Даун синдромы бар балалар
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Жалпы және қолданбалы психология кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Даун синдромы бар жасөспірімдердің когнитивтік процестерінің ерекшелектерін зерттеу
5В050300 - Психология мамандығы бойынша
Орындаған 4-ші курс студенті - Сутбаева И.Г
Ғылыми жетекшісі : психолог ғ.д., профессор Закарьянова Ш.Н
Қорғауға жіберілді: Хаттама № _____,_____ ___________2022ж.
Жалпы және қолданбалы психология кафедрасының меңгерушісі профессор: Мадалиева З.Б.
Норма бақылаушы: Аязбаева Б.Б
Алматы , 2022
Дипломдық жұмыстың көлемі -- 57 бет, cурет қолданылады.
Кілттік сөздер:УЗИ- Ультрадыбыстық Зерттеу
VPF- Вольф-Паркинсон-Уайт Синдромы
ПМПК- Психологиялық-медициналық-педагогик алық консультация
ББББ- Бейімделген білім беру бағдарламасы
МДББМ- Мектепке дейінгі білім беру мекемесі
Мақсаты:Даун синдромы бар жасөспірімдердің когнитивтік процестерінің ерекшелітерін зерттеу.
Зерттеу нысаны: Даун синдромы бар балалар
Зерттеу тақырыбы:Даун синдромы бар жасөспірімдердің когнититвтік процестерінің ерекшелітерін зерттеу.
Зерттеу әдістері: мәліметтер жинау, бақылау, салыстыру, жіктеу, ақпараттарды талдау.
Нәтежелер және олардың жаңалығы:Қазіргі зерттеулердің нәтежелері мынаны көрсетеді, ақыл-ой бұзылған барлық баларға кем дегенде бір нәрсе үйретуге болаады.
Объем дипломной работы - - - используется страница, рисунок.
Ключевые слова: УЗИ-Ультразвуковое исследование
VPF-синдром Вольфа-Паркинсона-Уайта
ПМПК-психолого-медико-педагогическа я консультация
ОПОП-адаптированная образовательная программа
МДОУ - дошкольное образовательное учреждение
Цель: изучить особенности когнитивных процессов подростков с синдромом Дауна.
Объект исследования: дети с синдромом Дауна
Предмет исследования: изучение особенностей когнитивных процессов подростков с синдромом Дауна.
Методы исследования: сбор данных, наблюдение, сравнение, классификация, анализ информации.
Результаты и их новизна: результаты современных исследований показывают, что всех детей с психическими расстройствами можно хоть чему-то научить.
ABSTRACT
Diploma work: pages, figures, tables, literature
Keywords: Ultrasound-Ultrasound examination
VPF-Wolf-Parkinson-White syndrome
PMPC-psychological, medical and pedagogical consultation
OPOP-adapted educational program
MDOU - preschool educational institution
Objective: to study the features of cognitive processes of adolescents with Down syndrome.
The object of the study: children with Down syndrome
Subject of research: the study of the features of cognitive processes of adolescents with Down syndrome.
Research methods: data collection, observation, comparison, classification, information analysis.
The results and their novelty: the results of modern research show that all children with mental disorders can be taught at least something.
МАЗМҰНЫ
Аңықтамалар
Белгілеулер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1. ДАУН СИНДРОМЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.1 Даун синдромы бар балалардың сыртқы бет-бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.2 Даун синдромы бар балалардың алғашқы қимыл іс-әрекеттерінің дамуы... 16
1.3 Даун синдромының себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
2. ДАУН СИНДРОМЫ БАР БАЛАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІ ДАМУЫНЫҢ ЗЕРТТЕУДІҢ ҚОЛДАНБАЛЫ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.1 Зерттеуді ұйымдастырудың логикасы мен кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 25
2.2 Баланыңдаму деңгейін және психологиялық ерекшеліктерін анықтау ... ... .26
2.3 II тарау бойынша қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3. ДАУН СИНДРОМЫ БАР БАЛАНЫ ОҚЫТУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕЛЕУ ӘЗІРЛЕУ БЕЙІМДЕЛГЕН ДАМЫТУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..30
3.1 Түсіндірме жазба ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.2 Жалпы ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3.3 Балаларға білім беру қызметінің жеке ерекшеліктердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3.4 Баланың даму бағыттарға сәйкес білім беру қызметінің мазмұнын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
4. ДАУН СИНДРОМЫМЕН ӨМІР СҮРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
4.1 Жалпы адамдармен бір әлемде өмір сүруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
4.2 Менің кішкентай ағамның бізбен өмір сүруі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..49
5. БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ҚОЛДАНАТЫН ӘДІСТЕР ... ... ... ...57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 59
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Тұсаукесер-альбомы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.Даун синдромы клиникалық көріністе де, физикалық, психикалық, интеллектуалдық және эмоционалды қасиеттердің көріністерінде де маңызды полиморфизммен сипатталатын психикалық дамудың сараланған түрі екені белгілі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Мәселенің тағы бір аспектісі, аталған балалар тобы мен олардың ата-аналарына психологиялық және педагогикалық көмек көрсетудің кейбір тежегіштері Даун синдромын келешегі жоқ психикалық даму жағдайы ретінде қарастырудың отандық клиникалық және педагогикалық тәжірибедегі тұрақты тенденциясы болып табылады. Нақты шешімдер қабылдау деңгейінде мұндай тұжырымдар "зерттелмеген" ұғымына жалпыланады, бұл Даун синдромы бар балалар мен олардың ата-аналарына қатысты қоғамда жағымсыз әлеуметтік стереотиптер мен моральдық-этикалық проблемалар жиынтығын жасайды.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo даун синдромы бар балалар үшін "оқу қабілеті" - "оқымау" ұғымдарын критериалды бағалау нормаланған педагогикалық жүйе шеңберінде оқыту технологиясының нәтижелілігіне келу;
oo олардың жеке психофизикалық және әлеуметтік ілгерілеу тәжірибесіне бағытталуы тиіс, онда негізгі рөлді ересектер мен дамушы орта орындайды.
Дипломдық зерттеудің объектісі. Даун синдромы бар адамдарға қатысты отандық және шетелдік ғылымдардағы ақпарат биологиялық (биогенетикалық) және клиникалық зерттеулер саласында анағұрлым егжей-тегжейлі ақпараттық сипатқа ие, ал психологиялық-педагогикалық жұмыстардың өзі жалпыланған, олар Даун синдромы бар адамдарды психикалық дамудың айқын немесе "ауыр" көріністері бар біртекті топ ретінде сипаттайды, бұл олардың нақты мәртебесіне қайшы келмейді. Сонымен бірге, осы топтың балаларын оқыту мен тәрбиелеудегі практикалық тәжірибе оларға жақын ортада жағымды әлеуметтік сәйкестіліктің пайдасына дәлел бола алады, бұл жалпы психикалық дамудың, оның ішінде интеллектуалдық дамудың көрсеткіші бола алмайды.
Практикалық маңыздылығы.Мұндай зерттеуді ұйымдастыру, бір жағынан, Даун синдромы бар балалардың психикасының ықтимал мүмкіндіктері туралы неғұрлым тұтас түсінік қалыптастыруы мүмкін, ал екінші жағынан, мұндай ақпарат түзету шараларының кешенін уақтылы жасауға мүмкіндік береді.Ресей Федерациясындағы балалардың барлық санаттарына қатысты білім беру жүйесін дамытудың гуманистік тенденциялары Даун синдромы бар балалар үшін ерекшелік болып табылмайтын балалар мен жасөспірімдерге психологиялық және түзету бойынша педагогикалық көмектің мазмұны мен алуан түріне ғылыми негізделген тәсілдерді қажет етеді.
Теориялық және әдіснамалық база. Қазіргі заманғы Түзету педагогикасының іргелі негіздерін қарқынды әзірлеу (H. H. Малофеев) және ерте түзету мәселесі бойынша соңғы жылдары қабылданған психологиялық-педагогикалық зерттеулердің нәтижелілігі (Е.Р.Баенская, К. С. Лебединская, Е. М. Мастюкова, Г. А. Мишина, О. С. Никольская, Т. В. Пелымская, Ю. А. Разенкова, Е. А. Стребелева, н. д. Шматко және т.б.), Даун синдромы бар адамдарға қатысты мәселенің жай-күйін мұқият талдау үшін ғылыми алғышарттар жасады, олар зияткерлік бұзушылықтың тереңдігі мен өзіндік ерекшелігіне қарамастан, психикалық белсенділікті дамытуға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмысты жазудың практикалық негізі.Біздің эксперименттік зерттеуіміздің негізгі мақсаты Даун синдромы бар балалардың хронологиялық жасына (5-6-дан 12 жасқа дейін) қатысты психикалық дамуы мен жеке ерекшеліктерін зерттеу, сонымен қатар отандық балалар психологиясында сипатталған психикалық неоплазмалардың қарқыны мен сапасының сәйкестігін (сәйкес еместігін) анықтайтын факторларды анықтау болып табылады.
1. ДАУН СИНДРОМЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1 Даун синдромы бар балалардың сыртқы бет-бейнесі
Даун синдромы - бұл аурудың негізінде 21 - ші хромосомадағы трисомия (екі хромосоманың орнына үш хромосоманың болуы) жатады. Нәтижесінде организмдегі барлық жасушалардың ішінде 46 хромосоманың орнына 47 хромосома болады. Аурудың басты белгілері: ақыл-ой кемістігі мен туа біткен даму ақаулары болып табылады. Дауна синдромына ағылшын дәрігері Джон Лэнгдон Даун психикалық бұзылыстың формасы ретінде алғаш рет1862 жылы сипаттама беріп,1866 жылы өзінің баяндамасын жарыққа шығарып, бүкіл елге әйгілі болды. Дегенмен, 1959 жылы ғана хромосомындағы бұзылыстар мен жатырішілік аурудың өзара ара жігін ажыратып көрсеткен француз генетик - ғалымы Жером Лежен болды.Статистика бойынша 600-800 баланың біреуі Даун синдромы мен дүниеге келеді .Даун синдромы бар балалар сырқат (ауру) болып танылмайды.
Даун синдромы -- автозомдық синдром, онда кaryotype 47 хромосомалармен ұсынылған, 21 жұптың хромосомасының қосымша көшірмесі. Даун синдромы 500-800 жаңа туған нәресте үшін 1 жағдай жиілігінде тіркеледі. Даун синдромы бар балалар арасында жыныс қатынасы 1 құрайды:1. Даун синдромында алғаш рет ағылшын педиатры Л. Төмен 1866 жылы., алайда, хромосомалық табиғат пен патологияның мәні (трисомия хромосомасы 21) бір ғасырдан кейін ашылды. Даун синдромының клиникалық белгілері әртүрлі: туа біткен кемістіктерден және интеллектуалдық дамудан ауытқулардан екінші рет иммунитет тапшылығына дейін. Даун синдромы бар балалар әртүрлі мамандардан қосымша медициналық көмекке мұқтаж, оған байланысты олар педиатрияда арнайы категория болып табылады.
Шетел зерттеулері мен шетел тәжірибесі көрсеткендей , Даун синдромы бар адамдардың көпшілігінің ақыл-ой коэффиценті, дамуында кемістіктері орташа дәрежесіндегілерге сәйкес келеді.Даун синдромы бар балалар оқытуға келеді.Даун синдромы әр түрлі адамдар да ақыл - ой қабілеттері, мінез-құлықтары және дене бітімдік арулары әр түрлі.Әрбір адам ерекше даралық қабілеттермен ерекшеленеді. Егер олар отбасында сүйіспеншілік атмосферасында өмір сүрсе, егер балалық шағында ерте көмек бағдарламасы бойынша түзету жұмысы жүргізілсе , егер олар арнайы білім алса, медициналық көмек көрсетілсе және қоғамнан жағымды қатынас сезінсе , Даун синдромы бар адамдар басқа балалар сияқты мүмкіндіктерге ие.
Жалпы балалар ақыл-есiнiң кемістігі туа бітті немесе жүре пайда болады. Туа пайда болған ақыл-естің артта қалуына даун синдромы, яғни гендiк ауру жатады. Ал жүре пайда болған ақыл-ой қабілетінің артта қалуы көбіне бала жатырда даму кезiнде зиян келуден, дұрыс босанбаудан немесе туылғаннан кейінгі факторлар әсер етеді. Бір ғана мысал, жүкті әйел қан аздықпен ауырмауы тиіс. Өйткені анемия жатырдағы баланың бас миының дамуын тежеуге әсер етедi. Қан аздықтың басты себептерінің бірі -- ағзада темір және фолий қышқылының жетіспеуі болып табылады.
Фолий қышқылы немесе В9 дәрумені гемоглобин синтезі үшін, амин қышқылдары және серотин мен норадреналин синтезі үшін де аса қажет. Отандық мамандар даун синдромы көбіне ата-аналардың ағзасында (ел тұрғындарының 30 пайызында) фолий қышқылының жеткіліксіздігімен байланыстырады. Дәлірек айтсақ, кез келген адамның ағзасында адамның тіршілік етуіне қажетті фолий қышқылының өндірілуі жүреді. Ол ДНК синтезінде қатысады, ал бұл жыныс жасушаларының дұрыс бөлінуі үшін және жүктіліктің ерте кезеңдерінде ұрық ағзаларының қалыптасуы үшін қажет. Екіншіден, фолий қышқылы күшті антимутаген болып табылады, яғни, жасушаларды, әсіресе, жыныс жасушаларын сыртқы жағымсыз әсерлерден қорғайды. Үшіншіден, бұл қышқыл жанама түрде қан ұюына қатысады. Сондықтан оның жеткіліксіз болуы қауіпті. Аяғы ауыр келіншектер, дәрігер-гинекологтардың қабылдауында жиі болып, қан талдауларын уақытылы тапсырып, қажетті дәрумендерді ішіп тұруы тиіс.
Ал босану кезіндегі кемістіктер, біріншіден, ананың кiшi жамбас қуысының қалыптан тар болуымен тығыз байланысты. Яғни өзінің жай-күйін білетін нәзік жандылар дәрiгер-гинекологқа жиі қаралып, баланың дұрыс өсіп-жетілуін қадағалап отырғандары дұрыс. Екіншіден, жатыр ішіндегі баланың ірі болуы. Оны ультрадыбыстық зерттеудің (УЗИ) көмегімен білуге болады. Үшiншiден, баланың кiндiгiнiң мойнына оралып туылуы. Төртiншiден, баланың жамбаспен келуi және аналардың әртүрлi жұқпалы аурумен ауыруы. Бала дүниеге келгеннен кейінгі кемістіктерге бас-ми жарақаты, нейроинфекция, әртүрлі уланулар жатады. Сондықтан кез келген ата-ана баласының дұрыс өсіп-жетілуін, дамуын қадағалап, болуы мүмкін қауіптерден қызғыштай қорғап отыруы қажет.
Даун синдромының пайда болуына қоршаған орта, экологиялық, климаттық жағдай, мемлекеттердің хал-ахуалы, ата-анасының әрекеттері еш әсер етпейді. Мәселен даун синдромымен балалар дамыған және кедей мемлекетте де, бай немесе тұрмысы төмен, академиктердің немесе құрылысшылардың да, президенттердің немесе жұмыссыздардың да отбасында дүниеге келе береді. Бірақ ата-анасының жасы ықпал етуі мүмкін. Мамандардың айтуынша, даун синдромы жасы ұлғайған аналардан көбірек туылады. Мәселен, егер 20-24 жас аралығындағы әйелдер арасында 1562-ге бір сәбиден болса, жасы 35-39 аралығындағы әйелдерде 214-ке бір сәбиден, ал жасы 45 жастан асқандар арасында ықтималдылық 19-ға бір сәбиден келеді. Соңғы деректер ер адамның жасы да Даун синдромының пайда болуына ықпал ететіндігін көрсетеді. Мысалы, жасы 42 жастан асқан ер адамның балаларында Даун синдромының пайда болуы ықтималдылығы артады.
Мұндай аурумен туылған балалардың көбіне басы сүйір, жаңа туған нәрестенің мойны қатпар, маңдайы тар, беттерi жалпақ, ерні жуан, тілі жалпақ әрі жуан, көздің қасаң қабығында дақтар (Брушфельд дақтары) байқалады, көздерiнiң көлемi кiшкентай, шынашақтары қысқа әрі қисық, тек екі бүгу сызығы болады. Саусақтары және алақан сызықтары өзгеше келеді. Тістері дұрыс өспейді, таңдайы биік болады. Шашы сирек, нәзік, түзу болады. Бұл белгiлерді нәресте туылған сәттен-ақ байқауға болады немесе сәби өсе келе анық бiлiне бастайды. Даун синдромымен туылған балалардың иммунитеті әлсіз болады, сондықтан олар ауырғыш келеді. Мәселен, пневмониямен жиі ауырады әрі түрлі инфекцияларды жұқтыруға ағзасы бейім болады.
Сондай-ақ олар туабітті жүрек ауруларымен де ауыруы мүмкін. Асқорыту жүйелерінде де кінәрат табылады. Десек те қазіргі заманғы медицинаның дамуының арқасында бұл аурумен ауырған адамдар елуді еңсеріп, ел ағасы болуға мүмкіншілігі зор. Отбасын құрып, өз түтінін түтетіп отыруға да қабілетті. Бірақ ер азаматтардың көбі бала сүю қабілетінен айрылады. Қыз-келіншектерде етеккір тұрақты келіп тұрады. Даун синдромы бар әйелдердің елу пайызы ұрпақ жалғастыруы мүмкін, бірақ ауру тұқым қуалауы да ықтимал. Ақыл-ойында кемістігі бар балалар әлеуметтік бейімдеу және кәсіби еңбекпен оңалту орталықтарда жаттығады. Жүріп, сөйлеп, жазып-сызып үйренеді, білім алады. Сабақ баланың ойлау санасы мен дамуына байланысты жүргізіледі.
Даун синдромы бар балалардың тілдері қалыпты жағдайдан тым үлкен, бет - жақ бұлшық еттерінің тонусының төмен болу себебінен ему, сору қабілеті алғашқы 1-4 аптада мүлдем дамымайды, қабілетсіз болады. Бала алғашқы айларда ему барысында көп қақалады, тамақтануы өте баяу болады. 2-3 айдан бастап сору қабілеті қалыпқа келе бастайды. Осы айлардан бастап баланың салмағындада күрт өзгерістер пайда болады.
Баланың салмағы күрт өскеніменде балалар басын 2,5-3 ай кезінде ғана ұстай алады. Қалыпты жағдайдағы балаға қарағанда Даун синдромы бар ұл балалар 5-6 ай, ал Даун синдромы бар қыз балалар 3-4 ай дамуында артта қалушылықтары байқалады.
Танымдық іс-әрекеттің қалыптасуы мен дамуы процесіндеойлау үлкен рөл атқарады. Ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балаларпсихикалық белсенділіктің барлық деңгейлерінің жетіспеушілігін анықтаңыз.
Олар қарапайым, көрнекі мәселелерді шешуде де қиындықтарға тап болады. Практикалық әрекеттерді өздігінен орындауолигофренияда қиындықтар туғызады, өйткені ол жеткіліксіз дамығанқозғалыс және сезімдік таным. Өйткені мектепке дейінгі балалар отырып, ақыл-ойартта қалу көрген үлгіні жадында сақтай алмайды,олар тапсырмаларды орындауда айтарлықтай қиындықтарға тап боладыолар визуалды-бейнелі ойлауды қажет етеді, қате әрекет етеді [18].Әрі қарай, ақыл-есі кем адамдардың сөйлеу сипаттамасын қарастырамызмектеп жасына дейінгі балалар. Сөйлеу адамға қарым-қатынас құралы ретінде қызмет етедіой, сезім мен эмоцияны білдіру, ойлау құралы, сондай-аққызметті реттеу құралы. Ақыл-есі кем сөйлеуді дамытубала үлкен кідіріспен және ерекше түрде жүреді. Осындайбала анасымен эмоционалды байланыста болады, кейінірек емесқалыпты дамып келе жатқан құрдастар ретінде белсенді. Олар дерлік ұмтылмайдыересек адамның сөзіне еліктеңіз және қарапайым ситуациялық командаларға жауап бермеңіз,сөйлеу мазмұнын емес, тек интонацияны ұстау. Көптеген алғашқы сөздер баролар тек 2-3 жаста немесе тіпті 5 жаста пайда болады.
Жетіспеушіліктің салдарынанақыл-есі кем балалардың моторикасы, сөйлеу жағы бұзылады[5].Ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балалар сөйлеуге бейім емесбасқалармен қарым-қатынас, сөздерді емес, қимылдарды жәнемимикой. Басқалармен қарым-қатынас қиын, олар нашар түсінедіоларға арналған сөйлеу, нәтижесінде олар қажет емес сияқты әрекет етеді. Мұндайбалалардың сөздік қоры шектеулі және қалай құру керектігін білмейдіұсыныстар өз өтініштері мен ұсыныстарын байланыстыра алмайды, диалогты сақтаңыз, оларды қызықтыратын нәрселер туралы Сұраңыз, жауап беріңізсұрақтар. Бақылаулар мұндай үлгіні анықтады:баланың сөйлеуі нашар дамыған, әр түрлі ауытқулары бартанымдық іс-әрекет түрлері [28]. Ақыл-есі кем балалардапассивті сөздік белсенді сөздіктен басым болады.
Ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балалардың ерікті саласының дамуы мыналармен байланыстысөйлеудің пайда болуы дамудың алғашқы кезеңдерінде. Олар емесолар өздерінің қалауы мен іс-әрекеттерін бақылайды, олардың іс-әрекеттері импульсивті, жиіолар өздерінің мінез-құлқын ата-аналардың немесебұл жалпы қабылданған ережелерге сәйкес келмеуге әкеледі жәненормалар.Ақыл-есі кем адамдарда ерікті белсенділікті қалыптастыру процесіндемектеп жасына дейінгі балаларды түзету-бағытталған оқыту арқылы,ақыл-ой, сөйлеу және сөйлеуге оң әсер етедіжалпы тұлғалық даму. Жад, назар көлемі артып келеді, оның тұрақтылығы артады [18].
Ақыл-есі кем балалар кеш және төмен сипатталадықызметтің барлық түрлерін қалыптастыру. Әсіресе ерікті зардап шегедііс-әрекет, өйткені мұндай балаларда оны жүзеге асыру жеткіліксізсөйлеу мен ойлаудың даму деңгейі, назар тұрақсыз және олар мүмкін емесмақсатты түрде ерікті күш салу. Тұра дамуындағы ауытқулар[20]қимыл саласы, мектепке дейінгі балалар қиындайды орындауға түрлеріпрактикалық әрекеттерді қамтитын іс-шаралар.
1.2 Даун синдромы бар балалардың алғашқы қимыл іс-әрекеттерінің дамуы
Үлкен моториканың негізінде баланың ұсақ моторикасы да дамиды,кішкентай бұлшықеттердің қозғалысын үйлестіру қабілетінде көрсетілгенбасқарады тұлға және қолмен. Балаларда ұсақ моториканы дамытуғаДаун синдромы көптеген факторларға әсер етеді. Әлсіз бұлшық еттер ментепе-теңдіктің жеткіліксіз сезімі қалыптың тұрақтылығының бұзылуына әкеледі.Ұстаманың пайда болуына қолдар мен қолдардағы гипотонус кедергі келтіредізатты ұстау немесе оны басқару кезіндегі қиындықтар. БайланыстыДаун синдромы бар балаларда байламдардың икемділігі мен әлсіздігінің жоғарылауықозғалыстардың дәлдігіне кедергі келтіретін буындардың шамадан тыс қозғалғыштығы. Үшінтерең сезімталдықтың төмендеуі, олар өздерін нашар басқарадықозғалыс. "Қол-көз" үйлестірудің дамуына кедергі келтіруі мүмкінкөру қабілетінің бұзылуы. Дағдыларын қалыптастыруға үлкен әсер етеді.моторика есте сақтау мен ойлаудың даму ерекшеліктерін көрсетеді, өйткенібала дәйекті әрекеттер тізбегін игеруді қиындатады. КөптегенДаун синдромы бар балалардың анатомиялық құрылымдық ерекшеліктері баралақандар мен білектер - бас бармақ бүйірге, саусақтары қысқа,кейінірек білек сүйектерінің пайда болуы. Бұл білектің тұрақтануына жәнебұл саусақтардың кеш қалыптасуына әкеледі.Даун синдромы бар балалардағы ұсақ моториканың дағдыларыкелесі реттілік:
Ұсақ моториканы дамытудың басында бала иығын жылжытады жәнеқолдың орнына білек. Егер сіз бұл үшін арнайы жұмыс жасамасаңыз,содан кейін ол 4-5 жылға дейін осылай қимыл жасай алады. Бірте-бірте, кезіндебілек тұрақтылығын қалыптастыра отырып, бала алақанын ұстай бастайдыәрекетті орындау үшін дұрыс позиция. Уақыт өте келе, Қашанбаланың білегінің тұрақтылығын сақтау қабілеті дамиды, салмағы жоқол білегін әртүрлі ұшақтарда айналдыра бастайды, бірақ бұл үшінбұлшықет тонусының төмендеуін ескере отырып, бұл өте қиын.Даун синдромы бар балаларда ұстаманың қалыптасуы бірдейқалыпты дамып келе жатқан балалар сияқты қалыптасу кезеңдері, бірақоның ерекшеліктері: еріксіз ұстау рефлексі кешірек жоғаладықұрдастарының қалыпты жағдайы; алақанды ұстау кезеңі ұзағырақ;бас бармақтың қатысуынсыз ұстау 3-4 жылға дейін созылуы мүмкін;көрсеткіш қимылды бас бармақ жасай алады; пинцетбасып алу - үлкен және орта саусақпен; төмендетілді қармау күші. Күштіұсақ моторика дағдыларын оқытуда белсенді пайдаланылатын, Даун синдромы бар балалардың қарапайымдарды еліктеуге жақсы қабілетіқозғалыстар [21].
Танымдық іс-әрекеттің дамуы моторикаға негізделгенжәне баланың сенсорлық тәжірибесі. Даун синдромы бар көптеген балалардакогнитивті дамудың бұзылуы, бірақ үлкен әлеуетке иеоқу үшін. Олар қалыпты даму кезеңдерінен өтедідамып келе жатқан балалар, бірақ мұндай балалар әр кезеңде ұзағырақжәне олардың дамуы біркелкі емес. Меңгерілген дағдыларнормадағыдай принциптер бойынша қызмет. Синдромы бар балалардаДаун кезеңінен кезеңге өту ұзағырақ және байқалады, әсіресе бұлдағдылардың бірлігі мен өзара әрекеттесуінде байқалады. [21].Даун синдромы бар балалардың танымдық қызметін дамытуғабірнеше факторлар әсер етеді: сенсорлы негіз шектеулітүйсіктер мен қабылдауды қалыптастыру;сезімталдық және сезім мен қабылдаудың жоғары шегі; жиіДаун синдромы бар балаларда кездесетін физикалық көру қабілетінің бұзылуыкөру қабылдауына, есту қабілетінің бұзылуына әсер етеді сенсорлық тәжірибе; көзді бекіту кезінде мүмкін болатын қиындықтаржәне көздің келісілген қозғалысында;жүгіру мен серуендеуді дамыту қашықтықтан көру.Даун синдромы бар балаларға қабылдаудың төмен қарқыны тәннысанды тану үшін оларға ұзақ уақыт қажет. Сабақ үдерісіндемұндай балалар аз ғана ақпаратты қабылдай алады. Сондай-ақ,бұзушылыққа байланысты қабылдау тұтастығының бұзылуы барбір немесе бірнеше анализаторлардан алынған суреттерді біріктіру[31].
Даун синдромы бар балалардың назары тұрақсыз. Себебі оныңбұзушылықтар көру немесе есту қабілетінің бұзылуы, денсаулығының нашарлығы болуы мүмкіннемесе тіпті баланың ыңғайсыз позициясы.Даун синдромы бар балаларда визуалды жады әлдеқайда жақсы дамығанқысқа мерзімді және жедел жадтан есту, ауысуұзақ мерзімді күрделі, есте сақтау үшін бірнеше қажетақпаратты қайталау. Ақпарат алу ең көп зардап шегеді.Есте сақтаудың ең жоғары деңгейіне біріктірілген кезде қол жеткізуге боладысиндромы бар балалардағы қозғалыс және көру жады, аффективті жадыДауна нормаға сәйкес келеді.Даун синдромы бар балаларда ерте жаста дағдыларды қалыптастырупсихикалық белсенділік жалпы дамумен тығыз байланысты.Бағдарлаудың іздеу тәсілдерін қалыптастыру және зерттеуқоршаған орта бұзылудың салдарынан артта қаладыұсақ моториканы дамыту және визуалды-қозғалтқышты үйлестіру.Баланың қоршаған әлемді зерттеу мүмкіндігі төмендейді, өйткеніосы санаттағы балаларда қозғалу және жүру дағдылары кейінірек қалыптасады.
Өкілдіктерді қалыптастыру процесі де осыған байланысты бұзылғанесте сақтау, зейін және қабылдау көлемінің жеткіліксіздігі. Кешіктірусөйлеуді дамыту тұжырымдамалық дамудың кешеуілдеуіне әкеледіойды сөзбен байланыстыруды көздейтін ойлау деңгейі.Балалар көбінесе білгендерін біріктіруде қиындықтарға тап боладыжаңа материалмен Ақпарат және алынған дағдыларды беру кезіндебір жағдайды екіншісіне. Алынған ақпарат көлемітәуелсіз бақылаулар айтарлықтай шектеулі. Негізгі көлемібала арнайы оқыту арқылы білім алады [4].Ондакелесі мәдени-гигиеналық дағдылар қарастырылады: тамақтану,киіну және шешіну, дене гигиенасы және жасына байланысты дәретхана дағдылары1-ден 1,5 жасқа дейін, 1,5-тен 2 жасқа дейін және 2-ден 3 жасқа дейін [30].Даун синдромы бар балаларда бұл дағдыларды қалыптастырудың кідірісі барбелгілі бір факторларға байланысты. Мұндай факторлар: бұзушылықтарірі моториканы дамыту, дененің физикалық құрылымының ерекшеліктері,гипотензия және буындардың гиперподвижность; ұсақбілек пен қол құрылымының анатомиялық ерекшеліктері,қол-көз координациясының дамуының бұзылуы; сөйлеу дамуының кідірісі;танымдық даму мен танымдық іс-әрекеттің бұзылуы,ойлаудың, зейіннің және есте сақтаудың даму ерекшеліктері. Қалыптастыру кезіндеөзін-өзі күту дағдыларын есте сақтау керек, бұл ұзақпроцесс және барлық балаларда жеке дағдыларды игеру мерзімі тазажеке [21].
Хромосомалық аномалияны емдеу мүмкін емес; кез келген ұсынылған емдеу әдісі эксперименттік және клиникалық тиімділікке ие емес. Алайда, Даун синдромы бар балаларға жүйелі медициналық бақылау және педагогикалық көмек олардың дамуындағы табысқа қол жеткізуге мүмкіндік береді, әлеуметтену және еңбек дағдыларын меңгеру.
Өмір бойы Даун синдромы бар науқастарды мамандар қадағалап отыруы керек (педиатр, терапевт, кардиолог, эндокринолог, отоларинголог, офтальмолог, невролог және доктор.) қатар жүретін ауруларға немесе олардың даму қаупіне байланысты. Туа біткен жүрек ақауды және асқазан-ішек жолдарын анықтағанда олардың ерте хирургиялық түзетуі көрсетіледі. Есту қабілеті жоғалған жағдайда есту құралы таңдалады. Көру органының патологиясымен көзілдірікті түзету қажет болуы мүмкін, катаракта хирургиясы, глаукома, страбизм. Гипотиреоз кезінде Қалқанша безінің гормонын алмастыру және терапия.
Физиотерапия моториканың дамуын ынталандыру үшін көрсетілген, жаттығу терапиясының сабақтары. Даун синдромы бар балаларға сөйлеу және коммуникативтік дағдыларды дамыту үшін логопед және олигофренопедагог.
Даун синдромымен балаларды оқыту, ереже бойынша, арнайы түзеу мектебінде өткізіледі, алайда, интеграцияланған білім беру шеңберінде мұндай балалар тұрақты массивтік мектепте оқи алады. Барлық жағдайларда, Даун синдромы бар балалар арнайы білімге мұқтаж балалар ретінде жіктеледі, сондықтан мұғалімдер мен әлеуметтік педагогтардан қосымша көмек қажет, Арнайы білім беру бағдарламаларын қолдану, қолайлы және қауіпсіз ортаны құру. Отбасылардың психологиялық-педагогикалық қолдауымен маңызды рөл атқарады, онда тәрбиеленеді күн шуақты балалар.
Даун синдромы бар адамдарды оқыту мен әлеуметтендіру мүмкіндіктері әртүрлі; олар көбіне балалардың интеллектуалды қабілеттеріне және күш-жігеріне байланысты, ата-аналар мен мұғалімдер. Көп жағдайларда Даун синдромы бар балалар ең аз үй шаруашылықтары мен қарым-қатынас дағдыларын меңгере алады, күнделікті өмірде қажет. Сонымен бірге, Бейнелеу өнері саласындағы пациенттердің жетістіктері бар, актерлік шеберліктер, спорт, сондай-ақ жоғары білім. Даун синдромы бар ересектер тәуелсіз өмір сүре алады, қарапайым кәсіптерді меңгеру, отбасылар құру.
Даун синдромын алдын-алу туралы тек қана ықтимал тәуекелдерді төмендету туралы айтуға болады, себебі кез-келген жұпта науқас баланың болуы ықтималдығы бар. Акушерлік және гинекологтар әйелдерге жүктілік мерзімін кешіктірмей қалдырмауға кеңес береді. Отбасыларға арналған генетикалық кеңес және перинаталды скрининг жүйесі Даун синдромымен баланың туылуын болжауға көмектеседі.
1.3 Даун синдромының себептері
Әдетте, адамның жасушаларында 23 жұп хромосом бар (қалыпты әйел кариотипі 46,XX; еркек -- 46,XY). Оның үстіне, әрбір жұптың хромосомаларының біреуі анасынан мұраға алады, ал екіншісі - әкесі. Даун синдромын дамытудың генетикалық тетіктері автосомалардың сандық бұзылуында жатыр, 21-ші жұп хромосомаларға қосымша генетикалық материал қосылған кезде. 21-хромосомада трисомияның болуы белгілерді анықтайды, төмен синдромға тән.
Қосымша хромосоманың пайда болуы генетикалық мүмкіндікке байланысты болуы мүмкін (овогенез немесе сперматогенездегі жұптасқан хромосомалардың нондивиферациясы), ұрықтанғаннан кейінгі генетикалық мутацияны немесе анасынан немесе әкемнен мұрагерлік жасушаларын бұзу. Генетикадағы осы механизмдерді ескере отырып, Даун синдромында кaryotype аномалиясының үш нұсқасы бар: тұрақты (қарапайым) трисомия, мозаика және теңгерімсіз транслокация.
Даун синдромының көптеген жағдайлары (шамамен 94%) қарапайым трисомиямен байланысты (кариотип 47,XX, 21+ немесе 47,Xy, 21+). Сонымен қатар, барлық хромосомалардың үш көшірмесі аналық немесе патогендік ұрық жасушаларында майоз кезінде жұптасқан хромосомалардың бұзылуына байланысты.
1-2-ге жуық% төмен синдромдық жағдайлар әшекей түрінде кездеседі, бұл эмбрионның бір жасушасындағы митоздың бұзылуымен байланысты, жарылыс немесе гаструла. Мозаикада трисомия 21 хромосоманың тек осы жасушаның туындыларында анықталады, ал клеткалардың қалған бөліктері қалыпты хромосома жиынтығына ие.
Даун синдромының көшіру формасы 4-5 жаста% науқастар. Бұл жағдайда 21-хромосома немесе оның фрагменті бекітіледі (аударылған) кез-келген автозөмірге және миоз кезінде, жаңадан пайда болған жасушаға барады. Ең жиі объектілер транслокация 14 және 15 хромосомаларға қызмет етеді, жиі емес - 13-ке дейін, 22, 4 және 5. Хромосомалардың бұл түрленуі ата-аналардың бірінен кездейсоқ немесе мұраланған болуы мүмкін, теңгерімді транслокация тасымалдаушысы және қалыпты фенотипке ие. Ауыстырудың тасымалдаушысы -- әкесі болса, онда Даун синдромымен нәресте болу ықтималдылығы 3 құрайды%, егер тасымалдаушы мемлекет ана генетикалық материалмен байланысты болса, тәуекел 10-15% дейін артады.
Ерекшеліктерін зерттеу, сонымен қатар дамиды синдромы бар балаларДауна, соңғы уақытта біздің елімізде көбірек тартылудаәр түрлі мамандардың саны. Сенгіміз өсіп келе жатқантуа біткен даму бұзылулары бар балаларға назар аударуДаун синдромы да кіреді) баяу болса да, бірақдегенмен, күрделі кәсіби және әлеуметтік проблемалардың барлық кешеніне көзқарастардың өзгеруі. Мүмкін, олардың бастысы-түзету мәселесі: түзету жұмыстарын қалай жүргізу керек,Даун синдромы бар балаға қоғамға сәтті енуге көмектесу үшін? Бұл сұраққа жауап алу қажет екені түсініктібірқатар пәнаралық зерттеулер жүргізукейін түсіндірме жұмыстары жүргізілуі мүмкінқоғамда. Осы бапта кейбір қолда барКовязина М. С., Шапиро, М. С.нәтижелері, сондай-ақ жүргізілген зерттеулер туралы айтылады.өзіндік зерттеу.
Даун синдромы хромосомалық бұзылыс екені белгілі,21-ші хромосома бойынша трисомия. Мұндай синдромы бар адамдарда, әдетте, қалқанша безінің, жүректің және т. б. аурулары байқалады.Олардың көру қабілеті орташа деңгейден гөрі жиі кездеседі жәнеесту қабілеті (70% - дан астам жағдайда). Біздің елде Даун синдромыдәстүрлі түрде олигофрениямен бірге сипатталады.
Дизонтогенез типологиясы бойынша В. В. Лебединский бұл синдромдизонтогенездің екі түріне сәйкес келеді: психикалық дамымау (Олигофренияның барлық түрлері оған жатады) және тапшы даму (жеткіліксіздікке байланысты Даму аномалияларыкөру және есту) [ 1].[2] Даун синдромын ақыл-ой кемістігімен сипатталатын емделмейтін ауру ретінде қарастыратын болсақ, онда"бір ғана нәрсе қалады: қолыңызды төмен түсіріңіз". Содан кейін, көрсетілгендейтәжірибе, мұндай балалардың бір жолы бар-интернат типіндегі мамандандырылған мекеме. Егер сіз осы синдромға қалай қарасаңыздамудың қиындықтарымен бірге жүретін физиологиялық ерекшеліктер Даун синдромы бар балаларға таңдау арқылы көмектесе аладыарнайы дамыту сабақтары. Бұл кезде ғана мұндайДаун синдромы бар адамдар қоғам өмірінде лайықты орын алуы мүмкін.
Өкінішке орай, бүгінгі таңда Даун синдромы бар адамдардың мүмкіндіктері нашар зерттелген; отандық ғылымда мұндай психологиялық зерттеулер іс жүзінде жоқ.
М. н. Фишман Даун синдромы бар балалардың бар екенін анықтадыайқын құрылымдық-функционалдық бұзушылықтар бармидың кортикальды құрылымдарының, әсіресе фронтальды құрылымдардың айқын дамымауымен үйлесетін орталық жүйке жүйесінің ұйымдарыПилотаждық нейропсихологиялық зерттеу және париетальды аймақтар [3]. Париетальды құрылымдарды дамытусаусақтардың, еріннің, тілдің нәзік қозғалыстарымен байланысты. Даун синдромындағы нәзік қозғалыстардың жеткіліксіздігі әсіресе айқынкүрт.
Сәйкес [4], патоморфологиялық зерттеу кезіндеДаун синдромы бар нәрестелер көп жағдайда олардың миымөлшері мен салмағының орташа төмендеуін көрсетеді, сонымен қатардөңгелек пішіндер. Әсіресе фронтальды лобтардың мөлшері азаяды жәнецеребральды, бірақ жалпы мидың пропорциялары қалыпты нәрестелермен бірдей.
Авторлар [ 5-7] Даун синдромы бар баланың мотор жүйесін зерттей отырып, моториканың келесі негізгі ерекшеліктерін анықтадымұндай балалардың салалары: ынталандыруға баяу жауап беру, қозғалыстардың дәлдігі жеткіліксіз, олардың реттілігін алдын-ала жоспарлау мүмкін емес.Даун синдромындағы сезімталдық пен сенсорлық жетіспеушіліктің ерекшеліктерін зерттеу балалардың ақыл-ойы бар екенін көрсеттіәдетте артта қалушылық бар (соның ішінде Даун синдромы бар балалар) қарапайым балаларға қарағанда жоғары сезімталдық шегі. Сонымен қатарқайсысы туралы қорытынды жасау мүмкін болмадысенсорлық кемшіліктер мотор проблемаларының негізі болып табыладыбұл синдром. [22] Атап айтқанда, проприоцептивті жеткіліксіздіктің әсерін жоққа шығаруға болмайды. Көру және есту ақауларыназар аудармаңыз, өйткені олар жойылуы мүмкін, бірақ тактильдісезімталдығы, тіпті егер ол төмендетілді мүмкін етпей кезіндетек шектеулі тапсырмаларды орындау. Осылайша,авторлар [8, 9], сезімталдықтың ерекшеліктеріДаун синдромы сенсорлық айырмашылықпен емес, сенсорлық ақпаратты алу қиындықтарымен байланысты.Даун синдромы бар балалардың танымдық дамуының табиғаты туралы тікелей мәліметтер көп емес. Мұндай балалардың дамуына қатысты болжамдар, әдетте, әртүрлі дәрежедегі ақыл-есі кем балалардың гетерогенді топтарын зерттеуге негізделгензияткерлік ақау.
Мұндай зерттеулердің жеткіліксіз ақпараттылығы "бір реттік" кесектерді қолданумен шектеледі, бірақ емеслонгитюдты зерттеу әдістері; қарапайым балалармен тікелей салыстырудың болмауы; түнді талдауда немқұрайдылық7Ковязина М. С., Шапиро М. С.тапсырманың маңызды бөлшектері (тек талданадықатесіз жетістіктер).[32] Сонымен қатар, субъектілердің іріктемесінің гетерогенділігі нәтижелерді сенімді жалпылауға мүмкіндік бермейді.Даун бши синдромы бар балалардың танымдық қабілеттерін зерттеудің бірінің нәтижелері бойынша келесі тұжырымдар жасалды:
"Даун синдромы бар балалар қарапайым балаларға қарағанда алдын-ала болжанатын мінез-құлықты ұстануға қабілетсіз. Танымдық даму деңгейіне сәйкес қарапайым балалар көбірек бейімалдыңғы деп санауға болатын қателеркейінгі табысты даму. Оларды келесідей түсіндіруге боладыбұрын сәтті шешім қабылдауға әкелген гипотезалар жәнеенді олар жаңа тапсырмаларда тексеріледі. Қате Түрі,Даун синдромы бар балаларда да осылай байқалғансипаттау болмайды. Анықталған айырмашылықтар мыналарды болжайды,олардың танымдық дамуының бүкіл процесі аз ұйымдастырылған.Бұл болжам сәттіліктің төмен сенімділігімен расталадыолардың тапсырмаларын орындау" [10].Мұндай балалардың сөйлеу дамуының ерекшеліктерін зерттеу нәтижелері де қызықты. Ол баяу сипатталадынормамен салыстырғанда дамудың ең жоғары деңгейінің көрсеткіштеріндегі қарқынмен және үлкен шашыраңқылықпен. Бұл туралы белгілі бір дәрежедеәдетте нормативтік деп қабылданатын жастардың кең ауқымын көрсетеді. Мысалы, синдромы бар балалардағы алғашқы сөз
Дауна 6 айдан 84 айға дейін пайда болады, ал алғашқы тіркестер -17 жастан 132 айға дейін 11]. Ұқсас деректер сөйлеуді меңгеру деңгейі бойынша да келтіріледі: оның толық болмауынанжазбаша тілді меңгеру [12]. Жалпы, бұл зерттеулер Даун синдромы бар балалар өздерінің дамуында ересектердің әдеттегі сөйлеуімен бірдей грамматикалық ережелерге бағынатын сөйлемдерге бір сөз тіркесі. Олардың сөз тіркестерінің синтаксисіқалыпты жастағы әдеттегіден гөрі күрделі емес.
Даун синдромы бар балалар жұмыс істейтін грамматикалық құрылымдар жиынтығы шектеулі.Мұндай балаларды дамыту мәселелеріне арналған жұмыстардың ішінде,олардың авторлары өздерінің ақыл-ойларын зерттеген адамдар үлкен қызығушылық тудырады. Зерттеулер көрсеткендейДаун синдромы бар баланың 50-ден жоғары IQ болуы 30-55 құрайды%Пилотаждық нейропсихологиялық зерттеу. [ 13] Бұл авторларға келесі болжамдар жасауға мүмкіндік берді:
а) бұл балалар терең ақыл-есі кем болмауы мүмкін; б) Даун синдромы бар балалардың дамуы әр түрлі болуы мүмкін
в) мұндай балалардың білім алу шектері анықбелгісіз.
Осылайша, Даун синдромы бар балалардағы ақыл-ойдың даму дәрежесі туралы біржақты қорытынды жасауға болмайды, өйткені жүргізілген зерттеулер өте қайшылықты ақпарат береді.[5] Дегенмен, бағдарламалар ерте деп айтуға боладыдамуға араласу (әр түрлі ынталандыру) жақсартадымұндай балалардағы интеллект көрсеткіштері. Оларда орташа IQ жоғарылайдымұндай бағдарламаларды шамамен 10 тармаққа қолданған жағдайда,бұл балалардағы көрсеткіштердің жасқа байланысты төмендеуі шамаменсиндромы бар ынталандырылмаған балалар сияқты жылдамдықпенДауна (бірақ жоғары деңгейде).
Балаларды оқыту мәселелеріне арналған жұмыстардың ішіндеДаун синдромы, ақылға қонымды қорытындылары бар өте аз ақпараттық зерттеулер. Сондықтан, әдебиетте ұсынылған деректерді зерттеу кезінде мұндай баланың ерекшеліктері, мүмкіндіктері мен қабілеттері туралы тұтас көрініс қалыптаспайды. Осы сәтте біз сұраққа нақты жауап бере алмаймызнеліктен Даун синдромы бар балалар дамуда артта қаладыбіз артта қалудың психофизиологиялық себептерін және мұндай балаларды оқытуға дұрыс емес көзқарастың салдарын нақты бөле алмаймыз. Бұлсұрақ заманауи психологиялық әдістерді қолдана отырып қосымша зерттеуді қажет етеді.
Бізге синдромды зерттеудің осы кезеңінде көрінеді Даун синдромы бар балаларды зерттеудің ең қолайлы және сезімтал әдістерінің бірі-бұл әдістернейропсихология. Дәл осы әдістер жоғары психикалық функциялардың жай - күйі туралы тұтас түсінік алуға мүмкіндік береді(VPF). Нейропсихологиялық тәсілі көп мүмкіндік береді синдромы бар баланың дамуының қандай сәттерін дәл анықтаңызДаун қандай VPF белсенді дамымайды.
Осының арқасында мұндай баланы оқыту процесі неғұрлым барабар және оның қабілеттерін барынша қолдана отырып құрылуы мүмкін.
2. ДАУН СИНДРОМЫ БАР БАЛАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІ ДАМУЫНЫҢ ЗЕРТТЕУДІҢ ҚОЛДАНБАЛЫ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Зерттеу ұйымдастырудың логикасы мен кезеңдері
Зерттеу "№ 6 балабақша " МБДОУ-да ұйымдастырылды.Зерттелетін: Иван к. (аты өзгертілген) - Даун синдромы бар бала,жасы - 4 жыл. Бейімделген білім беруді дамыту процесібағдарламалар келесі кезеңдерді қамтыды:
I кезең-түзетудің диагностикалық кезеңі.Екінші тарауда сипатталған диагностика кезеңі Бізге мыналарды анықтауға мүмкіндік бередіИван К-нің жеке ерекшеліктері мен даму деңгейі.
II кезең-түзету жұмыстарының негізгі бағыттарын анықтау.Зерттелетін балаға арналған дизайнбейімделген түзету-дамыту бағдарламасын құру жәненеғұрлым толық ашуға мүмкіндік беретін қолайлы жағдайлар баланың мүмкіндіктері, біз түзету-педагогикалық оқытудың бағыттарын белгіледік. Бұл кезең екінші тарауда сипатталған.
III кезең-білім беруге бейімделген білім беру бағдарламасын әзірлеубаланың.Жұмыстың мазмұндық бөлігін қамтиды: кезеңдері, міндеттері,әдістерін,[41] әдістері мен құралдарын сипаттаужеке және жас ерекшеліктерін ескере отырып, білім берубаланың ерекшеліктері, оның білім беру қажеттіліктерінің ерекшеліктері жәнемүдделерін Бұл кезеңнің міндеттері үшінші тарауда сипатталған.
Психологиялық-педагогикалық тексеру-бұл бастапқы кезеңтүзету-педагогикалық ықпал ету. Нәтижелері бойынша осындайтексерулер баланың дамуының қазіргі деңгейінің арақатынасын анықтайдыоның проксимальды даму аймақтары. Олардың көмегімен педагогтар бағдарланадытүзете-дамыта оқыту мен тәрбиелеу мазмұнын таңдаужеке мүмкіндіктерді ескере отырып, балалар.
Баланың даму деңгейін бағалау әдістемелік құралдар негізінде жүргізілді.балаларға ерте педагогикалық көмек көрсету бағдарламасының ұсыныстарыдиагностика бойынша" шағын қадамдар " дамуындағы ауытқуларкарталар[49]. Баланың дамуын анықтайтын дағдылардың тізімі (PUORR) 4 тексеру кестесінен. Тексеру кестелерінде 4 облыс қамтылғандамыту: "жалпы моторика", "жіңішке моторика", "сөйлеуді қабылдау", "Өзін-өзі күту және әлеуметтік дағдылар". Бесінші бөлім "қарым-қатынас дағдыларынемесе ауызекі сөйлеу " көмегімен басқаша бағаланады"сөйле"ерте сөйлеуді дамыту бағдарламалары.
"Шағын қадамдар" бағдарламасы кезең-кезеңмен жүзеге асырыладыдаму деңгейі бар, ақыл-ой кемістігі бар балаларды оқыту0-ден 4 жасқа дейін. Онда анықтау әдістері көрсетілгенбаланың дағдыларын дамыту деңгейі, ол қандай кезеңде болмасын; ондабұл деңгейдің жоғарылауына қалай ықпал ету керек - біртіндеп,бір қадамды екінші сатыға салу. Көрінуі мүмкін тапсырмабалаға өте қиын, егер ол ұсынылса, шешілуі мүмкінтүріндегі сериясы кішкентай міндеттерді [35]."Шағын қадамдар" бағдарламасы бойынша Диагностика жүргізілдіжеке сабақтар келесідей: бастапқыдабаланың анасымен әңгіме жүргізілді және кесте бойынша балалар анықталдыарнайы диагностиканы қажет етпейтін дағдылар. Әрі қарай өткізудамудың ағымдағы деңгейін бағалау жоспарланған болатыноның жас деңгейіне сәйкес келетін дағдылардың барлық топтары.
2.2 Баланың даму деңгейін және психологиялық ерекшеліктерін анықтау
Зерттеу нәтижелерін талдау негізінде біз құрастырдықбалаға жеке психологиялық-педагогикалық сипаттама.Иван к. жалпы дамытушы мектепке 4 жасында оқуға түстіПМПК қорытындысымен: "жүйке-психикалық денсаулық жағдайы бойыншабейімделген білім беру бағдарламасы бойынша оқыту ұсыныладымектепке дейінгі білім беру (VIII түрі)" (10-қосымшаны қараңыз).Баланың отбасы туралы ақпарат: толық отбасы, жақсы, үлкені бараға. Қамқоршы тәрбие стилі. Әлеуметтік-тұрмыстық жағдайы: отбасыжақсартылған орналасуы бар 3 бөлмелі пәтерде тұрады. Пәтердетаза, жайлы, балалардың жеке бөлмесі бар, оқу, ойын жәнедемалыс.Қызметтің ерекшеліктері: пәндік іс-әрекетте балазаттарды функционалдық мақсатына сәйкес пайдаланады.[19] Ойын әрекеті манипуляциялық монотондыіс-әрекеттермен, заттармен. Өнімді түрлердегі ересек адамның көмегіменіс-шаралар балаға мұнара құрылысы, бірлескен модельдеу қол жетімдішұжықтар. Жетекші қол-оң қол. Пинцет ұстамасы нашар қалыптасқанатап айтқанда, ол бас бармақ пен ортаңғы саусақтармен, ал сұқ қимылмен жасалады- бас бармағыңызбен немесе бүкіл қолыңызбен. Түсіру күші азаяды.
Танымдық саланың ерекшеліктері: байланыс, Достық,көзге қысқа мерзімді байланыс. Сабақ барысында қабілеттіақпараттың аз ғана бөлігін алыңыз. Мезгіл-мезгіл түсінбейдіоған арналған сөз. Еліктеу әрекеті жеткіліктіжақсы. Иван тұрмыстық және жиі қолданылатын заттарды ажыратады жәнеойыншықтар. Заттардың түсі, мөлшері мен формасын байланыстырады.
Зейіннің ерекшеліктері: белсенді назардың тұрақсыздығы,шаршау мен сарқылудың жоғарылауы, шоғырланудың қысқа кезеңіназар. Бала оңай алаңдатады, соңғы тапсырманы жоғалтады, байқамайдыөз қателіктер.
Жадтың ерекшеліктері: есту қабілетінің төмендеуі қажетсөздер мен нұсқауларды бірнеше рет қайталау.Ойлаудың ерекшеліктері: көрнекі және тиімді ойлау дамығанжеткіліксіз. [38]Белгілі бір әрекетке арнайы дайындықтан кейін,оны өздігінен қолдана алады. Логикалық ойлау дамымаған.
Қарапайым жіктеуді жүзеге асырмайды. Бет пен дененің схемасындажақсы бағдарланған.Оқуы: баланың төмен деңгейде ұйымдастырылғаны байқаладысабақтар, оқу материалын игерудің баяу қарқыны. Сапасыжеке сабақтардағы өзара әрекеттесу көбінесе көңіл-күйге байланысты боладыұл бала. Бала әрдайым ересек адамның көмегін пайдаланбайдыалынған білімді жаңа жағдайға ауыстырудағы қиындықтар.Эмоционалды-еріктік сала: эмоционалды тұрақсыз, атап өтіледіжоғары қимыл белсенділігі. Далалық сабақтардағы мінез-құлық,хаотикалық. Көңіл-күй көбінесе жағымды, күлімсіреп жүреді. Ойынға белсенді қызығушылық танытадыматериал, бірақ тез қаныққан. Практикалық қызметтегі сәтсіздік емесол өз жолын іздеуге тырыспайтынын байқайды. Нәтижесіндеөз қызметіне мүдделі емес. Оны бағыттауға тырысқандақызмет танытуы мүмкін раздражительность, агрессия.
Сөйлеуді дамыту: сөйлеуді дамытудың кешігуі. Фразалық және үйлесімді сөйлеужоқ, грамматикалық құрылым қалыптаспаған. Кейбіреулерге еліктейдімүмкін еместі. Тек "ана", ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Жалпы және қолданбалы психология кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Даун синдромы бар жасөспірімдердің когнитивтік процестерінің ерекшелектерін зерттеу
5В050300 - Психология мамандығы бойынша
Орындаған 4-ші курс студенті - Сутбаева И.Г
Ғылыми жетекшісі : психолог ғ.д., профессор Закарьянова Ш.Н
Қорғауға жіберілді: Хаттама № _____,_____ ___________2022ж.
Жалпы және қолданбалы психология кафедрасының меңгерушісі профессор: Мадалиева З.Б.
Норма бақылаушы: Аязбаева Б.Б
Алматы , 2022
Дипломдық жұмыстың көлемі -- 57 бет, cурет қолданылады.
Кілттік сөздер:УЗИ- Ультрадыбыстық Зерттеу
VPF- Вольф-Паркинсон-Уайт Синдромы
ПМПК- Психологиялық-медициналық-педагогик алық консультация
ББББ- Бейімделген білім беру бағдарламасы
МДББМ- Мектепке дейінгі білім беру мекемесі
Мақсаты:Даун синдромы бар жасөспірімдердің когнитивтік процестерінің ерекшелітерін зерттеу.
Зерттеу нысаны: Даун синдромы бар балалар
Зерттеу тақырыбы:Даун синдромы бар жасөспірімдердің когнититвтік процестерінің ерекшелітерін зерттеу.
Зерттеу әдістері: мәліметтер жинау, бақылау, салыстыру, жіктеу, ақпараттарды талдау.
Нәтежелер және олардың жаңалығы:Қазіргі зерттеулердің нәтежелері мынаны көрсетеді, ақыл-ой бұзылған барлық баларға кем дегенде бір нәрсе үйретуге болаады.
Объем дипломной работы - - - используется страница, рисунок.
Ключевые слова: УЗИ-Ультразвуковое исследование
VPF-синдром Вольфа-Паркинсона-Уайта
ПМПК-психолого-медико-педагогическа я консультация
ОПОП-адаптированная образовательная программа
МДОУ - дошкольное образовательное учреждение
Цель: изучить особенности когнитивных процессов подростков с синдромом Дауна.
Объект исследования: дети с синдромом Дауна
Предмет исследования: изучение особенностей когнитивных процессов подростков с синдромом Дауна.
Методы исследования: сбор данных, наблюдение, сравнение, классификация, анализ информации.
Результаты и их новизна: результаты современных исследований показывают, что всех детей с психическими расстройствами можно хоть чему-то научить.
ABSTRACT
Diploma work: pages, figures, tables, literature
Keywords: Ultrasound-Ultrasound examination
VPF-Wolf-Parkinson-White syndrome
PMPC-psychological, medical and pedagogical consultation
OPOP-adapted educational program
MDOU - preschool educational institution
Objective: to study the features of cognitive processes of adolescents with Down syndrome.
The object of the study: children with Down syndrome
Subject of research: the study of the features of cognitive processes of adolescents with Down syndrome.
Research methods: data collection, observation, comparison, classification, information analysis.
The results and their novelty: the results of modern research show that all children with mental disorders can be taught at least something.
МАЗМҰНЫ
Аңықтамалар
Белгілеулер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1. ДАУН СИНДРОМЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.1 Даун синдромы бар балалардың сыртқы бет-бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.2 Даун синдромы бар балалардың алғашқы қимыл іс-әрекеттерінің дамуы... 16
1.3 Даун синдромының себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
2. ДАУН СИНДРОМЫ БАР БАЛАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІ ДАМУЫНЫҢ ЗЕРТТЕУДІҢ ҚОЛДАНБАЛЫ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.1 Зерттеуді ұйымдастырудың логикасы мен кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 25
2.2 Баланыңдаму деңгейін және психологиялық ерекшеліктерін анықтау ... ... .26
2.3 II тарау бойынша қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3. ДАУН СИНДРОМЫ БАР БАЛАНЫ ОҚЫТУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕЛЕУ ӘЗІРЛЕУ БЕЙІМДЕЛГЕН ДАМЫТУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..30
3.1 Түсіндірме жазба ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.2 Жалпы ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3.3 Балаларға білім беру қызметінің жеке ерекшеліктердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3.4 Баланың даму бағыттарға сәйкес білім беру қызметінің мазмұнын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
4. ДАУН СИНДРОМЫМЕН ӨМІР СҮРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
4.1 Жалпы адамдармен бір әлемде өмір сүруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
4.2 Менің кішкентай ағамның бізбен өмір сүруі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..49
5. БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ БАРЫСЫНДА ҚОЛДАНАТЫН ӘДІСТЕР ... ... ... ...57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 59
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Тұсаукесер-альбомы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі.Даун синдромы клиникалық көріністе де, физикалық, психикалық, интеллектуалдық және эмоционалды қасиеттердің көріністерінде де маңызды полиморфизммен сипатталатын психикалық дамудың сараланған түрі екені белгілі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Мәселенің тағы бір аспектісі, аталған балалар тобы мен олардың ата-аналарына психологиялық және педагогикалық көмек көрсетудің кейбір тежегіштері Даун синдромын келешегі жоқ психикалық даму жағдайы ретінде қарастырудың отандық клиникалық және педагогикалық тәжірибедегі тұрақты тенденциясы болып табылады. Нақты шешімдер қабылдау деңгейінде мұндай тұжырымдар "зерттелмеген" ұғымына жалпыланады, бұл Даун синдромы бар балалар мен олардың ата-аналарына қатысты қоғамда жағымсыз әлеуметтік стереотиптер мен моральдық-этикалық проблемалар жиынтығын жасайды.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo даун синдромы бар балалар үшін "оқу қабілеті" - "оқымау" ұғымдарын критериалды бағалау нормаланған педагогикалық жүйе шеңберінде оқыту технологиясының нәтижелілігіне келу;
oo олардың жеке психофизикалық және әлеуметтік ілгерілеу тәжірибесіне бағытталуы тиіс, онда негізгі рөлді ересектер мен дамушы орта орындайды.
Дипломдық зерттеудің объектісі. Даун синдромы бар адамдарға қатысты отандық және шетелдік ғылымдардағы ақпарат биологиялық (биогенетикалық) және клиникалық зерттеулер саласында анағұрлым егжей-тегжейлі ақпараттық сипатқа ие, ал психологиялық-педагогикалық жұмыстардың өзі жалпыланған, олар Даун синдромы бар адамдарды психикалық дамудың айқын немесе "ауыр" көріністері бар біртекті топ ретінде сипаттайды, бұл олардың нақты мәртебесіне қайшы келмейді. Сонымен бірге, осы топтың балаларын оқыту мен тәрбиелеудегі практикалық тәжірибе оларға жақын ортада жағымды әлеуметтік сәйкестіліктің пайдасына дәлел бола алады, бұл жалпы психикалық дамудың, оның ішінде интеллектуалдық дамудың көрсеткіші бола алмайды.
Практикалық маңыздылығы.Мұндай зерттеуді ұйымдастыру, бір жағынан, Даун синдромы бар балалардың психикасының ықтимал мүмкіндіктері туралы неғұрлым тұтас түсінік қалыптастыруы мүмкін, ал екінші жағынан, мұндай ақпарат түзету шараларының кешенін уақтылы жасауға мүмкіндік береді.Ресей Федерациясындағы балалардың барлық санаттарына қатысты білім беру жүйесін дамытудың гуманистік тенденциялары Даун синдромы бар балалар үшін ерекшелік болып табылмайтын балалар мен жасөспірімдерге психологиялық және түзету бойынша педагогикалық көмектің мазмұны мен алуан түріне ғылыми негізделген тәсілдерді қажет етеді.
Теориялық және әдіснамалық база. Қазіргі заманғы Түзету педагогикасының іргелі негіздерін қарқынды әзірлеу (H. H. Малофеев) және ерте түзету мәселесі бойынша соңғы жылдары қабылданған психологиялық-педагогикалық зерттеулердің нәтижелілігі (Е.Р.Баенская, К. С. Лебединская, Е. М. Мастюкова, Г. А. Мишина, О. С. Никольская, Т. В. Пелымская, Ю. А. Разенкова, Е. А. Стребелева, н. д. Шматко және т.б.), Даун синдромы бар адамдарға қатысты мәселенің жай-күйін мұқият талдау үшін ғылыми алғышарттар жасады, олар зияткерлік бұзушылықтың тереңдігі мен өзіндік ерекшелігіне қарамастан, психикалық белсенділікті дамытуға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмысты жазудың практикалық негізі.Біздің эксперименттік зерттеуіміздің негізгі мақсаты Даун синдромы бар балалардың хронологиялық жасына (5-6-дан 12 жасқа дейін) қатысты психикалық дамуы мен жеке ерекшеліктерін зерттеу, сонымен қатар отандық балалар психологиясында сипатталған психикалық неоплазмалардың қарқыны мен сапасының сәйкестігін (сәйкес еместігін) анықтайтын факторларды анықтау болып табылады.
1. ДАУН СИНДРОМЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1 Даун синдромы бар балалардың сыртқы бет-бейнесі
Даун синдромы - бұл аурудың негізінде 21 - ші хромосомадағы трисомия (екі хромосоманың орнына үш хромосоманың болуы) жатады. Нәтижесінде организмдегі барлық жасушалардың ішінде 46 хромосоманың орнына 47 хромосома болады. Аурудың басты белгілері: ақыл-ой кемістігі мен туа біткен даму ақаулары болып табылады. Дауна синдромына ағылшын дәрігері Джон Лэнгдон Даун психикалық бұзылыстың формасы ретінде алғаш рет1862 жылы сипаттама беріп,1866 жылы өзінің баяндамасын жарыққа шығарып, бүкіл елге әйгілі болды. Дегенмен, 1959 жылы ғана хромосомындағы бұзылыстар мен жатырішілік аурудың өзара ара жігін ажыратып көрсеткен француз генетик - ғалымы Жером Лежен болды.Статистика бойынша 600-800 баланың біреуі Даун синдромы мен дүниеге келеді .Даун синдромы бар балалар сырқат (ауру) болып танылмайды.
Даун синдромы -- автозомдық синдром, онда кaryotype 47 хромосомалармен ұсынылған, 21 жұптың хромосомасының қосымша көшірмесі. Даун синдромы 500-800 жаңа туған нәресте үшін 1 жағдай жиілігінде тіркеледі. Даун синдромы бар балалар арасында жыныс қатынасы 1 құрайды:1. Даун синдромында алғаш рет ағылшын педиатры Л. Төмен 1866 жылы., алайда, хромосомалық табиғат пен патологияның мәні (трисомия хромосомасы 21) бір ғасырдан кейін ашылды. Даун синдромының клиникалық белгілері әртүрлі: туа біткен кемістіктерден және интеллектуалдық дамудан ауытқулардан екінші рет иммунитет тапшылығына дейін. Даун синдромы бар балалар әртүрлі мамандардан қосымша медициналық көмекке мұқтаж, оған байланысты олар педиатрияда арнайы категория болып табылады.
Шетел зерттеулері мен шетел тәжірибесі көрсеткендей , Даун синдромы бар адамдардың көпшілігінің ақыл-ой коэффиценті, дамуында кемістіктері орташа дәрежесіндегілерге сәйкес келеді.Даун синдромы бар балалар оқытуға келеді.Даун синдромы әр түрлі адамдар да ақыл - ой қабілеттері, мінез-құлықтары және дене бітімдік арулары әр түрлі.Әрбір адам ерекше даралық қабілеттермен ерекшеленеді. Егер олар отбасында сүйіспеншілік атмосферасында өмір сүрсе, егер балалық шағында ерте көмек бағдарламасы бойынша түзету жұмысы жүргізілсе , егер олар арнайы білім алса, медициналық көмек көрсетілсе және қоғамнан жағымды қатынас сезінсе , Даун синдромы бар адамдар басқа балалар сияқты мүмкіндіктерге ие.
Жалпы балалар ақыл-есiнiң кемістігі туа бітті немесе жүре пайда болады. Туа пайда болған ақыл-естің артта қалуына даун синдромы, яғни гендiк ауру жатады. Ал жүре пайда болған ақыл-ой қабілетінің артта қалуы көбіне бала жатырда даму кезiнде зиян келуден, дұрыс босанбаудан немесе туылғаннан кейінгі факторлар әсер етеді. Бір ғана мысал, жүкті әйел қан аздықпен ауырмауы тиіс. Өйткені анемия жатырдағы баланың бас миының дамуын тежеуге әсер етедi. Қан аздықтың басты себептерінің бірі -- ағзада темір және фолий қышқылының жетіспеуі болып табылады.
Фолий қышқылы немесе В9 дәрумені гемоглобин синтезі үшін, амин қышқылдары және серотин мен норадреналин синтезі үшін де аса қажет. Отандық мамандар даун синдромы көбіне ата-аналардың ағзасында (ел тұрғындарының 30 пайызында) фолий қышқылының жеткіліксіздігімен байланыстырады. Дәлірек айтсақ, кез келген адамның ағзасында адамның тіршілік етуіне қажетті фолий қышқылының өндірілуі жүреді. Ол ДНК синтезінде қатысады, ал бұл жыныс жасушаларының дұрыс бөлінуі үшін және жүктіліктің ерте кезеңдерінде ұрық ағзаларының қалыптасуы үшін қажет. Екіншіден, фолий қышқылы күшті антимутаген болып табылады, яғни, жасушаларды, әсіресе, жыныс жасушаларын сыртқы жағымсыз әсерлерден қорғайды. Үшіншіден, бұл қышқыл жанама түрде қан ұюына қатысады. Сондықтан оның жеткіліксіз болуы қауіпті. Аяғы ауыр келіншектер, дәрігер-гинекологтардың қабылдауында жиі болып, қан талдауларын уақытылы тапсырып, қажетті дәрумендерді ішіп тұруы тиіс.
Ал босану кезіндегі кемістіктер, біріншіден, ананың кiшi жамбас қуысының қалыптан тар болуымен тығыз байланысты. Яғни өзінің жай-күйін білетін нәзік жандылар дәрiгер-гинекологқа жиі қаралып, баланың дұрыс өсіп-жетілуін қадағалап отырғандары дұрыс. Екіншіден, жатыр ішіндегі баланың ірі болуы. Оны ультрадыбыстық зерттеудің (УЗИ) көмегімен білуге болады. Үшiншiден, баланың кiндiгiнiң мойнына оралып туылуы. Төртiншiден, баланың жамбаспен келуi және аналардың әртүрлi жұқпалы аурумен ауыруы. Бала дүниеге келгеннен кейінгі кемістіктерге бас-ми жарақаты, нейроинфекция, әртүрлі уланулар жатады. Сондықтан кез келген ата-ана баласының дұрыс өсіп-жетілуін, дамуын қадағалап, болуы мүмкін қауіптерден қызғыштай қорғап отыруы қажет.
Даун синдромының пайда болуына қоршаған орта, экологиялық, климаттық жағдай, мемлекеттердің хал-ахуалы, ата-анасының әрекеттері еш әсер етпейді. Мәселен даун синдромымен балалар дамыған және кедей мемлекетте де, бай немесе тұрмысы төмен, академиктердің немесе құрылысшылардың да, президенттердің немесе жұмыссыздардың да отбасында дүниеге келе береді. Бірақ ата-анасының жасы ықпал етуі мүмкін. Мамандардың айтуынша, даун синдромы жасы ұлғайған аналардан көбірек туылады. Мәселен, егер 20-24 жас аралығындағы әйелдер арасында 1562-ге бір сәбиден болса, жасы 35-39 аралығындағы әйелдерде 214-ке бір сәбиден, ал жасы 45 жастан асқандар арасында ықтималдылық 19-ға бір сәбиден келеді. Соңғы деректер ер адамның жасы да Даун синдромының пайда болуына ықпал ететіндігін көрсетеді. Мысалы, жасы 42 жастан асқан ер адамның балаларында Даун синдромының пайда болуы ықтималдылығы артады.
Мұндай аурумен туылған балалардың көбіне басы сүйір, жаңа туған нәрестенің мойны қатпар, маңдайы тар, беттерi жалпақ, ерні жуан, тілі жалпақ әрі жуан, көздің қасаң қабығында дақтар (Брушфельд дақтары) байқалады, көздерiнiң көлемi кiшкентай, шынашақтары қысқа әрі қисық, тек екі бүгу сызығы болады. Саусақтары және алақан сызықтары өзгеше келеді. Тістері дұрыс өспейді, таңдайы биік болады. Шашы сирек, нәзік, түзу болады. Бұл белгiлерді нәресте туылған сәттен-ақ байқауға болады немесе сәби өсе келе анық бiлiне бастайды. Даун синдромымен туылған балалардың иммунитеті әлсіз болады, сондықтан олар ауырғыш келеді. Мәселен, пневмониямен жиі ауырады әрі түрлі инфекцияларды жұқтыруға ағзасы бейім болады.
Сондай-ақ олар туабітті жүрек ауруларымен де ауыруы мүмкін. Асқорыту жүйелерінде де кінәрат табылады. Десек те қазіргі заманғы медицинаның дамуының арқасында бұл аурумен ауырған адамдар елуді еңсеріп, ел ағасы болуға мүмкіншілігі зор. Отбасын құрып, өз түтінін түтетіп отыруға да қабілетті. Бірақ ер азаматтардың көбі бала сүю қабілетінен айрылады. Қыз-келіншектерде етеккір тұрақты келіп тұрады. Даун синдромы бар әйелдердің елу пайызы ұрпақ жалғастыруы мүмкін, бірақ ауру тұқым қуалауы да ықтимал. Ақыл-ойында кемістігі бар балалар әлеуметтік бейімдеу және кәсіби еңбекпен оңалту орталықтарда жаттығады. Жүріп, сөйлеп, жазып-сызып үйренеді, білім алады. Сабақ баланың ойлау санасы мен дамуына байланысты жүргізіледі.
Даун синдромы бар балалардың тілдері қалыпты жағдайдан тым үлкен, бет - жақ бұлшық еттерінің тонусының төмен болу себебінен ему, сору қабілеті алғашқы 1-4 аптада мүлдем дамымайды, қабілетсіз болады. Бала алғашқы айларда ему барысында көп қақалады, тамақтануы өте баяу болады. 2-3 айдан бастап сору қабілеті қалыпқа келе бастайды. Осы айлардан бастап баланың салмағындада күрт өзгерістер пайда болады.
Баланың салмағы күрт өскеніменде балалар басын 2,5-3 ай кезінде ғана ұстай алады. Қалыпты жағдайдағы балаға қарағанда Даун синдромы бар ұл балалар 5-6 ай, ал Даун синдромы бар қыз балалар 3-4 ай дамуында артта қалушылықтары байқалады.
Танымдық іс-әрекеттің қалыптасуы мен дамуы процесіндеойлау үлкен рөл атқарады. Ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балаларпсихикалық белсенділіктің барлық деңгейлерінің жетіспеушілігін анықтаңыз.
Олар қарапайым, көрнекі мәселелерді шешуде де қиындықтарға тап болады. Практикалық әрекеттерді өздігінен орындауолигофренияда қиындықтар туғызады, өйткені ол жеткіліксіз дамығанқозғалыс және сезімдік таным. Өйткені мектепке дейінгі балалар отырып, ақыл-ойартта қалу көрген үлгіні жадында сақтай алмайды,олар тапсырмаларды орындауда айтарлықтай қиындықтарға тап боладыолар визуалды-бейнелі ойлауды қажет етеді, қате әрекет етеді [18].Әрі қарай, ақыл-есі кем адамдардың сөйлеу сипаттамасын қарастырамызмектеп жасына дейінгі балалар. Сөйлеу адамға қарым-қатынас құралы ретінде қызмет етедіой, сезім мен эмоцияны білдіру, ойлау құралы, сондай-аққызметті реттеу құралы. Ақыл-есі кем сөйлеуді дамытубала үлкен кідіріспен және ерекше түрде жүреді. Осындайбала анасымен эмоционалды байланыста болады, кейінірек емесқалыпты дамып келе жатқан құрдастар ретінде белсенді. Олар дерлік ұмтылмайдыересек адамның сөзіне еліктеңіз және қарапайым ситуациялық командаларға жауап бермеңіз,сөйлеу мазмұнын емес, тек интонацияны ұстау. Көптеген алғашқы сөздер баролар тек 2-3 жаста немесе тіпті 5 жаста пайда болады.
Жетіспеушіліктің салдарынанақыл-есі кем балалардың моторикасы, сөйлеу жағы бұзылады[5].Ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балалар сөйлеуге бейім емесбасқалармен қарым-қатынас, сөздерді емес, қимылдарды жәнемимикой. Басқалармен қарым-қатынас қиын, олар нашар түсінедіоларға арналған сөйлеу, нәтижесінде олар қажет емес сияқты әрекет етеді. Мұндайбалалардың сөздік қоры шектеулі және қалай құру керектігін білмейдіұсыныстар өз өтініштері мен ұсыныстарын байланыстыра алмайды, диалогты сақтаңыз, оларды қызықтыратын нәрселер туралы Сұраңыз, жауап беріңізсұрақтар. Бақылаулар мұндай үлгіні анықтады:баланың сөйлеуі нашар дамыған, әр түрлі ауытқулары бартанымдық іс-әрекет түрлері [28]. Ақыл-есі кем балалардапассивті сөздік белсенді сөздіктен басым болады.
Ақыл-есі кем мектеп жасына дейінгі балалардың ерікті саласының дамуы мыналармен байланыстысөйлеудің пайда болуы дамудың алғашқы кезеңдерінде. Олар емесолар өздерінің қалауы мен іс-әрекеттерін бақылайды, олардың іс-әрекеттері импульсивті, жиіолар өздерінің мінез-құлқын ата-аналардың немесебұл жалпы қабылданған ережелерге сәйкес келмеуге әкеледі жәненормалар.Ақыл-есі кем адамдарда ерікті белсенділікті қалыптастыру процесіндемектеп жасына дейінгі балаларды түзету-бағытталған оқыту арқылы,ақыл-ой, сөйлеу және сөйлеуге оң әсер етедіжалпы тұлғалық даму. Жад, назар көлемі артып келеді, оның тұрақтылығы артады [18].
Ақыл-есі кем балалар кеш және төмен сипатталадықызметтің барлық түрлерін қалыптастыру. Әсіресе ерікті зардап шегедііс-әрекет, өйткені мұндай балаларда оны жүзеге асыру жеткіліксізсөйлеу мен ойлаудың даму деңгейі, назар тұрақсыз және олар мүмкін емесмақсатты түрде ерікті күш салу. Тұра дамуындағы ауытқулар[20]қимыл саласы, мектепке дейінгі балалар қиындайды орындауға түрлеріпрактикалық әрекеттерді қамтитын іс-шаралар.
1.2 Даун синдромы бар балалардың алғашқы қимыл іс-әрекеттерінің дамуы
Үлкен моториканың негізінде баланың ұсақ моторикасы да дамиды,кішкентай бұлшықеттердің қозғалысын үйлестіру қабілетінде көрсетілгенбасқарады тұлға және қолмен. Балаларда ұсақ моториканы дамытуғаДаун синдромы көптеген факторларға әсер етеді. Әлсіз бұлшық еттер ментепе-теңдіктің жеткіліксіз сезімі қалыптың тұрақтылығының бұзылуына әкеледі.Ұстаманың пайда болуына қолдар мен қолдардағы гипотонус кедергі келтіредізатты ұстау немесе оны басқару кезіндегі қиындықтар. БайланыстыДаун синдромы бар балаларда байламдардың икемділігі мен әлсіздігінің жоғарылауықозғалыстардың дәлдігіне кедергі келтіретін буындардың шамадан тыс қозғалғыштығы. Үшінтерең сезімталдықтың төмендеуі, олар өздерін нашар басқарадықозғалыс. "Қол-көз" үйлестірудің дамуына кедергі келтіруі мүмкінкөру қабілетінің бұзылуы. Дағдыларын қалыптастыруға үлкен әсер етеді.моторика есте сақтау мен ойлаудың даму ерекшеліктерін көрсетеді, өйткенібала дәйекті әрекеттер тізбегін игеруді қиындатады. КөптегенДаун синдромы бар балалардың анатомиялық құрылымдық ерекшеліктері баралақандар мен білектер - бас бармақ бүйірге, саусақтары қысқа,кейінірек білек сүйектерінің пайда болуы. Бұл білектің тұрақтануына жәнебұл саусақтардың кеш қалыптасуына әкеледі.Даун синдромы бар балалардағы ұсақ моториканың дағдыларыкелесі реттілік:
Ұсақ моториканы дамытудың басында бала иығын жылжытады жәнеқолдың орнына білек. Егер сіз бұл үшін арнайы жұмыс жасамасаңыз,содан кейін ол 4-5 жылға дейін осылай қимыл жасай алады. Бірте-бірте, кезіндебілек тұрақтылығын қалыптастыра отырып, бала алақанын ұстай бастайдыәрекетті орындау үшін дұрыс позиция. Уақыт өте келе, Қашанбаланың білегінің тұрақтылығын сақтау қабілеті дамиды, салмағы жоқол білегін әртүрлі ұшақтарда айналдыра бастайды, бірақ бұл үшінбұлшықет тонусының төмендеуін ескере отырып, бұл өте қиын.Даун синдромы бар балаларда ұстаманың қалыптасуы бірдейқалыпты дамып келе жатқан балалар сияқты қалыптасу кезеңдері, бірақоның ерекшеліктері: еріксіз ұстау рефлексі кешірек жоғаладықұрдастарының қалыпты жағдайы; алақанды ұстау кезеңі ұзағырақ;бас бармақтың қатысуынсыз ұстау 3-4 жылға дейін созылуы мүмкін;көрсеткіш қимылды бас бармақ жасай алады; пинцетбасып алу - үлкен және орта саусақпен; төмендетілді қармау күші. Күштіұсақ моторика дағдыларын оқытуда белсенді пайдаланылатын, Даун синдромы бар балалардың қарапайымдарды еліктеуге жақсы қабілетіқозғалыстар [21].
Танымдық іс-әрекеттің дамуы моторикаға негізделгенжәне баланың сенсорлық тәжірибесі. Даун синдромы бар көптеген балалардакогнитивті дамудың бұзылуы, бірақ үлкен әлеуетке иеоқу үшін. Олар қалыпты даму кезеңдерінен өтедідамып келе жатқан балалар, бірақ мұндай балалар әр кезеңде ұзағырақжәне олардың дамуы біркелкі емес. Меңгерілген дағдыларнормадағыдай принциптер бойынша қызмет. Синдромы бар балалардаДаун кезеңінен кезеңге өту ұзағырақ және байқалады, әсіресе бұлдағдылардың бірлігі мен өзара әрекеттесуінде байқалады. [21].Даун синдромы бар балалардың танымдық қызметін дамытуғабірнеше факторлар әсер етеді: сенсорлы негіз шектеулітүйсіктер мен қабылдауды қалыптастыру;сезімталдық және сезім мен қабылдаудың жоғары шегі; жиіДаун синдромы бар балаларда кездесетін физикалық көру қабілетінің бұзылуыкөру қабылдауына, есту қабілетінің бұзылуына әсер етеді сенсорлық тәжірибе; көзді бекіту кезінде мүмкін болатын қиындықтаржәне көздің келісілген қозғалысында;жүгіру мен серуендеуді дамыту қашықтықтан көру.Даун синдромы бар балаларға қабылдаудың төмен қарқыны тәннысанды тану үшін оларға ұзақ уақыт қажет. Сабақ үдерісіндемұндай балалар аз ғана ақпаратты қабылдай алады. Сондай-ақ,бұзушылыққа байланысты қабылдау тұтастығының бұзылуы барбір немесе бірнеше анализаторлардан алынған суреттерді біріктіру[31].
Даун синдромы бар балалардың назары тұрақсыз. Себебі оныңбұзушылықтар көру немесе есту қабілетінің бұзылуы, денсаулығының нашарлығы болуы мүмкіннемесе тіпті баланың ыңғайсыз позициясы.Даун синдромы бар балаларда визуалды жады әлдеқайда жақсы дамығанқысқа мерзімді және жедел жадтан есту, ауысуұзақ мерзімді күрделі, есте сақтау үшін бірнеше қажетақпаратты қайталау. Ақпарат алу ең көп зардап шегеді.Есте сақтаудың ең жоғары деңгейіне біріктірілген кезде қол жеткізуге боладысиндромы бар балалардағы қозғалыс және көру жады, аффективті жадыДауна нормаға сәйкес келеді.Даун синдромы бар балаларда ерте жаста дағдыларды қалыптастырупсихикалық белсенділік жалпы дамумен тығыз байланысты.Бағдарлаудың іздеу тәсілдерін қалыптастыру және зерттеуқоршаған орта бұзылудың салдарынан артта қаладыұсақ моториканы дамыту және визуалды-қозғалтқышты үйлестіру.Баланың қоршаған әлемді зерттеу мүмкіндігі төмендейді, өйткеніосы санаттағы балаларда қозғалу және жүру дағдылары кейінірек қалыптасады.
Өкілдіктерді қалыптастыру процесі де осыған байланысты бұзылғанесте сақтау, зейін және қабылдау көлемінің жеткіліксіздігі. Кешіктірусөйлеуді дамыту тұжырымдамалық дамудың кешеуілдеуіне әкеледіойды сөзбен байланыстыруды көздейтін ойлау деңгейі.Балалар көбінесе білгендерін біріктіруде қиындықтарға тап боладыжаңа материалмен Ақпарат және алынған дағдыларды беру кезіндебір жағдайды екіншісіне. Алынған ақпарат көлемітәуелсіз бақылаулар айтарлықтай шектеулі. Негізгі көлемібала арнайы оқыту арқылы білім алады [4].Ондакелесі мәдени-гигиеналық дағдылар қарастырылады: тамақтану,киіну және шешіну, дене гигиенасы және жасына байланысты дәретхана дағдылары1-ден 1,5 жасқа дейін, 1,5-тен 2 жасқа дейін және 2-ден 3 жасқа дейін [30].Даун синдромы бар балаларда бұл дағдыларды қалыптастырудың кідірісі барбелгілі бір факторларға байланысты. Мұндай факторлар: бұзушылықтарірі моториканы дамыту, дененің физикалық құрылымының ерекшеліктері,гипотензия және буындардың гиперподвижность; ұсақбілек пен қол құрылымының анатомиялық ерекшеліктері,қол-көз координациясының дамуының бұзылуы; сөйлеу дамуының кідірісі;танымдық даму мен танымдық іс-әрекеттің бұзылуы,ойлаудың, зейіннің және есте сақтаудың даму ерекшеліктері. Қалыптастыру кезіндеөзін-өзі күту дағдыларын есте сақтау керек, бұл ұзақпроцесс және барлық балаларда жеке дағдыларды игеру мерзімі тазажеке [21].
Хромосомалық аномалияны емдеу мүмкін емес; кез келген ұсынылған емдеу әдісі эксперименттік және клиникалық тиімділікке ие емес. Алайда, Даун синдромы бар балаларға жүйелі медициналық бақылау және педагогикалық көмек олардың дамуындағы табысқа қол жеткізуге мүмкіндік береді, әлеуметтену және еңбек дағдыларын меңгеру.
Өмір бойы Даун синдромы бар науқастарды мамандар қадағалап отыруы керек (педиатр, терапевт, кардиолог, эндокринолог, отоларинголог, офтальмолог, невролог және доктор.) қатар жүретін ауруларға немесе олардың даму қаупіне байланысты. Туа біткен жүрек ақауды және асқазан-ішек жолдарын анықтағанда олардың ерте хирургиялық түзетуі көрсетіледі. Есту қабілеті жоғалған жағдайда есту құралы таңдалады. Көру органының патологиясымен көзілдірікті түзету қажет болуы мүмкін, катаракта хирургиясы, глаукома, страбизм. Гипотиреоз кезінде Қалқанша безінің гормонын алмастыру және терапия.
Физиотерапия моториканың дамуын ынталандыру үшін көрсетілген, жаттығу терапиясының сабақтары. Даун синдромы бар балаларға сөйлеу және коммуникативтік дағдыларды дамыту үшін логопед және олигофренопедагог.
Даун синдромымен балаларды оқыту, ереже бойынша, арнайы түзеу мектебінде өткізіледі, алайда, интеграцияланған білім беру шеңберінде мұндай балалар тұрақты массивтік мектепте оқи алады. Барлық жағдайларда, Даун синдромы бар балалар арнайы білімге мұқтаж балалар ретінде жіктеледі, сондықтан мұғалімдер мен әлеуметтік педагогтардан қосымша көмек қажет, Арнайы білім беру бағдарламаларын қолдану, қолайлы және қауіпсіз ортаны құру. Отбасылардың психологиялық-педагогикалық қолдауымен маңызды рөл атқарады, онда тәрбиеленеді күн шуақты балалар.
Даун синдромы бар адамдарды оқыту мен әлеуметтендіру мүмкіндіктері әртүрлі; олар көбіне балалардың интеллектуалды қабілеттеріне және күш-жігеріне байланысты, ата-аналар мен мұғалімдер. Көп жағдайларда Даун синдромы бар балалар ең аз үй шаруашылықтары мен қарым-қатынас дағдыларын меңгере алады, күнделікті өмірде қажет. Сонымен бірге, Бейнелеу өнері саласындағы пациенттердің жетістіктері бар, актерлік шеберліктер, спорт, сондай-ақ жоғары білім. Даун синдромы бар ересектер тәуелсіз өмір сүре алады, қарапайым кәсіптерді меңгеру, отбасылар құру.
Даун синдромын алдын-алу туралы тек қана ықтимал тәуекелдерді төмендету туралы айтуға болады, себебі кез-келген жұпта науқас баланың болуы ықтималдығы бар. Акушерлік және гинекологтар әйелдерге жүктілік мерзімін кешіктірмей қалдырмауға кеңес береді. Отбасыларға арналған генетикалық кеңес және перинаталды скрининг жүйесі Даун синдромымен баланың туылуын болжауға көмектеседі.
1.3 Даун синдромының себептері
Әдетте, адамның жасушаларында 23 жұп хромосом бар (қалыпты әйел кариотипі 46,XX; еркек -- 46,XY). Оның үстіне, әрбір жұптың хромосомаларының біреуі анасынан мұраға алады, ал екіншісі - әкесі. Даун синдромын дамытудың генетикалық тетіктері автосомалардың сандық бұзылуында жатыр, 21-ші жұп хромосомаларға қосымша генетикалық материал қосылған кезде. 21-хромосомада трисомияның болуы белгілерді анықтайды, төмен синдромға тән.
Қосымша хромосоманың пайда болуы генетикалық мүмкіндікке байланысты болуы мүмкін (овогенез немесе сперматогенездегі жұптасқан хромосомалардың нондивиферациясы), ұрықтанғаннан кейінгі генетикалық мутацияны немесе анасынан немесе әкемнен мұрагерлік жасушаларын бұзу. Генетикадағы осы механизмдерді ескере отырып, Даун синдромында кaryotype аномалиясының үш нұсқасы бар: тұрақты (қарапайым) трисомия, мозаика және теңгерімсіз транслокация.
Даун синдромының көптеген жағдайлары (шамамен 94%) қарапайым трисомиямен байланысты (кариотип 47,XX, 21+ немесе 47,Xy, 21+). Сонымен қатар, барлық хромосомалардың үш көшірмесі аналық немесе патогендік ұрық жасушаларында майоз кезінде жұптасқан хромосомалардың бұзылуына байланысты.
1-2-ге жуық% төмен синдромдық жағдайлар әшекей түрінде кездеседі, бұл эмбрионның бір жасушасындағы митоздың бұзылуымен байланысты, жарылыс немесе гаструла. Мозаикада трисомия 21 хромосоманың тек осы жасушаның туындыларында анықталады, ал клеткалардың қалған бөліктері қалыпты хромосома жиынтығына ие.
Даун синдромының көшіру формасы 4-5 жаста% науқастар. Бұл жағдайда 21-хромосома немесе оның фрагменті бекітіледі (аударылған) кез-келген автозөмірге және миоз кезінде, жаңадан пайда болған жасушаға барады. Ең жиі объектілер транслокация 14 және 15 хромосомаларға қызмет етеді, жиі емес - 13-ке дейін, 22, 4 және 5. Хромосомалардың бұл түрленуі ата-аналардың бірінен кездейсоқ немесе мұраланған болуы мүмкін, теңгерімді транслокация тасымалдаушысы және қалыпты фенотипке ие. Ауыстырудың тасымалдаушысы -- әкесі болса, онда Даун синдромымен нәресте болу ықтималдылығы 3 құрайды%, егер тасымалдаушы мемлекет ана генетикалық материалмен байланысты болса, тәуекел 10-15% дейін артады.
Ерекшеліктерін зерттеу, сонымен қатар дамиды синдромы бар балаларДауна, соңғы уақытта біздің елімізде көбірек тартылудаәр түрлі мамандардың саны. Сенгіміз өсіп келе жатқантуа біткен даму бұзылулары бар балаларға назар аударуДаун синдромы да кіреді) баяу болса да, бірақдегенмен, күрделі кәсіби және әлеуметтік проблемалардың барлық кешеніне көзқарастардың өзгеруі. Мүмкін, олардың бастысы-түзету мәселесі: түзету жұмыстарын қалай жүргізу керек,Даун синдромы бар балаға қоғамға сәтті енуге көмектесу үшін? Бұл сұраққа жауап алу қажет екені түсініктібірқатар пәнаралық зерттеулер жүргізукейін түсіндірме жұмыстары жүргізілуі мүмкінқоғамда. Осы бапта кейбір қолда барКовязина М. С., Шапиро, М. С.нәтижелері, сондай-ақ жүргізілген зерттеулер туралы айтылады.өзіндік зерттеу.
Даун синдромы хромосомалық бұзылыс екені белгілі,21-ші хромосома бойынша трисомия. Мұндай синдромы бар адамдарда, әдетте, қалқанша безінің, жүректің және т. б. аурулары байқалады.Олардың көру қабілеті орташа деңгейден гөрі жиі кездеседі жәнеесту қабілеті (70% - дан астам жағдайда). Біздің елде Даун синдромыдәстүрлі түрде олигофрениямен бірге сипатталады.
Дизонтогенез типологиясы бойынша В. В. Лебединский бұл синдромдизонтогенездің екі түріне сәйкес келеді: психикалық дамымау (Олигофренияның барлық түрлері оған жатады) және тапшы даму (жеткіліксіздікке байланысты Даму аномалияларыкөру және есту) [ 1].[2] Даун синдромын ақыл-ой кемістігімен сипатталатын емделмейтін ауру ретінде қарастыратын болсақ, онда"бір ғана нәрсе қалады: қолыңызды төмен түсіріңіз". Содан кейін, көрсетілгендейтәжірибе, мұндай балалардың бір жолы бар-интернат типіндегі мамандандырылған мекеме. Егер сіз осы синдромға қалай қарасаңыздамудың қиындықтарымен бірге жүретін физиологиялық ерекшеліктер Даун синдромы бар балаларға таңдау арқылы көмектесе аладыарнайы дамыту сабақтары. Бұл кезде ғана мұндайДаун синдромы бар адамдар қоғам өмірінде лайықты орын алуы мүмкін.
Өкінішке орай, бүгінгі таңда Даун синдромы бар адамдардың мүмкіндіктері нашар зерттелген; отандық ғылымда мұндай психологиялық зерттеулер іс жүзінде жоқ.
М. н. Фишман Даун синдромы бар балалардың бар екенін анықтадыайқын құрылымдық-функционалдық бұзушылықтар бармидың кортикальды құрылымдарының, әсіресе фронтальды құрылымдардың айқын дамымауымен үйлесетін орталық жүйке жүйесінің ұйымдарыПилотаждық нейропсихологиялық зерттеу және париетальды аймақтар [3]. Париетальды құрылымдарды дамытусаусақтардың, еріннің, тілдің нәзік қозғалыстарымен байланысты. Даун синдромындағы нәзік қозғалыстардың жеткіліксіздігі әсіресе айқынкүрт.
Сәйкес [4], патоморфологиялық зерттеу кезіндеДаун синдромы бар нәрестелер көп жағдайда олардың миымөлшері мен салмағының орташа төмендеуін көрсетеді, сонымен қатардөңгелек пішіндер. Әсіресе фронтальды лобтардың мөлшері азаяды жәнецеребральды, бірақ жалпы мидың пропорциялары қалыпты нәрестелермен бірдей.
Авторлар [ 5-7] Даун синдромы бар баланың мотор жүйесін зерттей отырып, моториканың келесі негізгі ерекшеліктерін анықтадымұндай балалардың салалары: ынталандыруға баяу жауап беру, қозғалыстардың дәлдігі жеткіліксіз, олардың реттілігін алдын-ала жоспарлау мүмкін емес.Даун синдромындағы сезімталдық пен сенсорлық жетіспеушіліктің ерекшеліктерін зерттеу балалардың ақыл-ойы бар екенін көрсеттіәдетте артта қалушылық бар (соның ішінде Даун синдромы бар балалар) қарапайым балаларға қарағанда жоғары сезімталдық шегі. Сонымен қатарқайсысы туралы қорытынды жасау мүмкін болмадысенсорлық кемшіліктер мотор проблемаларының негізі болып табыладыбұл синдром. [22] Атап айтқанда, проприоцептивті жеткіліксіздіктің әсерін жоққа шығаруға болмайды. Көру және есту ақауларыназар аудармаңыз, өйткені олар жойылуы мүмкін, бірақ тактильдісезімталдығы, тіпті егер ол төмендетілді мүмкін етпей кезіндетек шектеулі тапсырмаларды орындау. Осылайша,авторлар [8, 9], сезімталдықтың ерекшеліктеріДаун синдромы сенсорлық айырмашылықпен емес, сенсорлық ақпаратты алу қиындықтарымен байланысты.Даун синдромы бар балалардың танымдық дамуының табиғаты туралы тікелей мәліметтер көп емес. Мұндай балалардың дамуына қатысты болжамдар, әдетте, әртүрлі дәрежедегі ақыл-есі кем балалардың гетерогенді топтарын зерттеуге негізделгензияткерлік ақау.
Мұндай зерттеулердің жеткіліксіз ақпараттылығы "бір реттік" кесектерді қолданумен шектеледі, бірақ емеслонгитюдты зерттеу әдістері; қарапайым балалармен тікелей салыстырудың болмауы; түнді талдауда немқұрайдылық7Ковязина М. С., Шапиро М. С.тапсырманың маңызды бөлшектері (тек талданадықатесіз жетістіктер).[32] Сонымен қатар, субъектілердің іріктемесінің гетерогенділігі нәтижелерді сенімді жалпылауға мүмкіндік бермейді.Даун бши синдромы бар балалардың танымдық қабілеттерін зерттеудің бірінің нәтижелері бойынша келесі тұжырымдар жасалды:
"Даун синдромы бар балалар қарапайым балаларға қарағанда алдын-ала болжанатын мінез-құлықты ұстануға қабілетсіз. Танымдық даму деңгейіне сәйкес қарапайым балалар көбірек бейімалдыңғы деп санауға болатын қателеркейінгі табысты даму. Оларды келесідей түсіндіруге боладыбұрын сәтті шешім қабылдауға әкелген гипотезалар жәнеенді олар жаңа тапсырмаларда тексеріледі. Қате Түрі,Даун синдромы бар балаларда да осылай байқалғансипаттау болмайды. Анықталған айырмашылықтар мыналарды болжайды,олардың танымдық дамуының бүкіл процесі аз ұйымдастырылған.Бұл болжам сәттіліктің төмен сенімділігімен расталадыолардың тапсырмаларын орындау" [10].Мұндай балалардың сөйлеу дамуының ерекшеліктерін зерттеу нәтижелері де қызықты. Ол баяу сипатталадынормамен салыстырғанда дамудың ең жоғары деңгейінің көрсеткіштеріндегі қарқынмен және үлкен шашыраңқылықпен. Бұл туралы белгілі бір дәрежедеәдетте нормативтік деп қабылданатын жастардың кең ауқымын көрсетеді. Мысалы, синдромы бар балалардағы алғашқы сөз
Дауна 6 айдан 84 айға дейін пайда болады, ал алғашқы тіркестер -17 жастан 132 айға дейін 11]. Ұқсас деректер сөйлеуді меңгеру деңгейі бойынша да келтіріледі: оның толық болмауынанжазбаша тілді меңгеру [12]. Жалпы, бұл зерттеулер Даун синдромы бар балалар өздерінің дамуында ересектердің әдеттегі сөйлеуімен бірдей грамматикалық ережелерге бағынатын сөйлемдерге бір сөз тіркесі. Олардың сөз тіркестерінің синтаксисіқалыпты жастағы әдеттегіден гөрі күрделі емес.
Даун синдромы бар балалар жұмыс істейтін грамматикалық құрылымдар жиынтығы шектеулі.Мұндай балаларды дамыту мәселелеріне арналған жұмыстардың ішінде,олардың авторлары өздерінің ақыл-ойларын зерттеген адамдар үлкен қызығушылық тудырады. Зерттеулер көрсеткендейДаун синдромы бар баланың 50-ден жоғары IQ болуы 30-55 құрайды%Пилотаждық нейропсихологиялық зерттеу. [ 13] Бұл авторларға келесі болжамдар жасауға мүмкіндік берді:
а) бұл балалар терең ақыл-есі кем болмауы мүмкін; б) Даун синдромы бар балалардың дамуы әр түрлі болуы мүмкін
в) мұндай балалардың білім алу шектері анықбелгісіз.
Осылайша, Даун синдромы бар балалардағы ақыл-ойдың даму дәрежесі туралы біржақты қорытынды жасауға болмайды, өйткені жүргізілген зерттеулер өте қайшылықты ақпарат береді.[5] Дегенмен, бағдарламалар ерте деп айтуға боладыдамуға араласу (әр түрлі ынталандыру) жақсартадымұндай балалардағы интеллект көрсеткіштері. Оларда орташа IQ жоғарылайдымұндай бағдарламаларды шамамен 10 тармаққа қолданған жағдайда,бұл балалардағы көрсеткіштердің жасқа байланысты төмендеуі шамаменсиндромы бар ынталандырылмаған балалар сияқты жылдамдықпенДауна (бірақ жоғары деңгейде).
Балаларды оқыту мәселелеріне арналған жұмыстардың ішіндеДаун синдромы, ақылға қонымды қорытындылары бар өте аз ақпараттық зерттеулер. Сондықтан, әдебиетте ұсынылған деректерді зерттеу кезінде мұндай баланың ерекшеліктері, мүмкіндіктері мен қабілеттері туралы тұтас көрініс қалыптаспайды. Осы сәтте біз сұраққа нақты жауап бере алмаймызнеліктен Даун синдромы бар балалар дамуда артта қаладыбіз артта қалудың психофизиологиялық себептерін және мұндай балаларды оқытуға дұрыс емес көзқарастың салдарын нақты бөле алмаймыз. Бұлсұрақ заманауи психологиялық әдістерді қолдана отырып қосымша зерттеуді қажет етеді.
Бізге синдромды зерттеудің осы кезеңінде көрінеді Даун синдромы бар балаларды зерттеудің ең қолайлы және сезімтал әдістерінің бірі-бұл әдістернейропсихология. Дәл осы әдістер жоғары психикалық функциялардың жай - күйі туралы тұтас түсінік алуға мүмкіндік береді(VPF). Нейропсихологиялық тәсілі көп мүмкіндік береді синдромы бар баланың дамуының қандай сәттерін дәл анықтаңызДаун қандай VPF белсенді дамымайды.
Осының арқасында мұндай баланы оқыту процесі неғұрлым барабар және оның қабілеттерін барынша қолдана отырып құрылуы мүмкін.
2. ДАУН СИНДРОМЫ БАР БАЛАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІ ДАМУЫНЫҢ ЗЕРТТЕУДІҢ ҚОЛДАНБАЛЫ АСПЕКТІЛЕРІ
2.1 Зерттеу ұйымдастырудың логикасы мен кезеңдері
Зерттеу "№ 6 балабақша " МБДОУ-да ұйымдастырылды.Зерттелетін: Иван к. (аты өзгертілген) - Даун синдромы бар бала,жасы - 4 жыл. Бейімделген білім беруді дамыту процесібағдарламалар келесі кезеңдерді қамтыды:
I кезең-түзетудің диагностикалық кезеңі.Екінші тарауда сипатталған диагностика кезеңі Бізге мыналарды анықтауға мүмкіндік бередіИван К-нің жеке ерекшеліктері мен даму деңгейі.
II кезең-түзету жұмыстарының негізгі бағыттарын анықтау.Зерттелетін балаға арналған дизайнбейімделген түзету-дамыту бағдарламасын құру жәненеғұрлым толық ашуға мүмкіндік беретін қолайлы жағдайлар баланың мүмкіндіктері, біз түзету-педагогикалық оқытудың бағыттарын белгіледік. Бұл кезең екінші тарауда сипатталған.
III кезең-білім беруге бейімделген білім беру бағдарламасын әзірлеубаланың.Жұмыстың мазмұндық бөлігін қамтиды: кезеңдері, міндеттері,әдістерін,[41] әдістері мен құралдарын сипаттаужеке және жас ерекшеліктерін ескере отырып, білім берубаланың ерекшеліктері, оның білім беру қажеттіліктерінің ерекшеліктері жәнемүдделерін Бұл кезеңнің міндеттері үшінші тарауда сипатталған.
Психологиялық-педагогикалық тексеру-бұл бастапқы кезеңтүзету-педагогикалық ықпал ету. Нәтижелері бойынша осындайтексерулер баланың дамуының қазіргі деңгейінің арақатынасын анықтайдыоның проксимальды даму аймақтары. Олардың көмегімен педагогтар бағдарланадытүзете-дамыта оқыту мен тәрбиелеу мазмұнын таңдаужеке мүмкіндіктерді ескере отырып, балалар.
Баланың даму деңгейін бағалау әдістемелік құралдар негізінде жүргізілді.балаларға ерте педагогикалық көмек көрсету бағдарламасының ұсыныстарыдиагностика бойынша" шағын қадамдар " дамуындағы ауытқуларкарталар[49]. Баланың дамуын анықтайтын дағдылардың тізімі (PUORR) 4 тексеру кестесінен. Тексеру кестелерінде 4 облыс қамтылғандамыту: "жалпы моторика", "жіңішке моторика", "сөйлеуді қабылдау", "Өзін-өзі күту және әлеуметтік дағдылар". Бесінші бөлім "қарым-қатынас дағдыларынемесе ауызекі сөйлеу " көмегімен басқаша бағаланады"сөйле"ерте сөйлеуді дамыту бағдарламалары.
"Шағын қадамдар" бағдарламасы кезең-кезеңмен жүзеге асырыладыдаму деңгейі бар, ақыл-ой кемістігі бар балаларды оқыту0-ден 4 жасқа дейін. Онда анықтау әдістері көрсетілгенбаланың дағдыларын дамыту деңгейі, ол қандай кезеңде болмасын; ондабұл деңгейдің жоғарылауына қалай ықпал ету керек - біртіндеп,бір қадамды екінші сатыға салу. Көрінуі мүмкін тапсырмабалаға өте қиын, егер ол ұсынылса, шешілуі мүмкінтүріндегі сериясы кішкентай міндеттерді [35]."Шағын қадамдар" бағдарламасы бойынша Диагностика жүргізілдіжеке сабақтар келесідей: бастапқыдабаланың анасымен әңгіме жүргізілді және кесте бойынша балалар анықталдыарнайы диагностиканы қажет етпейтін дағдылар. Әрі қарай өткізудамудың ағымдағы деңгейін бағалау жоспарланған болатыноның жас деңгейіне сәйкес келетін дағдылардың барлық топтары.
2.2 Баланың даму деңгейін және психологиялық ерекшеліктерін анықтау
Зерттеу нәтижелерін талдау негізінде біз құрастырдықбалаға жеке психологиялық-педагогикалық сипаттама.Иван к. жалпы дамытушы мектепке 4 жасында оқуға түстіПМПК қорытындысымен: "жүйке-психикалық денсаулық жағдайы бойыншабейімделген білім беру бағдарламасы бойынша оқыту ұсыныладымектепке дейінгі білім беру (VIII түрі)" (10-қосымшаны қараңыз).Баланың отбасы туралы ақпарат: толық отбасы, жақсы, үлкені бараға. Қамқоршы тәрбие стилі. Әлеуметтік-тұрмыстық жағдайы: отбасыжақсартылған орналасуы бар 3 бөлмелі пәтерде тұрады. Пәтердетаза, жайлы, балалардың жеке бөлмесі бар, оқу, ойын жәнедемалыс.Қызметтің ерекшеліктері: пәндік іс-әрекетте балазаттарды функционалдық мақсатына сәйкес пайдаланады.[19] Ойын әрекеті манипуляциялық монотондыіс-әрекеттермен, заттармен. Өнімді түрлердегі ересек адамның көмегіменіс-шаралар балаға мұнара құрылысы, бірлескен модельдеу қол жетімдішұжықтар. Жетекші қол-оң қол. Пинцет ұстамасы нашар қалыптасқанатап айтқанда, ол бас бармақ пен ортаңғы саусақтармен, ал сұқ қимылмен жасалады- бас бармағыңызбен немесе бүкіл қолыңызбен. Түсіру күші азаяды.
Танымдық саланың ерекшеліктері: байланыс, Достық,көзге қысқа мерзімді байланыс. Сабақ барысында қабілеттіақпараттың аз ғана бөлігін алыңыз. Мезгіл-мезгіл түсінбейдіоған арналған сөз. Еліктеу әрекеті жеткіліктіжақсы. Иван тұрмыстық және жиі қолданылатын заттарды ажыратады жәнеойыншықтар. Заттардың түсі, мөлшері мен формасын байланыстырады.
Зейіннің ерекшеліктері: белсенді назардың тұрақсыздығы,шаршау мен сарқылудың жоғарылауы, шоғырланудың қысқа кезеңіназар. Бала оңай алаңдатады, соңғы тапсырманы жоғалтады, байқамайдыөз қателіктер.
Жадтың ерекшеліктері: есту қабілетінің төмендеуі қажетсөздер мен нұсқауларды бірнеше рет қайталау.Ойлаудың ерекшеліктері: көрнекі және тиімді ойлау дамығанжеткіліксіз. [38]Белгілі бір әрекетке арнайы дайындықтан кейін,оны өздігінен қолдана алады. Логикалық ойлау дамымаған.
Қарапайым жіктеуді жүзеге асырмайды. Бет пен дененің схемасындажақсы бағдарланған.Оқуы: баланың төмен деңгейде ұйымдастырылғаны байқаладысабақтар, оқу материалын игерудің баяу қарқыны. Сапасыжеке сабақтардағы өзара әрекеттесу көбінесе көңіл-күйге байланысты боладыұл бала. Бала әрдайым ересек адамның көмегін пайдаланбайдыалынған білімді жаңа жағдайға ауыстырудағы қиындықтар.Эмоционалды-еріктік сала: эмоционалды тұрақсыз, атап өтіледіжоғары қимыл белсенділігі. Далалық сабақтардағы мінез-құлық,хаотикалық. Көңіл-күй көбінесе жағымды, күлімсіреп жүреді. Ойынға белсенді қызығушылық танытадыматериал, бірақ тез қаныққан. Практикалық қызметтегі сәтсіздік емесол өз жолын іздеуге тырыспайтынын байқайды. Нәтижесіндеөз қызметіне мүдделі емес. Оны бағыттауға тырысқандақызмет танытуы мүмкін раздражительность, агрессия.
Сөйлеуді дамыту: сөйлеуді дамытудың кешігуі. Фразалық және үйлесімді сөйлеужоқ, грамматикалық құрылым қалыптаспаған. Кейбіреулерге еліктейдімүмкін еместі. Тек "ана", ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz