Көру қабілетінде бұзылысы бар балаларды оқытудың арнайы жағдайлары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Инклюзивті білім беру жағдайында көру қабілетінде бұзылысы бар балаларды оқытуды ұйымдастыру
ТП17-2к2
Студент: Абдрасил Арайлым

Жетекші: Нұрбекова А.М.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

5
1
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА КӨРУ ҚАБІЛЕТІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫ ҒЫЛЫМИ - ТЕОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ

1.1
Көрмейтін және нашар көретін балалардың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..
8
1.2
Көру қабілетінде бұзылысы бар балаларды оқытудың арнайы жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

13

2
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА КӨРУ ҚАБІЛЕТІНДЕ БҰЗЫЛЫСЫ БАР БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРЫ

2.1
Инклюзивті білім беру жағдайында көру қабілетінде бұзылысы бар балаларды оқыту процесінде қабылдау мүмкіндігінің деңгейін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

22
2.2
Қабылдаудың танымдық іс - әрекеттерде дамуына арналған кешенді әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

25

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
36

КІРІСПЕ

Ғылыми мәселенің қазіргі жағдайын бағалау: Қазақстан республикасының 2011-2020 жылдары білім беру жүйесін дамыту бағдарламасында көрсетілгендей ҚР білім беру саясатының құзырлы міндеті - білім беру сапасын көтеру болып табылады. Басты міндеттердің бірі халықтың барлық сатыдағылары үшін сапалы білім алудың қолжетімдігін қамтамасыз етуді қарастырады. Осы тұжырымдардың барлығы мүмкіндігі шектеулі балаларға да қатысты және 2002 жылы жарық көрген Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзету арқылы қолдау туралы заңында бекітілген. Осы заңды жүзеге асыру бағытында республикада ана тілінде оқытудың психологиялық және педагогикалық теориясы мен практикасын дамытудың жағымды нышандары жасалуда [1, 2].
Мүмкіндігі шектеулі балаларға қатысты мемлекетіміздің алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі оларды қоғамдық өмірге дайындау, әлеуметтік бейімдеу, жан-жақты дамуларына көмек көрсету, әлеуметтік өмір шеңберде тең құқылы тіршілік ете алуларына жағдай жасау Адамның өміріндегі 80 пайыз ақпаратты адам көз арқылы қабылдап алады. Ал осы көру функциясы бұрмалануының нәтижесінде адамның даму мүмкіндігі шектеледі. Қазіргі таңдағы ең өзекті мәселенің бірі - осы кіші мектеп жасындағы көруі бұзылған балалардың қоршаған өмірін қабылдау ерекшеліктерін анықтау болып отыр, сонымен қатар, оларды әлеуметтік ортаға бейімдеп, өзімен қатарлы қалыпты балалардың құқығымен тең қылып, қалыпты азамат етіп тәрбиелеу [1].
Алғашқы көру бұзылысы кезінде психикалық әрекетіне материалистік мінездеме берген француз ағартушысы Д. Дидроның Көретіндерге көруі бұзылғанлар жайлы насихат хат атты оқулығында, ал одан кешірегі әйгілі энциклопедиясында оның ішінде көруі бұзылған деген тарауында қарастыры. Дидроның еңбектері қоғамның көруі бұзылғанларға деген көзқарасын өзгертіп, олардың міндетті түрде арнайы білім алу керектігіне қол жеткізді [2 ].
Көруі бұзылған адам қараңғылықты сезбейді және қараңғы түнекте өмір сүремін деп ойламайды. Психологиялық жағынан алғанда көруі бұзылғандық шынында бақытсыздық емес, ол әлеуметтік жайт. Оған А.В. Бирилев өз еңбегінде мынадай салыстырмалы мысал келтіреді: көруі бұзылған адамның жарықты сезуі мен көзін байлаған адамның жарық көруінде айырмашылық бар,- дейді [3].
Көруі бұзылған бала өзінің көруі бұзылған екенін ауырсынбайды және көруі бұзылғанмын деп сезінбейді де, оны тек өмір сүруге әлеуметтік ортасы ғана солай деп санайды. Шынында айтсақ соқырлардың икемделу қабілеті көзі көретіндерден жоғары екендігі ғылыми жолмен дәйектелуі қажет еді.
Белгілі мылқау, соқыр- саңырау Е. Келлер былай деп жазды: көруі бұзылғандардың сипап сезімі арқылы дүниенің қызығын нәзік түсіне алуын көзі көретіндердің бәрі біле бермейді. Өйткені оларда мұндай сезімдік танымдар көруі бұзылғанлардыкіндей жетіле қоймаған [4,5].
Ғылыми зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазіргі уақытта көру қабілетінде бұзылысы бар балалардың даму ерекшеліктерін зерттеу үшін қажетті теориялық алғышарттар жасалған. Көру қабілетінде бұзылысы бар балалардың даму ерекшеліктерін зерттеу мәселесімен Л.А.Данилова, М.В.Ипполитова, Е.М.Мастюкова, Е.Ф.Архипова және басқа да мамандар айналысты. Олардың пікірінше, көру қабілетінде бұзылысы бар балаларға күнделікті өмірдің ажырамас бөлігі бола отырып, адам белсенділігінің кез келген көрінісіне әсер ететін көрініс саласы.
Біздің зерттеу жұмысымыздың басты мәселесін ескере келе ғалымдардың еңбектеріне сүйене келіп, дипломдық жұмыс тақырыбын Инклюзивті білім беру жағдайында көру қабілетінде бұзылысы бар балаларды оқытуды ұйымдастыру деп атауды жөн көрдік.
Зерттеудің нысаны мен зерттеу әдістері: Жалпы білім беру мекемесіндегі инклюзивті білім алатын көру қабілетінде бұзылысы бар бастауыш мектеп жасындағы балаларды оқыту үдерісі. Теориялық зерттеу әдістері, әдебиеттерді талдау әдісі, диагностикалық әдіс: бақылау әдісі, эксперимент әдісі, интерпретациялау әдісі.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері: көру қабілеті бұзылған балалардың жас және жеке ерекшеліктерін, қалыпты дамып келе жатқан құрдастарымен дамуын салыстырғанда оның ерекшеліктерін зерттеу. Осы мақсатқа жету мақсатында мына міндеттер қойылды:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Зерттелетін мәселе бойынша арнайы педагогикалық және психологиялық зерттеулерге теориялық талдау жүргізу және арнайы әдебиеттегі зерттеу проблемасының қазіргі жағдайын бағалау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2. Қалыпты дамушы құрдастарымен салыстырғандағы көру аппараты бұзылған балалардың даму ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған диагностикалық бағдарламаның мазмұнын анықтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Қалыпты дамудағы құрдастарымен салыстырғанда көру аппараты бұзылған балалардың жас және жеке ерекшеліктерін (оқу іс-әрекетіне, қоршаған құрдастары мен ересектерге эмоциялық қарым-қатынас, проблемалық міндеттерді шешу барысындағы эмоциялық көріністердің реттелуінің ерекшеліктері) меңгеру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Көру қабілеті зақымдалған балалармен түзету-дамыту жұмысының мүмкін болатын бағыттарын анықтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу жұмысының жаңалығы мен практикалық маңыздылығы: Зерттеу жұмысында жұмыста отандық және шетелдік мамандардың көру қабілеті, көру аппараты бұзылған балалардың дамуы, көру анализаторы, инклюзивті білім беру, арнайы білім беру ұғымдарының мазмұндық сипаттамасын анықтауға мүмкіндік беретін көзқарастарын теориялық талдау ұсынылған.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Диплом жұмысының көлемі мен құрылымы: кіріспе, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

1 ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА КӨРУ ҚАБІЛЕТІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫ ҒЫЛЫМИ - ТЕОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ

1.1 Көрмейтін және нашар көретін балалардың ерекшеліктері

Көрмейтіндерге немесе зағиптарға көру көмегі арқылы зат формасының сұлбасы мен жарықты сезінуді қабылдау мүмкіндігі толықтай жоқ балалар жатады. Осындай екі көзінен толық айрылу немесе тотальді болып есептеледі. Бұлардың қатарына көру аймағы 10% көретіндер де жатады.
Медициналық зағиптықтан практикалық зағиптықты ажырата білу қажет, жарықты сезгіштігі немесе қалдық көруі бар, жарықты, заттардың сұлбасын, түстерін қабылдай алуы, қалғандары медициналық зағиптыққа жатады. Практикалық зағиптық (қалдық көруі бар) кәдімгі түзету құралдарын (көзілдірік ) қолдануда көру ұшқырлығы жарықты сезінуі 0,05 сипатталады. Тотальді көрмейтіндер қалдық көруі бар (нашар көретіндер) Брайл жүйесі бойынша жазатын және оқитын балалар . Қалдық көруі кеңістікте бағдарлауға және дыбысты естуі арқылы қабылдауға көмек береді.
Нашар көретін балалар, орталық көру көзі жақсы көретін,түзету арқылы жіті көретін(көзілдірік, байланыс линзалар) 0,05-ден 0,3-ке дейін, сонымен қатар, өте жіті көретін бірақ көру қызметінің басқа бұзылулары бар балалар (көру аймағының кішіреюі, бірінші, екінші - глаукома, көру жүйкелерінің аяқталмаған атрофиясы, пигменттік көздің тор қабығының бүлінуі, тор қабықтың ажырауы және т.б.) арнайы жағдайда оқытуды қажет етеді.
Балалардың біраз бөлігінің көруінің бұзылуын көру нашарлығы және қылилық құрайды. Аталған категориялардағы балаларды оқыту арнайы сыныпта және кәдімгі сыныптарда да ұйымдастырыла беруі мүмкін.
Зағип және нашар көретін балалардың даму процесі көретін балалар сияқты бір заңдылыққа бағынады. Алайда, көруден айрылу немесе қалдық көруі бар балаларды дамытудың кейбір ерекшелігін ескеруді талап етеді. Олар заттар мен құбылыстарды көзбен шолу сипатындағы - жарықты, түсті т.б. бақылау мен қабылдаудың қиындығын сезінеді. Оларда кеңістік белгілерін, орналасуын, бағытталуын, қашықтығын, көлемін, нәрсенің бедерін т.б. бағалауда үлкен қиындық келтіреді. Мұның барлығы зағип балалардың сезу тәжірибесін азайтады, яғни кеңістікте бағдарлауын әсіресе қозғалыс барысын қиындатады, сенсорлық және интеллектуальдық қызметінің үйлесімді дамуы бұзылады.
Алайда, зағип балаларда қоршаған ортаны тануға негізделген қызмет жасайтын есту және сезу рецепторы сақталады. Естуді еріксіз пайдаланатын зағип балалар айналасындағы адамдармен қарым-қатынас барысында ауызша байланыстырып сөйлеуді үйренеді. Сөйлеу арқылы олар ақиқат шындығы, адамдардың іс-әрекеті мен амалы т.б. туралы ақпарат алады. Зағиптардың естуіне қарағанда сезімі нашар, сылбыр дамыған. Қоршаған ортадағы заттарды өз бетімен дұрыс бақылау әдістерін қолдана алмайды. Тәжірибе көрсетіп жүргендей, мектепке келген оқушылар сезгіштік қабілеті мен қолының ұсақ моторикасының дамуының төмен деңгейін байқатады. Бұл өз кезегінде, олардың жалпы психофизикалық дамуына қарсы әсер етеді, яғни қоршаған шынайы ақиқатпен дербес танысуына және Брайл жүйесі бойынша оқып және жазып үйренуін тежейді.
Нашар көретін балалардың көруінің төмендеуі танымдық іс-әрекетіне кері әсер етеді, қабылдау процесінде көзбен шолуының тарлығы, нақтылығының төмендеуі байқалады. Нашар көретін балалардың көру елестері нақты емес, бұрмаланып қалыптасқан. Оларда үнемі кеңстікте бағдарлауының қиындығын байқауға болады. Көру жұмыстары барысында оларды дамыту мен сақтау шаралары болмаса олардың жылдам шаршайтынын көрсетеді және көруінің нашарлауына әкеледі. Көруден шаршауы ақыл-ойы мен физикалық жұмыс жасау қабілетінің төмендеуіне әкеліп соғады.
Жалпы білім беретін мектептерде аталған санаттың оқушыларын оқыту барысында олардың жұмыс жасау қарқыны қалыпты көретін балалардан артта қалады. Бұл олардың үлгермеуіне немесе өз мүмкіндігінен төмен үлгерімге әкеледі. Нашар көретін балалар мұндай жағдайда ашуланшақ, ұжымнан тысқары, негативизмін көрсетеді, бұл мектептегі бейімсіздігінің бір көрінісі болып табылады.
Қалыпты көретіндер тәрізді нашар көретіндердің есту қабілеттері негізгі қабылдау талдауышы болып қала береді. Осыған байланысты нашар көретіндерді көзін сақтауға мүмкіндік беретін, көріп қабылдауын жеңілдететін, шаршауын болдырмайтын ерекше жағдайда жүзеге асырылуы қажет. Нашар көретін балалар үшін арнайы көрнекі құралдар, анық сызылған сызықтарымен дәптерлер , артық бөлшектерсіз суреттер, ірі әріптермен жазылған кітаптар қажет. Зағип және нашар көретін балалардың сенсорлық тәжірибесі процесін қалыптастыруда олардың танымдық іс-әрекетін, тұлға болып қалыптасуының өзіндік ерекшелігі бар: арнайы психологтік-педагогикалық түзету құралдарын, физикалық дамуын түзететін емдеу-дене шынықтыру шараларын пайдалануды талап етеді. Зағип және нашар көретін балалар үшін дұрыс ұйымдастырылған жүйе, мазмұн, әдістеме және оқыту, тәрбиелеу жағдайлары олардың дамуындағы кемшін тұстарынының маңызды өтем құралы болып табылады.

1.2 Көру қабілетінде бұзылысы бар балаларды оқытудың арнайы жағдайлары

Дамуында басқа бұзылуы жоқ зағип және нашар көретін балалар МЖБС талаптарына сәйкес арнайы оқу жоспары мен бағдарламалары бойынша жалпы білім беретін мектептерде білім алады. Көру қабілеті бұзылған балалар жалпы білім беретін мектептердің арнайы немесе жалпы
сыныптарында оқи алады(психологтік-педагогикалық мамандардың түзету қолдауымен және қамқор педагогикалық тәртіптемеде).
Ақыл-ой кемістігі бар зағип және нашар көретін балаларды оқыту арнайы оқу жоспары мен бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады, алайда, көруінде кемістігі бар балаларға арналған қосымша түзету бөліктері қарастырылуы қажет. Психикалық дамуы тежелген зағип және нашар көретін балаларды оқыту психикалық дамуы тежелген балаларды оқыту талаптарына сәйкес жүргізіледі алайда, көруінде кемістігі бар балаларға арналған қосымша түзету сабақтары қарастырылуы қажет. Ауыр ауру түрлерімен ауыратын зағип балаларды дәргерлердің ұсынымдамасын есеріп ПМПК бекітуі бойынша дербес бағдарламамен оқушылар ұжымымен ішінара кіріктіріліп үйде оқыту ұйымдастырылады. Кіріктірілу деңгейі және оның формасы оқушының денсаулығына қарай анықталады.Дербес үйде оқыту мектеп жағдайында арнайы мамандардың, техникалық және отбасылық жағдайға байланысты жүзеге асады.
Көру қабілеті бұзылған оқушылардың арнайы сынып жағдайындағы мектептегі білім беру ұзақтығы:
а) зағип оқушылар:
бастауыш білім беру деңгейі - 0 (дайындық), 1-4 сыныптар;
негізгі орта білім беру деңгейі - 5-10 сыныптар;
жалпы орта білім беру деңгейі - 11-12 сыныптар.
б) нашар көретін балалар:
бастауыш білім беру деңгейі - 0 (дайындық), 1-4 сыныптар;
негізгі орта білім беру деңгейі - 5-10 сыныптар;
жалпы орта білім беру деңгейі - 11-12 сыныптар.
Әрбір білім беру деңгейінде білім алушыларды жалпы сыныптарға ауыстыру мүмкіндігі бар.
в) Күрделі бұзылуы бар зағип және нашар көретін балаларды (Психикалық дамуы тежелген, ақыл-ой кемістігі) арнайы оқу жоспары мен бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады.
Арнайы оқу-әдістемелік қамтамасыз ету
Зағип және нашар көретін оқушыларды оқыту түзету кешендері енгізілген арнайы Типтік оқу бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады.
Оқушылар жалпы білім беретін бағдарламалармен және түзету кезеңді бағдарламалармен оқытылады.Жалпы білім беретін бағдарламаларға білім алушылардың даму ерекшелігіне байланысты өзгеріс енгізіледі (бейнелеу өнері, сызу, деншынықтыру, еңбек). Негізгі орта білім беру деңгейіндегі жалпы білім беретін бағдарламаның мазмұны оқудың 1 жылға ұзартылуына байланысты қайта бөлінеді , оқушылардың ерекшелігін ескере отырып өңделеді. Зағип оқушылар үшіноқу процесінде жалпы білім беретін мектептерде жаппай қолданатын Брайлдің рельефті-нүкте шрифтісімен басылып шыққан оқулықтар , оқу құралдары және әдебиеттер қолданылады. Нашар көретін оқушыларды оқыту жалпы білім беретін мектептерде жаппай қолданатын ірі шрифтімен басылған және арнайы жаңартылған суреттермен, көріп қабылдауға қолжетімді оқулықтармен оқытылады.
Ерекше білім беру қажеттілігін қағаттандыру
Нашар көретін оқушыларға сыныптағы көру жұмыстарына анық сызылған сызықтарымен дәптерлер, оптикалық және техникалық құралдар көмегімен қолайлы жағдай жасалу қажет:
офтальмологпен тағайындалғанкөруді түзету құралдары (көзілдірік, жанаспалы линза, лупа, телескоптық көзілдірік );
-табиғи жарықты реттейтін құрылғы (тетік),;
оқығанда, жазғанда, сурет салғанда сурет көргенде дұрыс отыруын қамтамасыз ететін арнайы бір орынды парталар;
балаларға арналған қосымша құрылғылар (Брайл жүйесі бойынша жазуға арналған құралдар, оқитын машиналар, Брайл шрифтісімен жазылған машинкалар, рельефті суретке арналған Школьник, оптикалық құралдары - лупа, линзалар, телескоптік құралдар - офтальмологтің ұсынымдамасы бойынша және басқалар );
тифлотехникалық құралдар (жазуға арналған тифлоқұралдар, электронды құралдар, тактильді және брайлді дисплей, сөйлеу синтездеуші);
көруді қорғау талаптарына жауап беретін арнайы оқу құралдары (рельефті-көрнекі құралдар, географиялық карталар, схемалар және т.б.);
аудио-және бейнеаппаратуралар;
арнайы бағдарламалармен қамтамасыз ететін компьютерлер.
Жалпы білім беретін пәндерді арнайы оқыту әдістемесін қолдану арқылы, түзету кезеңінің пәндері бойынша арнайы сабақтар өткізу, сонымен қатар, техникалық құралдар және арнайы көрнекіліктер пайдаланылып дербес және топтық сабақтар өткізу түзетуге бағытталады.
Түзету курстары төмендегідей берілген:
Көруді қабылдау және қалдық көруді сақтау және дамыту. Сабақ көру мүшесі ауруының сипатына, көру қызметінің негізгі жағдайына, жалпы психикалық дамуына, көру қабылдауының қалыптасу деңгейіне байланысты толымдалатын топта (2-4 адам) өткізіледі .Сабақ ұзақтығы 30 минуттан артық болмау керек.. Сабақ жиілігі - аптасына 2-3 рет. Үздіксіз көру жүктемесі 5-10 минуттан аспау қажет.
Емдік дене шынықтыру (ЕДШ). Сабақта емдік - сауықтыру міндеттері шешіледі задачи (бөгеліп қалушылықты жою, қозғалыстың шектеулілігі және қозғалыстың жетімсіздігі, бұлшық еттің сезімі, байланыссыздық) және емдеу- қалпына келтіру (қозғалыс біліктілігін жетілдіру.). Сабақ топта, дербес және кіші топта өткізіледі. Сабақ ұзақтығы 30-45 минут.Әр оқушыны офтальмологтік, психофизикалық, соматикалық мұқият кешенді тексеруден кейін емдік дене тәрбиесі тағайындалады. Ауруының мәліметтері есеріледі (омыртқаның қисаюы және т.б.)
Түзету ритмикасы. Ритмика сабақтары оқушылардың музыканы тыңдауға, мазұнын қимыл арқылы беруге, қозғалыс біліктіліктерінқалыптастыруғажәне бекітуге үйрету мақсатында өткізіледі. Ырғақты сезінуін, координацияны, шыдамдылықты, физикалық жұмыс жасау қабілеттілігін дамытуына мүмкіндік жасау. Ритмика сабағы ритмикалық жаттығуларды, ритмикалық эстафета, музыкалық-ритмикалық және сөйлеу ойындарын пайдалануды ұсынады.
Мимиканы және пантомимиканы дамыту. Сабақ дербес және топпен жүргізіледі. Сабақ ұзақтығы 40-45 минут. Сабақты өткізу түрі қойылған мақсатқа сәйкес болады. Сабақты тифлопедагог өткізеді.
Түйсіну мен ұсақ моториканы дамыту. Бұл курстың мақсаты зағиптардың түйсінуі мен ұсақ моторикасын дамыту, заттарды тануды , қоршаған ортадағы нәрселерді , кеңістікте бағытталуын үйрету. Сабақ топта, дербес және кіші топта өткізіледі.
Кеңістікте бағдарлау. Оқушылар үлкен, кіші кеңістікте бағытталу тәжірибесіне, өз бетімен қозғалу біліктілігіне сәйкес топтарға бөлінеді.
Әлеуметтік-тұрмыстық бейімдеу. Курстың негізгі мақсаты болып табылады: қоршаған әлемдегі заттар және құбылыстар туралы елесті қалыптастыру; түрлі әлеуметтік жағдаяттардағы және қоғамдық орындардағы дұрыс тәртіп біліктілігіне, айналадағы адамдармен қарым-қатынасқа үйрету.
Бастауыш сынып баланың тұлға ретінде қалыптасуын қамтамасыз етуге бағытталған, оның әлеуеттік толық мүмкіндігін дамытуға, ауытқушылығын түзетуді дамытуға, емдеу, гигиена және көруін сақтауға, оқуға деген ынтасы мен біліктілігін дамытуға, көрнекілік-образды тәсілін және теориялық ойлауын, оқу іс-әрекетіндегі дағды мен білікті игереді; оқуға, санауға, жазуға, суретті түсінуге, жеке басының гигиенасыныңэлементарлық тәсілдерін яғни, өзіне-өзі қызмет жасау, мобильділік, бағыттаушылықты үйренеді.
Негізгі мектеп мектеп бітіруші түлекке білім алуын жалғастыруға және қоғамның толыққанды өміріне араласу үшін қажетті жалпы білім берудің мықты іргетасын қалайды. Түзету жұмыстары танымдық, дербес және қозғалыс саласында, гигиена және көруін сақтауға, денсаулығын бекіту бойнша әрі қарай жалғасады. Мектеп баланың әлеуетті мүмкіндіктерін ғылыми ой-санасын, әлеуметтік өзін-өзі анықтау мүмкіндігін дамытады, көруі бойынша мүгедектердің жұмысқа орналасуы мен түрлі еңбек іс-әрекетін үйренуін кәсіби оқуын, дүниеге ғылыми көзқарасын қалыптастырады.
Негізгі мектеп жалпы білім беруге дайындықты аяқтауды қамтамасыз етеді. Мұғалім оқушылардың қызығушылығының толық есебін, қоғамдық пайдалы еңбекке және заманауи қоғамдық өмірге белсенді араласуына, әлеуметтік-психологиялық бейімделуіне жағдай жасайды.
Өмір іс-әрекетіне сәйкес орта
Көру қабілеті бұзылған оқушының кеңістікте бағдарлауы қиындық туғызады, сондықтан оның мектепте өзін жайлы сезінуі үшін мектеп ғимаратына саяхат жасауы қажет. Бұл оған кабинеттер мен мектеп үй-жайының орналасуын есте сақтауына көмектеседі. Барлық кедергілер және
бұрылыстар айтылу қажет, балаға бұрыштар мен есіктерді ұстап көруге мүмкіндік беру қажет.
Нашар көретін баланың бағдарлауы үшін мектепке кіретін баспалдақтарды ашық кереғар түстерге бояп қою қажет, міндетті түрде таяныш болу қажет. Таяныш баспалдақтың екі жағында 70 және 90 см биіктікте, төменгі сыныптар үшін -- 50 см болуы қажет.
Есіктер жақсы ашық кереғар түске боялу керек. Егер есіктер шыныдан болса, оның ашылатын тұсын ашық түсті бояумен бояп қою қажет.
Көру қабілеті бұзылған оқушының тұтқадан ұстап бағдарлауы үшін мектептің дәлізі бойына барлық периметр бойынша тұтқалар жасалу қажет.
Көруі бойынша мүгедектің бағдарлауын жеңілдету үшін мектеп ішінде еденді түрлі рельефті етіп жабуға болады (бағытты өзгерткенде еден рельефі де өзгереді) немесе еденге арналған плиткалар немесе жай ғана кілемнен жасалған жолдар.
Көру қабілеті бұзылған оқушыларға арналған киім ілгіште өтушілерден бөлек, арнайы орын арнау және оны таяныштармен, орындықтармен, сөмке, киім ілетін ілгектермен жабдықтау қажет.Баланың есіне сақтауы үшін ол жерге бірненше рет апарып көрсету қажет.
Сыныпта қолжетімді және қолайлы жағдай жасау үшін ұсынылады: көру қабілеті бұзылған оқушыларға арнап рельефті фактуралы немесе едені кілеммен жабылған белгілі бір оқушы орнын жабдықтау керек.
Жұмыс орнының жарықтануына аса мән беру керек. Парта мұғалім үстелі мен терезеге жақын бірінші орында орналасуы керек. Оқушы диктофонды пайдалануына болады (оның конспектілеу тәсілі). Мүмкіндігіне қарай, әртүрлі сабақта қолданылатын құралдар тек қана көрнекі емес сонымен қатар, зағип бала оны қолымен ұстау үшін рельефті болып келуі керек.
Көз қызметінің мүмкіндігі төмендемеуі болмас үшін шаршауы болмау керек. Дер уақытында сабақ өтетін жердегі іс-әрекет және жағдай түрлерін ауыстыру оқушылардың жұмыс жасау қабілетін көтеруге көмектеседі. В Көзді сақтаудың негізінде жұмыс орнын, үй-жайды тиімді жарықтандыру жатыр. Көру қабілеті бұзылған балалар үшін партаның жұмыс жасайтын бетін, баспалдақты, дәліздерді, денешынықтыру залдарын жарықтандыру жоғары болу керек.

2 ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА КӨРУ ҚАБІЛЕТІНДЕ БҰЗЫЛЫСЫ БАР БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРЫ

2.2 Инклюзивті білім беру жағдайында көру қабілетінде бұзылысы бар балаларды оқыту процесінде қабылдау мүмкіндігінің деңгейін анықтау

Көруінде әртүрлі бұзылыстары бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу әдістерін қарастыратын дефектология саласы тифлопедагогика деп аталады.
Көзі көрмейтіндерге арналған ең алғашқы оқу-орнын тифлопедагогикалық негізін қалаушы Француз педагогы Гаюи Парижде ашты. Шетелдерде XVIII - XIXғғ Көзі көрмейтіндерге арналған мектептер Ұлыбританияда, Австрияда, Германияда, АҚШ-та құрылды. Бұл оқу орындарында көзі көрмейтіндер жазуға, оқуға, есептеуге және музыкаға оқытылды.
XIX ғасырдың ортасынан бастап көзі көрмейтіндерді жазуға, оқытуға үйретуде, Луи Брайльдің (1829ж) жасаған рельфті шрифті кең қолданыла бастады. Көзі көрмейтіндерге арналған көптеген рельфті алфавиттердің ішінде (Галь, Лукас,Барбе) және т.б Брайль шрифті жазуға оқытуға үйретуде тиімдірек болды.
Көзі көрмейтіндер компьтерді және калькуляторды жедел пайдалануына арналған әртүрлі еңбектер жасалынды.
Ресейде көзі көрмейтіндерге арналған алғашқы мектеп 1807ж ашылды. Ресейде тифлопедагогиканың дамуы Грот, Скребиский есімдерімен тығыз байланысты, Көзі көрмейтіндерге арналған мектеп тәрбиеленушілері жалпы білім беретін мектептердің 3, 4 сынып көлеміндегі білімін және кәсіби даярлықта меңгереді. Бірақ бұл оқыту көзі көрмейтін балалардың 4-5 процентін ғана қамтыды.
Қазіргі таңда Ресейде көзі көрмейтіндер 70 түрлі кәсіп меңгеріп шыға алады.
Луи Брайль 1809 жылы 4 қаңтарда Францияның кішкентай бір қалашығында дүниеге келген Ол 3 жасқа толған кезінде көзін пышақпен зақымдап , көзі қабынып көрмей қалды.Бірақ Брайльдің ата-аналары оны әртүрлі еңбек дағдыларына үйретті. Музыка мұғалімдерін үйіне шақырып оны скрипкада ойнауға да үйретті. Брайль жергілікті мектепте кәдімгі саусақ көмегімен алфавитті де үйренді 1819 ол Париждегі көзі көрмейтіндерге арналған институтқа түседі. Бұл институт тәрбиелеушілері, сауаттылыққа, музыкаға тоқымаға үйретілетін. Ал сабақ та рельфті шрифпен шығарылатын кітаптар пайдаланылды. Көрсеткен пәндер бойынша оқулықтар жеткіліксіз болғандықтан оқыту әдістемесі көбінесе ақпаратты есту арқылы қабылдауға негізделеді. Луи Брайль институтта қабілетті тәрбиеленуші болғандықтан, оған 1828ж оқуды бітіргеннен соң оқытушы бір жұмыс істеуге ұсыныс жасалынады.. Париж институтында оқып жүргізгенде ол Галон әдісімен және де оқуға арналып жасалып әріптермен танысады. Барін әріптері картонға тесіліп жазылатын және оны сипау арқылы оқитын, бірақ оның жаңалығы қолдануға тиімсіздеу болды. Әріп таңбалары өте үлкен болатын , бірақ, бұл жүйе Брайльге шығармашылық күш берді, ол әр әріптерді, сандарды химиялық және физикалық белгілерді, ноталарды дәл көрсетіп рельефті шрифт жасауды ойлады. Ол бұл жүйесін жасаумен 1824 ж 15 жастан бастап айналысты және жүйедегі алғашқы нұсқасын 1828ж институт кеңесіне қарауға ұсынды , бірақ ол қолдау таппады. Олар балалардың жасаған шрифтерін көзі көретін оқытушыларға ыңғайлы емес деп тапты. 1837 ж көзі көрмейтіндердің табанды түрде ұсынумен институт кеңесі бұл мәселені қайта қарады. Бұдан соң, Брайльдің рельфті шрифтерін Францияның қысқаша тарихы басылып шықты ең соңында Брайльдің жасаған жүйесі көзі көрмейтіндерге арналған ең жақсы жүйе ретінде танылды.
Қазіргі таңда Брайль алфавитімен кітап шығаратын ең ірі орталық Лондондағы көзі көрмейтіндерге арналған Коральдік ұлттық институт болып табылады. Ол үздіксіз кітаптар, газеттер, музыкалық жұмыстарды, емтихан құжаттарын т.б кітаптарды көптеп шығарды.
Оқу адамзаттың танымдық әрекетінің бір түрі. Мектептегі оқу баланы ғылыми біліммен, түсінікпен, заңдылық әлемімен таныстырылады. Оқушы осы қысқа уақыт ішінде адамзат цизилизациясының ғасырлар бойғы жинап тергенін біледі.
Оқуда үш функция жүзеге асырылады: білімдік -білім процесін меңгеруге, білім дағдыларымен іскерліктерін қалыптастырудан тұрады.
Дамытушылық - ол оқушының ақыл - ойы дамуымен қорытындылады. Білім жинағының қайталана беруі интеллектуалды дамудың түлі дәрежесіне әкеліп соғуы мүмкін. Бұл оқушының ақыл - ой күшінің және іскерлігінің қалыптасу процесінде жасалады. Оқу әрдайым оқушының даму дәрежесін жоғарылатып отыруы қажет.
Тәрбиелік - оқу әрекетін оқушыны жеке түлға ретінде қалыптастырады: патриоттық , көз - қарасын, өнегелілік мақсаттары, сенімі, эстетикалық сезімі, тәртіптілік, еңбек сүйгіш.
Осы үш функцияның жүзеге асырылуы мектеп оқушысының жеке тұлға ретінде қалыптасуы процесін қамтамасыз етеді.
Жалпы мектепте сияқты арнайы мектепте оқу мен тәрбие процесі бірыңғай, біржақты және ең негізгі мақсатқа бағынған түлектерін өз бетімен өмір сүруге және қоғамға қажетті еңбек етуге дайындау . Бірақ арнайы мектепте жоғары жүйке жүйесінің әрекетті бұзылған балалар білім алатындықтан, оның оқуы мен тәрбие процесінің жүзеге асырылуы өзгеше, өзіне тән болады. Оның өзгешілігі өзіне тән болуы арнайы мектепте оқу процесінде баланың ми ауруларының зардабынан орнын толтыру және ақыл ой дамуының кемшіліктерін түзетуге барынша жағдай жасау керек. Ол арнайы нақты әдістермен және жұмыс түрлерімен жүзеге асырылады.
Оқу адам қоғамында оның ерте кездегі дамуында пайда болған. Балалар үлкендерге еліктеп еңбек әректтерін еңбек құралдарын жасай біле және қолдана білуді үйренеді, сөздік терминдермен олардың мағыналарын есте сақтайды. Үлкендерге еліктеп балалар өсе келе бір рудың не тайпаның бір мүшесі болуға құқылы болады. Олар өздері тамақ тауып қарапайым еңбекті, үй салуды, дүшпандарынан қорғалуды жасай білді. Баланы оларды жасай білуге үйреткен жоқ, олар өздері үлкендерге қарап еліктеп үйренді.
Еңбек процесінде адам табиғат заңдылықтарын таниды, еңбек құралдарын жетілдіру артық білімдерін толықтырады және жетілдіреді. Жалпы өткен ғасырлардағы адамзат баласының білгенімен жинағанын жүйелеп, жинақтап қорытады.
Осы шарттар негізінде оқу адамзаттық және жақтарынын тәжірибесін: еңбек , ғылым , өнер, мораль және тағы басқа меңгеруді қамтамасыз ететін мақсатты процес болып табылады.
Оқу - бұл оқушының ақыл күшінің , мінезінің адамгершілік және жігерлі жақтарының жеке тұлғалы құрлымымен темпераментінің қалыптасатын және көрінетін белсенді танымдық процесс.
Оқытушылық және оқу - мектептегі бірыңғай оқу - тәрбиелеу процесінің екі жағы.Мұғалім оқушының белсенділігіне дамуына, жағдайына, білімімен дағдысына бейімделмей оқутушылық әрекетін жүзеге асыруға болмайды.
Оқудың негізгі принциптері: Мұғалімнің әрекеті және оқушының танымдық әрекетінің жағдайын анықтайтын оқудың білімдік, дамытушылық , тәрбиешілік функциялары педагогикада оқудың принцептері деген атқа ие болады.
Алғаш рет педагогикалық тарихта Ян Амос Коменский оқу принцептерінің жүйесін өндеп шығарды және оқу процесінің негізін құрушы деп атап өтті. Адамзатты ғаламшардың бір бөлігі ретінде қарастырып , ол оқу принциптерін өмірмен жалпы табиғат заңдылықтарынан шығаруды байқады.
Оқу принциптерін жасауда К. Д. Ушинский көп үлес қосқан. Ол мынандай дидактикалық принцептерді белгілейді:
оқудың тәжірибелік жағы.
Оқудың жүйелі, қол жетерлік және шамаға сай болуы.
Білімнің беріктігі.
Оқудың саналы әрі белсенді болуы.
Оқудың көрнектілігі.
Әрине арнайы мектептегі оқудың жалпы дидактикалық принциптері барлық оқу - тәрбие процесінің соның ішінде түзету және практикалық бағыттағы оқу -тәрбие процесі негізінде жүзеге асырылады.
Арнайы мектептің дидактикалық принциптері
Дамыта оқудың принципі:
Бұл принцип баланың жеке тұлға ретінде жан - жақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған. Арнайы мектептегі оқушының мұндай даму арнайы педагогикалық шарттарда құрылған баланың потенциалды ақылес және физикалық дамуын белсенділендіру үшін арнайы мектеп мынандай шарттарды құрады.
1. ұзақ уақыт бойы өзінің оқушыларының жалпы білім жүйесін және еңбек дағдыларын меңгеру үшін дайындық кезеңімен қамтамасыз етеді. Сондықтан оқудың алғашқы жылындағы балаға жүргізілетін түзету тәрбиелеу жұмыстары ең негізгісі жол көрсетушісі болып табылады. Мектепке, колективті баланың мінез - құлық дағдылары қалыптасады. Түрлі тәсілдерді қолдана отырып баланың фонематикалық есту қабілетті дамиды, сөйлеу кемшіліктерін түзетеді, қоршаған орта туралы ұғым қалыптасады және толықтырылады, сөздік қорының белсенді және белсенді емес жақтары кеңейтіледі.
2. арнайы мектептегі баланың ақыл ой дамуына еңбек оқу және тәрбиесінің маңызы зор. Қолмен затпен жұмыс жасау әрекетті баланың оқу процесін меңгеруге жағдай жасайды. Жалпы білім жұмысымен еңбек оқуының арасында баланың ақыл - есі мен физикалық дамуына жағдай жасайтындай тығыз байланысы болу керек.

Тәрбиелей оқытудың принципі:
Бұл принцип бірнеше бағытты ұстанады.
1. Дүниенің ғылыми түсінігін және оның заңдылықтарын, дүние танымын қалыптастыру;
2. Жеке тұлғаның өнегелілік тәртіптілік, қайраттылық және еңбек сүйгішке тәрбиелеу;
3. Ақыл ойының дамуын түзету. Әр сабақта мұғалім баланың ақыл ой әрекетінің дамуына және түзетілуіне жағдай жасайды. Мұғалім оқудың мазмұнын оқушының өмірімен оның мінез -құлығымен, қызығушылығымен бейімділігімен қажетілігімен байланыстырады.
4. Әр сабақ түзету - тәрбиелеу жұмысының жүйесіне енуі тиіс.
Дүниежүзілік цивилизацияда қоршаған орта туралы ондағы адамзат баласы және оны қоршаған орта мен қаым - қатынасы туралы білімнің көп мөлшерде жинақталған.
Түрлі саладағы жетістіктерді қолдана отырып қандай да бір құбылыстын немесе процестің толық және барабар бейнесін алу үшін қазіргі зерттеушілер жүйелі тәсілді пайдаланады.
Оқу процесінің құрылым бөлшегі сабақ болып табылады. Мектепте барлығына бірдей оқу мерзімін бір жылғы, тоқсандағы, аптадағы оқу күндері барлығына бірдей оқу процесін жүйелейді.
Оқудағы ғылымилық принципі: Қоршаған ортаны таңып білу процесі күрделі әрі қайшы. Ғылымилық даму заттың немесе құбылыстың мәнінен сыртқы бейнесінен ішкі құрылымына өтунегізінде нәтижеленеді. Ғылыми білім нәтижесінде теория қалыптасады. Оқудағы және ғылымдағы білім жүйесі әрқашан сәйкес келе бермейді.
Ақыл ойы артта қалған оқушылардың танымдық әрекетінің ерекшеліктері жалпы орта білім бағдарламасын меңгеруге кедергі болады. Арнайы мектептегі көп жылдық тәжірибе жұмысы оқушылардың қоршаған орта туралы ғылыми көз қарасын қалыптастыратын жалпы орта білім пәндерімен және олардың мазмұнының қолайлы минимумын анықтауға жолбереді.
Қол жетерлік принцип. Бұл принцип ғылымилық пинциппен тығыз байланысты. Білімді меңгеруге қол жеткізу оқушының өз тәжірибесіне біліміне іскерлігімен дағдысына байланысты. Оқудың қол жетерлігі мұғалімнің жаңа оқуды меңгертуді ақыл ойды артта қалған баланың ойлау ерекшелігімен қаншалықты байланыстыра алатынына байланысты.
Көрермендік қабылдаудың оқу процесінде дамытылуы мен пайдалануы яғни соқыр балалар мен көру қабілетті төмендерде қолдануы тифлопсихология және тифлопедагогиканың түбірлі проблемасы болып табылады. Бұл мынамен байқалады яғни қазіргі таңда мектептерде оып жатқан балалардың 10% жуығы тотальды түрдегі соқырлар қатарына жатады. Ал қалған балалар сол немесе басқа да ықпал әсерлерімен көру қабілеті төмен балалар тобынан болып есептеледі.
Сондай-ақ ұзақ уақыт бойы көру қабілеті төмен және әлсіз дәрежедегілер оқу процесі барысында анықтауға ие бола алмады. Мұндай жағдайларға көптеген факторлар әсер етіп отырады. Сонымен қатар бірнеше себептермен байланысты болады:
1950 жылдардың басына дейін өзгеріске түскен көру қабілеттілігіне орай оқу теориясында өзгеріске түскен көру қабілетін қорғау туралы ой қалыптасты.
Әдістемелік материалдар мен техника соқырларды оқыту тәжірибесінде қалыптасты, және сақтаушы анализаторлар жүйесінде ғана пайдаланылды.
Тотальдық соқыр проблемасы әлдеқайда маңызды және актуальды болып есептеледі.
Жоғары дәрежедегі аспектілер жаңа оқу техналогиясының болуына талаптар қойды, сонымен қатар арнайы техникалар бойынша.
Көру қабілеттілігін пайдалану көптеген жұмыстардың жасалуы барысында стихиялы түрде қалыптасты.
Осы уақыт аралығында зерттеулер де пайда бола бастады, бұл зерттеулер пайдалану проблемаларын ғана алға тартып қоймай, қалыс қалған көздің көрушілігін дамыту мақсаттарын алға тартты. Сонымен қатар осының көмегімен соқыр балалар қоршаған орта туралы толық мағұлматтар алып отырды. ( А. И. Каплан, С. Серпокрыл )
Солнцеваның психалогиялық - педагогикалық зерттеулерінде мына балалар көрсетіледі, мектепке дейіңгі тәрбие процесінде 6 -7 жастарында ақ арнайы оқыту жүйесінің көмегінсіз де қалыс қалған көру жүйесін қоршаған ортадағы заттарды көріп - білуге пайдалана алған.
Көрермендік қабілеті дамыту төңірегінде Н. Бараггидің еңбектері үлкен табыстарға қол жеткізді. Оның әдістері әлемнің 15 - елінде қалыптасты.
Біздің елде Л. П. Григорьевтің бастамасымен соқыр және әлсіз балаларда көрермендік қабылеттілікті дамыту системасы қалыптасқан. Ол өз қатарына психологиялық - педагогикалық даму әдістерін қосып алады.
Л. А. Новиковтың зерттеулері көрсеткендей көрермендік анализатордың дамуы 13 -15 жылға созылады.
7 -15 жасқа дейін яғни мектеп жасындағы кезеңде, бұл кезең сензетивті кезең болып табылады, және оның дамуы белсенді түрде жалғасады.
Бес дамушы көрермендік қабылдау әдістемесі Григорьев системасында пайдаланылған өзгеріске түскен көздің көрушілігінің дамуы мен ьелсенділігіне бағытталған.
1 - ші әдістеме (Соколов ) көздің ритмдік стимулятциясын көрсетеді.
2 - ші әдістеме көзқарасты - қозғалысты. Бұл зерттеулік жүйені қамтамасыз етеді. Бұл әдіс қабылдаудың барысын қалыптастырады.
3 - ші әдістеме көзқарасты -образды. Образды түрдегі ақылдылықты қамтамасыз етеді, салыстыру, класификация т.б. түрлері.
4 - ші әдістеме көзқарасты - образды, кампьютерлік пайдалану үшін құралған баспалы басылған текстерді оқуға көмектеседі.
5-ші әдістеме киножобалы - мынандай көрермендік функциялардың дамуына мүмкіндік туғызады. Олар : конвергенция, көздік қозғалыстардың дамуы.
Барлық әдіскерлер жоғары дәрежелікті көрсете білді, әсіресе әлсіз көретін балаларда. Бірақ бір ғана коррекциялық дайындық аз себебі көрермендік қабылдау қиын диципмена аралық проблема болып табылады, систематикалық жұмыс пен мектептік оқыту тәрбие процесінде көп жақтылықты талап етеді.
Соқырлардың төмен көру қабілеттіліктерін ұлттық тілді оқыту процесінде пайдаланудатабиғаттану, математикада ( Н. С. Кастюьк, В. З.Денискина, Г. Ф.Федяй, Л. И. Солнцева ) уақыттың қысқартылуын ғана көрсетіп қоймай, қабылдаудың үлкен мақсаттылығы мен дәлдігін көрсетті.
Балалар әңгіме - жазбаларды жақсы құрастыра алды, олардың әңгімелері үлкен дәлдікпен ерекшеленеді. Балалар әр түрлі бояулы бояулармен сурет салуға үлкен құлшыныспен кірісті. Бұл суреттердің бейнелері көп уақытты есте жарты жылға жуық уақыт бойына сақталады, және бұл уақыт аралығында балалар бояусыз суреттерді ажыратып естерінде сақтай алмады.
Қалыс қалған көздің төмен көру дәрежесін оқыту процесінде өте жоғары дәрежеде пайдалану үшін соқыр жандарға көптеген уақыт аралық яғни олардың қабілеттіктерін тексеріп, оның мүмкіндіктерін байқап көру керек.
Офтольмологиялық консултатьция барысында аурулар анықталып қана қоймай сонымен қатар оның категориясын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.