болуын алдын-ала айта алмаймыз.
Өйткені ескеруге мұмкін емес көптеген себептер нәтижесінде нәрестенің ұл
бала болу саны 0,1,2,...,50 болып өзгеріп отырады. Бұлар кездейсоқ
шаманың қабылдайтын мұмкін мәндері болады.
2-мысал. Кез келген мақта қауашағында неше шит болуы мұмкін?
Қауашақта неше шит болуын алдын- ала айта алмаймыз, яғни бұл кездейсоқ
шама. Ал қауашақтағы шит саны 1,2,3,...,n болуы сол кездейсоқ шаманың
қабылдайтын мұмкін мәндері.
3-мысал. Ойын кубын лақтырғанда ұпай санының пайда болуын алдын-ала
айта алмаймыз.
Бұл мысалда ұпай саны- кездейсоқ шама, куб жақтарын
көрсететін 1,2,3,4,5,6 сандары- кездейсоқ шаманың қабылдайтын мұмкін
мәндер .
4-мысал. Қолдағы лотереяның ұтыс мөлшерін білмейміз.
Лотереяның ұтыс мүлшерін- кездейсоқ шама, ал оның ұту мөлшерінің түрлі
мәндері- сол кездейсоқ шама қабылдайтын мұмкін мәндер.
Бұл келтірілген мысалдардың бәрінде де қарастырып отырған шаманың пайда
болуын алдын ала айтуға мүмкін емес. Өйткені, оның өзгеруі қандай да
ескеруге болмайтын кездейсоқ себептерге байланысты. Сондықтан да олардың
қабылдайтын мәндері әр түрлі, мәселен, бірінші мысалда 0,1,2,...,50,
екіншіде 1,2,3,...,n, үшіншіде - 1,2,3,4,5,6 сандары және т.с.с.
Дискрет кездейсоқ шама - әр мәнінің пайда болу ықтималдылығы
көрсетілген дискрет шама.
Үзіліссіз кездейсоқ шама - ықтимапдықтың тығыздық функциясы көрсетілген
кездейсоқ шама.
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы)
1. Кездейсоқ шама дегеніміз не?
2. Дискрет кездейсоқ шама дегеніміз не?
3. Үзіліссіз кездейсоқ шама дегеніміз не?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №4
1. Тақырыбы: Абсолютті және салыстырмалы шамалар.
2. Мақсаты: Студенттерді абсолютті және салыстырмалы шамалармен
таныстыру.
3. Дәрiс тезистерi:
Жалпы немесе топтық фактілер жиынтығын баяндайтын көрсеткіштерді
статистикада тұжырымдау көрсеткіштері дейді. Олардың абсолютті,
салыстырмалы және орташама деп аталатын түрлері болады. Алғашқы түрі
абсолютті шама статистикалық жинау кезінде алынады. Ал салыстырмалы және
орта шама абсолютті шама негізінде есептелініп алынады.
Абсолютті шамалар дегеніміз – қоғамдық құбылыстар мен процесстердің
өлшемін, аумағын деңгейін білдіретін көрсеткіштер. Жоспарлау органдарына
халықтың саны, шикізат қоры, кәсіподақтың қуаты, жұмысшылар саны және
басқалары жөнінде абсолютті көрсеткіштер аса қажет. Абсолютті шамалар есеп
мәліметтерінде шаруашылық, экономикалық талдауларда кеңінен қолданылады.
Салыстырмалы қатысты шамалары деп бір уақытта әр түрлі обьектілерге немесе
әр түрлі аймақтарға жататын бір тектес, аттас шамалардың қатынасын
көрсетуді айтады. Салыстырмалы қатысты шамалардың өлшем бірліктері
коэффициентпен немесе процентпен беріледі және салыстырып отырған
көрсеткіштердің бірбірінен қанша есеге көбейгендіін не азайғандығын
көрнекті түрде көрсетеді. Сондықтанда, оны кейбір жағдайларда көрнекті
қатысты шамалар деп те атайды.
Дәрежелік қатысты шамалар дегеніміз-әлеуметтік-экономикалық құбылыстардың
даму немесе кему процестерін жан басына шаққандағы шығатын көрсеткіштермен
көрсете білу. Мысалы, жан басына шаққанда келетін халық шаруашылығы
өнімдерінің көлемі, ұлттық табыс пен ұлттық байлықтың көлемі және
т.б.Сонымен, жоғарыда көрсетілген нақты және қатысты шамалардың қайсы түрін
қолдану керек екендігін анықтау үшін, сол берілген көрсеткіштердің сандық
мәндеріне көңіл бөлуіміз керек және оның саралану маңызын анықтауымыз
қажет.
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы)
1. Абсолютті шама дегеніміз не?
2 Салыстырмалы шама дегеніміз не?
3. Абсолютті шама мен салыстырмалы шаманың өлшем бірліктері?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №5
1. Тақырыбы: Динамикалық қатар. Динамикалық қатардың түрі,
деңгейі.Теңестіру әдістері. Негізгі көрсеткіштер.
2.Мақсаты: Студенттерді динамикалық қатардың түрі, деңгейі,теңестіру
әдістерімен таныстыру.
3. Дәріс тезистері:
Динамикалық қатарлар
Уақытқа байланысты қоғамдық құбылыстар үнемі өзгеріп отырады. Осы
процестерді зерттеу үшін динамикалық қатарларды құрады.
Динамикалық қатарлар деп - уақытқа байланысты құбылыстардың өзгеруін
сипаттайтын көрсеткіштердің уақыт бойынша орналасқан қатарын айтады.
Динамикалық қатарлар негізгі екі элементтен тұрады:
уақыт көрсеткіштері – t және қатарлардың деңгейі – У.
Уақыт көрсеткіштері арқылы күн, ай, тоқсан, жыл сияқты уақыт мезгілдері
көрсетіледі.
Қатар деңгейі деп құбылыстың шамасын сипаттайтын көрсеткіштің белгілі бір
уақыттағы сандық мәнін айтады.
Уақыт көрсеткіштеріне байланысты динамикалық қатарлар мезеттік және
интервалды болып бөлінеді.
Мезеттік қатарда қатардың деңгейі құбылысты белгілі бір уақыт мезгіліне
байланысты сипаттайды. Мысалы: оқу жылының басындағы студенттер саны, жыл
аяғындағы жұмысшылар саны және т.б.
Интервалды қатарда қатардың деңгейі құбылысты белгілі бір уақыт аралығына
байланысты сипаттайды.
Зерттелетін көрсеткіштерге байланысты динамикалық қатарлардың мынадай
түрлері болады:
1. абсолютті шамалардың қатарлары;
2. қатысты шамалардың қатарлары;
3. орташа шамалардың қатарлары.
Динамикалық қатарларды зерттеу арқылы мынадай міндеттер шешіледі:
1. зерттелетін құбылыстардың уақытқа байланысты өзгеруі сипатталады;
2. зерттелетін құбылыстардың динамикасына статистикалық көрсеткіштер
жүйесі арқылы талдау жүргізіледі;
3. динамиканың негізгі даму бағыты (тренд) айқындалады;
4. маусымдық ауытқулар зерттеледі;
5. болжам (интерполяция және экстраполяция) жасалады.
Динамиканың аналитикалық көрсеткіштері
Динамикалық қатарлардың деңгейлерін салыстыру нәтижесінде аналитикалық
туынды көрсеткіштер есептеледі.Олар тізбектік және базалық тәсілдермен
анықталады. Тізбектік тәсілді қолданғанда, ағымдағы қатардың әрбір деңгейі
оның алдыңғы уақыттағы деңгейімен салыстырылады. Ал базалық тәсілде әрбір
қатардың деңгейі белгілі бір тұрақты базалық уақыттың деңгейімен
салыстырылады.
Статистикада динамикалық қатарларды есептегенде мынадай аналитикалық туынды
көрсеткіштер қолданылады:
1. Абсолютті өсім () – салыстырылып отырған көрсеткіш деңгейлерінің
айырмасы. Абсолютті өсімнің мәні оң немесе теріс шамаға немесе нөлге тең
болуы мүмкін. :
а) базалық абсолютті өсім () – әр уақыттағы қатардың деңгейінен Yi белгілі
бір тұрақты базалық уақыттың деңгейін Y0 шегеру арқылы есептеледі:
б) тізбектік абсолютті өсім – салыстырылатын уақыттың деңгейінен ()
алдында тұрған уақыттың деңгейін () шегереді:
мұнда – ағымдағы мерзімдегі көрсеткіш мәні;
– базалық мерзімдегі көрсеткіш мәні;
– ағымдағы мерзімнің алдында тұрған мерзімнің көрсеткіш мәні.
2. Өсу қарқыны (Ө) – екі уақыт көрсеткіштерінің қатынасы. Өсу қарқыны
коэффициентпен немесе процентпен өлшенеді:
а) базалық өсу қарқыны (Ө) – әр уақыттағы қатардың деңгейін Yi белгілі бір
тұрақты базалық уақыттың деңгейіне Y0
арқылы есептеледі:
б) тізбектік өсу қарқыны – салыстырылатын уақыттың деңгейін () алдында
тұрған уақыттың деңгейіне () бөледі. Ө (68)
Өсу қарқыны салыстырылатын деңгей базалық деңгейден неше есе артық екенін
немесе салыстырылатын деңгейі базалық деңгейдің неше процентін құрайтынын
көрсетеді.
Базалық және тізбектік тәсілмен есептелінген өсу қарқындарының арасында
мынадай байланыс болады:
m- өсім қарқыны
n- элемент саны
3. Өсім қарқыны (Ө) – абсолютті өсімнің салыстырылатын деңгейге қатынасы.
Ол абсолютті өсімді қатысты шамалармен сипаттайды:
а) базалық өсім қарқыны - базалық абсолютті өсімнің базалық деңгейге
қатынасымен есептеледі ():
(69)
б) тізбектік өсім қарқыны ()– тізбекті абсолютті өсімнің алдында тұрған
уақыттың деңгейіне ()қатынасымен есептеледі:
(70 )
Өсу қарқыны мен өсім қарқыны көрсеткіштерінің арасында мынадай байланыс
болады: өсім қарқыны әрқашан өсу қарқынынан, егер коэффициентпен берілсе
бір бірлікке, ал процентпен берілсе 100 % - ға аз болады:
; (71 )
; (72 )
. (73)
4. Үдемелі даму:
а) абсолютті – тізбектелген тәсілмен есептелген ағымдағы кезеңдегі
абсолютті өсімнің мәнінен базалық кезеңдегі абсолютті өсімнің мәнін
шегереді:
, (71 )
Көрсеткіш теріс мән қабылдаса, онда дамудың баяулағанын білдіреді. Дамудың
мәні нөлге тең болса, түзу сызықты тенденцияны сипаттайды. Тұрақты даму
параболалық тенденцияны сипаттайды.
б) қатысты – тізбектелген тәсілмен есептелген ағымдағы кезеңдегі өсім
қарқынының мәнін базалық кезеңдегі өсім қарқынының мәніне бөледі:
, (72 )
5. Үдеу қарқыны (Үқ) – тізбектік абсолюттік өсімдердің базалық мерзімдегі
көрсеткіштің мәніне қатынасымен есептеледі:
Үқі ,
(73 )
6. Бір проценттік өсімнің абсолюттік мәні (К1%) – тізбектелген тәсілмен
есептелген абсолюттік өсім мәнінің процентпен берілген өсім қарқынының
мәніне қатынасымен есептеледі. Бұл көрсеткішті басқа тәсілмен де есептеуге
болады. Ол үшін алдыңғы қатардың дәрежесінің мәнін 100-ге бөледі:
К1%. (74
)
Бір проценттік өсімнің абсолюттік мәні өсімнің әрбір процентінің абсолютті
мәні қалай және қаншаға өзгергенін көрсетеді.
4. Иллюстрациялық материалдар: презентация.
5. Әдебиет:
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1.Бөлешов М.Ә.Қоғамдық денсаулық сақтау: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
2.Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2015.
Бөлешов, М. Ә. Медициналық статистика: оқулық. - Алматы : Эверо, 2010.
3.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2010.
4.Петри, А. Наглядная медицинская статистика: учеб. пособие. - 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2009.
5.Клюшин, Д. А. Доказательная медицина. Применение статистических методов:
монография. - М.: ООО "И. Д. Вильямс", 2008.
6.Применение методов статистического анализа для изучения общественного
здоровья и здравоохранения: учеб. пособие для мед. вузов Под ред. В. З.
Кучеренко. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2007.
7.Жижин, К. С. Медицинская статистика: учеб. пособие К. С. Жижин. - Ростов
нД: Феникс, 2007.
8.Герасимов, А. Н. Медицинская статистика: учеб. пособие А. Н. Герасимов.
- М. : МИА, 2007.
9.Медик, В. А. Руководство по статистике здоровья и здравоохранения: учеб.
пособие . - М. : Медицина, 2006.
11.Медициналық статистика: оқулық Б. Е. Алтынбеков [ ж. б.] - Шымкент:
ОҚММА, 1999.
Қосымша:
1.Гланц С. Медико-биологическая статистика МcGraw-Hill,1994;М.: Практика,
1998- 459с.
2.Петри А., Сэбин К. Наглядная статистика в медицине.е-М.: ГЭОТАРМедиа,
2003.-140 с.
3.Платонов А.Е. Статистический анализ в медицине и биологии. М.: РАМН, 2000
4.Рудакова Р.П., Букин Л.Л., Гаврилов В.И. Статистика. Спб.: Питер,2007 2-е
издание-288 с.мощи системы SASПлавинский С..Л. ИД СПбМАПО, 2005
статистики и основы теории вероятностей. учебное пособие. – КазНМУ –
Алматы, 2004. 10.StatSoft, Inc.(2001). Электронный учебник по статистике.
Москва, StatSoft, WEB: www.statsoft.ru.hometextbookde fault.htm
Электронды ресурстар:
1.Биостатистика [Электронный ресурс] : учебник К. Ж. Кудабаев [и др.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ЮКГФА, 2015. - 187 эл. опт.
диск (CD-ROM).
2.Биостатистика [Электронный ресурс] : оқулық Қ. Ж. Құдабаев [жб.]. -
Электрон. текстовые дан. (85,7Мб). - Шымкент : ОҚМФА, 2015. - 185 бет. эл.
опт. диск (CD-ROM).
6. Бақылау сұрақтары (кері байланысы):
1. Динамикалық қатар дегеніміз не?
2. Динамикалық қатардың түрлері?
3. Динамиканың аналитикалық көрсеткіштері?
№ Сабақ кезеңінің атауы Теориялық сабақ
(дәріс, аралас сабақ,
мин.)
1 Ұйымдастыру кезеңі:
а) сабақ барысының жұмыс жағдайын 5 минут
ұйымдастыру
б) сабақтың мақсаттары мен міндеттерін
анықтау
2 Өткен тақырып бойынша негізгі білімді 15 минут
белсендендіру (әдістері мен тәсілдері )
3 Жаңа материалды баяндау (дәріс жоспары) 15 минут
4 Өткен материалды бекіту (әдіс-тәсілдері) 10 минут
5 Сабақтың қорытынды кезеңі: 5 минут
а) білім алушыларды бағалау
б) үйге тапсырма
50 минут
Дәріс №6
1.Тақырыбы: Корреляциялық талдау. Тәжірибелік маңызы. Корреляция
коэффициенті. Квадраттау әдісі. Дәрежелеу әдісі.
2.Мақсаты:Студенттерге корреляциялық талдау,корреляция
коэффициенті,квадраттау әдісі туралы түсінік беру.
3. Дәрiс тезистерi:
Корреляция көне латын тілінен аударғанда correlatіo – ара қатынас
деген мағынаны білдіреді. Корреляциялық талдаудың негізгі міндеті -
зерттелінетін қасиеттерің (шамалардың) арасындағы заңдылықтарды табу. Ол
үшін байланыстың математикалық түрі және "тығыздығы" анықталынады.
Екі қасиеттің арасындағы сызықты тәуелділікті сипаттайтын шама -
корреляциялық коэффициент "r", оның мәндері -1 мен +1 аралығында жатады.
Плюс таңбасы оң байланыстылықты, минус таңбасы теріс байланыстылықты
көрсетеді.Көптеген факторлардың өзара байланыс ортасында кездейсоқ бір ғана
жағдайға сәйкес олардың арасындағы тәуелділікті айқындау мүмкін емес.
Сондықтан көптеген стохастикалық байланыстардың жиынтығын қарастыру арқылы
тәуелділікке тұжырымдама жасауға болады.Корреляция сөзі ара қатынас,
сәйкестік мағынасын береді. Нәтижелік және жәй факторлардың статистикалық
байланыс мәліметтері арқылы анықталған орташа мәндерінің арасындағы
тәуелділікті – корреляциялық байланыс деп атайды.Басқа сөзбен айтқанда,
корреляциялық байланысты орташа мәндердің функционалдық байланысы түрде
қарастыруға болады. Мысалы, жоғарыдағы мәліметтердің орташа мәндері арқылы
мынадай тұжырымдама жасауға болады. Фирма өткен жылдың мәліметтері бойынша
ай сайын орташа тауарды 27 мың тенгеден сатып 21 млн тенге табыс алып
отырды. Факторлардың арасындағы байланыстың бағыты тура және кері болуы
мүмкін. Тура байланыста факторлар бірыңғай өседі немесе кемиді. Кері
байланыста қарама қарсы бағытта өзгереді.
Байланыстардың аналитикалық өрнектелуі сызықты және сызықты емес болады.
Жалпы факторлар арасындағы байланыстың себеп салдарын анықтау үшін
корреляциялық және регрессиялық анализ қолданылады.
Жалпы регрессия термині құлдырау мағынасын береді, әр түрлі себептерден
фактордың сандық мәнінің құлдырауы регрессияны көрсетеді. Бірақ
экономикалық көрсеткіштер уақыт периодында әр түрлі себептерден бірде өсіп,
бірде кемуі мүмкін. Басқаша айтқанда, экономикада бір фактордың сандық
мәнінің өзгеруі, екінші фактордың сандық мәнінің өзгеруіне әкеледі. Осындай
бір жақты кездейсоқ шамалардың арасындағы сандық тәуелділікті регрессия деп
қабылдаймыз. Ал регрессия аналитикалық түрде функцияның көмегімен
айқындалады.
Регрессия бір факторлы (жұп) және көпфакторлы (көптік) болуы
мүмкін.Регрессия корреляциямен тығыз байланысты. Корреляция факторлар
арасындағы байланыс тығыздығын анықтайды.
Корреляцияның регрессия сияқты бірнеше түрлері бар:
1. Корреляция бағына қатысты оң және теріс болады.
2. Факторлар санына қатысты – жұп және көптік болады.
3. Байланыс формасына қатысты – сызықты және сызықты емес болады.
Корреляциялық байланысты зерттеуді корреляциялық анализ деп атаймыз, ал
біржақты стохастикалық тәуелділікті зерттеуді регрессиялық анализ деп
атайды.
Ең кіші квадраттар әдісі— қателер теориясының белгісіз шамаларды кездейсоқ
қателері бар өлшеулердің нәтижесін бағалау үшін қолданатын әдістерінің
бірі. Ең кіші квадраттар әдісі берілген функцияларды олардан гөрі қарапайым
функциялар арқылы жуықтап өрнектеу үшін де пайдаланылады. Бұл әдісті 1794 —
95 ж. ‘’К.Гаусс’’ және 1805 — 06 ж. француз математигі ‘’А.Лежандр’’ (1875
— 1961) ұсынған. Ең кіші квадраттар әдісі алғашқыда астрономия және
геодезия бақылаулардың нәтижесін өңдеу үшін қолданылды. Бірақ оның дәл
математикалық негіздемесін жасап, қолданылу шекарасын көрсетіп берген орыс
ғалымдары А.А. Марков (1856 — 1922) пен А.Н. Колмогоров )2 қателік
квадратына пропорционал болады деген пайымдауға негізделген. Мұндай
жағдайда, “шығынының” орташа мәні ең кіші болатындай Х шамасының жүйелі
қатесін тиімді баға деп есептеуге болады. Міне, осы талап Ең кіші
квадраттар әдісінің негізіне алынады. Ал, жалпы жағдайда, Х шамасының Ең
кіші квадраттар әдісі мағынасындағы тиімді бағасын іздеу күрделі есеп.
Сондықтан практикада бұл есептің ауқымын тарылта отырып, Х ретінде
бақылаулар нәтижесінен алынатын жүйелі қатесі болмайтын сызықтық функция
таңдалады және ол функцияның барлық сызықтық функциялар класындағы
“шығынының” орташа мәні ең кіші болуы тиіс. Егер бақылаулардың орташа қат()
дәл мәнін (белгісіз) оның бақылаулар нәтижесінде есептелген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz