Оқушылар білімін бақылау
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына ену үшін білім мен ғылымды дамыту жолына түсті. Өйткені білімді, ғылым негіздерін игерген мамандарсыз әлемдік қатаң бәсекеге алға шығу мүмкін емес.
Мари Фон Эбнер - Эшенбахтың (Австрия жазушысы, 1930-1976) Ешнәрсе білмейтін адамға бәріне сену ғана қалады деген қанатты сөзі бүгін де маңызды болып табылады. Қазіргі таңда білім беру жүйесінің басты міндеттері - жастар мен балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, қоғамның ақпараттануы және жаңа ғылымды қажет ететін технологиялардың дамыған кезеңінде кәсіби шеберлігін дамыта алатын жоғары білімді адамдар мен білікті мамамдарды дайындау. Болашақ білікті де, білгір мамандар даярлау үшін сабақта көрнекті құралдарды орынды пайдаланудың маңызы зор. Көрнекті құрал білім сапасының кепілі. Осыны ерте түсінген шығармашыл ұстаздар өзінің әрбір сабағында көрнекілікті орынды пайдаланып, сапалы білім беруге атсалысады [1].
Ғылым -- ғалымды танудың кілті болса, сол ғылымның негізгі білімде жатыр. Ал білімнің іргетасы орта мектепте қаланады.
Бүгінгі ұрпақ - тарихи кезеңде өмір сүріп, ұлттық, елдің, жердің болашағы үшін үлкен жауапкершілік міндетін арқалап отырған ұрпақ. Ғасырлар бойы бабаларымыздың арманына айналған Тәуелсіздігімізге қол жеткізіп, егемендік еншілеген ұрпақ. Олардың болашақта ұлттық дәстүр мен салт-сананы берік сақтайтын, тіліміз бен ділімізді жалғастыратын, саналы да, парасатты болып өсуінің бір кілті ұстазда деп білеміз.
Қазіргі таңда есімізде Н.Назарбаевтың 2030 бағдарламасы жұмыс істеуде. Білім, ғылым туралы заң. Тіл туралы бағдарлама қабылданды. Бізде осы мемлекеттік бағыт-бағдар негізінде қызмет етеміз. Жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беру-қазақ мектебінің негізгі мақсаты. Идеялық-саяси, еңбек, дәстүрлік тәрбие оның өзара астасқан бөліктері, сондықтан бұлар кешенді түрде шешіледі [2].
Көрнекілік заттар мен құбылыстардың өзін тікелей көрсетуге болмайтын жағдайда да көрнекіліктер қолданылады. Көрнекіліктер оқушының құбылыстарды байқауға, қабылдауға деген ынтасын оятып, ізденіс дағдыларын қалыптастырады. Көрнекілік бақылауға, білуге, салыстыру, қатар қоя білуге, абстракты ұғымдарды дамытып, жетілдіруге жол ашады. Көрнекілікті оқытудың белгілі мақсатына сай қолдану барысында алғаш оны бүтіндей, кейін бас және қосалқы бөлшектерін, соңында тағы да бүтіндей көрсетуге болады. Көрнекілікті сабақта ұстаз немесе оқушылардың өздері жасасада болады.
Тақырыптың зерттеліну деңгейі: Оқыту теориясы мен әдістемесінің заманауи мәселелері жалпы ғылыми деңгейде Ю.К. Бабанский, В.В. Краевский, Б.С. Гершунский, Э.Н. Гусинский, А.Е. Әбілқасымова, В.А. Сластенин және тағы басқалардың жұмыстарында қарастырылған. Химияны оқытудың теориясы мен әдістемесіне В.Н. Верховский, Л.М. Сморганский, Ю.Ходаков, Д.М. Карюшкин, С.П. Шапаваленко, К.Я. Парменов, Д.А.Энштейн, А.Д. Смирнов. В.С. Полосин, И.Н. Чертков, Г.И. Шелинский, В.П. Гаркунов, Л.А. Цветков, И.Л. Дружин, Е.Е. Миншенков, Г.М. Чернобельская, М.С. Пак, А.А. Грабецкий, О.С. Зайцев, Л.С. Зазнобина, А.А. Журин, Р.Г. Иванова, Н.Е. Кузнецова, Н.Н. Суртаева, Т.С. Назарова, Ж.А. Шоқыбаев, К. Аймағанбетова, Н.Н. Ахметов, У.К. Мақанов, Ж. Жайлау, К.О. Шайхеслямова, Н.Н. Нұрахметов, Г.К. Нуртаева және тағы басқалары үлкен үлес қосты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: химия курсында техникалық оқыту құралдарының мүмкiншiлiктерiн aнықтaп, oқу бaрыcындa қoлдaну әдiciн ұcыну.
Жұмыстың міндеттері:
- орта мектеп курсында тақырыптың орнын, маңызын және мазмұнын бойынша техникалық оқыту құралдарын анықтау;
- тақырып бойынша әдістемелік әдебиеттерге шолу жасау;
- Қышқылдар және Бейорганикалық қосылыстардың негізгі сыныптары тақырыптарына оқу әдістемелік нұсқау жасау және техникалық оқу құралдарының жәрдемімен сабақ өткізу;
- алынған нәтижелерді талдау.
Зерттеу обьектісі: жалпы білім беретін орта мектептегі химияны оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Химиядан техникалық оқыту құралдарын қолдану арқылы оқыту.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Негізі мектеп химиясы бойынша бейорганикалық қосылыстардың негізгі сыныптарының қасиеттері анықталып, сондай-ақ сабақ өткізу барысында техникалық оқу құралдарын пайдаланудың тиімділігі ғылыми тұрғыдан негізделді.
2. Химия пәні бойынша оқушылардың білімін тереңдетіп, қызығушылы-ғын арттыра отырып, мектептің жоғары сатысында дұрыс бағдар таңдауға негіз болатындығы сараланды.
Зерттеудiң ғылыми әдiстерi. Зерттеу проблемасына байланысты әдiсте-мелiк әдебиеттерге теориялық тұрғыдан талдау жасау; химия пәнiнiң оқулық-тарын, әдiстемелiк құралдарын талдау; оқушылармен әңгiмелесу, байқау, сауалнама, тест жүргiзу, эксперимент жүргiзу; оқушылардың бiлiмдерi мен шығармашылық қабiлеттерiнiң деңгейiн тексеру, олардың қорытындыларын талдау.
Зерттеу нысаны: Мақтарал ауданы Асықата кенті "Еңбек" жалпы орта мектебі.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан және 62 беттен тұрады.
1 ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Химия мұғалімінің кәсіби даярлығында техникалық оқыту құралдары
Оқыту құралдары - жаңа білімді меңгерту үшін оқушылар мен мұғалімдердің қолданатын материалдық немесе идеалды нысаны. Ол оқу үрдісінен дербес нысан, сондай - ақ оқу үрдісінде белгілі бір қызмет атқара отырып, оны игеру пәні ретінде қатысады. Оқыту құралы дидактикалық жүйенің барлық компоненттерімен тығыз байланысты. Бұл 1-суретте көрсетілген:
Сурет 1. Дидактикалық жүйенің компоненттері
Педагогикалық тұрғыдан оқыту құралдарының басқа компоненттерімен өзара байланысты келесі жағдайларымен көрінеді:
а) педагог үшін ОҚ - оның қызметін жүзеге асыратын педагогикалық еңбек құралы.
б) оқушылар үшін ОҚ - таным және оқу қызметін жүзеге асырудың бір құралы.
в) білім беру мазмұнына қатысты ОҚ - мазмұнды білім беру және оны меңгертуді ұйымдастыру тәсілі.
г) оқу - тәрбие үрдісі және ұйымдастыру формаларына қатысты ОҚ - оларды түрлендіру және жетілдіру педагогикалық құзырлылық компоненттерін үйлестіре қолданудың жаңа тәсілі.
д) оқыту құралына қатысты жалпы оларды қолдануда бағыттаушылық роль атқарады, мұнымен қатар оқыту құралдары ОҚ нәтижеге жетуге ықпал етуі тиіс.
Барлық ОҚ келесі топтарға бөлінеді (сурет 2):
оқулықтар және оқыту құралы;
көрнекі құралдар;
сарамандық әрекеттерді жүзеге асыру құралы;
ТОҚ
оқу үрдісінің көмекші құралдары.
Сурет 2. Оқыту құралдарының топтары
Оқулық және оқыту құралдары: әр пән бойынша оқулықтар мамандық бойынша әдебиеттер, есеп жинақтар, бақылау топсырмалары, бағдарламалар, жұмыс дәптері, анықтамалар, т.с.с
Көрнекі құралдар: пәндік - нақтылы деген атпен іс - жүзінде қолданылатындары. Ол пәндік - бейнелі және белгіленген көрнекіліктердін құралады.
Пәндік бейнелі:
Табиғи (гербарий, скелеттер, коллекциялар).
Көлемді - бейнелі (модельдер, макеттер, мулеждар)
Бейнелі құралдар:
Бейнелі белгілер (суреттер, картиналар, аппликация, фото).
Шартты белгілер (карта, сызбанұсқа, диаграмма, кесте, формула,т.с.с)
Сарамандық әрекеттерге арналған құралдарды: оқу - зертханалық құралдар, бөлме жабдықтары, олардың негізгі міндеті - сарамандық сипаттағы дағдылар мен біліктерді қалыптастыру.
Көмекші оқыту құралдары дидактикалық функция атқармайды, бірақ оқу үрдісін қамтамасыздандыру негізгі құралы болып табылады: тақта, мел, қағаз, жапқыштар, т.с.с.
Ғылыми - техникалық және әлеуметтік процесс білім беру жүйесі алдында тек өмірдің талаптарына байланысты оқыту мазмұнын жетілдіру ғана емес сонымен қатар күн сайын артып отырған ақпарат ағыны мен оны оқып - үйренуге байланысты уақыттың шектеулігі арасындағы қайшылықтардың шешуде жаңа әдістер мен құралдарды іздестіруді қажет етеді. Осы міндеттерді шешуде техникалық оқыту құралдарының маңызы зор. Техникалық құралдар (ТҚ) белгілі бір қызмет атқаратын және дамытылатын біртұтас материалдар жүйесінен тұрады.
Техникалық оқыту құралдары (ТОҚ) ұғымы механикалық және электрондық құралдарды қамтиды, мұғалім ақпараттарды беру үшін және оқушыладың білімін бақылауға пайдаланады. Оған: динамикалық және статикалық проекциялық қондырғылар: (кино қондырғылары, эпи және диапроекторлар); телевидео жүйелері, видео және дыбыс жазушы қондырғылар; бақылау және бағдарлы оқыту қондырғылары;электрлендірген кестелер, макеттер, модельдер, қабырғалық көрнекіліктер (стенд), лингофондық құралдар, элекрлік есептегіш жүйелермен қоса есепті шешуге арналған есептегіш техника мен компьютерлер, электронды және радиотехникалық көмекші жабдықтар және детальдар (диодтар, транзисторлар, резисторлар, т.б.) бұлардың барлығы көрнекі және оқу эксперименттерін жетілдіруге арналған. Осы айтылғандардың барлығы педагогикалық техника ұғымымен де анықталады. Оқылатын материалдар және оқу - құралдарымен жұмыс жасауға арналған аудиовизаульды құралдар термині қолданылады [3].
Педагогикалық техника және аудивизуальды құралдардың қызметі - фиксация, сақтау және оқу ақпараттарын беру.
Техникалық оқыту құралдары бірнеше аспектіні қамтитын дидактикалық категория болып табылады. Оның қызметі оқу үрдісінің мазмұны және ұйымдастыру формасының ауқымдылығымен шектелмейді. Бұл оқушының диалектикалық ойлауын, ғылыми көзқарасын, сенімін жан - жақты дамуына ықпал ете отырып, тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.
ТОҚ әдістемелік қалыптастырушы (білім беру, дамытушылық, тәрбиелілік) және конструктивтік (жүйе түзуші) қызмет атқарады.
ТҚ оқытуда тек көрнекілікпен шектелмейді, оқушылардың білімді тиянақты меңгеруін, оқыту ұстанымдарын жүзеге асыруды, оқушының танымдық белсенділігімен олардың қызығушылықтарын дамытуда, қалыптастыруға ықпал етеді. ТҚ көмегімен түсініктемелік білімдер бейнелі көрсетілімді (заттың құрылымдық формулалары, атомдардың электрондық конфигурациялары, молекула құрылысынң схемасы, т.б.)
ТҚ оқытылатын құбылыстардың табиғаттағы, тұрмыстағы, техникадағы орны жайында нақтылы бейнелейді, әлемнің біртұтастығының бейнесін қалыптастырады, сол арқылы білімді сенімге айналдырады, теориялық сұрақтардың мәнін терең түсінуге ықпал етеді.
ТҚ химиялық экспериментпен ұштастырыла отырып химиялық реакцияларды. Заттың құрылысы катализ, коррозия, кристалдардың өсуі, өндірістік процестерді, т.б. оқып үйренуде тиімді қолдана алады.
Мұғалімның педагогикалық қызметі жалпы еңбегінде және педагогикалық әс - әрекетіндегі оқушыларды оқыту және тәрбиелеу үрдісімен тығыз байланысты.
Педагогикалық қызметі нақтылы оқу - тәрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған мұғалімнің іс - әрекетінің өзара тығыз байланысы жүйесімен анықталады.
Педагогикалық функциясын атқара отырып, мұғалім оқушыларды біліммен сусыздандырады, оларды таным нысанына көңілін аудартады, адамгершілік түсініктерін қалыптастырады. Көрнекіліктерді көрсету барысында демонстрация, иллюстрация және бақылау тәсілдері жатады.
Демонстрация оқушыларды құбылыстар, процестер және заттардың нысанымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады. Әдістің бұл түрі қолданылып отырған құбылыстың қозалысын анықтау, заттың ішкі құрылысы мен сыртқы құрылысын немесе бірыңғай заттардың орналасу жағдайымен таныстыруды көздейді. Табиғи нысананы көрсету негізінен сыртқы көрінісінен басталады. (көлемі, түсі, формасы, өзара байланысы т. б.). Келесі кезектік оның ішкі құрылысы мен жекеленген құрамы көрсетледі.
Демонстрациялау көбінесе оқушылардың практикалық әрекетімен ұштаса жүргізіледі. Приборлар мен нысаналарды демонстрациялау нәтижесінің табысты болуы бірнеше жағдайға байланысты болады. Көрсетіліп отырған нысана барлық оқушыларға анық нақты көрінуі тиіс. Оқу материалын түсіндіру кезінде көрсету жұмыстары жүргізіліп, соңынан нысана алынып тастауы керек.
Оқытуды былай ұйымдастыру оқушылардың оқу материалдарын жеңіл, терең меңгеруіне септігін тигізеді, олардың ойлау қабілетін арттырып, қосымша ақпараттар береді. Оқушылардың өздері құбылыстарды, процестерді және нысаналарды белсенділік танытып оқып, үйренсе, шын мәнінде әдіс нәтижелі болмақ.
Сабақ барысында оқытуды демонстрациялау әдістерін қолданғанда оқу киносы, диапозитив, диафильм, магнитофон, радио, үнтаспа, киноскоп, эпидоскоп, теледидар, видеофильдер секілді техника құралдары пайдаланылады. Заттар мен құбылыстарды, кейбір жағдайда қажеттілігіне сай табиғи ортада да көрсетуге болады. Мысалы, табиғат, оның құбылыстары, жан-жануарлар, өсімдіктер, ауылшаруашылығы техникасы, өндіріс құралдары.
Иллюстрация - демонстрация әдісімен тығыз байланысты болады. Бұл әдісті иллюстративті құралдарды (плакаттар картиналар, портреттер, суреттер, чертеждер, картограммалар, модельдер) көрсетуге қолданады. Иллюстрация әдісінің нәтижелі болуы, негізінен оның қолдану тәсілдерін мұғалімнің қаншалықты меңгергеніне байланысты болып келеді. Соның нәтижесінде оқушы мен мұғалім оқу материалдарын табысты. меңгеруге айтарлықтай көмек бере отырып, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін тигізеді. Мектеп тәжірибесінде көрсеткендей сабақта иллюстрациялық материалдарын көптеп қолдану, оқушылардың наразын тек өткен материалға бағыттап, ауытқымауға әкеп соғады. Сондықтан көрнекті құралдарды пайдаланудың дидактикалық қолданысын және таным процесінде олардың рөлін алдын-ала жақсылап ойластырып алу қажет [4].
Бұл әдістердің ішінде ең басты рөл атқаратыны - бақылау әдісі. Ол барлық оқу пәндерін оқытуда кеңінен пайдаланылады. Бақылау әдісі сабақта нақты заттар мен көрнекі, техника құралдарын көрсету кезінде, экскурсияда, лабораториялық жұмыстарда, еңбек операцияларын орындауда ерекше орын алады. Бақылау мұғалімнің қатысуымен сабақ уақтысында да, сабақтан тыс уақытта да қолданылады. Дұрыс қолданған бақылау әдісі оқушылардың ойлау қабілетін арттырып, байқағыштық қасиеттерін арттырады. Бақылау әдістерінің қолдану тиімділігі мынандай болады: байқаудың мақсатын анықтау, қабылдайтын нәрселердің мөлшерін белгілеу, демонстрациялық бақылау, экскурсиялық бақылау, техникалық бақылау, лабораториялық бақылау.
Өмірде бар заттар мен құбылыстарды көрнекті құрал арқылы көрсету мектепті өмірмен байланыстырады. Демек, теорияны практикамен ұштастыру жөніндегі диалектикалық принципті жүзеге асыруға көмектеседі.
Нақты көрнекті материалды сапалы түрде меңгерту үшін қабылданатын зат пен құбылысты дұрыс байқау, анализ жасау керек.
Көрнекілікті оқу процессінің барлық кезеңінде пайдалануға болады, бірақ оны жай қолдануға болмайды. Көрнекілікті белгілі тақырып мақсатында пайдаланғанда ғана тиімді құрал болып саналады.
Кез келген сабақта көрнектілікті маңызды қолдану оқушылардың пәнге деген ынтасын арттыру, қызықтыруда үлкен роль атқарады. Пән кабинеттерін қажетті көрнекіліктермен жабдықтау сапалы білім беруге үлкен септігін тигізеді. Кабинеттердің қазіргі заман талабына сай көрнекіліктермен жабдықталуы, кабинеттерде техникалық көрнекіліктің болуы өмір талабы. Кабинет қабырғаларына қажет деген көрнекіліктер ілінуі шарт.
Әр пәннің белгілі тақырыптарына сәйкес әр түрлі сабақта мынадай көрнекіліктің түрі іске асырылады: кесте, үлестірмелі кеспелер, схема, карточкалы дәптер, плакат, суреттер, оқулықтар, перфокарталар, макеттер, кесте, натуральды заттар және техникалық құралдар. Қай кезде болмасын тәжірибелі педагогтар өз сабақтарында көрнекті құралдарды пайдаланып, сабақ сапасын арттыруға тырысып отырған.
Жалпы еңбектік қызметі мұғалімнің алдына тұрған міндетті шығармашылықпен шешу үшін материалдық және деректік шарттардың барынша тиімді жағдайларын туғызуға бағытталған операциялар мен амалдар жүйесін қамтиды. Оқу үрдісінде ТОҚ тиімді қолданудағы мұғалімнің кәсіптік әрекеті оның педагогикалық - әдістемелік және техникалық даярлығына байланысты.
Психологиялық - педагогикалық даярлығы келесі жағдайлардың:
1) аудиовизуальды ақпараттарды қабылдаудың психологиялық ерекшеліктері;
2) ТҚ әртүрлі қызметі және педагогикалық мүмкіншіліктерімен;
3) аудиовизуальды құралдарды даярлауда қолдануда психологиялық - педагогикалық талаптардың ескерілуі; 4) аудиовизуальды құрадардың және химиялық эксперименттің оқушылардың жеке басына эмоциялық әсерімен байланысты.
Әдістемелік даярлығы:
1) қажетті оқыту құралдарын және тақырыптарды анықтау;
2) ТҚ тиімді қолдануды қамтамасыз ететін әдістемелік тәсілдерді анықтау;
3) әртүрлі дидактикалық құралдардан (диафильмдер, диапозитивтер, графоқұралдар, бақылау бағдарламалар) құрастыра алуы, қолдана білу;
4) техникалық жабдықтар мен құрастырмалы қондырғылардың жұмыс істеу принциптерін білу.
Техникалық даярлығы:
1) әртүрлі ТҚ құрылымын және оны пайдалана білудің ережелерін білуі және ақпараттарды өңдей алуы;
2) әртүрлі ОҚ техникалық мүмкіндіктерін үйрену;
3) дидактикалық құралдарын өздігінен даярлай білу (диа және кинофильмдер, графоқұралдар);
4) зертханалық, бөлмелі техникалық жабдықтардың әдістері мен принциптерімен танысу. ТОҚ пайдалана отырып, мұғалімнің жүзеге асыруға тиісті функциялары жеткілікті. Оған: ақпараттық әрекеті, танымдық үрдістерді басқару, қабылдау сапасына бақылау жасау т.с.с жатады.
Ақпараттық әрекеттің жүзеге асуы әртүрлі ақпарат көздері арқылы жүзеге асырылады. Бұл функцияның ішкі жағы танымдық үрдіске әсерімен байланысты: а) материалмен сезімдік ( сезу және қабылдау) танысу; б) материалды неғұрлым терең түсінуді қамтамасыз ететіндей ой елегінен өткізу; в) түскен ақпаратты жадына сақтау негізінде еске ұстау.
Аудиовизуальды ұғымдарды меңгеруге және қалыптастыруға әсер көрсетеді, ой - тұжырымдарды дәлелдеуге және дәйектеуге, олардағы себеп - салдарлық байланыстарды тағайындауға ықпал етеді. Оқушылардың танымдық әрекетін ұйымдастыру функциясының жүзеге асырылуы келесі бағытта асырылады: а) оқушылардың танымдық әрекеттерін басқару; б) бақылау ұйымдастыру; в) оқу үрдісіне түзетулер енгізу [5].
Аудиовизуальды құралдардың көмегімен көбінесе осы а) жағдайды іске асыруға мүмкіндігі бар. Ал компьютерлік және микропроцессорлық техника осы бағыттағы екінші (б) және үшінші (в) бағыттарда басымдылық көрсетеді.
Аудиовизуальды құралдарды тиімді пайдалану үшін оның педагогикалық - психологиялық ерекшеліктерін қатаң бақылауда ұстау керек.
- оқу материалын тұлғаның қабылдау ерекшеліктеріне сай ескеру;
- оқу материалын пайдалану кезінде тұлғаның ойлау қабілетін арттыра қозғау салу.
- электрондық оқу материалын пайдаланудың қалыпты деігейін оқушылардың ойлау жүйесіне күш түсірмейтіндей деңгейде сақтау.
ТОҚ жіктеудің негізі әртүрлі:
Оқу үрдісіндегі рөлі және функциясына байланысты, дидактикалық негізі және қолдану принциптері, көріну уақыты, техникалық күрделілігі, адамның есту, көру мүшесніе, т.с.с. әсері.
Н.Аткинсон проективті және проективті емес ТҚ ажыратады. Проективтіге жарық және оптикалық проекцияларды, проективті емеске оқу кестесін, сызба - нұсқа, чертеждер, фотографиялар, телевидение, ЭВМ, магнитофон, т.б. дидактикалық мүмкіндіктері әр түрлі құралдар жатқызылады.
Н.М. Шахмаев және Л.П.Прессман ұсынуы бойынша [6] оқу - тәрбие үрдісіндегі ТОҚ рөлі негізне алынып жіктеледі:
1. Ақпаратты беруші;
2. Оқушылар білімін бақылау;
3. Әртүрлі функцияларды біріктіруші.
С.Г.Шаповаленко білмеуден білуге өтетін жолы негізінде жіктеді [7]:
а) табиғи нәрселер, материалды құбылыстардың нақ көрінісін беретіндер;
б) табиғи құбылысты нақты бейнелеуін көрсететіндер;
в) нәрселерді және әлемнің құбылыстарын сөзбен, фразалармен, белгілермен суреттетейтіндер.
Аудиовизуальды құралдардың оқу ақпараттарын материалдануына байланысты үш топқа ажыратады:
1. Дыбыс ажыратын жазу, сақтау, дыбыс беру ТҚ
2. Көру ақпараттарын сақтау және көрсету ТҚ
3. Көру және дыбыс ақпараттары бір мезгілде берілетін, сақталатын ТҚ.
Қарым - қатынас құралдарының үш түрін ажыратады: лингвистикалық (жазбаша және ауызша тіл), семиотикалық (белгілеулер, график теңдеулері, т.б.) және паралингвистикалық (жест, мимика). Оқу үрісінде қарым - қатынас оқу үрдісіне қатысушылардың өзара ақпарат алмасуы, бұл әңгіме, талқылау, хабарлама, баяндама, дәріс түрінде жүзеге асырылады.
Көрнекі - құралдар үш түрге жіктеледі:
1. Көлемді құралдар(модельдер, коллекциялар, құралдар, аппараттар);
2. Баспа құралдары (картина, плакаттар, портреттер, графика, кестелер);
3. Проекциялық материалдар (кинофильмдер, видеофильмдер, слайдтар).
Аудиовизуальды құралдар және техникалық құралдар жіктелуін 1- кестеде көрсетеді:
Кесте 1
Техникалық және аудиовизуальды құралдар
Аудиовизуальды құралдар
Техникалық құралдар
Көру (визуальды) құралдар
Экрандағы бейнеленуі
Қозғалатын: дыбыссыз фильмдер
Қозғалмайтын: дмапозитивтер, диафильмер. Көрінбейтін бейнелер (непрозрочные изображения)
Проектор және экран
Дыбыссыз фильмдерге проектор
Диаскоп, графопроекторлар, эпидоскоп
Магниттік және түкті тақта
Тыңдау (аудиотивті) құралдар
Радиодан берілетіндер
Граможазба
Магиттік таспаға жазба
Радиоқабылдағыштар
Пластинкалы граммофондар
Магинттік таспалы магнитофон
1-кестенің жалғасы
Аудиовизуальды құралдар
Теле көрсетілімдер
Дыбысты фильмдер
Бейнелер және дыбысты жазба
Телевизор
Кинопроектор
Видеомагнитафон, диаскоп, магнитофон.
Аудиовизуальды құралдардың көрнекілік ұстанымын жүзеге асырудағы рөлі мен орнын нақтылаудың мәні зор. Жалпы көрнекіліктің оқыту ұстанымы ретіндегі әдіснамалық негізіне таным теориясын қарастырылады.
Оқыту үрдісінде көрнекілік қабылдау, есту, көру, сезіну, есебінен өз қызметін атқарады және таным әрекетін белсендірудің маңызды құралы болып табылады. Көрнекілік тікелей бейнелеу мен оған тірек етумен байланысты.
Жалпы көрнекілік ұғымы бейнесі мағынасымен де алмастырылып жатады. Аудиовизуальды құралдар материалды бейнелік қабылдауды қамтамасыз етеді және оның көрнекілігін нақтылайды.
ТҚ қолдану мұғалімнің кәсіптік - педагогикалық даярлығының алғы шарты болып есептеледі. Оқу материалдарын баяндау кезінде қажетті кесетлер, суреттер, реакция теңдеулері, слайдтар, фрагменттер, диафиьмдер және кинофильмдер тыңдаушылардың алдына дер кезінде көрінгені дұрыс.
ТОҚ бір немесе бірнеше дидактикалық функцияны арнайы техникалық құралдар көмегімен жүзеге асыруға мүмкіндік береді [8]. ТОҚ түрліше болуы оларды әртүрлі жіктеуге әкеледі. Барлық ТОҚ бес топқа бөлінеді:
1. Ақпараттық техникалық құралдары (АТҚ)
2. Бақылау техникалық құралдары (БТҚ)
3. Ақпараттық - бақылау ТОҚ (АБТОҚ)
4. ЭЕМ (электронды есептеу машиналары) базасы негізінде оқытылатын кешен.
Мұғалімнің іс - әрекетінде оқытудың мақсатына жетуге бағытталған әдістер мен құралдар үлкен роль атқарады, ол төмендегі 2-кестеде берілген:
Кесте 2
Химия мұғалімінің әдістемелік даярлығы үрдісіндегі қолданылатын оқыту құралдары мен әдістердің өзара байланысы
Оқыту мақсаты және құралдарды қолданудың шарттары.
Оқыту құралдары және әдістері
1.Теориялық білімді қалыптастыру. Оқу материалы теориялық - ақпараттық сипатқа ие болғанда қолданылады.
1.Ақпараттардың хабарлама әдісі.
1.1. оқыту жормалары: әдіс, әңгімелесу, көрнекі - иллюстрациялар мен көрнекі тәжірибелер арқылы семинар өткізу.
1.2.оқыту құралдары: оқу - әдістемелік әдебиеттер, аудиовизуальды құралдар, химиялық эксперимент.
2-кестенің жалғасы
2.Әдістемелік біліктерді қалыптастыруды зияткерлік және жалпы еңбектік, теориялық білімді қабылдау негізінде жүзеге асыру. Егер оқушылар мәселелік оқытуға даяр емес, тек берілген үлгі бойынша ғана әрекет жасай алған кезде қолданылады.
2. Репродуктивті әдіс.
2.1. оқыту формалары: химиялық эксперимент бойынша эксперименттік практикум, семинар сабағы, жаттығулар, типтік есептер.
2.2. оқыту құралдары: нақты нұсқау бойынша тапсырмалар жүйесі, нұсқау материалдары, тәжірибелердің видеожаз-балары, студент, мұғалімнің сабақтары.
3.Оқу жағдайларын және мәселелік міндеттерді шешу негізінде шығармашылық әрекеттің тәжірибесін меңгеру. Егер оқылатын материал қарама - қайшы мәселені туғызып отырғанда, білімнің қисынды жүйесі, теориялық дәлелдеменің реті қажет болған жағдайда қолданылады.
3. Мәселелік оқыту.
3.1. оқыту формалары: лекция, семинар, практикалық сабақ, педагогикалық практика.
3.2.Оқу құралдары: көрнекі құралдар, диа, графопроекциялар, оқу фильмдері.
4. Мәселелік оқу және міндеттерін кезеңдерге сәйкес шешуде өз бетімен жұмыс істеу қабілеттерін, білімді, біліктілікті қалыптастыруда шығармашылық қырын дәйектеу.
4. Жартылай ізденіс (эвристикалық) әдіс
4.1. әңгімелесу формасы: өзара байланыстағы ізденіс сұрақтары төңірегінде әңгімлесу.
4.2. оқыту құралдары: әдістемелік әдебиеттер, тақырыптық және сабақ жоспары, оқу теле бейнелерді даярлау.
Электронды есептегіш және компьютерлік техника тек барлық өндірісті автоматтандыру құралы ғана емес, сондай - ақ тұлғаның интеллектуалды әрекетін шұғыл көтеруге әрекет ететін құрал.
Компьютерлік техника оқу мәнісін сақтаушы, жинақтаушы ретінде орын алады.
Химияда электронды техникалық қолдану бағыттары:
1. Ғылыми есептеулер және мәліметтерді өңдеу;
2. Химиялық құралдарды автоматтандыру;
3. Автоматтандырылған басқару жүйесі және ақпараттық банкі;
4. Автоматтандырылған оқыту және бақылау жүйесі.
Осыған байланысты химиялық оқытуда электронды есептегіш және компьютерлік техника қолданылады:
а) оқушылардың білімін тексеру және өздігінен оқып үйренуге арналған бағдарлама құрастыру.
в) химиялық экспериментті автоматтандыру.
с) қажетті анықтамалық мәліметтерді алу, бақылау жұмысын ұүрастыру, оқушылардың типтік қателерін анализдеу.
Ақпарататтық қызметті жүзеге асыру барсында компьютер дисплейі проблемалық ситуация шығару үшін қолданылады. Мысалы, дисплей экранында лабораторияда хлорды алу үшін екі құралдың суреттері кескінделген. Төменде: Қандай құрал және неліктен хлорды алу үшін қолданылады, егерде оны алуға бастапқы заттар а) калий перманганты және тұз қышқылы; б) марганец (IV) оксиді және тұз қышқылы. Суреттерді талдай отырып және бастапқы заттар қандай күйде алынатынын еске ала отырып, сондай - ақ хлордың қасиетіне байланысты құралдың құрастырылуын есепке ала отырып анықтаймыз. Бастапқы мәліметтер сұрақтың жауабын негіздеуге база болып табылады [9].
Сондай - ақ тотығу - тотықсыздану теңдеулеріне коэффицент қоюдың алгоритімін дисплейде көрсете отырып, бұл жағдайда оны қажетті анықтамалық мәліметтерді алу қолданамыз.
Компьютерлерді оқу - үрдісінде қолданудың педагогикалық мақсаттылығы оның қойылған міндеттеріне байланысты.
Химиялық құбылыстар мен үрдістерді модельдеу - ең әуелі мектеп зертханасында жүргізу мүмкін емес эксперименттерді көрсету үшін қажет. Компьютерлік модельдерді қолдану арқылы оқылатын нәрсені терең игеруге, заңдылығын түсінуге мүмкіндік береді. Әрекеттесетін заттардың әртүрлі концентрациясының мәнін бере отырып, оның химиялық реакция жылдамдығына тәуелділігін түсінуге болады,
Модель - қандай да бір нақты объектінің қасиеттерін білу үшін, оны екінші бір объекті арқылы сипаттау. Басқаша айтқанда, модель - бір құрылымды екінші құрылым негізінде бейнелеудің нәтижесі. Кез келген модель белгілі бір гипотеза негізінде құрылады және зерттеледі.
Модельдеу - нақты объектіні жан-жақты сипаттайтын ақпараттарды модельге ауыстыру процесі мен әдісі.
Модельдерді пайдалану саласына байланысты былайша жіктеуге болады:
оқытуға арналған (мысалы, көрнекілік құралдар);
тәжірибелік мақсаттағы модель (мысалы, кеменің әртүрлі табиғи жағдайларға төзімділігін анықтау үшін оның модельі су қоймаларында сыналады);
ғылыми зерттеу бағытында пайдаланылатын модельдер т.б.
Жалпы, қандай да бiр нысанды сипаттау материалдық және ақпараттық модельдеу негiзiнде жүзеге асырылады. Егер материалдық модель объектiнiң геометриялық формасын нақты жағдайда сипаттаса, ақпараттық модель объектiнiң қасиетi мен күйiн сипаттайтын ақпараттар жиынтығын құрайды. Ақпараттық модель белгiлiк және вербальды модельдерден тұрады. Вербальды модель деп объектiнiң ауызша сипатталуын айтуға болады. Ал, белгiлiк модель сурет, графика, сұлба сияқты арнайы белгiлермен берiлген ақпараттық модель болып табылады. Белгiлiк модельдер компьютерлiк және компьютерлiк емес болып бөлiнедi.
Компьютерлiк модель - бағдарламалық жабдықтардың көмегiмен ұсынылған модель.
Компьютерлiк модельдеу ұғымдардың мағынасын тереңiрек ашуға, процестер мен құбылыстарды зерттеу әдiстерiн толық түсiндiруге мүмкiндiк бередi. Мысалы, компьютерде модельденген демонстрациялық тәжiрибелер, зертханалық жұмыстар студенттер мен оқушыларға заңдылықтар мен құбылыстардың табиғатын ғылыми тұрғыдан түсiне бiлуге бейiмдейдi. Бiр жағдайда олар көзбен көруге мүмкiн болмайтын құбылыстарды экранда бақылауға мүмкiндiк берсе, екiншi жағдайда, ғылымда күрмеуi қиын мәселелердi графика, анимация, бейнекөрiнiс түрiнде бақылап, шешiмiн табуға көмектеседi. Сонымен қатар, компьютерлік модельдер оқытудың сабақ барысындағы немесе сабақтан тыс формалары мен әдiстерiн жетiлдiруге және оқу-тәрбие процесiн қызықты әрi мазмұнды етiп жүргiзуге көмектеседі. Оқытушының жұмысын жеңiлдетедi. Бұл, оқытушы сабақтан тыс қалады деген сөз емес, оқытушы қай кезде де оқыту процесiндегi басты тұлға болып табылады. Қуатты процессормен, жедел жадымен, кескiн бейнелеудi жылдамдатқыш құрылғылармен жабдықталған компьютерлiк технология-лардың үш өлшемдi кескiндермен жұмыс iстеу мүмкiндiгi оларды оқыту процесiнде қолданудың тиімді бiр бағытын айқындап бердi. Ол - ақпараттың виртуалды модельi. Арнайы модельдеуші бағдарламалар көмегiмен дайындалған виртуалды модель пайдаланушының интерактивтi қарым-қатынасына динамикалық түрде әсер етедi. Мысалы, виртуалды модельдердiң оқытуда жиi қолданыла бастаған дидактикалық мүмкiндiгi жоғары түрi - виртуалды эксперимент те студенттер мен оқушылардың эксперименттiк дайындығын арттыратын бiрден-бiр құрал болып табылады. Әсiресе, эксперименттiк ғылымдарды оқытуда виртуалды эксперименттердi тиiмдi пайдалануды дұрыс жолға қою қажет. Себебi, орта мектептер мен жоғары оқу орындарындағы зертханалық кабинеттердегi жарамсыз болуға айналған құрал-жабдықтарды, аспаптарды жаңарту көп қаржыны қажет етедi. Мұндай қиындықтан шығудың бiр жолы - компьютерлiк виртуалды эксперименттердi пайдалану. Бiрақ виртуалды эксперименттер iс жүзiнде жасалынған қандай да бiр тәжiрибелiк жұмыстардың орнын толтыра алмайды. Себебi, мұндай ортада нақты материалдық зерттеу объектiсi жоқ [10].
Виртуалды эксперименттiң бағдарламалық жабдығы эксперименттiк мәндердi графикалық интерпретациялау, виртуалды „өлшеулердiң" нәтижесiн өңдеудi жүргiзетiн математикалық есептеулер әдiстерiмен жабдықталады. Виртуалды эксперименттердiң рөлi мен орнын айқындау оқу практикасында жалпылай (дидактикалық аспектiлерi бойынша) және зертханалық жұмыстарда жекелей (әдiснамалық аспектiлерi бойынша) түрде жүргiзiледi.
Виртуалды эксперимент имитациялық және сандық есептеу эксперименттерi болып бөлiнедi. Имитациялық эксперимент дисплей экранындағы эффектiлер мен нақты материалдық объектiдегi байқалатын эффектiлердiң тек сыртқы ұқсастығын қамтамасыз етедi. Мысалы, математикалық маятниктiң қозғалысы. Бұл жағдайдағы компьютерлiк эксперименттi қамтамасыз ететiн бағдарламалық жабдық сүйенген заңдылық, табиғаттағы заңдылықпен мүлде үйлеспейдi. Ал, сандық есептеу экспериментi табиғаттағы процестер мен құбылыстардың заңдылығы негiзiнде жүргiзiледi. Мұндағы бағдарламалық жабдық табиғаттағы заңдылыққа сүйенедi. Мұндай эксперимент құбылыстардың математикалық модельi көмегiмен ұйымдастырылады [11].
1.2 Техникалық оқыту құралдарын оқытуда қолданудың дидактикалық негізі
Орта мектептің 50% аудиовизуальды құралдар политехникалық мазмұнда. Оларды екі топқа жіктеуге болады:
1.Химия өндірісінің алғашқы түсініктерін қалыптастыратын құралдар (маңызды химиялық элементтер мен олардың қосылыстарын оқып - үйренуде қолданылады).
2.Политехникалық ұғымдарды қалыптастыратын құралдар (негізгі химиялық өндірістерді оқып - үйрену кезінде қолданылады).
Бірінші тобы оқушыларды теориялық білімді игертуге және жалпы химиялық түсініктерді қалыптастыруға бағытталған. Сонымен қатар олар химиялық өндірістер туралы алғашқы түсініктерді береді. Бірнеше мысалдар келтірсек, Катализ және катализаторлар диафильмі үш фрагменттен тұрады (каталитикалық реакциялармен танысу, катализаторлар әсерінің ерекшеліктерімен танысу, органикалық химиядағы каталитикалық реакциялар) олар катализ және катализатор түсінігін қалыптастыруға бағытталған. Сонымен қатар олар политехникалық бағытты беруге де бағытталған. Мысалы катализатордың әсерінің ерекшеліктері кадрдың көмегімен катализатордың ерекше әдістері, химиялық процесті басқаруға болатындығы жөнінде алғашқы түсініктер қалыптасады.Әр катализатор реакциялардың белгілі бір типін катализдейді, Әртүрлі катализатор арқылы әртүрлі өнімдерді алуға болады, Оттегі, Қоспаны бөлу және заттарды тазарту кадрлары оқушыларға қоспаны бөлу принциптерін (заттардың әртүрлі қасиеттеріне негізделуі арқылы) өндіріс жағдайларында қолдануға болатындығы жөнінде түсінік алады. Ерітінділер кадры ерітінділердің адамзат әрекетіндегі және тұрмыстағы рөлі туралы түсінік қалыптастырады [12].
Оқушылар заттың еруін тездеті үшін оларды ұсату керектігін және араластыру қажеттілігін біледі. Зертханада бұл мақсатта әртүрлі үгіткіштер, ал химиялық өнеркәсіпте - әртүрлі аппараттар, агрегаттар (ұсатқыштар, диірмендер, араластырғыштар) қолданылады.
Сутегі. Қышқылдар. Тұздар тақырыбын оқып үйреуде, Сутекті алу және оны қолдану , Судың ыдырауы арқылы сутекті алу, Сутектің тотықсыздандырғыш қасиеті, сутекті алу әдістері кадрлары судың қолдануын (табиғи шикізат ретінде), сутекті алу, электролиз (өндірістік тәсілі), оның тотықсыздандырғыш қасиетін металдарды алу өндірісінде пайдалануға болатындығы жөнінде түсінік береді. Екінші тобы химиялық өндірістерді оқып ж үйренуге арналған аудиовизуальді құралдардың политехникалық маңызы жоғары. Оқушылар шикізат түрлері (құрамы, қасиеті, алу, байыту), өндіріс өнімдері туралы (құрамы, қасиеті, қолданылуы), шикізатты химиялық өңдеу (химизмі және өңдеу технологиясы), өндіріс аппараттары (қондырғылар, жұмыс принциптері), өндірістің дамуы және перспективтері туралы кең және терең түсініктер береді [13].
Өндірістерді оқып - үйрену кезінде аудиовизуальды құралдарды қолдану:
oo бастапқы шикізат дайын өнімге айналуына әкелетін химиялық реакцияларлдың белгілері мен шарттарын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда ТҚ оқушылардың танымдық әрекеттерін ұйымдастыруға негізгі химиялық және политехникалық ұғымдардың дамуына қызмет етеді.
oo химиялық процестердің мәнін ашады; Бұл жерде ТҚ үйренетін құбылыстарды түсіндіруге жаңа білімнің көзі ретінде қызмет етеді.
oo оқушылардың сезімдік тәжірибесін дамытады. Бұл жағдайда ТҚ оқушыларға қазіргі заманғы химиялық өндірістер туралы жалпы түсініктерін қалыптастыруға ықпал етеді.
1. Оқу және ғылыми - көпшілік видиофильдердің мазмұны, бейнелігі оқушыларға мамандықтың маңызын, олардың жұмысын көрсетуге мүмкіндік туғызады. Бұл жерде әр түрлі мамандықтардың қызыметі туралы оқушыларға мағлұматтар көрсетуге мүмкіндік туғызады.
Сондай - ақ көрнекі ғылыми химиктердің өмірі олардың химия ғылымын және өндірісті дамытудағы рөлі айтарлықтай орын алады.
Өндірістік тақырыптағы телебағдарламалар мазмұнында оқушылардың еңбекке деген морльдік даярлығы келесі бағыттарда жүзеге асады.
1. Белгілі бір өндірістің адам өміріндегі және химияның халық шаруашылығындағы ролін ашу.
2. Оқушыларды халық шаруашылығын химияландырудың негізгі бағыттарымен таныстыру.
3. Химиялық элементтер және оның қосылыстарының ғылым, техника және онеркәсіптің дамуы үшін ролін сипаттау.
4. Оқушыларды халық шарушылығына қажетті мамандықтармен таныстыру.
Әрине мүндай бағыттардың жүзеге асуы үшін белгілі бір ұстанымдарды басшылыққа алу керек:
oo Іріктелген материялдар оқу бағдарламасына, кәсіптік бағыт беру мақсатына сәйкес болу.
oo Қазіргі заманғы халық шарушылығының даму тенденцияларын есепке алуы.
oo Іріктелген материялдардың көп салалы экономикамен, шикізатты өндеу, өндіріс қалдықтарын іске асыру қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен байланыстылығы
oo Өлкелік ұстанымдарды ескеру.
oo Кәсіптік бағдар беру жұмыстарында пәнаралық кординацияның жүзеге асырылуы.
1. Оқу үрдісіне ТҚ енгізу мұғалімге тек онымен жұмыс істей білу біліктілігін ғана емес, сондай - ақ оқушыларды өздігімен жұмыс істей білу дағдыларды қалыптастыруды қәжет етеді. Ондай дағдылар:
oo Аудиовизуальді құралдар арқылы оқу мәліметтерімен жұмыс жасау біліктілігін
oo Тақырыптың жоспарын жазып, тыңдай білу, байқағыштықты, қортындыларды жаза білуін;
oo Дәптерге негізгі идеялар мен қортындыларын жаза білуді;
oo Берілген материялдан негізгісін бөліп алуды;
oo Білімді салыстыра, қортындылай білу;
oo Оқу материялдарын өз іс-әрекетінде қолдана білуге ;
oo Алынған мағлұматтарды жаңа білімді жаңа нысандарға және үрдістерге пайдалана білу;
oo Алынған мағлұматтарға сын көзбен қарап, оны белгілі бір көзқарас тұрғысынан баяндай білуге;
Аудиовизуальді құралдарды жүйклі қолдану арқылы екі міндетті шешуге болады.
1. Таным қызығушылықтарына қозғау сала отырып, білімді игеруге мативтерін қалыптастырамыз.
2. Білімді игеру үрдісінде оны менгерту қажеттілігі арқылы оқушының мативтік іс-әрекетін жетілдіре отырып, оқушыларға өздік жұмыс дағдыларын қалыптастырамыз.
Дидактикалық шарттар:
* Сабақтың мазмұны мен формасына байланысты мультимедиалық технологияларды мүмкiндiктерiне қарай алдын ала дайындаудың, кешендеудiң перспективалы жоспарын жасау.
* Оқу материалдарына әдiстемелiк талдау жасау. Айталық, кейбiр пәндерге қатысты оқу материалдары бiрнеше ондаған жылдар бұрын дайындалған. Мiне сол материалдарды жаңа мәлiметтермен үйлестiрудiң жолдарын қарастыру, пәнге қатысты негiзгi мәлiметтi қосымша мәлiметпен толықтыру. Мультимедиалық технологияларда ұсынылатын оқу материалдары көрнекiлiк ұстанымына негiзделген. Сондықтан да, оны оқытудың ажырамас бөлiгi деп қарастыруымыз қажет.
2. Мультимедиалық технологияларды тиiмдi пайдалану үшiн оның психологиялық-педагогикалық шарттарын қатаң бақылауда ұстау керек:
* Оқу материалдарын тұлғаның қабылдау ерекшелiктерiн ескеру.
* Экрандық оқу материалдарының студенттер мен оқушылардың эмоциясына әсерiн бақылау.
* Оқу материалдарын пайдалану кезiнде тұлғаның ойлау қабiлетiн аттыруға қозғау салу.
* Экрандық оқу материалдарын пайдаланудың қалыпты деңгейiн студенттер мен оқушылардың ойлау жүйесiне күш түсiрмейтiндей деңгейде сақтау.
3. Эргономикалық шарттар мынадай мәселелердi қарастырады:
* Бөлмедегi ауаның физико-химиялық құрамының төмендеуi студенттердiң, оқушылардың сабаққа қабiлеттiлiгiн төмендетедi. Сондықтан бөлме ауасын ауыстырып отыру.
* Аудиовизуалдық оқу материалдарын қалыпты жағдайдан артық көрсетуге болмайды.
4. Техникалық шарттар:
* Ерекшелiктерiне қарай мультимедиалық технологияларды дәрiсханада дұрыс орналастыра бiлу.
* Құрылғылардың техникалық ақаулығын үнемi тексерiп отыру.
* DVD, CD дискiлерiндегi, бейнетаспалардағы оқу материалдарын дұрыс сақтай бiлу.
* Дәрiсхананы оқыту процесiне бейiмдеу жұмыстарын автоматтандыру.
* Дәрiсхананы үнемi салқындатып отыру, яғни құралдарды қатты қызып кетуден сақтау.
Ендi, үздiксiз бiлiм беру жүйесiн ақпараттандыру барысында мультимедиалық технологияларды оқыту процесiнде тиiмдi пайдаланудың тұжырымдамалық, психологиялық, педагогикалық, ақпараттық, техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық аспектiлерiн қарастырайық [14].
Тұжырымдамалық аспектi:
* ақпаратты жинақтау, өңдеу, сақтау, тарату жүйесi ретiнде жаңа ақпараттық орта құру;
* әртүрлi деңгейде (республика, аймақ, бiлiм беру мекемелерi) бiрiктiрiлген бiрыңғай оқу-ақпараттық орта құру т.б.
Мұндай оқу-ақпараттық ортаны құрайтын элементтерге мыналар жатады:
* елiмiздiң және шет елдердiң ақпараттық ресурстарына қол жеткiзе алатын телекоммуникациялық аппаратты-бағдарламалық жабдықтар;
* компьютерлiк гипермедиа, мультимедиа жабдықтары;
* виртуалды бiлiм берудi дамыту үшiн ақпараттандырудың инфрақұрылымдары т.б.
Психо-педагогикалық аспектiлер:
* оқыту процесiнде мультимедиалық технологияларды пайдалану кезiнде бiлiмдi меңгеру мен интеллектуалдық деңгейдi қалыптастырудың психологиялық механизмдерiн айқындау;
* мультимедиалық технологияларды оқыту процесiнде пайдалануда оқытушының рөлi мен орнын анықтау;
* мультимедиалық технологияларды өзiнiң кәсiби iс-әрекетiнде тиiмдi пайдалана бiлуi үшiн мұғалiм кадрларды қайта дайындау;
* елiмiзде қашықтан оқытуды дамытудағы мультимедианың мүмкіндіктерін дамыту;
* мультимедиалық оқулықтар жасаудың дидактикалық талаптарын анықтау.
Ақпараттық аспектi оқытудың дидактикалық және әдiстемелiк ұстанымдарына жауап бере алатын мультимедиалық құралдардың ақпараттық жабдықталуын айқындайды.
Эргономикалық аспектi:
* мультимедиалық оқулықтарды құруда эргономикалық талаптарды ескеру;
* әртүрлi жас дейгейiндегi пайдаланушылардың мультимедиалық технологиялармен жұмыс кезiндегi сақтауға тиiстi санитарлық-гигиеналық нормаларын анықтау.
Технологиялық және техникалық аспектiлер:
* технологиялық қатаң талаптарды сақтау - оқыту процесiне арналған лицензиялы мультимедиалық оқулықтарды пайдалану;
* оқыту мақсатына бағытталған аппараттық және бағдарламалық жабдықтармен білім беру жүйесін қамтамасыз ету;
* бiлiм беру салаларында локалдық, аймақтық және республикалық желiлер құру.
Ұйымдастырушылық аспектi:
* бiлiм беру мекемелерiнде электрондық кiтапханалар мен медиа орталықтар, медиатекалар құру;
* мультимедиалық технологияларды пайдаланудың ұйымдастыру- шылық-құқықтық нормаларын анықтау т.б.
Техникалық талаптар:
- экранға дейінгі қашықтық - 6,8m
- көріну бұрышы соңғы орындар үшін - 60[0] кіші болмауы керек
- экранның жерден биіктігі -1,2 - 1,5m орналасуы
- диагоналы 470-590mm мм телеэкран үшін экраннан көзге дейінгі қашықтық 3m - 6м
- бейненің анықтығы.
ТОҚ оқу аптасына кіші сыныптарда 3 - 4 рет, ал жоғары сыныптарды 6 - 4 рет қолданамыз. Кестені қоярда ТҚ қолданатын пәндердің бірінен кейін бірі орын алмауын ескеру керек.
Аудиовизуальды құралдар арқылы ақпарат беруде әуелі 10 мин бұрын оларды қабылдауға даярлау, 15 - 20 телебағдарламаларды көрсетуі, 20 - 10 минут тақырыптың бекітілуі жүзеге асырылғаны дұрыс.
Аудиовизуальды құралдарды тиімді қолдану үшін келесі дидактикалық талаптарды ескеру керек:
1. Оқушыларға танымдық міндеттерін түсіндіру, аудиовизуальды құралдарға қызығушылық;
2. Бірге талқылау, байқауды қалай жүргізу керек, қандай материалдарға көңіл бөлу қажет;
3. ТҚ қолдану кезінде сұрақтар қою, сол жерде жауап бере алатындай;
Оқушылар жадына өткен материалдарды есіне түсіру, оларды жаңа материалды меңгертуге қолдануға ықпал ету.
2 ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ
2.1 Химияны оқытуда аудио-, видео құралдарын қолданудың әдістемелік негізі
1. Оқу үрдісінің басты мақсаты оқушыларға қоршаған әлемнің нәрселері және құбылыстары туралы білім беру, олардың дүниеге көзқарасын қалыптастыру, еңбек әрекеттеріне даярлау. Іс жүзінде білім тікелей нәрселер мен құбылыстарға қатынасы немесе ауызша, жазбаша сөз арқылы қалыптасады. Телекөрілім осы жағдайлардың барлығын ұштастыра алады. Оқу телекөрілімдері орта мектептің дидактикалық жүйесінің бір бөлігі ретінде қарастырылады және оқыту мен тәрбие берудің өзіндік құралы болып табылады.
Оқу телекөрілімдері бойынша жинақталған іс - тәжірибелер олардың көрнекілік ретінде және оқу - тәрбие үрдісін жандандыруда оң нәтижеге жеткізетіндігін көрсетіп отыр.
Телекөрілімдерді кеңінен қолдану, дидактикалық міндеттерді шешуге көмектеседі. Атап айтқанда, телекөрілімдер арқылы химияның неғұрлым күрделі тақырыптарының мазмұнын алуға болады, оқушыларды ғылым мен техниканың жаңалықтарымен, ғылыми жаңалықтардың ашылу тарихымен, әдісімен танысуға, оларды зерттеу әдістерін жақындастыруға, оқушыларға кәсіптік бағдар және еңбек тәжірибесін беруге мүмкіндік жасай аламыз [15].
2. Оқу телекөрсетілімдер практикасында түрлі формалары мен жанрлары қолданылады. Дидактикалық функциясына байланысты телекөрілімдерді сабақта қолданылатын және сабақтан тыс уақытта деп ажыратылады. Сабақтағы көрсетілімдер телеәдістер және телекөрсетілімге бөлінеді.
Телекөрсетілім - сабақтың жеке міндеттерін шешуге арналған, құрылымы өзара байланысты қисында элементтердің жүйесінен тұрады.
Мысалы, Сұйық оттектің қасиеттері, Сутек қасиеттері күкірт қышқылы өндірісінен кейін - Күкірт қышқылын контакт әдісімен өңдеу, т.б. көрсетілімдері қолданылады [16].
Телеәдістер - ОА сабақтың негізгі мазмұнын ашады. Оның ұзақтығы 25- 30 мин. Теледәріс қорытындылау, жинақтау немесе баяндама, кіріспе дәрістері түрінде болады.
Телекөрілімдер өз кезегінде телеэкскурсия және көрнекі тәжірибелерді көрсетуге арналған болып бөлінеді. Телеэкскурсия - телекөрсетілімдердің ерекше жанры болып есептеледі. Ол экскурсины оқыту әдісі ретінде және телекұлақтандыру жанры ретінде ұштастырған. Телеэкскурсияда оқу - тәрбие үрдісі үшін маңыздылары көрсетіледі.
Телекөрілімдер және дәрістер өзінің психологтың дидактикалық міндеттеріне байланысты:
1. Қызығушылықты және шығармашылық белсенділікті тудыратын мотивтік (түрткілік);
2. Деректерді жалпылайтын және оны түсіндіретін ақпараттық;
3. Әрекет тәсілдері мен дағдылардың қалыптастыратын инструктивті немесе нұсқаушылық түрлеріне ажыратады.
Мотивтік көрсетілісдердің мақсаты оқушының қандай да бір тақырыпөа енгізу, оның мәнін, күрделілігін, мәселелігін көрсету, сол арқылы осы жағдайға қызығушылық ету, өзіндік бағыт сілтеу.
Телекөрілімнің ақпаратыық негізі сөз және бейнелеу. Ол өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына ену үшін білім мен ғылымды дамыту жолына түсті. Өйткені білімді, ғылым негіздерін игерген мамандарсыз әлемдік қатаң бәсекеге алға шығу мүмкін емес.
Мари Фон Эбнер - Эшенбахтың (Австрия жазушысы, 1930-1976) Ешнәрсе білмейтін адамға бәріне сену ғана қалады деген қанатты сөзі бүгін де маңызды болып табылады. Қазіргі таңда білім беру жүйесінің басты міндеттері - жастар мен балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру, қоғамның ақпараттануы және жаңа ғылымды қажет ететін технологиялардың дамыған кезеңінде кәсіби шеберлігін дамыта алатын жоғары білімді адамдар мен білікті мамамдарды дайындау. Болашақ білікті де, білгір мамандар даярлау үшін сабақта көрнекті құралдарды орынды пайдаланудың маңызы зор. Көрнекті құрал білім сапасының кепілі. Осыны ерте түсінген шығармашыл ұстаздар өзінің әрбір сабағында көрнекілікті орынды пайдаланып, сапалы білім беруге атсалысады [1].
Ғылым -- ғалымды танудың кілті болса, сол ғылымның негізгі білімде жатыр. Ал білімнің іргетасы орта мектепте қаланады.
Бүгінгі ұрпақ - тарихи кезеңде өмір сүріп, ұлттық, елдің, жердің болашағы үшін үлкен жауапкершілік міндетін арқалап отырған ұрпақ. Ғасырлар бойы бабаларымыздың арманына айналған Тәуелсіздігімізге қол жеткізіп, егемендік еншілеген ұрпақ. Олардың болашақта ұлттық дәстүр мен салт-сананы берік сақтайтын, тіліміз бен ділімізді жалғастыратын, саналы да, парасатты болып өсуінің бір кілті ұстазда деп білеміз.
Қазіргі таңда есімізде Н.Назарбаевтың 2030 бағдарламасы жұмыс істеуде. Білім, ғылым туралы заң. Тіл туралы бағдарлама қабылданды. Бізде осы мемлекеттік бағыт-бағдар негізінде қызмет етеміз. Жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беру-қазақ мектебінің негізгі мақсаты. Идеялық-саяси, еңбек, дәстүрлік тәрбие оның өзара астасқан бөліктері, сондықтан бұлар кешенді түрде шешіледі [2].
Көрнекілік заттар мен құбылыстардың өзін тікелей көрсетуге болмайтын жағдайда да көрнекіліктер қолданылады. Көрнекіліктер оқушының құбылыстарды байқауға, қабылдауға деген ынтасын оятып, ізденіс дағдыларын қалыптастырады. Көрнекілік бақылауға, білуге, салыстыру, қатар қоя білуге, абстракты ұғымдарды дамытып, жетілдіруге жол ашады. Көрнекілікті оқытудың белгілі мақсатына сай қолдану барысында алғаш оны бүтіндей, кейін бас және қосалқы бөлшектерін, соңында тағы да бүтіндей көрсетуге болады. Көрнекілікті сабақта ұстаз немесе оқушылардың өздері жасасада болады.
Тақырыптың зерттеліну деңгейі: Оқыту теориясы мен әдістемесінің заманауи мәселелері жалпы ғылыми деңгейде Ю.К. Бабанский, В.В. Краевский, Б.С. Гершунский, Э.Н. Гусинский, А.Е. Әбілқасымова, В.А. Сластенин және тағы басқалардың жұмыстарында қарастырылған. Химияны оқытудың теориясы мен әдістемесіне В.Н. Верховский, Л.М. Сморганский, Ю.Ходаков, Д.М. Карюшкин, С.П. Шапаваленко, К.Я. Парменов, Д.А.Энштейн, А.Д. Смирнов. В.С. Полосин, И.Н. Чертков, Г.И. Шелинский, В.П. Гаркунов, Л.А. Цветков, И.Л. Дружин, Е.Е. Миншенков, Г.М. Чернобельская, М.С. Пак, А.А. Грабецкий, О.С. Зайцев, Л.С. Зазнобина, А.А. Журин, Р.Г. Иванова, Н.Е. Кузнецова, Н.Н. Суртаева, Т.С. Назарова, Ж.А. Шоқыбаев, К. Аймағанбетова, Н.Н. Ахметов, У.К. Мақанов, Ж. Жайлау, К.О. Шайхеслямова, Н.Н. Нұрахметов, Г.К. Нуртаева және тағы басқалары үлкен үлес қосты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: химия курсында техникалық оқыту құралдарының мүмкiншiлiктерiн aнықтaп, oқу бaрыcындa қoлдaну әдiciн ұcыну.
Жұмыстың міндеттері:
- орта мектеп курсында тақырыптың орнын, маңызын және мазмұнын бойынша техникалық оқыту құралдарын анықтау;
- тақырып бойынша әдістемелік әдебиеттерге шолу жасау;
- Қышқылдар және Бейорганикалық қосылыстардың негізгі сыныптары тақырыптарына оқу әдістемелік нұсқау жасау және техникалық оқу құралдарының жәрдемімен сабақ өткізу;
- алынған нәтижелерді талдау.
Зерттеу обьектісі: жалпы білім беретін орта мектептегі химияны оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Химиядан техникалық оқыту құралдарын қолдану арқылы оқыту.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1. Негізі мектеп химиясы бойынша бейорганикалық қосылыстардың негізгі сыныптарының қасиеттері анықталып, сондай-ақ сабақ өткізу барысында техникалық оқу құралдарын пайдаланудың тиімділігі ғылыми тұрғыдан негізделді.
2. Химия пәні бойынша оқушылардың білімін тереңдетіп, қызығушылы-ғын арттыра отырып, мектептің жоғары сатысында дұрыс бағдар таңдауға негіз болатындығы сараланды.
Зерттеудiң ғылыми әдiстерi. Зерттеу проблемасына байланысты әдiсте-мелiк әдебиеттерге теориялық тұрғыдан талдау жасау; химия пәнiнiң оқулық-тарын, әдiстемелiк құралдарын талдау; оқушылармен әңгiмелесу, байқау, сауалнама, тест жүргiзу, эксперимент жүргiзу; оқушылардың бiлiмдерi мен шығармашылық қабiлеттерiнiң деңгейiн тексеру, олардың қорытындыларын талдау.
Зерттеу нысаны: Мақтарал ауданы Асықата кенті "Еңбек" жалпы орта мектебі.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан және 62 беттен тұрады.
1 ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Химия мұғалімінің кәсіби даярлығында техникалық оқыту құралдары
Оқыту құралдары - жаңа білімді меңгерту үшін оқушылар мен мұғалімдердің қолданатын материалдық немесе идеалды нысаны. Ол оқу үрдісінен дербес нысан, сондай - ақ оқу үрдісінде белгілі бір қызмет атқара отырып, оны игеру пәні ретінде қатысады. Оқыту құралы дидактикалық жүйенің барлық компоненттерімен тығыз байланысты. Бұл 1-суретте көрсетілген:
Сурет 1. Дидактикалық жүйенің компоненттері
Педагогикалық тұрғыдан оқыту құралдарының басқа компоненттерімен өзара байланысты келесі жағдайларымен көрінеді:
а) педагог үшін ОҚ - оның қызметін жүзеге асыратын педагогикалық еңбек құралы.
б) оқушылар үшін ОҚ - таным және оқу қызметін жүзеге асырудың бір құралы.
в) білім беру мазмұнына қатысты ОҚ - мазмұнды білім беру және оны меңгертуді ұйымдастыру тәсілі.
г) оқу - тәрбие үрдісі және ұйымдастыру формаларына қатысты ОҚ - оларды түрлендіру және жетілдіру педагогикалық құзырлылық компоненттерін үйлестіре қолданудың жаңа тәсілі.
д) оқыту құралына қатысты жалпы оларды қолдануда бағыттаушылық роль атқарады, мұнымен қатар оқыту құралдары ОҚ нәтижеге жетуге ықпал етуі тиіс.
Барлық ОҚ келесі топтарға бөлінеді (сурет 2):
оқулықтар және оқыту құралы;
көрнекі құралдар;
сарамандық әрекеттерді жүзеге асыру құралы;
ТОҚ
оқу үрдісінің көмекші құралдары.
Сурет 2. Оқыту құралдарының топтары
Оқулық және оқыту құралдары: әр пән бойынша оқулықтар мамандық бойынша әдебиеттер, есеп жинақтар, бақылау топсырмалары, бағдарламалар, жұмыс дәптері, анықтамалар, т.с.с
Көрнекі құралдар: пәндік - нақтылы деген атпен іс - жүзінде қолданылатындары. Ол пәндік - бейнелі және белгіленген көрнекіліктердін құралады.
Пәндік бейнелі:
Табиғи (гербарий, скелеттер, коллекциялар).
Көлемді - бейнелі (модельдер, макеттер, мулеждар)
Бейнелі құралдар:
Бейнелі белгілер (суреттер, картиналар, аппликация, фото).
Шартты белгілер (карта, сызбанұсқа, диаграмма, кесте, формула,т.с.с)
Сарамандық әрекеттерге арналған құралдарды: оқу - зертханалық құралдар, бөлме жабдықтары, олардың негізгі міндеті - сарамандық сипаттағы дағдылар мен біліктерді қалыптастыру.
Көмекші оқыту құралдары дидактикалық функция атқармайды, бірақ оқу үрдісін қамтамасыздандыру негізгі құралы болып табылады: тақта, мел, қағаз, жапқыштар, т.с.с.
Ғылыми - техникалық және әлеуметтік процесс білім беру жүйесі алдында тек өмірдің талаптарына байланысты оқыту мазмұнын жетілдіру ғана емес сонымен қатар күн сайын артып отырған ақпарат ағыны мен оны оқып - үйренуге байланысты уақыттың шектеулігі арасындағы қайшылықтардың шешуде жаңа әдістер мен құралдарды іздестіруді қажет етеді. Осы міндеттерді шешуде техникалық оқыту құралдарының маңызы зор. Техникалық құралдар (ТҚ) белгілі бір қызмет атқаратын және дамытылатын біртұтас материалдар жүйесінен тұрады.
Техникалық оқыту құралдары (ТОҚ) ұғымы механикалық және электрондық құралдарды қамтиды, мұғалім ақпараттарды беру үшін және оқушыладың білімін бақылауға пайдаланады. Оған: динамикалық және статикалық проекциялық қондырғылар: (кино қондырғылары, эпи және диапроекторлар); телевидео жүйелері, видео және дыбыс жазушы қондырғылар; бақылау және бағдарлы оқыту қондырғылары;электрлендірген кестелер, макеттер, модельдер, қабырғалық көрнекіліктер (стенд), лингофондық құралдар, элекрлік есептегіш жүйелермен қоса есепті шешуге арналған есептегіш техника мен компьютерлер, электронды және радиотехникалық көмекші жабдықтар және детальдар (диодтар, транзисторлар, резисторлар, т.б.) бұлардың барлығы көрнекі және оқу эксперименттерін жетілдіруге арналған. Осы айтылғандардың барлығы педагогикалық техника ұғымымен де анықталады. Оқылатын материалдар және оқу - құралдарымен жұмыс жасауға арналған аудиовизаульды құралдар термині қолданылады [3].
Педагогикалық техника және аудивизуальды құралдардың қызметі - фиксация, сақтау және оқу ақпараттарын беру.
Техникалық оқыту құралдары бірнеше аспектіні қамтитын дидактикалық категория болып табылады. Оның қызметі оқу үрдісінің мазмұны және ұйымдастыру формасының ауқымдылығымен шектелмейді. Бұл оқушының диалектикалық ойлауын, ғылыми көзқарасын, сенімін жан - жақты дамуына ықпал ете отырып, тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.
ТОҚ әдістемелік қалыптастырушы (білім беру, дамытушылық, тәрбиелілік) және конструктивтік (жүйе түзуші) қызмет атқарады.
ТҚ оқытуда тек көрнекілікпен шектелмейді, оқушылардың білімді тиянақты меңгеруін, оқыту ұстанымдарын жүзеге асыруды, оқушының танымдық белсенділігімен олардың қызығушылықтарын дамытуда, қалыптастыруға ықпал етеді. ТҚ көмегімен түсініктемелік білімдер бейнелі көрсетілімді (заттың құрылымдық формулалары, атомдардың электрондық конфигурациялары, молекула құрылысынң схемасы, т.б.)
ТҚ оқытылатын құбылыстардың табиғаттағы, тұрмыстағы, техникадағы орны жайында нақтылы бейнелейді, әлемнің біртұтастығының бейнесін қалыптастырады, сол арқылы білімді сенімге айналдырады, теориялық сұрақтардың мәнін терең түсінуге ықпал етеді.
ТҚ химиялық экспериментпен ұштастырыла отырып химиялық реакцияларды. Заттың құрылысы катализ, коррозия, кристалдардың өсуі, өндірістік процестерді, т.б. оқып үйренуде тиімді қолдана алады.
Мұғалімның педагогикалық қызметі жалпы еңбегінде және педагогикалық әс - әрекетіндегі оқушыларды оқыту және тәрбиелеу үрдісімен тығыз байланысты.
Педагогикалық қызметі нақтылы оқу - тәрбиелік міндеттерді шешуге бағытталған мұғалімнің іс - әрекетінің өзара тығыз байланысы жүйесімен анықталады.
Педагогикалық функциясын атқара отырып, мұғалім оқушыларды біліммен сусыздандырады, оларды таным нысанына көңілін аудартады, адамгершілік түсініктерін қалыптастырады. Көрнекіліктерді көрсету барысында демонстрация, иллюстрация және бақылау тәсілдері жатады.
Демонстрация оқушыларды құбылыстар, процестер және заттардың нысанымен табиғи жағдайда таныстыру барысында қолданылады. Әдістің бұл түрі қолданылып отырған құбылыстың қозалысын анықтау, заттың ішкі құрылысы мен сыртқы құрылысын немесе бірыңғай заттардың орналасу жағдайымен таныстыруды көздейді. Табиғи нысананы көрсету негізінен сыртқы көрінісінен басталады. (көлемі, түсі, формасы, өзара байланысы т. б.). Келесі кезектік оның ішкі құрылысы мен жекеленген құрамы көрсетледі.
Демонстрациялау көбінесе оқушылардың практикалық әрекетімен ұштаса жүргізіледі. Приборлар мен нысаналарды демонстрациялау нәтижесінің табысты болуы бірнеше жағдайға байланысты болады. Көрсетіліп отырған нысана барлық оқушыларға анық нақты көрінуі тиіс. Оқу материалын түсіндіру кезінде көрсету жұмыстары жүргізіліп, соңынан нысана алынып тастауы керек.
Оқытуды былай ұйымдастыру оқушылардың оқу материалдарын жеңіл, терең меңгеруіне септігін тигізеді, олардың ойлау қабілетін арттырып, қосымша ақпараттар береді. Оқушылардың өздері құбылыстарды, процестерді және нысаналарды белсенділік танытып оқып, үйренсе, шын мәнінде әдіс нәтижелі болмақ.
Сабақ барысында оқытуды демонстрациялау әдістерін қолданғанда оқу киносы, диапозитив, диафильм, магнитофон, радио, үнтаспа, киноскоп, эпидоскоп, теледидар, видеофильдер секілді техника құралдары пайдаланылады. Заттар мен құбылыстарды, кейбір жағдайда қажеттілігіне сай табиғи ортада да көрсетуге болады. Мысалы, табиғат, оның құбылыстары, жан-жануарлар, өсімдіктер, ауылшаруашылығы техникасы, өндіріс құралдары.
Иллюстрация - демонстрация әдісімен тығыз байланысты болады. Бұл әдісті иллюстративті құралдарды (плакаттар картиналар, портреттер, суреттер, чертеждер, картограммалар, модельдер) көрсетуге қолданады. Иллюстрация әдісінің нәтижелі болуы, негізінен оның қолдану тәсілдерін мұғалімнің қаншалықты меңгергеніне байланысты болып келеді. Соның нәтижесінде оқушы мен мұғалім оқу материалдарын табысты. меңгеруге айтарлықтай көмек бере отырып, ғылыми ұғымдарды жеңіл меңгеруге септігін тигізеді. Мектеп тәжірибесінде көрсеткендей сабақта иллюстрациялық материалдарын көптеп қолдану, оқушылардың наразын тек өткен материалға бағыттап, ауытқымауға әкеп соғады. Сондықтан көрнекті құралдарды пайдаланудың дидактикалық қолданысын және таным процесінде олардың рөлін алдын-ала жақсылап ойластырып алу қажет [4].
Бұл әдістердің ішінде ең басты рөл атқаратыны - бақылау әдісі. Ол барлық оқу пәндерін оқытуда кеңінен пайдаланылады. Бақылау әдісі сабақта нақты заттар мен көрнекі, техника құралдарын көрсету кезінде, экскурсияда, лабораториялық жұмыстарда, еңбек операцияларын орындауда ерекше орын алады. Бақылау мұғалімнің қатысуымен сабақ уақтысында да, сабақтан тыс уақытта да қолданылады. Дұрыс қолданған бақылау әдісі оқушылардың ойлау қабілетін арттырып, байқағыштық қасиеттерін арттырады. Бақылау әдістерінің қолдану тиімділігі мынандай болады: байқаудың мақсатын анықтау, қабылдайтын нәрселердің мөлшерін белгілеу, демонстрациялық бақылау, экскурсиялық бақылау, техникалық бақылау, лабораториялық бақылау.
Өмірде бар заттар мен құбылыстарды көрнекті құрал арқылы көрсету мектепті өмірмен байланыстырады. Демек, теорияны практикамен ұштастыру жөніндегі диалектикалық принципті жүзеге асыруға көмектеседі.
Нақты көрнекті материалды сапалы түрде меңгерту үшін қабылданатын зат пен құбылысты дұрыс байқау, анализ жасау керек.
Көрнекілікті оқу процессінің барлық кезеңінде пайдалануға болады, бірақ оны жай қолдануға болмайды. Көрнекілікті белгілі тақырып мақсатында пайдаланғанда ғана тиімді құрал болып саналады.
Кез келген сабақта көрнектілікті маңызды қолдану оқушылардың пәнге деген ынтасын арттыру, қызықтыруда үлкен роль атқарады. Пән кабинеттерін қажетті көрнекіліктермен жабдықтау сапалы білім беруге үлкен септігін тигізеді. Кабинеттердің қазіргі заман талабына сай көрнекіліктермен жабдықталуы, кабинеттерде техникалық көрнекіліктің болуы өмір талабы. Кабинет қабырғаларына қажет деген көрнекіліктер ілінуі шарт.
Әр пәннің белгілі тақырыптарына сәйкес әр түрлі сабақта мынадай көрнекіліктің түрі іске асырылады: кесте, үлестірмелі кеспелер, схема, карточкалы дәптер, плакат, суреттер, оқулықтар, перфокарталар, макеттер, кесте, натуральды заттар және техникалық құралдар. Қай кезде болмасын тәжірибелі педагогтар өз сабақтарында көрнекті құралдарды пайдаланып, сабақ сапасын арттыруға тырысып отырған.
Жалпы еңбектік қызметі мұғалімнің алдына тұрған міндетті шығармашылықпен шешу үшін материалдық және деректік шарттардың барынша тиімді жағдайларын туғызуға бағытталған операциялар мен амалдар жүйесін қамтиды. Оқу үрдісінде ТОҚ тиімді қолданудағы мұғалімнің кәсіптік әрекеті оның педагогикалық - әдістемелік және техникалық даярлығына байланысты.
Психологиялық - педагогикалық даярлығы келесі жағдайлардың:
1) аудиовизуальды ақпараттарды қабылдаудың психологиялық ерекшеліктері;
2) ТҚ әртүрлі қызметі және педагогикалық мүмкіншіліктерімен;
3) аудиовизуальды құралдарды даярлауда қолдануда психологиялық - педагогикалық талаптардың ескерілуі; 4) аудиовизуальды құрадардың және химиялық эксперименттің оқушылардың жеке басына эмоциялық әсерімен байланысты.
Әдістемелік даярлығы:
1) қажетті оқыту құралдарын және тақырыптарды анықтау;
2) ТҚ тиімді қолдануды қамтамасыз ететін әдістемелік тәсілдерді анықтау;
3) әртүрлі дидактикалық құралдардан (диафильмдер, диапозитивтер, графоқұралдар, бақылау бағдарламалар) құрастыра алуы, қолдана білу;
4) техникалық жабдықтар мен құрастырмалы қондырғылардың жұмыс істеу принциптерін білу.
Техникалық даярлығы:
1) әртүрлі ТҚ құрылымын және оны пайдалана білудің ережелерін білуі және ақпараттарды өңдей алуы;
2) әртүрлі ОҚ техникалық мүмкіндіктерін үйрену;
3) дидактикалық құралдарын өздігінен даярлай білу (диа және кинофильмдер, графоқұралдар);
4) зертханалық, бөлмелі техникалық жабдықтардың әдістері мен принциптерімен танысу. ТОҚ пайдалана отырып, мұғалімнің жүзеге асыруға тиісті функциялары жеткілікті. Оған: ақпараттық әрекеті, танымдық үрдістерді басқару, қабылдау сапасына бақылау жасау т.с.с жатады.
Ақпараттық әрекеттің жүзеге асуы әртүрлі ақпарат көздері арқылы жүзеге асырылады. Бұл функцияның ішкі жағы танымдық үрдіске әсерімен байланысты: а) материалмен сезімдік ( сезу және қабылдау) танысу; б) материалды неғұрлым терең түсінуді қамтамасыз ететіндей ой елегінен өткізу; в) түскен ақпаратты жадына сақтау негізінде еске ұстау.
Аудиовизуальды ұғымдарды меңгеруге және қалыптастыруға әсер көрсетеді, ой - тұжырымдарды дәлелдеуге және дәйектеуге, олардағы себеп - салдарлық байланыстарды тағайындауға ықпал етеді. Оқушылардың танымдық әрекетін ұйымдастыру функциясының жүзеге асырылуы келесі бағытта асырылады: а) оқушылардың танымдық әрекеттерін басқару; б) бақылау ұйымдастыру; в) оқу үрдісіне түзетулер енгізу [5].
Аудиовизуальды құралдардың көмегімен көбінесе осы а) жағдайды іске асыруға мүмкіндігі бар. Ал компьютерлік және микропроцессорлық техника осы бағыттағы екінші (б) және үшінші (в) бағыттарда басымдылық көрсетеді.
Аудиовизуальды құралдарды тиімді пайдалану үшін оның педагогикалық - психологиялық ерекшеліктерін қатаң бақылауда ұстау керек.
- оқу материалын тұлғаның қабылдау ерекшеліктеріне сай ескеру;
- оқу материалын пайдалану кезінде тұлғаның ойлау қабілетін арттыра қозғау салу.
- электрондық оқу материалын пайдаланудың қалыпты деігейін оқушылардың ойлау жүйесіне күш түсірмейтіндей деңгейде сақтау.
ТОҚ жіктеудің негізі әртүрлі:
Оқу үрдісіндегі рөлі және функциясына байланысты, дидактикалық негізі және қолдану принциптері, көріну уақыты, техникалық күрделілігі, адамның есту, көру мүшесніе, т.с.с. әсері.
Н.Аткинсон проективті және проективті емес ТҚ ажыратады. Проективтіге жарық және оптикалық проекцияларды, проективті емеске оқу кестесін, сызба - нұсқа, чертеждер, фотографиялар, телевидение, ЭВМ, магнитофон, т.б. дидактикалық мүмкіндіктері әр түрлі құралдар жатқызылады.
Н.М. Шахмаев және Л.П.Прессман ұсынуы бойынша [6] оқу - тәрбие үрдісіндегі ТОҚ рөлі негізне алынып жіктеледі:
1. Ақпаратты беруші;
2. Оқушылар білімін бақылау;
3. Әртүрлі функцияларды біріктіруші.
С.Г.Шаповаленко білмеуден білуге өтетін жолы негізінде жіктеді [7]:
а) табиғи нәрселер, материалды құбылыстардың нақ көрінісін беретіндер;
б) табиғи құбылысты нақты бейнелеуін көрсететіндер;
в) нәрселерді және әлемнің құбылыстарын сөзбен, фразалармен, белгілермен суреттетейтіндер.
Аудиовизуальды құралдардың оқу ақпараттарын материалдануына байланысты үш топқа ажыратады:
1. Дыбыс ажыратын жазу, сақтау, дыбыс беру ТҚ
2. Көру ақпараттарын сақтау және көрсету ТҚ
3. Көру және дыбыс ақпараттары бір мезгілде берілетін, сақталатын ТҚ.
Қарым - қатынас құралдарының үш түрін ажыратады: лингвистикалық (жазбаша және ауызша тіл), семиотикалық (белгілеулер, график теңдеулері, т.б.) және паралингвистикалық (жест, мимика). Оқу үрісінде қарым - қатынас оқу үрдісіне қатысушылардың өзара ақпарат алмасуы, бұл әңгіме, талқылау, хабарлама, баяндама, дәріс түрінде жүзеге асырылады.
Көрнекі - құралдар үш түрге жіктеледі:
1. Көлемді құралдар(модельдер, коллекциялар, құралдар, аппараттар);
2. Баспа құралдары (картина, плакаттар, портреттер, графика, кестелер);
3. Проекциялық материалдар (кинофильмдер, видеофильмдер, слайдтар).
Аудиовизуальды құралдар және техникалық құралдар жіктелуін 1- кестеде көрсетеді:
Кесте 1
Техникалық және аудиовизуальды құралдар
Аудиовизуальды құралдар
Техникалық құралдар
Көру (визуальды) құралдар
Экрандағы бейнеленуі
Қозғалатын: дыбыссыз фильмдер
Қозғалмайтын: дмапозитивтер, диафильмер. Көрінбейтін бейнелер (непрозрочные изображения)
Проектор және экран
Дыбыссыз фильмдерге проектор
Диаскоп, графопроекторлар, эпидоскоп
Магниттік және түкті тақта
Тыңдау (аудиотивті) құралдар
Радиодан берілетіндер
Граможазба
Магиттік таспаға жазба
Радиоқабылдағыштар
Пластинкалы граммофондар
Магинттік таспалы магнитофон
1-кестенің жалғасы
Аудиовизуальды құралдар
Теле көрсетілімдер
Дыбысты фильмдер
Бейнелер және дыбысты жазба
Телевизор
Кинопроектор
Видеомагнитафон, диаскоп, магнитофон.
Аудиовизуальды құралдардың көрнекілік ұстанымын жүзеге асырудағы рөлі мен орнын нақтылаудың мәні зор. Жалпы көрнекіліктің оқыту ұстанымы ретіндегі әдіснамалық негізіне таным теориясын қарастырылады.
Оқыту үрдісінде көрнекілік қабылдау, есту, көру, сезіну, есебінен өз қызметін атқарады және таным әрекетін белсендірудің маңызды құралы болып табылады. Көрнекілік тікелей бейнелеу мен оған тірек етумен байланысты.
Жалпы көрнекілік ұғымы бейнесі мағынасымен де алмастырылып жатады. Аудиовизуальды құралдар материалды бейнелік қабылдауды қамтамасыз етеді және оның көрнекілігін нақтылайды.
ТҚ қолдану мұғалімнің кәсіптік - педагогикалық даярлығының алғы шарты болып есептеледі. Оқу материалдарын баяндау кезінде қажетті кесетлер, суреттер, реакция теңдеулері, слайдтар, фрагменттер, диафиьмдер және кинофильмдер тыңдаушылардың алдына дер кезінде көрінгені дұрыс.
ТОҚ бір немесе бірнеше дидактикалық функцияны арнайы техникалық құралдар көмегімен жүзеге асыруға мүмкіндік береді [8]. ТОҚ түрліше болуы оларды әртүрлі жіктеуге әкеледі. Барлық ТОҚ бес топқа бөлінеді:
1. Ақпараттық техникалық құралдары (АТҚ)
2. Бақылау техникалық құралдары (БТҚ)
3. Ақпараттық - бақылау ТОҚ (АБТОҚ)
4. ЭЕМ (электронды есептеу машиналары) базасы негізінде оқытылатын кешен.
Мұғалімнің іс - әрекетінде оқытудың мақсатына жетуге бағытталған әдістер мен құралдар үлкен роль атқарады, ол төмендегі 2-кестеде берілген:
Кесте 2
Химия мұғалімінің әдістемелік даярлығы үрдісіндегі қолданылатын оқыту құралдары мен әдістердің өзара байланысы
Оқыту мақсаты және құралдарды қолданудың шарттары.
Оқыту құралдары және әдістері
1.Теориялық білімді қалыптастыру. Оқу материалы теориялық - ақпараттық сипатқа ие болғанда қолданылады.
1.Ақпараттардың хабарлама әдісі.
1.1. оқыту жормалары: әдіс, әңгімелесу, көрнекі - иллюстрациялар мен көрнекі тәжірибелер арқылы семинар өткізу.
1.2.оқыту құралдары: оқу - әдістемелік әдебиеттер, аудиовизуальды құралдар, химиялық эксперимент.
2-кестенің жалғасы
2.Әдістемелік біліктерді қалыптастыруды зияткерлік және жалпы еңбектік, теориялық білімді қабылдау негізінде жүзеге асыру. Егер оқушылар мәселелік оқытуға даяр емес, тек берілген үлгі бойынша ғана әрекет жасай алған кезде қолданылады.
2. Репродуктивті әдіс.
2.1. оқыту формалары: химиялық эксперимент бойынша эксперименттік практикум, семинар сабағы, жаттығулар, типтік есептер.
2.2. оқыту құралдары: нақты нұсқау бойынша тапсырмалар жүйесі, нұсқау материалдары, тәжірибелердің видеожаз-балары, студент, мұғалімнің сабақтары.
3.Оқу жағдайларын және мәселелік міндеттерді шешу негізінде шығармашылық әрекеттің тәжірибесін меңгеру. Егер оқылатын материал қарама - қайшы мәселені туғызып отырғанда, білімнің қисынды жүйесі, теориялық дәлелдеменің реті қажет болған жағдайда қолданылады.
3. Мәселелік оқыту.
3.1. оқыту формалары: лекция, семинар, практикалық сабақ, педагогикалық практика.
3.2.Оқу құралдары: көрнекі құралдар, диа, графопроекциялар, оқу фильмдері.
4. Мәселелік оқу және міндеттерін кезеңдерге сәйкес шешуде өз бетімен жұмыс істеу қабілеттерін, білімді, біліктілікті қалыптастыруда шығармашылық қырын дәйектеу.
4. Жартылай ізденіс (эвристикалық) әдіс
4.1. әңгімелесу формасы: өзара байланыстағы ізденіс сұрақтары төңірегінде әңгімлесу.
4.2. оқыту құралдары: әдістемелік әдебиеттер, тақырыптық және сабақ жоспары, оқу теле бейнелерді даярлау.
Электронды есептегіш және компьютерлік техника тек барлық өндірісті автоматтандыру құралы ғана емес, сондай - ақ тұлғаның интеллектуалды әрекетін шұғыл көтеруге әрекет ететін құрал.
Компьютерлік техника оқу мәнісін сақтаушы, жинақтаушы ретінде орын алады.
Химияда электронды техникалық қолдану бағыттары:
1. Ғылыми есептеулер және мәліметтерді өңдеу;
2. Химиялық құралдарды автоматтандыру;
3. Автоматтандырылған басқару жүйесі және ақпараттық банкі;
4. Автоматтандырылған оқыту және бақылау жүйесі.
Осыған байланысты химиялық оқытуда электронды есептегіш және компьютерлік техника қолданылады:
а) оқушылардың білімін тексеру және өздігінен оқып үйренуге арналған бағдарлама құрастыру.
в) химиялық экспериментті автоматтандыру.
с) қажетті анықтамалық мәліметтерді алу, бақылау жұмысын ұүрастыру, оқушылардың типтік қателерін анализдеу.
Ақпарататтық қызметті жүзеге асыру барсында компьютер дисплейі проблемалық ситуация шығару үшін қолданылады. Мысалы, дисплей экранында лабораторияда хлорды алу үшін екі құралдың суреттері кескінделген. Төменде: Қандай құрал және неліктен хлорды алу үшін қолданылады, егерде оны алуға бастапқы заттар а) калий перманганты және тұз қышқылы; б) марганец (IV) оксиді және тұз қышқылы. Суреттерді талдай отырып және бастапқы заттар қандай күйде алынатынын еске ала отырып, сондай - ақ хлордың қасиетіне байланысты құралдың құрастырылуын есепке ала отырып анықтаймыз. Бастапқы мәліметтер сұрақтың жауабын негіздеуге база болып табылады [9].
Сондай - ақ тотығу - тотықсыздану теңдеулеріне коэффицент қоюдың алгоритімін дисплейде көрсете отырып, бұл жағдайда оны қажетті анықтамалық мәліметтерді алу қолданамыз.
Компьютерлерді оқу - үрдісінде қолданудың педагогикалық мақсаттылығы оның қойылған міндеттеріне байланысты.
Химиялық құбылыстар мен үрдістерді модельдеу - ең әуелі мектеп зертханасында жүргізу мүмкін емес эксперименттерді көрсету үшін қажет. Компьютерлік модельдерді қолдану арқылы оқылатын нәрсені терең игеруге, заңдылығын түсінуге мүмкіндік береді. Әрекеттесетін заттардың әртүрлі концентрациясының мәнін бере отырып, оның химиялық реакция жылдамдығына тәуелділігін түсінуге болады,
Модель - қандай да бір нақты объектінің қасиеттерін білу үшін, оны екінші бір объекті арқылы сипаттау. Басқаша айтқанда, модель - бір құрылымды екінші құрылым негізінде бейнелеудің нәтижесі. Кез келген модель белгілі бір гипотеза негізінде құрылады және зерттеледі.
Модельдеу - нақты объектіні жан-жақты сипаттайтын ақпараттарды модельге ауыстыру процесі мен әдісі.
Модельдерді пайдалану саласына байланысты былайша жіктеуге болады:
оқытуға арналған (мысалы, көрнекілік құралдар);
тәжірибелік мақсаттағы модель (мысалы, кеменің әртүрлі табиғи жағдайларға төзімділігін анықтау үшін оның модельі су қоймаларында сыналады);
ғылыми зерттеу бағытында пайдаланылатын модельдер т.б.
Жалпы, қандай да бiр нысанды сипаттау материалдық және ақпараттық модельдеу негiзiнде жүзеге асырылады. Егер материалдық модель объектiнiң геометриялық формасын нақты жағдайда сипаттаса, ақпараттық модель объектiнiң қасиетi мен күйiн сипаттайтын ақпараттар жиынтығын құрайды. Ақпараттық модель белгiлiк және вербальды модельдерден тұрады. Вербальды модель деп объектiнiң ауызша сипатталуын айтуға болады. Ал, белгiлiк модель сурет, графика, сұлба сияқты арнайы белгiлермен берiлген ақпараттық модель болып табылады. Белгiлiк модельдер компьютерлiк және компьютерлiк емес болып бөлiнедi.
Компьютерлiк модель - бағдарламалық жабдықтардың көмегiмен ұсынылған модель.
Компьютерлiк модельдеу ұғымдардың мағынасын тереңiрек ашуға, процестер мен құбылыстарды зерттеу әдiстерiн толық түсiндiруге мүмкiндiк бередi. Мысалы, компьютерде модельденген демонстрациялық тәжiрибелер, зертханалық жұмыстар студенттер мен оқушыларға заңдылықтар мен құбылыстардың табиғатын ғылыми тұрғыдан түсiне бiлуге бейiмдейдi. Бiр жағдайда олар көзбен көруге мүмкiн болмайтын құбылыстарды экранда бақылауға мүмкiндiк берсе, екiншi жағдайда, ғылымда күрмеуi қиын мәселелердi графика, анимация, бейнекөрiнiс түрiнде бақылап, шешiмiн табуға көмектеседi. Сонымен қатар, компьютерлік модельдер оқытудың сабақ барысындағы немесе сабақтан тыс формалары мен әдiстерiн жетiлдiруге және оқу-тәрбие процесiн қызықты әрi мазмұнды етiп жүргiзуге көмектеседі. Оқытушының жұмысын жеңiлдетедi. Бұл, оқытушы сабақтан тыс қалады деген сөз емес, оқытушы қай кезде де оқыту процесiндегi басты тұлға болып табылады. Қуатты процессормен, жедел жадымен, кескiн бейнелеудi жылдамдатқыш құрылғылармен жабдықталған компьютерлiк технология-лардың үш өлшемдi кескiндермен жұмыс iстеу мүмкiндiгi оларды оқыту процесiнде қолданудың тиімді бiр бағытын айқындап бердi. Ол - ақпараттың виртуалды модельi. Арнайы модельдеуші бағдарламалар көмегiмен дайындалған виртуалды модель пайдаланушының интерактивтi қарым-қатынасына динамикалық түрде әсер етедi. Мысалы, виртуалды модельдердiң оқытуда жиi қолданыла бастаған дидактикалық мүмкiндiгi жоғары түрi - виртуалды эксперимент те студенттер мен оқушылардың эксперименттiк дайындығын арттыратын бiрден-бiр құрал болып табылады. Әсiресе, эксперименттiк ғылымдарды оқытуда виртуалды эксперименттердi тиiмдi пайдалануды дұрыс жолға қою қажет. Себебi, орта мектептер мен жоғары оқу орындарындағы зертханалық кабинеттердегi жарамсыз болуға айналған құрал-жабдықтарды, аспаптарды жаңарту көп қаржыны қажет етедi. Мұндай қиындықтан шығудың бiр жолы - компьютерлiк виртуалды эксперименттердi пайдалану. Бiрақ виртуалды эксперименттер iс жүзiнде жасалынған қандай да бiр тәжiрибелiк жұмыстардың орнын толтыра алмайды. Себебi, мұндай ортада нақты материалдық зерттеу объектiсi жоқ [10].
Виртуалды эксперименттiң бағдарламалық жабдығы эксперименттiк мәндердi графикалық интерпретациялау, виртуалды „өлшеулердiң" нәтижесiн өңдеудi жүргiзетiн математикалық есептеулер әдiстерiмен жабдықталады. Виртуалды эксперименттердiң рөлi мен орнын айқындау оқу практикасында жалпылай (дидактикалық аспектiлерi бойынша) және зертханалық жұмыстарда жекелей (әдiснамалық аспектiлерi бойынша) түрде жүргiзiледi.
Виртуалды эксперимент имитациялық және сандық есептеу эксперименттерi болып бөлiнедi. Имитациялық эксперимент дисплей экранындағы эффектiлер мен нақты материалдық объектiдегi байқалатын эффектiлердiң тек сыртқы ұқсастығын қамтамасыз етедi. Мысалы, математикалық маятниктiң қозғалысы. Бұл жағдайдағы компьютерлiк эксперименттi қамтамасыз ететiн бағдарламалық жабдық сүйенген заңдылық, табиғаттағы заңдылықпен мүлде үйлеспейдi. Ал, сандық есептеу экспериментi табиғаттағы процестер мен құбылыстардың заңдылығы негiзiнде жүргiзiледi. Мұндағы бағдарламалық жабдық табиғаттағы заңдылыққа сүйенедi. Мұндай эксперимент құбылыстардың математикалық модельi көмегiмен ұйымдастырылады [11].
1.2 Техникалық оқыту құралдарын оқытуда қолданудың дидактикалық негізі
Орта мектептің 50% аудиовизуальды құралдар политехникалық мазмұнда. Оларды екі топқа жіктеуге болады:
1.Химия өндірісінің алғашқы түсініктерін қалыптастыратын құралдар (маңызды химиялық элементтер мен олардың қосылыстарын оқып - үйренуде қолданылады).
2.Политехникалық ұғымдарды қалыптастыратын құралдар (негізгі химиялық өндірістерді оқып - үйрену кезінде қолданылады).
Бірінші тобы оқушыларды теориялық білімді игертуге және жалпы химиялық түсініктерді қалыптастыруға бағытталған. Сонымен қатар олар химиялық өндірістер туралы алғашқы түсініктерді береді. Бірнеше мысалдар келтірсек, Катализ және катализаторлар диафильмі үш фрагменттен тұрады (каталитикалық реакциялармен танысу, катализаторлар әсерінің ерекшеліктерімен танысу, органикалық химиядағы каталитикалық реакциялар) олар катализ және катализатор түсінігін қалыптастыруға бағытталған. Сонымен қатар олар политехникалық бағытты беруге де бағытталған. Мысалы катализатордың әсерінің ерекшеліктері кадрдың көмегімен катализатордың ерекше әдістері, химиялық процесті басқаруға болатындығы жөнінде алғашқы түсініктер қалыптасады.Әр катализатор реакциялардың белгілі бір типін катализдейді, Әртүрлі катализатор арқылы әртүрлі өнімдерді алуға болады, Оттегі, Қоспаны бөлу және заттарды тазарту кадрлары оқушыларға қоспаны бөлу принциптерін (заттардың әртүрлі қасиеттеріне негізделуі арқылы) өндіріс жағдайларында қолдануға болатындығы жөнінде түсінік алады. Ерітінділер кадры ерітінділердің адамзат әрекетіндегі және тұрмыстағы рөлі туралы түсінік қалыптастырады [12].
Оқушылар заттың еруін тездеті үшін оларды ұсату керектігін және араластыру қажеттілігін біледі. Зертханада бұл мақсатта әртүрлі үгіткіштер, ал химиялық өнеркәсіпте - әртүрлі аппараттар, агрегаттар (ұсатқыштар, диірмендер, араластырғыштар) қолданылады.
Сутегі. Қышқылдар. Тұздар тақырыбын оқып үйреуде, Сутекті алу және оны қолдану , Судың ыдырауы арқылы сутекті алу, Сутектің тотықсыздандырғыш қасиеті, сутекті алу әдістері кадрлары судың қолдануын (табиғи шикізат ретінде), сутекті алу, электролиз (өндірістік тәсілі), оның тотықсыздандырғыш қасиетін металдарды алу өндірісінде пайдалануға болатындығы жөнінде түсінік береді. Екінші тобы химиялық өндірістерді оқып ж үйренуге арналған аудиовизуальді құралдардың политехникалық маңызы жоғары. Оқушылар шикізат түрлері (құрамы, қасиеті, алу, байыту), өндіріс өнімдері туралы (құрамы, қасиеті, қолданылуы), шикізатты химиялық өңдеу (химизмі және өңдеу технологиясы), өндіріс аппараттары (қондырғылар, жұмыс принциптері), өндірістің дамуы және перспективтері туралы кең және терең түсініктер береді [13].
Өндірістерді оқып - үйрену кезінде аудиовизуальды құралдарды қолдану:
oo бастапқы шикізат дайын өнімге айналуына әкелетін химиялық реакцияларлдың белгілері мен шарттарын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда ТҚ оқушылардың танымдық әрекеттерін ұйымдастыруға негізгі химиялық және политехникалық ұғымдардың дамуына қызмет етеді.
oo химиялық процестердің мәнін ашады; Бұл жерде ТҚ үйренетін құбылыстарды түсіндіруге жаңа білімнің көзі ретінде қызмет етеді.
oo оқушылардың сезімдік тәжірибесін дамытады. Бұл жағдайда ТҚ оқушыларға қазіргі заманғы химиялық өндірістер туралы жалпы түсініктерін қалыптастыруға ықпал етеді.
1. Оқу және ғылыми - көпшілік видиофильдердің мазмұны, бейнелігі оқушыларға мамандықтың маңызын, олардың жұмысын көрсетуге мүмкіндік туғызады. Бұл жерде әр түрлі мамандықтардың қызыметі туралы оқушыларға мағлұматтар көрсетуге мүмкіндік туғызады.
Сондай - ақ көрнекі ғылыми химиктердің өмірі олардың химия ғылымын және өндірісті дамытудағы рөлі айтарлықтай орын алады.
Өндірістік тақырыптағы телебағдарламалар мазмұнында оқушылардың еңбекке деген морльдік даярлығы келесі бағыттарда жүзеге асады.
1. Белгілі бір өндірістің адам өміріндегі және химияның халық шаруашылығындағы ролін ашу.
2. Оқушыларды халық шаруашылығын химияландырудың негізгі бағыттарымен таныстыру.
3. Химиялық элементтер және оның қосылыстарының ғылым, техника және онеркәсіптің дамуы үшін ролін сипаттау.
4. Оқушыларды халық шарушылығына қажетті мамандықтармен таныстыру.
Әрине мүндай бағыттардың жүзеге асуы үшін белгілі бір ұстанымдарды басшылыққа алу керек:
oo Іріктелген материялдар оқу бағдарламасына, кәсіптік бағыт беру мақсатына сәйкес болу.
oo Қазіргі заманғы халық шарушылығының даму тенденцияларын есепке алуы.
oo Іріктелген материялдардың көп салалы экономикамен, шикізатты өндеу, өндіріс қалдықтарын іске асыру қоршаған ортаны қорғау мәселелерімен байланыстылығы
oo Өлкелік ұстанымдарды ескеру.
oo Кәсіптік бағдар беру жұмыстарында пәнаралық кординацияның жүзеге асырылуы.
1. Оқу үрдісіне ТҚ енгізу мұғалімге тек онымен жұмыс істей білу біліктілігін ғана емес, сондай - ақ оқушыларды өздігімен жұмыс істей білу дағдыларды қалыптастыруды қәжет етеді. Ондай дағдылар:
oo Аудиовизуальді құралдар арқылы оқу мәліметтерімен жұмыс жасау біліктілігін
oo Тақырыптың жоспарын жазып, тыңдай білу, байқағыштықты, қортындыларды жаза білуін;
oo Дәптерге негізгі идеялар мен қортындыларын жаза білуді;
oo Берілген материялдан негізгісін бөліп алуды;
oo Білімді салыстыра, қортындылай білу;
oo Оқу материялдарын өз іс-әрекетінде қолдана білуге ;
oo Алынған мағлұматтарды жаңа білімді жаңа нысандарға және үрдістерге пайдалана білу;
oo Алынған мағлұматтарға сын көзбен қарап, оны белгілі бір көзқарас тұрғысынан баяндай білуге;
Аудиовизуальді құралдарды жүйклі қолдану арқылы екі міндетті шешуге болады.
1. Таным қызығушылықтарына қозғау сала отырып, білімді игеруге мативтерін қалыптастырамыз.
2. Білімді игеру үрдісінде оны менгерту қажеттілігі арқылы оқушының мативтік іс-әрекетін жетілдіре отырып, оқушыларға өздік жұмыс дағдыларын қалыптастырамыз.
Дидактикалық шарттар:
* Сабақтың мазмұны мен формасына байланысты мультимедиалық технологияларды мүмкiндiктерiне қарай алдын ала дайындаудың, кешендеудiң перспективалы жоспарын жасау.
* Оқу материалдарына әдiстемелiк талдау жасау. Айталық, кейбiр пәндерге қатысты оқу материалдары бiрнеше ондаған жылдар бұрын дайындалған. Мiне сол материалдарды жаңа мәлiметтермен үйлестiрудiң жолдарын қарастыру, пәнге қатысты негiзгi мәлiметтi қосымша мәлiметпен толықтыру. Мультимедиалық технологияларда ұсынылатын оқу материалдары көрнекiлiк ұстанымына негiзделген. Сондықтан да, оны оқытудың ажырамас бөлiгi деп қарастыруымыз қажет.
2. Мультимедиалық технологияларды тиiмдi пайдалану үшiн оның психологиялық-педагогикалық шарттарын қатаң бақылауда ұстау керек:
* Оқу материалдарын тұлғаның қабылдау ерекшелiктерiн ескеру.
* Экрандық оқу материалдарының студенттер мен оқушылардың эмоциясына әсерiн бақылау.
* Оқу материалдарын пайдалану кезiнде тұлғаның ойлау қабiлетiн аттыруға қозғау салу.
* Экрандық оқу материалдарын пайдаланудың қалыпты деңгейiн студенттер мен оқушылардың ойлау жүйесiне күш түсiрмейтiндей деңгейде сақтау.
3. Эргономикалық шарттар мынадай мәселелердi қарастырады:
* Бөлмедегi ауаның физико-химиялық құрамының төмендеуi студенттердiң, оқушылардың сабаққа қабiлеттiлiгiн төмендетедi. Сондықтан бөлме ауасын ауыстырып отыру.
* Аудиовизуалдық оқу материалдарын қалыпты жағдайдан артық көрсетуге болмайды.
4. Техникалық шарттар:
* Ерекшелiктерiне қарай мультимедиалық технологияларды дәрiсханада дұрыс орналастыра бiлу.
* Құрылғылардың техникалық ақаулығын үнемi тексерiп отыру.
* DVD, CD дискiлерiндегi, бейнетаспалардағы оқу материалдарын дұрыс сақтай бiлу.
* Дәрiсхананы оқыту процесiне бейiмдеу жұмыстарын автоматтандыру.
* Дәрiсхананы үнемi салқындатып отыру, яғни құралдарды қатты қызып кетуден сақтау.
Ендi, үздiксiз бiлiм беру жүйесiн ақпараттандыру барысында мультимедиалық технологияларды оқыту процесiнде тиiмдi пайдаланудың тұжырымдамалық, психологиялық, педагогикалық, ақпараттық, техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық аспектiлерiн қарастырайық [14].
Тұжырымдамалық аспектi:
* ақпаратты жинақтау, өңдеу, сақтау, тарату жүйесi ретiнде жаңа ақпараттық орта құру;
* әртүрлi деңгейде (республика, аймақ, бiлiм беру мекемелерi) бiрiктiрiлген бiрыңғай оқу-ақпараттық орта құру т.б.
Мұндай оқу-ақпараттық ортаны құрайтын элементтерге мыналар жатады:
* елiмiздiң және шет елдердiң ақпараттық ресурстарына қол жеткiзе алатын телекоммуникациялық аппаратты-бағдарламалық жабдықтар;
* компьютерлiк гипермедиа, мультимедиа жабдықтары;
* виртуалды бiлiм берудi дамыту үшiн ақпараттандырудың инфрақұрылымдары т.б.
Психо-педагогикалық аспектiлер:
* оқыту процесiнде мультимедиалық технологияларды пайдалану кезiнде бiлiмдi меңгеру мен интеллектуалдық деңгейдi қалыптастырудың психологиялық механизмдерiн айқындау;
* мультимедиалық технологияларды оқыту процесiнде пайдалануда оқытушының рөлi мен орнын анықтау;
* мультимедиалық технологияларды өзiнiң кәсiби iс-әрекетiнде тиiмдi пайдалана бiлуi үшiн мұғалiм кадрларды қайта дайындау;
* елiмiзде қашықтан оқытуды дамытудағы мультимедианың мүмкіндіктерін дамыту;
* мультимедиалық оқулықтар жасаудың дидактикалық талаптарын анықтау.
Ақпараттық аспектi оқытудың дидактикалық және әдiстемелiк ұстанымдарына жауап бере алатын мультимедиалық құралдардың ақпараттық жабдықталуын айқындайды.
Эргономикалық аспектi:
* мультимедиалық оқулықтарды құруда эргономикалық талаптарды ескеру;
* әртүрлi жас дейгейiндегi пайдаланушылардың мультимедиалық технологиялармен жұмыс кезiндегi сақтауға тиiстi санитарлық-гигиеналық нормаларын анықтау.
Технологиялық және техникалық аспектiлер:
* технологиялық қатаң талаптарды сақтау - оқыту процесiне арналған лицензиялы мультимедиалық оқулықтарды пайдалану;
* оқыту мақсатына бағытталған аппараттық және бағдарламалық жабдықтармен білім беру жүйесін қамтамасыз ету;
* бiлiм беру салаларында локалдық, аймақтық және республикалық желiлер құру.
Ұйымдастырушылық аспектi:
* бiлiм беру мекемелерiнде электрондық кiтапханалар мен медиа орталықтар, медиатекалар құру;
* мультимедиалық технологияларды пайдаланудың ұйымдастыру- шылық-құқықтық нормаларын анықтау т.б.
Техникалық талаптар:
- экранға дейінгі қашықтық - 6,8m
- көріну бұрышы соңғы орындар үшін - 60[0] кіші болмауы керек
- экранның жерден биіктігі -1,2 - 1,5m орналасуы
- диагоналы 470-590mm мм телеэкран үшін экраннан көзге дейінгі қашықтық 3m - 6м
- бейненің анықтығы.
ТОҚ оқу аптасына кіші сыныптарда 3 - 4 рет, ал жоғары сыныптарды 6 - 4 рет қолданамыз. Кестені қоярда ТҚ қолданатын пәндердің бірінен кейін бірі орын алмауын ескеру керек.
Аудиовизуальды құралдар арқылы ақпарат беруде әуелі 10 мин бұрын оларды қабылдауға даярлау, 15 - 20 телебағдарламаларды көрсетуі, 20 - 10 минут тақырыптың бекітілуі жүзеге асырылғаны дұрыс.
Аудиовизуальды құралдарды тиімді қолдану үшін келесі дидактикалық талаптарды ескеру керек:
1. Оқушыларға танымдық міндеттерін түсіндіру, аудиовизуальды құралдарға қызығушылық;
2. Бірге талқылау, байқауды қалай жүргізу керек, қандай материалдарға көңіл бөлу қажет;
3. ТҚ қолдану кезінде сұрақтар қою, сол жерде жауап бере алатындай;
Оқушылар жадына өткен материалдарды есіне түсіру, оларды жаңа материалды меңгертуге қолдануға ықпал ету.
2 ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ
2.1 Химияны оқытуда аудио-, видео құралдарын қолданудың әдістемелік негізі
1. Оқу үрдісінің басты мақсаты оқушыларға қоршаған әлемнің нәрселері және құбылыстары туралы білім беру, олардың дүниеге көзқарасын қалыптастыру, еңбек әрекеттеріне даярлау. Іс жүзінде білім тікелей нәрселер мен құбылыстарға қатынасы немесе ауызша, жазбаша сөз арқылы қалыптасады. Телекөрілім осы жағдайлардың барлығын ұштастыра алады. Оқу телекөрілімдері орта мектептің дидактикалық жүйесінің бір бөлігі ретінде қарастырылады және оқыту мен тәрбие берудің өзіндік құралы болып табылады.
Оқу телекөрілімдері бойынша жинақталған іс - тәжірибелер олардың көрнекілік ретінде және оқу - тәрбие үрдісін жандандыруда оң нәтижеге жеткізетіндігін көрсетіп отыр.
Телекөрілімдерді кеңінен қолдану, дидактикалық міндеттерді шешуге көмектеседі. Атап айтқанда, телекөрілімдер арқылы химияның неғұрлым күрделі тақырыптарының мазмұнын алуға болады, оқушыларды ғылым мен техниканың жаңалықтарымен, ғылыми жаңалықтардың ашылу тарихымен, әдісімен танысуға, оларды зерттеу әдістерін жақындастыруға, оқушыларға кәсіптік бағдар және еңбек тәжірибесін беруге мүмкіндік жасай аламыз [15].
2. Оқу телекөрсетілімдер практикасында түрлі формалары мен жанрлары қолданылады. Дидактикалық функциясына байланысты телекөрілімдерді сабақта қолданылатын және сабақтан тыс уақытта деп ажыратылады. Сабақтағы көрсетілімдер телеәдістер және телекөрсетілімге бөлінеді.
Телекөрсетілім - сабақтың жеке міндеттерін шешуге арналған, құрылымы өзара байланысты қисында элементтердің жүйесінен тұрады.
Мысалы, Сұйық оттектің қасиеттері, Сутек қасиеттері күкірт қышқылы өндірісінен кейін - Күкірт қышқылын контакт әдісімен өңдеу, т.б. көрсетілімдері қолданылады [16].
Телеәдістер - ОА сабақтың негізгі мазмұнын ашады. Оның ұзақтығы 25- 30 мин. Теледәріс қорытындылау, жинақтау немесе баяндама, кіріспе дәрістері түрінде болады.
Телекөрілімдер өз кезегінде телеэкскурсия және көрнекі тәжірибелерді көрсетуге арналған болып бөлінеді. Телеэкскурсия - телекөрсетілімдердің ерекше жанры болып есептеледі. Ол экскурсины оқыту әдісі ретінде және телекұлақтандыру жанры ретінде ұштастырған. Телеэкскурсияда оқу - тәрбие үрдісі үшін маңыздылары көрсетіледі.
Телекөрілімдер және дәрістер өзінің психологтың дидактикалық міндеттеріне байланысты:
1. Қызығушылықты және шығармашылық белсенділікті тудыратын мотивтік (түрткілік);
2. Деректерді жалпылайтын және оны түсіндіретін ақпараттық;
3. Әрекет тәсілдері мен дағдылардың қалыптастыратын инструктивті немесе нұсқаушылық түрлеріне ажыратады.
Мотивтік көрсетілісдердің мақсаты оқушының қандай да бір тақырыпөа енгізу, оның мәнін, күрделілігін, мәселелігін көрсету, сол арқылы осы жағдайға қызығушылық ету, өзіндік бағыт сілтеу.
Телекөрілімнің ақпаратыық негізі сөз және бейнелеу. Ол өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz