Белсенді оқыту әдістеріне сипаттама
КІРІСПЕ
"Еліміздің ертеңі- бүгінгі жас ұрпақтың қолында,
ал жас ұрпақтың тағдыры- ұстаздардың қолында."
Н.Ә.Назарбаев
Көп жылдар бойы жалпы білім беретін орта мектептің оқыту және тәрбие жұмысын зерттеу арқылы жетілдіру, жаңғырту мақсатында бірнеше мұғалімдер мен ғалымдар эксперимент жүргізіп, тұтас педагогикалық процесті жоғары ғылыми-әдістемелік деңгейде ұйымдастыруды қажет деп тапты. Өйткені, олар ескі дәстүр бойынша оқытудың әдеттегі әдістерін, принциптерін қолданып, жастарға білім және тәрбие беру ісі қазіргі заманның талаптарын қанағаттандырмайды деп қорытынды жасады. Жаңашыл-экспериментшіл мұғалімдердің әрқайсысы өз сыныптары мен мектептерінде жеке-жеке, керек десе бірін-бірі білмей 25 жылдай эксперимент жұмысын жүргізген. Бұған қарамастан олардың жұмыстарының қорытындысы бірдей нәтиже берген.
Экспериментшіл мұғалімдер зерттеу жұмыстарын аяқтағаннан кейін бір-бірімен кездесуді, пікірлесуді, тәжірибе нәтижесін ортаға салып, талқылауды ойластырып жаңа педагогикалық шешімдер қабылдауды қажет деп тапты. Бұл пікірлердің мазмұны Учительская газета беттерінде жарияланды. Осы газеттің шақыруы бойынша экспериментшіл мұғалімдер үш жылдың ішінде төрт рет кездесті. Бірінші кездесуінде (18-қазан, 1986 ж.) Ынтымақтастық педагогика, екінші кездесуінде (17-қазан, 1987 ж.) Тұлғаны демократияландыру, үшінші кездесуінде (19-наурыз, 1988 ж.) Жаңарту әдістемесі және төртінші кездесуінде (18-қазан, 1988 ж.) Жаңа мектепке кіреміз тақырыптары бойынша эксперимент жұмыстарының нәтижесіне сүйеніп, білім және тәрбие саласында көптеген жаңа үздемелі педагогикалық пікірлер ұсынды. Бұл пікірлердің біразын атап өткен жөн. Мысалы: балалар, мұғалімдер және ата-аналар арасындағы ынтымақтастық, ұжымдық шығармашылық тәрбие, орындаушылық және шығармашылық қабілеттер, балаларды дербес және ұжымдық өзін-өзі талдау.
Осындай мақсатқа бағытталған педагогикалық идеялардың іске асырылуының нәтижесінде мектеп өмірінде тек қана мұғалімдер емес,әсіресе оқушы жайлы көп өзгерістер байқалады.
Оқудың нәтижесі ынталылық пен қабілеттердің көбейтіндісіне тең. Егер ынталық нөлге тең болса, онда барлық көбейтінді де нөлге айналады. Ал экспериментшіл мұғалімдердің бұл анықтамасы оқыту процесін жаңғыртуды қажет етеді. Олай болса бұрынғы педагогикадан айырмашылығы бар жаңа педагогика керек, оны ынтымақтастық педагогика деп атауға болады деген біркелкі көзқарастарға келген екен олар. Мұңдай педагогика балаларды ынтымақтастыққа, оқу еңбегіне жетектейді, табысқа жету үшін оларға сенімділік туғызады, артта қалмаудың жолы іздестіреді.
Адамгершілік және ынтымақтастық бала өмірінде үлкен орын алады. Сондықтан мұғалім ең алдымен баланың дамуы, келешегі жайлы қамқорлық жасайды. Өйткені олардың өмірге бейімделуі, өмір тәрбиесіне үйренуі мектептен басталады. Міне, осы тұрғыдан қарасақ, ынтымақтастық педагогикасы - құлық педагогикасы - даму педагогикасы. Іс жүзінде бұлардың үшеуінде бір текті құбылыс: мұғалім мен тәрбиешілердің әрекет ету тәсілдері, олардың балалармен қарым-қатынасы, істегі ынтымақтастығы .
Әрбір педагогикалық әсер, әрібір шешім, әрбір әрекет балалардың даму барысында тексеріліп отыруы қажет. Ал дамудың бірқалыпты немесе оның қалысуы әрбір мұғалімге мәлім.
Елімізде қазіргі кезеңде білім берудің жаңа ұлттық жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағытталған жұмыстар іске асырылуда. Бұл оқытутеориясы мен оқу - тәрбие үрдісіндегі жаңашылдыққа байланысты болып отыр:білім беру парадигмасын өзгергтіп, білім берудің мазмұны жаңартылып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым -- қатынас пайда болды.
Білім беру сласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттердің бірі-оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеріп, заман талабына сай қолдана білу.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін менгеруі маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге Дайындау аспектісінің бірі және тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-әрекеттің нәтижесі болып табылады. Жаңа педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басында мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамасымен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда іс-әрекет оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.
Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Диплом жұмысының өзектілігі .Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқытудың жаңа технологиялық әдістерін пайдалану арқылы оқушылардың білім деңгейін заман талабына сай арттырады. Осындай әдістердің бірі-конструкциялық технология арқылы оқыту әдісі. Конструкциялық технология нәтижесінде қатысушылар тірек-сызбалар, көрнекілік, көмек-нұсқаулар арқылы ұжым болып бір-бірімен байланыса отырып, мәселелерді шешеді.
Диплом жұмысының мақсаты: Орта мектептің химия курсын оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді қолданып, оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру және оқушылардың пәнге деген белсенділігін арттыру.
Диплом жұмысының міндеттері:
Химияны оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді енгізу және оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру;
Интербелсенді әдіс-тәсілдерді пайдаланып, оқушылардың танымдыққызығушылығын және білім сапасын арттыру;
Интербелсенді әдіс-тәсілдің дәстүрлі білім беруге қарағанда оқушыларда алған білімді жүйелеу;
Интербелсенді әдіс-тәсілдерді пайдаланғанда мұғалімнің уақытын үдемдеу және химияны оқытуда тиімді пайдалану.
Зерттеу объектісі: Оқушылардың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыруда қолданылатын химиялық және биологиялық түсініктер мен ұғымдар.
Зерттеудің ғылыми әдістері, экспериментті жүргізу жолдары, орындалу кезеңдері:
Зерттеу мәселесі бойынша философиялық, педагогикалық, психологиялық, ғылыми және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; оқыту процесін бақылау; алдыңғы қатарлы үлгілі ұстаздардың озат іс-тәжірибелерін жинақтау, талдау, салыстыру, қорыту; педагогикалық эксперимент жүргізу және оның нәтижесін сұрыптау; диагностика жасау әдістері қолданылды.
Білім туралы заң, Қазақстан-2030 стратегиясы, бүгінгі білім мен тәрбие берудің өзекті мәселелері, озық технологиялық тәжірибелер негіз болып, педагогикалық, психологиялық, ғылыми - әдістемелік әдебиеттерге шолу жасалынды.
Бірінші кезеңде, зерттеу проблемасы бойынша психологиялық, педагогикалық, философиялық және ғылыми - әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынып, ғылыми аппарат айқындалды.
Екінші кезеңде, жинақталған теориялық және деректі материалдарға жүйелі талдау беріліп, басқа да ғылымдар салаларында жарық көрген еңбектерді зерттеп, талдау жұмысы жалғастырылды.
Үшінші кезеңде, эксперименттік - тәжірибе жұмыстарының нәтижелері жүйелі талқыланып, тұтас педагогикалық үрдісте байқаудан өтіп, ой елегінен өткізілді және әдістемелік ұсыныстар жасалынды.
Ғылыми жаңалығы:
1. Оқушылардың дүниетанымын кеңейтуде химия сабақтарының атқаратын қызметі, көлемі, мазмұны және жүйесі теориялық түрде негізделді.
2. Биология пәнінің оқушылардың дүниетанымын дамытудағы және шығармашылық мүмкіндіктерін арттырудағы ролі айқындалды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, 2 тараудан және қорытынды бөлімінен, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕРІНЕ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМАСЫ
1.1 Белсенді оқыту әдістеріне сипаттама
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалдарын игеру үдерісінде оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекеті үдерісінде өз бетінше білімдер мен біліктерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесі. Оқыту әдістері оқу тәрбие үдерісінде үйретуші, дамытушы, тәрбиелеуші, ынталадырушы және бақылау тұзетушілік қызметтерді атқарады. Әдістердің әрбір негізгі тобы өз ішінде бірнеше топтарға жіктелуі мүмкін. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мен аталған үдерістің өзі оқу материалын, жаңа ақпаратты беру, қабылдау, ұғу, есте сақтау және алынған білім мен ақпаратты практика жүзінде өолдана білуге негізделгендіктен оқыту әдістерінің бірінші тобына ақпаратты есту, сөзбен жеткізетін сөздік әдістерін оқу материалын көру арқылы беретін көрнекілік әдістерін (иллюстрация, демонстрация), оқу ақпаратын тактильді, кинестетикалық түрде жеткізетін практикалық әдістерін (жаттығу, зертханалық тәжірибе, еңбек ірекеті) жатқызуға болады. Білімдену процессінің табысты болуы көбіне қолданылатын оқу әдістеріне тәуелді. Оқу әдісі- білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқушының бірлікті іс-әрекеттік қимыл тәсілдері. Оқу мақсаты жолындағы ұстаздың оқыту жұмысын мен шәкірттің оқып үйрену әрекеттерінің өзара байланыстылығы және анайылығы осы оқу әдісінен көрінеді.
1.2 Оқытудың белсенді оқыту әдістері және оның ерекшеліктері
Белсенді оқыту- қазіргі педогогикалық ізденістерді негізгі ірі бағыттарының бірі болып табылады. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекетін белсендету әдістерін іздестіру мәселесі әртүрлі уақытта әртүрлі авторлар мен өте жиі өойылып отырады.
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалын меңгеру үдерісіндегі оқушылардың танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері. В.Я.Ляодистің берген анықтамасы бойынша: Оқытудың белсенді әдіс-тәсілдері деп бірлескен және жеке оқу іс-әрекеті жағдайында әлеуметтік құнды нәтижелер жетістіктерімен байланысқан оқытуды құнды шығармашылықпен ұйымдастыратын әдістер деп түсінуге болады. Белсенді оқыту әдістерінің жіктемесі:
oo Жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік дағдыны қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, әскерлік ойындар,кәсіатік жағдаятты талдау,тренинг;
oo Білім іскерлік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық есептер, жағдаяттар,дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл,оқу пікірталасы, кейс стади, өзіндік жұмыс.
Оқудың белсенді оқыту әдістері белгілі оқу (дидактика) құрал-жабдықтарымен іске асырылады. Оқу құрал-жабдықтары- білім алу, ептіліктер қалыптастыру көздері. Оқыту құрал-жабдықтары түсінігі кең және тар мағынада қолданылады. Тар мағынада бұл түсінік оқыту және көрнекі құралдары, көрсетпе жабдықтар, техникалық саймандар және т.б. байланысты. Ал кең мағынада оқу құрал-жабдықтары деп білім мақсатын іске асыруға жәрдемші жағдаяттардың бәрін түсінеміз, яғни оқыту әдісі, формасы, мазмұны, сонымен бірге оқудың арнайы бұйымдарының бәрі осы оқу жабдыөтарын құрайды.
Оқытудың белсенді әдістері (ОБӘ) - бұл білім алушылардың оқу процесіне жоғары деңгейде қосылуымен сипатталатын, олардың танымдық және шығармашылық белсенділігін арттыруға негізделген қызмет.
ОБӘ-нің айрықша ерекшеліктері:
Оқушының қалауына қарамастан белсенді болуға мәжбүр болған кезде оның ойлау қабілетін мақсатты түрде жандандыру;
оқушыларды тарту үшін айтарлықтай ұзақ уақыт
оқыту процесі, өйткені олардың белсенділігі қысқа мерзімді немесе эпизодтық болмауы керек, айтарлықтай тұрақты және ұзақ болуы керек (яғни, бүкіл сабақ барысында);
шешімдердің өзіндік шығармашылық дамуы, студенттердің мотивациясы мен эмоционалдылығын жоғарылату;
интерактивті сипаты (ағылш. interaction-өзара іс-қимыл), яғни тікелей және кері байланыс арқылы оқу қызметі субъектілерінің (білім алушылар мен оқытушылардың) өзара іс-қимылын шешу жолдары туралы еркін пікір алмасу.
ОБӘ теориясы мен практикасының дамуына елеулі үлес қосқан: М. М. Бирштейн, Т. П. Тимофеевский, Р. Ф. Жуков, И. Г. Абрамова, Ю. С. Арутюнов, Б. Н. Герасимов, В. Ф. Комаров, А. Л. Лифшиц, А. П. Панфилов, В. Я. Платов, Ю. М. Порховник, В. И. Рыбальский, А. М. Смолкин, И. М. Сыроежин,А. В. Хуторской және т.б.
80-жылы Ленинград инженерлік-экономикалық институтында (ЛИЭИ) өткізілген әлемдегі алғашқы іскерлік ойынның авторы,М. М. Бирштейннің бастамасымен, КСРО іскерлік ойындарының каталогтары шығарыла бастады және алғаш рет белсенді оқыту әдістерін және оларды қолдану салаларын жіктеуге әрекет жасалды.
Негіз ретінде ұсынылған ОБӘ жүйесіндегі жіктеу ерекшелігі-Имитациялық қызметтің болуы.
Имитациялық емес боә пайдалана отырып өткізілетін сабақтарға тән белгі зерттелетін процесс немесе қызмет моделінің болмауы.
Оқытуды жандандыру тікелей және кері байланыс арқылы оқытушылар мен білім алушылар арасында (тыңдаулар) жүзеге асырылады.
Модельдеу әдістерінің ерекшелігі - оларды бөлуде.Сабақтың түрлері бойынша негізгі белсенді оқыту әдістерін сипаттайық.
Еліктеу ойынына мыналар жатады: іскерлік ойын, рөлдік ойын,ойынды жобалау, ойын әрекеттері машина модельдері.
Іскери ойын (ІО) - туындаған мәселелерді зерттеу және шешу мақсатында әлеуметтік-экономикалық жүйелерді және шартты жағдайдағы адамдардың кәсіби қызметін басқару процестерін модельдеу.
Арнайы әдебиеттерді талдау қазіргі кезде бизнес ойыны тұжырымдамасын бір мағыналы және жалпыға бірдей түсіндіру уақыты әлі қалыптаспағандығын көрсетеді. Сондықтан бұл анықтама, біздің ойымызша жалпы, қысқа, және оның ішінде іскерлік ойынның ең маңызды сипаттамалары қамтылған қазіргі заманғы түсінік.
М.М.Бирштейн іскерлік ойын тұжырымдамасын анықтауға арналған түрлі тәсілдерді талдай отырып: Толық анықтама,сөзсіз, жасалады, іскерлік ойындар шеңберін белгілеу, оларды оқытудың басқа белсенді әдістерінен, мысалы, ситуациялық тапсырмалар әдісі, рөлдік ойын әдісі, тақырыптық пікірталастар, топтық консультациялар және мұғалімдермен және серіктестермен студенттердің диалогтық байланысының басқа нұсқаларын анықтауға көмектеседі деді.
М.М.Бирштейн іскер ойындар егжей-тегжейлі анықтамалар мен олардың бірқата рсипаттамаларын қамтуы керек де атап өтті.Ең алдымен,... іскерлік ойын - бұл шығармашылықты дамыту құралы ,кәсіби ойлау. Оның барысында адам нақты жағдайларды талдау және жаңа шешімдерді қабылдау қабілетіне ие болады
Іскери ойын өте нақты өндірістік жағдайларды, іс-әрекеттерді және қатынастарды имитациялайды.Оған қатысушылар ойын мақсатына емес, когнитивтік мақсатқа (дәлірек айтсақ, өзін-өзі тәрбиелеуге) басымдық беруі керек. Қатысушылардың ойын ережелерін сақтауы және кәсіби нормаларды ұстануы әрқайсысына берілген рөл шеңберінде жеке және бірлескен шешімдер қабылдаудың алғышарты болып табылады. Соңында, қатысушылар проблемалық жағдайларды бір-бірімен сөйлесу арқылы шешеді .
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, біз 10 міндетті белгілерін анықтаймыз:
oo · әлеуметтік-экономикалық басқару проблемаларының болуы
немесе әлеуметтік-психологиялық жүйе;
oo · бүкіл ойын құрамы үшін ортақ мақсаттардың болуы;
oo · әр түрлі рөлдердің болуы және оларға сәйкес айырмашылық
осы рөлдерге тағайындалған қатысушылардың мүдделері (қақтығыстары);
oo · жүйені толық ресімдеудің мүмкін еместігі, көптеген факторлардың ықтималдық сипатын ескере отырып, жағдайдағы белгісіздіктің болуы және соған сүйене отырып, ойын модельдеуінің болуы
oo қарастырылып отырған процестің модельдері;
oo · нақты немесе шартты уақыт факторының болуы;
oo уақыттың сәттері және жағдайдың өзгеруіне кейінгі, яғни шешімдер тізбегінің болуына әсер ету;
oo · ойын қызметінің нәтижелерін бағалау жүйесінің болуы;
oo · ойынға қатысушылардың әрқайсысының жетістікке жетуіне қосқан жеке үлесін объективті бағалайтын қатысушылар үшін мотивация жүйесінің болуы
oo жалпы мақсат, ұжым қызметінің жалпы нәтижесі;
oo · көп баламалы шешімдер;
oo · іскерлік ойынға қажетті минималды қажетті және жеткілікті құжаттық қолдау;
oo · басқарылатын эмоционалды стресстің болуы.
Ойынға қатысушылардың іс-әрекетін бағалауды мамандар қатаң немесе аралас әдісті қолдана отырып жасай алады. Бірінші әдіс ойыншылардың іс-әрекетін бағалауды іскерлік ойынның басшысы немесе сарапшылар тобы тәжірибе, ақыл-ой, интуиция негізінде беретіндігімен сипатталады. Қатаң бағалау әдісі формальды әрекеттермен сипатталады, негізінен есептеулер. Біріктірілген әдіс сарапшының үйлесімділігін қамтамасыз етеді және рәсімделеді.
Ойын модельдеуді дамыту барысында жаңа ойын сабақтары пайда болды. Оларды тиімді қолдану аясы өте кең: білім беру қызметінен бастап нақты іс-әрекеттегі басқару шешімдерін эксперименттік апробацияға дейін. Кәсіптік ойын жүргізудің негізгі мақсаты - ақиқатқа жақындатылған жағдайда шешім қабылдауға мүмкіндік беру.
Оқытудың белсенді әдістерінің түрін таңдау бойынша ұсыныстар
Сабақтың тиімділігі көбіне оқытудың әдістері мен құралдарының қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкестік деңгейімен анықталады. Білім беру процесінің кез-келген кезеңінде қолдануға болатын ОБӘ бірнеше түрлері бар. Бұл жағдайда әдістер біріктіріліп қана қоймай, бір-бірімен ажырамас байланыста бола алады.
Мұғалімнің оқыту әдісін таңдауы бірқатар аспектілермен анықталуы керек: перцептивті, гностикалық, логикалық, мотивациялық, бақылау, бағалау және т.б., сонымен қатар ұйымның кеңістіктік, уақыттық және технологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет. Әр түрлі оқу процесінің оқыту формалары, оның материалдық-техникалық талаптарымен сәйкес болуы керек.Сондықтан, оқытудың белсенді әдістерін таңдағанда, бірнеше өлшемдерді басшылыққа алу ұсынылады, атап айтқанда:
oo оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне, принциптеріне сәйкестігі;
oo зерттелген тақырыптың мазмұнына сәйкестігі;
oo тыңдаушылардың мүмкіндіктеріне сәйкестік: жас, психологиялық даму, білім мен тәрбие деңгейі және т.б.
oo оқытуға бөлінген шарттар мен уақыттың сақталуы;
oo Мұғалімнің мүмкіндіктеріне сәйкестігі: оның тәжірибесі, тілектері, кәсіби шеберлік деңгейі, жеке қасиеттері.
Әрине, ең үлкен нәтижеге жетү үшін, мұғалім алдына қоятын міндеттеріне сәйкес әр түрлі оқыту әдістерін,тапсырмаларды таңдауға жүйелік түрде жанасу керек.
Осы тапсырмаларды топтарға бөліп қарастырайық,
Тапсырмалардың бірінші тобы - аудиторияға оқу қажеттілігін жеткізу. Бұл мәселені шешу үшін, атап айтқанда,білімді кірісті бақылау (тестілеу) бағдарламаланған оқыту құралдары мен әдістерін қолдана отырып жүргізіледі. Сонымен бірге, тыңдаушы өз білімінің жеткіліксіздігіне көз жеткізуге мүмкіндік алады, ал оқытушы - өз бағдарламасын осы контингенттің білім деңгейіне сәйкес нақтылауға.
Тапсырмалардың екінші тобы білім беру материалдарын дұрыс ұсыну барысында туындайды, және бұл жерде пәнге қызығушылықты ояту, студенттер оқып жатқан материалдың практикалық құндылығына сендіру, олардың білімді шығармашылықпен қабылдауға және игеруге ықпал ететін оқу-танымдық (бұл жағдайда ақыл-ой) белсенділігін арттыру маңызды. Ол үшін әртүрлі техникалар мен әдістер қолданылады,мысалы проблемалық оқыту,case-study , ойын әдістері.
Үшінші топтың міндеттері - сұрақтарды жою, қате идеяларды анықтау, зерттелген материалды дұрыс түсіндіру және сол арқылы оның практикада дұрыс қолданылуынна жағдай тудыру. Ол үшін топтық консультациялар, бағдарламаланған консультациялар (бағдарламаланған оқыту әдістемесі мен әдістерін қолдана отырып) ұйымдастырылады.
Тапсырмалардың төртінші тобының мақсаты - алған білімдерін бекіту, оларды іс жүзінде қолдану дағдылары мен дағдыларын дамыту (жетілдіру). Мұнда ең үлкен әсерге нақты материалдарды (есептер, жоспарлар, нұсқаулар және т.б.) талдау, талқылау, нақты жағдайларды талдау, типтік мәселелерді шешу арқылы қол жеткізіледі
Оқу процесінің тапсырмаларының бесінші тобының міндеті алынған білім мен дағдыларды іс жүзінде қолдануға бағытталған қадамдар жасау, білім беру бағдарламасында көзделген құзыреттіліктің қалыптасу дәрежесін тексеру.Бұл үшін тиімді әдістер -мәселерді шешу, соңғы іскери ойындарды өткізу.
Аталған оқыту әдістерін жүйелі түрде таңдау олардың әрқайсысы, бір жағынан,оқу үдерісінде болатын белгілі бір мәселені шешуге мүмкіндік бересе, екінші жағынан ол басқа әдістерді толықтыруына негізделеді.
ОБӘ-нің нақты түрін таңдау үшін ,оны әзірлеу және қолдану процесінде туындайтын ұйымдастырушылық және мазмұндық қиындықтарын ескеру мүмкіндіктерін және сонымен қатар білім беру процесін жүзеге асырудың шарттарын қарастырамыз.
ОБӘ типін таңдауды негіздеу үшін біз олардың кейбір, атап айтқанда, солардың дамуы мен қолданылу ерекшеліктерін қарастырамыз,олар көбінесе экономика және басқару пәндерін оқытуда қолданылады.
Проблемалық дәріс. Әрине, дәріс кәсіптік оқытудың ежелгі әдістерінің бірі, сондықтан дәстүрлі болып саналады. Дәріс белгілі бір уақыт аралығында көптеген оқу материалдарын ұсынуға мүмкіндік береді, сонымен бірге көптеген идеяларды дамытып, барлық қажетті екпіндерді орналастырады. Алайда дәстүрлі дәрістің тыңдаушылары пассивті қатысушылар болып табылады, сондықтан лекторда олармен кері байланыс жетіспейді, бұл материалдың қабылдану дәрежесін бақылауға және қажетті түзетулер енгізуге мүмкіндік бермейді.
Қазіргі кезде мұғалімдер көбірек проблемалық дәріске жүгініп ,белгілі бір уақыт аралығында үлкен көлемде ақпарат беріп қана қоймай, жауап беруге мүмкіндік беретін қосымша сұрақтар қоюға, стандартты емес мәселені шешу, топтық пікірталас жүргізуге мүмкіндік алады.
Проблемалық дәріс көрнекі құралдарды (слайдтар, үлестірме материалдар) ұсынумен, практикалық жаттығулармен және сәйкес мақалаларды іріктеумен бірге жүруі керек. Сонымен қатар, проблемалық дәрістің материалын игеру көп жағдайда 3-С ережесінің орындалуына байланысты (мазмұны, күрделілігі, құрылымдылығы).Проблемалық дәріс нәтижелілігі келесі факторлармен анықталады: мұғалімнің жеке қасиеттері,оның эрудициясы, зерттелетін тақырыпқа деген қызығушылықты оята білу қабілеті, материалды нақты және анық жеткізе білу қабілеті және т.с.с. Проблемалық дәрісті дайындауда ұйымдастырушылық және уақыттық шектеулер: бір сабақтың өткізілу уақытының шектеулі болуы, жұмыс бағдарламасының бөлімдерінің талаптарға сай болу қажеттілігі,қосымша оқу материалдарының болуы.
Проблемалық дәрісті материалдық-техникалық қамтамасыз етуге мыналар жатады: проектордың, компьютердің, интерактивті тақтаның болуы.
Проблемалық семинар міндетті түрде слайдтар, үлестірмелі материалдар, тиісті мақалаларды талдаумен бірге өтуі керек.
Проблемалық семинардың ұйымдастырушылық және уақыттық шектеулері- бұл: бір сабақтың шектеулі уақыты, семинардың алдындағы дәріс тақырыбының жұмыс бағдарламасының бөлімдерін сақтау қажеттілігі,тыңдаушыларға қосымша оқу материалдарын дайындау.
Семинардың ерекшеліктері келесідей.
1. Мұғалім, әдетте, көшбасшы, негізгі тыңдаушы және ең көкейкесті сұрақтардың авторы рөлін алады.
2. Семинар дискуссияны талап етеді. Талқылау нәтижелілігі әр қатысушыға байланысты, сондықтан семинарға үнсіз қатысудың ешқандай пайдасы болмайды.
3. Кез-келген көзқарас дәлелді болуы керек.
4. Кез келген айтылған көзқарасты жоққа шығару болмайды.
5. Талқылау барысында қатысушылардың көзқарастары өзгеруі мүмкін және бұл тұжырымдар мен ұсыныстарда көрінуі керек.
Проблемалық семинардың тиімділігі,мұғалімнің сабақ барысында тыңдаушыларды белсенді қатысуға шақыратын арнайы микроклимат жасау білу қабілетінен байланысты.
Тақырыптық талқылау. Дискуссиялық оқыту әдістерін қолдану слайдтармен, үлестірме материалдармен,тыңдаушылардың назарын зерттелетін мәселелер бойынша әр түрлі көзқарастарға бағытталған мақаларды қолданумен қатар жүргізк керек.
Оқытудың талқылау әдістерінің ұйымдастырушылық және уақыттық шектеулері: бір сабақтың шектеулі уақыты,дәрістер мен практикалық сабақтардың тақырыптарының сәйкес болу қажеттілігі,талқылауға арналған қосымша оқу материалдарының болуы.
Пікірталас әдістерін қолданудың тиімділігі студенттердің ой-өрісін кеңейтіп, олардың құндылықтар жүйесін құрып қана қоймай, сонымен бірге олар жауап бере алатын бостандық шекарасын белгілей ала білуден тұрады.
Кейс-технологиялар.Кейс-технологиян ы қолдану нақты жағдайларды модельдеу немесе талдау (талдау) арқылы оқытуды көздейді. Американдық мектеп аясында кейс технологиясын қолданудың мақсаты - ең жақсы шешімді табу болып табылады.Еуропалық мектеп, керісінше, мәселенің көп вариациялық шешімін қабылдайды. Сонымен қатар, американдық мектеп кейстері 30-35 беттік, оның ішінде 8-10 беттік иллюстрациялық материалдар ұсынылады,ал еуропалық модель көлемі шамамен 10-12 бетті құрайды.
Кейс-технологияны келесі мақсаттарда қолдану ұсынылады:
oo талдау және сыни ойлау дағдыларын дамыту;
oo нақты мысалдар бойынша басқарушылық шешімдер қабылдау теориясын зерттеу;
oo проблемалық жағдайларда басқарушылық шешімдерді әзірлеудің типтік схемаларын әзірлеу;
oo шығармашылық ойлауды дамыту;
oo топпен жұмыс істеу дағдыларын дамыту.
Бұл әдіс тыңдаушылардың жоғары белсенділік дәрежесімен сипатталады., қалыптасып жатқан құзыреттіліктерді бақылау және ағымдағы бағалау мүмкіндіктерін ұсынады.
Кейстерді әзірлеу кезінде бірқатар ұсыныстар ескерілуі керек:
oo Құрудың нақты көрсетілген мақсатына сәйкестігі;
oo белгілі бір күрделілік деңгейінің болуы;
oo өмірдің әртүрлі аспектілеріндегі типтік жағдайды иллюстрациялау;
oo пікірталас тудыру;
oo бірнеше балама шешімдерді таңдау мүмкіндігі;
oo проблеманы ұсынудың жалпы өзегін сақтау.
Істің күрделілігі мен көлеміне байланысты бұл әдіс әр түрлі ұйымдастырушылық және уақыттық шеңберлерде сәтті қолданыла алады.
Әлеуметтік-экономикалық объект немесе кәсіби қызметтің кез-келген түріне негізделген имитациялық модельге жататын іскерлік ойын , ең тиімді, сонымен бірге ұйымдастыру және қолданылуы ең қиын оқыту әдісі болып саналады.
Іскери ойындарды келесі мақсаттарда пайдалану ұсынылады:
oo · талдау және сыни ойлау дағдыларын дамыту;
oo · кәсіби қарым-қатынас дағдыларын дамыту;
oo қабылданған шешімдердің салдары үшін жауапкершілік сезімін дамыту;
oo ·проблемалық жағдайларда басқарушылық шешімдерді әзірлеудің типтік схемаларын әзірлеу;
oo · шығармашылық ойлауды дамыту;
oo · топпен жұмыс істеу дағдыларын дамыту
Бұл әдіс жоғары белсенділік дәрежесімен және оқу тобындағы интерактивтілікпен сипатталады, сондықтан топтық жұмысты ұйымдастырудың ерекше тәсілдерін талап етеді.
1.3. Оқытудың бедсенді оқыту әдістерін қолданудың тиімділігі
Мұғалім педагогикалық міндеттерді шешу және оқытуда стереотиптерді жоюға, өзінің тұлғалық және кәсіби қасиеттерін жетілдіруге ұмтылуы тиіс. Ол үшін он-лайн және оф-лайн режимдерінде әріптестерімен белсенді қарымқатынас және тәжірибе алмасу, талқылау және ынтымақтастық орнатуда, ортақ проблемалар мен инновацияларды енгізуде мұғалімдердің кәсіби желілік қауымдастығын пайдалану ұсынылады. Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың Ұстаз үздіксіз ізденгенде ғана, шәкірт жанына нұр құя алады, -- деген сөзі ізденімпаз, жаңашыл ұстаздарға арналғандай. Мектеп жұмысы мен оқушылардың жетістіктерін көрсетуде маңызды рөл атқаратын ұстаз. Мұғалімнің шығармашылық белсенділігі ең алдымен өзінің өткізген сабағынан, іс-әрекеттерінен көрініс табады. Әрине алға жылжу үшін, алған мәліметтер мен істеген жұмыстарды саралап, қорытындылап, бағалау керек.
Әр сабақта әдістерді түрлендіру арқылы оқушылардың қызығушылықтары арта түседі. Өз сабақтарымда үнемі Өрмекшінің торы ойынын, Қапшықтағы фасоль, Шынжыр, Сыдырма, Стикердегі 10 сұрақ, Джигсо, Ыстық орындық, Бес саусақ әдістерін қолдану барысында оқушылардың оқуға, өз білімдерін саралауға, талдауға қызығушылықтары артады.
Өрмекшінің торы немесе Шырмауық - дәстүрден тыс әдістердің бірі. Оқушылардың тақырыпты қай деңгейде меңгергендігі не болмаса үйге берілген тапсырманы сұрау үшін сыныптағы оқушылар түгелдей шеңбер болып тұрады. Мұғалім қолына бір бума тоқыма жібін алады. Жіптің ұшын қолына ұстап, үй тапсырмасынан бір анықтама немесе ереже айтқан оқушының қолына жіпті бір рет орайды. Келесі жауап берген оқушы да жіптен ұстайды. Осылайша жауап берген әр оқушы қолына жіпті бір рет орай береді. Мұғалімнің қолындағы жіп азайған сайын, шеңбер болып тұрған оқушылардың қолындағы жіп те өрмекші торы секілді шиеленісе береді. Белгіленген мерзімнен кейін әр оқушының қолындағы жіп орауын санау арқылы ол оқушының тақырыпты қаншалықты меңгергендігін білеміз. Бұл әдісті сабақтың басында үй жұмысын сұрағанда немесе бекіту бөлімінде пайдаланған тиімді. Мысалы химиясабағында Адам ағзасының химиялық құрамы тақырыбын өткен кезде:адам ағзасында болатын химиялық элементтер,олар ненің құрамында болады?,олар жетіспесе адам қандай ауруларға душар болады? деген сауалдарды қою арқылы оқушының қаншалықты бүгінгі сабақты меңгергенін білуге мүмкіндік бар.
Фишбоун әдісінің тиімділігі берілген мәлімет бойынша өздері сұрақ қойып, жауабын топтық жұмыста талқылауға, ой қорытуға белгілі бір қорытындыға келуге жетелейді. Қолданылуы: Жар қағазға балықтың қаңқасы суретін салып, басына тақырып жазылады. Денесінің жоғарғы жағындағы сызбаларға сұрақтарын, төменгі жағынағы сызбаларға жауабы жазылады. Балық қабырғасының саны жетіден кем болмауы керек, түйінді ой құйрығына жазылады. Қосымша сұрақ туындайтын болса үстінгі және астынғы қабыршақтарға жазады.
Бес саусақ әдісі. Мақсаты: Баланың бір-біріне бес саусақтай бірігуіне ықпал ету
Бас бармақ - басты мәселе
Балалы үйрек - бірлесу
Ортан терек - ойлану
Шылдыр шүмек - шынайылық
Кішкентай бөбек - көңіл-күй ахуалы
Балалар параққа алақандарын қойып, оны жиегімен қаламмен айналдырып өтеді. Осыдан соң олар сабақ туралы мынандай сұрақтарға жауап беріп, салынған саусақтарына жазады:
1. Бас бармақ - басты мәселе. Бүгінгі сабақта ең құнды мәселе не болды?
2. Балалы үйрек - бірлесу. Қалай жұмыс жасадым, кімге көмек бердім, кімді риза жасадым?
3. Ортан терек - ойлану. Мен бүгін білім мен тәжірибе алдым?
4. Шылдыр шүмек - шынайылық. Сабақ маған ұнады ма? Неліктен?
5. Кішкентай бөбек - көңіл-күй ахуалы.
Мен сабақта өзімді қалайша сезіндім?
Бұл әдісті сабақтың қорытынды бөлімінде кері байланыс жүргізгенде тиімді. Өйткені бүгінгі жасаған жұмысына талдау жүргізеді. Келесі жолы қандай өзгеріс енгіземін деп ойланады.
Сабақ барысында аталған әдіс-тәсілдерді пайдалану оқушының бойында өз- өзіне сенімділік ұялатады, өзге балаға қарап бой түзеуге ұмтылады, өзін-өзі бағалауы жоғарылайды,өзгені үйрете отырып, өзі көп нәрсені үйренеді, көшбасшылық қабілеттері қалыптасады.
Қазіргі заман талабына сай өсіп келе жатқан жеткіншек технологияларды кеңінен пайдалануға бейім екені баршамызға аян. Сондықтан оқушы қызығушылығын сабақтың тиімділігін арттыру үшін және жалпы болашақ қоғамға бейім құзыретті өкілдерді тәрбиелеу үшін түрлі әдіс-тәсілдерді қолданғанымыз жөн. Сұранысқа сәйкес ұсыныс болуы тиіс дегендей, заманның сұранысына қарай, талабына сай мұғалімдер де жұмыстануы тиіс.
1. Оқытудың белсенді оқыту әдістерін қолдану арқылы оқушыларды ынталандыру.
Оқытудың белсенді оқыту әдістер деген не? Оның тиімділігі қандай?
Ең бірінші оқытудың белсенді оқыту әдістерін пайдалану арқылы оқушының Райан мен Деки (2009ж) анықтаған Ішкі уәж (мотивация) деп аталатын қасиетін оятуға мүмкіндік аламыз. Осы арқылы оқушылар өзін-өзі ынталандыра алады және қызығушылық пайда болады. Ішкі уәж оқушының жаман баға алып қалмау,жазалауға ұшырамау үшін түрткі болып табылатын сыртқы ынтадан айырмашылығы осы. Ғалымдардың зерттеулері нәтижелі оқу үшін оқушының бойындағы ішкі уәж мәні оқушының интеллект мәнінен жоғары болғанын көрсеткен екен. Орта деңгейлі қабілеті бар оқушыда жоғары деңгейде ішкі уәж болғанда ол жоғары көрсеткіштерге қол жеткізе алады. Егер жағдай керісінше болса, оқушының ішкі уәжінсіз оның туа біткен жоғары қабілеті ешбір жаөсы нәтиже бермейді.
Біз балаға қалай оқу керектігін үйретеміз. Қоғамда болып жатқан күрделі өзгерістер қазіргі мектеп алдына жаңа мақсаттар қояды. Оқытушылар баланың бойында кез-келген жағдайға тез бейімделе алу,күрделі сұрақтарға иекмділікпен шығармашылық таныту арқылы шешім таба алу, әртүрлі адамдар мен тіл табыса алу сияқты дағдыларды дамыту қажет. Біз үлкендердің өзіне ұзақ уақыт, бірқалыпты ырғақпен оқылатын дәріс қалай қабылданатынын есімізге түсірейікші.Оқушыларымыз осындай сезімнен арылу үшін сабағымызды басынан бастап оқушыны белсендіруден бастаудан жөн.
Сабақты қалай бастауға болады? Егер кез келген баланың ынтамен орындайтын іс-әрекет түрі ойын болатын болса, жақсы нәтижеге жету үшін баланың іс-әрекетін білім мен тәрбие үдерісімен ұштастыруымыз керек. Сабақтың басынан бастап сыныптағы әр іс-әрекетімізді ойын түрінде ұйымдастырсақ, әрбір бала өз мүмкіндігін көрсете алатын еркін орта қалыптасады.
Сонымен оқытудың белсенді оқыту әдістері деген не?
Оқытудың белсенді оқыту әдістері- бұл әдіс оқушының танымдық, практикалық іс-әрекет белсенділігін арттыратын, негізінен оқушы мен оқушының арасындағы белгілі бір мәселені шешуге бағытталған диолог болып табылады. Бұл әдісті қолдану оқытушыдан оқушының жас ерекшелігін, әр оқушының топта жұмыс жасай алу ерекшелігін білу сияқты психологиялық және методологиялық білімнің болуын талап етеді.
2. Жаңа заман - жаңа сұраныс - жаңа технологиялар. Педагогикалық дамуды қамтамасыз ету үшін кәсібилікті түсіндірудің нақты тәсілі талап етілді. Осы тәсілдің шеңберінде қоғамдастықтың басты бөлігі - мұғалім дамыту жұмысының көшбасшысы. Білім беру үрдісі сияқты, көшбасшылық та ұстаз бойындағы қабілеттердің, қасиеттердің, құндылықтардың, біліктіліктің дамуына әкеледі.
Бұндай жетістікке жету үшін ұстаз жан-жақты ізденуді, шығармашылық жұмыстармен айналысуды, кәсіби шеберлігін әрқашан шыңдауды, сыни тұрғысынан ойлауды жетілдіре түсуді қажет етеді. Қазіргі таңда өзін білікті маман ретінде көргісі келетін әр ұстаз жаңа бағытта біліктіліктерін арттыруға асығып, өздерінің біліктіліктерін арттыруда.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев қазіргі заманғы оқушылардың ұлттық білімінің алдына жоғары міндет қойды. Қазіргі білім Қазақстан мектептерінің түлектері шетелде білімін жалғастыра алатындай жоғары сапалы, бәсекеге қабілетті болуы керек. Елбасының Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына Жолдауында Оқу бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және ақпаратты өз бетінше іздеу дағдыларын дамытуға бағыттау қажет - делінген [1].
Еліміздің ертеңі - бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздардың қолында. Көп жылдар бойы жалпы білім беретін орта мектептің оқыту және тәрбие жұмысын зерттеу арқылы жетілдіру, жаңғырту мақсатында бірнеше мұғалімдер мен ғалымдар эксперимент жүргізіп, тұтас педагогикалық процесті жоғары ғылыми-әдістемелік деңгейде ұйымдастыруды қажет деп тапты. Өйткені, олар ескі дәстүр бойынша оқытудың әдеттегі әдістерін, принциптерін қолданып, жастарға білім және тәрбие беру ісі қазіргі заманның талаптарын қанағаттандырмайды деп қорытынды жасады. Жаңашыл-экспериментшіл мұғалімдердің әрқайсысы өз сыныптары мен мектептерінде жеке-жеке, керек десе бірін-бірі білмей 25 жылдай эксперимент жұмысын жүргізген. Бұған қарамастан олардың жұмыстарының қорытындысы бірдей нәтиже берген [2].
Белсенді оқыту мұғалімді пассивті тыңдаудан гөрі оқушылардан көбірек қатысуды талап ететін оқыту мен оқытудың бірқатар тәсілдерін қамтиды. Бұл тәсілдер оқытудың алдын-ала емес, іс-әрекетте көбірек болатындығы туралы идеяны көрсетеді.
Оқытудың белсенді әдістері - бұл оқу материалын игеру процесінде оқушылардың ақыл-ой және практикалық іс-әрекетінің белсенділігі мен алуан түрлілігін қамтамасыз ететін әдістер жүйесі.
Оқытудың белсенді әдістері сабақты бастау, мақсаттарды, үміттерді, алаңдаушылықтарды анықтау, оқу материалын ұсыну, өзіндік жұмысты ұйымдастыру, релаксация және қорытындылау әдістеріне бөлінеді. Осы әдістердің әрқайсысы сабақтың белгілі бір кезеңінің нақты мәселелерін тиімді шешуге мүмкіндік береді.
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалдарын игеру үдерісінде оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекеті үдерісінде өз бетінше білімдер мен біліктерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесі. Оқыту әдістері оқу тәрбие үдерісінде үйретуші, дамытушы, тәрбиелеуші, ынталандырушы және бақылау түзетушілік қызметтерді атқарады [3].
Әдістердің әрбір негізгі тобы өз ішінде бірнеше топтарға жіктелуі мүмкін. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мен аталған үдерістің өзі оқу материалын, жаңа ақпаратты беру, қабылдау, ұғу, есте сақтау және алынған білім мен ақпаратты практика жүзінде қолдана білуге негізделгендіктен оқыту әдістерінің бірінші тобына ақпаратты есту, сөзбен жеткізетін сөздік әдістерін оқу материалын көру арқылы берілетін көрнекілік әдістерін (иллюстрация, демонстрация), оқу ақпаратын тактильді, кинестетикалық түрде жеткізетін практикалық әдістерін (жаттығу, зертханалық тәжірибе, еңбек әрекеті) жатқызуға болады. Білімдену процесінің табысты болуы көбінесе қолданылатын оқу әдістеріне тәуелді. Оқу әдісі - білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқушының бірлікті іс-әрекеттік қимыл тәсілдері. Оқу мақсаты жолындағы ұстаздың оқыту жұмысы мен шәкірттің оқып үйрену әрекеттерінің өзара байланыстылығы осы оқу әдісінен көрінеді.
Химия пәні мұғалімінің негізгі мақсаттарының бірі - оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру. Бұл мақсатқа жету үшін, ғылыми фактілермен, құбылыстармен заңдармен ғана таныстырып қоймай, химия ғылымының дамуындағы қозғаушы күштердің ғылыми зерттеулерінің себептері мен өзгерістері туралы, ғылыми танымдық әдістері жайлы да түсініктер беру қажет. Кейбір тақырыптарды өткен кезде оларды тарихи деректер тізбегі түрінде қарастырса оқушыларға осы тақырыпты түсінуге көп көмегін тигізеді, әрі қызықты болады. Сондай тақырыптардың бірі Атомның құрылысы [4].
Атомның құрылысы тарауы бойынша мектепте оқытылатын оқу материалының көлемі жыл сайын артып көбейіп келеді. Бұл жағдай оқу материалдарын қысқа уақыт ішінде баяндауды қажет етеді. Сондықтан сабақта ол материалдардың ең негізгілері ғана оқушыларға түсінікті етіп баяндалуы тиіс. Атомдық және ядролық құбылыстардың барлығына егжей-тегжейлі тоқтала беруге мүмкіндік болмайтындығын мұғалім ескеру керек. Сондай-ақ, бұл тарау бойынша оқу материалдарын оқушылардың тыңғылықты меңгеруі химиямен пәнаралық байланыстың жүйелі жүргізілуіне және химия мен физикада бұрынғы өтілген тақырыптарды олардың дұрыс түсінгендігін, өтілген материалдардың жаңа сабақпен тығыз тікелей байланысты екендігін әрқашан ескеру қажет.
Ядродағы физикалық құбылыстарды оқушыларға түсіндірудің бір қиыншылығы олар көзге көрінбейтін, қолмен сезінуге болмайтын құбылыстар. Оларды эксперименттік тұрғыда сабақта түсіндіруге де қажетті демонстрациялық немесе зертханалық құралдардың жоқтың қасы және оны жасау да оңай емес. Бұл жағдай ескеріліп, мектеп үшін атомның құрылысы туралы бірқатар кинофильмдер мен диафильмдер (атом құрылысы, заттың сыры, ядролық энергияны бейбіт мақсатқа пайдалану және т.б.) жасалынған. Оларды дер кезінде тауып, сабақта тиімді пайдалана білу мұғалімнің оқытушылық басты парызы.
Осы тарау бойынша әртүрлі сыныптан тыс және мектептен тыс оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізуге болады.
а) Атомның құрылысын зерттеуші ғалымдардың өмірбаяны мен еңбектерін, ядролық энергияны әртүрлі салада бейбітшілік мақсатта пайдалану жолдарын оқып-үйрену жайлы оқушылардың химиялық үйірме жұмыстарын ұйымдастырған пайдалы.
ә) Атом мен ядроның құпия сырлары, Ядролық энергияның алынуы мен практикада қолданылуы сияқты тақырыптарға химиялық кештер өткізудің білімдік-тәрбиелік маңызы зор.
б) Атом энергиясын бейбітшілік мақсатта пайдалану, Ядролық зерттеулер туралы біріккен институт, Атом мұз жарғыш кеме сияқты кинофильмдерді демонстрациялап, оқушыларға киноэкскурсия өткізу өте тиімді.
Қазақстан атом бомбасының (Семей) сынақ полигоны, әртүрлі қару-жарақтарды сынау аймағы (Азғыр, Нарын), ғарыш (Байқоңыр) аймағы болғандықтан, бұл тараудың соңында атом ядросының қатер-қасиеті, радиация зардаптары, ядролық экология мәселелері нақты мысалдар негізінде түсіндірілуі тиіс. Ондай материалдар оқулыққа ендірілмегендіктен, оларды мұғалім басқа арнаулы әдебиеттер мен жаңа ақпарат бұлақтарынан іздеп тауып, орнымен ұтымды пайдалана білуі керек. Республикадағы қалыпты экологиялық хал-ахуалды сақтай білу болашақ ұрпақтардың абзал міндеті деп түсіндірген жөн [5].
Сабаққа дайындық. Тақырыпты мұғалімнің талабы бойынша оқушылар алдын ала дайындап, бір ғалымның атынан сөйлейді.
Сабақтың тақырыбы: Атомның құрылысы.
Мақсаты: 1. Атомның құрылысын білу, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, пәнге қызығушылығын арттыру, ой-өрісін кеңейту.
2. Танымдық қабілетін және белсенділігін дамыту.
3. Ғылымға деген қызығушылыққа тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Резерфорд тәжірибесінің схемасы, тақырыптың конспектісі, ғылым жайлы нақыл сөздер, ғалымдардың суреттері.
Сабақтың барысы: Мұғалімнің кіріспе сөзі. Біздің мақсатымыз - Демокриттен бастап бүгінгі күнге дейінгі атомның құрылысы мен қасиеттері жайлы ғылыми түсініктерге тарихи шолу жасау. Ғалымдар бұған 2500 жыл жұмсаған. Ал, бізге мұны екі сабақта ғана қайталап шығу керек. Оқушылар атом құрылысын 8-сынып білімдері бойынша еске түсіреді. Сабақ бойында тақырыптың конспектісін мұқият қарап отыру керек.
Бастаушы: Грек ғалымы Демокрит осыдан 2500 жыл бұрын зат атомнан ары қарай бөлінбейді,- деген. Ал, қазір бұлай емес екендігі бәрімізге белгілі. Енді ғалымдарға сөз берейік.
1-хабарлама. Демокрит.
Бәріне бастама болған не, соны іздесең, көп нәрсені білесің - деп жазған екен К.Прутков. Мынадай аңыз болған. Бірде Демокрит қолында алма, теңіз жағасында таста отырып, былай ой толғапты. Қазір мен мына алманы екіге бөлсем, жарты алма қалады. Оны тағы екіге бөлсем төрт жарты алманың қалады және т.с.с. Бұл шексіз бола ма? Содан Демокрит мынадай қорытындыға келеді. Осыдан 2000 жыл бұрын жазылған өзінің Кіші диакосмос деген кітабында Ия, бұл бөліндінің шегі бар, оны атом (бөлінбейді) деп атады. Бүкіл әлемнің бастамасы - атом және бос кеңістік деп түсінген. Әлем шамасы жағынан да, саны жағынан да өте көп атомдардан тұрады. Олар үнемі қозғалыста және айналыста болғандықтан, нәтижесінде олардан күрделі: от, су, ауа, жер құралады.
2-хабарлама. Джон Дальтон
Эпикур, Лукреции Кар, Исаак Ньютон, М.В.Ломоносов және т.б. барлық заттардың атомдардан құралатынын айтқан. Ендеше атомның денелер сияқты өлшемі, массасы болатыны түсінікті. Сондықтан, мен, Манчестер қаласының математика, химия және физика пәндерінің мұғалімі Джон Дальтон осыны өз сараптамаларымның негізі етіп алдым. 1804 жылы мен әр заттың бір типті ғана атомдардан тұратынын яғни, химиялық элементтердің болатыны жайлы тұжырымдама жасадым.
Бастаушы: Қазіргі кезде 105 тен астам атомдар немесе элементтер белгілі.
3-хабарлама. Иозеф Лошмидт
Мен, Вена университетінің физика пәнінің мұғалімі Иозеф Лошмидт 1865 жылы барлық атомдардың өлшемдері жуықтап алғанда бірдей және оның 10-10 м екенін және сутегі атомының массасының 10-24 г-ға тең екенін таптым.
4-хабарлама. Исаак Ньютон
Мен, ағылшын физигі И.Ньютон 1666 жылы призманың көмегімен ақ жарықтың жеті түске яғни, спектрге жіктелетінін аштым. Осының нәтижесінде, менің отандасым Томос Юнг спектрдің әрбір түсіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
"Еліміздің ертеңі- бүгінгі жас ұрпақтың қолында,
ал жас ұрпақтың тағдыры- ұстаздардың қолында."
Н.Ә.Назарбаев
Көп жылдар бойы жалпы білім беретін орта мектептің оқыту және тәрбие жұмысын зерттеу арқылы жетілдіру, жаңғырту мақсатында бірнеше мұғалімдер мен ғалымдар эксперимент жүргізіп, тұтас педагогикалық процесті жоғары ғылыми-әдістемелік деңгейде ұйымдастыруды қажет деп тапты. Өйткені, олар ескі дәстүр бойынша оқытудың әдеттегі әдістерін, принциптерін қолданып, жастарға білім және тәрбие беру ісі қазіргі заманның талаптарын қанағаттандырмайды деп қорытынды жасады. Жаңашыл-экспериментшіл мұғалімдердің әрқайсысы өз сыныптары мен мектептерінде жеке-жеке, керек десе бірін-бірі білмей 25 жылдай эксперимент жұмысын жүргізген. Бұған қарамастан олардың жұмыстарының қорытындысы бірдей нәтиже берген.
Экспериментшіл мұғалімдер зерттеу жұмыстарын аяқтағаннан кейін бір-бірімен кездесуді, пікірлесуді, тәжірибе нәтижесін ортаға салып, талқылауды ойластырып жаңа педагогикалық шешімдер қабылдауды қажет деп тапты. Бұл пікірлердің мазмұны Учительская газета беттерінде жарияланды. Осы газеттің шақыруы бойынша экспериментшіл мұғалімдер үш жылдың ішінде төрт рет кездесті. Бірінші кездесуінде (18-қазан, 1986 ж.) Ынтымақтастық педагогика, екінші кездесуінде (17-қазан, 1987 ж.) Тұлғаны демократияландыру, үшінші кездесуінде (19-наурыз, 1988 ж.) Жаңарту әдістемесі және төртінші кездесуінде (18-қазан, 1988 ж.) Жаңа мектепке кіреміз тақырыптары бойынша эксперимент жұмыстарының нәтижесіне сүйеніп, білім және тәрбие саласында көптеген жаңа үздемелі педагогикалық пікірлер ұсынды. Бұл пікірлердің біразын атап өткен жөн. Мысалы: балалар, мұғалімдер және ата-аналар арасындағы ынтымақтастық, ұжымдық шығармашылық тәрбие, орындаушылық және шығармашылық қабілеттер, балаларды дербес және ұжымдық өзін-өзі талдау.
Осындай мақсатқа бағытталған педагогикалық идеялардың іске асырылуының нәтижесінде мектеп өмірінде тек қана мұғалімдер емес,әсіресе оқушы жайлы көп өзгерістер байқалады.
Оқудың нәтижесі ынталылық пен қабілеттердің көбейтіндісіне тең. Егер ынталық нөлге тең болса, онда барлық көбейтінді де нөлге айналады. Ал экспериментшіл мұғалімдердің бұл анықтамасы оқыту процесін жаңғыртуды қажет етеді. Олай болса бұрынғы педагогикадан айырмашылығы бар жаңа педагогика керек, оны ынтымақтастық педагогика деп атауға болады деген біркелкі көзқарастарға келген екен олар. Мұңдай педагогика балаларды ынтымақтастыққа, оқу еңбегіне жетектейді, табысқа жету үшін оларға сенімділік туғызады, артта қалмаудың жолы іздестіреді.
Адамгершілік және ынтымақтастық бала өмірінде үлкен орын алады. Сондықтан мұғалім ең алдымен баланың дамуы, келешегі жайлы қамқорлық жасайды. Өйткені олардың өмірге бейімделуі, өмір тәрбиесіне үйренуі мектептен басталады. Міне, осы тұрғыдан қарасақ, ынтымақтастық педагогикасы - құлық педагогикасы - даму педагогикасы. Іс жүзінде бұлардың үшеуінде бір текті құбылыс: мұғалім мен тәрбиешілердің әрекет ету тәсілдері, олардың балалармен қарым-қатынасы, істегі ынтымақтастығы .
Әрбір педагогикалық әсер, әрібір шешім, әрбір әрекет балалардың даму барысында тексеріліп отыруы қажет. Ал дамудың бірқалыпты немесе оның қалысуы әрбір мұғалімге мәлім.
Елімізде қазіргі кезеңде білім берудің жаңа ұлттық жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағытталған жұмыстар іске асырылуда. Бұл оқытутеориясы мен оқу - тәрбие үрдісіндегі жаңашылдыққа байланысты болып отыр:білім беру парадигмасын өзгергтіп, білім берудің мазмұны жаңартылып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым -- қатынас пайда болды.
Білім беру сласы қызметкерлерінің алдында қойылып отырған басты міндеттердің бірі-оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеріп, заман талабына сай қолдана білу.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін менгеруі маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге Дайындау аспектісінің бірі және тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс-әрекеттің нәтижесі болып табылады. Жаңа педагогикалық технологиялар - бұл білімнің басында мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамасымен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда іс-әрекет оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.
Оқытудың жаңа технологияларының принциптері - оқытудың ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.
Диплом жұмысының өзектілігі .Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі. Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған заманында оқытудың жаңа технологиялық әдістерін пайдалану арқылы оқушылардың білім деңгейін заман талабына сай арттырады. Осындай әдістердің бірі-конструкциялық технология арқылы оқыту әдісі. Конструкциялық технология нәтижесінде қатысушылар тірек-сызбалар, көрнекілік, көмек-нұсқаулар арқылы ұжым болып бір-бірімен байланыса отырып, мәселелерді шешеді.
Диплом жұмысының мақсаты: Орта мектептің химия курсын оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді қолданып, оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру және оқушылардың пәнге деген белсенділігін арттыру.
Диплом жұмысының міндеттері:
Химияны оқытуда интербелсенді әдіс-тәсілдерді енгізу және оқушылардың білімі мен біліктілігін қалыптастыру;
Интербелсенді әдіс-тәсілдерді пайдаланып, оқушылардың танымдыққызығушылығын және білім сапасын арттыру;
Интербелсенді әдіс-тәсілдің дәстүрлі білім беруге қарағанда оқушыларда алған білімді жүйелеу;
Интербелсенді әдіс-тәсілдерді пайдаланғанда мұғалімнің уақытын үдемдеу және химияны оқытуда тиімді пайдалану.
Зерттеу объектісі: Оқушылардың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыруда қолданылатын химиялық және биологиялық түсініктер мен ұғымдар.
Зерттеудің ғылыми әдістері, экспериментті жүргізу жолдары, орындалу кезеңдері:
Зерттеу мәселесі бойынша философиялық, педагогикалық, психологиялық, ғылыми және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасау; оқыту процесін бақылау; алдыңғы қатарлы үлгілі ұстаздардың озат іс-тәжірибелерін жинақтау, талдау, салыстыру, қорыту; педагогикалық эксперимент жүргізу және оның нәтижесін сұрыптау; диагностика жасау әдістері қолданылды.
Білім туралы заң, Қазақстан-2030 стратегиясы, бүгінгі білім мен тәрбие берудің өзекті мәселелері, озық технологиялық тәжірибелер негіз болып, педагогикалық, психологиялық, ғылыми - әдістемелік әдебиеттерге шолу жасалынды.
Бірінші кезеңде, зерттеу проблемасы бойынша психологиялық, педагогикалық, философиялық және ғылыми - әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынып, ғылыми аппарат айқындалды.
Екінші кезеңде, жинақталған теориялық және деректі материалдарға жүйелі талдау беріліп, басқа да ғылымдар салаларында жарық көрген еңбектерді зерттеп, талдау жұмысы жалғастырылды.
Үшінші кезеңде, эксперименттік - тәжірибе жұмыстарының нәтижелері жүйелі талқыланып, тұтас педагогикалық үрдісте байқаудан өтіп, ой елегінен өткізілді және әдістемелік ұсыныстар жасалынды.
Ғылыми жаңалығы:
1. Оқушылардың дүниетанымын кеңейтуде химия сабақтарының атқаратын қызметі, көлемі, мазмұны және жүйесі теориялық түрде негізделді.
2. Биология пәнінің оқушылардың дүниетанымын дамытудағы және шығармашылық мүмкіндіктерін арттырудағы ролі айқындалды.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, 2 тараудан және қорытынды бөлімінен, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. ОҚЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕРІНЕ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМАСЫ
1.1 Белсенді оқыту әдістеріне сипаттама
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалдарын игеру үдерісінде оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекеті үдерісінде өз бетінше білімдер мен біліктерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесі. Оқыту әдістері оқу тәрбие үдерісінде үйретуші, дамытушы, тәрбиелеуші, ынталадырушы және бақылау тұзетушілік қызметтерді атқарады. Әдістердің әрбір негізгі тобы өз ішінде бірнеше топтарға жіктелуі мүмкін. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мен аталған үдерістің өзі оқу материалын, жаңа ақпаратты беру, қабылдау, ұғу, есте сақтау және алынған білім мен ақпаратты практика жүзінде өолдана білуге негізделгендіктен оқыту әдістерінің бірінші тобына ақпаратты есту, сөзбен жеткізетін сөздік әдістерін оқу материалын көру арқылы беретін көрнекілік әдістерін (иллюстрация, демонстрация), оқу ақпаратын тактильді, кинестетикалық түрде жеткізетін практикалық әдістерін (жаттығу, зертханалық тәжірибе, еңбек ірекеті) жатқызуға болады. Білімдену процессінің табысты болуы көбіне қолданылатын оқу әдістеріне тәуелді. Оқу әдісі- білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқушының бірлікті іс-әрекеттік қимыл тәсілдері. Оқу мақсаты жолындағы ұстаздың оқыту жұмысын мен шәкірттің оқып үйрену әрекеттерінің өзара байланыстылығы және анайылығы осы оқу әдісінен көрінеді.
1.2 Оқытудың белсенді оқыту әдістері және оның ерекшеліктері
Белсенді оқыту- қазіргі педогогикалық ізденістерді негізгі ірі бағыттарының бірі болып табылады. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекетін белсендету әдістерін іздестіру мәселесі әртүрлі уақытта әртүрлі авторлар мен өте жиі өойылып отырады.
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалын меңгеру үдерісіндегі оқушылардың танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері. В.Я.Ляодистің берген анықтамасы бойынша: Оқытудың белсенді әдіс-тәсілдері деп бірлескен және жеке оқу іс-әрекеті жағдайында әлеуметтік құнды нәтижелер жетістіктерімен байланысқан оқытуды құнды шығармашылықпен ұйымдастыратын әдістер деп түсінуге болады. Белсенді оқыту әдістерінің жіктемесі:
oo Жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік дағдыны қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, әскерлік ойындар,кәсіатік жағдаятты талдау,тренинг;
oo Білім іскерлік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық есептер, жағдаяттар,дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл,оқу пікірталасы, кейс стади, өзіндік жұмыс.
Оқудың белсенді оқыту әдістері белгілі оқу (дидактика) құрал-жабдықтарымен іске асырылады. Оқу құрал-жабдықтары- білім алу, ептіліктер қалыптастыру көздері. Оқыту құрал-жабдықтары түсінігі кең және тар мағынада қолданылады. Тар мағынада бұл түсінік оқыту және көрнекі құралдары, көрсетпе жабдықтар, техникалық саймандар және т.б. байланысты. Ал кең мағынада оқу құрал-жабдықтары деп білім мақсатын іске асыруға жәрдемші жағдаяттардың бәрін түсінеміз, яғни оқыту әдісі, формасы, мазмұны, сонымен бірге оқудың арнайы бұйымдарының бәрі осы оқу жабдыөтарын құрайды.
Оқытудың белсенді әдістері (ОБӘ) - бұл білім алушылардың оқу процесіне жоғары деңгейде қосылуымен сипатталатын, олардың танымдық және шығармашылық белсенділігін арттыруға негізделген қызмет.
ОБӘ-нің айрықша ерекшеліктері:
Оқушының қалауына қарамастан белсенді болуға мәжбүр болған кезде оның ойлау қабілетін мақсатты түрде жандандыру;
оқушыларды тарту үшін айтарлықтай ұзақ уақыт
оқыту процесі, өйткені олардың белсенділігі қысқа мерзімді немесе эпизодтық болмауы керек, айтарлықтай тұрақты және ұзақ болуы керек (яғни, бүкіл сабақ барысында);
шешімдердің өзіндік шығармашылық дамуы, студенттердің мотивациясы мен эмоционалдылығын жоғарылату;
интерактивті сипаты (ағылш. interaction-өзара іс-қимыл), яғни тікелей және кері байланыс арқылы оқу қызметі субъектілерінің (білім алушылар мен оқытушылардың) өзара іс-қимылын шешу жолдары туралы еркін пікір алмасу.
ОБӘ теориясы мен практикасының дамуына елеулі үлес қосқан: М. М. Бирштейн, Т. П. Тимофеевский, Р. Ф. Жуков, И. Г. Абрамова, Ю. С. Арутюнов, Б. Н. Герасимов, В. Ф. Комаров, А. Л. Лифшиц, А. П. Панфилов, В. Я. Платов, Ю. М. Порховник, В. И. Рыбальский, А. М. Смолкин, И. М. Сыроежин,А. В. Хуторской және т.б.
80-жылы Ленинград инженерлік-экономикалық институтында (ЛИЭИ) өткізілген әлемдегі алғашқы іскерлік ойынның авторы,М. М. Бирштейннің бастамасымен, КСРО іскерлік ойындарының каталогтары шығарыла бастады және алғаш рет белсенді оқыту әдістерін және оларды қолдану салаларын жіктеуге әрекет жасалды.
Негіз ретінде ұсынылған ОБӘ жүйесіндегі жіктеу ерекшелігі-Имитациялық қызметтің болуы.
Имитациялық емес боә пайдалана отырып өткізілетін сабақтарға тән белгі зерттелетін процесс немесе қызмет моделінің болмауы.
Оқытуды жандандыру тікелей және кері байланыс арқылы оқытушылар мен білім алушылар арасында (тыңдаулар) жүзеге асырылады.
Модельдеу әдістерінің ерекшелігі - оларды бөлуде.Сабақтың түрлері бойынша негізгі белсенді оқыту әдістерін сипаттайық.
Еліктеу ойынына мыналар жатады: іскерлік ойын, рөлдік ойын,ойынды жобалау, ойын әрекеттері машина модельдері.
Іскери ойын (ІО) - туындаған мәселелерді зерттеу және шешу мақсатында әлеуметтік-экономикалық жүйелерді және шартты жағдайдағы адамдардың кәсіби қызметін басқару процестерін модельдеу.
Арнайы әдебиеттерді талдау қазіргі кезде бизнес ойыны тұжырымдамасын бір мағыналы және жалпыға бірдей түсіндіру уақыты әлі қалыптаспағандығын көрсетеді. Сондықтан бұл анықтама, біздің ойымызша жалпы, қысқа, және оның ішінде іскерлік ойынның ең маңызды сипаттамалары қамтылған қазіргі заманғы түсінік.
М.М.Бирштейн іскерлік ойын тұжырымдамасын анықтауға арналған түрлі тәсілдерді талдай отырып: Толық анықтама,сөзсіз, жасалады, іскерлік ойындар шеңберін белгілеу, оларды оқытудың басқа белсенді әдістерінен, мысалы, ситуациялық тапсырмалар әдісі, рөлдік ойын әдісі, тақырыптық пікірталастар, топтық консультациялар және мұғалімдермен және серіктестермен студенттердің диалогтық байланысының басқа нұсқаларын анықтауға көмектеседі деді.
М.М.Бирштейн іскер ойындар егжей-тегжейлі анықтамалар мен олардың бірқата рсипаттамаларын қамтуы керек де атап өтті.Ең алдымен,... іскерлік ойын - бұл шығармашылықты дамыту құралы ,кәсіби ойлау. Оның барысында адам нақты жағдайларды талдау және жаңа шешімдерді қабылдау қабілетіне ие болады
Іскери ойын өте нақты өндірістік жағдайларды, іс-әрекеттерді және қатынастарды имитациялайды.Оған қатысушылар ойын мақсатына емес, когнитивтік мақсатқа (дәлірек айтсақ, өзін-өзі тәрбиелеуге) басымдық беруі керек. Қатысушылардың ойын ережелерін сақтауы және кәсіби нормаларды ұстануы әрқайсысына берілген рөл шеңберінде жеке және бірлескен шешімдер қабылдаудың алғышарты болып табылады. Соңында, қатысушылар проблемалық жағдайларды бір-бірімен сөйлесу арқылы шешеді .
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, біз 10 міндетті белгілерін анықтаймыз:
oo · әлеуметтік-экономикалық басқару проблемаларының болуы
немесе әлеуметтік-психологиялық жүйе;
oo · бүкіл ойын құрамы үшін ортақ мақсаттардың болуы;
oo · әр түрлі рөлдердің болуы және оларға сәйкес айырмашылық
осы рөлдерге тағайындалған қатысушылардың мүдделері (қақтығыстары);
oo · жүйені толық ресімдеудің мүмкін еместігі, көптеген факторлардың ықтималдық сипатын ескере отырып, жағдайдағы белгісіздіктің болуы және соған сүйене отырып, ойын модельдеуінің болуы
oo қарастырылып отырған процестің модельдері;
oo · нақты немесе шартты уақыт факторының болуы;
oo уақыттың сәттері және жағдайдың өзгеруіне кейінгі, яғни шешімдер тізбегінің болуына әсер ету;
oo · ойын қызметінің нәтижелерін бағалау жүйесінің болуы;
oo · ойынға қатысушылардың әрқайсысының жетістікке жетуіне қосқан жеке үлесін объективті бағалайтын қатысушылар үшін мотивация жүйесінің болуы
oo жалпы мақсат, ұжым қызметінің жалпы нәтижесі;
oo · көп баламалы шешімдер;
oo · іскерлік ойынға қажетті минималды қажетті және жеткілікті құжаттық қолдау;
oo · басқарылатын эмоционалды стресстің болуы.
Ойынға қатысушылардың іс-әрекетін бағалауды мамандар қатаң немесе аралас әдісті қолдана отырып жасай алады. Бірінші әдіс ойыншылардың іс-әрекетін бағалауды іскерлік ойынның басшысы немесе сарапшылар тобы тәжірибе, ақыл-ой, интуиция негізінде беретіндігімен сипатталады. Қатаң бағалау әдісі формальды әрекеттермен сипатталады, негізінен есептеулер. Біріктірілген әдіс сарапшының үйлесімділігін қамтамасыз етеді және рәсімделеді.
Ойын модельдеуді дамыту барысында жаңа ойын сабақтары пайда болды. Оларды тиімді қолдану аясы өте кең: білім беру қызметінен бастап нақты іс-әрекеттегі басқару шешімдерін эксперименттік апробацияға дейін. Кәсіптік ойын жүргізудің негізгі мақсаты - ақиқатқа жақындатылған жағдайда шешім қабылдауға мүмкіндік беру.
Оқытудың белсенді әдістерінің түрін таңдау бойынша ұсыныстар
Сабақтың тиімділігі көбіне оқытудың әдістері мен құралдарының қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкестік деңгейімен анықталады. Білім беру процесінің кез-келген кезеңінде қолдануға болатын ОБӘ бірнеше түрлері бар. Бұл жағдайда әдістер біріктіріліп қана қоймай, бір-бірімен ажырамас байланыста бола алады.
Мұғалімнің оқыту әдісін таңдауы бірқатар аспектілермен анықталуы керек: перцептивті, гностикалық, логикалық, мотивациялық, бақылау, бағалау және т.б., сонымен қатар ұйымның кеңістіктік, уақыттық және технологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет. Әр түрлі оқу процесінің оқыту формалары, оның материалдық-техникалық талаптарымен сәйкес болуы керек.Сондықтан, оқытудың белсенді әдістерін таңдағанда, бірнеше өлшемдерді басшылыққа алу ұсынылады, атап айтқанда:
oo оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне, принциптеріне сәйкестігі;
oo зерттелген тақырыптың мазмұнына сәйкестігі;
oo тыңдаушылардың мүмкіндіктеріне сәйкестік: жас, психологиялық даму, білім мен тәрбие деңгейі және т.б.
oo оқытуға бөлінген шарттар мен уақыттың сақталуы;
oo Мұғалімнің мүмкіндіктеріне сәйкестігі: оның тәжірибесі, тілектері, кәсіби шеберлік деңгейі, жеке қасиеттері.
Әрине, ең үлкен нәтижеге жетү үшін, мұғалім алдына қоятын міндеттеріне сәйкес әр түрлі оқыту әдістерін,тапсырмаларды таңдауға жүйелік түрде жанасу керек.
Осы тапсырмаларды топтарға бөліп қарастырайық,
Тапсырмалардың бірінші тобы - аудиторияға оқу қажеттілігін жеткізу. Бұл мәселені шешу үшін, атап айтқанда,білімді кірісті бақылау (тестілеу) бағдарламаланған оқыту құралдары мен әдістерін қолдана отырып жүргізіледі. Сонымен бірге, тыңдаушы өз білімінің жеткіліксіздігіне көз жеткізуге мүмкіндік алады, ал оқытушы - өз бағдарламасын осы контингенттің білім деңгейіне сәйкес нақтылауға.
Тапсырмалардың екінші тобы білім беру материалдарын дұрыс ұсыну барысында туындайды, және бұл жерде пәнге қызығушылықты ояту, студенттер оқып жатқан материалдың практикалық құндылығына сендіру, олардың білімді шығармашылықпен қабылдауға және игеруге ықпал ететін оқу-танымдық (бұл жағдайда ақыл-ой) белсенділігін арттыру маңызды. Ол үшін әртүрлі техникалар мен әдістер қолданылады,мысалы проблемалық оқыту,case-study , ойын әдістері.
Үшінші топтың міндеттері - сұрақтарды жою, қате идеяларды анықтау, зерттелген материалды дұрыс түсіндіру және сол арқылы оның практикада дұрыс қолданылуынна жағдай тудыру. Ол үшін топтық консультациялар, бағдарламаланған консультациялар (бағдарламаланған оқыту әдістемесі мен әдістерін қолдана отырып) ұйымдастырылады.
Тапсырмалардың төртінші тобының мақсаты - алған білімдерін бекіту, оларды іс жүзінде қолдану дағдылары мен дағдыларын дамыту (жетілдіру). Мұнда ең үлкен әсерге нақты материалдарды (есептер, жоспарлар, нұсқаулар және т.б.) талдау, талқылау, нақты жағдайларды талдау, типтік мәселелерді шешу арқылы қол жеткізіледі
Оқу процесінің тапсырмаларының бесінші тобының міндеті алынған білім мен дағдыларды іс жүзінде қолдануға бағытталған қадамдар жасау, білім беру бағдарламасында көзделген құзыреттіліктің қалыптасу дәрежесін тексеру.Бұл үшін тиімді әдістер -мәселерді шешу, соңғы іскери ойындарды өткізу.
Аталған оқыту әдістерін жүйелі түрде таңдау олардың әрқайсысы, бір жағынан,оқу үдерісінде болатын белгілі бір мәселені шешуге мүмкіндік бересе, екінші жағынан ол басқа әдістерді толықтыруына негізделеді.
ОБӘ-нің нақты түрін таңдау үшін ,оны әзірлеу және қолдану процесінде туындайтын ұйымдастырушылық және мазмұндық қиындықтарын ескеру мүмкіндіктерін және сонымен қатар білім беру процесін жүзеге асырудың шарттарын қарастырамыз.
ОБӘ типін таңдауды негіздеу үшін біз олардың кейбір, атап айтқанда, солардың дамуы мен қолданылу ерекшеліктерін қарастырамыз,олар көбінесе экономика және басқару пәндерін оқытуда қолданылады.
Проблемалық дәріс. Әрине, дәріс кәсіптік оқытудың ежелгі әдістерінің бірі, сондықтан дәстүрлі болып саналады. Дәріс белгілі бір уақыт аралығында көптеген оқу материалдарын ұсынуға мүмкіндік береді, сонымен бірге көптеген идеяларды дамытып, барлық қажетті екпіндерді орналастырады. Алайда дәстүрлі дәрістің тыңдаушылары пассивті қатысушылар болып табылады, сондықтан лекторда олармен кері байланыс жетіспейді, бұл материалдың қабылдану дәрежесін бақылауға және қажетті түзетулер енгізуге мүмкіндік бермейді.
Қазіргі кезде мұғалімдер көбірек проблемалық дәріске жүгініп ,белгілі бір уақыт аралығында үлкен көлемде ақпарат беріп қана қоймай, жауап беруге мүмкіндік беретін қосымша сұрақтар қоюға, стандартты емес мәселені шешу, топтық пікірталас жүргізуге мүмкіндік алады.
Проблемалық дәріс көрнекі құралдарды (слайдтар, үлестірме материалдар) ұсынумен, практикалық жаттығулармен және сәйкес мақалаларды іріктеумен бірге жүруі керек. Сонымен қатар, проблемалық дәрістің материалын игеру көп жағдайда 3-С ережесінің орындалуына байланысты (мазмұны, күрделілігі, құрылымдылығы).Проблемалық дәріс нәтижелілігі келесі факторлармен анықталады: мұғалімнің жеке қасиеттері,оның эрудициясы, зерттелетін тақырыпқа деген қызығушылықты оята білу қабілеті, материалды нақты және анық жеткізе білу қабілеті және т.с.с. Проблемалық дәрісті дайындауда ұйымдастырушылық және уақыттық шектеулер: бір сабақтың өткізілу уақытының шектеулі болуы, жұмыс бағдарламасының бөлімдерінің талаптарға сай болу қажеттілігі,қосымша оқу материалдарының болуы.
Проблемалық дәрісті материалдық-техникалық қамтамасыз етуге мыналар жатады: проектордың, компьютердің, интерактивті тақтаның болуы.
Проблемалық семинар міндетті түрде слайдтар, үлестірмелі материалдар, тиісті мақалаларды талдаумен бірге өтуі керек.
Проблемалық семинардың ұйымдастырушылық және уақыттық шектеулері- бұл: бір сабақтың шектеулі уақыты, семинардың алдындағы дәріс тақырыбының жұмыс бағдарламасының бөлімдерін сақтау қажеттілігі,тыңдаушыларға қосымша оқу материалдарын дайындау.
Семинардың ерекшеліктері келесідей.
1. Мұғалім, әдетте, көшбасшы, негізгі тыңдаушы және ең көкейкесті сұрақтардың авторы рөлін алады.
2. Семинар дискуссияны талап етеді. Талқылау нәтижелілігі әр қатысушыға байланысты, сондықтан семинарға үнсіз қатысудың ешқандай пайдасы болмайды.
3. Кез-келген көзқарас дәлелді болуы керек.
4. Кез келген айтылған көзқарасты жоққа шығару болмайды.
5. Талқылау барысында қатысушылардың көзқарастары өзгеруі мүмкін және бұл тұжырымдар мен ұсыныстарда көрінуі керек.
Проблемалық семинардың тиімділігі,мұғалімнің сабақ барысында тыңдаушыларды белсенді қатысуға шақыратын арнайы микроклимат жасау білу қабілетінен байланысты.
Тақырыптық талқылау. Дискуссиялық оқыту әдістерін қолдану слайдтармен, үлестірме материалдармен,тыңдаушылардың назарын зерттелетін мәселелер бойынша әр түрлі көзқарастарға бағытталған мақаларды қолданумен қатар жүргізк керек.
Оқытудың талқылау әдістерінің ұйымдастырушылық және уақыттық шектеулері: бір сабақтың шектеулі уақыты,дәрістер мен практикалық сабақтардың тақырыптарының сәйкес болу қажеттілігі,талқылауға арналған қосымша оқу материалдарының болуы.
Пікірталас әдістерін қолданудың тиімділігі студенттердің ой-өрісін кеңейтіп, олардың құндылықтар жүйесін құрып қана қоймай, сонымен бірге олар жауап бере алатын бостандық шекарасын белгілей ала білуден тұрады.
Кейс-технологиялар.Кейс-технологиян ы қолдану нақты жағдайларды модельдеу немесе талдау (талдау) арқылы оқытуды көздейді. Американдық мектеп аясында кейс технологиясын қолданудың мақсаты - ең жақсы шешімді табу болып табылады.Еуропалық мектеп, керісінше, мәселенің көп вариациялық шешімін қабылдайды. Сонымен қатар, американдық мектеп кейстері 30-35 беттік, оның ішінде 8-10 беттік иллюстрациялық материалдар ұсынылады,ал еуропалық модель көлемі шамамен 10-12 бетті құрайды.
Кейс-технологияны келесі мақсаттарда қолдану ұсынылады:
oo талдау және сыни ойлау дағдыларын дамыту;
oo нақты мысалдар бойынша басқарушылық шешімдер қабылдау теориясын зерттеу;
oo проблемалық жағдайларда басқарушылық шешімдерді әзірлеудің типтік схемаларын әзірлеу;
oo шығармашылық ойлауды дамыту;
oo топпен жұмыс істеу дағдыларын дамыту.
Бұл әдіс тыңдаушылардың жоғары белсенділік дәрежесімен сипатталады., қалыптасып жатқан құзыреттіліктерді бақылау және ағымдағы бағалау мүмкіндіктерін ұсынады.
Кейстерді әзірлеу кезінде бірқатар ұсыныстар ескерілуі керек:
oo Құрудың нақты көрсетілген мақсатына сәйкестігі;
oo белгілі бір күрделілік деңгейінің болуы;
oo өмірдің әртүрлі аспектілеріндегі типтік жағдайды иллюстрациялау;
oo пікірталас тудыру;
oo бірнеше балама шешімдерді таңдау мүмкіндігі;
oo проблеманы ұсынудың жалпы өзегін сақтау.
Істің күрделілігі мен көлеміне байланысты бұл әдіс әр түрлі ұйымдастырушылық және уақыттық шеңберлерде сәтті қолданыла алады.
Әлеуметтік-экономикалық объект немесе кәсіби қызметтің кез-келген түріне негізделген имитациялық модельге жататын іскерлік ойын , ең тиімді, сонымен бірге ұйымдастыру және қолданылуы ең қиын оқыту әдісі болып саналады.
Іскери ойындарды келесі мақсаттарда пайдалану ұсынылады:
oo · талдау және сыни ойлау дағдыларын дамыту;
oo · кәсіби қарым-қатынас дағдыларын дамыту;
oo қабылданған шешімдердің салдары үшін жауапкершілік сезімін дамыту;
oo ·проблемалық жағдайларда басқарушылық шешімдерді әзірлеудің типтік схемаларын әзірлеу;
oo · шығармашылық ойлауды дамыту;
oo · топпен жұмыс істеу дағдыларын дамыту
Бұл әдіс жоғары белсенділік дәрежесімен және оқу тобындағы интерактивтілікпен сипатталады, сондықтан топтық жұмысты ұйымдастырудың ерекше тәсілдерін талап етеді.
1.3. Оқытудың бедсенді оқыту әдістерін қолданудың тиімділігі
Мұғалім педагогикалық міндеттерді шешу және оқытуда стереотиптерді жоюға, өзінің тұлғалық және кәсіби қасиеттерін жетілдіруге ұмтылуы тиіс. Ол үшін он-лайн және оф-лайн режимдерінде әріптестерімен белсенді қарымқатынас және тәжірибе алмасу, талқылау және ынтымақтастық орнатуда, ортақ проблемалар мен инновацияларды енгізуде мұғалімдердің кәсіби желілік қауымдастығын пайдалану ұсынылады. Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың Ұстаз үздіксіз ізденгенде ғана, шәкірт жанына нұр құя алады, -- деген сөзі ізденімпаз, жаңашыл ұстаздарға арналғандай. Мектеп жұмысы мен оқушылардың жетістіктерін көрсетуде маңызды рөл атқаратын ұстаз. Мұғалімнің шығармашылық белсенділігі ең алдымен өзінің өткізген сабағынан, іс-әрекеттерінен көрініс табады. Әрине алға жылжу үшін, алған мәліметтер мен істеген жұмыстарды саралап, қорытындылап, бағалау керек.
Әр сабақта әдістерді түрлендіру арқылы оқушылардың қызығушылықтары арта түседі. Өз сабақтарымда үнемі Өрмекшінің торы ойынын, Қапшықтағы фасоль, Шынжыр, Сыдырма, Стикердегі 10 сұрақ, Джигсо, Ыстық орындық, Бес саусақ әдістерін қолдану барысында оқушылардың оқуға, өз білімдерін саралауға, талдауға қызығушылықтары артады.
Өрмекшінің торы немесе Шырмауық - дәстүрден тыс әдістердің бірі. Оқушылардың тақырыпты қай деңгейде меңгергендігі не болмаса үйге берілген тапсырманы сұрау үшін сыныптағы оқушылар түгелдей шеңбер болып тұрады. Мұғалім қолына бір бума тоқыма жібін алады. Жіптің ұшын қолына ұстап, үй тапсырмасынан бір анықтама немесе ереже айтқан оқушының қолына жіпті бір рет орайды. Келесі жауап берген оқушы да жіптен ұстайды. Осылайша жауап берген әр оқушы қолына жіпті бір рет орай береді. Мұғалімнің қолындағы жіп азайған сайын, шеңбер болып тұрған оқушылардың қолындағы жіп те өрмекші торы секілді шиеленісе береді. Белгіленген мерзімнен кейін әр оқушының қолындағы жіп орауын санау арқылы ол оқушының тақырыпты қаншалықты меңгергендігін білеміз. Бұл әдісті сабақтың басында үй жұмысын сұрағанда немесе бекіту бөлімінде пайдаланған тиімді. Мысалы химиясабағында Адам ағзасының химиялық құрамы тақырыбын өткен кезде:адам ағзасында болатын химиялық элементтер,олар ненің құрамында болады?,олар жетіспесе адам қандай ауруларға душар болады? деген сауалдарды қою арқылы оқушының қаншалықты бүгінгі сабақты меңгергенін білуге мүмкіндік бар.
Фишбоун әдісінің тиімділігі берілген мәлімет бойынша өздері сұрақ қойып, жауабын топтық жұмыста талқылауға, ой қорытуға белгілі бір қорытындыға келуге жетелейді. Қолданылуы: Жар қағазға балықтың қаңқасы суретін салып, басына тақырып жазылады. Денесінің жоғарғы жағындағы сызбаларға сұрақтарын, төменгі жағынағы сызбаларға жауабы жазылады. Балық қабырғасының саны жетіден кем болмауы керек, түйінді ой құйрығына жазылады. Қосымша сұрақ туындайтын болса үстінгі және астынғы қабыршақтарға жазады.
Бес саусақ әдісі. Мақсаты: Баланың бір-біріне бес саусақтай бірігуіне ықпал ету
Бас бармақ - басты мәселе
Балалы үйрек - бірлесу
Ортан терек - ойлану
Шылдыр шүмек - шынайылық
Кішкентай бөбек - көңіл-күй ахуалы
Балалар параққа алақандарын қойып, оны жиегімен қаламмен айналдырып өтеді. Осыдан соң олар сабақ туралы мынандай сұрақтарға жауап беріп, салынған саусақтарына жазады:
1. Бас бармақ - басты мәселе. Бүгінгі сабақта ең құнды мәселе не болды?
2. Балалы үйрек - бірлесу. Қалай жұмыс жасадым, кімге көмек бердім, кімді риза жасадым?
3. Ортан терек - ойлану. Мен бүгін білім мен тәжірибе алдым?
4. Шылдыр шүмек - шынайылық. Сабақ маған ұнады ма? Неліктен?
5. Кішкентай бөбек - көңіл-күй ахуалы.
Мен сабақта өзімді қалайша сезіндім?
Бұл әдісті сабақтың қорытынды бөлімінде кері байланыс жүргізгенде тиімді. Өйткені бүгінгі жасаған жұмысына талдау жүргізеді. Келесі жолы қандай өзгеріс енгіземін деп ойланады.
Сабақ барысында аталған әдіс-тәсілдерді пайдалану оқушының бойында өз- өзіне сенімділік ұялатады, өзге балаға қарап бой түзеуге ұмтылады, өзін-өзі бағалауы жоғарылайды,өзгені үйрете отырып, өзі көп нәрсені үйренеді, көшбасшылық қабілеттері қалыптасады.
Қазіргі заман талабына сай өсіп келе жатқан жеткіншек технологияларды кеңінен пайдалануға бейім екені баршамызға аян. Сондықтан оқушы қызығушылығын сабақтың тиімділігін арттыру үшін және жалпы болашақ қоғамға бейім құзыретті өкілдерді тәрбиелеу үшін түрлі әдіс-тәсілдерді қолданғанымыз жөн. Сұранысқа сәйкес ұсыныс болуы тиіс дегендей, заманның сұранысына қарай, талабына сай мұғалімдер де жұмыстануы тиіс.
1. Оқытудың белсенді оқыту әдістерін қолдану арқылы оқушыларды ынталандыру.
Оқытудың белсенді оқыту әдістер деген не? Оның тиімділігі қандай?
Ең бірінші оқытудың белсенді оқыту әдістерін пайдалану арқылы оқушының Райан мен Деки (2009ж) анықтаған Ішкі уәж (мотивация) деп аталатын қасиетін оятуға мүмкіндік аламыз. Осы арқылы оқушылар өзін-өзі ынталандыра алады және қызығушылық пайда болады. Ішкі уәж оқушының жаман баға алып қалмау,жазалауға ұшырамау үшін түрткі болып табылатын сыртқы ынтадан айырмашылығы осы. Ғалымдардың зерттеулері нәтижелі оқу үшін оқушының бойындағы ішкі уәж мәні оқушының интеллект мәнінен жоғары болғанын көрсеткен екен. Орта деңгейлі қабілеті бар оқушыда жоғары деңгейде ішкі уәж болғанда ол жоғары көрсеткіштерге қол жеткізе алады. Егер жағдай керісінше болса, оқушының ішкі уәжінсіз оның туа біткен жоғары қабілеті ешбір жаөсы нәтиже бермейді.
Біз балаға қалай оқу керектігін үйретеміз. Қоғамда болып жатқан күрделі өзгерістер қазіргі мектеп алдына жаңа мақсаттар қояды. Оқытушылар баланың бойында кез-келген жағдайға тез бейімделе алу,күрделі сұрақтарға иекмділікпен шығармашылық таныту арқылы шешім таба алу, әртүрлі адамдар мен тіл табыса алу сияқты дағдыларды дамыту қажет. Біз үлкендердің өзіне ұзақ уақыт, бірқалыпты ырғақпен оқылатын дәріс қалай қабылданатынын есімізге түсірейікші.Оқушыларымыз осындай сезімнен арылу үшін сабағымызды басынан бастап оқушыны белсендіруден бастаудан жөн.
Сабақты қалай бастауға болады? Егер кез келген баланың ынтамен орындайтын іс-әрекет түрі ойын болатын болса, жақсы нәтижеге жету үшін баланың іс-әрекетін білім мен тәрбие үдерісімен ұштастыруымыз керек. Сабақтың басынан бастап сыныптағы әр іс-әрекетімізді ойын түрінде ұйымдастырсақ, әрбір бала өз мүмкіндігін көрсете алатын еркін орта қалыптасады.
Сонымен оқытудың белсенді оқыту әдістері деген не?
Оқытудың белсенді оқыту әдістері- бұл әдіс оқушының танымдық, практикалық іс-әрекет белсенділігін арттыратын, негізінен оқушы мен оқушының арасындағы белгілі бір мәселені шешуге бағытталған диолог болып табылады. Бұл әдісті қолдану оқытушыдан оқушының жас ерекшелігін, әр оқушының топта жұмыс жасай алу ерекшелігін білу сияқты психологиялық және методологиялық білімнің болуын талап етеді.
2. Жаңа заман - жаңа сұраныс - жаңа технологиялар. Педагогикалық дамуды қамтамасыз ету үшін кәсібилікті түсіндірудің нақты тәсілі талап етілді. Осы тәсілдің шеңберінде қоғамдастықтың басты бөлігі - мұғалім дамыту жұмысының көшбасшысы. Білім беру үрдісі сияқты, көшбасшылық та ұстаз бойындағы қабілеттердің, қасиеттердің, құндылықтардың, біліктіліктің дамуына әкеледі.
Бұндай жетістікке жету үшін ұстаз жан-жақты ізденуді, шығармашылық жұмыстармен айналысуды, кәсіби шеберлігін әрқашан шыңдауды, сыни тұрғысынан ойлауды жетілдіре түсуді қажет етеді. Қазіргі таңда өзін білікті маман ретінде көргісі келетін әр ұстаз жаңа бағытта біліктіліктерін арттыруға асығып, өздерінің біліктіліктерін арттыруда.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев қазіргі заманғы оқушылардың ұлттық білімінің алдына жоғары міндет қойды. Қазіргі білім Қазақстан мектептерінің түлектері шетелде білімін жалғастыра алатындай жоғары сапалы, бәсекеге қабілетті болуы керек. Елбасының Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Қазақстан халқына Жолдауында Оқу бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және ақпаратты өз бетінше іздеу дағдыларын дамытуға бағыттау қажет - делінген [1].
Еліміздің ертеңі - бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздардың қолында. Көп жылдар бойы жалпы білім беретін орта мектептің оқыту және тәрбие жұмысын зерттеу арқылы жетілдіру, жаңғырту мақсатында бірнеше мұғалімдер мен ғалымдар эксперимент жүргізіп, тұтас педагогикалық процесті жоғары ғылыми-әдістемелік деңгейде ұйымдастыруды қажет деп тапты. Өйткені, олар ескі дәстүр бойынша оқытудың әдеттегі әдістерін, принциптерін қолданып, жастарға білім және тәрбие беру ісі қазіргі заманның талаптарын қанағаттандырмайды деп қорытынды жасады. Жаңашыл-экспериментшіл мұғалімдердің әрқайсысы өз сыныптары мен мектептерінде жеке-жеке, керек десе бірін-бірі білмей 25 жылдай эксперимент жұмысын жүргізген. Бұған қарамастан олардың жұмыстарының қорытындысы бірдей нәтиже берген [2].
Белсенді оқыту мұғалімді пассивті тыңдаудан гөрі оқушылардан көбірек қатысуды талап ететін оқыту мен оқытудың бірқатар тәсілдерін қамтиды. Бұл тәсілдер оқытудың алдын-ала емес, іс-әрекетте көбірек болатындығы туралы идеяны көрсетеді.
Оқытудың белсенді әдістері - бұл оқу материалын игеру процесінде оқушылардың ақыл-ой және практикалық іс-әрекетінің белсенділігі мен алуан түрлілігін қамтамасыз ететін әдістер жүйесі.
Оқытудың белсенді әдістері сабақты бастау, мақсаттарды, үміттерді, алаңдаушылықтарды анықтау, оқу материалын ұсыну, өзіндік жұмысты ұйымдастыру, релаксация және қорытындылау әдістеріне бөлінеді. Осы әдістердің әрқайсысы сабақтың белгілі бір кезеңінің нақты мәселелерін тиімді шешуге мүмкіндік береді.
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалдарын игеру үдерісінде оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына, оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекеті үдерісінде өз бетінше білімдер мен біліктерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесі. Оқыту әдістері оқу тәрбие үдерісінде үйретуші, дамытушы, тәрбиелеуші, ынталандырушы және бақылау түзетушілік қызметтерді атқарады [3].
Әдістердің әрбір негізгі тобы өз ішінде бірнеше топтарға жіктелуі мүмкін. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мен аталған үдерістің өзі оқу материалын, жаңа ақпаратты беру, қабылдау, ұғу, есте сақтау және алынған білім мен ақпаратты практика жүзінде қолдана білуге негізделгендіктен оқыту әдістерінің бірінші тобына ақпаратты есту, сөзбен жеткізетін сөздік әдістерін оқу материалын көру арқылы берілетін көрнекілік әдістерін (иллюстрация, демонстрация), оқу ақпаратын тактильді, кинестетикалық түрде жеткізетін практикалық әдістерін (жаттығу, зертханалық тәжірибе, еңбек әрекеті) жатқызуға болады. Білімдену процесінің табысты болуы көбінесе қолданылатын оқу әдістеріне тәуелді. Оқу әдісі - білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған оқытушы мен оқушының бірлікті іс-әрекеттік қимыл тәсілдері. Оқу мақсаты жолындағы ұстаздың оқыту жұмысы мен шәкірттің оқып үйрену әрекеттерінің өзара байланыстылығы осы оқу әдісінен көрінеді.
Химия пәні мұғалімінің негізгі мақсаттарының бірі - оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру. Бұл мақсатқа жету үшін, ғылыми фактілермен, құбылыстармен заңдармен ғана таныстырып қоймай, химия ғылымының дамуындағы қозғаушы күштердің ғылыми зерттеулерінің себептері мен өзгерістері туралы, ғылыми танымдық әдістері жайлы да түсініктер беру қажет. Кейбір тақырыптарды өткен кезде оларды тарихи деректер тізбегі түрінде қарастырса оқушыларға осы тақырыпты түсінуге көп көмегін тигізеді, әрі қызықты болады. Сондай тақырыптардың бірі Атомның құрылысы [4].
Атомның құрылысы тарауы бойынша мектепте оқытылатын оқу материалының көлемі жыл сайын артып көбейіп келеді. Бұл жағдай оқу материалдарын қысқа уақыт ішінде баяндауды қажет етеді. Сондықтан сабақта ол материалдардың ең негізгілері ғана оқушыларға түсінікті етіп баяндалуы тиіс. Атомдық және ядролық құбылыстардың барлығына егжей-тегжейлі тоқтала беруге мүмкіндік болмайтындығын мұғалім ескеру керек. Сондай-ақ, бұл тарау бойынша оқу материалдарын оқушылардың тыңғылықты меңгеруі химиямен пәнаралық байланыстың жүйелі жүргізілуіне және химия мен физикада бұрынғы өтілген тақырыптарды олардың дұрыс түсінгендігін, өтілген материалдардың жаңа сабақпен тығыз тікелей байланысты екендігін әрқашан ескеру қажет.
Ядродағы физикалық құбылыстарды оқушыларға түсіндірудің бір қиыншылығы олар көзге көрінбейтін, қолмен сезінуге болмайтын құбылыстар. Оларды эксперименттік тұрғыда сабақта түсіндіруге де қажетті демонстрациялық немесе зертханалық құралдардың жоқтың қасы және оны жасау да оңай емес. Бұл жағдай ескеріліп, мектеп үшін атомның құрылысы туралы бірқатар кинофильмдер мен диафильмдер (атом құрылысы, заттың сыры, ядролық энергияны бейбіт мақсатқа пайдалану және т.б.) жасалынған. Оларды дер кезінде тауып, сабақта тиімді пайдалана білу мұғалімнің оқытушылық басты парызы.
Осы тарау бойынша әртүрлі сыныптан тыс және мектептен тыс оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізуге болады.
а) Атомның құрылысын зерттеуші ғалымдардың өмірбаяны мен еңбектерін, ядролық энергияны әртүрлі салада бейбітшілік мақсатта пайдалану жолдарын оқып-үйрену жайлы оқушылардың химиялық үйірме жұмыстарын ұйымдастырған пайдалы.
ә) Атом мен ядроның құпия сырлары, Ядролық энергияның алынуы мен практикада қолданылуы сияқты тақырыптарға химиялық кештер өткізудің білімдік-тәрбиелік маңызы зор.
б) Атом энергиясын бейбітшілік мақсатта пайдалану, Ядролық зерттеулер туралы біріккен институт, Атом мұз жарғыш кеме сияқты кинофильмдерді демонстрациялап, оқушыларға киноэкскурсия өткізу өте тиімді.
Қазақстан атом бомбасының (Семей) сынақ полигоны, әртүрлі қару-жарақтарды сынау аймағы (Азғыр, Нарын), ғарыш (Байқоңыр) аймағы болғандықтан, бұл тараудың соңында атом ядросының қатер-қасиеті, радиация зардаптары, ядролық экология мәселелері нақты мысалдар негізінде түсіндірілуі тиіс. Ондай материалдар оқулыққа ендірілмегендіктен, оларды мұғалім басқа арнаулы әдебиеттер мен жаңа ақпарат бұлақтарынан іздеп тауып, орнымен ұтымды пайдалана білуі керек. Республикадағы қалыпты экологиялық хал-ахуалды сақтай білу болашақ ұрпақтардың абзал міндеті деп түсіндірген жөн [5].
Сабаққа дайындық. Тақырыпты мұғалімнің талабы бойынша оқушылар алдын ала дайындап, бір ғалымның атынан сөйлейді.
Сабақтың тақырыбы: Атомның құрылысы.
Мақсаты: 1. Атомның құрылысын білу, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, пәнге қызығушылығын арттыру, ой-өрісін кеңейту.
2. Танымдық қабілетін және белсенділігін дамыту.
3. Ғылымға деген қызығушылыққа тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Резерфорд тәжірибесінің схемасы, тақырыптың конспектісі, ғылым жайлы нақыл сөздер, ғалымдардың суреттері.
Сабақтың барысы: Мұғалімнің кіріспе сөзі. Біздің мақсатымыз - Демокриттен бастап бүгінгі күнге дейінгі атомның құрылысы мен қасиеттері жайлы ғылыми түсініктерге тарихи шолу жасау. Ғалымдар бұған 2500 жыл жұмсаған. Ал, бізге мұны екі сабақта ғана қайталап шығу керек. Оқушылар атом құрылысын 8-сынып білімдері бойынша еске түсіреді. Сабақ бойында тақырыптың конспектісін мұқият қарап отыру керек.
Бастаушы: Грек ғалымы Демокрит осыдан 2500 жыл бұрын зат атомнан ары қарай бөлінбейді,- деген. Ал, қазір бұлай емес екендігі бәрімізге белгілі. Енді ғалымдарға сөз берейік.
1-хабарлама. Демокрит.
Бәріне бастама болған не, соны іздесең, көп нәрсені білесің - деп жазған екен К.Прутков. Мынадай аңыз болған. Бірде Демокрит қолында алма, теңіз жағасында таста отырып, былай ой толғапты. Қазір мен мына алманы екіге бөлсем, жарты алма қалады. Оны тағы екіге бөлсем төрт жарты алманың қалады және т.с.с. Бұл шексіз бола ма? Содан Демокрит мынадай қорытындыға келеді. Осыдан 2000 жыл бұрын жазылған өзінің Кіші диакосмос деген кітабында Ия, бұл бөліндінің шегі бар, оны атом (бөлінбейді) деп атады. Бүкіл әлемнің бастамасы - атом және бос кеңістік деп түсінген. Әлем шамасы жағынан да, саны жағынан да өте көп атомдардан тұрады. Олар үнемі қозғалыста және айналыста болғандықтан, нәтижесінде олардан күрделі: от, су, ауа, жер құралады.
2-хабарлама. Джон Дальтон
Эпикур, Лукреции Кар, Исаак Ньютон, М.В.Ломоносов және т.б. барлық заттардың атомдардан құралатынын айтқан. Ендеше атомның денелер сияқты өлшемі, массасы болатыны түсінікті. Сондықтан, мен, Манчестер қаласының математика, химия және физика пәндерінің мұғалімі Джон Дальтон осыны өз сараптамаларымның негізі етіп алдым. 1804 жылы мен әр заттың бір типті ғана атомдардан тұратынын яғни, химиялық элементтердің болатыны жайлы тұжырымдама жасадым.
Бастаушы: Қазіргі кезде 105 тен астам атомдар немесе элементтер белгілі.
3-хабарлама. Иозеф Лошмидт
Мен, Вена университетінің физика пәнінің мұғалімі Иозеф Лошмидт 1865 жылы барлық атомдардың өлшемдері жуықтап алғанда бірдей және оның 10-10 м екенін және сутегі атомының массасының 10-24 г-ға тең екенін таптым.
4-хабарлама. Исаак Ньютон
Мен, ағылшын физигі И.Ньютон 1666 жылы призманың көмегімен ақ жарықтың жеті түске яғни, спектрге жіктелетінін аштым. Осының нәтижесінде, менің отандасым Томос Юнг спектрдің әрбір түсіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz