Жеміс ағаштарын қалыптастыру және шырпу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

«Сырдaрия» yнивeрситeтi

ДИПЛOМ ЖҰМЫСЫ

Тaқырыбы: Жеміс бaғын oтырғызу және күтіп-бaптaу

жoлдaрын зерттеу

5В060700 - «Биoлoгия» бiлiм бeрy бaғдaрлaмaсы

Oрындaғaн Биo-17жғ

тoбының стyдeнтi: Әбдіғaппaр A.

Ғылыми жeтeкшiсi,

б. ғ. к., aғa oқытyшы: Мусaев Х. A.

Жeтiсaй, 2021

МAЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

І ЖЕМІС-ЖИДЕКДAҚЫЛДAРЫНЫҢ БИOЛOГИЯЛЫҚ-

1. 1 Жеміс-жидек дaқылдaрының биoлoгиялық және өндірістік

сипaттaмaлaры . . . 5

1. 2 Жеміс-жидек дaқылдaрының мoрфoлoгиялық сипaттaмaлaры . . . 17

ІІ ЖЕМІС-ЖИДЕК ДAҚЫЛДAРЫНЫҢ ДAМУ, ӨСУ ЖӘНЕ ЖЕМІС БЕРУ ЗAҢДЫЛЫҚТAРЫ

2. 1 Өсімдіктің дербес дaмуы (oнтoгенез) . . . 38

2. 2 Вегетaция және тыныштық кезеңдері . . . 42

2. 3 Жемiс өсiмдiктерiнiң дaму зaңдылықтaры . . . 50

ІІІ ЖЕМIС БАҒЫН ОТЫРҒЫЗУ ЖӘНЕ КҮТIП-БАПТАУ

3. 1 Жемiс бақтары отырғызылатын жердi ұйымдастыру және

отырғызу технологиясы . . . 52

3. 2 Бақ типтерi . . . 54

3. 3 Дақылдар мен сорттарды таңдау, оларды орналастыру . . . 56

3. 4 Жердi таңдау және дайындау . . . 59

3. 5 Бақ отырғызу . . . 68

ҚOРЫТЫНДЫ . . . 75

ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 76

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Жемiс шаруашылығы ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң бiр саласы. Бұл саланың негiзгi зерттелетiн нысаны - көп жылдық ағаш және бұтақ тектес өсiмдiктердiң жемiстерiн, жидектерiн және жаңғақтарын алу үшiн өсiрiлетiн дақылдар. Жемiс шаруашылығы жеке дара ғылым ретiнде жемiс-жидек дақылдарының өсу, даму, көбею, өнiм салу және агротехникалық күту тәсiлдерiн анықтай келе, мол, сапалы өнiм алу заңдылықтарын зерттейдi.

Жемiс-жидектiң маңызы, оның пайдалылығы, әсiресе, азық-түлiктiк, емдiк, диеталық қасиеттерi адамға өте ерте заманнан белгiлi болған. Жасаң немесе қайта өңделген жемiс-жидек азық-түлiк және халық емшiлiгiнде сан ғасырлар бойы пайдаланылып келедi.

Олар аса маңызды емдiк қасиеттерi бар азық-түлiк қана емес, сонымен бiрге, тамақ өнеркәсiбiнде таптырмайтын шикiзат, қоршаған ортаны қорғауда санитарлық-гигиеналық шаралардың бiрi де болып саналады. Оны өсiрумен тек шаруашылықтар ғана емес, жекелеген азаматтар да шұғыл-данады. Түрлi бақтар, саяжайлар қала мен ауылды желден, шаңнан қорғайды, олардың жапырақтары көмiр-қышқыл газын бойына сiңiрсе, елдi мекедерге көлеңке түсiрiп, жердi құрғатпайды, сөйтiп ауа райын бұрынғыдан да жақсарта түседi.

Жемiс бақтары елдi мекендерге сән берiп, адамдардың эстетикалық сезiмiне әсер етедi. Сондай-ақ бақ егiп, оны күтiп-баптау адамдарды шынықтырып, сауықтырады, әрi табиғатпен байланысын жақындатады. Оның маңыздылығы кейiнгi уақытта мүлде күшейiп отыр. Қазiргi кезде азаматтық энергиялық, транспорттық, агрономиялық, гидротехникалық алып құрылыстардың өрiс алуы, адам баласының өсу қарқыны, олардың қоршаған ортаға әсерi, табиғаттың өзi әкелген зиянды құбылыстар орнын толтыру есебiнен әлденеше есе артып кеттi. Сондай-ақ, XX ғасырдың екiншi жартысында, қоршаған ортаның зиянды қоқыстармен, канцерогендi

және радиоактивтi заттармен ластануы адамзат денсаулығына керi әсерiн тигiзуде. Сондықтан қоғамдық өндiрiс процестерiнiң барысында жер, ауа, су т. б. қоршаған ортаның экологиялық тепе-теңдiгiн сақтауда және адамдардың тамақтануын дұрыс ұйымдастыруда жемiс-жидек дақылдарының мiндетi зор. Тiптi, бiздiң арғы тегiмiз - алғашқы адамдар күнделiктi тiршiлiгiнде өсiмдiк жемiсiн жинап күн көрген. Жемiс және жидек құрамында қоректiк заттардан басқа витаминдердiң (А, В ₂ , В ₆ , С, РР т. б. ), жеке биологиялық белсендiлiгi жоғары заттардың болуы, олардың пектиндермен үйлесуi адам организмiне зиянды бөлшектерiнiң енуiнен сақтап немесе бөлiнуiн тездетедi.

Қазақстан Республикасында жемiс-жидек дақылдарынан аса сапалы, мол өнiмдер алатын экономикалық тиiмдiлiгi зор арнайы фермерлер, жеке шаруашылықтар саны жылдан жылға көбейiп келедi [1] .

Мысалы, 1991 жылы Республикада осындай шаруашылықтардың саны

0, 3 мың га болса, 2001 жыл бiр мыңға жетiп отыр (Казахстан в цифрах,

2001) .

Бiрақ соңғы жылдары жемiс шаруашылығының жалпы көлемi мен өндiрiлетiн өнiм мөлшерi күрт төмендеп кеттi.

Қазақстанда, соңғы деректер бойынша (Казахстан в цифрах, 2001), 1996 жылы жемiс шаруашылығының көлемi 96, 5 мың гектар болса, 2000 жылы - 65, 1 мың гектар. Сондай-ақ жалпы өндiрiлген өнiмнiң мөлшерi 1996 ж 341 мың т. болса, 2002 жылы 202, 0 т болды. Жалпы өндiрiлген өнiм мөлшерiнiң азаюы, тiкелей жан басына шаққанда, дәрiгерлiк норма бойынша 95 кг қажет болса, соңғы 1996-2000 жылдары 7-14 кг аралықта өндiрiлдi. Осы жағдайды ескерсек, жемiс шаруашылығы мамандарының алдында көптеген шешiлмеген сұрақтар бар.

Ұсынылып отырған бұл дипломдық жұмыста Қазақстан республикасында жемiс-жидек өсiрудiң теориялық және практикалық мәселелерiн топырақ-климаттық аймақтарда, биологиялық ерекшелiктерiне қарай баяндайды.

Тақырыптың зерттеліну деңгейі. Бiздiң Республикамызда жемiс шаруашылығының дамуына көп еңбек сiңiрген ғалымдар қатарына А. Ж. Жанғалиев, А. П. Драгавцев, А. Н. Кацейко,

В. П. Понамарчук, В. И. Васильев, А. П. Андронов, Б. Г. Матаганов, К. Г. Карычев, Е. Г. Раузин, С. Н. Олейченко; О. А. Үкiбасов т. б. жатады.

Жер шарында жемiс-жидек дақылдарының мыңдаған түрлерi өсiрiледi. Олар 60-тан астам тұқымдастарға 200-ге жуық тектестерге бiрiгедi.

Қазақстанда жемiс өсiмдiктерiнiң 22 түрi өсiрiледi, олардың 10-12-сi негiзгiлерi болып табылады. Оның iшiнде екi жемiс (алма, шие) және 4 жидек тектес (бүлдiрген, таңқурай, қарақат, тұшала) дақылдар барлық жерде бiрдей өсiрiледi деп айтуға болады.

Қазақстанда жалпы жемiс-жидек дақылдарының 90%-дан астамы төмендегiдей өсiмдiктерден тұрады: алма, алмұрт, шие, алхоры, өрiк, шабдалы. Биологиялық жағынан жемiс-жидек өсiмдiктерiнiң 95% раушан гүлдiлер тұқымдасына жатады.

Академик Н. И. Вавиловтың теориясы бойынша мәдени жемiс-жидек өсiмдiктерi негiзiнен осы жабайы дақылардың көп өскен аймақтарынан таралғанын дәлелдейдi. Қазiргi уақытта жер жүзiнде мәдени жемiс-жидек өсiмдiктерiнiң 12 пайда болу орталығы анықталып отыр, олардың iшiнде ТМД және Қазақстан үшiн негiзгiлерiне: Қытай-Жапония (алма, алмұрт, өрiк, шие, алхоры, құрма, грек жаңғағы, бадам), Орта Азия (алма, алмұрт, өрiк, шие, бадам, алхоры, грек жаңғағы, майлы жиде, орман жаңғағы), Оңтүстiк Америка (бүлдiрген), Солтүстiк Америка (алхоры, шие, қарақат, тұшала, бүлдiрген, пiсте), Алдыңғы Азия (беке, орман жаңғағы, анар, үй алхорысы т. б. ), Еуропа-Сiбiр (алманың мәдени түрлерi, алмұрт, қызыл шие, орман жаңғағы, қарақат, шырғанақ) аймақтары жатады.

Жемiс-жидек дақылдары шығу тектерiне, жемiсiнiң құрылымына, биологиялық және өндiрiстiк ерекшелiктерiне қарай 6 топқа бөлiнедi: шекiлдеуiктi, сүйектi, жидектi, жаңғақты, субтропикалық және тропикалық.

Қазақстанның жемiс-жидек шаруашылығында шекiлдеуiктiлер 46, 4 мың (71, 0%), сүйектiлер - 9, 57 мың (10, 5%), жидектер - 7, 9 мың (12, 9%), ал жаңғақтылар - 350 гектар жердi алып жатыр, субтропикалықтар - тек қана 1 га жерге өсiрiледi.

Диплом жұмысының мақсаты: Жеміс ағаштарын күтіп-баптау тәсілдерін зерттеу.

Диплом жұмысының міндеті:

Жеміс-жидек дaқылдaрына биoлoгиялық және өндірістік

сипaттaмa беру;

Жеміс-жидек дaқылдaрының мoрфoлoгиялық сипaттaмaлaрын беру;
Жемiс бақтары отырғызылатын жердi ұйымдастыру және

отырғызу технологиясын меңгеру;

- Дақылдар мен сорттарды таңдау, оларды орналастыру;

- Жердi таңдау және дайындау, бақ отырғызуды үйрену;

- Жемiс бақтарына тыңайтқыштар енгiзу және суару жүйесiмен танысу;

- Жеміс ағаштарын қалыптастыру және шырпу;

- Өсу мен жеміс салуды реттеу тәсілдерін меңгеру;

Ғылыми жаңалығы:

Жеміс-жидек дaқылдaрына биoлoгиялық, морфологиялық және өндірістік сипaттaмa берілді;

Жемiс ағаштарын отырғызу технологиясы жете зерттелді;
Бақша дақылдары мен сорттарды таңдау мен оларды отырғызу, тыңайтқыштар енгiзу және суару жүйесi, жеміс ағаштарын қалыптастыру және шырпу жұмыстары практика жүзінде жүргізілді.

Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс 67 беттен құралған. Кіріспеден, қорытындыдан, 3 тараудан және пайдаланылған әдебиттерден тұрады.

1 ЖЕМIС-ЖИДЕК ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ БИОЛОГИЯЛЫҚ-

МОРФОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ

1. 1 Жемiс-жидек дақылдарының биологиялық және өндiрiстiк

сипаттамалары

Жемiс-жидек өсiмдiктерi . Жер шарында жемiс-жидек дақылдарының мыңдаған түрлерi өсiрiледi. Олар 60-тан астам тұқымдастарға 200-ге жуық тектестерге бiрiгедi.

Шекiлдеуiктiлер тобы. Шекiлдеуiктiлер тобына жататын дақылдар (алма, алмұрт, беке, мушмула, шетен, долана, ырғай т. б. ) раушан гүлдiлер тұқымдасына жатады. Бұл өсiмдiктердiң iшiнде негiзiнен ең көп тарағаны үш дақыл - алма, алмұрт, беке. Бұлар жалпы жемiс-жидек өсiмдiктерi көлемiнiң 70% құрайды.

Алма (Malus Mill. ) . Қазақстанда шекiлдеуiктi дақылдар (негiзiнен алма, алмұрт), жемiс-жидек өсiмдiктерiнiң 71, 0%-ын құрайды. ТМД елдерiнде 50-ге жуық түрi кездеседi, ал Қазақстанда 2-3 түрi өседi.

Қазақстанда жемiс өсiмдiктерiнiң арасында алма ең көп тараған дақыл, жемiс дақылдары арасындағы үлес салмағы 67, 3% (41, 2 мың. га) .

Мәдени алма сорттары негiзiнен жабайы алма түрлерiнен алынған. Олар: орман алмасы, Кавказ алмасы, Қытай алмасы, жидек алмасы, Сиверс алмасы, Недзвецкий алмасы, аласа өсетiн алма, Қырғыз алмасы т. б. Қазақстанда жоғарыда аталған алмалардың iшiнен негiзiнен Сиверс, Недзвецкий, Қырғыз алмалары кездеседi.

Алма жемiсiнiң жаздық, күздiк және қыстық сорттары болғандықтан, оны жыл бойы пайдалануға болады. Телiтушiге, сортына, өсiп-өнуiне байланысты алма ағашының өмiр сүруi 20 жылдан 100 жылға дейiн созылады. Алма ағашы орта есеппен себiндi телiтушiлерде 30-дан 50 жылға дейiн, ал клонды телiтушiлерде 15-25 жылға дейiн тiршiлiк етедi. Өнiмдi орта есеппен отырғызғаннан кейiн 3-15-жылда бередi. Қарқынды немесе интенсивтi бақта гектарынан 300-ден 500 центнерге дейiн өнiм алынады. Биiктiгiне қарай алма ағашы биiк (8-12 м), орташа (5-8 м) және аласа (2-4 м) өсетiн болып бөлiнедi.

ТМД елдерiнде алмадан өндiрiстiк өнiм беретiн негiзгi аудандар - Украина, Молдова, Кавказ, Орта Азия, Беларусь, Ресейдiң қара топырақты емес аймақтары. Қазақстанда - оңтүстiк, оңтүстiк-шығыс облыстары (Алматы, Оңтүстiк Қазақстан, Жамбыл) . Соңғы жылдары алма дақылдары Оралда, Алтайда, Сiбiрде, Қиыр Шығыста және Қазақстанның солтүстiк, батыс, орталық облыстарында (Қостанай, Орал, Көкшетау, Ақмола) кеңiнен таралып келедi.

Дүние жүзiнде алма дақылының 20 мыңға жуық, ТМД елдерiнде 318 сорты аудандастырылған, Қазақстанда 40-тан астам сорты тараған.

Алмұрт (Pyrus Medik) . ТМД елдерiнде алмұрттың аса маңызды 4-5 түрi өседi: кәдiмгi алмұрт, Регель алмұрты, уссурий алмұрты, жидежапырақты алмұрт, ақшыл алмұрт. Қазақстанда кең тараған түрлерi кәдiмгi алмұрт пен жидежапырақты алмұрт. Алмұрттың бұл түрлерi мәдени сорттарды селекциялап шығару үшiн пайдаланылады.

Алма өсiмдiктерiмен салыстырғанда алмұрт ағаштары қысқа төзiмсiз, жылылықты көбiрек қажет етедi. Алмұрттың негiзгi тараған аудандары - Молдова, Оңтүстiк Украина, Солтүстiк Кавказ, Армения, Әзербайжан. Қазақстанда алмұрт өсiмдiктерi негiзiнен оңтүстiк, оңтүстiк-шығыс облыстарда өсiрiледi. Бұл аймақтарда алмұрт ағаштары негiзiнен тау етегiнде, белдеуiнде және бауырында жақсы өседi. Орта Азия республикаларында ауаның ыстықтығына байланысты алмұрт ағаштарының еуропалық сорттары нашар өседi, сол себептен дәмдiлiгi нашарлау жергiлiктi сорттар пайдаланылады. Қазiр алмұрт дүние жүзiнде 1 млн гектар, ал ТМД елдерiнде 207 мың гектар жер көлемiн алып жатыр. Қазақстанда бұл дақыл, алмаға қарағанда аздау дамыған. Республика бойынша көлемi 2220 гектар (Агенство РК по статистике, 2002) . Жемiсi алмаға қарағанда дәмдiрек, бiрақ сақталуы мен тасымалдануы жағынан сапасы төмендеу. Алмұрт ағашы биiк - 12-15 м, өмiр сүру кезеңi телiтушiге, сортына байланысты 30-100 жыл, ал өнiм беру кезеңi 15-50 жыл аралығында. Табиғи жағдайларға, сортына, телiтушiлерге және агротехникасына байланысты, алмұрт отырғызылғаннан кейiн 3-8-жылда өнiм бередi. Өнiмi орта есеппен әр гектардан 10-15 т болады. Қазiргi кезде дүние жүзiнде алмұрттың 10 мыңға жуық сорттары бар. ТМД елдерiнде 122-сi аудандастырылған. Оның iшiнде 34 сорты жергiлiктi селекция жолымен шығарылған, ал Қазақстанның оңтүстiк, оңтүстiк-шығысында - 10 сорты тараған.

Беке (Cydonia oblonga Mill. ) Қазақстанда бекенiң көп түрлерi өсе бермейдi. Кең тараған түрi - кәдiмгi беке. Жабайы түрлерi Солтүстiк Иранда, Кiшi Азияда, Молдовада және Кавказда кездеседi. Бұл жерлерде беке 4 мың жылдан берi өсiрiледi. Кавказда беке бағы өте ертеде тараған. Қазақстанда Оңтүстiк Қазақстан облысының оңтүстiк және тау етегi аймақтарында аудандастырылған.

Беке күн сәулесiн, жылуды сүйетiн, ыстыққа төзiмдi өсiмдiк. Оның бұта (биiктiгi 1-2м) немесе ағаш тәрiздi түрлерi (5-6м) кездеседi. Жемiстi ерте және жыл сайын салады. Отырғызылғаннан кейiн 3-5-жылда жемiс бере бастайды. Өнiмдiлiгi жоғары (150-180 ц/га) . Жемiсi қаттылау, сабақсыз, шикi кезiнде көп сорттарының жемiсi жеуге келмейдi, өзiне тән жағымды иiсi бар. Техникалық қайта өңдеуден кейiн өте бағалы.

Беке өсiмдiктерi 30-50 жылға дейiн жемiс бередi.

Шетен (Sorbus L. ) . Шетен тектестерiнiң 80-ге жуық түрi бар. Бiздiң елiмiзде кеңiнен тараған түрлерi - сiбiр шетенi, Тянь-Шань шетенi, парсы шетенi және т. б. Жабайы түрiнде кiшiгiрiм бұта тәрiздес (биiктiгi 1, 5 - 3 м) немесе үлкен ағаш тәрiздi (биiктiгi 10-20 м дейiн) болып келедi. Отырғызғаннан кейiн 6-10-жылда жемiс бере бастайды. Өнiмi мол, орта есеппен бiр ағаштан 80-250 кг жемiс алынады. Тiршiлiк ету ұзақтығы 200-

жылға жуық, суыққа төзiмдi келедi. Жемiсi жаңа пiскен күйiнде, шырын, джем, тосап жасауға және медицинада витаминдiк препараттар жасауға қолданылады.

Қара жемiстi шетен - арония (Aronia Elliot. ) . Пайда болған ортасы -

Солтүстiк Америка. Табиғи түрiнде Солтүстiк Америкада, Алтай өңiрiнде,

Ресейдiң бiрнеше облысында, Прибалтика республикаларында, Беларусияда және т. б. облыстарда кездеседi. Жабайы түрiнде биiктiгi 3 м-ге дейiн жететiн бұта тәрiздес. Өнiмдi ерте, жыл сайын бередi. Жемiстi мол салады, орта есеппен әрбiр гектардан 135 ц-ге дейiн өнiм алынады. Жемiсiнiң емдiк қасиетi жоғары және құрамында биологиялық бағалы заттар көп. Қара жемiстi арония зиянкестер мен ауруларға төзiмдi келедi.

Долана (Crataegus pontica C. ) . ТМД елдерiнде екпе түрлерiнен Алтай доланасы, шығыс доланасы, Түркiстан доланасы, Жоңғар доланасы, Алматы доланасы т. б. кездеседi. Қазақстанда соңғы түрлерi көп тараған. Жабайы түрiнде бұталы, бұтатектес болып келедi. Долана ағашының биiктiгi 3-6 м-ге жетедi. Өмiр сүру ұзақтығы 100-120 жыл.

Ырғай (Amelanchier Medic ) . Табиғи түрiнде 25-ке жуық түрi бар. Бiзде кәдiмгi ырғай, масақты ырғай түрлерi кездеседi.

Табиғи түрiнде Кавказда, Қырымда өседi. Көп дiңдi бұтатәрiздес өсiмдiк, биiктiгi 3-5 м. Өнiмдi ерте, 2-3-жылда бередi, орта есеппен гектарынан 40-80 ц жемiс алынады.

Сүйектiлер тобы. Сүйектi дақылдарға шие, қызыл шие, алхоры, шабдалы, алша, өрiк, шомырт жатады. ТМД елдерiнде жемiс-жидек дақылдарының iшiнде көлемi жағынан сүйектi дақылдар екiншi орында. Орталық аймақта негiзiнен шие мен алхоры, ал оңтүстiк аймақта өрiк, шабдалы, қызыл шие, алхоры өседi. Бұл дақылдарды бiрiктiретiн негiзгi белгi - жемiсiнде сүйек-шырынды қабатының болуы. Жемiсiнiң сақталуы мен тасымалдануы, шекiлдеуiктiлерге қарағанда нашар, дәмдi, қайта өңделедi. Барлық сүйектi дақылдар раушан гүлдiлер тұқымдасына жатады. Шекiлдеуiктiлермен салыстырғанда өнiмдi ертерек бередi, аздау өмiр сүредi.

Қазақстанда негiзiнен шие, алхоры, өрiк, қызыл шие, шабдалы өседi. 1985 жылдың санағы бойынша Қазақстанда сүйектiлер тобына жататын өсiмдiктер 13, 8 мың гектар жердi алса, 2002 жылы - 9, 57 мың. гектар болды. яғни барлық жемiс-жидек дақылдары егiстiгiнiң 15, 7%-ын алып жатыр.

Шие ( Cerasus Mill) . Ботаникалық тегi бойынша 250 түрдi бiрiктiредi. ТМД елдерiнде 60-қа жуық түрi бар. Шие өте кең таралған өсiмдiк, басқа сүйектi дақылдар iшiнде суыққа ең төзiмдi дақыл. ТМД елдерiнде негiзгi өндiрiстiк өнiм беретiн аймақтар: Украина, Беларусия, Солтүстiк Кавказ, Орталық Азия, Ресей. Қазақстанда шие барлық аймақтарда өсiрiледi, бiрақ өндiрiстiк түрлерi аз таралған. Шие жыл сайын өнiм беретiн болғандықтан, көбiрек қолданылады. Ол жаңа пiскен күйiнде де, қайта өңделген күйiнде де өте бағалы.

Қазақстанда өндiрiстiк шиенiң 5-10 сорты өсiрiледi. Шиенiң сорттары бұта тәрiздес (биiктiгi 3-4м) және ағаш тәрiздес (биiктiгi 5-7м) болып келедi. Бұта тәрiздес сорттары қоңыр-қызыл түстi, қышқыл, қызыл шырынды жемiс бередi. Оларды морель немесе гриот деп атайды (Любская, Владимирская сорттары) . Ағаш тәрiздес шиелердiң жемiсi ақшыл-қызыл түстi, шырыны боялмаған, оларды аморель - деп атайды (Шпанка крупная, Анодольний, қызғылт аморель сорттары) .

Бiржылдық тiкпе көшеттермен отырғызылған бұтатектес шиелер отырғызғаннан кейiн 3-4-жылда жемiс бере бастайды, 15-20 жыл тiршiлiк етедi. Ал ағаш тәрiздес шие жемiстi 4-5-жылда бере бастайды. Тiршiлiк етуi 20-30 жыл.

Елiмiзде шиенiң кеңiнен тараған басқа да түрлерi кездеседi.

Дала шиесi - аласа бойлы (биiктiгi 1-1, 5 м) бұта тәрiздес өсiмдiк. Қысқы суыққа, қуаңшылыққа өте төзiмдi. Өнiмi мол, жыл сайын жемiс салады.

Жабайы түрi Солтүстiк Кавказда, Батыс Сiбiрде, Оңтүстiк Оралда және Солтүстiк Қазақстанда (Қостанай облысында) кездеседi.

Құм шиесi - шыққан аймағы Солтүстiк Америка, бойы аласа (биiктiгi 1, 5м), бұтақшалары төсемелi болып келедi. Жемiсi шырынды, негiзiнен қайта өндеуге пайдаланады.

Түктi шие - аласа бойлы бұта (биiктiгi 1, 2-1, 6 м) . Жабайы түрiнде Солтүстiк Қытайда кең тараған. Осы түрдiң қатысуымен селекция арқылы шығарылған, түктi шиенiң екпе сорттары Қиыр Шығыста, Батыс, Шығыс Сiбiрде кеңiнен тараған. Шиенiң басқа түрлерiмен сәйкес келмейдi.

Магалеб шиесi - биiк бұта немесе ағаш тәрiздес (биiктiгi 4-7 м, кейбiрi 10-12 м) болып келедi. Бөрiкбастары аумақты, бұтақшалары жiңiшке тал сияқты. Жабайы түрлерi Қырымда, Кавказда, Орта Азияда өседi. Жемiсi майда, көбiнесе жеуге жарамайды. Бiзде шиенiң бұл түрiн қызыл шиеге телiтушi ретiнде пайдаланады. Оңтүстiк Қазақстанда Магалеб шиесi қуаңшылыққа шыдамды, сондықтан қызыл шие мен мәдени шие сорттарына телiтушi ретiнде қолданылады.

Қызыл шие ( Cerasus avium Moench ) жылу сүйгiш, оңтүстiкте өсетiн сүйектi жемiс дақылдарымен салыстырғанда, қысқа төзiмдi. Көлемi жағынан ТМД елдерiнде алма, шие, алмұрттан кейiнгi төртiншi орында

(1, 6%) . Қызыл шиенiң өндiрiстiк аймақтары: Қырым, Дағыстан, Украинаның оңтүстiгi, солтүстiк Кавказ, Молдова, Краснодар өңiрi, Әзербайжан, Армения, Орта Азия және Қазақстанда Оңтүстiк Қазақстан облысы. Қазақстанда 2-3 сорты кездеседi. Ағаштары отырғызылғаннан кейiн 4-6-жылдары жемiс бередi. Орта есеппен әрбiр гектардан 100-150ц өнiм алынады. Ағаштарының тiршiлiк ету ұзақтығы 50-80 жыл, биiктiгi 10-