Даралап оқыту технологиясы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Бастауыш сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚ ТҮРЛЕРІН
ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама
1.2 Дәстүрлі емес сабақтарды жүргізудің дидактикалық принциптері
1.3 Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану жолдары
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚ ТҮРЛЕРІН ҚОЛДАНУ
ЖОЛДАРЫ
2.1 Дәстүрлі емес сабақтарды пайдаланудың әдістемелік мазмұны
2.2 Дәстүрлі емес сабақ түрлерінің үлгі-жоспарлары
2.3. Зерттеу тақырыбы бойынша жүргізілген іс-тәжірибенің қорытынды
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға
дейінгі білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасының негізгі мақсаты
-білім берудің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, экономиканың тұрақты дамуы
үшін сапалы білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы адам капиталын
дамыту деп көрсетілген.
Қазақстанның халқаралық білім беру кеңістігіне біртіндеп кіруі жүзеге
асырылуда . Тез өзгеретін технологиялар заманында білім беру жүйесінің
басты ұстанымы : өмір бойы білім алу, адамның сапалы кәсіби және ғылыми
дайындығы, өз бетінше іздене білуі және өзін-өзі жетілдіруге қабілеттілігі
болуы қажет
К.Д.Ушинский оқу процесін сапалы ұйымдастырудың басты шарты –
методикалық шеберлікте, ал методикалық шеберлік әртүрлі оқыту әдістеріне
байланысты деп есептеген. Ол мынадай негізгі оқыту әдістерін жоғары бағала-
ған: түсіндіріп оқыту, оқытушының әңгімесі, бақылай әңгімелесу, әртүрлі жат-
тығулар [1;126].
Әрбір сабақтың сапалы болуы- мұғалімнің бүкіл сынып бойынша жұмыс
істей білуінде, әрбір оқушының зейінін сабаққа жұмылдыра білу шеберлігінде
деді К.Д. Ушинский. Бұл жөнінде ол: “Өз сабағына барлық оқушыларды тарта
білуі мұғалім ісінің көрсеткіші”- деді [1;126].
Неміс педагогы И.Ф. Гербарт сабақтың негізгі төрт кезеңін ұсынды.
Мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі, жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі, сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды жасау кезеңі [2; 178].
Р.Г. Лембергтің тұжырымдауы бойынша, егер сабақты өткен материалын
ұзақ уақыт сұраудан бастаса, оқушылардың жаңа оқу материалын қабылдау,
түсіну, белсенділігі төмендейді. Ол жаңа оқу материалын сабақтың бастапқы
кезеңінде, демек оқушылардың таным қабілеттерінің белсенділігі жоғары
жағдайында, шаршамай тың отырған уақытында өтуді ұсынды [2;204].
Қазіргі заманғы оқыту технологиялары, қазіргі заманғы ғылыми –
техникалық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына мүлдем жаңа
міндеттер қойып отыр. Ол өз жұмыс орнында және бүкіл техникалық тізбекте
технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының тұлғасын
қалыптастыру.
ХХІ ғасырдың білім беру жүйесін меңгеру - өте күрделі де ұзақ
процесс. Сондықтан мұғалімдерге оқытудың жаңа технологияларын үйретуді
арнайы кәсіби тұрғыдан ұйымдастыру керек.
Сондықтан қазіргі мектептерде оқытудың белсенді түрлерін пайдалану
педагогика ғылымының негізгі проблемаларының бірі. Оқу-тәрбие үрдісінің
сапасын көтеру мақсатында ғалымдар, мектеп мұғалімдерінің алдыңғы қатарлы
іс – тәжірибелерін басшылыққа ала отырып, сабақтың құрылымын өзгертуге
пікір қосты. Ондай оқыту түрі дәстүрлі емес сабақтар деп біріктірілді.
Дәстүрлі емес сабақтардың негізгі міндеті оқушының логикалық ойын, білімге
деген құштарлығын арттыру.
Қазіргі кездегі ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір адамда
сапалы, терең білім мен іскерліктің болуын, жастардың белсенді,
шығармашылықпен жұмыс істеуін және кеңінен ойлауға қабілетті болуын талап
етеді. Сондықтан да білім беру жүйесінің басты міндеті –ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке
адамды қалыптастыруға дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу
үшін қажетті жағдайлар жасау.
Республикамызға белгілі ғалым Е.Ө.Медеуовтің еңбектерінде білім беру
стандарты оқушылардың міндетті білім деңгейін меңгеруді талап етумен қатар,
олардың шығармашылық қабілетін арттыру, ізденімпаздық пен зерттеушілік
қызметін дамытуды да көздейтінін атап көрсетеді [5].
Ю.К.Бабанский, Ж.Икрамов, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов, М.Н.Скаткин,
Г.И.Щукина, А.Е.Әбілқасымова т.б. зерттеулерінде оқу-танымдық қызметтің
субъектісі ретінде оқушылардың қалыптасуы мен оқу үрдісі барысындағы
тұлғаның белсенділігінің артуы айқындалады.
Л.Я.Зорина, Р.І.Қыдырбаева, В.А.Мощанский, В.В.Мултановский,
Д.Рахымбек, Т.И.Шамова т.б.еңбектерінде оқушыларды ғылыми таным әдісіне
тарту, олардың белсенділігін, шығармашылығын арттыру, теориялық ойлауын
қалыптастыру мәселелері қарастырылады.
М.Ахметов, Д.К.Дашковский, К.О.Ананченко, Н.Б.Бальцук, Н.И.Борисов,
Б.Б.Баймұханов, Н.Р.Гайбуллаев еңбектерінде оқушылардың шығармашылық
қабілеттерін дамыта оқытуға байланысты мәселелер көрініс тапқан [4].
Оқушыларды оқыту процесінде білімге құштарлыққа ерте бастан үйрету
мүмкіндігінің бар болуы, оларда шығармашылық қабілетті қалыптастыру
қажеттілігі және оның бастауыш сыныптың оқыту үрдісінде жүйелі
пайдаланылмауы мен оны жүзеге асыруға байланысты әдістемелік жағынан
жеткілікті шешімін таппай отыруы арасында қайшылықтар туындап отыр.
Көрсетілген мәселенің көкейкестілігі, ғылыми-практикалық мәнділігі,
оның жеткіліксіз зерттелінуі ғылыми жұмысымыздың тақырыбын "Бастауыш
сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану ерекшеліктері - деп таңдап
алуға негіз болады.
Зерттеу мақсаты:Бастауыш сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану
ерекшеліктерін ашу
Зерттеу нысаны: Бастауыш сыныптағы дәстүрлі емес сабақ түрлері
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныптың оқу үрдісі
Зерттеу міндеттері:
- Бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама беру;
- Дәстүрлі емес сабақтарды жүргізудің дидактикалық принциптерін
талдау;
- Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану
жолдарын белгілеу
- Дәстүрлі емес сабақтарды пайдаланудың әдістемелік мазмұнын жасау;
- Дәстүрлі емес сабақ түрлерінің үлгі-жоспарларын дайындау
Зерттеу тақырыбы бойынша жүргізілген іс-тәжірибені қорытындылау,
статистикалық өңдеу
Зерттеу әдістері: бақылау, анкета, статистикалық өңдеу
Зерттеу болжамы: Бастауыш сыныптың педагогикалық процесінде дәстүрлі
емес сабақ түрлерін жас ерекшеліктеріне сай тиімді ұйымдастырсақ онда,
сапалы білімнің қолжетілімділігін қамтамасыз ету мүмкіндігі артып, өз
бетінше іздене білетін, өзін - өзі жетілдіруге қабілетті, өзін-өзі
басқара,бағалай алатын жеке тұлға қалыптастыру мүмкіндігін арттыруға
болады.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом жұмысының Бастауыш сыныпта
дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолданудың педагогикалық негіздері бөлімінде
бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама беріліп, дәстүрлі емес сабақ
түрлерін жүргізудің дидактикалық принциптері, бастауыш сыныптарда дәстүрлі
емес сабақ түрлерін қолдану жолдары қарастырылған.
Бастауыш сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану жолдары бөлімінде
дәстүрлі емес сабақтарды пайдаланудың әдістемелік мазмұны, дәстүрлі емес
сабақ түрлерінің үлгі-жоспарлары, зерттеу тақырыбы бойынша жүргізілген іс-
тәжірибенің қорытындысы берілген.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚ ТҮРЛЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама
Оқыту түрлерінің класс– сабақ жүйесі XVII ғасырда Украина, Белоруссия
елдерінің мектептерінде ең көп тараған және әлі дамып келе жатыр. Сынып
дегеніміз – жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың
құрамы, бұл жүйеде оқушылар мұғалімнің тапсырмасын сабақ барысында және
үйге берілген тапсырманы орындайды. Оқытудың бұл жүйесінің теориялық
негізін XVII ғасырда атақты чех педагогі Я.А.Коменский жасаған[].
Сыныптық сабақ жүйесі оқытуды ұйымдастырудың ең қайнар көзі болып
табылады. Оқытудың бұл түрі жас мөлшері біркелкі топтан құрылған және
тұрақты құрамы бар, сабақ үнемі оқу кестесімен өтілетін және оқытудың
бірдей бағдарламасы құрылған жағдайда іс-тәжірибеде қолданылады. Сондықтан
ол оқу-тәрбие үрдісінің барлық компоненттерін қамтиды: мақсат, мазмұн,
құрал, әдістер, ұйымдастыру мен басқару қызметі, оның дидактикалық
элементтері. Сабақтың маңызы мен берілу мәні сабақ үрдісінде біртұтастық
динамикалық жүйеге , топтық-жеке, яғни мұғалімнің оқушыға, нәтижесінде
оқушының білім меңгеруі, оның икемі мен қабілетіне сәйкестеніп, өзіндік іс-
әрекетінде тәжірибе сұрыпталып, бір жағынан қарым-қатынас мәдениеті дамыса;
екінші жағынан, оқушылардың қабілеттілігі шындалады. Нәтижесінде, сабақ
түрлері сапасында оқыту үрдісін алға жылжытады, ал екінші жағынан оқытуды
ұйымдастыру түрі ретінде рөл атқарады. Мұғалімнің сабақты ұйымдастырудың
негізгі талаптарын айқындайды., мұның бәрі дерлік оқытудың заңдары мен
принциптерінен туындайды. Сабақ – педагогтік шығармашылықта құрылады,
сондықтан да ол біртұтастық жүйемен оқшаулануға тиіс. Кіші бөліктердің
өзара іштей байланысы бірігіп, оқушылар мен мұғалімнің іс-әрекеті дамуының
бір тектес логикаға бейімделуіне бағыт жасайды.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүддесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен былай жіктеледі: оқушының саны мен құрамы, жұмыс орны,
оқу жұмысының ұзақтығы. Осыған қарап оқытудың түрлерін төмендегідей
жіктеуге болады.:
-жеке (бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
-жеке-жұптық (оқушы-оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым-қатынасы, қазіргі
жағдайда оқушымен қарым-катынасы жеке оқушының әзірлік үрдісіндегі
қызметімен айқындалады);
жеке - топтық: топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте
оқытылатын оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың бұл
түрлі орта ғасыр мектептерінде қолданылған).
-Өзара бірлесіп оқыту (аталған оқыту жүйесі Англияда пайда болған,
белланкастер жүйесі деп аталған.);
-Саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың кабілетіне қарай өтіледі
(мангейм жүйесі);
Бригадалық оқыту, тапсырманы бригада алады: бір бригада да 5-6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші – бригадир. -Американдық "Винетка - жоспар",
"Трампа -жоспар" және т.б.
-Оқытудың микротоптық жүйесі (фронтальді, ұжымдық т.б.)-
Сабақтың талабын орындау мен оны түсінуге байланысты, мұның өзі
әлеуметтік сұранысқа қатысты анықталып, оқушылардың жеке басының
қажетсінуіне орай құрылады, оқыту мақсаты, міндеттері, заңдары мен
принциптері басшылыққа алынып, жоғарыдағы іс-әрекеттің мазмұнын айқындайды.
Жалпы талаптардың ішінде, бүгінгі сабаққа сәйкес келетін, жіктеме
төмендегідей:
-Ғылым жетістіктерінің жаңа түрін, озық тәжірибені, оқу-тәрбие процесінің
негізгі заңдарына құрылған сабақты;
-Сабақты өту үрдісінде барлық дидактикалық принциптер мен ережелер;
-Оқушылардың санасын қалыптастыруға әсер етерлік пәнаралық байланысты;
-Бұрынғы білімін байланыстыруға, оны меңгеруде икем-қабілеттерін,
оқушылардың білім сапасын арттыру барысындағы тіректік ұғымдарға сілтеме
жасау;
-Тұлғаны жан-жақты дамытудың белсенді түрінің қажеттілігі;
-Педагог оқу құралдарын ұтымды қолдану;
-Алған білімін, өндірістік қызметпен, оқушының жеке іс-тәжірибесімен
байланысты жүзеге асыруы;
-Білімін, икемін, қабілетін тәжірибеде қалыптастыру, оны ойлау – амалы
мен іс-әрекетке тиімді қолдануы;
-Сабақты диагностикалау, жоспарлау, жобалау және болжай алуы.
Әрбір сабақ тұтас педагогтік процестің функциясын жүзеге асыруға
бағытталған;оқыту, дамыту, тәрбиелеу. Соның нәтижесінде сабақ –
көпжоспарлы, құрылымы әртүрлі болып келуі мүмкін. Сабақ құрылымының ерекше
көп тараған түрі барлық дидиктикалық міндеттерді шешуге: білімді енгізу,
жаңа материалды зерделеу, өткен материалды бекіту, бақылау, оқушылардың
білімін бағалау, үйге тапсырма берумен байланысты
Қазақ әдебиетінің ХХ-ғасырдағы белгілі ағартушы Ж.Аймауытов ұстаз
қызметін былайша сипаттады:"Балаларға сабақ берумен білім үйретумен
мұғалімнің қызметі тамам болмайды. Ол балаларды тәрбиелеуге, үгіттеуге
міндетті, басқаша айтқанда, мұғалім қарапайым қызметкер емес, ол
шәкірттердің алдағы өмірін, бір күндерде зарығатын, тарығатын, қауіп-
қатерге ұшырайтын өмірін көз алдына келтіріп, өз басынан кешірген
тәжірибесіне таянып, оларға келешекте жазатайым аяғын шалыс басып, өмірден
соққы жеп өкінбеске күні бұрын сақтандыратын қорғаушысы, қамқоры" [3;265].
Шәкірттерге әсер ету жолдары түрліше. Мұғалім ізденісті әр баланың
жан-дүниесіне үңілуден бастайды. Әрбір шәкірттің жан дүниесінің есігін
ашатын кілтін қолға түсіру-сезімталдық-көрегендік-серге ктік-білімпаздық-
ізденімпаздық-шығармашылық қабілетін байқап, оқытып жүрген шәкірт-терінің
өзіндік ерекшеліктерін жете зерттеп, біліп алған соң, әдіс-тәсілдерді
солардың қабылдау деңгейіне қарай іріктеп талдап қолданады. Тиімді, пай-
далыларын жетілдіре түседі.
Ғылым мен техниканың дамуы білім беру жүйесіне көп мүдделі, жаңа
міндеттер қойып отыр. Ол өз жұмыс орнында және бүкіл техниканың үздіксіз
өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының тұлғасын қалыптастырса, демек
мұғалім оқу жүйесінде дәстүрлі емес сабақтарды пайдалану арқылы балалардың
іскерлік дағдысын қалыптастырады.
В.А. Сухомлинский: "Сабақ жасөспірімдердің интеллектуалды өмірінде
құр ғана сабақ болып қоймас үшін, ол қызықты болуы керек. Осыған қол
жеткенде ғана мектеп жасөспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына,
мұғалім осы ошақтың құрметті иесімен сақтаушысына, кітап-мәдениеттің баға
жетпес қазынасына айналады"-деп айтқан екен [15;18-19].
Жәй ғана сабақ - құнарсыз тағам секілді адам бойына жұқпайды.
Қызықты сабақтар -мұғалімнің ашқан жаңалығы, өзіндік қолтаңбасы,
әдістемелік ізденісі, көтерілген белесі, абырой атағы, мақсат-мұраты. Ұстаз
көкейіндегі шәкірттерді өзіне баулып, баурап алу үшін "Не істей аламын",
"Не істеу керек" деген сұрақ-сауалнама әрекетке, әрекет нәтижелер жобасына,
ал нәтижелер жобасы, практикаға енгізуге жетелейді. Ал практиканың ақиқат
өлшемі - білім сапасы болмақ. Инновациялық процесті зерттеушілер иннова-
циялық тәжірибе бұл жаңалықты ендіру емес, бұл педагогикалық, шығармашылық
және зерттеушілік қызмет нәтижелерінің бірін-бірі толықтыру деп
түсіндіреді.Қазіргі кезде педагогикалық технологияға әртүрлі анықтамалар
беріліп жүр. Дегенмен де барлық анықтамалардағы ортақ ұғым педагогикалық
технологияны оқушының және мұғалімнің іс-әрекетімен, оқу процесімен тығыз
байланысты бірін бірі толықтыратын біртұтас жүйелі ой алгоритмі [4]
Я.А.Коменскийдің модулі оны қолдану ережелері нәтижесі білім
саласындағы кез-келген технологияның негізі болып табылады. Бірақ ол
дәстүрлі сабақтық жүйеде толық шешілмеген. Өйткені оқытудың көптеген жаңа
әдістері Я.А. Коменскийдің, И.Гербарттың яғни обьекті-субьектілі педаго-
гикасы екі бөлек дүние, атап айтсақ, дәстүрлі оқытуда мұғалім өз
тәжірибесін үйретеді, білім береді, ал баланы өмірге дайындау ең соңғы
нәтиже. Әлемде өмір сүру күрделенген сәтте жастар кез келген қиыншылықтарды
жеңуге өз мәселелерін өздері шешуге, әртүрлі ұйғарым пікірдің біреуін
таңдауға саналы шешім жасауға үйрену қажет [11]
Қазіргі жаңа типті мектептерде дәстүрлі сабақтарды жаңаша
ұйымдастыруда. Американдық ғалым Джон Дьюи - балаларды оқыту керек емес,
жағдай туғызу керек дейді. Жоғарғы нәтижеге бағыттталған әдіс-тәсіл мазмұн
жиынтығын құрайтын технологиялардың негізі бірдей десек қателеспейміз [11]
Сабақта осы сияқты талаптараға сәйкес өткізу үшін кейбір ғалымдар,
жаңашыл мұғалімдер М.Н.Скаткин, М.И.Махмутов, В.Ф.Шаталов, Е.И.Ильин
т.б.белгілі жағдайлар керек дейді. Біріншіден, әлеуметтік-педагогикалық
жағдай, бұл мұғалімнің шығармашылық жұмысы, білімнің белгілі көлемі мен
сапасының шындығы, ынтымақтастық, яғни мұғалім мен оқушылардың бірлескен
шығармашылық еңбегі, лабораториялар мен кабинеттердің қазіргі заманға лайық
жабдықталуы. Екіншіден, дидактикалық жағдай – бұл оқыту процесінің
принциптерінің және әдістерінің заңдылықтарын сақтау және тиімді етіп
пайдалануды қамтамасыз ету, сонымен бірге жаңашыл мұғалімдердің іс-
тәжірибесін терең зерттеп, пайдалана білу, өйткені, олар оқыту әдісіне
бірсыпыра жаңалықтар енгізеді.
Әр жас кезеңіне белгілі бір жетекші әрекет тән болғанына қарамастан,
бастауыш сынып жасында әрекеттің басқа түрлері жоқ немесе шек қойылды
деуге болмайды. Бала дамуындағы ерекше кезең ретінде бастауыш мектеп жасына
оның негізгі жаңа түзілімдеріне сипаттама берейік.
Қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолдауына және ғылымның роліне мән берілуде. Сөйтіп, оқытудың техноло-
гиясын жетілдірудің психологиялық- педагогикалық бағыттағы негізгі ой –
тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
Есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл ойды дамыта оқуға көшу;
Оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту, әртүрлі оқыту технологияларын оқу мамұны мен
оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжіри-беде
сынап қараудың маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындадағы оқытудың озық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық кәсіптік, адам-
гершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген адами келбеттің қалып-
тасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі.
Бір технологияның өзін әртүрлі мұғалім түрліше: орташа дәрежеде,
ұқыпты дәл нұсқау бойынша немесе шығаpмашылықпен іске асыруы мүмкін.
Технологияның шарттары негізінен педагогикалық технология оқыту-дағы
оқушының оқу танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу
тәрбие үрдісінің жобасына негізделуі қажет.
Оқыту технологиясын таңдап іріктеу оқушының оқу-танымдық іс-әрекетін
басқарудың негізгі бір буыны. Б.В.Горячев мұғалімдерге оқыту үрдісінде
дәстүрлі емес сабақ түрлерін ұйымдастыруда төмендегі технологияларды
қолдануды ұсынады:
- Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы;
- ЭВМ-ды пайдаланатын оқыту технологиясы;
- Даралап оқыту технологиясы.
Сабақ біздің заманымызда да оқытудың негізгі түрі ретінде қала бермек,
бірақ оның ерекшеліктері мен мүмкіндіктері мүлде жойылған жоқ, өзгеріп
жаңаруда. Соңғы кездерде сабақ түрлерін жетілдірудің түрлі жолдары пайда
болып, оқыту үрдісін ғылыми тұрғыдан басқаруға оқу технологияларын қол-
дануға көңіл бөліне басталды.
Қазіргі заманғы оқыту технологияларын меңеру - өте күрделі де ұзақ
процесс. Кейде ол мұғалімнен оқытудың үйреншікті әдіс тәсілдерінен арылуды
талап етеді. Сондықтан мұғалімге оқыту – технологияларын үйретуді арнайы
кәсіби тұрғыдан ұйымдастыру керек. Келешек жас ұрпақты тәрбиелеуде арнаулы
әдіс-тәсілдер кеңінен қолданылады. Белгілі бір әдіс болмаса, оқыту
мен тәрбиелеу процесінде қажетті нәтижеге жету, оқушылардың танымдық іс-
әрекетін дамыту мүмкін емес.
Әдіс-жоспарланған мақсат пен соңғы нәтиже арасын байланыстырушы звено.
Мұғалім мен оқушы белгілі нәтижеге жету үшін жүйелі жұмыс атқарса ғана
оқыту мен тәрбиелеу өз нәтижесін береді. Ал тәсіл - әдістің бір бөлігі,
неғұрлым әдіс күрделі болса, тәсілдер түрлері де көбейеді. Сондықтан
қазіргі мектептерде оқытудың белсенді түрлерін пайдалану педагогика
ғылымының негізгі көкейкесті мәселелерінің бірі.
Қазіргі мектептерде бір-бірінен ерекшеленетін және тұрақты өткізілетін
үш түрлі оқыту түрлері қолданылады. Олар:
- Иллюстративті – түсіндіру арқылы оқыту.
- Проблемалық оқыту.
- Проблемалық немесе компьютерлендіру арқылы оқыту.
Қазіргі таңдағы педагогтардың алға қойған міндетті кемшіліксіз оқыту
әдіс - тәсілдерін табу әрбір оқыту формасының өзіндік бағыты, мазмұны
болуы керек. Ол үшін әр мұғалім өз білімін жетілдіріп оқушылардың
психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың жеке элементтерімен,
дағдыларын жетілдіріп оқыту құралдары мен әдістерін таңдап алу қажет. Жан
жақты әртүрлі оқыту әдістерін жүйелі қолдану, оқушылардың дүниетанымын
қалыптастыруға, сол тақырып арқылы ғылым жүйесін меңгеруге көмектеседі.
Барлық оқыту жүйелері бір-бірімен тығыз байланысты. Оқыту процесін-
дегі пайдаланылған әдіс-тәсілдері меңгере отырып оқушы біртіндеп өз бетінше
ғылыми, техникалық өнер және саяси хабарларды меңгере білуге үйренеді,
өзіндік ойлау қабілеттері дамиды. Сондықтан бастауыш сыныпта дәстүрлі емес
сабақ кезінде , сабақтың құралымын сақтай отырып, оқытудың заңдылықтары
мен принциптерінің орындалуына көңіл аудару қажет. .
Бастауыш сыныптағы дәстүрлі емес сабақтардың негізгі міндеті оқушының
логикалық ойын, қиялын жетілдіру, білімге деген құштарлығын арттыру.
Бастауыш сыныптарда ертегі сабақ, саяхат сабақ, кино-сабақ, көрме
сабақ, жарыс сабақ, жәрмеңке сабақ, рольдік сабақ, панарамалық сабақ, КВН
сабақ, аукцион сабақ, ойын сабақ, т.б.сабақтар негізінде оқушылар өздерін
еркін сезініп, тапсырмаларды қызығушылықпен орындап, сұрақтарға жауап
береді.
Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақтарды қайталау, қорытындылау
кезінде өткізілгені тиімді. Оқушылар ондай сабақтарды асыға күтеді және өте
ұқыптылықпен даярланады.
Хабар беруші сабақ - өзіміз көріп жүргендей қазіргі кезге дейін мектеп
мұғалімдері бір жақты өзі түсіндіретін сабақ түрлерін кеңінен қолданып
келеді. Мұндай сабақтар оқушыны тыңдауға ғана дағдыландырып, өз беттерінше
зерттей білуге үйретеді. Сондықтан, мұғалімнің негізгі міндеті әр оқушының
жеке ерекшелігін ескере отырып,олардың зейін танытып білуге дидактикалық іс-
әрекеттерге бағыттау.
Проблемалық сабақ – бұл сабақ түрлі оқушылардың творчествалық жеке
дамуына қалыпты ықпал етеді. Сабақта бір немесе бірнеше проблемалық жағдай
туғызып, оны шешу арқылы оқушының өз-өзіне деген сенімі аотып, шығармашылық
тұрғыдын дамиды. Мысалы, 4 сыныпта Жергілікті жерді бағдарлау тақырыбында
төмендегідей проблемалық жағдай туғызылса, Біз саясат кезінде
қызығушылықпен өз жолымыздан шығып кетіппіз. Кері қайту үшін жолымызды табу
үшін не істеуіміз керек? Мұнда оқушы сабақ үстінде алған білімдеріні
аталған проблемалық жағдайға шешуге пайдаланады, яғни көпшілік бағыттағы,
жергілікті жерге қарап бағдарлай білу дағдылары дамиды.
Көрнекті сабақ – оқушының ақыл-ойының дамуына ықпал етеді. Жалпы
дамуына ықпал ете отырып, оқыту арқылы қашан да жаңаны танытуға болады. Ал
қоршаған ортадағы өзгерісті сезім түсінігі арқылы қабылдау – білімнің
алғашқы баспалдағы. Бірақ барлық адам бірдей қошаған ортаны танып, көріп,
түсіне білмейді.
Мысалы, 1 сыныпта Дүниетану пәні бойынша Құстардың туған жеріне
оралуы-ұрпақ наны тақырыбында оқушыларды ауыл жанына апарып, құстардың ұя
салуын, ұшып келуін бақылатып, көрнекті түрде көрсету арқылы жаңа сабақты
игеруге негіз салуға болады. Оқу-тәрбие процесінің сапасын көтеру
мақсатында ғалым педагогтар, мектеп мұғалімдерінің алдыңғы қатарлы іс-
тәжірибелерін басшылыққа ала отырып, сабақтын құрылымын өзгертуге пікір
қосты, ондай оқыту формасы дәстүрлі емес сабақтар деп аталатын ұғымға
біріктірілді [15; 17-19]
. Ертегі сабақ: Әр оқушы мектепке дейінгі кезден бастап ертегімен
таныс, жағымды, жағымсыз кейікерлерді ажырата алады. Зұлымдықты ақыл
жеңетінін біледі. Мысалы, 1 сыныпта Жануарлар, Жануарлар тіршілігіндегі
маусымдық өзгерістер тарауын өткеннен кейін Ертегілер еліне саяхат
түрінде қорытынды ұйымдастыруға болады. Бұл сабаққа оқушылар түгел
қатысады.
Саяхат – сабақ: Тақырып мазмұнына сәйкес топ ішіндегі және табиғат
аясында алдын ала дайын тапсырмалар бойынша қызықты етіп өткізуге болады.
Осылайша оқушылар өздерінің білімдерін сарапқа салады.
Саяхат пәндер бойынша жоспарланып, мектептің жалпы іс жоспарларына
кіреді. Саяхатты ұйымдастыру үшін түрлі объекетілер пайдаланылады. Оларға
музей, көрме, табиғат, өндіріс жатады.
Оқу саяхаты оқытудың дидактикалық және политехникалық ой-өрісін
кеңейтеді, өсімдіктер дүниесін, тірі организмдерді зерттеуге мүмкіндік
туғызады, танымдық ынтасын дамытады. Оқу саяхатының түрлері:
а) кіріспе саяхат – жаңа тақырыпты (оқу материалдарын) түсіндіру алдында
оқушылардың қажетті білімді жинастыруы;
ә) кезектегі саяхат – ұзақ мерзімде оқушылардың үлкен тақырыппен жұмыс
істеуі, кейбір мәселелерді иллястрациялау;
б) қорытынды саяхат – курстың белгілі тарауы аяқталғаннан кейін
өткізіледі. Мақсаты: сыныпта өтілген оқу материалдарын тереңдету және
бекіту.
Саяхатты өткізу үшін жоспар жасалады, онда мынадай мәселелер бейнеледі:
- Саяхаттың мақсаты мен объектісі.
- Оқушылармен алдын-ала объектіге байланысты түрлі жұмыстар
жүргізіледі: әңгіме, бақылау, тәжірибе т.б.
Саяхат барысында істелетін жұмыстар: бақылау, өлшеу, сурет салу,
есептеу, жазып алу, объектіні толық қарау.
Оқушыларды бірнеше топқа бөліп, оларға нақты тапсырмалар беру.
Мысалы, бірінші топ – бақылау, өлшеу, екінші топ – сурет салу, сызу, үшінші
топ – есептеу, жазып алу жұмыстарын орындайды.
Кіріспе сабақта мұғалім оқушыларды саяхат жоспарымен таныстырады,
олармен ұйымдастыру мәселелерін талқылайды.
Саяхат біткеннен кейін оқушылармен оқу конференциясы өткізіледі. Онда
оқушылар алған тапсырмалары бойынша баяндама жасап, сөз сөйлейді.
Конференцияны бірнеше қатар сыныптар оқушылармен өткізу өте тиімді болады.
Ең соныңда конференция жұмысын жетекші мұғалім қорытындылайды.
КВН – сабақ: Сынып оқушылары 2 – топқа бөлініп, әр топ пән бойынша
білімдерін көрсетеді. Мұндай сабақты бірнеше пән бойынша өткізуге болады.
Конференция ретінде өткізілетін сабақ түрі кейбір тақырыптарды
тереңірек меңгерту, оның ғылыми дәрежесін көтеру мақсатын көздейді. Сол
үшін де семинар сабақтарына қарағанда , конференция түрінде өткізілетін оқу
жұмысы ұсынылған әдебиеттер мен қосымша құралдардың көлемі кеңірек болады.
Оны дайындау және өткізу тәртібі семинар сабағына ұқсас келеді. Бірақ, оқу
конференциясында баяндамашылар мен сөйлеушілердің саны көбірек болуы қажет.
Сондықтан, оған бірнеше қатар сыныптардың оқушыларын қарастыруға болады.
Ол үшін оларға үйірме мен ғылыми жұмыстарын ұйымдастырудың маңызы зор.
Мультиямедиялық сабақ: Бұл сабақта оқушыларға экран арқылы
компьютерде жаңа сабақ түсіндіріп оқу процесін өзі атқарумен сипатталады.
Қашықтан оқыту технологиясы белгілі бір қашықтықта отырып компьютерлік
телекомиуникация және басқа байланыстар орталықтар көмегімен өзара тәжірибе
алмасу тәсіліне негізделген. Жаңа ақпараттық технология мұғалімдердің өз
жұмыстарының әдістері мен ұйымдастыру түрлерін түбегейлі өзгертуге
оқушылардың жеке қабілетін дамытуға оқытудағы пән аралық байланысты
күшейтуге оқу процесін үнемі ұйымдастыруды жаңартып отыруға мүмкіндік
береді. Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі-мұғалімдердің
оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс істеуге шексіз
мүмкіншілік туғызады. Жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияларды оқу
тәрбие үрдісіне енгізуде мұғалім алдына жаңа бағыттар мен мақсаттар қояды:
- өз пәні бойынша оқу әдістемелік электронды кешендер құру,
әдістемелік пәндік web сайдтар алу
- жалпы компьютерлік желілерді пайдалану
- инновациялық әдістерді пайдалану
-қашықтан оқыту барысында өздігінен қосымша білім алуды
қамтамасыз ету.
Оқу тәрбие үрдісінде телекоммуникациялық технологиялардың қолданудың
екі жолы бар. Олар:
- оқушылар мен мұғалімдердің әерімен жұмыс жасауды ұйымдастыру
-дайын телекоммуникациялық жобамен жұмыс жасады ұйымдастыру,пәндік
әдістемелік web сайдтар деп құру.
Жаңа ақпараттық коммуникативті технологияларды пайдаланудың
артықшылықтары:
- білім мазмұнының заман талабына сай болуы
- болашаққа қажетті білімді толығымен алу
- білімді өздігінен меңгеру
-өзін-өзі бағалай алу
-оқушыны ізденісте, шығармашылыққа бағыттау
Жаңа ақпараттық коммуникативті технологияларды оқыту құралы ретінде
электрондық оқыту және интернет жүйесі маңызды орын алады.Электрондық
оқулықтар бойынша тапсырманы қызыға орындайды.
Ойын- сабақ: Бұл сабақтардың ерекшелігі – оқу-тәрбие үрдісінде
балаларға таныс ойын элементтерін білім алуға пайдалану. Ойын – оқушылардың
оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын
ойнағанда өмірде көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп
отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған
барлық жағынан ұқсағыш келеді. Оқытудың ойындық әдісі ерте кезден бастап
күні бүгінге дейін қолданылып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Бұл әдіс,
әсіресе халықтық педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс
мекемелерде, бастауыш мектепте кеңінен пайдаланылады. Қазіргі кезде оқу
процесінің тиімділігін арттырып, оқушылардың белсенділігін арттыруда ойын
әдісі төмендегі бағытта қолданылып жүр.:
- оқу пәнінің бір тақырыбын немесе бір бөлімін өткенде, ұғымдарды
меңгеру барысында өзіндік технология ретінде;
- барынша көлемді бір технологияның элементі ретінде;
- тұтас ойын сабағы немесе сабақтың кіріспе, жаңа сабақ түсіндіру,
бекіту, жаттығу, тексеру кезеңдерінде қолданылатын оның бөлігі ретінде.
Ойын сабақтарының ерекшелігі – оқу-тәрбие үрдісінде балаларға таныс
ойын элементтерін білім алуға пайдалану.Ойын – оқушылардың оқуға, еңбекке
деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын ойнағанда өмірде
көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп отырып
бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған барлық
жағынан ұқсағыш келеді. Қазіргі кезде мектеп тәжірибесінде сабақтың
қалыптасқан түрлерінен дәстүрлі басқа дәстүрлі емес түрлері пайда болуда.
Дәстүрлі емес сабақтарда қатаң құрылымы және қатаң қалыптасқан жұмыс
кестесі бар күнделіктегіге қарағанда басқаша ұйымдастыру,өткізу тәсілдері
оқушыларға өте ұнайды. Дәстүрлі емес сабақтар қалыптан тыс күнделікті
сабақтан өзгеше сабақтың жаңартылған түрлері. Дәстүрлі емес сабақтардың
бірі ойын сабақтары. Ойын сабақтарының ерекшелігі – оқу-тәрбие үрдісінде
балаларға таныс ойын элементтерін білім алуға пайдалану.Ойын – оқушылардың
оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын
ойнағанда өмірде көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп
отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған
барлық жағынан ұқсағыш келеді.
Дәстүрлі емес
сабақтар
Қорыту ой сабақтар Ойын сабақтары Жарыс
сабақтары
1.лекция 1. саяхат
1.сайыс
2.семинар 2.театр
2.не,қайда,қашан
3.конференция 3.концерт
3.квн т.б.
4.сынақ 4.тренинг
5.ХІХғ көш басшысы 5.жұлдызды сағат
6.телекөркі 6.аукцион
7. модульдік сабақ т.б. 7.бақытты сәт
Осылайша сабақтарды әр оқушыға жеке берудің болашақ мұратын былайша
сипаттайды: Оқыту ойлауға негізделуі тиіс. Осыған байланысты оқу
үрдісіндегі өте маңызды кезең – рефлексті емес, басымдылықтан ойлау
әдістері мен амалдарын сапалы түрде игеруге көшу.
Адами қарым - қатынастар оқу – тәрбие үрдісінің нәтижелерін
белгілейтін маңызды фактор болып табылады. Сондықтан жаңа технологияның
негізі саналатын ізгілендіру мен демократияландыру – мектептегі оқу үрдісін
жетілдірудің басты ұстамы.
Балаларға ізгілік тұрғысынан қарау дегеніміз: Балаларға деген
ұстаздың сүйіспеншілігі, олардың тағдырына алаңдау; Баланың болашағына,
қабілетіне сену; Ынтымақтастық қарым - қатынас шеберлігі; Тікелей қысым
көрсетпеу; Баланың кемшілігіне шыдамдылық көрсету.
Қарым-қатынастарды демократияландыру дегеніміз: Мұғалім мен оқушының
тең құқықта болуы: Оқушының еркін таңдауына мүмкіндік құқығы болуы:
Қателесу құқығы;Өзіндік көзқарас құқығы: Қарым қатынас стилі, тиым салмау,
бағыт беру; басқармау – бірігіп тең басқару; зорламау – ұйымдастыру;
шектемеу-еркін таңдау мүмкіндігін беру .
Сабақтың міндеттері білім, даму және тәрбие мақсаттарымен анықталады.
Біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім
беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу –
тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты. Білім беру парадигмасы
өзгереді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда. Қазіргі білім беру
саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше қазіргі маманға сай
болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық,
кәсіп-тік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, оқу-тәрбие үрдісін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі.
1.2 Дәстүрлі емес сабақтарды жүргізудің дидактикалық принциптері
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында ұлттық
бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен
анықталатынын, осыған орай білім жүйесін реформалаудың нетижелерінің бірі
жаңа сатыдағы педагогтың өмірге келуі тиіс екенін айрықша атап өтті.
ХХІ-ғасыр білімнің жаңа философиясын, жаңа ақпараттық
–коммуникациялық және педагогикалық технологияларды талап етеді. Білім беру
жүйесі алдында заманның жаңа технологияларының талаптарына сай келетін
біліктілігі жоғары деңгейлі мамандарды даярлау міндеттері тұр. Білім
сапасын тәуелсіз сырттай бағалау, материалдық-техникалық базаға, ғылыми-
педагогикалық кадрлар құрамына талаптардың күшеюі жастардың лайықты білім
алуына кепілдік береді. Жақсы педагог -қазіргі таңда қоғам үшін аса қымбат
қазына болып есептелмек. Болашақ оқытушылардың халықтық мұрат биігінен
табылуы оларға жол көрсетіп, жөн сілтеуші педагог қауымының білім білігіне,
қадір қасиетіне тікелей байланысты. Осы тұрғыда И.В.Гетенің: Бізді
оқытып жүргендердің бәрінің мұғалім аталуы дұрыс, алайда олардың бәрі
бірдей бұл атаққа лайық келе бермейді, -деген сөзіне ой жүгіртер болсақ,
оның сыры білім беру ісінің өзіндік ерекшеліктерінде жатқанын байқаймыз.
Себебі, өскелең ұрпаққа ұсынатын білім қаншалықты маңызды, жан-жақты
болғанымен, ол жастардың ішкі болмысына қозғау салып, ойын оятар, санасын
серпілтер өнегелік қуатпен ұштаса берілмесе, көздеген межеден табылмасы
анық. Ежелгі грек философы Платон сөзімен айытқанда : Білім беруші –ұстаз,
оқушысы мен шәкіртінің жан дүниесін түсінгенде ғана тұлғаны іске, баланы
білімге үйрете алады.
Қазіргі Қазақстан Республикасының білім беру мазмұнында бүгінгі
қоғамдық қатынастарға еркін араласа алатын жеке тұлғаны қалыптастыру
мәселелері қарастырылады. Қазіргі бастауыш мектепке педагогикалық үрдісті
жүзеге асыруға теориялық және практикалық даярлығы бар, педагогикалық
бағыттарды еркін таңдап алудың өскелең жағдайында сенімді бағдар ала
алатын, пайда болған түрлендірулерді жүйелі, тұтас қарауға қабілетті,
барлық жаңалықты қабылдауға, өз бетімен жаңа білім ала алатын, дәстүрлі
емес жағдайларда шешім қабылдауға қабілетті мұғалім қажет. Бастауыш сыныпта
оқытудың тиімділігін арттыруда білімнің тәрбиелік мәнін бағалап,
оқушылардың білімдерін тексеру мен бағалау олардың жеке тұлға ретінде дамуы
мен қалыптасуына оң әсер ететіндей жүйе пайдалануы қажет. Көптеген жалпы
білім беретін мектептердің, гимназия, лицейлердің өз бетінше даму
мүмкіндігіне ие болып отырған қазіргі кезеңде оқушылардың интернетті
пайдалану мүмкіндіктерінің болуы сияқты оң қадамдарды оқытудың тиімділігін
арттырудағы оң шешімдер деп бағалауға болады. Курс мазмұнының
игерілгендігін бағалау берілген мазмұнның сәйкес деңгейі игерілген білім
және оның көлемі арқылы жүзеге асады.
Оқушылардың игерген білімдерін тексеру мен бағалау білім берудің
мазмұнын анықтаудың нәтижелілігі, білімді игеру сапасын бақылаудың тиімді
жолдарының таңдалуы, оқушылардың өз білімдерінің оқу, ғылыми, кәсіптік және
іскерлік қызметтерінде пайдалана білуінің маңызы ерекше.
Жалпы орта білім беретін мектептердің алдында тұрған көптеген
мәселелерді шешудің нәтижелігі көп жағдайдаоқушылардың білімін бақылау мен
тексерудің тиімді ұйымдастырылуы мен оның әдістемесіне байланысты.
Оқушылардың білімі мен біліктіліктеріне жүргізілген бақылау нәтижесінде
алынған мәліметтер оқу процесіне немесе оның құрамдас бөліктеріне
өзгерістер енгізуге негіз болады. Сондықтан оқытудың ең қолайлы әдісі оқыту
процесінің ең тиімді және оқу ісінің бағыттаушы шарты болып табылады.
Күнделікті бақылаудың көмегімен оқу іс-әрекетінің бағыты анықталып отырады.
Күнделікті бақылаудың ең қолайлы жолдарын табу, оның тиімділігін арттыру –
жалпы орта білім беретін мектептердің көкейкесті дидактикалық мәселелерінің
бірі. Ал оның дұрыс шешімін табуы, бақылау мақсаттарының айқындылығына
байланысты. Бақылаудың обьективтік функциялары білім беру барысында
,оқушылардың білім сапасы мен мамандыққа қызығушылығының артуы мен оқытушы
жұмыстарының нәтижелі болуына әсер етеді.
Дидактикалық принциптер нақтылы тарихи-әлеуметтік жағдайларға
байланысты. Қоғамның оқытуға қойылатын талаптары өзгеріп отырғандықтан,
кейбір принциптер ескеріп кейбіреулері жаңадан пайда болады. Кейбір
авторлар оқыту принциптерінің санын қысқартуды ұсынса, басқалары,
керісінше, кеңейтуді ұсынып келеді.
Оқыту процесінде кез-келген мұғалім дидактиканың принциптерін
басшылыққа ала отырып оқытудың мазмұнын, амал-тәсілдерін және ұйымдастыру
формаларын таңдап, оқушыларды жоғары нәтижелерге жеткізуі шарт. Мұғалім
дидактикалық принциптерді дұрыс таңдаса, оқытуды дұрыс ұйымдастырса сабақ
тиімді және нәтижелі болары даусыз.
Дидактикалық принциптердің қызметі: олардың негізінде оқушыларды
оқытудың мақсатына сәйкес берілетін білім мазмұнын жүйелі, саналылықпен
белсенді түрде меңгеруге деген қызығушылықтары пайда болады. Дидактика
принциптері оқыту процесінің негізгі буыны ретінде бірімен-бірі логикалық
өзара байланыста болады.
Сонымен, ең негізгі, ғасырлар бойы педагогтар қауымы мойындаған
дидактикалық принциптер жүйесі:
-ғылымилық,
-саналылық пен белсенділік,
-көрнекілік,
-жүйелілік пен бірізділік,
-беріктілік,
-теория мен тәжірибенің байланыстылығы.
Дидактикалық принциптердің негізін қалаған Я.А.Коменский болса,
ғасырлар бойы ол принциптер толықтырылып, мазмұны жаңарып отырды.
Соңғы кездері оқыту үрдісінде мотив тудыру Ш.А.Амонашвили, мұғалім
мен оқушы арасындағы іскерлік ынтымақтастық М.Н.Скаткин, оқытудың жоғарғы
қиындық дәрежесінде жүзеге асуы, оқу материалын өтуде жылдамдықты тездету,
теориялық білімнің артықшылығы Л.В.Занков т.б. жаңа дидактикалық
принциптер ұсынды. Дәстүрлі емес сабаққа қойылатын маңызды талаптардың бірі
–дидактикалық принциптердің жүзеге асырылуы.
Жалпы орта білім мазмұнын құрайтын негізгі буындардың бірі – базалық
пәндер. Базалық пәндердің кәсіби бағытта оқытылуы бастауыш сынып оқушы
тұлғасын қалыптастырудағы рөлі мен мүмкіндіктерін ашу – жалпы орта білім
беретін мектеп дидактикасының негізгі мәселелерінің бірі. Базалық пәндерді
кәсіби бағытта оқытуды ғылыми негіздеу оқушының болашаққа жалпы көзқарасын
қалыптастыратыны сөзсіз.
Сабақта мақсат анықталмайынша нәтижеге жету мүмкін емес.
Сабақтың мақсатын анықтау арқылы оқу материалының мазмұны, формасы, типі,
әдіс-тәсілі, оқу құралдары анықталады. Бастауыш сыныпта білім мазмұнын
іріктеуде негізге алынатын принцип - оның ғылымилық жағынан нақтылануы.
Білім беру мазмұнын анықтайтын оқу жоспары, бағдарлама, оқулықтар мен оқу
құралдары ғылымның казіргі дамуына сәйкес құрылуы қажет. Оқу материалдары
ғылыми фактілер мен заңдылықтарға негізделіп, жоғары ғылыми деңгейде болуы
шарт.
Оқушылардың игерген теориялық білімін практикада қолдана білуде
өзіндік жұмыстардың маңызы зор. Өзіндік жұмыстардың құндылығы – бастауыш
сынып оқушысының өз бетінше ізденуіне мүмкіндік беріледі. Оқушы оқулықтар
негізінде ғана емес, қосымша ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді оқу арқылы
білімін тереңдете алады. Сабақтарды түрлендіріп дәстүрлі емес сабақ
түрлерін өткізу оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырады.
Я.А.Коменский оқытудағы жүйелілік, бірізділік принципіне жан-жақты
тоқталды. Ол Барлық шәкірттерге ұсынылған материалдарды меңгеру үшін жаңа
материалды оқыту оның алдындағы сабақта даярланған материалдың тікелей
жалғасы болуы керек-деп атап көрсетті [4;41].
Оқытудағы жүйелілік, бірізділік принципін жүзеге асыруда оқушылардың
білімін тексеріп, жүйелі түрде бағалап отырудың маңызы зор.
Негізгі дидактикалық принциптердің бірі көрнекілікті қолдануда
Я.А.Коменскийдің сіңірген еңбегі ұшан теңіз. Оқыту прцесінде көрнекі
құралдарды пайдалану сабақтың тиімділігін арттырады. Көрнекілікті
қолданудың негізгі мақсаты –игерілетін материалдың мазмұнын айқындай түсу,
оны оқушы санасына берік қалдыруға мүмкіндік жасау. Көрнекі құралдарды
мұғалім орынды қолдана білгенде ғана тиімді болатыны сөзсіз.
Оқытудың саналылық пен белсенділік принципінде оқытуда жағымды жағдай
туғызу, оқу материалын оқушының өз бетімен орындауға үйрету, оқытудың
тиімді әдістерін қолдану. Оқушының оқу белсенділігін арттыруда оқу іс-
әрекетінің мақсат, міндеттерін, маңыздылығын анық түсіндіру. Оларға
танымдық әрекеттің барлық түрлерін қолдану қажет талдау мен жинақтау,
индукция мен дедукция, байланыстыру, салыстыру т.б.
Сонымен қатар Я.А.Коменский оқытудың беріктілік принципі туралы да
құнды кеңестер берді. Я.А.Коменский берік негіз қалану керек, оқытуда
асықпау керек, оқушылар берілген материалды толық меңгеруі қажет - дейді
[5;42].
А. С. Макаренконың барлық тәжірибесі оның өзі ұсынған негізгі
принципі –адамды құрметтеп, сыйлауды, оған талап қоюмен байланыстыру
приципін жемісті түрде іске асырды [4;262].
Қашан болсын адамның жақсы жақтарын жобалау керек, педагог осылай
істеуге міндетті-деп өсиет айтқан оптимист А.С. Макаренко пікіріне қосыла
отырып оқыту үрдісінде оқушылардың жақсы қасиеттеріне сүйену, сабаққа
қызығушылығын арттыру арқылы, олардың болашақта өзі қалаған кәсіби
мамандығын игеруге қажеттілігін сезінгенде ғана білім сапасының артатыны
сөзсіз.
Білім саласындағы ізгілендіру ұстанымы негізінде оқу процесінде
оқушылардың жеке ерекшелігін ескеру, олардың ынта жігерін қолдау, білімге
құштарлығын ояту, оның жеке басына деген құрмет көрсету, оқу материалын
оқушының өз бетінше ізденуге жағдай туғызу.
Педагогикалық ереже – жалпы принциптерге негізделген белгілі
жағдайдағы белгілі мақсаттағы педагогтық қызметтің бейнеленуі. Ережелер
оқыту принциптерін қолданудың тәжірибелік жақтарын көрсетеді, теориядан
тәжірибеге көшу жолдарын айқындайды. Заңдылықтармен, принциптермен
салыстырғанда ережелер оқытушыға нақты педагогтық жағдайды қандай нақты
шараларды пайдалану қажеттілігін ұсынады.
Әрбір оқытушы оқыту процесіне байланысты білім беру, тәрбиелеу және
дамыту қызметінде үнемі дидактикалық принциптерді басшылыққа алуы шарт.
Дәстүрлі емес сабақта оқушылардың оқу қызметін ұйымдастыру бұл оқушы
мен мұғалімнің сырттай үйлесімді қызметі, оның өзі белгілі бір рет пен
тәртіп талабынан болады. Ол мынадай бағыттарға бөлінеді: фронтальды
мұғалімнің барлық оқушылардың жеке және өзіндік жұмысын басқаруы, жеке -
өзіндік жұмыс әр оқушының және топтың іс-әрекеті, оқушылардың топтық және
жұптық қызметі. оқу қызметін фронтальді ұйымдастыруы барлық оқушылардың іс-
әрекетінің бірлікте болуын басқару, яғни барлық оқушылар бірдей тапсырманы
орындайды, жұмыс бәріне ортақ, барлық топ талқылайды, нәтижені салыстырады,
жинақтайды. Бұл тәсіл оқушы мен мұғалім арасындағы сенімді нығайтып,
ұжымдық сезімді тәрбиелейді, пікірлерді талқылауы ширайды, басқаның ойын,
өзінің ой-түйіндерімен салыстырады, қателерін табуға жаттығады. Мұғалімге
қойылатын басты талап оқушылардың ішінен ең тиімді ой-тұжырымды дәл таба
білуі, оны алдын-ала болжауы, оқу ситуациясын туғызуы, сабақтың
міндеттеріне жауап іздеуі; барлық айтқысы келген ынталы оқушыларды
ықыласпен тыңдауы, оны мәдени тұрғыда қолдауы, мұнымен бірге қажетті
сәттерде түзетулер енгізуі, әр оқушының мүмкіндігіне жол ашу.
Фронтальды оқытуды ұйымдастыру проблемалық, ақпараттық және
түсіндірмелі иллюстративті мазмұнда және репродуктивті және шығармашылық
тапсырмалармен келуі мүмкін. Мұнда шығармашылық негізге құрылған тапсырма
бірнеше шағын тапсырмаларға бөлінеді, жұмыстың бұл түрі барлық оқушылардың
белсенділікпен іс-әрекетте болуына жағдай туғызады. Бірақ, бұл дәстүрлі
емес сабақтың бұл түрінде көптеген кемшіліктер де кездеседі. Себебі жұмыс
барысында оқушылар әр түрлі деңгейде өз мүмкіндігіне қарай білімін арттыра
алмайды, бәрінің білімі бір мөлшерде оқшауланбайды, әсіресе, нашар
үлгеретін оқушыға мұғалімнің көмегі үнемі қажет болса, ал қабілеті өте
жоғары оқушыда уақыт артық қалады. Сол себепті сабақтың тиімділігін арттыру
үшін сабақтың басқа түрлерін де пайдалану керек. Жеке жұмысты ұйымдастыру
барысында әр оқушының өздік іс-әрекеті ескеріліп, оған арнаулы әзірліктер
жасалып, оқу мүмкіндіктері алдын-ала есепке алынады: әдебиеттермен,
анықтамалармен, энциклопедиямен жұмыс міндетін шешу, шығармашылық
тапсырмаларды орындау, реферат жазу т.б.
1.3 Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану
жолдары
Педагогикада білім беру мазмұны өте күрделі көп қырлы түсінікті
білдіреді. Ол жеке тұлғаны қалыптастыру мен дамытудың ғылыми негізі. Жеке
тұлға дамуы оқытумен тығыз байланысты болғандықтан білім беру мазмұнын
анықтау қажет.
Білім беру мазмұны дегеніміз – жеке тұлға қалыптастырудағы адам
баласының іс-әрекет тәсілдерді меңгеруімен жүйелі білім алуы, іскерлік пен
дағды қалыптастыру, ақыл-ойы мен сезімін дамыту, таным арқылы көзқарасын
қалыптастыру. Нағыз білімді адам деп өзінің ақыл-ойы жетілген, әдіс-
тсілдерді меңгерген, өз пікірін дәлелдей алатын, жеке тұлғаны айтамыз.
Білім берудің мазмұны мен мәнін ашуда соңғы он жылдықта білім беруді
ізгілендіру идеясын жүзеге асыру барысында, жеке тұлғаны дамыту бірінші
орынға қойылды.
Білім мазмұны туралы И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин, В.С.Леднев, Б.М.Бим-
Бада, А.В.Петровский т.б. еңбектерінде баяндалған.
Жеке тұлғаның жан-жақты дамуын қалыптастыру И.Я.Лернер мен М.Н.Скаткин
білім беру мазмұнының теориялық тұрғыда білім іскерлік, дағды жүйесін
түсіндіруде, шығармашылық іс-әрекет пен ерікті сезім тәжірибесін меңгеруді
ұсынды. АҚШ, Англия, Франция т.б. елдің педагогтары жеке тұлғаға жалпы
адамзаттық тәрбие беруді негізге ала отырып, оқу мазмұнына табиғи
құбылыстардың және қоғамдық өмірдегі өзара байланысты түсіндіруде оқу
пәндерін біріктіруді негізге алып отыр.
Білім беру мазмұнын жүзеге асыру үшін аға ұрпақтың мол тәжірибесін
кейінгі жастарға меңгерту, әлеуметтік мәдениетінің мазмұнын одан әрі
дамыту. Олар:
- ғылым туралы толық мағлұмат беру үшін білім мазмұнының негізгі
теориялары, заңдары, ұғымдары, тұтас түсіндіру;
- білім мазмұнының ғылыми және практикалық мәнділігінің өлшемін
көрсету;
-оқушылардың жас ерекшелігіне сай оқу мүмкіндігіне сай білім
мазмұнының күрделілік қарау;
-әрбір пәнді оқытуға берілген мерзіміне қарай білім мазмұнының
көлеміне қайтадан қарау;
- орта білім беру мазмұнында дүниежүзілік тәжірибені ескеру;
- мектептің оқу-әдістемелік және материалдық базасына қарай білім
мазмұнының сәйкестілік өлшемін ескеру;
Білім беру мазмұны, оның мақсаты қоғамның қажеттілігімен жеке тұлғаның
қызығушылығымен байланысты болуы тиіс. Қазіргі кезде білім мазмұнының
мақсаты жеке тұлға қоғамға қажетті әлеуметтік құндылықты іс-әрекет арқылы
меңгеруге тиісті жағдай жасау;.
Сонымен қатар білім беру мазмұнының толық бейнесін мына жағдайда ғана
көруге болады, егер жеке тұлғада саналы өзгеріс болатын болса. Жеке
тұлғаның динамикас деп – субъектінің санасы мен қасиетіндегі өзгерісін
атайды. Ол адамның онтогенетикалық дамуын құрайды. Ол әрекет нәтижесінде
жүзеге асады.
Іс-әрекеттің жетекші идеясы түрінде сөз болып отырған; ілім жеке
тұлғаның дұрыс дамуын қамтамасыз ететін іс-әрекеттің басқа да (ойын, еңбек,
қоғамдық) түрлерімен сабақтас келеді. Осыдан жеке тұлғаның іс-әрекеті білім
беру мазмұнының детерминанты болып шығады. Сондай-ақ оны В.С.Ледневтің
теориясын негізге ала отырып, оқушылардың бірлескен іс-әрекетінің мазмұнына
көңіл аудару. Педагогика теориясында жалпы білім беру мазмұнынын
қалыптастыру ұстанымы ретінде В.В.Краевскийдің еңбегі зор. Алдымен, тұлғаны
мәдениетті, интеллектуалды, қоғамды дамыту, білім беру мазмұнының
ұстанымдарының барлық элементтеріне барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Бастауыш сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚ ТҮРЛЕРІН
ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама
1.2 Дәстүрлі емес сабақтарды жүргізудің дидактикалық принциптері
1.3 Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану жолдары
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚ ТҮРЛЕРІН ҚОЛДАНУ
ЖОЛДАРЫ
2.1 Дәстүрлі емес сабақтарды пайдаланудың әдістемелік мазмұны
2.2 Дәстүрлі емес сабақ түрлерінің үлгі-жоспарлары
2.3. Зерттеу тақырыбы бойынша жүргізілген іс-тәжірибенің қорытынды
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға
дейінгі білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасының негізгі мақсаты
-білім берудің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, экономиканың тұрақты дамуы
үшін сапалы білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы адам капиталын
дамыту деп көрсетілген.
Қазақстанның халқаралық білім беру кеңістігіне біртіндеп кіруі жүзеге
асырылуда . Тез өзгеретін технологиялар заманында білім беру жүйесінің
басты ұстанымы : өмір бойы білім алу, адамның сапалы кәсіби және ғылыми
дайындығы, өз бетінше іздене білуі және өзін-өзі жетілдіруге қабілеттілігі
болуы қажет
К.Д.Ушинский оқу процесін сапалы ұйымдастырудың басты шарты –
методикалық шеберлікте, ал методикалық шеберлік әртүрлі оқыту әдістеріне
байланысты деп есептеген. Ол мынадай негізгі оқыту әдістерін жоғары бағала-
ған: түсіндіріп оқыту, оқытушының әңгімесі, бақылай әңгімелесу, әртүрлі жат-
тығулар [1;126].
Әрбір сабақтың сапалы болуы- мұғалімнің бүкіл сынып бойынша жұмыс
істей білуінде, әрбір оқушының зейінін сабаққа жұмылдыра білу шеберлігінде
деді К.Д. Ушинский. Бұл жөнінде ол: “Өз сабағына барлық оқушыларды тарта
білуі мұғалім ісінің көрсеткіші”- деді [1;126].
Неміс педагогы И.Ф. Гербарт сабақтың негізгі төрт кезеңін ұсынды.
Мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі, жаңа материалды өткен
материалмен байланыстыру кезеңі, сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі
және қысқаша қорытынды жасау кезеңі [2; 178].
Р.Г. Лембергтің тұжырымдауы бойынша, егер сабақты өткен материалын
ұзақ уақыт сұраудан бастаса, оқушылардың жаңа оқу материалын қабылдау,
түсіну, белсенділігі төмендейді. Ол жаңа оқу материалын сабақтың бастапқы
кезеңінде, демек оқушылардың таным қабілеттерінің белсенділігі жоғары
жағдайында, шаршамай тың отырған уақытында өтуді ұсынды [2;204].
Қазіргі заманғы оқыту технологиялары, қазіргі заманғы ғылыми –
техникалық үрдістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына мүлдем жаңа
міндеттер қойып отыр. Ол өз жұмыс орнында және бүкіл техникалық тізбекте
технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының тұлғасын
қалыптастыру.
ХХІ ғасырдың білім беру жүйесін меңгеру - өте күрделі де ұзақ
процесс. Сондықтан мұғалімдерге оқытудың жаңа технологияларын үйретуді
арнайы кәсіби тұрғыдан ұйымдастыру керек.
Сондықтан қазіргі мектептерде оқытудың белсенді түрлерін пайдалану
педагогика ғылымының негізгі проблемаларының бірі. Оқу-тәрбие үрдісінің
сапасын көтеру мақсатында ғалымдар, мектеп мұғалімдерінің алдыңғы қатарлы
іс – тәжірибелерін басшылыққа ала отырып, сабақтың құрылымын өзгертуге
пікір қосты. Ондай оқыту түрі дәстүрлі емес сабақтар деп біріктірілді.
Дәстүрлі емес сабақтардың негізгі міндеті оқушының логикалық ойын, білімге
деген құштарлығын арттыру.
Қазіргі кездегі ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір адамда
сапалы, терең білім мен іскерліктің болуын, жастардың белсенді,
шығармашылықпен жұмыс істеуін және кеңінен ойлауға қабілетті болуын талап
етеді. Сондықтан да білім беру жүйесінің басты міндеті –ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке
адамды қалыптастыруға дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу
үшін қажетті жағдайлар жасау.
Республикамызға белгілі ғалым Е.Ө.Медеуовтің еңбектерінде білім беру
стандарты оқушылардың міндетті білім деңгейін меңгеруді талап етумен қатар,
олардың шығармашылық қабілетін арттыру, ізденімпаздық пен зерттеушілік
қызметін дамытуды да көздейтінін атап көрсетеді [5].
Ю.К.Бабанский, Ж.Икрамов, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов, М.Н.Скаткин,
Г.И.Щукина, А.Е.Әбілқасымова т.б. зерттеулерінде оқу-танымдық қызметтің
субъектісі ретінде оқушылардың қалыптасуы мен оқу үрдісі барысындағы
тұлғаның белсенділігінің артуы айқындалады.
Л.Я.Зорина, Р.І.Қыдырбаева, В.А.Мощанский, В.В.Мултановский,
Д.Рахымбек, Т.И.Шамова т.б.еңбектерінде оқушыларды ғылыми таным әдісіне
тарту, олардың белсенділігін, шығармашылығын арттыру, теориялық ойлауын
қалыптастыру мәселелері қарастырылады.
М.Ахметов, Д.К.Дашковский, К.О.Ананченко, Н.Б.Бальцук, Н.И.Борисов,
Б.Б.Баймұханов, Н.Р.Гайбуллаев еңбектерінде оқушылардың шығармашылық
қабілеттерін дамыта оқытуға байланысты мәселелер көрініс тапқан [4].
Оқушыларды оқыту процесінде білімге құштарлыққа ерте бастан үйрету
мүмкіндігінің бар болуы, оларда шығармашылық қабілетті қалыптастыру
қажеттілігі және оның бастауыш сыныптың оқыту үрдісінде жүйелі
пайдаланылмауы мен оны жүзеге асыруға байланысты әдістемелік жағынан
жеткілікті шешімін таппай отыруы арасында қайшылықтар туындап отыр.
Көрсетілген мәселенің көкейкестілігі, ғылыми-практикалық мәнділігі,
оның жеткіліксіз зерттелінуі ғылыми жұмысымыздың тақырыбын "Бастауыш
сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану ерекшеліктері - деп таңдап
алуға негіз болады.
Зерттеу мақсаты:Бастауыш сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану
ерекшеліктерін ашу
Зерттеу нысаны: Бастауыш сыныптағы дәстүрлі емес сабақ түрлері
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныптың оқу үрдісі
Зерттеу міндеттері:
- Бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама беру;
- Дәстүрлі емес сабақтарды жүргізудің дидактикалық принциптерін
талдау;
- Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану
жолдарын белгілеу
- Дәстүрлі емес сабақтарды пайдаланудың әдістемелік мазмұнын жасау;
- Дәстүрлі емес сабақ түрлерінің үлгі-жоспарларын дайындау
Зерттеу тақырыбы бойынша жүргізілген іс-тәжірибені қорытындылау,
статистикалық өңдеу
Зерттеу әдістері: бақылау, анкета, статистикалық өңдеу
Зерттеу болжамы: Бастауыш сыныптың педагогикалық процесінде дәстүрлі
емес сабақ түрлерін жас ерекшеліктеріне сай тиімді ұйымдастырсақ онда,
сапалы білімнің қолжетілімділігін қамтамасыз ету мүмкіндігі артып, өз
бетінше іздене білетін, өзін - өзі жетілдіруге қабілетті, өзін-өзі
басқара,бағалай алатын жеке тұлға қалыптастыру мүмкіндігін арттыруға
болады.
Жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлімнен, қорытынды,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом жұмысының Бастауыш сыныпта
дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолданудың педагогикалық негіздері бөлімінде
бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама беріліп, дәстүрлі емес сабақ
түрлерін жүргізудің дидактикалық принциптері, бастауыш сыныптарда дәстүрлі
емес сабақ түрлерін қолдану жолдары қарастырылған.
Бастауыш сыныпта дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану жолдары бөлімінде
дәстүрлі емес сабақтарды пайдаланудың әдістемелік мазмұны, дәстүрлі емес
сабақ түрлерінің үлгі-жоспарлары, зерттеу тақырыбы бойынша жүргізілген іс-
тәжірибенің қорытындысы берілген.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС САБАҚ ТҮРЛЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш сыныптағы сабақ түрлеріне сипаттама
Оқыту түрлерінің класс– сабақ жүйесі XVII ғасырда Украина, Белоруссия
елдерінің мектептерінде ең көп тараған және әлі дамып келе жатыр. Сынып
дегеніміз – жас ерекшелігіне қарай тұрақты, бірге оқитын оқушылардың
құрамы, бұл жүйеде оқушылар мұғалімнің тапсырмасын сабақ барысында және
үйге берілген тапсырманы орындайды. Оқытудың бұл жүйесінің теориялық
негізін XVII ғасырда атақты чех педагогі Я.А.Коменский жасаған[].
Сыныптық сабақ жүйесі оқытуды ұйымдастырудың ең қайнар көзі болып
табылады. Оқытудың бұл түрі жас мөлшері біркелкі топтан құрылған және
тұрақты құрамы бар, сабақ үнемі оқу кестесімен өтілетін және оқытудың
бірдей бағдарламасы құрылған жағдайда іс-тәжірибеде қолданылады. Сондықтан
ол оқу-тәрбие үрдісінің барлық компоненттерін қамтиды: мақсат, мазмұн,
құрал, әдістер, ұйымдастыру мен басқару қызметі, оның дидактикалық
элементтері. Сабақтың маңызы мен берілу мәні сабақ үрдісінде біртұтастық
динамикалық жүйеге , топтық-жеке, яғни мұғалімнің оқушыға, нәтижесінде
оқушының білім меңгеруі, оның икемі мен қабілетіне сәйкестеніп, өзіндік іс-
әрекетінде тәжірибе сұрыпталып, бір жағынан қарым-қатынас мәдениеті дамыса;
екінші жағынан, оқушылардың қабілеттілігі шындалады. Нәтижесінде, сабақ
түрлері сапасында оқыту үрдісін алға жылжытады, ал екінші жағынан оқытуды
ұйымдастыру түрі ретінде рөл атқарады. Мұғалімнің сабақты ұйымдастырудың
негізгі талаптарын айқындайды., мұның бәрі дерлік оқытудың заңдары мен
принциптерінен туындайды. Сабақ – педагогтік шығармашылықта құрылады,
сондықтан да ол біртұтастық жүйемен оқшаулануға тиіс. Кіші бөліктердің
өзара іштей байланысы бірігіп, оқушылар мен мұғалімнің іс-әрекеті дамуының
бір тектес логикаға бейімделуіне бағыт жасайды.
Педагогика тарихында ұлы педагогтардың тұжырымдары және оқуды
ұйымдастырудың әр түрлі тәсілдері белгілі. Оның дамып, жетілуі қоғамның
қажеттілігі мен сұранысының талап-мүддесіне қатысты. Оқытуды ұйымдастырудың
түрлері негізінен былай жіктеледі: оқушының саны мен құрамы, жұмыс орны,
оқу жұмысының ұзақтығы. Осыған қарап оқытудың түрлерін төмендегідей
жіктеуге болады.:
-жеке (бір ғана оқушымен жұмыс істейді);
-жеке-жұптық (оқушы-оқушы, мұғалімнің оқушымен қарым-қатынасы, қазіргі
жағдайда оқушымен қарым-катынасы жеке оқушының әзірлік үрдісіндегі
қызметімен айқындалады);
жеке - топтық: топ мектепте жұмыс істейді, бірақ бір мектепте
оқытылатын оқушылардың жасы әр шаманы құрайтын топ болады (оқытудың бұл
түрлі орта ғасыр мектептерінде қолданылған).
-Өзара бірлесіп оқыту (аталған оқыту жүйесі Англияда пайда болған,
белланкастер жүйесі деп аталған.);
-Саралап оқыту, оқытудың бұл түрі оқушылардың кабілетіне қарай өтіледі
(мангейм жүйесі);
Бригадалық оқыту, тапсырманы бригада алады: бір бригада да 5-6 оқушы
ұйымдасады, есеп беруші – бригадир. -Американдық "Винетка - жоспар",
"Трампа -жоспар" және т.б.
-Оқытудың микротоптық жүйесі (фронтальді, ұжымдық т.б.)-
Сабақтың талабын орындау мен оны түсінуге байланысты, мұның өзі
әлеуметтік сұранысқа қатысты анықталып, оқушылардың жеке басының
қажетсінуіне орай құрылады, оқыту мақсаты, міндеттері, заңдары мен
принциптері басшылыққа алынып, жоғарыдағы іс-әрекеттің мазмұнын айқындайды.
Жалпы талаптардың ішінде, бүгінгі сабаққа сәйкес келетін, жіктеме
төмендегідей:
-Ғылым жетістіктерінің жаңа түрін, озық тәжірибені, оқу-тәрбие процесінің
негізгі заңдарына құрылған сабақты;
-Сабақты өту үрдісінде барлық дидактикалық принциптер мен ережелер;
-Оқушылардың санасын қалыптастыруға әсер етерлік пәнаралық байланысты;
-Бұрынғы білімін байланыстыруға, оны меңгеруде икем-қабілеттерін,
оқушылардың білім сапасын арттыру барысындағы тіректік ұғымдарға сілтеме
жасау;
-Тұлғаны жан-жақты дамытудың белсенді түрінің қажеттілігі;
-Педагог оқу құралдарын ұтымды қолдану;
-Алған білімін, өндірістік қызметпен, оқушының жеке іс-тәжірибесімен
байланысты жүзеге асыруы;
-Білімін, икемін, қабілетін тәжірибеде қалыптастыру, оны ойлау – амалы
мен іс-әрекетке тиімді қолдануы;
-Сабақты диагностикалау, жоспарлау, жобалау және болжай алуы.
Әрбір сабақ тұтас педагогтік процестің функциясын жүзеге асыруға
бағытталған;оқыту, дамыту, тәрбиелеу. Соның нәтижесінде сабақ –
көпжоспарлы, құрылымы әртүрлі болып келуі мүмкін. Сабақ құрылымының ерекше
көп тараған түрі барлық дидиктикалық міндеттерді шешуге: білімді енгізу,
жаңа материалды зерделеу, өткен материалды бекіту, бақылау, оқушылардың
білімін бағалау, үйге тапсырма берумен байланысты
Қазақ әдебиетінің ХХ-ғасырдағы белгілі ағартушы Ж.Аймауытов ұстаз
қызметін былайша сипаттады:"Балаларға сабақ берумен білім үйретумен
мұғалімнің қызметі тамам болмайды. Ол балаларды тәрбиелеуге, үгіттеуге
міндетті, басқаша айтқанда, мұғалім қарапайым қызметкер емес, ол
шәкірттердің алдағы өмірін, бір күндерде зарығатын, тарығатын, қауіп-
қатерге ұшырайтын өмірін көз алдына келтіріп, өз басынан кешірген
тәжірибесіне таянып, оларға келешекте жазатайым аяғын шалыс басып, өмірден
соққы жеп өкінбеске күні бұрын сақтандыратын қорғаушысы, қамқоры" [3;265].
Шәкірттерге әсер ету жолдары түрліше. Мұғалім ізденісті әр баланың
жан-дүниесіне үңілуден бастайды. Әрбір шәкірттің жан дүниесінің есігін
ашатын кілтін қолға түсіру-сезімталдық-көрегендік-серге ктік-білімпаздық-
ізденімпаздық-шығармашылық қабілетін байқап, оқытып жүрген шәкірт-терінің
өзіндік ерекшеліктерін жете зерттеп, біліп алған соң, әдіс-тәсілдерді
солардың қабылдау деңгейіне қарай іріктеп талдап қолданады. Тиімді, пай-
далыларын жетілдіре түседі.
Ғылым мен техниканың дамуы білім беру жүйесіне көп мүдделі, жаңа
міндеттер қойып отыр. Ол өз жұмыс орнында және бүкіл техниканың үздіксіз
өзгерістеріне бейімделе алатын орындаушының тұлғасын қалыптастырса, демек
мұғалім оқу жүйесінде дәстүрлі емес сабақтарды пайдалану арқылы балалардың
іскерлік дағдысын қалыптастырады.
В.А. Сухомлинский: "Сабақ жасөспірімдердің интеллектуалды өмірінде
құр ғана сабақ болып қоймас үшін, ол қызықты болуы керек. Осыған қол
жеткенде ғана мектеп жасөспірімдер үшін рухани өмірдің тілеген ошағына,
мұғалім осы ошақтың құрметті иесімен сақтаушысына, кітап-мәдениеттің баға
жетпес қазынасына айналады"-деп айтқан екен [15;18-19].
Жәй ғана сабақ - құнарсыз тағам секілді адам бойына жұқпайды.
Қызықты сабақтар -мұғалімнің ашқан жаңалығы, өзіндік қолтаңбасы,
әдістемелік ізденісі, көтерілген белесі, абырой атағы, мақсат-мұраты. Ұстаз
көкейіндегі шәкірттерді өзіне баулып, баурап алу үшін "Не істей аламын",
"Не істеу керек" деген сұрақ-сауалнама әрекетке, әрекет нәтижелер жобасына,
ал нәтижелер жобасы, практикаға енгізуге жетелейді. Ал практиканың ақиқат
өлшемі - білім сапасы болмақ. Инновациялық процесті зерттеушілер иннова-
циялық тәжірибе бұл жаңалықты ендіру емес, бұл педагогикалық, шығармашылық
және зерттеушілік қызмет нәтижелерінің бірін-бірі толықтыру деп
түсіндіреді.Қазіргі кезде педагогикалық технологияға әртүрлі анықтамалар
беріліп жүр. Дегенмен де барлық анықтамалардағы ортақ ұғым педагогикалық
технологияны оқушының және мұғалімнің іс-әрекетімен, оқу процесімен тығыз
байланысты бірін бірі толықтыратын біртұтас жүйелі ой алгоритмі [4]
Я.А.Коменскийдің модулі оны қолдану ережелері нәтижесі білім
саласындағы кез-келген технологияның негізі болып табылады. Бірақ ол
дәстүрлі сабақтық жүйеде толық шешілмеген. Өйткені оқытудың көптеген жаңа
әдістері Я.А. Коменскийдің, И.Гербарттың яғни обьекті-субьектілі педаго-
гикасы екі бөлек дүние, атап айтсақ, дәстүрлі оқытуда мұғалім өз
тәжірибесін үйретеді, білім береді, ал баланы өмірге дайындау ең соңғы
нәтиже. Әлемде өмір сүру күрделенген сәтте жастар кез келген қиыншылықтарды
жеңуге өз мәселелерін өздері шешуге, әртүрлі ұйғарым пікірдің біреуін
таңдауға саналы шешім жасауға үйрену қажет [11]
Қазіргі жаңа типті мектептерде дәстүрлі сабақтарды жаңаша
ұйымдастыруда. Американдық ғалым Джон Дьюи - балаларды оқыту керек емес,
жағдай туғызу керек дейді. Жоғарғы нәтижеге бағыттталған әдіс-тәсіл мазмұн
жиынтығын құрайтын технологиялардың негізі бірдей десек қателеспейміз [11]
Сабақта осы сияқты талаптараға сәйкес өткізу үшін кейбір ғалымдар,
жаңашыл мұғалімдер М.Н.Скаткин, М.И.Махмутов, В.Ф.Шаталов, Е.И.Ильин
т.б.белгілі жағдайлар керек дейді. Біріншіден, әлеуметтік-педагогикалық
жағдай, бұл мұғалімнің шығармашылық жұмысы, білімнің белгілі көлемі мен
сапасының шындығы, ынтымақтастық, яғни мұғалім мен оқушылардың бірлескен
шығармашылық еңбегі, лабораториялар мен кабинеттердің қазіргі заманға лайық
жабдықталуы. Екіншіден, дидактикалық жағдай – бұл оқыту процесінің
принциптерінің және әдістерінің заңдылықтарын сақтау және тиімді етіп
пайдалануды қамтамасыз ету, сонымен бірге жаңашыл мұғалімдердің іс-
тәжірибесін терең зерттеп, пайдалана білу, өйткені, олар оқыту әдісіне
бірсыпыра жаңалықтар енгізеді.
Әр жас кезеңіне белгілі бір жетекші әрекет тән болғанына қарамастан,
бастауыш сынып жасында әрекеттің басқа түрлері жоқ немесе шек қойылды
деуге болмайды. Бала дамуындағы ерекше кезең ретінде бастауыш мектеп жасына
оның негізгі жаңа түзілімдеріне сипаттама берейік.
Қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолдауына және ғылымның роліне мән берілуде. Сөйтіп, оқытудың техноло-
гиясын жетілдірудің психологиялық- педагогикалық бағыттағы негізгі ой –
тұжырымдары төмендегіше сипатталады:
Есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл ойды дамыта оқуға көшу;
Оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап
оқыту бағдарламасына өту, әртүрлі оқыту технологияларын оқу мамұны мен
оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжіри-беде
сынап қараудың маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындадағы оқытудың озық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық кәсіптік, адам-
гершілік, рухани азаматтық және де басқа көптеген адами келбеттің қалып-
тасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі.
Бір технологияның өзін әртүрлі мұғалім түрліше: орташа дәрежеде,
ұқыпты дәл нұсқау бойынша немесе шығаpмашылықпен іске асыруы мүмкін.
Технологияның шарттары негізінен педагогикалық технология оқыту-дағы
оқушының оқу танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын оқу
тәрбие үрдісінің жобасына негізделуі қажет.
Оқыту технологиясын таңдап іріктеу оқушының оқу-танымдық іс-әрекетін
басқарудың негізгі бір буыны. Б.В.Горячев мұғалімдерге оқыту үрдісінде
дәстүрлі емес сабақ түрлерін ұйымдастыруда төмендегі технологияларды
қолдануды ұсынады:
- Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы;
- ЭВМ-ды пайдаланатын оқыту технологиясы;
- Даралап оқыту технологиясы.
Сабақ біздің заманымызда да оқытудың негізгі түрі ретінде қала бермек,
бірақ оның ерекшеліктері мен мүмкіндіктері мүлде жойылған жоқ, өзгеріп
жаңаруда. Соңғы кездерде сабақ түрлерін жетілдірудің түрлі жолдары пайда
болып, оқыту үрдісін ғылыми тұрғыдан басқаруға оқу технологияларын қол-
дануға көңіл бөліне басталды.
Қазіргі заманғы оқыту технологияларын меңеру - өте күрделі де ұзақ
процесс. Кейде ол мұғалімнен оқытудың үйреншікті әдіс тәсілдерінен арылуды
талап етеді. Сондықтан мұғалімге оқыту – технологияларын үйретуді арнайы
кәсіби тұрғыдан ұйымдастыру керек. Келешек жас ұрпақты тәрбиелеуде арнаулы
әдіс-тәсілдер кеңінен қолданылады. Белгілі бір әдіс болмаса, оқыту
мен тәрбиелеу процесінде қажетті нәтижеге жету, оқушылардың танымдық іс-
әрекетін дамыту мүмкін емес.
Әдіс-жоспарланған мақсат пен соңғы нәтиже арасын байланыстырушы звено.
Мұғалім мен оқушы белгілі нәтижеге жету үшін жүйелі жұмыс атқарса ғана
оқыту мен тәрбиелеу өз нәтижесін береді. Ал тәсіл - әдістің бір бөлігі,
неғұрлым әдіс күрделі болса, тәсілдер түрлері де көбейеді. Сондықтан
қазіргі мектептерде оқытудың белсенді түрлерін пайдалану педагогика
ғылымының негізгі көкейкесті мәселелерінің бірі.
Қазіргі мектептерде бір-бірінен ерекшеленетін және тұрақты өткізілетін
үш түрлі оқыту түрлері қолданылады. Олар:
- Иллюстративті – түсіндіру арқылы оқыту.
- Проблемалық оқыту.
- Проблемалық немесе компьютерлендіру арқылы оқыту.
Қазіргі таңдағы педагогтардың алға қойған міндетті кемшіліксіз оқыту
әдіс - тәсілдерін табу әрбір оқыту формасының өзіндік бағыты, мазмұны
болуы керек. Ол үшін әр мұғалім өз білімін жетілдіріп оқушылардың
психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың жеке элементтерімен,
дағдыларын жетілдіріп оқыту құралдары мен әдістерін таңдап алу қажет. Жан
жақты әртүрлі оқыту әдістерін жүйелі қолдану, оқушылардың дүниетанымын
қалыптастыруға, сол тақырып арқылы ғылым жүйесін меңгеруге көмектеседі.
Барлық оқыту жүйелері бір-бірімен тығыз байланысты. Оқыту процесін-
дегі пайдаланылған әдіс-тәсілдері меңгере отырып оқушы біртіндеп өз бетінше
ғылыми, техникалық өнер және саяси хабарларды меңгере білуге үйренеді,
өзіндік ойлау қабілеттері дамиды. Сондықтан бастауыш сыныпта дәстүрлі емес
сабақ кезінде , сабақтың құралымын сақтай отырып, оқытудың заңдылықтары
мен принциптерінің орындалуына көңіл аудару қажет. .
Бастауыш сыныптағы дәстүрлі емес сабақтардың негізгі міндеті оқушының
логикалық ойын, қиялын жетілдіру, білімге деген құштарлығын арттыру.
Бастауыш сыныптарда ертегі сабақ, саяхат сабақ, кино-сабақ, көрме
сабақ, жарыс сабақ, жәрмеңке сабақ, рольдік сабақ, панарамалық сабақ, КВН
сабақ, аукцион сабақ, ойын сабақ, т.б.сабақтар негізінде оқушылар өздерін
еркін сезініп, тапсырмаларды қызығушылықпен орындап, сұрақтарға жауап
береді.
Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақтарды қайталау, қорытындылау
кезінде өткізілгені тиімді. Оқушылар ондай сабақтарды асыға күтеді және өте
ұқыптылықпен даярланады.
Хабар беруші сабақ - өзіміз көріп жүргендей қазіргі кезге дейін мектеп
мұғалімдері бір жақты өзі түсіндіретін сабақ түрлерін кеңінен қолданып
келеді. Мұндай сабақтар оқушыны тыңдауға ғана дағдыландырып, өз беттерінше
зерттей білуге үйретеді. Сондықтан, мұғалімнің негізгі міндеті әр оқушының
жеке ерекшелігін ескере отырып,олардың зейін танытып білуге дидактикалық іс-
әрекеттерге бағыттау.
Проблемалық сабақ – бұл сабақ түрлі оқушылардың творчествалық жеке
дамуына қалыпты ықпал етеді. Сабақта бір немесе бірнеше проблемалық жағдай
туғызып, оны шешу арқылы оқушының өз-өзіне деген сенімі аотып, шығармашылық
тұрғыдын дамиды. Мысалы, 4 сыныпта Жергілікті жерді бағдарлау тақырыбында
төмендегідей проблемалық жағдай туғызылса, Біз саясат кезінде
қызығушылықпен өз жолымыздан шығып кетіппіз. Кері қайту үшін жолымызды табу
үшін не істеуіміз керек? Мұнда оқушы сабақ үстінде алған білімдеріні
аталған проблемалық жағдайға шешуге пайдаланады, яғни көпшілік бағыттағы,
жергілікті жерге қарап бағдарлай білу дағдылары дамиды.
Көрнекті сабақ – оқушының ақыл-ойының дамуына ықпал етеді. Жалпы
дамуына ықпал ете отырып, оқыту арқылы қашан да жаңаны танытуға болады. Ал
қоршаған ортадағы өзгерісті сезім түсінігі арқылы қабылдау – білімнің
алғашқы баспалдағы. Бірақ барлық адам бірдей қошаған ортаны танып, көріп,
түсіне білмейді.
Мысалы, 1 сыныпта Дүниетану пәні бойынша Құстардың туған жеріне
оралуы-ұрпақ наны тақырыбында оқушыларды ауыл жанына апарып, құстардың ұя
салуын, ұшып келуін бақылатып, көрнекті түрде көрсету арқылы жаңа сабақты
игеруге негіз салуға болады. Оқу-тәрбие процесінің сапасын көтеру
мақсатында ғалым педагогтар, мектеп мұғалімдерінің алдыңғы қатарлы іс-
тәжірибелерін басшылыққа ала отырып, сабақтын құрылымын өзгертуге пікір
қосты, ондай оқыту формасы дәстүрлі емес сабақтар деп аталатын ұғымға
біріктірілді [15; 17-19]
. Ертегі сабақ: Әр оқушы мектепке дейінгі кезден бастап ертегімен
таныс, жағымды, жағымсыз кейікерлерді ажырата алады. Зұлымдықты ақыл
жеңетінін біледі. Мысалы, 1 сыныпта Жануарлар, Жануарлар тіршілігіндегі
маусымдық өзгерістер тарауын өткеннен кейін Ертегілер еліне саяхат
түрінде қорытынды ұйымдастыруға болады. Бұл сабаққа оқушылар түгел
қатысады.
Саяхат – сабақ: Тақырып мазмұнына сәйкес топ ішіндегі және табиғат
аясында алдын ала дайын тапсырмалар бойынша қызықты етіп өткізуге болады.
Осылайша оқушылар өздерінің білімдерін сарапқа салады.
Саяхат пәндер бойынша жоспарланып, мектептің жалпы іс жоспарларына
кіреді. Саяхатты ұйымдастыру үшін түрлі объекетілер пайдаланылады. Оларға
музей, көрме, табиғат, өндіріс жатады.
Оқу саяхаты оқытудың дидактикалық және политехникалық ой-өрісін
кеңейтеді, өсімдіктер дүниесін, тірі организмдерді зерттеуге мүмкіндік
туғызады, танымдық ынтасын дамытады. Оқу саяхатының түрлері:
а) кіріспе саяхат – жаңа тақырыпты (оқу материалдарын) түсіндіру алдында
оқушылардың қажетті білімді жинастыруы;
ә) кезектегі саяхат – ұзақ мерзімде оқушылардың үлкен тақырыппен жұмыс
істеуі, кейбір мәселелерді иллястрациялау;
б) қорытынды саяхат – курстың белгілі тарауы аяқталғаннан кейін
өткізіледі. Мақсаты: сыныпта өтілген оқу материалдарын тереңдету және
бекіту.
Саяхатты өткізу үшін жоспар жасалады, онда мынадай мәселелер бейнеледі:
- Саяхаттың мақсаты мен объектісі.
- Оқушылармен алдын-ала объектіге байланысты түрлі жұмыстар
жүргізіледі: әңгіме, бақылау, тәжірибе т.б.
Саяхат барысында істелетін жұмыстар: бақылау, өлшеу, сурет салу,
есептеу, жазып алу, объектіні толық қарау.
Оқушыларды бірнеше топқа бөліп, оларға нақты тапсырмалар беру.
Мысалы, бірінші топ – бақылау, өлшеу, екінші топ – сурет салу, сызу, үшінші
топ – есептеу, жазып алу жұмыстарын орындайды.
Кіріспе сабақта мұғалім оқушыларды саяхат жоспарымен таныстырады,
олармен ұйымдастыру мәселелерін талқылайды.
Саяхат біткеннен кейін оқушылармен оқу конференциясы өткізіледі. Онда
оқушылар алған тапсырмалары бойынша баяндама жасап, сөз сөйлейді.
Конференцияны бірнеше қатар сыныптар оқушылармен өткізу өте тиімді болады.
Ең соныңда конференция жұмысын жетекші мұғалім қорытындылайды.
КВН – сабақ: Сынып оқушылары 2 – топқа бөлініп, әр топ пән бойынша
білімдерін көрсетеді. Мұндай сабақты бірнеше пән бойынша өткізуге болады.
Конференция ретінде өткізілетін сабақ түрі кейбір тақырыптарды
тереңірек меңгерту, оның ғылыми дәрежесін көтеру мақсатын көздейді. Сол
үшін де семинар сабақтарына қарағанда , конференция түрінде өткізілетін оқу
жұмысы ұсынылған әдебиеттер мен қосымша құралдардың көлемі кеңірек болады.
Оны дайындау және өткізу тәртібі семинар сабағына ұқсас келеді. Бірақ, оқу
конференциясында баяндамашылар мен сөйлеушілердің саны көбірек болуы қажет.
Сондықтан, оған бірнеше қатар сыныптардың оқушыларын қарастыруға болады.
Ол үшін оларға үйірме мен ғылыми жұмыстарын ұйымдастырудың маңызы зор.
Мультиямедиялық сабақ: Бұл сабақта оқушыларға экран арқылы
компьютерде жаңа сабақ түсіндіріп оқу процесін өзі атқарумен сипатталады.
Қашықтан оқыту технологиясы белгілі бір қашықтықта отырып компьютерлік
телекомиуникация және басқа байланыстар орталықтар көмегімен өзара тәжірибе
алмасу тәсіліне негізделген. Жаңа ақпараттық технология мұғалімдердің өз
жұмыстарының әдістері мен ұйымдастыру түрлерін түбегейлі өзгертуге
оқушылардың жеке қабілетін дамытуға оқытудағы пән аралық байланысты
күшейтуге оқу процесін үнемі ұйымдастыруды жаңартып отыруға мүмкіндік
береді. Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі-мұғалімдердің
оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс істеуге шексіз
мүмкіншілік туғызады. Жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияларды оқу
тәрбие үрдісіне енгізуде мұғалім алдына жаңа бағыттар мен мақсаттар қояды:
- өз пәні бойынша оқу әдістемелік электронды кешендер құру,
әдістемелік пәндік web сайдтар алу
- жалпы компьютерлік желілерді пайдалану
- инновациялық әдістерді пайдалану
-қашықтан оқыту барысында өздігінен қосымша білім алуды
қамтамасыз ету.
Оқу тәрбие үрдісінде телекоммуникациялық технологиялардың қолданудың
екі жолы бар. Олар:
- оқушылар мен мұғалімдердің әерімен жұмыс жасауды ұйымдастыру
-дайын телекоммуникациялық жобамен жұмыс жасады ұйымдастыру,пәндік
әдістемелік web сайдтар деп құру.
Жаңа ақпараттық коммуникативті технологияларды пайдаланудың
артықшылықтары:
- білім мазмұнының заман талабына сай болуы
- болашаққа қажетті білімді толығымен алу
- білімді өздігінен меңгеру
-өзін-өзі бағалай алу
-оқушыны ізденісте, шығармашылыққа бағыттау
Жаңа ақпараттық коммуникативті технологияларды оқыту құралы ретінде
электрондық оқыту және интернет жүйесі маңызды орын алады.Электрондық
оқулықтар бойынша тапсырманы қызыға орындайды.
Ойын- сабақ: Бұл сабақтардың ерекшелігі – оқу-тәрбие үрдісінде
балаларға таныс ойын элементтерін білім алуға пайдалану. Ойын – оқушылардың
оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын
ойнағанда өмірде көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп
отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған
барлық жағынан ұқсағыш келеді. Оқытудың ойындық әдісі ерте кезден бастап
күні бүгінге дейін қолданылып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Бұл әдіс,
әсіресе халықтық педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс
мекемелерде, бастауыш мектепте кеңінен пайдаланылады. Қазіргі кезде оқу
процесінің тиімділігін арттырып, оқушылардың белсенділігін арттыруда ойын
әдісі төмендегі бағытта қолданылып жүр.:
- оқу пәнінің бір тақырыбын немесе бір бөлімін өткенде, ұғымдарды
меңгеру барысында өзіндік технология ретінде;
- барынша көлемді бір технологияның элементі ретінде;
- тұтас ойын сабағы немесе сабақтың кіріспе, жаңа сабақ түсіндіру,
бекіту, жаттығу, тексеру кезеңдерінде қолданылатын оның бөлігі ретінде.
Ойын сабақтарының ерекшелігі – оқу-тәрбие үрдісінде балаларға таныс
ойын элементтерін білім алуға пайдалану.Ойын – оқушылардың оқуға, еңбекке
деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын ойнағанда өмірде
көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп отырып
бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған барлық
жағынан ұқсағыш келеді. Қазіргі кезде мектеп тәжірибесінде сабақтың
қалыптасқан түрлерінен дәстүрлі басқа дәстүрлі емес түрлері пайда болуда.
Дәстүрлі емес сабақтарда қатаң құрылымы және қатаң қалыптасқан жұмыс
кестесі бар күнделіктегіге қарағанда басқаша ұйымдастыру,өткізу тәсілдері
оқушыларға өте ұнайды. Дәстүрлі емес сабақтар қалыптан тыс күнделікті
сабақтан өзгеше сабақтың жаңартылған түрлері. Дәстүрлі емес сабақтардың
бірі ойын сабақтары. Ойын сабақтарының ерекшелігі – оқу-тәрбие үрдісінде
балаларға таныс ойын элементтерін білім алуға пайдалану.Ойын – оқушылардың
оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты құрал. Бала ойын
ойнағанда өмірде көрген-білгенін өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп
отырып бейнелейді. Бала үшін өзіне ұнаған адамнан артық ештеңе жоқ, оған
барлық жағынан ұқсағыш келеді.
Дәстүрлі емес
сабақтар
Қорыту ой сабақтар Ойын сабақтары Жарыс
сабақтары
1.лекция 1. саяхат
1.сайыс
2.семинар 2.театр
2.не,қайда,қашан
3.конференция 3.концерт
3.квн т.б.
4.сынақ 4.тренинг
5.ХІХғ көш басшысы 5.жұлдызды сағат
6.телекөркі 6.аукцион
7. модульдік сабақ т.б. 7.бақытты сәт
Осылайша сабақтарды әр оқушыға жеке берудің болашақ мұратын былайша
сипаттайды: Оқыту ойлауға негізделуі тиіс. Осыған байланысты оқу
үрдісіндегі өте маңызды кезең – рефлексті емес, басымдылықтан ойлау
әдістері мен амалдарын сапалы түрде игеруге көшу.
Адами қарым - қатынастар оқу – тәрбие үрдісінің нәтижелерін
белгілейтін маңызды фактор болып табылады. Сондықтан жаңа технологияның
негізі саналатын ізгілендіру мен демократияландыру – мектептегі оқу үрдісін
жетілдірудің басты ұстамы.
Балаларға ізгілік тұрғысынан қарау дегеніміз: Балаларға деген
ұстаздың сүйіспеншілігі, олардың тағдырына алаңдау; Баланың болашағына,
қабілетіне сену; Ынтымақтастық қарым - қатынас шеберлігі; Тікелей қысым
көрсетпеу; Баланың кемшілігіне шыдамдылық көрсету.
Қарым-қатынастарды демократияландыру дегеніміз: Мұғалім мен оқушының
тең құқықта болуы: Оқушының еркін таңдауына мүмкіндік құқығы болуы:
Қателесу құқығы;Өзіндік көзқарас құқығы: Қарым қатынас стилі, тиым салмау,
бағыт беру; басқармау – бірігіп тең басқару; зорламау – ұйымдастыру;
шектемеу-еркін таңдау мүмкіндігін беру .
Сабақтың міндеттері білім, даму және тәрбие мақсаттарымен анықталады.
Біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім
беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу –
тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты. Білім беру парадигмасы
өзгереді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда. Қазіргі білім беру
саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше қазіргі маманға сай
болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық,
кәсіп-тік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, оқу-тәрбие үрдісін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі.
1.2 Дәстүрлі емес сабақтарды жүргізудің дидактикалық принциптері
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында ұлттық
бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен
анықталатынын, осыған орай білім жүйесін реформалаудың нетижелерінің бірі
жаңа сатыдағы педагогтың өмірге келуі тиіс екенін айрықша атап өтті.
ХХІ-ғасыр білімнің жаңа философиясын, жаңа ақпараттық
–коммуникациялық және педагогикалық технологияларды талап етеді. Білім беру
жүйесі алдында заманның жаңа технологияларының талаптарына сай келетін
біліктілігі жоғары деңгейлі мамандарды даярлау міндеттері тұр. Білім
сапасын тәуелсіз сырттай бағалау, материалдық-техникалық базаға, ғылыми-
педагогикалық кадрлар құрамына талаптардың күшеюі жастардың лайықты білім
алуына кепілдік береді. Жақсы педагог -қазіргі таңда қоғам үшін аса қымбат
қазына болып есептелмек. Болашақ оқытушылардың халықтық мұрат биігінен
табылуы оларға жол көрсетіп, жөн сілтеуші педагог қауымының білім білігіне,
қадір қасиетіне тікелей байланысты. Осы тұрғыда И.В.Гетенің: Бізді
оқытып жүргендердің бәрінің мұғалім аталуы дұрыс, алайда олардың бәрі
бірдей бұл атаққа лайық келе бермейді, -деген сөзіне ой жүгіртер болсақ,
оның сыры білім беру ісінің өзіндік ерекшеліктерінде жатқанын байқаймыз.
Себебі, өскелең ұрпаққа ұсынатын білім қаншалықты маңызды, жан-жақты
болғанымен, ол жастардың ішкі болмысына қозғау салып, ойын оятар, санасын
серпілтер өнегелік қуатпен ұштаса берілмесе, көздеген межеден табылмасы
анық. Ежелгі грек философы Платон сөзімен айытқанда : Білім беруші –ұстаз,
оқушысы мен шәкіртінің жан дүниесін түсінгенде ғана тұлғаны іске, баланы
білімге үйрете алады.
Қазіргі Қазақстан Республикасының білім беру мазмұнында бүгінгі
қоғамдық қатынастарға еркін араласа алатын жеке тұлғаны қалыптастыру
мәселелері қарастырылады. Қазіргі бастауыш мектепке педагогикалық үрдісті
жүзеге асыруға теориялық және практикалық даярлығы бар, педагогикалық
бағыттарды еркін таңдап алудың өскелең жағдайында сенімді бағдар ала
алатын, пайда болған түрлендірулерді жүйелі, тұтас қарауға қабілетті,
барлық жаңалықты қабылдауға, өз бетімен жаңа білім ала алатын, дәстүрлі
емес жағдайларда шешім қабылдауға қабілетті мұғалім қажет. Бастауыш сыныпта
оқытудың тиімділігін арттыруда білімнің тәрбиелік мәнін бағалап,
оқушылардың білімдерін тексеру мен бағалау олардың жеке тұлға ретінде дамуы
мен қалыптасуына оң әсер ететіндей жүйе пайдалануы қажет. Көптеген жалпы
білім беретін мектептердің, гимназия, лицейлердің өз бетінше даму
мүмкіндігіне ие болып отырған қазіргі кезеңде оқушылардың интернетті
пайдалану мүмкіндіктерінің болуы сияқты оң қадамдарды оқытудың тиімділігін
арттырудағы оң шешімдер деп бағалауға болады. Курс мазмұнының
игерілгендігін бағалау берілген мазмұнның сәйкес деңгейі игерілген білім
және оның көлемі арқылы жүзеге асады.
Оқушылардың игерген білімдерін тексеру мен бағалау білім берудің
мазмұнын анықтаудың нәтижелілігі, білімді игеру сапасын бақылаудың тиімді
жолдарының таңдалуы, оқушылардың өз білімдерінің оқу, ғылыми, кәсіптік және
іскерлік қызметтерінде пайдалана білуінің маңызы ерекше.
Жалпы орта білім беретін мектептердің алдында тұрған көптеген
мәселелерді шешудің нәтижелігі көп жағдайдаоқушылардың білімін бақылау мен
тексерудің тиімді ұйымдастырылуы мен оның әдістемесіне байланысты.
Оқушылардың білімі мен біліктіліктеріне жүргізілген бақылау нәтижесінде
алынған мәліметтер оқу процесіне немесе оның құрамдас бөліктеріне
өзгерістер енгізуге негіз болады. Сондықтан оқытудың ең қолайлы әдісі оқыту
процесінің ең тиімді және оқу ісінің бағыттаушы шарты болып табылады.
Күнделікті бақылаудың көмегімен оқу іс-әрекетінің бағыты анықталып отырады.
Күнделікті бақылаудың ең қолайлы жолдарын табу, оның тиімділігін арттыру –
жалпы орта білім беретін мектептердің көкейкесті дидактикалық мәселелерінің
бірі. Ал оның дұрыс шешімін табуы, бақылау мақсаттарының айқындылығына
байланысты. Бақылаудың обьективтік функциялары білім беру барысында
,оқушылардың білім сапасы мен мамандыққа қызығушылығының артуы мен оқытушы
жұмыстарының нәтижелі болуына әсер етеді.
Дидактикалық принциптер нақтылы тарихи-әлеуметтік жағдайларға
байланысты. Қоғамның оқытуға қойылатын талаптары өзгеріп отырғандықтан,
кейбір принциптер ескеріп кейбіреулері жаңадан пайда болады. Кейбір
авторлар оқыту принциптерінің санын қысқартуды ұсынса, басқалары,
керісінше, кеңейтуді ұсынып келеді.
Оқыту процесінде кез-келген мұғалім дидактиканың принциптерін
басшылыққа ала отырып оқытудың мазмұнын, амал-тәсілдерін және ұйымдастыру
формаларын таңдап, оқушыларды жоғары нәтижелерге жеткізуі шарт. Мұғалім
дидактикалық принциптерді дұрыс таңдаса, оқытуды дұрыс ұйымдастырса сабақ
тиімді және нәтижелі болары даусыз.
Дидактикалық принциптердің қызметі: олардың негізінде оқушыларды
оқытудың мақсатына сәйкес берілетін білім мазмұнын жүйелі, саналылықпен
белсенді түрде меңгеруге деген қызығушылықтары пайда болады. Дидактика
принциптері оқыту процесінің негізгі буыны ретінде бірімен-бірі логикалық
өзара байланыста болады.
Сонымен, ең негізгі, ғасырлар бойы педагогтар қауымы мойындаған
дидактикалық принциптер жүйесі:
-ғылымилық,
-саналылық пен белсенділік,
-көрнекілік,
-жүйелілік пен бірізділік,
-беріктілік,
-теория мен тәжірибенің байланыстылығы.
Дидактикалық принциптердің негізін қалаған Я.А.Коменский болса,
ғасырлар бойы ол принциптер толықтырылып, мазмұны жаңарып отырды.
Соңғы кездері оқыту үрдісінде мотив тудыру Ш.А.Амонашвили, мұғалім
мен оқушы арасындағы іскерлік ынтымақтастық М.Н.Скаткин, оқытудың жоғарғы
қиындық дәрежесінде жүзеге асуы, оқу материалын өтуде жылдамдықты тездету,
теориялық білімнің артықшылығы Л.В.Занков т.б. жаңа дидактикалық
принциптер ұсынды. Дәстүрлі емес сабаққа қойылатын маңызды талаптардың бірі
–дидактикалық принциптердің жүзеге асырылуы.
Жалпы орта білім мазмұнын құрайтын негізгі буындардың бірі – базалық
пәндер. Базалық пәндердің кәсіби бағытта оқытылуы бастауыш сынып оқушы
тұлғасын қалыптастырудағы рөлі мен мүмкіндіктерін ашу – жалпы орта білім
беретін мектеп дидактикасының негізгі мәселелерінің бірі. Базалық пәндерді
кәсіби бағытта оқытуды ғылыми негіздеу оқушының болашаққа жалпы көзқарасын
қалыптастыратыны сөзсіз.
Сабақта мақсат анықталмайынша нәтижеге жету мүмкін емес.
Сабақтың мақсатын анықтау арқылы оқу материалының мазмұны, формасы, типі,
әдіс-тәсілі, оқу құралдары анықталады. Бастауыш сыныпта білім мазмұнын
іріктеуде негізге алынатын принцип - оның ғылымилық жағынан нақтылануы.
Білім беру мазмұнын анықтайтын оқу жоспары, бағдарлама, оқулықтар мен оқу
құралдары ғылымның казіргі дамуына сәйкес құрылуы қажет. Оқу материалдары
ғылыми фактілер мен заңдылықтарға негізделіп, жоғары ғылыми деңгейде болуы
шарт.
Оқушылардың игерген теориялық білімін практикада қолдана білуде
өзіндік жұмыстардың маңызы зор. Өзіндік жұмыстардың құндылығы – бастауыш
сынып оқушысының өз бетінше ізденуіне мүмкіндік беріледі. Оқушы оқулықтар
негізінде ғана емес, қосымша ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді оқу арқылы
білімін тереңдете алады. Сабақтарды түрлендіріп дәстүрлі емес сабақ
түрлерін өткізу оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырады.
Я.А.Коменский оқытудағы жүйелілік, бірізділік принципіне жан-жақты
тоқталды. Ол Барлық шәкірттерге ұсынылған материалдарды меңгеру үшін жаңа
материалды оқыту оның алдындағы сабақта даярланған материалдың тікелей
жалғасы болуы керек-деп атап көрсетті [4;41].
Оқытудағы жүйелілік, бірізділік принципін жүзеге асыруда оқушылардың
білімін тексеріп, жүйелі түрде бағалап отырудың маңызы зор.
Негізгі дидактикалық принциптердің бірі көрнекілікті қолдануда
Я.А.Коменскийдің сіңірген еңбегі ұшан теңіз. Оқыту прцесінде көрнекі
құралдарды пайдалану сабақтың тиімділігін арттырады. Көрнекілікті
қолданудың негізгі мақсаты –игерілетін материалдың мазмұнын айқындай түсу,
оны оқушы санасына берік қалдыруға мүмкіндік жасау. Көрнекі құралдарды
мұғалім орынды қолдана білгенде ғана тиімді болатыны сөзсіз.
Оқытудың саналылық пен белсенділік принципінде оқытуда жағымды жағдай
туғызу, оқу материалын оқушының өз бетімен орындауға үйрету, оқытудың
тиімді әдістерін қолдану. Оқушының оқу белсенділігін арттыруда оқу іс-
әрекетінің мақсат, міндеттерін, маңыздылығын анық түсіндіру. Оларға
танымдық әрекеттің барлық түрлерін қолдану қажет талдау мен жинақтау,
индукция мен дедукция, байланыстыру, салыстыру т.б.
Сонымен қатар Я.А.Коменский оқытудың беріктілік принципі туралы да
құнды кеңестер берді. Я.А.Коменский берік негіз қалану керек, оқытуда
асықпау керек, оқушылар берілген материалды толық меңгеруі қажет - дейді
[5;42].
А. С. Макаренконың барлық тәжірибесі оның өзі ұсынған негізгі
принципі –адамды құрметтеп, сыйлауды, оған талап қоюмен байланыстыру
приципін жемісті түрде іске асырды [4;262].
Қашан болсын адамның жақсы жақтарын жобалау керек, педагог осылай
істеуге міндетті-деп өсиет айтқан оптимист А.С. Макаренко пікіріне қосыла
отырып оқыту үрдісінде оқушылардың жақсы қасиеттеріне сүйену, сабаққа
қызығушылығын арттыру арқылы, олардың болашақта өзі қалаған кәсіби
мамандығын игеруге қажеттілігін сезінгенде ғана білім сапасының артатыны
сөзсіз.
Білім саласындағы ізгілендіру ұстанымы негізінде оқу процесінде
оқушылардың жеке ерекшелігін ескеру, олардың ынта жігерін қолдау, білімге
құштарлығын ояту, оның жеке басына деген құрмет көрсету, оқу материалын
оқушының өз бетінше ізденуге жағдай туғызу.
Педагогикалық ереже – жалпы принциптерге негізделген белгілі
жағдайдағы белгілі мақсаттағы педагогтық қызметтің бейнеленуі. Ережелер
оқыту принциптерін қолданудың тәжірибелік жақтарын көрсетеді, теориядан
тәжірибеге көшу жолдарын айқындайды. Заңдылықтармен, принциптермен
салыстырғанда ережелер оқытушыға нақты педагогтық жағдайды қандай нақты
шараларды пайдалану қажеттілігін ұсынады.
Әрбір оқытушы оқыту процесіне байланысты білім беру, тәрбиелеу және
дамыту қызметінде үнемі дидактикалық принциптерді басшылыққа алуы шарт.
Дәстүрлі емес сабақта оқушылардың оқу қызметін ұйымдастыру бұл оқушы
мен мұғалімнің сырттай үйлесімді қызметі, оның өзі белгілі бір рет пен
тәртіп талабынан болады. Ол мынадай бағыттарға бөлінеді: фронтальды
мұғалімнің барлық оқушылардың жеке және өзіндік жұмысын басқаруы, жеке -
өзіндік жұмыс әр оқушының және топтың іс-әрекеті, оқушылардың топтық және
жұптық қызметі. оқу қызметін фронтальді ұйымдастыруы барлық оқушылардың іс-
әрекетінің бірлікте болуын басқару, яғни барлық оқушылар бірдей тапсырманы
орындайды, жұмыс бәріне ортақ, барлық топ талқылайды, нәтижені салыстырады,
жинақтайды. Бұл тәсіл оқушы мен мұғалім арасындағы сенімді нығайтып,
ұжымдық сезімді тәрбиелейді, пікірлерді талқылауы ширайды, басқаның ойын,
өзінің ой-түйіндерімен салыстырады, қателерін табуға жаттығады. Мұғалімге
қойылатын басты талап оқушылардың ішінен ең тиімді ой-тұжырымды дәл таба
білуі, оны алдын-ала болжауы, оқу ситуациясын туғызуы, сабақтың
міндеттеріне жауап іздеуі; барлық айтқысы келген ынталы оқушыларды
ықыласпен тыңдауы, оны мәдени тұрғыда қолдауы, мұнымен бірге қажетті
сәттерде түзетулер енгізуі, әр оқушының мүмкіндігіне жол ашу.
Фронтальды оқытуды ұйымдастыру проблемалық, ақпараттық және
түсіндірмелі иллюстративті мазмұнда және репродуктивті және шығармашылық
тапсырмалармен келуі мүмкін. Мұнда шығармашылық негізге құрылған тапсырма
бірнеше шағын тапсырмаларға бөлінеді, жұмыстың бұл түрі барлық оқушылардың
белсенділікпен іс-әрекетте болуына жағдай туғызады. Бірақ, бұл дәстүрлі
емес сабақтың бұл түрінде көптеген кемшіліктер де кездеседі. Себебі жұмыс
барысында оқушылар әр түрлі деңгейде өз мүмкіндігіне қарай білімін арттыра
алмайды, бәрінің білімі бір мөлшерде оқшауланбайды, әсіресе, нашар
үлгеретін оқушыға мұғалімнің көмегі үнемі қажет болса, ал қабілеті өте
жоғары оқушыда уақыт артық қалады. Сол себепті сабақтың тиімділігін арттыру
үшін сабақтың басқа түрлерін де пайдалану керек. Жеке жұмысты ұйымдастыру
барысында әр оқушының өздік іс-әрекеті ескеріліп, оған арнаулы әзірліктер
жасалып, оқу мүмкіндіктері алдын-ала есепке алынады: әдебиеттермен,
анықтамалармен, энциклопедиямен жұмыс міндетін шешу, шығармашылық
тапсырмаларды орындау, реферат жазу т.б.
1.3 Бастауыш сыныптарда дәстүрлі емес сабақ түрлерін қолдану
жолдары
Педагогикада білім беру мазмұны өте күрделі көп қырлы түсінікті
білдіреді. Ол жеке тұлғаны қалыптастыру мен дамытудың ғылыми негізі. Жеке
тұлға дамуы оқытумен тығыз байланысты болғандықтан білім беру мазмұнын
анықтау қажет.
Білім беру мазмұны дегеніміз – жеке тұлға қалыптастырудағы адам
баласының іс-әрекет тәсілдерді меңгеруімен жүйелі білім алуы, іскерлік пен
дағды қалыптастыру, ақыл-ойы мен сезімін дамыту, таным арқылы көзқарасын
қалыптастыру. Нағыз білімді адам деп өзінің ақыл-ойы жетілген, әдіс-
тсілдерді меңгерген, өз пікірін дәлелдей алатын, жеке тұлғаны айтамыз.
Білім берудің мазмұны мен мәнін ашуда соңғы он жылдықта білім беруді
ізгілендіру идеясын жүзеге асыру барысында, жеке тұлғаны дамыту бірінші
орынға қойылды.
Білім мазмұны туралы И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин, В.С.Леднев, Б.М.Бим-
Бада, А.В.Петровский т.б. еңбектерінде баяндалған.
Жеке тұлғаның жан-жақты дамуын қалыптастыру И.Я.Лернер мен М.Н.Скаткин
білім беру мазмұнының теориялық тұрғыда білім іскерлік, дағды жүйесін
түсіндіруде, шығармашылық іс-әрекет пен ерікті сезім тәжірибесін меңгеруді
ұсынды. АҚШ, Англия, Франция т.б. елдің педагогтары жеке тұлғаға жалпы
адамзаттық тәрбие беруді негізге ала отырып, оқу мазмұнына табиғи
құбылыстардың және қоғамдық өмірдегі өзара байланысты түсіндіруде оқу
пәндерін біріктіруді негізге алып отыр.
Білім беру мазмұнын жүзеге асыру үшін аға ұрпақтың мол тәжірибесін
кейінгі жастарға меңгерту, әлеуметтік мәдениетінің мазмұнын одан әрі
дамыту. Олар:
- ғылым туралы толық мағлұмат беру үшін білім мазмұнының негізгі
теориялары, заңдары, ұғымдары, тұтас түсіндіру;
- білім мазмұнының ғылыми және практикалық мәнділігінің өлшемін
көрсету;
-оқушылардың жас ерекшелігіне сай оқу мүмкіндігіне сай білім
мазмұнының күрделілік қарау;
-әрбір пәнді оқытуға берілген мерзіміне қарай білім мазмұнының
көлеміне қайтадан қарау;
- орта білім беру мазмұнында дүниежүзілік тәжірибені ескеру;
- мектептің оқу-әдістемелік және материалдық базасына қарай білім
мазмұнының сәйкестілік өлшемін ескеру;
Білім беру мазмұны, оның мақсаты қоғамның қажеттілігімен жеке тұлғаның
қызығушылығымен байланысты болуы тиіс. Қазіргі кезде білім мазмұнының
мақсаты жеке тұлға қоғамға қажетті әлеуметтік құндылықты іс-әрекет арқылы
меңгеруге тиісті жағдай жасау;.
Сонымен қатар білім беру мазмұнының толық бейнесін мына жағдайда ғана
көруге болады, егер жеке тұлғада саналы өзгеріс болатын болса. Жеке
тұлғаның динамикас деп – субъектінің санасы мен қасиетіндегі өзгерісін
атайды. Ол адамның онтогенетикалық дамуын құрайды. Ол әрекет нәтижесінде
жүзеге асады.
Іс-әрекеттің жетекші идеясы түрінде сөз болып отырған; ілім жеке
тұлғаның дұрыс дамуын қамтамасыз ететін іс-әрекеттің басқа да (ойын, еңбек,
қоғамдық) түрлерімен сабақтас келеді. Осыдан жеке тұлғаның іс-әрекеті білім
беру мазмұнының детерминанты болып шығады. Сондай-ақ оны В.С.Ледневтің
теориясын негізге ала отырып, оқушылардың бірлескен іс-әрекетінің мазмұнына
көңіл аудару. Педагогика теориясында жалпы білім беру мазмұнынын
қалыптастыру ұстанымы ретінде В.В.Краевскийдің еңбегі зор. Алдымен, тұлғаны
мәдениетті, интеллектуалды, қоғамды дамыту, білім беру мазмұнының
ұстанымдарының барлық элементтеріне барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz