Орта мектепте химияны оқытуда ойын технологиясын қолдану әдісі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті
Елемес А.С., Оңласынбек Б.Н., Тұрсынбек А.А.
ДИПЛОМДЫҚ жоба
Тақырыбы: Орта мектепте химияны оқытуда ойын технологиясын қолдану әдісі
5В011200 – Химия
(мамандықББ шифры, мамандықББ атауы)
Тараз 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
_________________ ____Мажибаев А.К._
қолы аты-жөні
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Орта мектепте химияны оқытуда ойын технологиясын қолдану әдісі
МамандықББ: 5В011200 – Химия
шифрі мен аталуы
Орындаған __________________ __Елемес
А.С._ _
қолы
аты-жөні
__________________
____Оңласынбек Б.Н.___
қолы
аты-жөні
__________________
___Тұрсынбек А.А.__ _
қолы
аты-жөні
Ғылыми жетекшісі __________________ PhD докторы, доцент
Таубаева Р.С.
қолы ғылыми атағы, ғылыми дәрежесі, аты-
жөні
Тараз 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті
ИнститутФакультет Ұстаз
Мамандық 5В011200 – Химия
Кафедра Химия-География
Диплом жобасын (жұмысын) орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студенттер: Елемес А.С., Оңласынбек Б.Н., Тұрсынбек А.А.
аты-жөні
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Орта мектепте химияны оқытуда ойын
технологиясын қолдану әдісі
ЖОО _30_____желтоқсан____2020__ж. №_403_ бұйрығымен бекітілген.
Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі: _3_____маусым______2021_ж.
Жобаға (жұмысқа) берілген негізгі көрсеткіштер:
1. Қолданыстағы ережелер.
2. Ақпараттық ресурстар.
3. Әдістемелік нұсқаулықтар.
4.Өндірістік (педагогикалық) практикалардың нәтижелері мен есебі.
5. Диплом алды қорғаудың есебі.
Диплом жобасында (жұмыс) қаралуға тиісті сұрақтардық тізімі немесе диплом
жобасының (жұмыс) қысқаша мазмұны:
а) Теориялық бөлім 2 тарауды қамтиды. Әрбір тарау бойынша 4 бөлімнің
сұрақтары қарастырылады.
в) Эксперименттік бөлімде 1 тараудың 4 бөлімнің сұрақтары сараланып талдау
жасалады. 5-ші бөлім бойынша жарытылыстану-математикалық бағыты бойынша
орта мектептегі бейорганикалық химияның маңызды тақырыптарын қамтитын
әдістемелік әзірлеме жасалды.
Сызба материалдарының тізімі (негізгі сызуларды анық көрсету керек)
Сызба материалдарының тізімі (негізгі сызуларды анық көрсету керек)
Кесте 1. Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған инновациялық сабақтың сабақ кезеңдері бойынша
салыстыру нәтижесі
Кесте 2. Жаңартылған білім мазмұнына сай ойын технологиясы қолданылған
инновациялық сабақ модельі мен дәстүрлі сабақ модельінің сипаттамаларының
салыстыру нәтижесі
Кесте 3. Күкірттің аллотропиялық түрөзгерістері сабағын дәстүрлі форматта,
көрнекі материалмен ойналатын ойын технологиясымен және бағдарламалық
ойындардармен өтілген сабақтарды салыстыру кестесі
Кесте 4. 9-сыныпта Күкірт. Күкірттің аллотропиялық түрөзгерістері сабағын
дәстүрлі форматта, көрнекі материалмен ойналатын ойын технологиясымен және
бағдарламалық ойындардармен өтілген сабақтың тиімділігін салыстыру кестесі
Кесте 5. Дәстүрлі оқытудың жағымсыз жақтары мен ойын технологиясының
артықшылықтары
Кесте 6. 2020-2021 оқу жылы III тоқсанда 8-11 сыныптарда химия пәні бойынша
жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесі
Кесте 7. Сабақ барысындағы оқушылардың ойын технологиясын қолдануы,
белсенділігі, креативтілігі, кері байланыс беруі, ойын арқылы химиялық
тілді меңгеруін зерттеу нәтижесі
Кесте 8. Сабақ барысындағы оқушылардың ойын технологиясын қолдануы,
белсенділігі, креативтілігі, кері байланыс беруі, ойын арқылы химиялық
тілді меңгеруін зерттеудің пайыздық көрсеткіштері
Кесте 9. Оқу үлгерімінің тоқсан бойынша көрсеткіштерін салыстыру кестесі
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Білім туралы 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан
Республикасының Заңы (08.01.2021 ж. жағдай бойынша өзгерістер мен
толықтырулармен.
2. Бершадский А.М., Янко Е.Е. Игровые компьютерные технологии в системе
образования Современная техника и технологии. - 2016. - № 9.
3. Ляпина О.А., Рогачева Н.А., Яковлев К.В. Использование игровых
технологий при обучении химии Современные проблемы науки и образования.
- 2018. - № 4. – 8 с,
4. Заграничная Н.А. О содержании базового химического образования в
современном социуме Химия в школе. – 2010. – № 1. – С. 20–23.
5. Габриелян О.С. Химия пәнінен есептер және олардың шығару тәсілдері 10-11
сынып Габриелян О.С., Решетов П.В.,. Остроумов И.Г. – М.: Дрофа, 2006. –
143 бет
6. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии Селевко Г.К. - М.:
Народное образование, 2008. – 256 с.
7. Сафина Л.Г. Активизация познавательной деятельности учащихся на уроках
химии с помощью игровых технологий Самарский научный вестник. 2014. № 2
(7). С. 102-104
Жоба (жұмыс) бойынша кеңесшілер, жоба (жұмыс) бөлімдеріне тиістісін көрсету
керек
Бөлім Кеңесші Мерзімі Қолы
Мазмұны 12.11.2020
Кіріспе Таубаева Р.С. 14.11.2020
I Қазіргі заманғы мектептегі Мажибаев А.К.. 15.11.2020-
оқытудың ойын әдістері 07.01.2021
II Химия курсындағы ойын жүйелері Айдарова А.О. 08.01.2021-
28.02.2021
III Эксперименттік бөлім және оныңТаубаева Р.С. 02.03-15.05
нәтижелерін талдау .2021
Қорытынды Таубаева Р.С. 16-17.05.20
21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 17-18.05.20
21
Диплом жобасың (жұмыс) дайындау
КЕСТЕСІ
№ Бөлімдердің аттары, қаралған Ғылыми жетекшіге Ескертпелер
рнсұрақтардың тізімі көрсететін
мерзімі
I Қазіргі заманғы мектептегі 14.11-07.01.2020
оқытудың ойын әдістері
1. Оқу процесіндегі ойын әрекеті 14.11.-04.12.2020
1
1.2Педагогикалық жүйедегі ойын 05-18.12.2020
классификациясы
1.2Білім беру процесіндегі рөлдік 18.12-07.01.2020
.1 ойын
II Химия курсындағы ойын жүйелері 08.01-28.02.2021
2.1Химия сабақтарындағы дидактикалық 08.01-03.02.2021
ойындар, классификациясы және
жіктелуі
2.2Ойын технологиялары химия 04.02-28.02.2021
сабақтарындағы оқушылардың
іс-әрекетіндегі танымдық
белсенділікті арттыру құралы
ретінде
IIIЭксперименттік бөлім және оның 02.03-15.05.2021
нәтижелерін талдау
3.1Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған 02-30.03.2021
білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған
инновациялық сабақтың айырмашылығы
3.2Ойын технологиясы арқылы 01-25.04.2021
оқушылардың танымдық белсенділігін
зерттеу
3.3Бейорганикалық химияның маңызды 27.04-15.05.2021
тақырыптарын қамтитын кестелер
және схемалардан тұратын
әдістемелік әзірлеме
Қорытынды 16-17.05.2021
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 17-18.05.2021
Тапсырманы берген күн 01 қараша 2020 ж.
Кафедра меңгерушісі _____________________ Мажибаев А.К.
_______
қолы аты-жөні
Жобаның (жұмыс)
жетекшісі _____________________ _______Таубаева Р.С._________
қолы аты-жөні
Тапсырманы орындауға алды
студент _____________________ Елемес А.С. __________
қолы аты-жөні
_____________________
Оңласынбек Б.Н.______
қолы аты-жөні
_____________________
Тұрсынбек А.А. _______
қолы аты-жөні
ТҮЙІНДЕМЕ
Бұл дипломдық жобада қазіргі таңда өте сұранысқа ие, оқу үлгерімін
жоғарылатуға мүмкіндік беретін орта мектеп химия курсында ойын
технологиясын тиімді қолдану мәселелерін қарастыратын зерттеу жұмысы
жасалған. Химия сабақтарында ойын технологияларын қолданудың әдеби шолуы
алғашқы екі бөлімде қарастырылады. Зерттеудің практикалық бөлігін жүзеге
асырудың мақсаты таңдалған оқу орнының жағдайында мектеп химия курсын
оқытуда жаңа, тиімді ойын технологияларын қолдану арқылы оқушылардың
танымдық белсенділігін арттыруға, пәндік білімдерін шоғырландыруға, ойлау,
зейін, байқау, есте сақтау сияқты жеке қасиеттерін дамыта отырып білім беру
болды.
Таңдалған сыныпта химия сабақтарына Socrative, Phet colorado, Kahoot,
Quizlet, Quizizz, Flipgrid бағдарламалық ойындарын қолданудың тиімділігі
айтылады. Және дәстүрлі және бағдарламалық ойындарды салыстыру жұмысы
жасалды. Тиімді тұстары анықталды.
Дипломдық жобаның ғылыми жаңалығы ретінде орта мектеп химия курсында
бейорганикалық химияның маңызды тақырыптарын кестелер арқылы түсіндіретін
әдістемелік әзірлеме жасалынды.
Дипломдық жобаның көлемі 67 бет (қосымшаны қоса есептегенде). Құрылымы
бойынша кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен
тұрады. Жоба 2 сурет, 9 кестемен көркемделген. Қосымшада ойын технологиясын
қолданған 3 сабақтың сабақ жоспары берілген.
Мазмұны
Кіріспе 3
I Қазіргі заманғы мектептегі оқытудың ойын әдістері 6
1.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті 6
1.2 Педагогикалық жүйедегі ойын классификациясы 9
1.2.1 Білім беру процесіндегі рөлдік ойын 10
II Химия курсындағы ойын жүйелері 12
2.1 Химия сабақтарындағы дидактикалық ойындар, классификациясы12
және жіктелуі
2.2 Ойын технологиялары химия сабақтарындағы оқушылардың 12
іс-әрекетіндегі танымдық белсенділікті арттыру құралы
ретінде
III Эксперименттік бөлім және оның нәтижелерін талдау 17
3.1 Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша 18
өтілген ойын технологиясы қолданылған инновациялық
сабақтың айырмашылығы
3.2 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың танымдық 24
белсенділігін зерттеу
3.3 Бейорганикалық химияның маңызды тақырыптарын қамтитын 28
кестелер және схемалардан тұратын әдістемелік әзірлеме
Қорытынды 41
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 42
Қосымшалар 44
Кіріспе
Қазіргі кезеңде, білім беруді жаңғырту жағдайында және жаңа білім беру
стандарттарына көшуге байланысты химия пәнінің мұғалімнің алдында өз
қызметін дербес ұйымдастыра алатын және ақпараттық кеңістікте еркін
бағдарлай алатын тұлғаны қалыптастыру міндеті тұр. Қазақстанның білім беру
саясаты әлемдік кеңістікке интеграциялауға бағытталған. Білім беру
процесінде жеке тұлғаның толық білім алуына, әлеуметтенуіне жағдай
жасалады. Мектеп оқушысының білімі мен дарындылығын ынталандыру, оның білім
деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің
үздіксіздігін жүзеге асыру барысында химия сабақтарында қолданылатын ойын
технологиясының маңызы өте үлкен [1].
Білім беру жүйесін реформалаудың қазіргі заманғы тұжырымдамасы жеке
мектеп пәндерін оқу процесінде оқытудың тиімділігін арттырудың барлық
мүмкін әдістерін қолдануды қамтиды. Ақпараттық технологиялардың қарқынды
дамуы бүгінгі әр бала үшін ақпаратқа қол жеткізудің кең мүмкіндіктерін
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Ақпараттық-коммуникациялық
технологиялармен қатар ойын технологиялары мектеп химия курсын оқыту
процесінде өте тиімді болған, оқушылар үшін білімді бекіту мен тәжірибеде
қолдануды меңгертетін оқу процесінің ажырамас бөлігі. Ойындардың жиынтығы
адамдардың белгілі бір санаты, мақсаттары мен қолдану шарттары үшін
әзірленген, ойын технологиялары болып табылады [2].
Қазіргі уақытта мектептерге әр оқушының жеке қабілеттері мен
шығармашылық қатынасының дамуын, әртүрлі инновациялық бағдарламалардың
енгізілуін, балаларға деген ізгіліктік көзқарастың принциптерін жүзеге
асыруды қамтамасыз ететін қызметін ұйымдастыруды қажет етеді.
Заманауи мектепте жалпы әдіснамалық әлеуетті, атап айтқанда білім
берудің белсенді түрлерін кеңейту қажеттілігі туындайды. Оқытудың бұл
белсенді формаларына ойын технологиялары жатады.
Оқу процесін жандандыру және қарқындатуға бағытталған заманауи
мектепте ойын әрекеті келесі жағдайларда қолданылады:
1) оқу пәнінің түсінігін, тақырыбын және тіпті бөлімін меңгерудің
дербес технологиялары ретінде;
2) жалпы технологияның элементі ретінде;
3) сабақ немесе оның бөлігі ретінде (кіріспе, бақылау);
4) сыныптан тыс жұмыс технологиясы ретінде [3].
Ойын технологияларын қолданып оқу процесінің тиімділігін арттырудың
өзектілігі ойын технологиялары эмоционалдылық, диагностика, релаксация,
өзін-өзі тану функцияларын орындайды, мұғалім үшін ойындар оқушылардың
білім деңгейін және пәндік білімді игеру қабілетін талдауға, балалардың
зерттелетін пәнге танымдық қызығушылығын ынталандыруға және дамытуға,
олардың жеке қасиеттерін жақсартуға жағдай жасауға мүмкіндік береді. Ойын
технологиясының мүмкіндіктері өте көп, ол кез-келген жеке ерекшеліктері бар
оқушыларды білім алу процесіне тартуға мүмкіндік береді [4].
Дипломдық жобаның мақсаты: ойын техноогияларын құрастырудың және
қолданудың ғылыми негізделген әдістемелік жүйесін жасау және оның жалпы
білім беретін мектептің 7-11 сыныптарында химияны оқытудың тиімділігіне
әсерін зерттеу.
Дипломдық жобаның зерттеу нысаны: ойын технологияларын қолдана отырып,
7-11 сынып оқушыларына химия пәнін оқытудың оқу-тәрбие үдерісі.
Дипломдық жобаның зерттеу пәні: ойын технологиялар жүйесінің
оқушылардың танымдық қызығушылығы мен мотивациясын қалыптастыруға және орта
мектепте химияны оқытудың тиімділігіне әсер ету үдерісі.
Зерттеу гипотезасы: егер оқу-тәрбие үдерісінде химия сабақтарында
тиісті ойын технологияларын жүйелі, сауатты және мақсатты түрде оқыту
құралы ретінде қолданса, оларды құрастыру мен қолданудың белгілі бір
принциптеріне сүйене отырып, пәннің мазмұны мен оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, оқушылардың оқу іс-әрекетінің тиімді
қалыптасуын күтуге болады және кешенді әдістемелік әзірлеме дайындалса
нәтижесінде химияны оқытуда жақсы нәтижелер шығады.
Дипломдық жобаның келесі міндеттері айқындалды:
- оқушыларды оқытуда, дамыту мен тәрбиелеуде ойын технологияларын
қолданылу жай-күйіне нақты зерттеу жүргізу, сондай-ақ мұғалімдердің химия
сабақтарында оларды пайдалануға қатынасын айқындау;
- химияның базалық курсын оқыту үдерісінде ойын технологияларын
құрастыру алгоритмі, әдістемелік ұсынымдар мен оларды өткізу шарттары,
тұжырымдамалық әдістемелік ережелер, химияның базалық курсының мазмұнына
сәйкес дидактикалық ойындар жиынтығын негіздеу және тұжырымдау;
- химияның негізгі курсын оқытуда ойындар технолгиясы жүйесінің
тиімділігін эксперименталды түрде тексеру.
Қойылған міндеттерді шешу және жұмысты орындау үшін келесі әдістері:
а) (сауалнама, талдау, салыстыру, сұхбат, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді
зерттеу және талдау); ә) арнайы педагогикалық эксперимент, педагогикалық
бақылау және Жамбыл облысындағы мектеп тәжірибесінде зерттеу нәтижелерін
кеңінен бақылау қолданылды. Эксперимент нәтижелерін математикалық өңдеу
және оларды әдістемелік түсіндіру қолданылды.
Дипломдық жобаның жаңалығы: ойын технологияларын құрастыру алгоритмі,
7-11 сынып оқушыларының химиясын оқыту процесінде оларды ұйымдастыру және
өткізу бойынша әдістемелік ұсыныстар жасалып, ғылыми негізделді. Жалпы
білім беретін мектеп оқушыларын оқытуда ойын технологияларын жүйелі және
мақсатты қолданудың тиімділігі эксперименталды түрде дәлелденді.
Жобаның теориялық маңыздылығы химияны оқытуда ойын технологияларын
қолданудың әдістемелік негіздері құрылып, теориялық тұрғыдан негізделді;
ойын мен оқу нәтижелерінің өзара әсер ету үдерісі негізделді; оқыту
үдерісіне және оқушының жеке басының дамуына оң әсері дәлелденді.
Дипломдық жобаның практикалық маңыздылығы негізгі химиялық білім
берудің қазіргі заманғы оқу бағдарламаларына бейімделген ойын технолгиялар
жиынтығын жасау болып табылады. Олардың көмегімен қарапайым жалпы білім
беретін мектептерде оқушыларды оқытудың тиімділігін арттырудың нақты
мүмкіндігі көрсетілді. Химия сабақтарында қолданылатын ойын технологияларын
құрастыруға және өткізуге белгілі бір талаптар қойылып, оларды қолдану
салалары қарастырылды.
Нәтижелерді апробациялау және енгізу. Жобаның негізгі сұрақтары мен
нәтижелері кафедраның әдістемелік семинарлары мен конференцияларда
баяндалды және талқыланды.
Тәжірибе базасы: Зерттеу жұмысы Түркістан облысы Кентау қаласы Қызыл
жол орта мектебі, Түркістан облысы Кентау қаласы Қызыл жол орта мектебі,
Жамбыл облысы Тараз қаласы Қ.Тұрысов атындағы №53 мектеп гимназиясы
базаларында өтті. Зерттеу жұмысымызға 7-11 сынып оқушылары қатысты.
Дипломдық жобаның құрылымы: Дипломдық жоба кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан және 30 әдебиеттер тізімнен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жобаның жалпы көлемі 43 бет. Жұмыс мәтіні 2 сурет, 9 кестемен
көркемделген.
I Қазіргі заманғы мектептегі оқытудың ойын әдістері
1.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті
Жаратылыстану ғылымдары соның ішінде химияның оқу материалы күрделі
және нақты есте сақтауды талап ететін ережелердің, заңдардың, формулалардың
көптігімен ерекшеленеді, сондықтан балалар үшін химия пәні қиын көрінеді,
көбінесе оларды қызықтырмайды, соның салдарынан оқытудың тиімділігі
гуманитарлық бағыттағы пәндерге қарағанда әлдеқайда төмен (тарих, әдебиет,
шет тілі). Сондықтан мектепте химияны оқыту әдістемесіне терең білім арқылы
жақсы нәтижеге деген ынталық, ұжымдағы қарым-қатынас атмосферасын құратын
ойын технологияларын енгізу керек [5].
Химия пәнін тиімді оқуда ойын технологияларын бөлім немесе тарауды
қорытындылау сабақтарында оқушылардың білімін бекіту және бақылау кезінде
қолдануға болады.
Химияға қатысты сабақтан тыс іс-шараларда танымал фильмдер, телешоулар
негізінде құрастырылған рөлдік және зияткерлік-шығармашылық ойындар
қолданылады [6].
Оқу үрдісіндегі пәндік ойындардың орны мен рөлі, ойын мен оқудың
үйлесімі көбінесе мұғалімнің педагогикалық ойындардың функциялары мен
жіктелуін түсінуіне байланысты. Пән бойынша ойындар барлық мектеп пәндері
бойынша ерекшеленеді. Сабақтың ойын формасы сабақта оқушыларды оқу іс-
әрекетіне ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын әдістерін қолдана
отырып жасалады.
Сабақта ойын әдістерін жүзеге асыру келесі негізгі бағыттарда жүреді:
1) Ойын тапсырмасының мақсаты оқушыларға түсіндіріледі;
2) Оқу іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады;
3) Оқу материалы оның құралы ретінде қолданылады, дидактикалық
тапсырманы ойынға аударатын бәсекелестік элементі оқу іс-әрекетіне
енгізіледі;
4) Дидактикалық тапсырманы сәтті орындау ойын нәтижесімен байланысты
[7].
Ойын педагогикалық технологиялары ұғымы әртүрлі педагогикалық
ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістерін қамтиды.
Жалпы ойындардан айырмашылығы, педагогикалық ойынның маңызды ерекшелігі
нақты оқыту және соған сәйкес педагогикалық нәтиже. Білім беру процесіндегі
ойын формасы белсенділікті ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын
әдістері мен жағдайлардың көмегімен жасалады. Білім беру процесінде ойын
әдістері мен жағдайларын жүзеге асыру келесі негізгі бағыттар бойынша
жүреді:
Дидактикалық мақсат балаларға ойын тапсырмасы түрінде қойылады; ойын
іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады;
Оқу материалы оның құралы ретінде пайдаланылады;
Сабақ іс-әрекетке дидактикалық тапсырманы ойынға аударатын
бәсекелестік элементі енгізіледі;
Дидактикалық тапсырманы ойынға сәтті орындау [8].
Дидактикалық ойынның оқу процесіне әсері жан-жақты және дидактикалық
компоненттен мақсаттарға қол жеткізу және оқу міндеттерін шешуде және
оқушылар тарапынан пәнге деген қызығушылығының артуынан көрінеді [9].
Оқу процесінде ойын әдістері мен жағдайларын жүзеге асыру келесі
негізгі бағыттар бойынша жүреді:
- дидактикалық мақсат балаларға ойын тапсырмасы түрінде қойылады;
- ойын іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады;
- оқу материалы оның құралы ретінде пайдаланылады;
- жұмысқа қатысу дидактикалық тапсырманы ойынға аударатын бәсекелестік
элементі енгізіледі;
- дидактикалық тапсырманы сәтті орындау ойын нәтижесімен байланысты
[10].
Оқу үрдісіндегі ойын технологиясының орны мен рөлі, ойын мен оқу
элементтерінің үйлесімі көбінесе мұғалімнің педагогикалық ойындардың
функцияларын түсінуіне байланысты. Ойынның функциясы-оның пайдалылығы және
тиімділігі. Ойынның маңызды функциялары:
1) Ойынның әлеуметтік - мәдени мақсаты. Ойын-бұл баланың
әлеуметтенуінің ең күшті құралы, оның ішінде жеке тұлғаның қалыптасуына,
қоғамға тән білімді, рухани құндылықтар мен нормаларды игеруге және адамның
қалыптасуына әсер ететін стихиялық процестерге бағытталған әлеуметтік
бақыланатын процестер.
2) Ұлтаралық қарым-қатынас функциясы. Ойындар өмірдің әртүрлі
жағдайларын модельдеуге, агрессивтілікке жүгінбестен қақтығыстардан шығудың
жолын іздеуге мүмкіндік береді, өмірдегі барлық нәрсені тәрбиелеуде әртүрлі
эмоцияларды үйретеді.
3) Адамның ойындағы өзін-өзі тану функциясы. Бұл ойынның негізгі
ерекшеліктерінің бірі. Адам үшін ойын өзін тұлға ретінде жүзеге асыру
саласы ретінде маңызды. Осыған байланысты ойын процесі оның нәтижесі,
бәсекелестігі немесе қандай да бір мақсатқа жету емес, оған маңызды.
4) Коммуникативті ойын. Ойын - бұл коммуникативтілікті дамытады.
5) Ойынның диагностикалық функциясы.
6) Ойынның ойын терапиясы функциясы. Ойын адамның мінез-құлқында,
басқалармен қарым-қатынасында туындайтын әртүрлі қиындықтарды жеңу үшін
қолданылуы керек. Ойын терапиясының әсері жаңа әлеуметтік қатынастардың
тәжірибесімен анықталады, онда рөлдік ойын баланы ересектермен де,
құрдастарымен де, мәжбүрлеу мен агрессия қатынастарының орнына бостандық
пен ынтымақтастық қарым-қатынасына терапевтік әсерге әкеледі.
7) Ойындағы түзету функциясы. Ойында психологиялық түзету орын алатын
жағдайлар мыналар, барлық балалар ойынның ережелері мен сюжетін білгенде,
ойынның әр қатысушысы өзінің рөлін ғана емес, сонымен бірге олардың
серіктестерінің рөлін де жақсы білсе және ойын процесі мен мақсаты
оқушыларды біріктірсе.
8) Ойын-сауық функциясы. Ойын-сауық функциясы қолайлы атмосфераның
белгілі бір жайлылығын құрумен байланысты [11].
Ойындарда бала өзара байланысты бірнеше деңгейлердің мақсаттарын
жүзеге асырады: бірінші мақсат - ойын процесінің өзі. Екінші деңгейдің
мақсаты функционалды, ол ойын ережелерін орындаумен, тапсырмаларды,
сюжеттер мен рөлдерді ойнаумен байланысты. Ойынның мотивтері мен ойындарды
ұйымдастыру оқытудың ойын формалары, басқа технология сияқты, мотивацияның
әртүрлі тәсілдерін қолдануға ықпал етеді, қарым-қатынас мотивтерінде
балалар проблемаларды бірге шешеді, ойынға қатысады, жолдастарының пікірін
ескере отырып, сөйлесуді үйренеді [12].
Ойын барысында бірлескен эмоционалды тәжірибе тұлғааралық қатынастарды
нығайтуға ықпал етеді. Ойында әр оқушы өзін, білімін, дағдыларын, мінезін,
адамдарға деген көзқарасын, ерік-жігерін іс-әрекеті арқылы көрсете алады.
Танымдық мотивтер: әр ойын жақын нәтижеге ие, баланы мақсатқа жетуге,
жеңіске және мақсатқа жету жолын білуге итермелейді. Нәтиже оқушының өзіне,
біліміне, оның дайындық деңгейіне, қабілеттеріне, шыдамдылығына, мінез-
құлқына байланысты. Табысқа жету жағдайы танымдық қызығушылықты дамыту үшін
жағымды эмоционалды фон жасайды. Сәтсіздік жеке жеңіліс ретінде емес,
ойындағы жеңіліс ретінде қабылданады және танымдық белсенділікті (реванш)
ынталандырады, жаңа нәрселерді үйренуге деген ұмтылысты күшейтеді. Жалпы
мақсатқа жету процесінде ойын іс-әрекетінде ақыл-ой белсенділігі
белсендіріледі. Оқушылар ойындарындағы маңызды сәттердің бірі-рөлдерді
бөлу. Олар белсенді және пассивті, негізгі және қайталама болуы мүмкін.
Бөлу баланың жынысына, жасына, физикалық ерекшеліктеріне байланысты болмауы
керек. Көптеген ойындар рөлдердің теңдігіне негізделген. Кейбір ойындарға
капитандар, жүргізушілер, яғни ойын сюжетіндегі командалық рөлдер қажет.
Мұғалім оқушыларды бөлгенде келесі әдістерді қолданады: тікелей ересектерге
рөлге тағайындауды үйрету; аға (капитан, жүргізуші) арқылы рөлге
тағайындауды үйрету; ойын жарыстарының нәтижелері бойынша рөлге таңдау
жасау (ең жақсы жоба, костюм, сценарий); баланың өз қалауы бойынша рөлді өз
еркімен қабылдауы; ойындағы рөлді орындау кезектілігі. Осылайша, ойын
технологиясы баланың дамуында үлкен рөл атқарады [13].
Ойынды коммуникативті дағдыларды қалыптастыру құралы ретінде қолдана
отырып, мұғалім балалардың назарын, идеялар шеңберін кеңейтуге, химиялық
түсінігін байытуға мүмкіндік алады. Сонымен бірге мұғалім балалардың
қызығушылығын арттырады, ойын арқылы білімді игеру қажеттілігі туындайды,
оқушы санасын дамытады. Ойын барысында ол әртүрлі жағдайларда білімді
басқару қабілетін қалыптастырады. Ойынды басқара отырып, мұғалім балалардың
бір нәрсені білуге, іздеуге тәрбиелейді. Мұның бәрі ақыл-ой, сөйлеу және
жалпы дамуға ықпал етеді. Ойын технологиялары оқушылардың шығармашылық-
іздестіру деңгейіндегі жұмысын ғана емес, сонымен қатар оқу пәндерін
оқытудағы күнделікті қадамдарын да қызықты және тартымды етуге мүмкіндік
беретін оқытудың бірегей нысандарының бірі болып табылады. Ойын жаңа
жағдайда білімді қолдануға ықпал етеді, осылайша оқушылар алған материал
өзіндік тәжірибе арқылы өтеді, оқу процесіне әртүрлілік пен қызығушылық
тудырады [14].
1.2 Педагогикалық жүйедегі ойын классификациясы
Ойын-жалпыадамзаттық мәдениеттің бірегей феномені, оның бастауы мен
шыңы. Бұл құбылысты көптеген ғылымдар зерттеді: психология және педагогика,
философия, әлеуметтану, мәдениет тарихы, этнография, өнер тарихы,
археология, биология, этология, психоанализ [15].
Мектепте химия пәнін оқытуда ойындарды қолдану мәселелеріне Ресейлік
әдіскер-педагогтар Г.С. Пак, Г. М. Чернобельская, О. С. Габриелян көптеген
жұмыстарын арнаған [16].
Ойындарды жіктеудің күрделілігі мынада: олар бір-бірінен тек формальды
модельмен, ережелер жиынтығымен, сандық көрсеткіштермен ғана емес, ең
алдымен мақсаттарымен де ерекшеленеді. Бірдей ережелері бар ойындардың
өзінде ақпараттық база әр түрлі болуы мүмкін, өйткені олар әртүрлі
мақсаттарда қолданылады: бір жағдайда - жүйенің жұмысын талдау үшін, екінші
жағдайда - білім алушылар үшін, үшіншісінде - модельделген жағдайларда
шешім қабылдауға арналған тренинг ретінде, төртіншісінде - ойын-сауық үшін
және тағы басқа [17].
Ойындардың көпшілігінде төрт негізгі қасиет бар. Олар:
- баланың өтініші бойынша, оның нәтижесінен ғана емес, іс-әрекет
процесінің өзінен ләззат алу үшін ғана жасалатын еркін даму әрекеті;
- бұл іс-әрекеттің шығармашылық сипатта болуы яғни айтарлықтай
импровизациялық болуы, өте белсенді сипаты (шығармашылық өрісі);
- әрекеттің эмоциялық көтерімділігі, бәсекелестік,іс-әрекеттің
тартымдылығы (ойынның сезімтал табиғаты, эмоционалды стресс);
- ойынның мазмұнын, оның дамуының логикалық және уақытша реттілігін
көрсететін тікелей немесе жанама ережелердің болуы.
Ойындарды жіктеу дегеніміз - негізгі және жалпы белгілер мен олардың
арасындағы тұрақты байланыстарды ескере отырып жасалған, олардың
мақсаттарына бағынатын ойындардың топтарын құру (біріктіру), ойындардың
жіктелуі олардың әртүрлілігін бағдарлауға, олар туралы нақты ақпарат беруге
мүмкіндік беруі керек.
1. Физикалық және психологиялық ойындар мен тренингтер:
- қозғалыс (спорттық, жылжымалы, моторлы); - экстаздық, экшн ойындары
және ойын-сауық;
- босаңсытатын ойындар мен көңілді ойындар;
- емдік ойындар (ойын терапиясы).
2. Интеллектуалды-шығармашылық ойындар:
- пәндік ойындар;
- сюжеттік-интеллектуалдық ойындар;
-дидактикалық ойындар (пәндік білім беретін ойындар, танымдық
ойындар);
- құрылыс, еңбек, техникалық, конструкторлық;
- электрондық, компьютерлік ойындар, автоматты ойындар;
- оқытудың ойын әдістері.
3. Әлеуметтік ойындар:
- шығармашылық рөлдік-сюжеттік ойындар (еліктеу, режиссерлік,
драматизация ойындары);
-іскерлік ойындар (ұйымдастырушылық-әрекеттік, коммуникативтік-
әрекеттік, рөлдік, имитациялық, ұйымдастырушылық қабілетті дамытатын
ойындар).
4. Кешенді ойындарға ұжымдық-шығармашылық қызмет атқаратын ойындар
жатады.
Ойындардың кез-келген жіктелуімен, соның ішінде жоғарыда
аталғандармен, әртүрлі ойындардың синтезі болып табылатын ойын формаларын
іздеу қажет. Бір типтегі ойындардың, модельдердің сыртқы ұқсастығына
қарамастан ойын түрлері, формалары әртүрлі өйткені ойын өмірдің
әртүрлілігін бейнелейді [18].
Ойындарға қойылатын жалпы талаптар төмендегідей:
Ойынының материалдық дизайны (ойын бағдарламаларыкарталар, кестелер
және т.б.) сапалы орындалуы керек.
Оқушылар ойынының ережелерімен алдын-ала жақсы таныс болуы керек.
Кез-келген ойынды алғаш қолданған кезде практикалық қолдануды көрсету
ұсынылады.
Ойын топтарының құрамы оқудағы бірнеше үздік оқушыға шамамен 30%
көмекті қажет ететін оқушымен топтастыру керек.
Ойындарының нәтижелері, білім деңгейі, белсенділігі оқушылардың
бағасына әсер етуі керек, және жақсы баға оқушыларды ынталандырады.
Пәндік ойындары қолданған кезде алдымен жалпы сұрақтың жеке
компоненттері үшін ойындар жиынтығын, содан кейін жалпы ойын жиынтығын
жасау ұсынылады.
Пәндік ойындар оқыту әдістеріне қарсы болмауы керек. Пәндік ойындар
сабақтарда үнемі қолданған кезде ғана үлкен нәтиже береді.
Мұғалім барлық оқушылардың ойынға атсалысқанын мұқият қадағалап отыруы
керек. Қандай да бір себептермен нашар дайындалған оқушылар үшін ойынның
жеңіл нұсқаларын жасау керек, содан кейін күрделіге көшу керек [19].
1.2.1 Білім беру процесіндегі рөлдік ойын
Рөлдік ойындар - бұл басқа адамдардың немесе әңгімедегі кейіпкерлердің
іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарын шынайы және ойдан шығаруды көздейтін
ойынға негізделген оқыту түрі. Бұл оқыту әдісі ойын әдістеріне және тек
рөлдік ойындарға ғана тән ерекшеліктерге ие. Олардың ішінде:
- мұғалімнің айтуы бойынша жүзеге асырылатын, бірақ оның нұсқауынсыз
және оқушылардың өз қалауы бойынша, іс-әрекет процесіне қызығушылықпен
жүзеге асыратын дамытушылық іс-шаралар;
- табиғаты бойынша шығармашылық, белсенді қызмет;
- эмоционалды қарқынды, бәсекеге қабілетті қызмет;
- ойынның мазмұны мен әлеуметтік тәжірибе элементтерін бейнелейтін
тікелей және жанама ережелер шеңберінде болатын іс-шаралар;
- іс-әрекет орны мен лауазымымен, кеңістік пен уақыт шеңберімен
оқшауланған қызмет [20].
Рөлдік ойындарға ғана тән ерекше қасиеттерге тақырыпты кез-келген
кейіпкермен сәйкестендіру жатады, бұл эмоционалдық саланы байытуға және
тәжірибе жинақтауға, қиялын дамытуға, қорқыныштан арылуға және
коммуникативті дағдыларды дамытуға ықпал етеді.
Рөлдік ойынның ерекшелігі - сюжеттің болуы. Сюжет-ойын бейнесінің
тақырыбы, бейнеленген оқиғалардың реттілігі мен байланысы, олардың
жиынтығы, ойын тақырыбын орналастыру тәсілі болып табылады. Рөлдік ойынның
сюжеті танымал, бірақ сонымен бірге күнделікті өмірдегі мінез-құлық
стереотиптерін жеңу шарттары бар, оған белгісіздік, тәуелсіз таңдау,
тәуекел, тосын-сый, эмоционалды құмарлық кіреді [21].
II Химия курсындағы ойын жүйелері
2.1 Химия сабақтарындағы дидактикалық ойындар, классификациясы және
жіктелуі
Оқу процесінде дидактикалық ойынды қарастырған кезде оны педагогикалық
ғылымның қай санатына жатқызуға болады деген сұрақ туындайды.
Селиванов В.С.,Ушинскийдің К. Д. теориялық ережелеріне сүйене отырып,
ойын әрекетін педагогикалық процестің құралдарына жатқызады. Селевко Г. К.
дидактикалық ойынды оқыту әдісі, аға ұрпақтың тәжірибесін кішіге беру әдісі
ретінде сипаттайды. Ситаров В. А. ойынды оқыту әдісі мен формасы деп
атайды. Қалай болғанда да, дидактикалық ойындар оқу мақсаттары үшін арнайы
жасалады және бейімделеді. Дидактикалық ойынның принциптері бар. Олар ойын
процесін реттейтін жалпы нұсқауларды, ережелерді, нормаларды қамтиды. Ойын
теоретиктері келесі принциптерді атайды:
1) ойнайтын оқушылардың белсенділігі (оқушылардың зияткерлік және
физикалық мүмкіндіктерін көрсету);
2) дидактикалық ойынның эмоционалдылығы (ойынның білім алушыларға
қатты әсер етуінен көрінеді);
3) ойынның жеке бағыты (оқушының ойынға деген жеке көзқарасын
көрсетеді, онда интеллектуалды дамуымен қатар басқа да қасиеттері дамиды);
4) ұжымдық (өзара байланысты және өзара тәуелді ойын қызметінің
бірлескен сипатын көрсетеді);
5) мақсаттылық (ойыншының жеке мақсаттары команданың жалпы
мақсаттарына сәйкес келуі керек);
6) нәтижелілік (дидактикалық ойынның нәтижелерін оқушының оқу іс-
әрекетінің жаңа тәсілдерін игерудегі нақты жетістіктері ретінде түсіну)
[22].
Дидактикалық ойындардың егжей-тегжейлі жіктелуін бірнеше параметрлер
бойынша Селевко Г.К. ұсынады.
Дидактикалық ойындардың жіктелуі.
Қызмет түрі бойынша: зияткерлік, әлеуметтік, еңбек, психологиялық,
релаксациялық.
Пән саласы бойынша: математикалық, физикалық, химиялық,
лингвистикалық, экономикалық, әдеби және тағы басқа.
Педагогикалық процесс кезеңінде: ақпараттық, тренингтік,
диагностикалық, жалпылау, бақылау.
Танымдық іс-әрекеттің сипаты бойынша: репродуктивті, өнімдік,
шығармашылық.
Ойын әдісіне сәйкес: драматизация, бәсекелестік, рөлдік, іскерлік.
Қатысушылар саны бойынша: жеке, жұптық, топтық, ұжымдық.
Өткізу уақыты бойынша: сабақтың бір бөлігін, бүкіл сабақты, ұзақ уақыт
ойналатын ойындар (бірнеше күннен бүкіл оқу жылына дейін).
Дидактикалық ойынның құрылымы бірнеше компоненттерден тұрады, олардың
әрқайсысында шынайы іс-әрекет пен нақты шарттардың байланысы арқылы
байланысады. Дидактикалық ойынның құрылымдық компоненттері:
1) педагогикалық және ойын мақсаттары;
2) мазмұны;
3) сюжет (сценарий);
4) ережелер;
5) құралдар;
6) ойын әрекеттері;
7) бағалау;
8) нәтиже.
Ойынның мақсаттары. Дидактикалық ойынды ұйымдастыра отырып, мұғалім
педагогикалық мақсаттарды жүзеге асырады: білім беру, дамыту, білімді
бекіту, диагностикалық.
Дидактикалық ойынның мазмұны оқу процесінің мазмұнына негізделеді және
оқушының қоршаған әлемді тануына, оқу-танымдық іс-әрекеттің жекелеген
тәсілдерін игеруге бағытталған.
Сюжет (сценарий) - ойын мазмұнын білдіреді. Бұл әрекеттер тізбегінің
сипаттамасы, күтілетін нәтижелер.
Ойын ережелері - бұл ойынның мәні, оның барлық компоненттерінің
қатынасы көрсетілетін ережелер. Ережелер арқылы мұғалім білім алушыларға өз
талаптарын жеткізеді.
Ойын құралдары - бұл мұғалім мен оқушылар ойын барысында қолданатын
материалдық және идеалды нысандар. Құралдар балалардың ойынға деген
қызығушылығы мен эмоционалды қатынасын қолдайды, оларды тәуелсіз
шығармашылық жұмысына ынталандырады.
Ойын әрекеттері - ойыншылардың әрекеттерін алдын-ала анықтау және
есептеу мүмкін емес, оларды алгоритмдеу мүмкін емес, өйткені олар кез-
келген қатаң ережелермен емес, тек ойын жағдайындағы оқушылардың қиялымен
ғана байланысты. Бұл жағдайда білім алушылар өздерінің шығармашылық
қабілеттерін көрсете отырып, еркін әрекет етеді. Ойын іс-әрекетінің
ерекшелігі - оқушының өзі аралық мақсаттар қояды, қай іс-әрекеттің оңтайлы
екенін өзі шешеді және орындау процедурасын бақылайды. Осылайша,
дидактикалық ойын оқушының оқу процесінің субъекті болуына жағдайды
жасайды.
Бағалау. Бұл дидактикалық ойынның маңызды және міндетті компоненті,
өйткені бұл белгілі бір оқу пәнін, бөлімін немесе тақырыбын оқуда алға
жылжу көрсеткішін көрсетеді. Дидактикалық ойында, біріншіден, не
бағаланатыны, екіншіден, қалай бағаланатыны нақты анықталуы керек.
Ойынның нәтижесі - бұл белгілі бір нәтижелер, оқу тапсырмасын орындау
кезіндегі ойын әрекеттерінің нақты жетістіктері, яғни бұл жаңа білім,
дағдылар, бағалау қатынастары. Мұғалім ойыншылардың назарын жеңіске емес,
кез-келген әрекетті орындаудағы жетістіктерді, тіпті ұтылғандарды да атап
өтуі керек.
Ойынның барлық компоненттері оқу процесінің біртұтас жүйесін құрайды.
Дидактикалық ойынның құрылымын білу және компоненттерін қолдану тәсілі
мұғалімге кез-келген оқу материалында және оқушылардың кез-келген санаты
үшін ойын құруына көмектеседі [23].
2.2 Ойын технологиялары химия сабақтарындағы оқушылардың іс-
әрекетіндегі танымдық белсенділікті арттыру құралы ретінде
Ойын технологиясы оқу процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын және
жалпы мазмұнмен, сюжетпен, кейіпкермен біріктірілген тұтас білім ретінде
құрылады. Оған заттардың негізгі белгілерін ажырата білу, белгілі бір
білімді меңгертуге бағытталған, салыстыру білігін қалыптастыратын ойындар
мен жаттығулар, белгілі бір тарау немесе бөлім бойынша объектілерді
жалпылауға арналған ойындар топтары, нақты құбылыстарды нақты емес
құбылыстардан ажырата білу қабілетін дамытатын ойындар топтары, өзін-өзі
ұстай білуге тәрбиелейтін ойындар топтары кіреді [24].
Оқушылардың іс-әрекетіндегі танымдық белсенділікті арттыру-бұл
оқушының білім беру процесіне қызығушылығын арттаруға байланысты оқушыны
білім беру объектісінен оқыту субъектісіне ауыстыру процесі. Щукина Г.И.
келесі белсенділік деңгейлерін ескеруді ұсынады:
1) имитациялық-репродуктивті белсенділік,
2) іздестіру-орындаушылық белсенділік,
3) шығармашылық белсенділік.
Оқушылардың шығармашылық белсенділігі олардың оқу міндетін өз бетінше
қою және оны шешу үшін әмбебап оқу дағдыларының болуымен байланысты.
Оқу қызметін жандандырудың сыналған әдістері мен тәсілдері:
1) Химиялық экспериментті оңтайлы қолдану.
2) Химиялық тілді шебер қолдану.
3) Мұғалімнің оқу материалын эмоционалды түрде көрсетуі.
4) Оқу тақырыбының қысқаша және логикалық дәйекті ашылуы.
5) Заманауи (дәстүрлі және инновациялық) білім беру технологияларын
оңтайлы қолдану (АКТ, ойын технологиясы және т.б.).
6) Салыстыру, ұқсастық және басқа логикалық операциялар.
7) Әр түрлі құралдар мен әдістерді біріктіру (ауызша, көрнекі,
практикалық және т.б.).
8) Әр түрлі танымдық тапсырмаларды қолдану (сұрақтар, жаттығулар,
диктанттар, әртүрлі типтегі тесттер, химиялық есептеу және эксперименттік
тапсырмалар, эвристикалық рецепттер, жұмбақтар, және т.б. түрінде).
9) Дидактикалық ойындар мен заманауи дидактикалық материалдарды
қолдану [25].
Пәндік ойындарды дайындау кезінде зерттелетін пәннің негізгі
тақырыптарын, негізгі сұрақтарын бөліп көрсету керек, олардың
ерекшеліктерін анықтау қажет, соның арқасында ойындардың модельі жасалады.
Мұндай ерекшеліктер пәннің жекелеген компоненттерінің бірдей қасиеттері
болуы мүмкін, оларды салыстыру ойын түрінде жүргізілсе тиімді болмақ. Оқу
материалының ең басты ерекшеліктері үшін оқу ойындарын анықтау, бөліп
көрсету және ұсыну өте маңызды, өйткені біздің негізгі мақсатымыз
оқушылардың пәннің іргелі негіздерін меңгерту болып табылады.
Негізгі тақырыптардың ерекшеліктерін, зерттелетін материалдың түйінді
мәселелерін анықтағаннан кейін ойын ережелерін қарастырамыз.
Басқаша айтқанда, ойын құрылымын құру қажет, оның негізінде ойында
оқыту элементтерін қолдану арқылы оны белсендіру жағдайында оқу процесін
ұйымдастыруға болады [26].
Оқушылардың танымдық қабілеттерін қалыптастыру дайын білімді беруді
көздемейді, керісінше осы білімді игеру және одан әрі пайдалану
қажеттілігін дамытуды, оларды алудың ең қолайлы тәсілдерін табуды, ойлау
және ойлау қабілетін дамытуды білдіреді.
Оқушылардың танымдық қабілеттерін белсендірудің бір тәсілі - сабақтың
түрін әртараптандыру. Оқытудың стандартты емес формалары сабақты
динамикалық етеді, зерттелетін материалға деген қызығушылықты арттырады,
жұмыс қабілеттілігін арттырады, оқушылардың білімі мен дағдыларының сапасын
арттыруға ықпал етеді.
Химия пән ретінде мектеп бағдарламасында 7-сыныптан оқытыла бастайды.
Мұғалімдердің көпшілігі жаңа оқу пәнінің алғашқы сабақтарында баланың
қызығушылығы артады кейін біраз уақыт өткен соң баланың қызығушылығы
жоғалып кететінін байқаған. Басты себептердің бірі - осы жастағы
оқушылардың психологиялық ерекшелігі.
Оқушылардың бұл санаты максимализммен сипатталады. Оқушы тапсырманы
үлгі бойынша орындай бастағанда, ол бірден ұқсас тапсырмаларды орындауға
деген ұмтылысын жоғалтатын жағдайлар жиі кездеседі. Оған бұл қажетсіз болып
көрінеді, өйткені бәрі түсінікті. Бірақ егер сіз сұрақтың тұжырымдамасын
өзгертсеңіз, қиындықтар бірден пайда болады.
7-сыныптағы Химия пәнінің алғашқы бөлімдері Кіріспе және Негізгі
химиялық түсініктер тақырыптары. Бұл бөлімде қысқа мерзім ішінде көптеген
іргелі ұғымдарды игеру қажет, осы тақырыптарды оқып үйрену кезінде химиялық
эксперимент ұсынылмайды, оқушылардан әр түрлі химиялық ұғымдарды есте
сақтау, абстрактілі ойлауды қосу талап етіледі.
Сыныпта сипатталған қиындықтардың алдын алу үшін дидактикалық
ойындарды немесе ойын тәсілдерін қолдануға болады. Ойынды тек ойын-сауық
процесі ретінде қарастыруға болмайды. Бұл оның ерекшелігі, бұл бір жағынан
көңіл көтеру, демалу, ал екінші жағынан - оқу, шығармашылық. Дидактикалық
ойындар көкжиекті кеңейтуге, танымдық белсенділікті арттыруға бағытталған;
білім, білік, дағдыларды практикада қолдануға мүмкіндік беру; практикалық
қызметте қажетті белгілі бір білік пен дағдыларды қалыптастыру; жалпы білім
беру дағдылары мен қабілеттерін дамыту [27].
Дидактикалық ойындарды ұйымдастыру және өткізу кезінде келесі
ережелерді сақтау керек:
1. Ойын ережелері қарапайым, дәл тұжырымдалған болуы керек, ал
ұсынылған материалдың мазмұны оқушылардың түсінуіне қол жетімді болуы
керек. Әйтпесе, ойын қызығушылық тудырмайды.
2. Ойын барысында қолданылатын дидактикалық материал қолдануға ыңғайлы
болуы керек.
3. Әр оқушы ойынның белсенді қатысушысы болуы керек. Ойынға қосу
кезегін ұзақ күту оқушылардың осы ойынға деген қызығушылығын төмендетеді.
4. Ойын барысында оқушылар өз ойларын химиялық тұрғыдан сауатты
жүргізуі керек, сөйлеуі дұрыс, нақты, қысқа болуы керек.
5. Дидактикалық ойын - бұл сабақтың жеке кезеңдерін ұйымдастырудың бір
ғана әдісі, және оны басқалармен үйлескен жағдайда ғана қолдануға болады.
Мысалы: эвристикалық әңгімелер, эксперименттер, шығармашылық тапсырмалар,
өзіндік жұмыс және тағы басқа [28].
Дидактикалық ойындарды қолдану білімді бекіту кезеңінде біртектес
әрекеттерді әртараптандыруға мүмкіндік береді, алгоритм бойынша әрекет ету
қабілетін пысықтауға және қажетті білімді қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Дидактикалық ойындарды ойнап болған соң оқушылардан әр сөздің
мағынасын түсіндіріп беруін сұрай аламыз немесе осы тақырыпты не
біріктіретінін және олардың ұқсастығын ұсынамыз. Жалпылау, нақтылау, ойлау
логикасы әдістерін қолдана отырып, қажетті мақсатқа жетелейтін диалог
құрылады. Бұл оқушылардың коммуникативті қабілеттердің дамуына, өз ойларын
айқындай білуге, зерттелген ұғымдардың мағынасын түсіндіруге, жалпылауға,
қорытынды жасауға ықпал етеді.
Кейбір дидактикалық ойындар ақыл-ойды абстракциялауға, екінші болудан
алшақтатуға, бар нәрсені бөліп көрсету қабілетін дамытуға ықпал етеді. Ойын
техникасының бұл түрі мотивация және мақсат қою, рефлексия және
қорытындылау кезеңінде жақсы. Мұндай тапсырмалардағы мәлімдемелер анық
болуы және оқушылардан терең білімді талап етуі маңызды. Осы ойынның
көмегімен материалды бүкіл сыныппен бірге қайталай аласыз, ойын әрекетінің
бұл түрінде тіпті тақтаға жауап беру кезінде сенімсіз болатын оқушылар
өздерін еркін сезінеді [29].
Оқытудың ойын формаларының технологиясы оқушылардың өздерінің оқу
мотивтерін, сабақ мақсатын түсінуге үйретуге бағытталған.
Оқу ойындарының технологиясы - педагогикалық теорияны іс жүзінде
жүзеге асыру және педагогикалық процесте алдын-ала белгіленген нәтижелерге
қол жеткізу. Ойын технологиясы педагогикалық идеяларды, қағидаларды,
ұғымдарды, ережелерді кеңінен қолдануға негізделе отырып жасалған. Ойын
технологиясының мақсаты - ойнайтын оқушының жеке басын өздігінен дамыту.
Бұл білім берудегі инновациялық процестердің тұжырымдамаларын, білім
берудегі алдын-ала жасалған процестерді тәжірибеде жүйелі және дәйекті
түрде жүзеге асыру. Әлемде тұлға мен қоғамның жоғары маңызды құндылықтары
ретінде танылған идеялар негізінде алдын-ала жобаланған. Айта кету керек,
оқу ойыны - бұл белгілі бір адамның іс-әрекетін терең жеке деңгейде өзіндік
жаңашылдық, пайдалылық, тәуелсіздік, бәсекелестік жағдайында біліммен
игеру, шығармашылық қайталау. Ойын барысында ассоциативті, механикалық,
визуалды және басқа да жад түрлері мұғалімнің өтініші бойынша емес, ойын
жағдайының сұранысы бойынша іске қосылады. Ойын - сайыста жеңіске жету үшін
қысқа уақыт ішінде көп нәрсені есте сақтау керек. Басқаша айтқанда, сабақта
ойнау - бұл ақпараттың күрделі тасымалдаушысы [30].
III Эксперименттік бөлім және оның нәтижелерін талдау
3.1 Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған инновациялық сабақтың айырмашылығы
Біз Елемес Айша, Тұрсынбек Айым, Оңласынбек Балауса ойын
технологиясының қаншалықты тиімділігін анықтауға бағытталған зерттеу
жұмысымызды III тоқсан бойы өзіміз практикаға алған мектептерде ойын
технологиясын қолданып 7-11 сыныптар аралығында сабақ өттік. 9 және 11
сыныптарға оффлайн форматта дәстүрлі көрнекі материалдар қолданып өтетін
ойын технологиясымен және бағдарламалық ойындарды қолданып сабақ өттік. Ал
қалған сыныптардың сабақтарын онлайн форматта түрлі қашықтықтан сабақ
жүргізетін білім беру платформаларын қолданып сабақ өттік. Қазіргі әлемдік
пандемия жағдайына байланысты әр сыныпта 12 оқушыға дейін болды, бұл бізге
сабақ өтуге және жеке көмекті қажет ететін оқушылармен жұмыс жасауымызды
жеңілдетті.
Біз зерттеу жұмысын 3 мектепте жүргіздік. Олар: Түркістан облысы
Кентау қаласы Қызыл жол орта мектебінде Тұрсынбек Айым Әділбекқызы,
Түркістан облысы Түлкібас ауданы М.Шаханов атындағы жалпы орта мектебінде
Елемес Айша Сыпабекқызы, Тараз қаласы Қ.Тұрысов атындағы №53 мектеп
гимназияда Оңласынбек Балауса Нұрсұлтанқызы зерттеу жұмысын жүргіздік.
Кесте 1
Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған инновациялық сабақтың сабақ кезеңдері бойынша
салыстыру нәтижесі
Сабақ кезеңдері Дәстүрлі сабақ Жаңартылған білім
мазмұны бойынша өтілген
ойын технологиясы
қолданылған
инновациялық сабақ
Сабаққа деген Бірден сабақ тақырыбын Өткен тақырыппен жаңа
қызығушылықты ояту, айтады сабақты байланыстыру
жаңа сабақ тақырыбын мақсатында ой қозғау
таныстыру сұрақтарын талқылайды,
проблемалық жағдаят
арқылы сабаққа
қызығушылық оятады,
содан кейін сабақ
тақырыбын оқушылар
өздері анықтайды
Сабақта қол жеткізілуі Дәстүрлі сабақта Жаңартылған білім
тиісті мақсат міндеттермұғалім қандай мазмұны бойынша сабақа
тапсырманы орыдағанда мақсат қойылады,
мақсат міндеттерге оқушылар жету жолын
жететінін хабарлайды өздері табады, және әр
тапсырманың бағалау
дескрипторы жасалады
Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын
түсіндіру мұғалім түсіндіреді Жигсо әдісімен немесе
интеракивті әдістермен,
білім беретін
ойындармен түсіндіреді
Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын
бекіту бекіту үшін қарапайым бекітуде Kahoot,
тапсырмалар орындайды Padlet, Quiziz,
Quizlet, Socrative,
Flipgrid, Edpuzzle
бағдарламаларындағы
ойындарды ойнау арқылы
Рефлексия кезеңі және Мұғалім сабақты Мұғалім сабақты
бағалау қорытындылайды және қорытындылау мақсатында
бағалайды оқушылардың сабаққа
деген көзқарасын,
рефлексиясын тыңдайды.
Сабақтың әр түрлі кезеңдерінде ойын технологиясын қолданып сабақ жүргізу
және жүйелеу.
Кесте 2
Жаңартылған білім мазмұнына сай ойын технологиясы қолданылған
инновациялық сабақ модельі мен дәстүрлі сабақ модельінің сипаттамаларының
салыстыру нәтижесі
Сипаттамалар Дәстүрлі сабақ моделі Жаңартылған білім
мазмұнына сай ойын
технологиясы
қолданылған
инновациялық сабақ
модельі
Мақсаты Білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті
Елемес А.С., Оңласынбек Б.Н., Тұрсынбек А.А.
ДИПЛОМДЫҚ жоба
Тақырыбы: Орта мектепте химияны оқытуда ойын технологиясын қолдану әдісі
5В011200 – Химия
(мамандықББ шифры, мамандықББ атауы)
Тараз 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
_________________ ____Мажибаев А.К._
қолы аты-жөні
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Орта мектепте химияны оқытуда ойын технологиясын қолдану әдісі
МамандықББ: 5В011200 – Химия
шифрі мен аталуы
Орындаған __________________ __Елемес
А.С._ _
қолы
аты-жөні
__________________
____Оңласынбек Б.Н.___
қолы
аты-жөні
__________________
___Тұрсынбек А.А.__ _
қолы
аты-жөні
Ғылыми жетекшісі __________________ PhD докторы, доцент
Таубаева Р.С.
қолы ғылыми атағы, ғылыми дәрежесі, аты-
жөні
Тараз 2021
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті
ИнститутФакультет Ұстаз
Мамандық 5В011200 – Химия
Кафедра Химия-География
Диплом жобасын (жұмысын) орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студенттер: Елемес А.С., Оңласынбек Б.Н., Тұрсынбек А.А.
аты-жөні
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Орта мектепте химияны оқытуда ойын
технологиясын қолдану әдісі
ЖОО _30_____желтоқсан____2020__ж. №_403_ бұйрығымен бекітілген.
Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі: _3_____маусым______2021_ж.
Жобаға (жұмысқа) берілген негізгі көрсеткіштер:
1. Қолданыстағы ережелер.
2. Ақпараттық ресурстар.
3. Әдістемелік нұсқаулықтар.
4.Өндірістік (педагогикалық) практикалардың нәтижелері мен есебі.
5. Диплом алды қорғаудың есебі.
Диплом жобасында (жұмыс) қаралуға тиісті сұрақтардық тізімі немесе диплом
жобасының (жұмыс) қысқаша мазмұны:
а) Теориялық бөлім 2 тарауды қамтиды. Әрбір тарау бойынша 4 бөлімнің
сұрақтары қарастырылады.
в) Эксперименттік бөлімде 1 тараудың 4 бөлімнің сұрақтары сараланып талдау
жасалады. 5-ші бөлім бойынша жарытылыстану-математикалық бағыты бойынша
орта мектептегі бейорганикалық химияның маңызды тақырыптарын қамтитын
әдістемелік әзірлеме жасалды.
Сызба материалдарының тізімі (негізгі сызуларды анық көрсету керек)
Сызба материалдарының тізімі (негізгі сызуларды анық көрсету керек)
Кесте 1. Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған инновациялық сабақтың сабақ кезеңдері бойынша
салыстыру нәтижесі
Кесте 2. Жаңартылған білім мазмұнына сай ойын технологиясы қолданылған
инновациялық сабақ модельі мен дәстүрлі сабақ модельінің сипаттамаларының
салыстыру нәтижесі
Кесте 3. Күкірттің аллотропиялық түрөзгерістері сабағын дәстүрлі форматта,
көрнекі материалмен ойналатын ойын технологиясымен және бағдарламалық
ойындардармен өтілген сабақтарды салыстыру кестесі
Кесте 4. 9-сыныпта Күкірт. Күкірттің аллотропиялық түрөзгерістері сабағын
дәстүрлі форматта, көрнекі материалмен ойналатын ойын технологиясымен және
бағдарламалық ойындардармен өтілген сабақтың тиімділігін салыстыру кестесі
Кесте 5. Дәстүрлі оқытудың жағымсыз жақтары мен ойын технологиясының
артықшылықтары
Кесте 6. 2020-2021 оқу жылы III тоқсанда 8-11 сыныптарда химия пәні бойынша
жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесі
Кесте 7. Сабақ барысындағы оқушылардың ойын технологиясын қолдануы,
белсенділігі, креативтілігі, кері байланыс беруі, ойын арқылы химиялық
тілді меңгеруін зерттеу нәтижесі
Кесте 8. Сабақ барысындағы оқушылардың ойын технологиясын қолдануы,
белсенділігі, креативтілігі, кері байланыс беруі, ойын арқылы химиялық
тілді меңгеруін зерттеудің пайыздық көрсеткіштері
Кесте 9. Оқу үлгерімінің тоқсан бойынша көрсеткіштерін салыстыру кестесі
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Білім туралы 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан
Республикасының Заңы (08.01.2021 ж. жағдай бойынша өзгерістер мен
толықтырулармен.
2. Бершадский А.М., Янко Е.Е. Игровые компьютерные технологии в системе
образования Современная техника и технологии. - 2016. - № 9.
3. Ляпина О.А., Рогачева Н.А., Яковлев К.В. Использование игровых
технологий при обучении химии Современные проблемы науки и образования.
- 2018. - № 4. – 8 с,
4. Заграничная Н.А. О содержании базового химического образования в
современном социуме Химия в школе. – 2010. – № 1. – С. 20–23.
5. Габриелян О.С. Химия пәнінен есептер және олардың шығару тәсілдері 10-11
сынып Габриелян О.С., Решетов П.В.,. Остроумов И.Г. – М.: Дрофа, 2006. –
143 бет
6. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии Селевко Г.К. - М.:
Народное образование, 2008. – 256 с.
7. Сафина Л.Г. Активизация познавательной деятельности учащихся на уроках
химии с помощью игровых технологий Самарский научный вестник. 2014. № 2
(7). С. 102-104
Жоба (жұмыс) бойынша кеңесшілер, жоба (жұмыс) бөлімдеріне тиістісін көрсету
керек
Бөлім Кеңесші Мерзімі Қолы
Мазмұны 12.11.2020
Кіріспе Таубаева Р.С. 14.11.2020
I Қазіргі заманғы мектептегі Мажибаев А.К.. 15.11.2020-
оқытудың ойын әдістері 07.01.2021
II Химия курсындағы ойын жүйелері Айдарова А.О. 08.01.2021-
28.02.2021
III Эксперименттік бөлім және оныңТаубаева Р.С. 02.03-15.05
нәтижелерін талдау .2021
Қорытынды Таубаева Р.С. 16-17.05.20
21
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 17-18.05.20
21
Диплом жобасың (жұмыс) дайындау
КЕСТЕСІ
№ Бөлімдердің аттары, қаралған Ғылыми жетекшіге Ескертпелер
рнсұрақтардың тізімі көрсететін
мерзімі
I Қазіргі заманғы мектептегі 14.11-07.01.2020
оқытудың ойын әдістері
1. Оқу процесіндегі ойын әрекеті 14.11.-04.12.2020
1
1.2Педагогикалық жүйедегі ойын 05-18.12.2020
классификациясы
1.2Білім беру процесіндегі рөлдік 18.12-07.01.2020
.1 ойын
II Химия курсындағы ойын жүйелері 08.01-28.02.2021
2.1Химия сабақтарындағы дидактикалық 08.01-03.02.2021
ойындар, классификациясы және
жіктелуі
2.2Ойын технологиялары химия 04.02-28.02.2021
сабақтарындағы оқушылардың
іс-әрекетіндегі танымдық
белсенділікті арттыру құралы
ретінде
IIIЭксперименттік бөлім және оның 02.03-15.05.2021
нәтижелерін талдау
3.1Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған 02-30.03.2021
білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған
инновациялық сабақтың айырмашылығы
3.2Ойын технологиясы арқылы 01-25.04.2021
оқушылардың танымдық белсенділігін
зерттеу
3.3Бейорганикалық химияның маңызды 27.04-15.05.2021
тақырыптарын қамтитын кестелер
және схемалардан тұратын
әдістемелік әзірлеме
Қорытынды 16-17.05.2021
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 17-18.05.2021
Тапсырманы берген күн 01 қараша 2020 ж.
Кафедра меңгерушісі _____________________ Мажибаев А.К.
_______
қолы аты-жөні
Жобаның (жұмыс)
жетекшісі _____________________ _______Таубаева Р.С._________
қолы аты-жөні
Тапсырманы орындауға алды
студент _____________________ Елемес А.С. __________
қолы аты-жөні
_____________________
Оңласынбек Б.Н.______
қолы аты-жөні
_____________________
Тұрсынбек А.А. _______
қолы аты-жөні
ТҮЙІНДЕМЕ
Бұл дипломдық жобада қазіргі таңда өте сұранысқа ие, оқу үлгерімін
жоғарылатуға мүмкіндік беретін орта мектеп химия курсында ойын
технологиясын тиімді қолдану мәселелерін қарастыратын зерттеу жұмысы
жасалған. Химия сабақтарында ойын технологияларын қолданудың әдеби шолуы
алғашқы екі бөлімде қарастырылады. Зерттеудің практикалық бөлігін жүзеге
асырудың мақсаты таңдалған оқу орнының жағдайында мектеп химия курсын
оқытуда жаңа, тиімді ойын технологияларын қолдану арқылы оқушылардың
танымдық белсенділігін арттыруға, пәндік білімдерін шоғырландыруға, ойлау,
зейін, байқау, есте сақтау сияқты жеке қасиеттерін дамыта отырып білім беру
болды.
Таңдалған сыныпта химия сабақтарына Socrative, Phet colorado, Kahoot,
Quizlet, Quizizz, Flipgrid бағдарламалық ойындарын қолданудың тиімділігі
айтылады. Және дәстүрлі және бағдарламалық ойындарды салыстыру жұмысы
жасалды. Тиімді тұстары анықталды.
Дипломдық жобаның ғылыми жаңалығы ретінде орта мектеп химия курсында
бейорганикалық химияның маңызды тақырыптарын кестелер арқылы түсіндіретін
әдістемелік әзірлеме жасалынды.
Дипломдық жобаның көлемі 67 бет (қосымшаны қоса есептегенде). Құрылымы
бойынша кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен
тұрады. Жоба 2 сурет, 9 кестемен көркемделген. Қосымшада ойын технологиясын
қолданған 3 сабақтың сабақ жоспары берілген.
Мазмұны
Кіріспе 3
I Қазіргі заманғы мектептегі оқытудың ойын әдістері 6
1.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті 6
1.2 Педагогикалық жүйедегі ойын классификациясы 9
1.2.1 Білім беру процесіндегі рөлдік ойын 10
II Химия курсындағы ойын жүйелері 12
2.1 Химия сабақтарындағы дидактикалық ойындар, классификациясы12
және жіктелуі
2.2 Ойын технологиялары химия сабақтарындағы оқушылардың 12
іс-әрекетіндегі танымдық белсенділікті арттыру құралы
ретінде
III Эксперименттік бөлім және оның нәтижелерін талдау 17
3.1 Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша 18
өтілген ойын технологиясы қолданылған инновациялық
сабақтың айырмашылығы
3.2 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың танымдық 24
белсенділігін зерттеу
3.3 Бейорганикалық химияның маңызды тақырыптарын қамтитын 28
кестелер және схемалардан тұратын әдістемелік әзірлеме
Қорытынды 41
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 42
Қосымшалар 44
Кіріспе
Қазіргі кезеңде, білім беруді жаңғырту жағдайында және жаңа білім беру
стандарттарына көшуге байланысты химия пәнінің мұғалімнің алдында өз
қызметін дербес ұйымдастыра алатын және ақпараттық кеңістікте еркін
бағдарлай алатын тұлғаны қалыптастыру міндеті тұр. Қазақстанның білім беру
саясаты әлемдік кеңістікке интеграциялауға бағытталған. Білім беру
процесінде жеке тұлғаның толық білім алуына, әлеуметтенуіне жағдай
жасалады. Мектеп оқушысының білімі мен дарындылығын ынталандыру, оның білім
деңгейлерінің сабақтастығын қамтамасыз ететін білім беру процесінің
үздіксіздігін жүзеге асыру барысында химия сабақтарында қолданылатын ойын
технологиясының маңызы өте үлкен [1].
Білім беру жүйесін реформалаудың қазіргі заманғы тұжырымдамасы жеке
мектеп пәндерін оқу процесінде оқытудың тиімділігін арттырудың барлық
мүмкін әдістерін қолдануды қамтиды. Ақпараттық технологиялардың қарқынды
дамуы бүгінгі әр бала үшін ақпаратқа қол жеткізудің кең мүмкіндіктерін
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Ақпараттық-коммуникациялық
технологиялармен қатар ойын технологиялары мектеп химия курсын оқыту
процесінде өте тиімді болған, оқушылар үшін білімді бекіту мен тәжірибеде
қолдануды меңгертетін оқу процесінің ажырамас бөлігі. Ойындардың жиынтығы
адамдардың белгілі бір санаты, мақсаттары мен қолдану шарттары үшін
әзірленген, ойын технологиялары болып табылады [2].
Қазіргі уақытта мектептерге әр оқушының жеке қабілеттері мен
шығармашылық қатынасының дамуын, әртүрлі инновациялық бағдарламалардың
енгізілуін, балаларға деген ізгіліктік көзқарастың принциптерін жүзеге
асыруды қамтамасыз ететін қызметін ұйымдастыруды қажет етеді.
Заманауи мектепте жалпы әдіснамалық әлеуетті, атап айтқанда білім
берудің белсенді түрлерін кеңейту қажеттілігі туындайды. Оқытудың бұл
белсенді формаларына ойын технологиялары жатады.
Оқу процесін жандандыру және қарқындатуға бағытталған заманауи
мектепте ойын әрекеті келесі жағдайларда қолданылады:
1) оқу пәнінің түсінігін, тақырыбын және тіпті бөлімін меңгерудің
дербес технологиялары ретінде;
2) жалпы технологияның элементі ретінде;
3) сабақ немесе оның бөлігі ретінде (кіріспе, бақылау);
4) сыныптан тыс жұмыс технологиясы ретінде [3].
Ойын технологияларын қолданып оқу процесінің тиімділігін арттырудың
өзектілігі ойын технологиялары эмоционалдылық, диагностика, релаксация,
өзін-өзі тану функцияларын орындайды, мұғалім үшін ойындар оқушылардың
білім деңгейін және пәндік білімді игеру қабілетін талдауға, балалардың
зерттелетін пәнге танымдық қызығушылығын ынталандыруға және дамытуға,
олардың жеке қасиеттерін жақсартуға жағдай жасауға мүмкіндік береді. Ойын
технологиясының мүмкіндіктері өте көп, ол кез-келген жеке ерекшеліктері бар
оқушыларды білім алу процесіне тартуға мүмкіндік береді [4].
Дипломдық жобаның мақсаты: ойын техноогияларын құрастырудың және
қолданудың ғылыми негізделген әдістемелік жүйесін жасау және оның жалпы
білім беретін мектептің 7-11 сыныптарында химияны оқытудың тиімділігіне
әсерін зерттеу.
Дипломдық жобаның зерттеу нысаны: ойын технологияларын қолдана отырып,
7-11 сынып оқушыларына химия пәнін оқытудың оқу-тәрбие үдерісі.
Дипломдық жобаның зерттеу пәні: ойын технологиялар жүйесінің
оқушылардың танымдық қызығушылығы мен мотивациясын қалыптастыруға және орта
мектепте химияны оқытудың тиімділігіне әсер ету үдерісі.
Зерттеу гипотезасы: егер оқу-тәрбие үдерісінде химия сабақтарында
тиісті ойын технологияларын жүйелі, сауатты және мақсатты түрде оқыту
құралы ретінде қолданса, оларды құрастыру мен қолданудың белгілі бір
принциптеріне сүйене отырып, пәннің мазмұны мен оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, оқушылардың оқу іс-әрекетінің тиімді
қалыптасуын күтуге болады және кешенді әдістемелік әзірлеме дайындалса
нәтижесінде химияны оқытуда жақсы нәтижелер шығады.
Дипломдық жобаның келесі міндеттері айқындалды:
- оқушыларды оқытуда, дамыту мен тәрбиелеуде ойын технологияларын
қолданылу жай-күйіне нақты зерттеу жүргізу, сондай-ақ мұғалімдердің химия
сабақтарында оларды пайдалануға қатынасын айқындау;
- химияның базалық курсын оқыту үдерісінде ойын технологияларын
құрастыру алгоритмі, әдістемелік ұсынымдар мен оларды өткізу шарттары,
тұжырымдамалық әдістемелік ережелер, химияның базалық курсының мазмұнына
сәйкес дидактикалық ойындар жиынтығын негіздеу және тұжырымдау;
- химияның негізгі курсын оқытуда ойындар технолгиясы жүйесінің
тиімділігін эксперименталды түрде тексеру.
Қойылған міндеттерді шешу және жұмысты орындау үшін келесі әдістері:
а) (сауалнама, талдау, салыстыру, сұхбат, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді
зерттеу және талдау); ә) арнайы педагогикалық эксперимент, педагогикалық
бақылау және Жамбыл облысындағы мектеп тәжірибесінде зерттеу нәтижелерін
кеңінен бақылау қолданылды. Эксперимент нәтижелерін математикалық өңдеу
және оларды әдістемелік түсіндіру қолданылды.
Дипломдық жобаның жаңалығы: ойын технологияларын құрастыру алгоритмі,
7-11 сынып оқушыларының химиясын оқыту процесінде оларды ұйымдастыру және
өткізу бойынша әдістемелік ұсыныстар жасалып, ғылыми негізделді. Жалпы
білім беретін мектеп оқушыларын оқытуда ойын технологияларын жүйелі және
мақсатты қолданудың тиімділігі эксперименталды түрде дәлелденді.
Жобаның теориялық маңыздылығы химияны оқытуда ойын технологияларын
қолданудың әдістемелік негіздері құрылып, теориялық тұрғыдан негізделді;
ойын мен оқу нәтижелерінің өзара әсер ету үдерісі негізделді; оқыту
үдерісіне және оқушының жеке басының дамуына оң әсері дәлелденді.
Дипломдық жобаның практикалық маңыздылығы негізгі химиялық білім
берудің қазіргі заманғы оқу бағдарламаларына бейімделген ойын технолгиялар
жиынтығын жасау болып табылады. Олардың көмегімен қарапайым жалпы білім
беретін мектептерде оқушыларды оқытудың тиімділігін арттырудың нақты
мүмкіндігі көрсетілді. Химия сабақтарында қолданылатын ойын технологияларын
құрастыруға және өткізуге белгілі бір талаптар қойылып, оларды қолдану
салалары қарастырылды.
Нәтижелерді апробациялау және енгізу. Жобаның негізгі сұрақтары мен
нәтижелері кафедраның әдістемелік семинарлары мен конференцияларда
баяндалды және талқыланды.
Тәжірибе базасы: Зерттеу жұмысы Түркістан облысы Кентау қаласы Қызыл
жол орта мектебі, Түркістан облысы Кентау қаласы Қызыл жол орта мектебі,
Жамбыл облысы Тараз қаласы Қ.Тұрысов атындағы №53 мектеп гимназиясы
базаларында өтті. Зерттеу жұмысымызға 7-11 сынып оқушылары қатысты.
Дипломдық жобаның құрылымы: Дипломдық жоба кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан және 30 әдебиеттер тізімнен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жобаның жалпы көлемі 43 бет. Жұмыс мәтіні 2 сурет, 9 кестемен
көркемделген.
I Қазіргі заманғы мектептегі оқытудың ойын әдістері
1.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті
Жаратылыстану ғылымдары соның ішінде химияның оқу материалы күрделі
және нақты есте сақтауды талап ететін ережелердің, заңдардың, формулалардың
көптігімен ерекшеленеді, сондықтан балалар үшін химия пәні қиын көрінеді,
көбінесе оларды қызықтырмайды, соның салдарынан оқытудың тиімділігі
гуманитарлық бағыттағы пәндерге қарағанда әлдеқайда төмен (тарих, әдебиет,
шет тілі). Сондықтан мектепте химияны оқыту әдістемесіне терең білім арқылы
жақсы нәтижеге деген ынталық, ұжымдағы қарым-қатынас атмосферасын құратын
ойын технологияларын енгізу керек [5].
Химия пәнін тиімді оқуда ойын технологияларын бөлім немесе тарауды
қорытындылау сабақтарында оқушылардың білімін бекіту және бақылау кезінде
қолдануға болады.
Химияға қатысты сабақтан тыс іс-шараларда танымал фильмдер, телешоулар
негізінде құрастырылған рөлдік және зияткерлік-шығармашылық ойындар
қолданылады [6].
Оқу үрдісіндегі пәндік ойындардың орны мен рөлі, ойын мен оқудың
үйлесімі көбінесе мұғалімнің педагогикалық ойындардың функциялары мен
жіктелуін түсінуіне байланысты. Пән бойынша ойындар барлық мектеп пәндері
бойынша ерекшеленеді. Сабақтың ойын формасы сабақта оқушыларды оқу іс-
әрекетіне ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын әдістерін қолдана
отырып жасалады.
Сабақта ойын әдістерін жүзеге асыру келесі негізгі бағыттарда жүреді:
1) Ойын тапсырмасының мақсаты оқушыларға түсіндіріледі;
2) Оқу іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады;
3) Оқу материалы оның құралы ретінде қолданылады, дидактикалық
тапсырманы ойынға аударатын бәсекелестік элементі оқу іс-әрекетіне
енгізіледі;
4) Дидактикалық тапсырманы сәтті орындау ойын нәтижесімен байланысты
[7].
Ойын педагогикалық технологиялары ұғымы әртүрлі педагогикалық
ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістерін қамтиды.
Жалпы ойындардан айырмашылығы, педагогикалық ойынның маңызды ерекшелігі
нақты оқыту және соған сәйкес педагогикалық нәтиже. Білім беру процесіндегі
ойын формасы белсенділікті ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын
әдістері мен жағдайлардың көмегімен жасалады. Білім беру процесінде ойын
әдістері мен жағдайларын жүзеге асыру келесі негізгі бағыттар бойынша
жүреді:
Дидактикалық мақсат балаларға ойын тапсырмасы түрінде қойылады; ойын
іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады;
Оқу материалы оның құралы ретінде пайдаланылады;
Сабақ іс-әрекетке дидактикалық тапсырманы ойынға аударатын
бәсекелестік элементі енгізіледі;
Дидактикалық тапсырманы ойынға сәтті орындау [8].
Дидактикалық ойынның оқу процесіне әсері жан-жақты және дидактикалық
компоненттен мақсаттарға қол жеткізу және оқу міндеттерін шешуде және
оқушылар тарапынан пәнге деген қызығушылығының артуынан көрінеді [9].
Оқу процесінде ойын әдістері мен жағдайларын жүзеге асыру келесі
негізгі бағыттар бойынша жүреді:
- дидактикалық мақсат балаларға ойын тапсырмасы түрінде қойылады;
- ойын іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады;
- оқу материалы оның құралы ретінде пайдаланылады;
- жұмысқа қатысу дидактикалық тапсырманы ойынға аударатын бәсекелестік
элементі енгізіледі;
- дидактикалық тапсырманы сәтті орындау ойын нәтижесімен байланысты
[10].
Оқу үрдісіндегі ойын технологиясының орны мен рөлі, ойын мен оқу
элементтерінің үйлесімі көбінесе мұғалімнің педагогикалық ойындардың
функцияларын түсінуіне байланысты. Ойынның функциясы-оның пайдалылығы және
тиімділігі. Ойынның маңызды функциялары:
1) Ойынның әлеуметтік - мәдени мақсаты. Ойын-бұл баланың
әлеуметтенуінің ең күшті құралы, оның ішінде жеке тұлғаның қалыптасуына,
қоғамға тән білімді, рухани құндылықтар мен нормаларды игеруге және адамның
қалыптасуына әсер ететін стихиялық процестерге бағытталған әлеуметтік
бақыланатын процестер.
2) Ұлтаралық қарым-қатынас функциясы. Ойындар өмірдің әртүрлі
жағдайларын модельдеуге, агрессивтілікке жүгінбестен қақтығыстардан шығудың
жолын іздеуге мүмкіндік береді, өмірдегі барлық нәрсені тәрбиелеуде әртүрлі
эмоцияларды үйретеді.
3) Адамның ойындағы өзін-өзі тану функциясы. Бұл ойынның негізгі
ерекшеліктерінің бірі. Адам үшін ойын өзін тұлға ретінде жүзеге асыру
саласы ретінде маңызды. Осыған байланысты ойын процесі оның нәтижесі,
бәсекелестігі немесе қандай да бір мақсатқа жету емес, оған маңызды.
4) Коммуникативті ойын. Ойын - бұл коммуникативтілікті дамытады.
5) Ойынның диагностикалық функциясы.
6) Ойынның ойын терапиясы функциясы. Ойын адамның мінез-құлқында,
басқалармен қарым-қатынасында туындайтын әртүрлі қиындықтарды жеңу үшін
қолданылуы керек. Ойын терапиясының әсері жаңа әлеуметтік қатынастардың
тәжірибесімен анықталады, онда рөлдік ойын баланы ересектермен де,
құрдастарымен де, мәжбүрлеу мен агрессия қатынастарының орнына бостандық
пен ынтымақтастық қарым-қатынасына терапевтік әсерге әкеледі.
7) Ойындағы түзету функциясы. Ойында психологиялық түзету орын алатын
жағдайлар мыналар, барлық балалар ойынның ережелері мен сюжетін білгенде,
ойынның әр қатысушысы өзінің рөлін ғана емес, сонымен бірге олардың
серіктестерінің рөлін де жақсы білсе және ойын процесі мен мақсаты
оқушыларды біріктірсе.
8) Ойын-сауық функциясы. Ойын-сауық функциясы қолайлы атмосфераның
белгілі бір жайлылығын құрумен байланысты [11].
Ойындарда бала өзара байланысты бірнеше деңгейлердің мақсаттарын
жүзеге асырады: бірінші мақсат - ойын процесінің өзі. Екінші деңгейдің
мақсаты функционалды, ол ойын ережелерін орындаумен, тапсырмаларды,
сюжеттер мен рөлдерді ойнаумен байланысты. Ойынның мотивтері мен ойындарды
ұйымдастыру оқытудың ойын формалары, басқа технология сияқты, мотивацияның
әртүрлі тәсілдерін қолдануға ықпал етеді, қарым-қатынас мотивтерінде
балалар проблемаларды бірге шешеді, ойынға қатысады, жолдастарының пікірін
ескере отырып, сөйлесуді үйренеді [12].
Ойын барысында бірлескен эмоционалды тәжірибе тұлғааралық қатынастарды
нығайтуға ықпал етеді. Ойында әр оқушы өзін, білімін, дағдыларын, мінезін,
адамдарға деген көзқарасын, ерік-жігерін іс-әрекеті арқылы көрсете алады.
Танымдық мотивтер: әр ойын жақын нәтижеге ие, баланы мақсатқа жетуге,
жеңіске және мақсатқа жету жолын білуге итермелейді. Нәтиже оқушының өзіне,
біліміне, оның дайындық деңгейіне, қабілеттеріне, шыдамдылығына, мінез-
құлқына байланысты. Табысқа жету жағдайы танымдық қызығушылықты дамыту үшін
жағымды эмоционалды фон жасайды. Сәтсіздік жеке жеңіліс ретінде емес,
ойындағы жеңіліс ретінде қабылданады және танымдық белсенділікті (реванш)
ынталандырады, жаңа нәрселерді үйренуге деген ұмтылысты күшейтеді. Жалпы
мақсатқа жету процесінде ойын іс-әрекетінде ақыл-ой белсенділігі
белсендіріледі. Оқушылар ойындарындағы маңызды сәттердің бірі-рөлдерді
бөлу. Олар белсенді және пассивті, негізгі және қайталама болуы мүмкін.
Бөлу баланың жынысына, жасына, физикалық ерекшеліктеріне байланысты болмауы
керек. Көптеген ойындар рөлдердің теңдігіне негізделген. Кейбір ойындарға
капитандар, жүргізушілер, яғни ойын сюжетіндегі командалық рөлдер қажет.
Мұғалім оқушыларды бөлгенде келесі әдістерді қолданады: тікелей ересектерге
рөлге тағайындауды үйрету; аға (капитан, жүргізуші) арқылы рөлге
тағайындауды үйрету; ойын жарыстарының нәтижелері бойынша рөлге таңдау
жасау (ең жақсы жоба, костюм, сценарий); баланың өз қалауы бойынша рөлді өз
еркімен қабылдауы; ойындағы рөлді орындау кезектілігі. Осылайша, ойын
технологиясы баланың дамуында үлкен рөл атқарады [13].
Ойынды коммуникативті дағдыларды қалыптастыру құралы ретінде қолдана
отырып, мұғалім балалардың назарын, идеялар шеңберін кеңейтуге, химиялық
түсінігін байытуға мүмкіндік алады. Сонымен бірге мұғалім балалардың
қызығушылығын арттырады, ойын арқылы білімді игеру қажеттілігі туындайды,
оқушы санасын дамытады. Ойын барысында ол әртүрлі жағдайларда білімді
басқару қабілетін қалыптастырады. Ойынды басқара отырып, мұғалім балалардың
бір нәрсені білуге, іздеуге тәрбиелейді. Мұның бәрі ақыл-ой, сөйлеу және
жалпы дамуға ықпал етеді. Ойын технологиялары оқушылардың шығармашылық-
іздестіру деңгейіндегі жұмысын ғана емес, сонымен қатар оқу пәндерін
оқытудағы күнделікті қадамдарын да қызықты және тартымды етуге мүмкіндік
беретін оқытудың бірегей нысандарының бірі болып табылады. Ойын жаңа
жағдайда білімді қолдануға ықпал етеді, осылайша оқушылар алған материал
өзіндік тәжірибе арқылы өтеді, оқу процесіне әртүрлілік пен қызығушылық
тудырады [14].
1.2 Педагогикалық жүйедегі ойын классификациясы
Ойын-жалпыадамзаттық мәдениеттің бірегей феномені, оның бастауы мен
шыңы. Бұл құбылысты көптеген ғылымдар зерттеді: психология және педагогика,
философия, әлеуметтану, мәдениет тарихы, этнография, өнер тарихы,
археология, биология, этология, психоанализ [15].
Мектепте химия пәнін оқытуда ойындарды қолдану мәселелеріне Ресейлік
әдіскер-педагогтар Г.С. Пак, Г. М. Чернобельская, О. С. Габриелян көптеген
жұмыстарын арнаған [16].
Ойындарды жіктеудің күрделілігі мынада: олар бір-бірінен тек формальды
модельмен, ережелер жиынтығымен, сандық көрсеткіштермен ғана емес, ең
алдымен мақсаттарымен де ерекшеленеді. Бірдей ережелері бар ойындардың
өзінде ақпараттық база әр түрлі болуы мүмкін, өйткені олар әртүрлі
мақсаттарда қолданылады: бір жағдайда - жүйенің жұмысын талдау үшін, екінші
жағдайда - білім алушылар үшін, үшіншісінде - модельделген жағдайларда
шешім қабылдауға арналған тренинг ретінде, төртіншісінде - ойын-сауық үшін
және тағы басқа [17].
Ойындардың көпшілігінде төрт негізгі қасиет бар. Олар:
- баланың өтініші бойынша, оның нәтижесінен ғана емес, іс-әрекет
процесінің өзінен ләззат алу үшін ғана жасалатын еркін даму әрекеті;
- бұл іс-әрекеттің шығармашылық сипатта болуы яғни айтарлықтай
импровизациялық болуы, өте белсенді сипаты (шығармашылық өрісі);
- әрекеттің эмоциялық көтерімділігі, бәсекелестік,іс-әрекеттің
тартымдылығы (ойынның сезімтал табиғаты, эмоционалды стресс);
- ойынның мазмұнын, оның дамуының логикалық және уақытша реттілігін
көрсететін тікелей немесе жанама ережелердің болуы.
Ойындарды жіктеу дегеніміз - негізгі және жалпы белгілер мен олардың
арасындағы тұрақты байланыстарды ескере отырып жасалған, олардың
мақсаттарына бағынатын ойындардың топтарын құру (біріктіру), ойындардың
жіктелуі олардың әртүрлілігін бағдарлауға, олар туралы нақты ақпарат беруге
мүмкіндік беруі керек.
1. Физикалық және психологиялық ойындар мен тренингтер:
- қозғалыс (спорттық, жылжымалы, моторлы); - экстаздық, экшн ойындары
және ойын-сауық;
- босаңсытатын ойындар мен көңілді ойындар;
- емдік ойындар (ойын терапиясы).
2. Интеллектуалды-шығармашылық ойындар:
- пәндік ойындар;
- сюжеттік-интеллектуалдық ойындар;
-дидактикалық ойындар (пәндік білім беретін ойындар, танымдық
ойындар);
- құрылыс, еңбек, техникалық, конструкторлық;
- электрондық, компьютерлік ойындар, автоматты ойындар;
- оқытудың ойын әдістері.
3. Әлеуметтік ойындар:
- шығармашылық рөлдік-сюжеттік ойындар (еліктеу, режиссерлік,
драматизация ойындары);
-іскерлік ойындар (ұйымдастырушылық-әрекеттік, коммуникативтік-
әрекеттік, рөлдік, имитациялық, ұйымдастырушылық қабілетті дамытатын
ойындар).
4. Кешенді ойындарға ұжымдық-шығармашылық қызмет атқаратын ойындар
жатады.
Ойындардың кез-келген жіктелуімен, соның ішінде жоғарыда
аталғандармен, әртүрлі ойындардың синтезі болып табылатын ойын формаларын
іздеу қажет. Бір типтегі ойындардың, модельдердің сыртқы ұқсастығына
қарамастан ойын түрлері, формалары әртүрлі өйткені ойын өмірдің
әртүрлілігін бейнелейді [18].
Ойындарға қойылатын жалпы талаптар төмендегідей:
Ойынының материалдық дизайны (ойын бағдарламаларыкарталар, кестелер
және т.б.) сапалы орындалуы керек.
Оқушылар ойынының ережелерімен алдын-ала жақсы таныс болуы керек.
Кез-келген ойынды алғаш қолданған кезде практикалық қолдануды көрсету
ұсынылады.
Ойын топтарының құрамы оқудағы бірнеше үздік оқушыға шамамен 30%
көмекті қажет ететін оқушымен топтастыру керек.
Ойындарының нәтижелері, білім деңгейі, белсенділігі оқушылардың
бағасына әсер етуі керек, және жақсы баға оқушыларды ынталандырады.
Пәндік ойындары қолданған кезде алдымен жалпы сұрақтың жеке
компоненттері үшін ойындар жиынтығын, содан кейін жалпы ойын жиынтығын
жасау ұсынылады.
Пәндік ойындар оқыту әдістеріне қарсы болмауы керек. Пәндік ойындар
сабақтарда үнемі қолданған кезде ғана үлкен нәтиже береді.
Мұғалім барлық оқушылардың ойынға атсалысқанын мұқият қадағалап отыруы
керек. Қандай да бір себептермен нашар дайындалған оқушылар үшін ойынның
жеңіл нұсқаларын жасау керек, содан кейін күрделіге көшу керек [19].
1.2.1 Білім беру процесіндегі рөлдік ойын
Рөлдік ойындар - бұл басқа адамдардың немесе әңгімедегі кейіпкерлердің
іс-әрекеттері мен қарым-қатынастарын шынайы және ойдан шығаруды көздейтін
ойынға негізделген оқыту түрі. Бұл оқыту әдісі ойын әдістеріне және тек
рөлдік ойындарға ғана тән ерекшеліктерге ие. Олардың ішінде:
- мұғалімнің айтуы бойынша жүзеге асырылатын, бірақ оның нұсқауынсыз
және оқушылардың өз қалауы бойынша, іс-әрекет процесіне қызығушылықпен
жүзеге асыратын дамытушылық іс-шаралар;
- табиғаты бойынша шығармашылық, белсенді қызмет;
- эмоционалды қарқынды, бәсекеге қабілетті қызмет;
- ойынның мазмұны мен әлеуметтік тәжірибе элементтерін бейнелейтін
тікелей және жанама ережелер шеңберінде болатын іс-шаралар;
- іс-әрекет орны мен лауазымымен, кеңістік пен уақыт шеңберімен
оқшауланған қызмет [20].
Рөлдік ойындарға ғана тән ерекше қасиеттерге тақырыпты кез-келген
кейіпкермен сәйкестендіру жатады, бұл эмоционалдық саланы байытуға және
тәжірибе жинақтауға, қиялын дамытуға, қорқыныштан арылуға және
коммуникативті дағдыларды дамытуға ықпал етеді.
Рөлдік ойынның ерекшелігі - сюжеттің болуы. Сюжет-ойын бейнесінің
тақырыбы, бейнеленген оқиғалардың реттілігі мен байланысы, олардың
жиынтығы, ойын тақырыбын орналастыру тәсілі болып табылады. Рөлдік ойынның
сюжеті танымал, бірақ сонымен бірге күнделікті өмірдегі мінез-құлық
стереотиптерін жеңу шарттары бар, оған белгісіздік, тәуелсіз таңдау,
тәуекел, тосын-сый, эмоционалды құмарлық кіреді [21].
II Химия курсындағы ойын жүйелері
2.1 Химия сабақтарындағы дидактикалық ойындар, классификациясы және
жіктелуі
Оқу процесінде дидактикалық ойынды қарастырған кезде оны педагогикалық
ғылымның қай санатына жатқызуға болады деген сұрақ туындайды.
Селиванов В.С.,Ушинскийдің К. Д. теориялық ережелеріне сүйене отырып,
ойын әрекетін педагогикалық процестің құралдарына жатқызады. Селевко Г. К.
дидактикалық ойынды оқыту әдісі, аға ұрпақтың тәжірибесін кішіге беру әдісі
ретінде сипаттайды. Ситаров В. А. ойынды оқыту әдісі мен формасы деп
атайды. Қалай болғанда да, дидактикалық ойындар оқу мақсаттары үшін арнайы
жасалады және бейімделеді. Дидактикалық ойынның принциптері бар. Олар ойын
процесін реттейтін жалпы нұсқауларды, ережелерді, нормаларды қамтиды. Ойын
теоретиктері келесі принциптерді атайды:
1) ойнайтын оқушылардың белсенділігі (оқушылардың зияткерлік және
физикалық мүмкіндіктерін көрсету);
2) дидактикалық ойынның эмоционалдылығы (ойынның білім алушыларға
қатты әсер етуінен көрінеді);
3) ойынның жеке бағыты (оқушының ойынға деген жеке көзқарасын
көрсетеді, онда интеллектуалды дамуымен қатар басқа да қасиеттері дамиды);
4) ұжымдық (өзара байланысты және өзара тәуелді ойын қызметінің
бірлескен сипатын көрсетеді);
5) мақсаттылық (ойыншының жеке мақсаттары команданың жалпы
мақсаттарына сәйкес келуі керек);
6) нәтижелілік (дидактикалық ойынның нәтижелерін оқушының оқу іс-
әрекетінің жаңа тәсілдерін игерудегі нақты жетістіктері ретінде түсіну)
[22].
Дидактикалық ойындардың егжей-тегжейлі жіктелуін бірнеше параметрлер
бойынша Селевко Г.К. ұсынады.
Дидактикалық ойындардың жіктелуі.
Қызмет түрі бойынша: зияткерлік, әлеуметтік, еңбек, психологиялық,
релаксациялық.
Пән саласы бойынша: математикалық, физикалық, химиялық,
лингвистикалық, экономикалық, әдеби және тағы басқа.
Педагогикалық процесс кезеңінде: ақпараттық, тренингтік,
диагностикалық, жалпылау, бақылау.
Танымдық іс-әрекеттің сипаты бойынша: репродуктивті, өнімдік,
шығармашылық.
Ойын әдісіне сәйкес: драматизация, бәсекелестік, рөлдік, іскерлік.
Қатысушылар саны бойынша: жеке, жұптық, топтық, ұжымдық.
Өткізу уақыты бойынша: сабақтың бір бөлігін, бүкіл сабақты, ұзақ уақыт
ойналатын ойындар (бірнеше күннен бүкіл оқу жылына дейін).
Дидактикалық ойынның құрылымы бірнеше компоненттерден тұрады, олардың
әрқайсысында шынайы іс-әрекет пен нақты шарттардың байланысы арқылы
байланысады. Дидактикалық ойынның құрылымдық компоненттері:
1) педагогикалық және ойын мақсаттары;
2) мазмұны;
3) сюжет (сценарий);
4) ережелер;
5) құралдар;
6) ойын әрекеттері;
7) бағалау;
8) нәтиже.
Ойынның мақсаттары. Дидактикалық ойынды ұйымдастыра отырып, мұғалім
педагогикалық мақсаттарды жүзеге асырады: білім беру, дамыту, білімді
бекіту, диагностикалық.
Дидактикалық ойынның мазмұны оқу процесінің мазмұнына негізделеді және
оқушының қоршаған әлемді тануына, оқу-танымдық іс-әрекеттің жекелеген
тәсілдерін игеруге бағытталған.
Сюжет (сценарий) - ойын мазмұнын білдіреді. Бұл әрекеттер тізбегінің
сипаттамасы, күтілетін нәтижелер.
Ойын ережелері - бұл ойынның мәні, оның барлық компоненттерінің
қатынасы көрсетілетін ережелер. Ережелер арқылы мұғалім білім алушыларға өз
талаптарын жеткізеді.
Ойын құралдары - бұл мұғалім мен оқушылар ойын барысында қолданатын
материалдық және идеалды нысандар. Құралдар балалардың ойынға деген
қызығушылығы мен эмоционалды қатынасын қолдайды, оларды тәуелсіз
шығармашылық жұмысына ынталандырады.
Ойын әрекеттері - ойыншылардың әрекеттерін алдын-ала анықтау және
есептеу мүмкін емес, оларды алгоритмдеу мүмкін емес, өйткені олар кез-
келген қатаң ережелермен емес, тек ойын жағдайындағы оқушылардың қиялымен
ғана байланысты. Бұл жағдайда білім алушылар өздерінің шығармашылық
қабілеттерін көрсете отырып, еркін әрекет етеді. Ойын іс-әрекетінің
ерекшелігі - оқушының өзі аралық мақсаттар қояды, қай іс-әрекеттің оңтайлы
екенін өзі шешеді және орындау процедурасын бақылайды. Осылайша,
дидактикалық ойын оқушының оқу процесінің субъекті болуына жағдайды
жасайды.
Бағалау. Бұл дидактикалық ойынның маңызды және міндетті компоненті,
өйткені бұл белгілі бір оқу пәнін, бөлімін немесе тақырыбын оқуда алға
жылжу көрсеткішін көрсетеді. Дидактикалық ойында, біріншіден, не
бағаланатыны, екіншіден, қалай бағаланатыны нақты анықталуы керек.
Ойынның нәтижесі - бұл белгілі бір нәтижелер, оқу тапсырмасын орындау
кезіндегі ойын әрекеттерінің нақты жетістіктері, яғни бұл жаңа білім,
дағдылар, бағалау қатынастары. Мұғалім ойыншылардың назарын жеңіске емес,
кез-келген әрекетті орындаудағы жетістіктерді, тіпті ұтылғандарды да атап
өтуі керек.
Ойынның барлық компоненттері оқу процесінің біртұтас жүйесін құрайды.
Дидактикалық ойынның құрылымын білу және компоненттерін қолдану тәсілі
мұғалімге кез-келген оқу материалында және оқушылардың кез-келген санаты
үшін ойын құруына көмектеседі [23].
2.2 Ойын технологиялары химия сабақтарындағы оқушылардың іс-
әрекетіндегі танымдық белсенділікті арттыру құралы ретінде
Ойын технологиясы оқу процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын және
жалпы мазмұнмен, сюжетпен, кейіпкермен біріктірілген тұтас білім ретінде
құрылады. Оған заттардың негізгі белгілерін ажырата білу, белгілі бір
білімді меңгертуге бағытталған, салыстыру білігін қалыптастыратын ойындар
мен жаттығулар, белгілі бір тарау немесе бөлім бойынша объектілерді
жалпылауға арналған ойындар топтары, нақты құбылыстарды нақты емес
құбылыстардан ажырата білу қабілетін дамытатын ойындар топтары, өзін-өзі
ұстай білуге тәрбиелейтін ойындар топтары кіреді [24].
Оқушылардың іс-әрекетіндегі танымдық белсенділікті арттыру-бұл
оқушының білім беру процесіне қызығушылығын арттаруға байланысты оқушыны
білім беру объектісінен оқыту субъектісіне ауыстыру процесі. Щукина Г.И.
келесі белсенділік деңгейлерін ескеруді ұсынады:
1) имитациялық-репродуктивті белсенділік,
2) іздестіру-орындаушылық белсенділік,
3) шығармашылық белсенділік.
Оқушылардың шығармашылық белсенділігі олардың оқу міндетін өз бетінше
қою және оны шешу үшін әмбебап оқу дағдыларының болуымен байланысты.
Оқу қызметін жандандырудың сыналған әдістері мен тәсілдері:
1) Химиялық экспериментті оңтайлы қолдану.
2) Химиялық тілді шебер қолдану.
3) Мұғалімнің оқу материалын эмоционалды түрде көрсетуі.
4) Оқу тақырыбының қысқаша және логикалық дәйекті ашылуы.
5) Заманауи (дәстүрлі және инновациялық) білім беру технологияларын
оңтайлы қолдану (АКТ, ойын технологиясы және т.б.).
6) Салыстыру, ұқсастық және басқа логикалық операциялар.
7) Әр түрлі құралдар мен әдістерді біріктіру (ауызша, көрнекі,
практикалық және т.б.).
8) Әр түрлі танымдық тапсырмаларды қолдану (сұрақтар, жаттығулар,
диктанттар, әртүрлі типтегі тесттер, химиялық есептеу және эксперименттік
тапсырмалар, эвристикалық рецепттер, жұмбақтар, және т.б. түрінде).
9) Дидактикалық ойындар мен заманауи дидактикалық материалдарды
қолдану [25].
Пәндік ойындарды дайындау кезінде зерттелетін пәннің негізгі
тақырыптарын, негізгі сұрақтарын бөліп көрсету керек, олардың
ерекшеліктерін анықтау қажет, соның арқасында ойындардың модельі жасалады.
Мұндай ерекшеліктер пәннің жекелеген компоненттерінің бірдей қасиеттері
болуы мүмкін, оларды салыстыру ойын түрінде жүргізілсе тиімді болмақ. Оқу
материалының ең басты ерекшеліктері үшін оқу ойындарын анықтау, бөліп
көрсету және ұсыну өте маңызды, өйткені біздің негізгі мақсатымыз
оқушылардың пәннің іргелі негіздерін меңгерту болып табылады.
Негізгі тақырыптардың ерекшеліктерін, зерттелетін материалдың түйінді
мәселелерін анықтағаннан кейін ойын ережелерін қарастырамыз.
Басқаша айтқанда, ойын құрылымын құру қажет, оның негізінде ойында
оқыту элементтерін қолдану арқылы оны белсендіру жағдайында оқу процесін
ұйымдастыруға болады [26].
Оқушылардың танымдық қабілеттерін қалыптастыру дайын білімді беруді
көздемейді, керісінше осы білімді игеру және одан әрі пайдалану
қажеттілігін дамытуды, оларды алудың ең қолайлы тәсілдерін табуды, ойлау
және ойлау қабілетін дамытуды білдіреді.
Оқушылардың танымдық қабілеттерін белсендірудің бір тәсілі - сабақтың
түрін әртараптандыру. Оқытудың стандартты емес формалары сабақты
динамикалық етеді, зерттелетін материалға деген қызығушылықты арттырады,
жұмыс қабілеттілігін арттырады, оқушылардың білімі мен дағдыларының сапасын
арттыруға ықпал етеді.
Химия пән ретінде мектеп бағдарламасында 7-сыныптан оқытыла бастайды.
Мұғалімдердің көпшілігі жаңа оқу пәнінің алғашқы сабақтарында баланың
қызығушылығы артады кейін біраз уақыт өткен соң баланың қызығушылығы
жоғалып кететінін байқаған. Басты себептердің бірі - осы жастағы
оқушылардың психологиялық ерекшелігі.
Оқушылардың бұл санаты максимализммен сипатталады. Оқушы тапсырманы
үлгі бойынша орындай бастағанда, ол бірден ұқсас тапсырмаларды орындауға
деген ұмтылысын жоғалтатын жағдайлар жиі кездеседі. Оған бұл қажетсіз болып
көрінеді, өйткені бәрі түсінікті. Бірақ егер сіз сұрақтың тұжырымдамасын
өзгертсеңіз, қиындықтар бірден пайда болады.
7-сыныптағы Химия пәнінің алғашқы бөлімдері Кіріспе және Негізгі
химиялық түсініктер тақырыптары. Бұл бөлімде қысқа мерзім ішінде көптеген
іргелі ұғымдарды игеру қажет, осы тақырыптарды оқып үйрену кезінде химиялық
эксперимент ұсынылмайды, оқушылардан әр түрлі химиялық ұғымдарды есте
сақтау, абстрактілі ойлауды қосу талап етіледі.
Сыныпта сипатталған қиындықтардың алдын алу үшін дидактикалық
ойындарды немесе ойын тәсілдерін қолдануға болады. Ойынды тек ойын-сауық
процесі ретінде қарастыруға болмайды. Бұл оның ерекшелігі, бұл бір жағынан
көңіл көтеру, демалу, ал екінші жағынан - оқу, шығармашылық. Дидактикалық
ойындар көкжиекті кеңейтуге, танымдық белсенділікті арттыруға бағытталған;
білім, білік, дағдыларды практикада қолдануға мүмкіндік беру; практикалық
қызметте қажетті белгілі бір білік пен дағдыларды қалыптастыру; жалпы білім
беру дағдылары мен қабілеттерін дамыту [27].
Дидактикалық ойындарды ұйымдастыру және өткізу кезінде келесі
ережелерді сақтау керек:
1. Ойын ережелері қарапайым, дәл тұжырымдалған болуы керек, ал
ұсынылған материалдың мазмұны оқушылардың түсінуіне қол жетімді болуы
керек. Әйтпесе, ойын қызығушылық тудырмайды.
2. Ойын барысында қолданылатын дидактикалық материал қолдануға ыңғайлы
болуы керек.
3. Әр оқушы ойынның белсенді қатысушысы болуы керек. Ойынға қосу
кезегін ұзақ күту оқушылардың осы ойынға деген қызығушылығын төмендетеді.
4. Ойын барысында оқушылар өз ойларын химиялық тұрғыдан сауатты
жүргізуі керек, сөйлеуі дұрыс, нақты, қысқа болуы керек.
5. Дидактикалық ойын - бұл сабақтың жеке кезеңдерін ұйымдастырудың бір
ғана әдісі, және оны басқалармен үйлескен жағдайда ғана қолдануға болады.
Мысалы: эвристикалық әңгімелер, эксперименттер, шығармашылық тапсырмалар,
өзіндік жұмыс және тағы басқа [28].
Дидактикалық ойындарды қолдану білімді бекіту кезеңінде біртектес
әрекеттерді әртараптандыруға мүмкіндік береді, алгоритм бойынша әрекет ету
қабілетін пысықтауға және қажетті білімді қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Дидактикалық ойындарды ойнап болған соң оқушылардан әр сөздің
мағынасын түсіндіріп беруін сұрай аламыз немесе осы тақырыпты не
біріктіретінін және олардың ұқсастығын ұсынамыз. Жалпылау, нақтылау, ойлау
логикасы әдістерін қолдана отырып, қажетті мақсатқа жетелейтін диалог
құрылады. Бұл оқушылардың коммуникативті қабілеттердің дамуына, өз ойларын
айқындай білуге, зерттелген ұғымдардың мағынасын түсіндіруге, жалпылауға,
қорытынды жасауға ықпал етеді.
Кейбір дидактикалық ойындар ақыл-ойды абстракциялауға, екінші болудан
алшақтатуға, бар нәрсені бөліп көрсету қабілетін дамытуға ықпал етеді. Ойын
техникасының бұл түрі мотивация және мақсат қою, рефлексия және
қорытындылау кезеңінде жақсы. Мұндай тапсырмалардағы мәлімдемелер анық
болуы және оқушылардан терең білімді талап етуі маңызды. Осы ойынның
көмегімен материалды бүкіл сыныппен бірге қайталай аласыз, ойын әрекетінің
бұл түрінде тіпті тақтаға жауап беру кезінде сенімсіз болатын оқушылар
өздерін еркін сезінеді [29].
Оқытудың ойын формаларының технологиясы оқушылардың өздерінің оқу
мотивтерін, сабақ мақсатын түсінуге үйретуге бағытталған.
Оқу ойындарының технологиясы - педагогикалық теорияны іс жүзінде
жүзеге асыру және педагогикалық процесте алдын-ала белгіленген нәтижелерге
қол жеткізу. Ойын технологиясы педагогикалық идеяларды, қағидаларды,
ұғымдарды, ережелерді кеңінен қолдануға негізделе отырып жасалған. Ойын
технологиясының мақсаты - ойнайтын оқушының жеке басын өздігінен дамыту.
Бұл білім берудегі инновациялық процестердің тұжырымдамаларын, білім
берудегі алдын-ала жасалған процестерді тәжірибеде жүйелі және дәйекті
түрде жүзеге асыру. Әлемде тұлға мен қоғамның жоғары маңызды құндылықтары
ретінде танылған идеялар негізінде алдын-ала жобаланған. Айта кету керек,
оқу ойыны - бұл белгілі бір адамның іс-әрекетін терең жеке деңгейде өзіндік
жаңашылдық, пайдалылық, тәуелсіздік, бәсекелестік жағдайында біліммен
игеру, шығармашылық қайталау. Ойын барысында ассоциативті, механикалық,
визуалды және басқа да жад түрлері мұғалімнің өтініші бойынша емес, ойын
жағдайының сұранысы бойынша іске қосылады. Ойын - сайыста жеңіске жету үшін
қысқа уақыт ішінде көп нәрсені есте сақтау керек. Басқаша айтқанда, сабақта
ойнау - бұл ақпараттың күрделі тасымалдаушысы [30].
III Эксперименттік бөлім және оның нәтижелерін талдау
3.1 Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған инновациялық сабақтың айырмашылығы
Біз Елемес Айша, Тұрсынбек Айым, Оңласынбек Балауса ойын
технологиясының қаншалықты тиімділігін анықтауға бағытталған зерттеу
жұмысымызды III тоқсан бойы өзіміз практикаға алған мектептерде ойын
технологиясын қолданып 7-11 сыныптар аралығында сабақ өттік. 9 және 11
сыныптарға оффлайн форматта дәстүрлі көрнекі материалдар қолданып өтетін
ойын технологиясымен және бағдарламалық ойындарды қолданып сабақ өттік. Ал
қалған сыныптардың сабақтарын онлайн форматта түрлі қашықтықтан сабақ
жүргізетін білім беру платформаларын қолданып сабақ өттік. Қазіргі әлемдік
пандемия жағдайына байланысты әр сыныпта 12 оқушыға дейін болды, бұл бізге
сабақ өтуге және жеке көмекті қажет ететін оқушылармен жұмыс жасауымызды
жеңілдетті.
Біз зерттеу жұмысын 3 мектепте жүргіздік. Олар: Түркістан облысы
Кентау қаласы Қызыл жол орта мектебінде Тұрсынбек Айым Әділбекқызы,
Түркістан облысы Түлкібас ауданы М.Шаханов атындағы жалпы орта мектебінде
Елемес Айша Сыпабекқызы, Тараз қаласы Қ.Тұрысов атындағы №53 мектеп
гимназияда Оңласынбек Балауса Нұрсұлтанқызы зерттеу жұмысын жүргіздік.
Кесте 1
Дәстүрлі сабақ пен жаңартылған білім мазмұны бойынша өтілген ойын
технологиясы қолданылған инновациялық сабақтың сабақ кезеңдері бойынша
салыстыру нәтижесі
Сабақ кезеңдері Дәстүрлі сабақ Жаңартылған білім
мазмұны бойынша өтілген
ойын технологиясы
қолданылған
инновациялық сабақ
Сабаққа деген Бірден сабақ тақырыбын Өткен тақырыппен жаңа
қызығушылықты ояту, айтады сабақты байланыстыру
жаңа сабақ тақырыбын мақсатында ой қозғау
таныстыру сұрақтарын талқылайды,
проблемалық жағдаят
арқылы сабаққа
қызығушылық оятады,
содан кейін сабақ
тақырыбын оқушылар
өздері анықтайды
Сабақта қол жеткізілуі Дәстүрлі сабақта Жаңартылған білім
тиісті мақсат міндеттермұғалім қандай мазмұны бойынша сабақа
тапсырманы орыдағанда мақсат қойылады,
мақсат міндеттерге оқушылар жету жолын
жететінін хабарлайды өздері табады, және әр
тапсырманың бағалау
дескрипторы жасалады
Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын
түсіндіру мұғалім түсіндіреді Жигсо әдісімен немесе
интеракивті әдістермен,
білім беретін
ойындармен түсіндіреді
Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын Жаңа сабақ материалын
бекіту бекіту үшін қарапайым бекітуде Kahoot,
тапсырмалар орындайды Padlet, Quiziz,
Quizlet, Socrative,
Flipgrid, Edpuzzle
бағдарламаларындағы
ойындарды ойнау арқылы
Рефлексия кезеңі және Мұғалім сабақты Мұғалім сабақты
бағалау қорытындылайды және қорытындылау мақсатында
бағалайды оқушылардың сабаққа
деген көзқарасын,
рефлексиясын тыңдайды.
Сабақтың әр түрлі кезеңдерінде ойын технологиясын қолданып сабақ жүргізу
және жүйелеу.
Кесте 2
Жаңартылған білім мазмұнына сай ойын технологиясы қолданылған
инновациялық сабақ модельі мен дәстүрлі сабақ модельінің сипаттамаларының
салыстыру нәтижесі
Сипаттамалар Дәстүрлі сабақ моделі Жаңартылған білім
мазмұнына сай ойын
технологиясы
қолданылған
инновациялық сабақ
модельі
Мақсаты Білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz