Ауыр металдардың топырақ қасиеттеріне әсері

Мазмұны

Кіріспе

Өзектілігі. Қала аумақтары жоғары антропогендік жүктемені бастан кешіруде, оның нәтижесінде топырақтың ауыр металдармен қатты ластануы орын алады. Ауыр металдардың топыраққа түсуі автокөліктің, өнеркәсіптік кәсіпорындардың, жылу электр станцияларының шығарындыларына, үйінділер мен ашық карьерлерден көші-қонға байланысты.

Өскемен қаласы Қазақстан Республикасының ең ірі және индустриялық орталынығының бірі болып табылатын Шығыс Қазақстан облысының орталығы. Территориясының қолайлы орналасуына байласынты (түсті және сирек металдар кеңдер, алтын, көмір, құрылыс материалдары және т. б), сулы (Өскемен және Бұқтырма СЭС) гидроэнергетикасының бар болуы қаланың экономикалық потенцианалының тез дамуы мен тұрғызылуына себеп болды. Демек, қала территориясында халық санының көп болуы, ірі өнеркәсіп объектілерімен аса тығыздығы, өнеркәсіптің жарты ғасырлық іс-ірекеттері экологиялық тұрғыдан мілде мінсіз еместігі қоршаған орта компоненттерін улы компоненттермен, ең алдымен- ауыр металдармен ластануына әкеліп соқты. Күні бойы бірнеше жүздеген көлік өтеді. Автокөлік ауаны ластану көздерінің бірі болып табылады, қозғалтқыштың жұмысы нәтижесінде қоршаған ортаны қорғасын қосылыстарымен ластайды. Автокөліктің шығуы қорғасын мен кадмийдің көп бөлігін береді, шиналар тозған кезде мырыш ауаға түседі. Тұрғын үй ғимараттары тас жолдың бойында орналасқандықтан, жолдан қорғасынның ластануы қаншалықты таралатынын зерттеу жұмысын жүргізу керек болды.

Өнеркәсіптің көптеген түрлері, әсіресе химиялық және металлургиялық, сонымен қатар автокөлік құралдары, қоршаған ортаға ксенобиотиктер, яғни адам ағзасына жат заттар қосылуы арқылы ластану көзі болып табылады. Оларға :пестицидтер, ауыр металдар, фенолдар, жуғыш заттар, пластмассалар жатады. Бірқатар қалалардың ауасында олардың кейбіреулерінің шоғырлануы рұқсат етілген шекті мәннен 10, тіпті 25 есе асып кетуі мүмкін. Кеобиотиктер тобына темірдің тығыздығынан жоғары металдар, атап айтқанда қорғасын, мыс, мырыш, никель, кобальт, қалайы, хром және сынап кіреді.

Бірақ қазіргі заманғы табиғат қорғау заңнамасында топырақ сияқты күрделі объектілердің сапа нормативтерінің ғылыми негізделген сараланған жүйесі жеткілікті түрде әзірленген жоқ, бұл олардың экологиялық бағасы мен қалпына келтірілуін қиындатады. Гомогенді шектес ортаға (су, ауа) қарағанда, физикалық тұрғыдан елеулі біртектес күрделі ұйымдастырылған,

бейінді - бөлінген объект ретінде, тек беткі қабаттағы ластаушы заттың шоғырлану көрсеткішімен ғана репрезентативті түрде сипатталуы мүмкін емес. Осыдан, өмірлік маңызды ресурс ретінде олардың сапасын барабар экологиялық бағалау үшін осы объектілердің физикалық ұйымдастырылуын

ескере отырып, қала топырағының ластану өлшемдерін одан әрі әзірлеу қажеттілігі туындайды.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Өскемен қаласындағы топырағындағы қорғасынның шоғырлануын зерттеу

Зерттеу жұмысының міндеттері:

1) Әдеби көздерді талдау арқылы топырақтағы ауыр металдарды анықтау әдістерін зерттеу;

2) 2015-2018 жылдар аралығындағы Өскемен қаласындағы топырақтағы қорғасынның шоғырлануы бойынша Казгидромет мәліметтерін қарастыру;

3) Топырақтағы қорғасынның ластанған аймақтарын белгілеу;

4) 11 аймақтан алынған топырақ сынамасын зерттеу;

5) Топырақ пробаларында химиялық-аналитикалық әдіспен спектрофотометриялық әдіспен раствордағы қорғасын концентрациясын анықтау.

Зерттеу объектісі: Өскемен қаласының топырақ жамылғысы.

Зерттеу нысаны: Топырақтағы қорғасынның шоғырлануы.

Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы. Өнеркәсіптік қалдықтармен және автокөлік құралдарының ауыр металдармен рұқсат етілмеген үйінділер аумағында топырақтың ластану дәрежесін кешенді бағалауды жүргізу болып табылады.

2015 - 2019 жылдар аралығында Өскемен қаласының топырағының жағдайын зерттеу, талдау және бағалау.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы. Өнеркәсіптік қалдықтар үйінділерінің топырақтың химиялық құрамына әсерін зерттеуге және Өскемен қаласының тас жолдары мен қала шетіндегеді аумақтарындағы рұқсат етілмеген үйіндісі мысалында топырақтың қорғасын ауыр металдармен ластануына бағалау жүргізуге негізделеді.

Зерттеу нәтижелерін оқушылар, студенттер, оқутышулар және экология басқарма мамандары қолданылуы мүмкін. Материалдарды мониторинг жасауға және ғылыми-зерттеу жұмыстарына қолдана алады. Өскемен қаласындағы топырақтағы қорғасынның ластануы ірі өнеркәсіп кәсіпорындары («Қазмырыш» ЖШС, ТМК АҚ) болып табылады. Олардың үлесі жалпы ластанудың 40-50% ын құрайды. Сонымен қатар, ластануда автокөліктер ерекше рөл атқаруда.

Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу. Қазіргі топырақтың ластануы экологиялық проблеманың бірі болып табылады. Және оларды зерттеуге көптеген ғалымдар зерттеді. Солардың бірін атап кетсек Корчагина Кристина Викторовна. «Оценка загрязнения городских почв тяжелыми металлами с учетом профильного распределения их объемных концентраций» атты дессертациясында зерттеген. Онда қорғасынның топырақта шоғырлануын атап кеткен. Және қорғасынның шығу көздерін, қалай таралатының зерттеген.

Тағы да зерттенген Б. Н. Мыңбаева, Т. Г. Иманбекова «Топырақтың ауыр металдармен ластану нормативтерін бағалау» мақаласында қарастырылған.

Ахуалын бағалау. Қоршаған ортаның ластануын бақылап отыру, зерттеу ахуалын бағалау болып келеді. ҚР экологиялық кодексінде өзіндік бөлімдері бар. Олар:1-Тарау 5-бап, 7-бап, 4-Тарау 23-бап, 27-бап, 29-бап, 6-Тарау 38-баптар негізделінген. Өскемен қаласындағы Казгидромет, Экологиялық департамент қоршаған ортаның жай күйін бақылайды. Казгидромет жылына 3 рет ақпараттармен бөлісіп отырады. Нормативтік құжаттарға сай жұмыс атқарады.

Жұмыстың (апробациясы) . Дипломдық жұмыстың негізгі нәтижелері келесі басылымдарда мақала түрінде шығарылды: «Топырақтың маңыздылығы мен ластануы» Записки Усть-Каменогорского филиала казахского географического общества 2020 жыл; «Өскемен қаласындағы топырақтағы қорғасын мен мырыштың шоғырлануына сипаттама» . «XXI ғасырдағы ғылым және білім» аты . Нұр-Сұлтан, Қазақстан 2020 жыл.

Дипломдық жұмыстың құрылылымы: Дипломдық жұмыс 6 беттен, 3 бөлімнен тұрады. Дипломдық жұмыста 14 кесте, 18 сурет көрсетілген. Әдебиеттер тізімінің жалпы саны 51, оның ішінде 2 мақала жұмыстары, 39 кітап, 4 интернет сілтемелері көрсетілген.

1 Қорғасынның Өскемен қаласындағы экологиялық жағдайы

1. Қорғасын қандай элемент

Қорғасын (лат. Plumbum), Pb - элементтердің периодты жүйесінің IV-тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 82, атом массасы 207, 2 [1] .

Қорғасын өте ерте заманнан белгілі, одан жасалған тиын ақша, медальондар ертедегі Египет қазбаларынан көп табылған. Жер қыртысындағы мөлшері 1. 6 07 %, ол жеке күйінде кездеседі. Ең маңызды кені- галенит- қорғасын жылтыры PbS; Қазақстандағы кендері Оңтүстік және Шығыс Қазақстанда және Қарағанды облысында кездеседі. Қорғасын бос күйінде көкшіл-сұр түсті жұмсақ және ауыр металл, оңай балқиды. Қорғасынды өндіру үшін, оның рудасын алдымен байытады, одан шыққан концентратта 40-78% қорғасын болады. Концентраттағы қорғасын көбіне полиметаллургия әдісімен алынады. Қорғасын-өнеркәсіп пен техникада кең пайдаланылатын түсті металл. Ол атмосферада коррозия және қышқылдар әсеріне төзімді болғандықтан, химиялық аппаруталар (әсіресе, күкірт қышқылы өндірісінде) және кабель, оқ, бытыра дайындауда, радиоактив сәулелерінен қорғануда, медицинада кең қолданады [2, 3] .

Қорғасын көптеген мыңжылдықтар пайдаланылады, өйткені ол кең таралған, оңай өндіріледі және өңделеді. Ол өте шөмішті және оңай балқиды. Қорғасын балқыту адамға белгілі металлургиялық процестердің бірі болды. Моншақ кездесті қорғасын, сәтінен тіркеліп, сақталған 6400 ж. б. э. дейінгі табылған мәдениет Чатал-Хююк [4] . Қорғасыннан жасалған ең көне зат болып саналады. б. з. д. 3100-2900 жж. датирленетін Египеттің бірінші әулетінің ұзақ юбкасында тұрған әйелдің мүсіні (инвентарлық нөмірі EA 32138) [5] . Ол Абидоста Осирис храмынан табылған және 1899 жылы Египеттен әкелінген. Ежелгі Мысырда қорғасыннан жасалған медальондар қолданылды. Ерте қола дәуірінде қорғасын сүрме мен мышьякпен қатар қолданылған. Қорғасынға белгілі бір металл сияқты нұсқау ескі өсиетте .

Жазулары бар ежелгі Рим су құбырының қорғасын құбырлары. Индустрияға дейінгі дәуірдегі қорғасынның ең ірі өндірушісі 80 000 тонна жылдық өндіріспен Ежелгі Рим болды. Қорғасын римдіктерімен өндіру Орталық Еуропада, Рим Британияда, Балкандарда, Грецияда, Кіші Азияда және Испанияда болды. Римдіктер су құбырларына арналған құбырлар өндірісінде қорғасынды, қорғасын құбырларында Рим императорларының жазулары жиі болды. Рас, пештер мен Витрувий бұл қоғамдық денсаулық үшін жаман емес деп есептеді.

Б. з. V ғ. Рим империясының құлауынан кейін Еуропадағы қорғасынды пайдалану құлдырап, 600 жылға жуық төмен деңгейде қалды. Содан кейін қорғасын Шығыс Германияда өндіре бастады. Қорғасын қант Рим заманынан оның дәмдік сапасын жақсарту үшін шарапқа қосылды, бұл кең таралған және 1498 жылы Папа булласына тыйым салынғаннан кейін де жалғасты. Орташа ғасырларда қорғасынның мұндай қолданылуы қорғасын шаншу індетіне алып келді[6] . Ежелгі Ресейде қорғасын шіркеулердің шатырын жабу үшін пайдаланды, сондай-ақ грамоталарға аспалы мөрлердің материалы ретінде кеңінен қолданылды. Кейін 1633 жылы Кремльде қорғасын құбырларымен су құбыры салынды, ол бойынша су-су мұнарасынан су жүрді, ол 1737 жылға дейін жұмыс істеді [4-144 б] .

Алхимияда қорғасын Сатурн планетасымен байланыстырылып, оның символымен белгіленді . Ежелгі заманда қалайы, қорғасын және сурьма бір -бірінен ерекшеленбеді, оларды бір металдың әртүрлі түрлері деп санаған, бірақ үлкен плиталар қалайы мен қорғасынды ажыратқанымен, қалайы «plumbum album» деп атаған, ал қорғасын - «plumbum nigrum» [5] .

Индустриялық революция қорғасынға деген қажеттіліктің жаңа өсуіне әкелді. 1840 жылдардың басында тазартылған қорғасынның жылдық өндірісі алғаш рет 100 000 тоннадан асып, келесі 20 жыл ішінде 250 000 тоннадан астам өсті. XIX ғасырдың соңғы онжылдығына дейін қорғасынды өндіру негізінен үш ел: Британия, Германия және Испаниямен жүргізілді. XX ғасырдың басында Еуропада қорғасын өндіру АҚШ-та, Канадада, Мексикада және Австралияда ұлғайған өндірудің арқасында басқа әлемге қарағанда аз болды. 1990 жылға дейін қорғасын көп мөлшерде (сүрмемен және қалайымен бірге) баспаханалық қаріптерді құю үшін, сондай-ақ тетраэтил қорғасыны түрінде-моторлы отынның октандық санын арттыру үшін қолданылған[7] .

Қорғасын өте кең таралған ауыр металл-жер қыртысында 13 мг/кг (Гринвуд, Эрншо, 2008) . Pb-минералдардың жалпы саны - 315, олардың көпшілігі-халькогенидтер. Pb едәуір таралуы қорғасынның төрт табиғи изотоптарының үшеуі (206, 207 және 208 массалары бар) радиоактивті элементтердің түпкілікті тұрақты өнімдері болып табылатындығымен түсіндіріледі. Шыққан тегіне байланысты қорғасынның изотоптық құрамы өзгереді.

Қорғасын-топырақтың жағдайына көліктің әсерін бағалау кезінде қарастыру қажет бірінші элемент. Бензинге қосымша ретінде тетраэтил қорғасынның кеңінен қолданылуы бензиндегі қорғасынның 75% - ға жуығы жану кезінде аэрозоль түрінде бөлініп, ауада шашырайды. Мысалы, А-76 маркалы бензинде қорғасынның құрамы 380 мг жетуі мүмкін, ал тетраэтил қорғасынның жалпы құрамы 1 г/л жетеді [8] . Қорғасынның жол аномалияларының ені 50-100 м-ге жуық, сирек 300 м-ге жетуі мүмкін [9] . Топырақтағы қорғасынның ең үлкен концентрациясы жолдан 1-2 метр қашықтықта, 500-600 мг/кг концентрациясына жетеді. Кейбір авторлар бірнеше километр қашықтықта Елеулі ластанудың барын атап өтті [10] . Изотоптармен жүргізілген зерттеулер қорғасын жолдан 50 км дейінгі қашықтыққа ауыстырылады [9-691б] .

Қорғасын елімізде ШРК мәні 32 мг/кг. Ресейде ШРК мәні өте қатаң-30 мг / кг. Батыс және Орталық Еуропада қорғасынға арналған нормативтер жұмсақ: Германияда, Данияда, Швецияда - 50 мг/кг; Нидерландыда - 85 мг/кг; Польшада - 100 мг/кг [11] . В. И. Савичтің пікірінше, Ресейде бұл нормативтік мәндер төмендетілген [12] .

Қорғасын топыраққа қорғасын кендерін өндіру кезінде металлургия қалдықтары ретінде, қорғасын қосылған бензинді тұтынатын автомобиль қозғалтқыштарынан, сондай-ақ қоқыс тастайтын жерлерден (пайдаланылған электр аккумуляторлары, бояулар, металл қорытпалары) түседі. Қорғасынның жоғары құрамы қалалық сарқынды суларда (3000 м/кг-ға дейін), сондай-ақ пиритті оттарда (4500 мг/кг-ға дейін) байқалады [13] .

Қорғасынды құрылыста және сәндік мақсаттар үшін пайдалану оның атмосферадағы коррозияға жоғары төзімділігімен (қорғасын бетін тотықтар мен карбонаттар қабатымен жабу есебінен) байланысты; суда бұл жабын болмаған кезде қорғасын баяу ериді (әсіресе қышқыл ортада) ; қатты суда су құбыры құбырларының қабырғаларын кальций карбонатының қорғау қабатымен жабу жүргізіледі, бұл қорғасынды ерігеннен қорғайды. Қорғасын қосылыстары кез келген беттерде жабын жасауда кеңінен қолданылады «қызыл қорғасын» Pb ₃ O ₄ - болатты жабу үшін;

Хром қорғасын pbcro ₄ - Еуропада, Азияда, Солтүстік Америкада сары мектеп автобустарын бояу үшін; ақ қорғасын 2pbco ₃ •Pb(OH) 2-темір шатырларды бояу үшін) . Бұл жабындар қышқыл жаңбырдың түсуі жағдайында оңай ыдырайды.

Қорғасын хрусталь өндірісі кезінде, сондай-ақ радиоактивті заттармен жұмыс істеу кезінде қорғаныс жабындарын кем дегенде пайдаланады.

Қорғасынды пайдалану электротарьлар мен аккумуляторлар өндірісін қамтиды [14] .

Қорғасынның ең маңызды минералы - PBS галениті. Одан басқа, жер қыртысының арасында негізгі Pb-минералдар бар болғаны төрт: англезит PbSО ₄ , церуссит PbСО ₃ , пироморфит Pb(РО ₄ ) ₃ Сl және миметизит Pb ₅ (AsO ₄ ) ₃ Cl [22] . Жер қыртысындағы қалған минералдардың құрамы өте аз. Тау-кен түзуші минералдарда қорғасын максималды байытылған, орташа 40 мгPb /кг, акцессорлық минералдардың арасында сфен - 221 және гранаттар - 180 мг Pb/кг. топырақтағы қорғасын минералдарының құрамы олардың жер қыртысындағы құрамынан ерекшеленеді.

Тас көмірінде орташа есеппен 7-18 мг Pb/кг бар, оларды өрткеннен кейін күлдегі Pb концентрациясы айтарлықтай артады. Жыныстардың арасында сланец қорғасынмен барынша байытылған: орташа есеппен 20-23 мг/кг. мұхиттық Fe-Mn конкрецияларында орташа есеппен 900 мг Pb/кг. марганецпен қорғасынның ұрықтануы туралы марганец оксидтеріндегі Pb жоғары үлесі айтады (0. 3-2%), ал темір гидроксидтерінде оның барлығы 0. 05-0. 14% [15] .

Қорғасын халық шаруашылығында кеңінен қолданылады: әртүрлі қорытпалар, аккумуляторлар, электротехникалық бұйымдар, оптика құрамында, радиациялық қорғау үшін, автомобиль отынына қоспалар үшін.

Металл қорғасын кендерін өндіру кезінде, металлургия қалдығы ретінде, қорғасын қосылған бензинді тұтынатын автомобильдерден, сондай-ақ пайдаланылған электр аккумуляторлары, бояулар, металл қорытпалары түсетін үйінділерден топыраққа түседі. Соңғы 12370 жыл ішінде Pb аэральді құлдырау тарихын зерттеу, Швейцарияның Юриялық тауларында (Shotuk et al. Бұл деңгей табиғи аянан 1570 есе жоғары, ол жылына 0. 01 мг Pb/м ² құрайды. АҚШ-та және басқа да дамыған елдерде 70-жылдары енгізілген қорғасын тетраэтилді бензинге қосуға қатаң шектеулерден кейін топырақтың қорғасынмен ластануының жаһандық деңгейі айтарлықтай азайды [24] . Бірақ ол кеніштердің және Металлургиялық зауыттардың әсер ету аймағындағы жергілікті аномалиялардағы, сондай-ақ қала топырақтарындағы қорғасын бояулары мен этилденген бензиннің жану өнімдерінің түсуі есебінен табиғи фонды ретке келтіреді.

Қорғасын жоғары уыттылығымен ерекшеленеді және қауіптіліктің бірінші класына жатады. Ресейде ол үшін ШРК-20 мг/кг. кешірек топыраққа арналған ОДК - ның неғұрлым Жомарт мәндері қабылданған: (су) құмды - 32 мг Pb/мг, қышқыл (су) сазды - 65 мг Pb/мг, бейтарап (су) сазды-130 мг Pb / мг.

Автокөлік - қоршаған ортаны қорғасынмен басты ластаушы. Топырақтағы Pb кларкының үдемелі жоғарылауы техногенді қорғасынмен байланысты деген пікір бар. 1962 жылы А. П. Виногадов Pb 10 мг Pb/кг кларкінің мәнін ұсынды. одан кейінгі кларкалар жоғары: 1979 жылы Боуэн 35 мг Pb/кг, 1986 жылы Кабатой-Пендиас және Пендиас - 25 мг Pb/кг, 1990 жылы Сает және Овчинникова - 40 мг Pb/кг (Иванов, 1996) мәнін ұсынды. Боуэн бойынша топырақтағы қорғасын саны индустриялық дәуірде 12 мг/кг-дан 35 мг/кг-ға дейін өсті.

Әсіресе ірі қалалардың топырақтарындағы қорғасынның көбеюі байқалады. Петербург саябақтарының топырақтарында 40 жыл ішінде 1940 жылдан 1982 жылға дейін қорғасын мөлшері 4-17-дан 78-162 мг/кг-ға дейінге өсті[15] . Басқа елдердің қалалық саябақтарында АҚШ-та 15240 дейін, Канадада-880 мг дейін Pb / кг.

Дания, Ирландия, Ұлыбритания аумағында көптеген топырақ ластанған (100 мг Pb/кг жоғары) . Өнеркәсіптік кәсіпорындардың әсер ету аймағында топырақтың қорғасынмен ластануы өте жоғары деңгейге жетеді. Түсті сынықтарды қайта өңдеу кәсіпорындарының жанында орташа топырақта 2470 мг Pb/кг, түсті металл қорытпаларын қайта өңдеу - 1610 мг Pb/кг, аккумуляторлар өндірісі - 560 мг Pb/кг [15] болады. Pb жалпы құрамы төмендеген кезде ластау көздерінен алыста, оның жылжымалы нысандарының мазмұны маңызды болып қала береді. Еритін Pb формасындағы мұндай аномалиялар қуатты шығарынды көздерінен 10 км дейінгі қашықтыққа созылады. Түрлі елдерде Түсті металдарды өндіру аудандарында ол сондай - ақ үлкен: АҚШ - та - 1300, Англияда - 4500, бұрынғы КСРО - да - 3040 мг Pb/кг. Металл өңдеу кәсіпорындарының маңында топырақта одан да жоғары: АҚШ - та-6500, Канадада-12000, Грецияда-18500 мг Pb/кг [15] .

Pb нысандарының құрамы кең түрленеді, бұл геохимиялық ландшафттарда оның биологиялық қол жетімділігінің айырмашылығын түсіндіреді. Элементтің химиялық нысаны мен биожетімділігі арасындағы тәуелділікті түсіну тек топырақ пен кен үйінділеріндегі Pb формаларын толық, дәл және тура сәйкестендіргеннен кейін ғана мүмкін болады. Осы мақсатқа жету үшін синхротронды рентген техникасын [16] .

Экстракцияның химиялық әдістері Органикалық затпен Pb байланыс түрін орнатуға ғана емес, сонымен қатар топырақтағы Pb-органикалық қосылыстардың шамамен мөлшерін анықтауға да мүмкіндік бермейді. Бұл туралы А. А. Понизовский және Е. В. Мироненко әділ жазады « . . . әдебиетте ұсынылатын әдістемелер кейбір белгілі бір қосылыстарға жатқызуға болмайтын қорғасынның шартты фракцияларын ғана бөліп көрсетуге мүмкіндік береді . . . өзі «фракциялау», « салыстырмалы түрде аз ақпараттық». Химиялық фракциялау жиі топырақтағы Pb-органикалық қосылыстардың төмендетілген үлесін береді, «топырақ химиясы» оқулығында қорғасынның бұл қосылыстары жоқ. Оның үстіне химиялық фракциялау қорғасынның органикалық лигандтармен байланыстарының сипаты туралы ешқандай ақпарат бермейді. Бұл ақпаратты рентген абсорбциялық спектроскопияны пайдалану кезінде ғана алуға болады. Қорғасын-ластанған топырақтың бірінші ауыр металл, оның бөлшектері 1994 жылы EXAFS - спектроскопия әдісімен зерттелген. Синхротронды рентгендік радиация әдісімен Pb зерттеулері жұмыс құнын төмендетіп және топырақ мелиорациясының тиімділігін арттыра отырып, практикалық қолдануды тапты.

Топырақтың ластануын экологиялық бағалаудың шетелдік тәжірибесі. Топырақтың ауыр металдармен ластануы және оның экологиялық бағалануы тақырыбына шетелдік зерттеушілер мен ғалымдардың көптеген жұмыстары арналған[17, 18, 19, 20, 21] .

Пинскийдің пікірінше, қазіргі уақытта қолданылып жүрген нормативтер маңызды сын тудырады және қайта қарауды қажет етеді [22] . Ең тұтас түрде Экологиялық нормалау Федеративтік Республикасында іске асырылды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс