Адам психикасының айырмашылықтары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. ПСИХИКАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ДАМУЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.1.Психиканың пайда болуы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... . 5
1.2.Психиканың негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .. 14
ІІ. АДАМ ПСИХИКАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ МЕН
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.1.Адам психикасының негізгі түрлері мен қасиеттері ... ... ... ... ...
... ... ... .. 17
2.2. Адам психикасының физиологиялық негіздері ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... . 18
2.3.Адам психикасының айырмашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .. 23

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 27

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 28

КІРІСПЕ

Психика-тіршілік дамуының белгілі бір сатысында тірі организм мен
сыртқы ортаның өзара қатынасын білдіретін бейнелеудің айрыкша түрі.
Психиканың ең қарапайым түрі жәндіктерге тән.Психиканың ең жоғағы формасы-
адамның санасы.Сана-сыртқы дүние заттарымен құбылыстардың мидағы
бейнесі.Сана шындықтың жай суреті,оның жансыз кошірмесі емес,адам
басында,нерв жүйесінде жасалып жататын күрделі бейнесі.Сана-адамның
қоғамдық тарихи дамуының жемісі. Ол әлеуметтік даму заңына сәйкес үнемі
жетіліп,күрделеніп отырады. Адам психиканың ерекшеліктері біздің санамыздан
тыс өмір сүретін заттармен құбылыстарды,әр алуан нәрселерді түсіну,
қабылдау,елестету арқылы көрінеді.Оларды адамның сезім мүшелері арқылы
тікелей көріп білуге,ұстап білуге болмайтын қасиеттер мен
белгілер,абстрактылы ойлау формалары-ұғым,пікір,ой қорытындылары
танылып,жанама жолмен бейнеледі және өзара шартты байланыста болады.соның
нәтижесінде біздің айналамыздағы заттар мен құбылыстардың
заңдылықтары,олардың пайда болуы және өрістеп дамуы адамның дуниені танып
білуі мен бейнелеуін көрсетеді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Психология — адамның жеке бірлік
ретіндегі психикасын, өзінің сан−алуан сезім, аффективтік, интеллектуалды,
басқа да туа біткен функцияларымен бірге сыртқы ортамен өзара әрекетін
зерттейтін ғылым, кей-кезде адам мінез-құлығын зерттеу деп те анықталады.
Қыруар тараулары теориялық және практикалық бағыттарды қарастырады,
қолданбалы бағыттары да сан алуан: терапевттік, қоғамдық, кәсіпкерлік, кей
жағдайда саясаттық және теологиялық. Психологияның негізгі мақсаты —
психиканы cубьективттік структураның, сыртқы ортаны байымдаумен,
елестетумен жұптасқан айырықша іс-әрекеттің негізі ретінде зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Адам психологиясының дамуы мен пайда болуын
қарастыру, адам психологиясының негізгі ерекшеліктеріне кеңінен тоқталу.
Міндеті:
➢ Адам психикасы мен санасының дамуын анықтау;
➢ Адам психологиясының мақсат-міндеттері және зерттеу әдістерін
зерделеу.
➢ Психология ғылымының мəн-мағынасын және зерттеу саласымән және
түрлерін анықтау, психология ғылымының даму кезендерің анықтау.
Зерттеу пәнi: Психология ғылымы.
Зерттеу көздерi: Қазақстанда өмiр сүрген қазақ зиялыларының
психологиялық көзқарастары жарияланған еңбектерi, тақырып төңiрегiндегi
зерттеулер мен мақалалар және т.б.
Зерттеу әдiстерi: теориялық талдау, салыстыру, жүйелеу, топтау, және
т.б.
Курстық жұмысының құрылымы: Курстық жұмысы кiрiспеден, негiзгi екi
тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тiзiмiнен тұрады.
Кiрiспе бөлiмде курстық жұмысының көкейкестiлiгi, оның зерттелу жағдайы
және ғылыми аппараты қарастырылды. Онда зерттеудiң мақсат-мiндеттерi,
зерттеу көздерi мен әдiстерi айқындалды.
Қорытынды бөлiмде курстық жұмысын орындау барысында қол жеткiзген
нәтижелерiмiз қорытындыланып, тұжырымдалады.

І. ПСИХИКАНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ, ДАМУЫ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1.1 Психиканың пайда болуы және дамуы

“Психология” терминінің бірінші қолдануы 1590 жылы
Неміс схоластик пәлсапасышы Рудольф Гөкельге беріледі. Алайда одан алты
ғасыр бұрын Хорват гуманисті – Марко Маурулиц бұл терминді өзінің кейіннен
жоғалған еңбегінің есімі ретінде қолданған. Бұл әрине терминнің ең бірінші
қолданылуы болмауы мүмкін, бірақ бұл бүгінгі күндегі терминнің ең алғашқы
құжатталған қолданылуы болып есептеледі.
Бұл термин қауымның кең қолданулуына
Неміс идеалист пәлсапасышысы Кристи ан Вольфтің (1732-1734) Psychologia
empirica және Psychologia rationalis (1732-1734) атты еңбегі жарық
көргеннен бұрын енбеген. Эмпирикалық және рационалды психологиялардың
арасындағы бұл ажыратылуы Дидьероның Энциклопедиясынан алынып,
Францияда Мэң дө Биғаңның көмегімен кең тараған.
Өзінің “жан” мен “тану” деп көне грек тілінен аударылған түбірлеріне
қарамастан, психология ғылымы өзінің діни мәнінде адам жанының зерттеуі
болып тек одан көп уақыт өткеннен кейін, христиандық заманда танылды.
Психология медицинаның тарауы ретінде танылуы Томас Уиллистің ми
функцияларының мәніндегі “Жан Доктринасы” мен анатомиялық трактаты “Хайуан
Жандар Жайлы Екі Пікірлесу” (“De Anima Brutorum”) атты еңбектерінде
көрінеді.
19шы ғасырға дейін психология пәлсапаның бір тармағы ретінде
қарастырылды.
1879 жылы “психологияның атасы” болып танылған Вильхельм Вундт (1832-
1920) Германияның Лейпциг Университетінде психологиялық зерттеу зертханасын
ашты.
Вильям Джеймс, америка пәлсапасышысы өзінің “Психология Принциптері”
(1890) атты жемісті кітабын жариялап, келесі жылдарда психологтардың
назарын жинақтаған көптеген мәселелерінің іргетасын қалады.
Бұл өріске өздерінің үлестерін қосқан, тәжірибелік түрде еске салу,
есте сақтау, еске түсіру функцияларын Берлин Университетінде
зерттеген Херманн Эбингауспен бірге қазір классикалық шарттастық болып
танылған тәлім тану процесін зерттеген орыс физиологы Иван Павловты атап
айту керек.
Осы тұста, 1890 жылдары Аустрия дәрігері, невролог, тәжірибелік
психологияда бейресми білімі бар Зигмунд Фройд психотерапияның жаңа әдісі
— психоанализді дамытты. Фройдтың ақыл-ой жөніндегі түсініктері
интрепретативттік және интроспективттік әдістемелерге кең шамада
негізделген, ақыл-ой дерттілігін шешу мен психопатология үстінде
жинақталған. Фройдтың теориялары кең тараған, оның себебтерінің үлкен бірі
— теориялардың сексуалдылық және жаншу психологиялық дамудың негізгі
аспектілері ретінде қарастыру сияқты мәселесін қозғау. Бұл сол
кездің аттеріс мәселері болып саналған, ал Фройд болса олардың оқымысты
қоғам ішінде кеңінен қарастырылуына жол ашқан. Фройд теориялары жалпы
психология теорияларына ықпалы зор.
XX-ғасырдың аяғында психология ғылымында екі өте маңызды тенденциялық
пайда болды. Алғашқы бағыт зерттеу объектісіне байланысты дефференцация ал
екінші зерттеу объектісінің дифференцация жеке бөліктерінің интеграциясы
ретінде қарастырылады. Екінші тенденцияға деген қызығушылықтың арту себебі,
бұл бағыт адамның өмірінің индивидуалды ақиқатын ғылыми білім тұрысында
қарастырып отырды.
Интегралды ғылым: интегралды медицина, экология, өмір сүру психологиясының
пайда болуымен гуманизациялық ғылыми зерттеудің ғылыми келбетін айқындады.
Психология ғылымының жан-жақты салаға бөліне бастауы заман талабына
сәйкес интенсивті жетіліп келді. Психотерапияның негізінді қазіргі таңда
бір қатар мәселелерді шешуге болады ол ең алдымен тәжірбиелік психологияның
мәселелерін шешеді. Олар:
1. Жеке
2. Тұрмыстық
3. Кәсіби
4. Қарым-қатынас мәселелерді бойынша түрлі іс-әрекеттерді
ұйымдастырып, адекватты шешімдерді шығаруға мүмкіндік береді.
Психотерапия – грек тілінен аударғанда жанды емдеу деген ұғымды білдіреді.
Ол ауырған адамға қайырымдылық мәселелері мен шараларын қарастырады.
Психотеропияның негізі – логопедия (сөзбен әсер ету) К.С.
Станиславскийдің Театр киім ілгіштен басталады деген сөзі ауруды емдеу
тіркеуден, қабылдау бөлімінен, дәрігерді күтуден басталады деген пікірмен
аталып жатыр. Ю.В. Коннабах: Психотерапия дегеніміз – ауруларды емдеуге
психикалық әдістерді жоспарлы түрде қолдану дейді. Психотерапияда ауруға
себепші болатын психиканың әсерлері аурудың түріне, адамның ерекшелігіне
қарай жоспарлы жүйелі немесе біртіндеп жүргізілуі керек. Дәрігердің ауырған
адаммен күнделікті жұмысы психотерапия. Психитерапия ерте заманнан белгілі
ерте кезде бір адамның келесі адамға көрсететін ықпалы ерекше сөздер арқылы
құдіретті күшті Алла тағаланың қатысуымен деп есептеледі. Психотерапиялық
әсерлер жалбарыну, үшкіру, денені ұйыту, сендіру арқылы беріледі. Бағзы
заманан-ақ адам психикасына әсер еткен ықпалдарының бейнесі өнер
туындыларында да жақсы сақталған. Орта ғасырда адамдардың бір-біріне ықпалы
сиқыршылық немесе көз байлау деп бағаланады. Философтар, діндарлар, емшілер
мен дәрігерлер темірдің магнитке тартылуы – магнетизмге тән деп, табиғаттың
ерекше құрлысы ретінде қарады. 3 Магнетизм туралы трактаттар жазылды, осы
құбылысты ұғындыру үшін көптеген зерттеулерде түсініксіз табиғаттан тыс
күштер туралы айтылады. Магнетизм құбылысына XVI ғасырдың белгілі дәрігері
және табиғат зерттеушісі швецариялық Парацельс (1493-1541) көңіл аударды.
Оның ойынша магниттің құпия күшін, емдеу ісіне пайдалануға болады. Магнит
темірдің кесегін өзіне тартқандай ауруды өзіне ауруды өзіне тартып,
организмді аурудан босатады. Парацельс дифтериядан тыныс тарылған, миына
қан құйылған, өлім халінде жатқан жандарды емдеуге магнитті қолданған.
Парацельстің тәжірбиесінде магнитті қолдану арқылы сіңірдің түйілуі мен
құрысып қалуды тоқтатты, сөйлеу қабілетін жоғалтқан, сал болып жүрген
адамға көмектесті. Мұндай өзгерістер истериялық сал аурумен истериялық тіл
байлану кезінді болатыны қазір белгілі. Нәтижелі зерттеу аз болды, бірақ
олар туралы лақап жылдам тарады. Әсіресе бұл мәліметтер жын-шайтан мен
құдайға сенетін адамдарға ерекше әсер етті.
Магнит күші арқылы емдейтін Парацельстің даңқы арта бастады. Тек ғалымның
мерзімсіз өлімі бұл салтанатты тоқтатты. Парацельс өлген соң магнетизм
қайтадан астрологтар мен философшылардың қолына ауысты.
Екі ғасырдан соң 1765 ж Веналық дәрігер Франц Месмер Планеталардың адамға
әсері деген тақырыпта медицина ғылымының докторлық, дәрежесін алуға
диссертация қорғады. Мұнда ол әлем магнетизмі жайында және планеталар мен
алыс жұлдыздардың адамға әсер етуі туралы жазады.
Месмер медицинада ғана емес заң мен философия саласында да, танымал,
әмбебап ғалым. Ол Венаның бай адамдарының бірі, әуезшілердің макценаты
Леапольд Моцартпен немесе оның шыны гармоникада жақсы ойынымен таңдандырған
данышпан. Баласы Вольфганг Амадеймен бірге әуезбесі шұғылданады. Ғылымнан,
концерттерден қолы бос уақытта ол дәрігерлік қызметті атқарды. Месмер де
магнитпен емдеудің тәсілін байқап көруге шешім қабылдады. 15-20 адамның 2-3
– уі жеңілденіп, 1-2-уі жазылды. Осыдан соң Месмердің даңқы, елге жайылып,
жан-жақтан адамдар ағыл-тегіл келе бастады. Екі ғасыр ішінде Франц
Месмердің еліне байланысты түсініксіз, ғажап күші бар магниттік флюид ілімі
тарады. Месмердің түсінігі бойынша біздің айналадағы ортада флюид сұйық
ретінде тараған. Оны табуға, өлшеуге, сезінуге болмайды, әлем осы сұйыққа
толы, он планеталарға немесе жердегі адамдар тағдырына ғана әсер етеді,
сезілместен сәуле ретінде де тарайды, адамдардың қарым-қатынасын осы сәуле
билейді деп тұжырымдады.
Месмер магнитпен емдеу кезінде магниттік теорияға қайшы болатын
құбылысты байқады. Кейбір ауру адамдардың айығуы, айықпауы магниттің
жанасуы мен жанаспауына байланысты емес екендігін айқындаған. Емшіні
көргеннің өзі сырқаттан жеңілдегендей әсер еткен. Месмердің қолындағы
магнитпен кебісіндегі алтынға қол тигізіп, жанасуды ғана ойлайды. Месмер
әбден абыржыған болатын. Парацельстің магниттің қандай ауруларға немесе
қалай қолдану керектігі жайында айтқандарын ойына түсірді. Онда әр мүшеге
магниттің қалай әсер ететіндігі туралы ашық жазылғанды. Алайда ол магнитсіз
де жердің болатына көз жеткізді. Месмер емдеуге шөпшекті бақты пайдаланады,
оларға өзінің флюидін беріп, әлемнен қайтадан флюидті жинайды. Барлық емдеу
жағдайы құпия сақталды. Магниттік бөлімнің төріне құрылған шымылдықтың ар
жағынан ұнамды әуез естілісімен, үстіне алтынмен апталып, күміспен
қапталған камзолы бар, қолы гауһар сақинаға толы Месмер бір топ
шәкірттерімен сахнаға шығады. Осы кезде бірнеше әйелдерде истерикалық дерт
қозады. Олардың бұл күйі, аурудың дағдарыс кезеңі деп саналып, осыдан кейін
аурудан айықты деп есептелген. Айтарлықтай нәтиже бармеген мен, ел арасында
Месмердің даңқы арта бастайды. Ол белгілі дворян отбасыларының құрметті
қонақтардың біріне айналады. Венадан Парижге келіп Людовик XVI – Копольдің
сарайында құрметті қонақтардың бірі ретінде қабылданады. Сыры беймәлім осы
түсініксіз құбылыстарды әуес көретін аристократтар сарайлары мен
салондарында Месмердің есімі ғана айтылып жүреді. 4
Ол кезде итальяндық Калистро сияқты адамдардың тағдырын болжап дұға оқып,
есіртке беретін. Месмерден кейін оның жолын қуушы, әуесқой магнатезер
Пюисегюр мүлде күтпеген жерден гипноз ілімінің ең маңызды мәселесі ретінде
жасанды сомнамбулизм (ұйқы ауруы) құбылысын ашты. Ол дененің қатты дірілі,
истериялық булығу кезінде магнитті қолдаған. Бұл орайда ауырған адамның
ерекше ұйқыға кеткені байқалады.
Оны ояту мүмкін емес, бірақ ол адам берілген, нұсқауларды орындайды.
Лунатиктер сияқты орнына тұрады, есітпейді.
XIX – ғасырдың 40-жылдары Манчестердегі француз магнатезері Шфель Лафоитен
келді, оның Джемс Брэд қатысты. Ол магнетизмнің ғылымға қайшы екенін
әшкерледі. Гипноз құбылысына ғылыми тұрғыдан қарау осы кезден байқалған
еді. Гипноз (грекше – ұйқы) терминін тапқан – Брэд өзінің нейрогипнология
деген кітабында Брэд гипнозды физиологиялық құбылыс деп қарады.
Жылтырағыш затқа ұзақ қадалып қарағаннан көру мүшесі нашарлап, гипноз
пайда болады дейді ол. Брэд өзінің хирургиялық практикасында гипнозды
анестезияның (жайсыздандырудың) тиімділігін арттыруға қолданады.
XIX ғасырдан белгілі Сальпетриер неврологиялық клиникасының директоры,
француз невропотологы М.Ж. Шарконың (1825-1893) тексерулері гипноздың
психофизиологиялық негізін ашуға көмектесті. Шарко гипнозды – жасанды,
неврозды (гипноз кезіндегі истериялық булығу), нерв жүйесінің зақымдану деп
қарады. Бұл гипнозға деген ғылыми көзқарастың жетілуін тежеді.
Франциядағы Нанси мектебінің бастығы Беренгейн жоғарыда айталғандарға
қарсы шықты. Беренгейіннің айтуы бойынша, гипноз – үйретуден, болған ұйқы.
Алайда осыған дейін француз дәрігері Льебо да осылай айтқан.
А. Льебо Нанси мектебінің гипноз туралы теорияның негізін қалаушы
тұлғалардың бірі, жиырма жыл өткеннен соң ғана Льебоның еңбегінің жемісі
ақталды. Атақты дәрігер Д. Дюман А. Льебоның консультацияларына қатыса
отырып, оның қолданатын әдіс-тәсілдерінің тиімділігіне көз жеткізуге
тырысатын болатын.
1881 ж Д. Дюман гипноз арқылы үш жыл көлемінде аяғын судорга ұстап
қалып отыратын ауру қызды емдейді. Сонымен қатар гипноз арқылы ол
истериялық талма ауруы бар әйел адамын емдеген болатын.
Н. Дюман өзінің бақылау, зерттеу жұмыстарының нәтижесін Нансидегі
клиникалық факультетінің профессоры И. Беригеймерге хабарлайды. М. Дюманың
мұндай жұмыс бағыына қызығушылығын танытып тәжірибесін іс жүзінде көрсетіп
беруін өтінеді. Медицина қызметкерлерінің қауымдасқан жиынында Н. Дюман 4
адамға гипноз жасап көрсетіп береді. Жақсы көрсеткен тәжірбиеге
қауымдастықтың қызығушылық таныта бастайды.
Нанси аймағында бір әйел адам көп жылдар бойы ишмас ауруынан жазыла алмай
жүрген, әйел ауыл аймағында тұратын дәрігердің бір сеансына қатысып
ауруынан жазылады, кезінде ол әйелді атақты профессор И. Беригемер емдей
алмаған болатын. Мұнадай жаңалықты естіген Беригемер А. Льебоның гипноз
арқылы емдеу тәсілін алаяқтық деп, оны әшкерлеу мақсатында екі күн
көлемінде оның жұмысын бақылауға алады, бірақ Беригемер А. Льебоныың
жұмысының терапевтік әдісінің өте маңызды және тиімді екендігіне көз
жеткізді.
1882 ж Н. Бернгеймер А. Льебоның Нанси қаласына көшіп келуіне ұсыныс
жасайды. А. Льебоның келісімімен ол екеуі Нанси мектебінің негізін қалайды,
нәтижесінде бұл мектептен көптеген гипнотерапевтер шығады. Алғашында
гипнозға скептикалық көзқараста болып келген И. Беригемер кейінен
гипнотерапияны белсенді дамытып, жетілдірумен айналысады.
1884 ж О внушенний в гипнотическом и в бодрствующем состояний деген үлкен
еңбекті жарыққа шығарады, мұнда ол анимистикалық теориялық негізін қалайды.
Күнделікті тәжірибеде психоневрологиялық ауытқуларды гипнотерапиялық жолмен
емдеу қажеттілігін көрсетеді.
Нанси мектебінің негізін қалаушы ғалымдар гипноздың тек емдік әсерін ғана
емес сонымен бірге оның ғылыми тұрғыдан негізін құруды көздейді. Нанси
мектебінің медицина факультетінің профессоры А. Бонис өзінің
лабораториясында барлық құралдарды пайдалану арқылы зерттеумен шұғылданады.
Қорытынды мәліметтер объективті дәлел болып шығады. А. Бонис гипноз
иландыру әдісінің көмегімен адамның организміндегі барлық процесстерге әсер
етуге болатындығын дәлелдеді.
1885 ж Франция қаласында Гипнотизм – исследования физиологические и
психологические атты кітабында өзінің зерттеу жұмыстарының нәтижесін
баяндайды. Нанси мектебінің негізін қалаған ғалымдар 1880 ж Обозрение
гипиотизма атты арнайы журналды жарыққа шығара бастайды. Осы кезде Шарко
ауру адамдарды түрлі материалдармен емдеу мүмкіндігін зерттеумен
шұғылданды. Шарко клиникалық бақылау жұмыстарын жүргізумен бірге
лабораториялық әдістерді пайдалану арқылы эксперименттік жұмыстарды
жүргізеді.
1885 жылы невролог З. Фрейд Париж қаласына келіп Ж.Шарконың гипноздың
жұмысын зерттеумен айналысады. 1887 жыл Шарконың шәкірттері А. Бина мен Ш.
Фере Животный магнитизм атты трактатты жарыққа шығарады, мұнда олар
Сальпетриер мектебінің теориясын дамытады. Сальпетриер мектебінің теориясы
бойынша гипнотикалық феноминге ой ешқандайда әсер етпейді. Керісінше,
флюидтың әсері немесе кейбір металдар, магнит организмнің бірінің бірін
әсер етуі мүмкін деген тұжырымды ұстанады. Ж. Шарко шынайы гипноз тек
истериялық аурумен ауыратын адамдарда ғана орын алады деп есептейді. Ж.
Шарконың мектебі гипнозды тек арнайы истериялық сипаты бар іріктелініп
алынған жас әйелдерге ғана тәжірбие жүзінде жүргізіп отырды. Париж
қаласында
Ж. Шарконың әрбір сейсенбі күндері лекция сабақтарын өткізіп отырған
гипнозды Ж.Шарконың асисстенттері жүргізген.
1884 ж З. Фрейд қаласына келіп А. Льебо мен И. Бернгеймердің гипноздың
техникасын жетілдіруге келеді. Фрейд Бернгеймердің кітабын неміс тіліне
аудырып, Нанси мектебінің гипноздың әдістерін тиімді деп тұжырымдайды. 1890
ж Сальпетриер және Нанси мектептері жақын байланысты бола бастайды.
Психоанализдің негізін қалаушы И. Бернгемер адамның ерекше сана сезімі
жөнінде зерттеу жұмыстарын жүргізіп, Ж. Шарконың теориясына қолдау
көрсетіп, гипноз жөнінде бір қатар еңбектерді жарыққа шығарады.
Швецария қаласының атақты психиаторы, невропотологы А. Форель, гипноз
әдісін тиімді ұстана отырып, гипноздың 3 негізгі сатысын ажыратып
көрсетеді.
1. Ұйқысырау
2. Гипнасия
3. Сомнамбулизм
I. сатыда – бұлшық еттер еркін ұсталып адам жай ғана ұйқыға енеді,
мұнда гипноздалушы тұлға өз еркімен көзін ашып, тұрып және сеансты
жалғастырудан бас тарта алады.
II. сатыда – бұлшық еттер толығымен босайды. Дәрігердің санағынан
бастап, адам өзінің сезімдерін айта бастайды, мұнда ол терең бейсаналыққа
еніп тек дәрігердің сөзін ғана естуге қабылдауға бейім болып отырады.
III. сатыда – мұнда гипноздың күйдің терең деңгейі орын алады,
гипноздалушы тұлға тек гипноздаушы дәрігерге ғана бағынып бұйырылған барлық
іс-әрекеттерді орындауға бейім болып отырады, гипноздалушы өзге сыртқы
тітіркендіргіштерге жауап қайтармайды, гипнозалушы терапевт тек өзінің сөзі
арқылы әсер ете біледі.
XX – ғасырдың алғаш кезінен бастап неміс ғалымдары Г. Левенфельд, А.
Молля гипноз әдісінің бір қатар мәселелерімен айналысып еңбектерін
қолданады. Олар гипноздың теориясымен практикасын жөніндегі білімдерді
жалпылайды. Неміс ғалымы Ф. Энгельсте Естествознания в мире духов (1878)
атты еңбегінде гипноз құбылысына өзіндік анықтама береді.
XIX – ғасырдың аяғы мен XX – ғасырдың басында гипнозды психологиялық немесе
физиологиялық тұрғыдан пайдалану жөнінде арнайы жұмыстар жүргізіледі.
Сендіру, түсіндіру сияқты әсерлерді қолданылатын психотерапиялық әдістің
бір түрі – рационалды психотерапия туралы алғашқы сөз осы кезде айтылады.
Бұл ілімді жинаушы неміс физиологы Э. Дюбуа – Рейман былай дейді: Ауру
адамдардың өз ауру туралы теріс пікірін өзгерту үшін оған дау-дамайларды
ақылымен шешуді түсіндіру және үйрету керек.
Орыс клиницестері ауырған адамға психотерапиялық жерді қолданды. Бұдан
жүз жыл бұрын М.Я. Мудров: Өнер арқылы қайғырушыны жұбатуға, шыдамсызды
тыныштандыруға, қорқақты батыр, тұйықты ашық, өткір сезімді етуге болды.
Бұл өнер дененің ауырғанын және зарыңды жеңеді деген. Ауру адамға
дәрігердің игілікті әсері туралы орыс клиницистері В.А. Манассейн, С.П.
Боткин, Г.А. Захарин, Б.С. Карсаков жазған. Психотерапия мен гипнотерапияны
практикада іс жүзінде пайдалануда.
А.А. Токарский көп еңбек сіңірді. Ол Ресейде I – і болып Мәскеу
университетінде гипнология кафедрасын ашты В.Н. Мясищев, м.С. Лебединский,
Н.В. Иванов, В.Е. Рожнов және басқалар психотерапия саласында көп еңбек
сіңірді. И.П. Павлов сендіру мен гипноздың физиологиялық механизмін ашты.
И.П. Павловтың ілімі И.М. Сеченовтың орталық нерв жүйесіндегі қазу мен
тежеу процестеріне негізделген.
Физиологиялық тұрғыдан гипноз – ми қыртысындағы клеткаларда болатын тежеу
процесіне негізделген жарым-жартылай – ұйқы. Мұнда ми қыртыс клеткаларының
бәрі тежелмейді, тек бір бөлігі ғана тежеледі, яғни кезекші нүктелер
ұйықталмаған жағдайда дәрігер мен аурудың арасындағы қатынас сақталады.
(көпір, раппорт). Психотерпияның әдістерінің әрі ретінде гипнозтерапияны
арнайы дайындықтан өткен дәрігерлер жүргізеді.
3. Фрейд тазалану (Аристотельдің термині катарзис) принципіне негізделген.
Психоталдауды қолданады. Катарзис әдісіне сүйене отырып Фрейд артынан
санасыздық туралы ойды дамытып психоталдау әдісін құрады. Мәдениетті
психоталдау, Психодрама психоталдаудың өзгерткіш түрлері. В.М. Бехтереев
психоталдаудың объективтік бөлігі Психоанализимді кең түрде пайдаланды.
Психотерапияның әсерлерінің ішінде өзін-өзі жаттықтыру үлкен орын алады.
Бұл әдісті ұсынған неміс психотерапевті Генрих Шульц 1932 Шульц бұл жөніне
көлемді еңбек жазды. Өзін-өзі жаттықтырудың техникасы тамырлары ақыл-ойдың
дене қызметіне әсерін зерттейтін үнділік діни ілім, Хатжа-Иогаға жатты.
Бірақ Шульцтің әдісінде иогтардың діни мистикалық ілімінің элементтері
мүлде жоқ. Тән жаннан айырылған соң әлем рухымен қосылып, иогтардың дене
тұрқы ерекшеленіп, өз назарын бір нүктеге аударып тынысын өзгертіп,
айналадағылардан жекешеленіп, ерекше бір иогтар өзін-өзі ұйытады. Иогтар
жаттығудың арқасында тыныс алуы жүрек соғуына және соматикалық қызметтерді
өзгерте алады. Шульцтің жаттығуы арқылы бұлшық еттерді салмақ пен жылыны,
ішкі жайбарақаттылық пен жеңілдікті сезінуге болатынын көрсетті. Қазір өзін-
өзі жаттықтыру арқылы әр түрлі жүйке-психикалық зақымдануды алдын алуға
болады.
Психотерапевтік әсер дегеніміз – адамды емдеу үшін қолданылатын ғылымға
негізделген жүйелі психикамыз әсер. Мұның негізі – сөзбен әсер ету.
Психотерапияда сөзден де басқа көптеген факторлар қолданылады.
Психотерапияның арнайы түрлері гипноз, өзін-өзі жаттықтыру, тәжірибелі бұл
саланың арнайы тәсілдерін игерген психотерапевтер жүргізіп отырады.
Психотерапиялық қызметтің құрылуына үлес қосқан. Ресей ғалымдарының зерттеу
жұмыстарының маңызды ерекше.
Терапиялық көмек көрсету бағытында гипнозды қолданудың теориялық және
практикалық бағыттары Ресей мемлекетінде де жүргізіледі. Еуропа
мемлекеттерде гипнозды қолдану бағыты табиғи жолмен жүргізіліп отырса,
Ресейде де емдік тәсіл ретінде қолдануға қатаң тыйым салады. Нанси
мектебінің құрылуына дейін Харьков университетінің професоры В.Я.
Данилевский гипноздың табиғатын экспримент жүзінде негізін түсіндірді.
1891 ж. Мәскеу қаласында орыс дәрігерлерінің қауымдастығының алдында
Единство гипнотизма у человека и животных атты баяндамасында жүргізген
эксперименттік жұмыстарының нәтижесінде қорытындылап айтқан болатын.
Данилевский гипнозды табиғи құбылыс деп түсіндіріп ол тек адамдарда
ғана емес жануарларда да байқауға болатындығын дәлелдеді. Ғылыми клиникалық
гипнологияның негізін қалаған ғалымдардың бірі орыс невропотологы және
психиаторы Бехтерев болды.
1902 жылы ол алғаш сендіру, илану және гипноз терминдерінің
айырмашылығын айқындап көрсете білді. Академиктің клиникалық бақылау
жұмыстарының емдеу бағытында тиімді нәтижесінде гипнозды ұжымдық емдеу
тәсілі ретінде, алкоголизммен нашақорлықты емдеу бағытында тиімді жүргізіп
отыруға мүмкіндіктер ашылды.
Психотерапияның маңызды функциональды қызметінің құрылуына И.П.
Павловтың гипноз жөніндегі зерттеу, эксперименттік жұмыстары елеулі орынды
атқарды.
Психология ғылымында психотерапия саласында кең өріс алып дамуына
Ресейдің атақты ғалымдары да өз үлестерін қосты.
А.А. Ухтомский, В.П. Протополов, И.В. Веденский, И.П. Сеченов
эксперименттік зерттеулерді жүргізіп, гипноздың теориялық және практикалық
тиімділігін тексерумен шұғылданады. Осы кезде Еуропа мемлекетінде бір қатар
өзгерістер пайда болды. 1910 И.Бернгемермен зейнетке шықты, А.Льебо болса
осыдан 6 жыл бұрын қайтыс болған болатын. Екі мектеп арасындағы бақталас
осылайша аяқталды.
Э.Кюэ позитивті сендіруді интенсивті түрде қолдану арқылы ол өзінің
теориясын қалыптастырды. Оның идеялары АҚШ-да кезінен жарияланып көптеген
психологиясынның мектептердің құрылуына себепші болды.
АҚШ-та Дж. Бред пен И. Бренгейменнің еңбектері елеулі орынды алып отырды. 5
Б.Франклиннің және Дж. Вашингтонның заманнан бастау алған гипнотерапия
кейінен М. Эриксонның еңбектерінде жалғасын тапты. М.Эриксон психиатор
маманы бола отырып классикалық гипноз бен үнді медицинасымен, Бейтсонның
жүйелі ойлау атты экологиялық бағдарламасына қатысумен шұғылданады. 1958 ж
Американың медицина академиясы гипнозды медициналық терапия тұрғысында
қолдануға қол қойды.
Ғылым білімнің сұранысының дамуына байланысты, XX ғасырдың басында
сананың интроспективтік психологиясының дағдарысы байқалды. Интроспективтік
психология практикалық өңдеуді қажет ететін мәселелерді шеше алмады.
Қоғамның қарқынды дамуымен анықталатын тәжірибе сұраныстарын бұрынғы
субъективтік әдістер қанағаттандыра алмады. Жаңа объективтік әдістерді
жасау қажет болды.
Психология ғылымының көрнекті тарихшыларының бірі ─ М.Г.Ярошевский
сана психологиясының дағдарысына, осыған дейін Францияда кең таралған
невропатология мен психиатрия саласындағы зерттеулер нәтижелері себеп болды
деп санайды. Бұл зерттеулер кейде адам психикасында санадан тыс құбылыстар
болатынын көрсетті. Санадан тыс құбылыстар аумағы клиникалық және
эксперименталдық талдауға түсті. Көлемді зерттеулерді Шарко(1825-1893)
жасады. Оның басшылығымен атақты француз психологы Пьер Жане (1859-1937),
психоанализ негізін салушы Зигмунд Фрейд(1856-1939) жұмыс істей басты.
Атақты француз психологы Альфред Бине объективтік әдістерді жасай бастады.
Ол балалар ақыл-ойының деңгейін анықтайтын тестілер жасады.
Интроспективтік әдіс, балаларға ұсынылған тапсырмалар шешімінің
нәтижелерін немесе өнімдерін объективтік талдаумен салыстырғанда, екінші
кезекте болды.
Сонымен, XX ғасырдың басындағы психиканы эксперименталдық
зерттеулер, психология ─ сана туралы ғылым ретінде анықталуы мүмкін емес
деген тұжырымға әкелді.
Бұл кезеңдегі психологияның дамуына Ч.Дарвинның эволюциялық ілімі
үлкен ықпал жасады.бұл ілім мынаны дәлелдеді: психикалық құбылыстарды
қоршаған ортадан,тіршілік иесінің бейімделу әрекетінен бөлек қарастыру
мүлдем мүмкін емес. Эволюциялық теория ықпалымен жануарлар психикасы мен
балалар психикасын зерттеу жұмыстары жасала бастады. Бұл зерттеулер
интроспекцияны қолдану мүмкіндігін ысырып тастады, адам психикасына
генетикалық және салыстырмалы тұрғыдан қарауды бекітті. Осындай әр түрлі
ықпалдардың бәрі психологияда жаңа психологиялық теориялар қатарының пайда
болғанын көрсетті. Бұл теориялардың өкілдері сана психологиясын психиканың
жаңа концепциясымен алмастыруға немесе толықтыруға тырысты.
Бихевиоризм (ағылш. behaviour - мінез-кұлық ) - тілдің мәні мен
кызметін адам организміндегі вербалдық және эмоционалдық әсерлердің сыртқы
ортамен қатынасы арқылы түсіндіру. Бихевиоризмнің теориялық негізін
салған Л. Блумфилд (АҚШ). Бихевиоризм психологиялық бағыттардың бірі
негізінде туған, бірақ психологияның ой-сана жайындағы зерттеулерін
мойындамайды. Бихевиоризм дескриптивті лингвистикада (Б. Блок),
трансформациялық-генеративтік грамм атикада (Н. Хомский)тағы басқа
кездеседі. 20 ғасырдағы психология ғылымын сипаттайтын американдық бағыт
деп те қарастырады. Ол адамның құлқын жете қарастырады да, сананы негізгі
зерттеу обьектісі деп санамайды.

1.2 Психиканың негізгі ерекшеліктері

Психика туралы матералистер мен идеялистер арасында ұзақ жолдар бойы
бітпес айтыс жүріп келді.
Идеалистер – психика материядан бұрын – бірінші, яғни материяға
қатыссыз дамиды деді. Көптеген идеалистер психикалық қасиеттер – қабілет,
мінез – темперамент, жеке адамның адамгершілік сапасы – адамға дайын
күйінде іштен туа беріледі деп есептейді. Яғни, құдайдың берген сыйы, ол
адамның материалдық қасиетіне, ми қасиетіне тәуелсіз деп көрсетіледі.
Сонымен бірге, олар адам психикасына орта мен тәрбие ықпалын жоққа
шығарады.
Материалистік тұрғыда психиканы материадан кейінгі екінші құбылыс деп
түсіндіріледі.
Біз тіршілік етіп отырған жер шары бұдан төрт жарым миллиард жыл
бұрын шамасында пайда болды деп жорамалданды. Бұдан 2,5 - 3,0 миллиард жыл
бұрын оның бетінде ешқандай психикалық құбылыс болмаған. Тек ұзақ
дәуірлерге созылған эволюциялық даму нәтижесінде жер бетінде тіршілік пайда
болды. Соның арқасында организмнің сыртқы ортаның әсеріне тітіркену қасиеті
оянды. Мұндай қасиет бертін келе тірі жәндіктерге тән күрделі құбылыс –
психиканы тудырды.
Материалистік ілім – психика табиғаттан тыс ғажайып күш емес, жансыз
зат емес, керісінше психика айрықша ұйымдасқан жоғары дәрежелі материя –
мидың қасиеті деп үйретеді. Алш психика ми қызметінің нәрі, оның ерекше
қасиеті. Мұны жануарларға адамдарға жасалған көптеген тәжірибелерден
байқауға болады.
Психика дегеніміз – үнемі болып отыратын қозу мен тежелу сияқты
физиологиялық процесстердің ми қабығында жасалуы. Сыртқы заттармен
құбылыстардың мида түйсіну, қабылдау, елес тудырып, адамның алуан – алуан
гойлау әрекеттері арқылы қорытылады. Адам өзінің мақсат – мүдделеріне орай
тітіркеніп икемделеді. Осы жайыттар психика адамның өзін қоршаған сыртқы
орта мен қарым - қатынасынан пайда болып отыратын күрделі бейнелеу процессі
екенін көрсетеді. Адам психикасының пайда болуы, даму жетілуі – тарихи
процесс. Ол адамның қоғамдағы еңбегі, дыбысты тілі сөйлеуінің даму
ерекшелігімен тығыз байланысты. Бұлар психиканың айрықша мәнді
физиологоиялық құбылыс және адам тіршілігі үшін де маңызды.
Адам психикасының пайда болуы, дамып жетілуі –тарихи процесс.Ол
адамның қоғамдағы еңбегі,дыбысты тілі,сөйлеуінің даму ерекшелігімен тығыз
байланысты. Бұлар психиканың айрықша мәнді физиологиялық құбылыс және адам
тіршілігі үшін де маңызды.
Жас ұрпақ өзінің индивидуалды қабілет пен мүмкіндіктеріне сәйкес өз
қалауындағы кәсіпті таңдауға мүмкіндік алып қана қоймай еркін іс-әрекетте
жүзеге асыруына мүмкіндігі мол. Мұнда психология ғылымы маңызды рольді
атқарады, себебі ол адамдардың индивидуалды дамуына қолайлы жағдайды
ұйымдастырады. Онымен қатар шығармашылық потенциалды ашуға мүмкіндіктерді
беріп отырады. Психология ғылымы көптеген мәселелерді тереңінен қарастыруды
көздейді. Заман талаптарына сәйкес түрлі мәселелер барлық салаларда туындап
отыр, ең алдымен психологияның функциональдық қызметінің негізгі мазмұнына
кіру үшін біз жалпы психология ғылымының қалыптасуының, құрылуының негізгі
себебін ашып алуымыз қажет.
Психология – адам жанын зерттейтін ғылым оның негізгі тарихи қалыптасу
сатысы ерте кездегі философияның, медицинаның өзін – өзі бақылау іс-
әрекеттерінің нәтижесінде жалпы адамның өзінің рухани әлемін танудан бастау
алады. Психология ғылым ретінде тек өткен жылдың жүз жылдығында
эксперименттік базамен табиғи – ғылыми, физиологиялық негізінің
қалыптасуының нәтижесінде қалыптасты.
Ғылыми психологияның құрылуы жеңіл болған жоқ, алғаш кезде теориялық
тұлғада құрылған дәлелдемелер, практика жүзінде нақты айқындалған жоқ, тек
өндіріспен техниканың дамуының нәтижесінде практикалық мәселелер туындай
бастады мұның шешімін психология тек тәжірибе арқылы ғана шешуі қажет
болатын, сондықтанда теорияны практика жүзінде тексеріп дәл нақты
дәлелдемелерде алудың нәтижесінде ғана психология өзінің ғылым ретіндегі
жүйесін қалыптастырып құрды.
20-ғасырдың орта шегінде психология ғылымының түрлі салаларға белсенді
түрде дифференциациялау процесс байқалды. Психология ғылымы өзінің
қажеттілігіне байланысты түрлі салаларға бөліне бастады: жас ерекшелік, ψ,
медициналық ψ, инженерлік ψ, әлеуметтік ψ, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.