Мұнайды магистралдық құбырлармен тасымалдау
Қазақстан Республикасынаң білім және ғылым министрлігі
Жезқазған жоғары политехникалық колледжі КМҚК-ы
Мамандық: Тасымалдауды ұйымдастыру және көлікте қозғалысты басқару
Оқу – ісі жөніндегі тәжірибелік есебі
Тәжірибе жетекшісі:
___________ Нұртуғанова А.Б.
___________ күні,
айы, жылы
ОТ-21 топ студенті:
___________ Төлеген
Ж.Т.
___________ күні,
айы, жылы
2022 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Жалпы
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Мұнайдың шығу тарихы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Мұнай өнімдерін тасымалдау кезіндегі
ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Мұнайдың
пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
4. Мұнай-газ
кендері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
5. Мұнай
өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
2. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Мұнай
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
2.2 Автомобиль
бензиндері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
2.3 Мұнай өндіру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
3 Арнайы
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Мұнайдың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
3.2 Мұнай-газ өндіру
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 Мұнай
қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Мұнай - көмірсутектер қоспасы болып табылатын, жанатын майлы сұйықтық;
қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз
түрі де кездеседі; өзіндік иісі бар; жерде тұнбалық қабатында
орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.
Мұнай өнімдері – көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай мен
мұнай газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын,
майлар, битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты
негізгі топтарға бөлінеді. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті
газдар мен бензин, лигроин, керосин, дизель отыны, мазут, т.б. жатады.
Мұнайға серік газдар пайда болуы жөнінен табиғи газдарға жатады. Олардың
бұлай ерекше аталуы мұнай кенімен бірге кездесуіне байланысты – олар
мұнайда еріген күйде болады немесе мұнай кенінің үстін "бүркеп" жатады.
Мұнай жоғары көтерілгенде, қысым кенет төмендейді, газдар сұйық мұнайдан
бөлініп шығады. Ертерек кезде мұнайға серік газдар пайдаланылмайтын, мұнай
өндіретін жерде оны жағып жіберетін. Қазір ондай газдарды жинап алады,
өйткені олар, табиғи газ сияқты жақсы отын және бағалы химиялық шикізат
болып табылады. Құрамында метанмен бірге басқа да көмірсутектер: этан,
пропан, бутан, пентанның едәуір мөлшері болғандықтан, серік газды пайдалану
мүмкіндігі табиғи газға қарағанда тіпті едәуір кең. Сондықтан табиғи газға
қарағанда химиялық өңдеу жолымен серік газдан заттарды көп мөлшерде алуға
болады. Серік газдарды тиімді пайдалану үшін оларды құрамдары жақын
қоспаларға бөледі. Пентан, гексан және басқа көмірсутектердің қалыпты
жағдайда сұйық күйде болатын қоспалары газды бензин түзеді(олар мұнайдан
ішінара газбен бірге ұшып шығады). Одан кейін пропан мен бутанның қоспасы
бөлінеді. Газды бензин мен пропанбутан қоспасын бөліп алғаннан кейін құрғақ
газ қалады, оның басым көпшілігі метан мен этан қоспасынан құралады. Газды
бензин құрамында өте ұшқыш сұйық көмірсутектер бар, сондықтан оны
двигательдерді от алдырған кезде тез тұтандыру үшін бензинге қосады. Пропан
мен бутан сұйылтылған газ түрінде, жанармай ретінде тұрмыста пайдаланылады.
Құрамы жөнінде табиғи газға ұқсас құрғақ газ ацетилен, сутегі және басқа да
заттар алу үшін, сол сияқты отын ретінде пайдаланылады. Мұнайға серік
газдар химиялық өңдеуге арналған және жеке көмірсутектер – этан, пропан, н-
бутан, т.б. бөлініп алынады. Ал олардын қанықпаған көмірсутектер алады.
Мұнай – молекулалық массалары әр түрлі, қайнау температуралары да бірдей
емес көмірсутектердің қоспасы болғандықтан, айдау арқылы оны жеке
фракцияларға(дистиляттарға бөледі, мұнайдың құрамында С5 – Сn
көмірсутектері бар және 40-200°С аралығында қайнайтын бензин құрамында С8-
С14 көмірсутектері болатын 150-200°С аралығында қайнайтын лигроин,
құрамында С12-С18 көмірсутектері болатын және 180-300°С аралығында
қайнайтын керосин алады, бұлардан кейін газойль алынады. Бұның бәрі – ашық
түсті мұнай өнімдері. Бензин ұшақ пен көліктердің поршенді двигательдері
үшін жанармай ретінде қолданылады. Сол сияқты бензин майды, каучукты
еріткіш ретінде, матаны тазартуға, т.б. қолданылады. Лигроин трактор үшін
жанармай болады. Керосин – трактор, реактивті ұшақтар
мен зымырандардың жанармайы. Ал газойльден дизель жанармайы өндіріледі.
Мұнайдан ашық түсті өнімдерді бөліп алғаннан кейін қара түсті тұтқыр да
қоймалжың сұйықтық қалады, ол – мазут. Қосымша айдау арқылы мазуттан
автотрактор майы, авиация майы, дизель майы, т.б. жағармайлар алады.
Мазутты өңдеп жағрмай алумен қатар оны химиялық әдіспен өңдеу арқылы
бензинге айналдыруға болады, бу қазаны қондырғыларында сұйық отын ретінде
пайдаланылады. Мұнайдың кейбір сорттарынан қатты көмірсутектер қоспасы –
парафиндер алынады; Қатты және сұйық көмірсутектерді араластырып вазелин
алады. Табиғи газ – жер қойнауында анаэробты органикалық заттарндың
ыдырауынан пайда болған газдар қоспасы.
Майлар – мұнайдың қалдық фракциялары мен ауыр дистилляттарын арнайы
тазартудан алынады. Ауыр
көмірсутектерге парафиндер, церезин дер, озокериттер және олардың майлармен
қоспасы жатады. Битумдер – гудронды ауамен тотықтыру арқылы немесе гудронды
тереңдетіп айдау арқылы алынған май фракцияларынан кейін қалатын жартылай
қатты және сұйық күйдегі өнімдер.
Әр түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы, күйе, мұнай пиролизінің әр алуан
өнімдері (бензол, толуол, ксилол,
т.б.), асидолдар, деэмульгаторлар, хлорпарафиндер, т.б. жатады. Мұнай
өнімдерінің сапасы физикалық және химиялық қасиеттеріне байланысты
бағаланады. Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85 % -ға дейін) тұратын
бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде
жекеленеді: метанды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның
құрамында оттегі, азот, күкірт, асф альтты шайыр қосындылары да кездеседі.
Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл
болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алқабында ақшыл түсті мұнай
өндіріледі. Мұнай судан жеңіл, оның меншікті салмағы 0,65-0,95 гсм3. Мұнай
өз бойынан электр тогын өткізбейді. Сондықтан ол
электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай
құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып
отыр: бензин, керосин, лигроин, пар афин, көптеген иіссу түрлері, кремдер,
парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі-дәрмектер, пластмасса, машина
дөңгелектері тағы басқа. Ол қуатты әрі арзан отын — бір тонна мұнай үш
тонна көмірдің, 1,3 тонна антрациттың, 3,3 тонна шымтезектің қызуына тең.
Қазір "Қара алтын" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы
бар. 1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Еуропаға тас ылатын
тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелті лген
мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен.
Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдеуге ғана пайдаланатын болған.
ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Мұнайдың шығу тарихы
Ертеректе тас майы деп аталған мұнайдың болашағы зор екенін болжаған орыс
ғалымы М.В. Ломоносов, Пенсильванияда ең алғаш рет мұнай ұңғымасы
бұрғыланғанға дейін жүз жыл бұрын, мұнайдың шығуы жайлы өзінің бірегей
теориясын ұсынған еді. Жер қойнауында тереңнен орналасқан шымтезекті
шөгінділерден жерасты ыстығымен қою, майлы материя шығарылып, саңылаулар
арқылы ағады... Бұл дегеніміз – сирек, әртүрлі сұрыпты, жанатын және
құрғақ, қатты материялардың пайда болуы, бұл тас майы – мұнайдың
негізі..., – деп жазады 1763 жылы М.В. Ломоносов.
Мұнайды қыздыру кезінде мұнайға біраз ұқсайтын қарамайларды беретін көмір
мен тақтатастардан шығу теориясы да орыс ғалымдары –
академиктер Паллас пен Абихтікі бол ған еді. Алайда ол кезде олардың
қорытындыларының мұнайды іздестіруде практикалық мағынасы аз еді.
Ең жемісті болғаны өткен ғасырдың соңында Д. И. Менделеев ұсынған мұнайдың
бейорганикалық шығу теориясы еді. Ұлы орыс химигінің айтуы бойынша, жер
шарының орталық ядросы темір және құрамдарында көміртегі бар басқа
металдардың қоспаларынан құралады. Жер қыртысындағы жарықтардан өткен
сулардың әсерінен бұл ядро жеңіл көмірсуларды – ацетилен, этилен және т.б.
түзеді. Жер жарықтары арқылы жоғары жер қыртысының суық бөліктеріне
көтеріле бере олар мұнайдың негізгі құраушы бөліктері болып табылатын ауыр
көмірсулар қоспасына айналады.
Харичков және басқа да орыс ғалымдары мұндай әдіспен табиғи мұнайға ұқсас
сұйық – жасанды мұнайды алды. Д.И. Менделеев теориясы бойынша мұнай
қарқынды тау түзілу орындарында кездеседі. Мұны жиі бақылауға болады,
сондықтан Д.И. Менделеев қорытындыларын барлаушылар мұнайды іздеуде көп
уақыт қолданды. Мұнай өнеркәсібінің дамуы барысында, әдетте, мұнай кездесуі
тау түзілу процестері қосымша фактор болып табылатын жағдайларда
кездесетініне көз жетті.
Мұнай көбінесе теңіздің түбінде, соның ішінде жағажайлық шөгінділерде жиі
табылады. Сірә, теңіз өсімдіктері мен жануарлары қалдықтары судың түбіне
жинақтала беруінен болар. Өйткені онда су ағысы болмайды, ол тыныштықта
тұратындықтан, оған ауаның келуі қиындай түседі. Ауаның әсерінен бұл
қалдықтар тотығар еді, ал ауа болмағандықтан, бактериялардың әсерінен бұл
қалдықтар құрамы бойынша мұнайға ұқсас, бірақ оларда толығымен мұнайға
айналмайтын процестер өтеді. Мұндағы түсініксіз жайт: осы қалдықтардан
мұнай қалайша түзіледі?
Әңгіме мынада: онда хлорофилдің, яғни өсімдіктердің жасыл түсі негізінің
және басқа да екі жүз градустан жоғары температурада тұрақсыз болатын
заттардың қалдықтары табылған. Ал барлық мұнайға жақын өнімдерді алатын
белгілі химиялық реакциялар тек жоғары температураларда өтеді.
Ақыры 1930 жылы ірі кеңес ғалымы – академик Н.Д. Зелинский бұл жерде
катализ, яғни өздері аз өзгеріске ұшырайтын заттардың әсерінен химиялық
өзгерістерді тездететін құбылыс орын алатынын дәлелдеді. Катализаторлармен
өсімдіктерге, бактериялық әсердің өнімдеріне жақын орналасқан заттарға әсер
етіп, ол жасанды мұнайды екі жүз градустан төмен температурада алды.
Осылайша сұрақтың жауабы шешілді, бірақ түпкілікті емес: ол тәжірибесінде
қолданған катализаторлар табиғатта болуы мүмкін емес, олар өте тұрақсыз
еді.
Табиғатта мұнай түзілуді іске асыратын заттарды ұзақ іздегеннен кейін химия
ғылымдарының докторы, профессор Андрей Владимирович Фрост бұл, әдетте,
мұнай қыртыстарын жауып тұратын кейбір сазбалшықтардың қатысымен болатынын
анықтады. Өсімдіктер және жануарлар қалдықтарымен бірге тұнып,
сазбалшықтар, жануарлар сүйектері мен микроағзалар кейін мұнай түзетін
фактор болып табылатын материалдың негізін түзеді. Лай – бұл сазбалшық,
өсімдік және басқа да қалдықтардың түр өзгерген қоспасы – бактериялардың
әсерінен құмды және басқа да кеуекті тау жыныстарымен қапталады. Олар, өз
кезегінде, мұнай мен су өтпейтін сазбалшық және басқа да тау жыныстарының
қабаттарымен қапталып, температурасы шамамен жүз градустай қабаттарға дейін
түседі. Мұнда мұнай түзілу процесі аяқталады; құрамында лай болатын мұнай
біртіндеп қабаттасады да, біз мұнай кенорындарынан табатын кеуекті тау
жынысына енеді.
Мұнайдың шығуының жаңа теориясының зор тәжірибелік маңызы бар. Ол мұнайшы-
геологтарды мұнайдың түзілу жағдайларын анықтау әдісімен таныстырады. Мұнай
қалай пайда болатынын білетін кен барлаушылары оны іздеу орындарын тез
анықтайды. Геологиялық жағдайларға байланысты мұнайдың болатын жерлерін
және оның мүмкін орын ауыстыру жолдарын анықтауға болады.
2. Мұнай өнімдерін тасымалдау кезіндегі ерекшеліктер
Мұнай тасымалдау
Елдің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету көбіне мұнайкөлік
инфрақұрылымының дамуына байланысты болады. Қолданыстағы көлік
инфрақұрылымы мұнайдың Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттарына және экспортқа
тасымалдануын қамтамасыз етеді және транзиттік мүмкіндіктерге ие.
ҚМГ-да мұнай тасымалдау бағытының 2 түрі бар – магистралдық құбырлармен
тасымалдау (ҚазТрансОйл АҚ еншілес ұйымымен жүзеге асырылады) және теңіз
флотымен тасымалдау (Қазмортрансфлот ҰТКҚК ЖШС еншілес ұйымымен жүзеге
асырылады).
Мұнайды магистралдық құбырлармен тасымалдау
МАГИСТРАЛДЫҚ ҚҰБЫРЛАР СХЕМАСЫ
ҚТО (90 %) Қазақстандағы жалпы ұзындығы 7 585 км құрайтын ең ірі мұнай
құбырлары желісінің пайдаланылуын жүзеге асырады:
• ҚTO – 5,377 км
• Қазақстан-Қытай Құбыры (ҚТО 50 %, CNODC 50 %) – 1,759 км
• МұнайТас (ҚТО 51 %, CNPC E&DC Ltd 49 %) – 449 км
МАГИСТРАЛДЫҚ МҰНАЙ ҚҰБЫРЛАРЫНЫҢ ҰЗЫНДЫҒЫН ПАЙДАЛАНУ МЕРЗІМДЕРІ БОЙЫНША
ҮЛЕСТІРУ (31.12.2017 Ж. ЖАҒДАЙЫ БОЙЫНША), МЫҢ КМ
10 жылға дейін (қоса 1,
есептегенде) 9
11–20 жыл (қоса есептегенде) 2,
4
21–30 жыл (қоса есептегенде) 0,
7
31–40 жыл (қоса есептегенде) 2,
2
40 жылдан астам 0,
4
Барлығы 7.
6
Магистралдық мұнай құбырлары бойынша мұнайды тасымалдау 2017 жылы 40 мұнай
айдау станцияларымен, мұнай қыздыратын 67 пешпен, жалпы көлемі 1 391
мың м3 мұнай сақтауға арналған резервуарлық паркпен қамтамасыз етілді.
МҰНАЙ ТАСЫМАЛДАУ КӨЛЕМІ (ҚМГ ҮЛЕСІ ЕСКЕРІЛГЕН), МЛНТОННА
МҰНАЙДЫ КТО БАҒЫТТАРЫ БОЙЫНША ТАСЫМАЛДАУ СЕРПІНІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ
2017 жылы шоғырландырылған мұнай тасымалдау көлемі 2016 жылдың
көрсеткіштерімен салыстырғанда 3,5 %-ға артып (1,96 млн тонна),
58,5 млн тоннаны құраған. Негізінен бұл ресей мұнайының ҚХР бағытындағы
транзитінің ұлғаюымен және Қашаған кен орнынан мұнай тапсыру көлемдерінің
ұлғаюымен шартталады.
Экспортқа мұнай тасымалдау көлемі 2017 жылы мұнай өндіруші компаниялардың
мұнай тапсыру көлемдерінің азаюына байланысты 4 %-ға (0,9 млнтонна)
төмендеген.
Ішкі нарыққа мұнай жеткізілімінің көлемі Қазақстан МӨЗ-да мұнай өңдеу
көлемінің ұлғаюы арқасында 3 %-ға (0,4 млнтонна) артқан.
ҚТО мен Роснефть КАҚ арасындағы шарт бойынша ресей мұнайын ҚХР бағытында
тасымалдау көлемінің ұлғаюы есебінен, 2017 жылы мұнай транзитінің көлемі
44 %-ға (3,1 млнтонна) ұлғайған.
Батуми мұнай терминалында мұнай тасымалдау көлемдерінің 38 %-ға
(1,3 млн тонна) төмендеуі жүк жөнелтушілердің көмірсутек шикізатын тапсыру
көлемдерін азайтуымен байланысты.
2018 жылы шоғырландырылған мұнай тасымалдау көлемін 2 %-ға (1,2 млн тонна)
азайту жоспарланып отыр, бұл негізінен мұнай өндіруші компаниялардың мұнай
тапсыру көлемдерінің азаюымен байланысты.
2018 жылға жоспарланған іс-шаралар
• Ресей, Қазақстан және Өзбекстан тараптары арасында Өзбекстан бағытында
шикі мұнай жеткізілімдері мәселесі бойынша келіссөздерді жалғастыру.
• Қазақстан-Қытай мұнай құбырын кеңейту, сондай-ақ Қазақстанның мұнай
өңдеу зауыттарына батыс-қазақтандық мұнайды жеткізу мүмкіндіктерін
қамтамасыз ету жобасының аясында Кеңқияқ-Атырау мұнай құбыры
реверсінің жобасын іске асыру мәселелерін зерттеу жоспарланады.
Күрделі жобаларға шолу
Жаңа өндірістік жобаларға күрделі қаражаттар негізінен Н.Шманов атындағы
мұнай айдау станциясын қайта құруға және кеңейтуге, Кеңқияқ Бас мұнай
айдау станциясын қайта құруға, сондай-ақ қызмет көрсетілмейтін
автоматтандырылған байланыс тораптарының құрылысына бағытталған.
Өндірістің ағымдағы деңгейін қолдауға негізгі күрделі қажаттар Өзен-Атырау-
Самара мұнай құбырында құбыр ауыстыруға, ВНС–5 Астрахань-Маңғышлақ су
ағызғысын қайта құруға, Туймазы-Омск-Новосибирск–2 мұнай құбырын күрделі
жөндеуге, Павлодар мұнай айдау бас станциясында және Шымкент қабылдау-
табыстау орнында мұнай мөлшері мен сапасының көрсеткіштерін өлшеу жүйесін
жетілдіруге, Қаламқас-Қаражанбас-Ақтау мұнай құбырын қайта құруға
бағытталған. Бұл жұмыстар қолданыстағы мұнай құбыр жүйесінің техникалық
жағдайын қолдауға және жақсартуға, бос тұру, апат және жоспардан тыс жөндеу
жұмыстарының пайда болу тәуекелін барынша азайтуға бағытталады, сондай-ақ
көрсетілетін қызмет сапасының сенімділігін арттырып, жақсартуға септігін
тигізеді.
Каспий құбыр консорциумы
ҚМГ ҰК қазақстандық мұнай экспорттық жеткізілімдерінің басым бағыттарының
бірі болып табылатын Каспий Құбыр Консорциумы (бұдан әрі – КҚК) жобасында
20,75 %-ға ие. Жалпы ұзындығы 1 510 км (соның ішінде 452 км – қазақстандық
учаске) КҚК мұнай құбыры қазақстандық Теңіз мұнай кен орны мен Қара
теңіздегі Южная Озереевка мұнай терминалын біріктіреді (Новороссийск
портының маңында).
2017 жылы КҚК құбырымен 55,1 млн тонна мұнай тасымалданған, соның ішінде
49,6 млн тонна- қазақстандық мұнай.
2017 жылдың мұнайкөлік инфрақұрылымы саласындағы маңызды оқиғаларының бірі
қазақстандық учаскедегі өткізу қабілетін жылына 53,7 млн тоннаға дейін
кеңейту болды. Бұл қазақстандық мұнай өндірісінің ұлғайып келе жатқан
көлемдерін дүниежүзілік нарықтарға экспорттауды қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді.
Мұнайды теңіз арқылы тасымалдау
Мұнайды теңіз арқылы тасымалдаудың қолданыстағы негізгі бағыттары Каспий,
Қара және Жерорта теңіздерінің акваторияларында орналасады.
2017 жылдың соңына қарай КМТФ өндірістік активтерінде дедвейті 12 000 –
13 000 тонна 6 мұнай құю танкері Каспий теңізінде және Aframax типті 2
мұнай құю танкері Қара теңізде болды.
2017 жылы мұнайды теңіз арқылы тасымалдау көлемінің 2 %-ға (130 мың тонна)
аздап төмендеуі, сондай-ақ Махачкала-Баку, Турмебаши-БакуМахачкала бағыты
бойынша танкерлерді қайта бағдарлау орын алған.
Сонымен қатар, 2018 жылы мұнайды теңіз арқылы тасымалдау көлемінің
2017 жылмен салыстырғанда 5 %-ға (320 мың тонна) азаюы күтіледі, бұл Ақтау-
Баку, Махачкала-Баку бағыты бойынша кепілдендірілген көлемдер мен
келісімшарттардың болмауымен түсіндіріледі.
МҰНАЙДЫ ТЕҢІЗ АРҚЫЛЫ ТАСЫМАЛДАУ
Күрделі жобаларға шолу
Теңізшевройл ЖШС-ін келешекте кеңейту жобасына арналған 3 буксирдің
құрылысы жобасы
Жоба ТШО келешекте кеңейту жобасы мен сағалық қысымды басқару жобасына
арналған теңіз көлік жүйесін құру аясында жүзеге асырылады. Буксирлер
кемелердің Жүк тасымалдау бағытының кеме қатынасы каналынан өтуін
қамтамасыз етеді.
КМТФ Прорва порты аймағында Жүк тасымалдау бағытының кеме қатынасы
каналынан өту және модульдерді тасымалдау бойынша ТШО ККЖ-дағы негізгі
мердігерлердің бірі болып табылады.
2017 жылдың шілде айында ККЖ аясында КМТФ Damen жетекші кеме верьфімен үш
буксир құрылысына келісімшартқа қол қойды.
КМТФ 2017 жылдың қыркүйек айында мерзімінен бұрын жасалған екі Ембі және
Талас буксирлерін қабылдап алды. Үшінші Ырғыз буксирінің құрылысы
2018 жылдың бірінші жартысында аяқталады.
ТШО келешекте кеңейту жобасына арналған Каспий класына жататын (MCV) 3
баржаның құрылысы жобасы
Жоба ПБР-ПУУД арналған теңіз көлік жүйесін құру аясында жүзеге асырылады,
өзі жүретін баржалар ҚР-да өндірілген барлық технологиялық модельдердің
тасымалдануын қамтамасыз етеді.
2016 жылдың шілде айында КМТФ Vard жетекші кеме верьфімен үш өзі жүретін
баржалардың құрылысына келісімшартқа қол қойды.
КМТФ 2017 жылдың тамыз айында Барыс және Бүркіт баржаларын қабылдап
алды, Сұңқар атты үшінші баржаның құрылысының аяқталуы 2018 жылдың қаңтар
айында күтіледі.
Флоттың алты кемемен толықтырылуы КМТФ-на теңіз мұнайгаз операцияларын
қолдау нарығындағы өз орнын нығайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл
кемелер Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы болашақ кен орындарын
жайғастыруда қажет болады.
МҰНАЙ ТАСЫМАЛДАУ БОЙЫНША КҮРДЕЛІ ШЫҒЫНДАР, МЛРД ТЕҢГЕ
•
1.3 Мұнайдың пайдасы
Мұнай дүние жүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор
үлеске ие: оның адамзат пайдаланатын қуат көздері ішінде 48% алады.
Болашақта бұл көрсеткіш мұнай өндірудің қиындай беруінен, және атом және
басқа қуат көздерін пайдалануының өсуінен кеми береді.
Химия мен мұнай-химия өнеркәсіптерінің қарқынды дамуына байланысты мұнайға
деген сұраныс жанар-жағар майлар үшін ғана емес, синтетикалық
каучук, синтетикалық талшықтар, пластмасс, жуу
құралдарын, пластификатор, бояғышта р т.б. (әлемдік өндірістің 8%-нан
астамы) өндіру шикізат көздері үшін өсуде. Осыларды шығаруға бастапқы
заттар ретінде көп қолданылатындар: парафиндік көміртектер
– метан, этан, пропан, бутан, пента н, гексан, және жоғарымолекулярлықтар
(10-20 атомды молекулалы көміртектер), циклогексан; ароматты көміртектер
– этилен, пропилен, бутадиен; ацети лен.
АҚШ Қуат Ақпарат басқармасының (EIA) есебі бойынша 2011 жылы әлем күн сайын
87.421 миллион баррель тұтынған.
Осы елде мұнай өндіру шыңын асып кеткен.Канада мұнай өндіру көлемі
төмендегенімен оның жалпы мұнай өндіру көлемі құмды мұнай өндірудің
есебінен өсуде. Егер құмды мұнайды өосөанда Канада Сауд Арабиясынан кейінгі
мұнай қорынан екінші орын алар еді.Тринидат және Тобаго has the worlds
third largest pitch lake situated La Brea south Trinidad.Ирак 1998 жылдан
мүшелікте болғанымен оның мәліметтері әлі жоқ 2013 жылы АҚШ орташа алғанда
күніне 11.4 миллион баррель өндіріп гидрокарбон өндіруші әлемдегі екінші
елге айналды сонымен бірге 2020 жылға дейін Сауд Арабиясын басып озады деп
күтілуде.
1.4 Мұнай-газ кендері
Мұнай-газ кендері – бірыңғай құрылымдық элементтермен сипатталатын жеке
алаң қойнауында орналасқан мұнай мен газ иірімдері шоғырларының жиынтығы.
Мұнай-газ кендері мұнай немесе газ түрінде және аралас мұнайлы-газды, газды-
мұнайлы кендер түрінде ұшырасады.
Оқшауланған жеке кендер өте сирек, көбінесе топталған иірімдердің жиынтығы
түрінде жатады. Қазақстанның мұнай-газ кендері геологиялық құрылысы мен
геотектоникалық дамуы әр түрлі болатын үш мұнайлы-газды аймақта орналасқан.
Ең көне мұнайлы-газды аймақтың кендері Солтүстік Каспий синеклизасымен
байланысты. Мұнда өндіруге тұрарлық мұнай мен газ жүздеген м-ден 5000 м-ге
дейінгі тереңдікте жатқан жоғарғы палеозойдан төменгі борға дейінгі
шөгінділерде орналасқан.
Эпигерциндік платформа құрамына кіретін Маңғыстау мұнайлы-газды облысының
қабатты кендері — 300 метрден 3000 метрге дейін тереңдіктегі құнарлы
горизонттар төменгі бордан төменгі юраға дейінгі шөгінділерде орналасқан.
Үшінші мұнайлы-газды аймақ герцин және каледон қатпарлы құрылымдарының
арасынан орын алған Шу – Сарысу синеклизасында. Мұнда жанғыш және азот-
гелий газдарының қоры шағын кендері ашылған.
1.5 Мұнай өнімдері
Мұнай өнімдері – көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай мен
мұнай газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын,
майлар, битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты
негізгі топтарға бөлінеді. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті
газдар мен бензин, лигроин, керосин, дизел ь отыны, мазут, т.б. жатады.
Мұнайға серік газдар пайда болуы жөнінен табиғи газдарға жатады. Олардың
бұлай ерекше аталуы мұнай кенімен бірге кездесуіне байланысты – олар
мұнайда еріген күйде болады немесе мұнай кенінің үстін "бүркеп" жатады.
Мұнай жоғары көтерілгенде, қысым кенет төмендейді, газдар сұйық мұнайдан
бөлініп шығады. Ертерек кезде мұнайға серік газдар пайдаланылмайтын, мұнай
өндіретін жерде оны жағып жіберетін. Қазір ондай газдарды жинап алады,
өйткені олар, табиғи газ сияқты жақсы отын және бағалы химиялық шикізат
болып табылады. Құрамында метанмен бірге басқа да көмірсутектер: этан,
пропан, бутан, пентанның едәуір мөлшері болғандықтан, серік газды пайдалану
мүмкіндігі табиғи газға қарағанда тіпті едәуір кең. Сондықтан табиғи газға
қарағанда химиялық өңдеу жолымен серік газдан заттарды көп мөлшерде алуға
болады. Серік газдарды тиімді пайдалану үшін оларды құрамдары жақын
қоспаларға бөледі. Пентан, гексан және басқа көмірсутектердің қалыпты
жағдайда сұйық күйде болатын қоспалары газды бензин түзеді(олар мұнайдан
ішінара газбен бірге ұшып шығады). Одан кейін пропан мен бутанның қоспасы
бөлінеді. Газды бензин мен пропанбутан қоспасын бөліп алғаннан кейін құрғақ
газ қалады, оның басым көпшілігі метан мен этан қоспасынан құралады. Газды
бензин құрамында өте ұшқыш сұйық көмірсутектер бар, сондықтан оны
двигательдерді от алдырған кезде тез тұтандыру үшін бензинге қосады. Пропан
мен бутан сұйылтылған газ түрінде, жанармай ретінде тұрмыста пайдаланылады.
Құрамы жөнінде табиғи газға ұқсас құрғақ газ ацетилен, сутегі және басқа да
заттар алу үшін, сол сияқты отын ретінде пайдаланылады. Мұнайға серік
газдар химиялық өңдеуге арналған және жеке көмірсутектер – этан, пропан, н-
бутан, т.б. бөлініп алынады. Ал олардын қанықпаған көмірсутектер алады.
Мұнай – молекулалық массалары әр түрлі, қайнау температуралары да бірдей
емес көмірсутектердің қоспасы болғандықтан, айдау арқылы оны жеке
фракцияларға(дистиляттарға бөледі, мұнайдың құрамында С5 – Сn
көмірсутектері бар және 40-200°С аралығында қайнайтын бензин құрамында С8-
С14 көмірсутектері болатын 150-200°С аралығында қайнайтын лигроин,
құрамында С12-С18 көмірсутектері болатын және 180-300°С аралығында
қайнайтын керосин алады, бұлардан кейін газойль алынады. Бұның бәрі – ашық
түсті мұнай өнімдері. Бензин ұшақ пен көліктердің поршенді двигательдері
үшін жанармай ретінде қолданылады. Сол сияқты бензин майды, каучукты
еріткіш ретінде, матаны тазартуға, т.б. қолданылады. Лигроин трактор үшін
жанармай болады. Керосин – трактор, реактивті ұшақтар
мен зымырандардың жанармайы.
Ал газойльден дизель жанармайы өндіріледі. Мұнайдан ашық түсті өнімдерді
бөліп алғаннан кейін қара түсті тұтқыр да қоймалжың сұйықтық қалады, ол –
мазут. Қосымша айдау арқылы мазуттан автотрактор майы, авиация майы, дизель
майы, т.б. жағармайлар алады. Мазутты өңдеп жағрмай алумен қатар оны
химиялық әдіспен өңдеу арқылы бензинге айналдыруға болады, бу қазаны
қондырғыларында сұйық отын ретінде пайдаланылады. Мұнайдың кейбір
сорттарынан қатты көмірсутектер қоспасы – парафиндер алынады; Қатты және
сұйық көмірсутектерді араластырып вазелин алады. Табиғи газ – жер
қойнауында анаэробты органикалық заттарндың ыдырауынан пайда болған газдар
қоспасы.
Майлар – мұнайдың қалдық фракциялары мен ауыр дистилляттарын арнайы
тазартудан алынады. Ауыр
көмірсутектерге парафиндер, церезин дер, озокериттер және олардың майлармен
қоспасы жатады. Битумдер – гудронды ауамен тотықтыру арқылы немесе гудронды
тереңдетіп айдау арқылы алынған май фракцияларынан кейін қалатын жартылай
қатты және сұйық күйдегі өнімдер.
Әр түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы, күйе, мұнай пиролизінің әр алуан
өнімдері (бензол, толуол, ксилол,
т.б.), асидолдар, деэмульгаторлар, хлорпарафиндер, т.б. жатады. Мұнай
өнімдерінің сапасы физикалық және химиялық қасиеттеріне байланысты
бағаланады.
Көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай және мұнай
газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын, майлар,
битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты негізгі
топтар. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті газдар мен бензин,
лигроин, керосин, дизель отыны, мазут, т.б. жатады. Майлар – мұнайдың
қалдық фракциялары мен ауыр дистилляттарын арнайы тазартудан алынған өнім.
Майлар қолдану мақсатына қарай майлағыш (мотор, дизельдік, индустриалды,
т.б.) және майлағыш емес (электоризоляциялық, технологиялық, медициналық,
т.б.) болып бөлінеді. Ауыр көмірсутектерге парафиндер, церезиндер,
озокериттер және олардың майлармен қоспасы жатады. Битумдер – гудронды
ауамен тотықтыру арқылы немесе гудронды тереңдетіп айдау арқылы алынған май
фракцияларынан кейін қалатын жартылай қатты және сұйық күйдегі өнімдер. Әр
түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы, күйе, мұнай пиролизінің әр алуан
өнімдері (бензол, толуол, ксилол, т.б.), асидолдар, деэмульгаторлар,
хлорпарафиндер, т.б. жатадыкоррозиялық қасиетін, майлардың жуғыш
қасиеттерін, кокстелінуін анықтау жатады.
Мұнай (түрікше neft — мұнай) – Жердің шөгінді қабатында таралған, жанғыш
майлы сұйықтық; маңызды пайдалы қазынды. Мұнай 1,2-2 км-ден астам
тереңдікте газ тәрізді көмірсутектермен бірге түзіледі. Түсі ашық-қоңырдан
қою қоңырға, қараға дейін өзгереді.
Мұнай – көмірсутектердің күрделі (негізінен парафинді және нафтенді, аз
дәрежеде – ароматты) қоспасы. Әр түрлі кен орындарындағы мұнайдың
көмірсутектік құрамы түрліше өзгеріп отырады. Негізгі қоспалары: нафтен
қышқылдары, асфальтты-шайырлы заттар, меркаптандар, моно- және
дисульфидтер, тиофендер және тиофандар, күкіртсутек, пиридин және пиперидин
гомологтары, т.б. Өнеркәсіптік зерттеулуерде негізінен мұнайдың тығыздығын,
оның фракциялық құрамын, тұтқырлығын, құрамындағы күкірт, шайыр, асфальтен,
парафиндердің мөлшерін және олардың балқу температураларын анықтайды.
Құрамындағы күкіртке байланысты аз күкіртті (0,5%-ға дейін), күкіртті (0,5-
2%) және жоғары күкіртті (2% жоғары) болып бөлінеді. Әдетте мұнай
құрамындағы азот пен оттек 10%-дан аспайды, тек кейбір жағдайларда 1,8 және
1,2 %-ға азаяды. Мұнайда 20-дан астам әр түрлі элемент (V, Ni, Ca, Mg, Fe,
Al, Si, Na, т.б.) бар. Мұнайдың негізгі пайда болу көзі – құрамындағы
сутектің мөлшері жоғары болатын планктон, сапропельді органикалық зат және
өсімдік қалдықтарынан түзілетін гумусты зат. Мезокатагенез белдемінде көп
мөлшерде мұнай көмірсутектері түзіледі, олар бензин және керосин
фракцияларын беріп, микромұнайдың қозғалғыштығын жоғарылатады. Мұнай түзуші
жыныстардың сорбциялық сыйымдылығы азайып, олардың ішкі қысымы жоғарылайды,
саз балшықтар дегидраттануға ұшырауы кезінде су бөлінеді. Мұнайдың жақын
коллекторларға орын ауыстыруы күшейеді. Мұнай кеуектер, жарықшақтар және
бос кеңістіктер бойымен табиғи резервуардың көтерілген телімдеріне қарай
қозғалады. Онда ұзақ уақыт өтімділігі әлсіз жыныстар астында сақталып,
жиналып иірімдер түзеді.
Керосин (ағыл. kerosene, грек. keros-балауыз) 200-300 °С температура
аралығында қайнайтын мұнай фракциясы. Керосин мөлдір немесе сарғыш көкшіл
сұйық. Қандай мақсатқа пайдаланылуына байланысты фракциялық құрамы мен
қасиеті әр түрлі керосин шығарылады. Керосиннің жеңіл және ауыр сорты
өндіріледі. Тығыздығы 840 кгм3, тұтану температурасы 40 °С жеңіл керосин,
тығыздығы 860 кгм3, тұтану температурасы 90 °С ауыр керосин. Керосин
мұнайды тікелей айдау немесе мұнай өнімдерін крекинглеу арқылы алынады.
Керосин тұрмыс қажеттілігінде жарық, реактивтік авиацияда, трактор
двигательдеріне жанар май ретінде пайдаланылады. Бұлардың әрқайсысына әр
түрлі талап қойылған. Мысалы, жеңіл және ауыр керосин метан көмірсутектері
көп мұнайдан өндіреді. Авиациялық керосин құрамында ароматты
көмірсутектердің мөлшері 20-25 % — тең, қанбаған көмірсутектер 2,4 % — дан
аспауы керек. Трактор жанар майының сапасы оның фракциялық құрамына және
октан санына байланысты.
Зерттеу объектілері ретінде Өзен кен орнының қамба мұнайы және мұнай өнімі
ретінде керосин алынды. Алынған мұнай өнімдері бір-бірінен құрамы және
қасиеттері жағынан ерекшеленеді.
Негізгі бөлім
2.1 Мұнай ұғымы
Жердің шөгінді қабатында таралған, жанғыш майлы сұйықтық; маңызды пайдалы
қазынды. Мұнай 1.2-2,0 км-ден астам тереңдікте газ тәрізді көмірсутектермен
бірге түзіледі. Түсі ашық-қоңырдан қою қоңырға, қараға дейін өзгереді,
тығыздығы 0,65-1.05 граммсм3 аралығында. Мұнай жеңіл (тығыздығы 0.83гсм3-
ке дейін), орташа(0,831-0,860 гсм3), ауыр (0,860гсм3-тен жоғары) болып
бөлінеді. 28С градустан жоғары температурада қайнайды, қату температурасы
26-дан-60'С-қа дейін, меншікті жылу сыйымдылығы 1,7-2,1 кДж(кг*К),
меншікті жану жылуы 43,7-46,2 МДжкг, диэл.өтімділігі2-2,5; Электр
өткізгіштігі 2*10*10(дәрежесі)-0,3*10*-18(дәреже сі) Ом-1*см-1(дәрежесі),
тұтану температурасы 35-120*С, органикалық еріткіштерде ериді, суда
ерімейді. Мұнай-көмірсутектердің күрделі (негізінен парафинді және
нафтенді, аз дәрежеде-ароматты) қоспасы. Әр түрлі кен орындарында мұнайдың
көмірсутектік құрамы түрліше өзгеріп отырады. Негізгі қоспалары (4-
5%):нафтен қышқылдары, асфальтты-шайырлы заттар, меркаптандар, моно-және
дисульфидтер, тиофендер және тиофандар, күкіртсутек, пиридин және пиперидин
гомоглогтар, т.б. Элементтік құрамы: С 82,5-87%; H 11.5-14.5%; O 0.05-
0.35%; S 0.001-5.5%; N 0.02-1.5%. Өнеркәсіптік зерттеулерде негізінен
мұнайдың тығыздылығын, оның фракциялы құрамын, тұтқырлығын, құрамындағы
күкірт, шайыр асфальтен, парафиндердің мөлшерін және олардың балқу
температураларын анықтайды. Құрамындағы күкіртке байланысты аз күкіртті ,
күкіртті, жоғары күкіртті болып үш топқа бөлінеді. Әдетте мұнай құрамындағы
азот пен оттек 10%-дан аспайды, тек кейбір жағдайларда 1,8 және 1,2%-ға
азаяды. Мұнайдың негізгі пайда болу көзі – құрамындағы сутектің мөлшері
жоғары болатын планктон, сапропельді органикалық зат және өсімдік
қалдықтарынан түзілетін гумосты зат. Мұнайда 20-дан астам әр түрлі элемент
(V, Ni, Ca, Mg, Fe, Al, Si, Na, т.б) бар. Мұнай түзуші жыныстар – саз
балшықтар, олар мезокатагенез белдемесіне жеткенде мұнай түзілетін басты
фактор – органикалық заттар 50*С-тан жоғары температурада ұзақ уақыт
қызады. Бұл белдемнің жоғ арғы шекарасы 1,3-1,7-ден 2,7-3 км-ге дейін
тереңдікте жатады. Төмен шекарасы -3,5-5 км. Мезокатагенез белдемінде көп
мөлшерде мұнай көмірсутектері түзіледі, олар бензин және керосин
фракцияларын беріп, микромұнайдың қозғалғыштығын жоғарылатады.
2.2 Автомобиль бензиндері
Автобензиндердің жоғары октанды компоненттерін алатын негізгі
процесстер: мұнайды алғашқы өңдеу қондырғысынан алынған фракциялардың
каталитикалық риформингі мен мұнайдың ауыр фракцияларының (вакуумдық
газойль) калитикалық крекингі. 1992 жылдан бастап кәсіпорын этилденбеген
бензиндерді шығаруға көшті.
ПМХЗ АҚ шығаратын бензиндер экологиялық қасиеттерімен ерекшеленеді және
Қазақстанның көптеген аймақтарындағы тұтынушыларға жеткізіледі.
Бензиндер іштен оталатын (ұшқынан) поршенді қозғалтқыштарда қолдану үшін
арналған. Автобензиндер сапа жағынан физика-химиялық және пайдаланудағы
өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады,
• детонациялық тұрақтылық (октанды сан),
• индукциялық кезең,
• күкірт құрамы, қорғасынның топталуы
• қаныққан бу қысымы.
Детонациялық тұрақтылық - автомобиль бензиндерінің сығылған кезде өздігінен
тұтануға қарсы тұра алатын төзімділігін сипаттайтын көрсеткіш. Отынның
жоғары детонациялық тұрақтылығы, қозғалтқышты іске қосқанда барлық
режимінде қалыпты оталуын қамтамасыз етеді. Автобензиндердің детонациялық
тұрақтылығының көрсеткіші - октандық саны, ол н-гептан қоспасының
құрамындағы изооктанды көрсетеді, оның детонациялық тұрақтылығы стандарттық
жағдайда сыналатын отынға баламалы. Октандық сан екі әдіспен анықталады:
моторлы (МӘ) және зерттеу (ЗӘ), олардың бір-бірінен айырмашылығы
сынақтардың жүргізілуінде. МӘ алынған октанды саны, отынның детонациялық
тұрақтылығын автомобилді жоғары жылдамдықта пайдалану режимі кезінде
сипаттайды, ал ЗӘ бензиннің қалалық жағдайдағы жартылай жұмсалған қуатын
сипаттайды.
Тауар бензиндерінің химиялық тұрақтылығын индукциялық кезең сипаттайды, ол
-сынақтың басынан тотығу процессіне дейінгі уақыт. Индукциялық кезең жоғары
болған сайын, соғұрлым ұзақ мерзім сақтағанда бензиннің тотығуға
төзімділігі жоғары. Индукциялық кезеңі 900 мин. кем сипатталмайтын
бензиндер, гарантиялық сақтау мерзімі ішінде өз қасиетін сақтай алады (5
жыл). Автобензиндер химиялық бейтарап болуы шарт және коррозияға ұшырамауы
тиіс. Бензиндердің коррозиялық белсенділігі мен өнімдерінің жануы, жалпы
және меркаптан күкірті, құрамында суда еритін қышқыл мен сілті, судың бар
болуына байланысты.
Бензиндердің экологиялық көрсеткіштерінің ішіндегі маңыздысы - олардың
құрамындағы қорғасынның қосындысы. ПМХЗ АҚ толығымен этил сұйықтарын
қолданудан бас тартты. Автобензиндердің құрамында улы қорғасын қосылыстары
кездеспейді.
Қаныққан булардың қысымы мен фракциялық құрамы – бензиндердің іске қосу
қасиеттерін, будың жиналып кептеліп қалуына бейімділігін, физикалық
тұрақтылығын анықтайды. Қаныққан булардың қысымы төмендегенде бензиндердің
іске қосу қасиеттері де нашарлайды. Бензин буларының 34 кПа қысымында
шоғырлануының соншалықты аз болғанынан, қозғағышты іске қосу мүмкін емес.
ПМХЗ АҚ АҚ СТ 39334881-001-2006 маркасы АИ-80Н, АИ-92Н, АИ-95Н, АИ-98Н
боялмаған автобензиндерді өндіреді.
Дизель отыны
Дизел отыны негізінен - күкірт, азот, оттек құрамды, металлорганикалық
қосылыстарын азайту мақсатында сумен тазалау процесстерінен өткен, мұнайды
алғаш өңдейтін қондырғыдан алынған тура айдалатын компоненттерді араластыру
жолымен өндіріледі. Дизел отынының жазғы және қысқы маркаларымен
пайдаланғанда қозғағыштың қалыпты жұмысы қамтамасыз етіледі, отынның шығыны
қысқарады. ПМХЗ АҚ-ы төмен температурада қататын, техниканы қатты аязда
пайдаланғанда төзімді дизел отынын шығаруды игерді.
Сығылған кезде оталатын қозғағышта және кейбір газотурбиндық қозғағыштарда
пайдаланады. Дизел қозғағыштарында сығудың деңгейі жоғары, соның салдарынан
отынның меншікті шығыны карбюратор қозғағыштарына қарағанда 25-30% төмен.
Дизел отынының сапасының негізгі көрсеткіштері:
• өзінше тұтанғыштық (цетан саны),
• фракциялық құрамы,
• тығыздығы мен тұтқырлығы,
• тұтану температурасы.
• төмен температурадағы қасиеті.
Цетан саны – дизел отынының өзінше тұтанғыштығының негізгі көрсеткіші. Ол,
қозғағышты іске қосу, жұмыс процессінің қатаңдығын (қысымның өсу
жылдамдығы), отынның шығыны мен пайдаланылған газдың түтінін анықтайды.
Отынның цетан саны неғұрлым жоғары болса, соғұрлым қысымның өсу жылдамдығы
төмен, жану камерасында оның алдын ала тотығу процесстері тез өтеді және
қоспа тұтанып қозғағыш тез іске қосылады.
Фракциялық құрамы – отынның жану процессіне ықпалын тигізетін көрсеткіш.
Жеңіл фракциялық құрамды отынның жануына ауа аз мөлшерде жұмсалады, соның
нәтижесінде уақыт үнемделіп қоспаның түзілу процесстері толық өтеді.
Тұтқырлық пен тығыздық булану процессі мен дизелде қоспаның түзілуін
анықтайды. Олардан отындық факелдің пішіні мен құрылымы, пайда болатын
тамшылардың көлемі, олардың жану камерасына өту қашықтығына байланысты.
Төмен тұтқырлық пен тығыздық отынның бірқалыпты жайылуын қамтамасыз етеді;
осының әсерінен тамшылардың көлемі ұлғайып, олар толық жанып кетпейді,
нәтижесінде отынның меншікті шығыны ұлғаяды, пайдаланылған газдың түтіні
өседі. Тұтқырлық плунжерлердің тозуына байланысты.
Тұтану температурасы отынның өрт қаупін анықтайды. 305-82 МСТ-қа сәйкес,
40○С-тұтану температурасымен дизелдерді жалпы қолдануға арналған, 62○С-
тепловоз бен кеме дизелдеріне арналған отын өндіру қарастырылады.
Төмен температурадағы ерекшеліктер - лайлану, қату температурасы
көрсеткіштерімен сипатталады. Дизел отындардың көпшілігі үшін, олардың
арасындағы айырмашылық 5-7○С.
Тоңазуы төменгі температурада қолданылатын дизел отындарын өндіргенде
фильтрлеудің шектес темпратурасы немесе күңгірттену температурасы
көрсеткіштері бақыланады.
ПМХЗ АҚ 305-82 МСТ-қа сәйкес дизел отынының келесі маркаларын өндіреді.
• Л-0,2-40;
• Л-0,2-62.
АҚ СТ 39334881- 003-2006 сәйкес:
• ПЗ-0,2 минус 30;
• ПЗ-0,2 минус 25;
• ПЗ-0,05 минус 30;
• ПЗ-0,05 минус 25;
• Л-0,2-40;
• Л-0,2-62;
• Л-0,05-40;
• Л-0,05-62.
2.3 Мұнай өндіру әдістері
Мұнай Өндіруді Қарқындыландыру Әдістері - мұнай өндірудің өсімділігін
арттыру мақсатында жүргізілетін шаралар. Бұлар төмендегі іс-қарекеттер
нәтижесінде жүзеге асады: а) Мұнайды динамикалық тұрғыдан ығыстырып шығару
("поршендік әсер" жасақтау); ә) қойнауқаттық флюидтің физикалық-
химиялық қасиеттеріне әсер ету; б) койнауқаттың физикалық қасиеттеріне әсер
ету. Мұнайды ығыстырып шығару қойнаукдтқа су айдау (қойнауқатты сумен
тоғыту) арқылы жүзеге асырылады ("Мұнайлы қойнауқатты сумен тоғыту"
мақаласын қараңыз). Мұнайды ығыстырып шығару кейде қойнауқатқа газ айдау
арқылы да жүзеге асырылады (табиғи газды немесе ауаны). Қойнаукттың
өтімділігі жоғары болған жағдайда және оның еңістену бұрышы 10°-тан жоғары
болғанда газ қойнауқаттың көтерілген бөлігіне айдалса, жынауыштың
өтімділігі нашар және еңістену бұрышы 10°-тан төмен болған жағдайда газ
қойнауқаттың бүкіл ауданына айдалатын болады. бұл әрекеттер нәтижесінде
Мұнай өндіру көрсеткіші 5-25 % аралығында артады. Қойнауқаттық жағдайдағы
Мұнайға әсер ету оның түтқырлығы мен беткейлік тартылысын азайтуға, фазалық
өтімділігін өсіруге бағытталады.
Бұл үшін қойнауқатқа беткейлік белсенділігі күшті заттар, яғни карбондалған
су немесе көмірқышқыл, жоғары қысымдағы құрғақ және метанды газ, қоңды және
сүйытылған газ (бұл Мұнайдың газ әсерінен еруін қамтамасыз
етеді), мицеллярлық ерітінділер (Мұнайлық сульфонат, полимерлер),
органикалық еріткіштер (ауыр спирттер, газды бензин) т.б. айдалады. бұл
әрекеттер нәтижесінде Мұнай өндіру көрсеткіші 50-70 %-ға дейін өседі.
Қойнауқатқа бу және ыстық су айдау Мұнай өнімділігін 15-25 %-ға арттырады.
Сол сияқты, қойнауқат өңірінде жану көздерін қалыптастыру әдісі де
қолданылады, мұның нәтижесінде, пайда болған газдың, будың т.б. көлемі күрт
өсуге байланысты, Мұнайды ығыстырып шығару мұмкіндігі тіпті 75-90 %-ға
шейін өсуі ықтимал. Қойнауқаттық судың физикалық-химиялық қасиеттеріне әр
түрлі қоюлатқыштармен (сүйықшыны, шайырлар, полиакриамидтер т.б.), сулы-
газды қоспалармен және көбіктермен әсер ету Мұнайдың сумен ығыстырылып
шығарылу процесін түрақтандырады және Мұнаймен ілесе өндірілетін су
мөлшерінің азаюын қамтамасыз етеді (судың фазалық өтімділігі азаюына
байланысты). мұның нәтижесінде Мұнай өнімділігі 20 %-дай, тіпті одан да
көбірек өсеіін болады. Қойнауқаттардың физикалықпараметрлерін сапаландыру
шаралары оларға карбондалған суды, көмірқышқылды, сілтілерді, күкірт
қышқылын айдау нәтижесінде немесе күшті-күшті жерастылықжарылыстарды
үйымдастыру арқылы жүзеге асады. Соңғы жағдайда қойнауқат болмысында жаңа
жарықтар пайда болады немесе ескі жарықгар мен жарықшақтар кеңейе түседі.
Мұнай өндіру өнімділігін арттырудың бактериялық әдістері бар.
Мұнайды ығыстырып шығару кейде қойнауқатқа газ айдау арқылы да жүзеге
асырылады (табиғи газды немесе ауаны). Қойнаукттың өтімділігі жоғары болған
жағдайда және оның еңістену бұрышы 10°-тан жоғары болғанда газ қойнауқаттың
көтерілген бөлігіне айдалса, жынауыштың өтімділігі нашар және еңістену
бұрышы 10°-тан төмен болған жағдайда газ қойнауқаттың бүкіл ауданына
айдалатын болады. бұл әрекеттер нәтижесінде Мұнай өндіру көрсеткіші 5-25 %
аралығында артады. Қойнауқаттық жағдайдағы Мұнайға әсер ету оның түтқырлығы
мен беткейлік тартылысын азайтуға, фазалық өтімділігін өсіруге бағытталады.
Бұл үшін қойнауқатқа беткейлік белсенділігі күшті заттар, яғни карбондалған
су немесе көмірқышқыл, жоғары қысымдағы құрғақ және метанды газ, қоңды және
сүйытылған газ (бұл Мұнайдың газ әсерінен еруін қамтамасыз
етеді), мицеллярлық ерітінділер (Мұнайлық сульфонат, полимерлер),
органикалық еріткіштер (ауыр спирттер, газды бензин) т.б. айдалады. бұл
әрекеттер нәтижесінде Мұнай өндіру көрсеткіші 50-70 %-ға дейін өседі.
Қойнауқатқа бу және ыстық су айдау Мұнай өнімділігін 15-25 %-ға арттырады.
Сол сияқты, қойнауқат өңірінде жану көздерін қалыптастыру әдісі де
қолданылады, мұның нәтижесінде, пайда болған газдың, будың т.б. көлемі күрт
өсуге байланысты, Мұнайды ығыстырып шығару мұмкіндігі тіпті 75-90 %-ға
шейін өсуі ықтимал. Қойнауқаттық судың физикалық-химиялық қасиеттеріне әр
түрлі қоюлатқыштармен (сүйықшыны, шайырлар, полиакриамидтер т.б.), сулы-
газды қоспалармен және көбіктермен әсер ету Мұнайдың сумен ығыстырылып
шығарылу процесін түрақтандырады және Мұнаймен ілесе өндірілетін су
мөлшерінің азаюын қамтамасыз етеді (судың фазалық өтімділігі азаюына
байланысты). мұның нәтижесінде Мұнай өнімділігі 20 %-дай, тіпті одан да
көбірек өсеіін болады. Қойнауқаттардың физикалықпараметрлерін сапаландыру
шаралары оларға карбондалған суды, көмірқышқылды, сілтілерді, күкірт
қышқылын айдау нәтижесінде немесе күшті-күшті жерастылықжарылыстарды
үйымдастыру арқылы жүзеге асады.
Арнайы бөлім
3.1 Мұнайдың түрлері
Мұнай құнына геосаяси оқиғалар әсер етеді. Араб-Израиль соғысы 1973 жылы
алғашқы мұнай дағдарысын тудырды. Мұнай дағдарысы – бұл ұлттың еңбек
өнімділігінің айтарлықтай төмендеуіне алып келетін, мұнай бағасының өсуі.
Араб мұнай эмбаргосының салдары дереу сезілді. 1973 жылдың басынан 1974
жылдың басына дейін мұнай баррелінің бағасы екі еседен артық өсті.
Американдықтар жанармайды қалыпқа келтіруге мәжбүр болды, ал тұтынушылар
жанар-жағар май құю станцияларына кезекке тұрғызылып, бағаны төмендету үшін
талаптар қойды. Араб мұнайы эмбаргосы араб мемлекеттерін көміртегі
экономикасынан көмірқышқыл газының шығарындыларына негізделген экономикаға
көшу туралы мәселені байыпты қарауға итермеледі. Осы қауіптерге және
кейінгі мұнай дағдарыстарына қарамастан, әлем әлі де өз энергиясының 80%-
дан астамын отынның қазба түрлерінен алады. Тарихи тұрғыдан алғанда, мұнай
бағасы геосаяси оқиғалар мұнай жеткізіліміне қауіп төндірген немесе нұқсан
келтірген кезде өзінің шыңына жетті. Үрейленетін мамандар БАҚ-та қайғылы
болжам жасады, бұл 1973 жылдың бірінші мұнай дағдарысы уақытынан бастап
мұнай бағасы шектеусіз өседі. Бұл болжамдарда мұнай мен отынның басқа да
қазба түрлеріне бағаны тежейтін нарықтық факторлар ескерілмейді. Көптеген
сарапшылар бізде мұнай таусылып қалады деп санайды, себебі дәстүрлі мұнай
мен газдың үлкен көлемі бар жаңа кен орындарын ашу қиынға соғады.
Геологиялық барлау жұмыстарының басым бөлігі Сібірдегі арктикалық жағдайлар
мен Батыс Африкаға жақын жердегі терең су аудандары сияқты мейлінше
қонақжай климаттық жағдайларда шоғырланған. Бірақ біз мұнайдың үлкен көлемі
қайда қалатынын біліп отырмыз: ашылған және игеріліп жатқан коллекторларда.
Қазіргі игеру әдістері белгілі кен орындарында мұнайдың шамамен үшінші
бөлігін өндіруге мүмкіндік берді. Бұл олардың үштен екісі бастапқыда
табылған жерде қалады дегенді білдіреді.
Мұнай алудың тиімділігі шығындарға байланысты. Компаниялар, егер олар оған
төлеуге дайын болса және нарық осы құнын қолдайтын болса, бар қабаттардан
әлдеқайда көп мұнай өндіре алады. Көптеген мұнай өндіруші компаниялар
халықаралық нарықта бәсекелестік үшін арзан мұнайды іздеуді және өндіруді
қалайды. 1.5-кесте мұнай өндіру технологияларының мұнай бағасына
сезімталдығын бейнелейді. Мұнай бағасы кестеде 1997 жылдың басындағы бағаны
және 2016 жылға дейінгі инфляцияға түзетумен бағаны қамтиды. Мұнай
бағасының инфляцияның нақты деңгейі сұраныс пен ұсыныстың мөлшері мен болуы
сияқты бірқатар факторларға байланысты. 1.5-кестеде көрсетілгендей,
анағұрлым күрделі технологиялар мұнай бағасының өсуімен ақталуы мүмкін. Ол
сондай-ақ, жел мен күн сияқты баламалы энергия көздерінің бағасын қамтиды.
Технологиялық прогресс жел және күн энергиясына электр энергиясын өндіру
үшін энергия көзі ретінде мұнай мен газбен салыстырғанда экономикалық
бәсекеге қабілетті болуға көмектеседі. Кейбір жағдайларда, бір технология
мен екіншісі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жезқазған жоғары политехникалық колледжі КМҚК-ы
Мамандық: Тасымалдауды ұйымдастыру және көлікте қозғалысты басқару
Оқу – ісі жөніндегі тәжірибелік есебі
Тәжірибе жетекшісі:
___________ Нұртуғанова А.Б.
___________ күні,
айы, жылы
ОТ-21 топ студенті:
___________ Төлеген
Ж.Т.
___________ күні,
айы, жылы
2022 жыл
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Жалпы
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Мұнайдың шығу тарихы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. Мұнай өнімдерін тасымалдау кезіндегі
ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3. Мұнайдың
пайдасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
4. Мұнай-газ
кендері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
5. Мұнай
өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
2. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Мұнай
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
2.2 Автомобиль
бензиндері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
2.3 Мұнай өндіру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
3 Арнайы
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Мұнайдың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
3.2 Мұнай-газ өндіру
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 Мұнай
қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Мұнай - көмірсутектер қоспасы болып табылатын, жанатын майлы сұйықтық;
қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз
түрі де кездеседі; өзіндік иісі бар; жерде тұнбалық қабатында
орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.
Мұнай өнімдері – көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай мен
мұнай газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын,
майлар, битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты
негізгі топтарға бөлінеді. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті
газдар мен бензин, лигроин, керосин, дизель отыны, мазут, т.б. жатады.
Мұнайға серік газдар пайда болуы жөнінен табиғи газдарға жатады. Олардың
бұлай ерекше аталуы мұнай кенімен бірге кездесуіне байланысты – олар
мұнайда еріген күйде болады немесе мұнай кенінің үстін "бүркеп" жатады.
Мұнай жоғары көтерілгенде, қысым кенет төмендейді, газдар сұйық мұнайдан
бөлініп шығады. Ертерек кезде мұнайға серік газдар пайдаланылмайтын, мұнай
өндіретін жерде оны жағып жіберетін. Қазір ондай газдарды жинап алады,
өйткені олар, табиғи газ сияқты жақсы отын және бағалы химиялық шикізат
болып табылады. Құрамында метанмен бірге басқа да көмірсутектер: этан,
пропан, бутан, пентанның едәуір мөлшері болғандықтан, серік газды пайдалану
мүмкіндігі табиғи газға қарағанда тіпті едәуір кең. Сондықтан табиғи газға
қарағанда химиялық өңдеу жолымен серік газдан заттарды көп мөлшерде алуға
болады. Серік газдарды тиімді пайдалану үшін оларды құрамдары жақын
қоспаларға бөледі. Пентан, гексан және басқа көмірсутектердің қалыпты
жағдайда сұйық күйде болатын қоспалары газды бензин түзеді(олар мұнайдан
ішінара газбен бірге ұшып шығады). Одан кейін пропан мен бутанның қоспасы
бөлінеді. Газды бензин мен пропанбутан қоспасын бөліп алғаннан кейін құрғақ
газ қалады, оның басым көпшілігі метан мен этан қоспасынан құралады. Газды
бензин құрамында өте ұшқыш сұйық көмірсутектер бар, сондықтан оны
двигательдерді от алдырған кезде тез тұтандыру үшін бензинге қосады. Пропан
мен бутан сұйылтылған газ түрінде, жанармай ретінде тұрмыста пайдаланылады.
Құрамы жөнінде табиғи газға ұқсас құрғақ газ ацетилен, сутегі және басқа да
заттар алу үшін, сол сияқты отын ретінде пайдаланылады. Мұнайға серік
газдар химиялық өңдеуге арналған және жеке көмірсутектер – этан, пропан, н-
бутан, т.б. бөлініп алынады. Ал олардын қанықпаған көмірсутектер алады.
Мұнай – молекулалық массалары әр түрлі, қайнау температуралары да бірдей
емес көмірсутектердің қоспасы болғандықтан, айдау арқылы оны жеке
фракцияларға(дистиляттарға бөледі, мұнайдың құрамында С5 – Сn
көмірсутектері бар және 40-200°С аралығында қайнайтын бензин құрамында С8-
С14 көмірсутектері болатын 150-200°С аралығында қайнайтын лигроин,
құрамында С12-С18 көмірсутектері болатын және 180-300°С аралығында
қайнайтын керосин алады, бұлардан кейін газойль алынады. Бұның бәрі – ашық
түсті мұнай өнімдері. Бензин ұшақ пен көліктердің поршенді двигательдері
үшін жанармай ретінде қолданылады. Сол сияқты бензин майды, каучукты
еріткіш ретінде, матаны тазартуға, т.б. қолданылады. Лигроин трактор үшін
жанармай болады. Керосин – трактор, реактивті ұшақтар
мен зымырандардың жанармайы. Ал газойльден дизель жанармайы өндіріледі.
Мұнайдан ашық түсті өнімдерді бөліп алғаннан кейін қара түсті тұтқыр да
қоймалжың сұйықтық қалады, ол – мазут. Қосымша айдау арқылы мазуттан
автотрактор майы, авиация майы, дизель майы, т.б. жағармайлар алады.
Мазутты өңдеп жағрмай алумен қатар оны химиялық әдіспен өңдеу арқылы
бензинге айналдыруға болады, бу қазаны қондырғыларында сұйық отын ретінде
пайдаланылады. Мұнайдың кейбір сорттарынан қатты көмірсутектер қоспасы –
парафиндер алынады; Қатты және сұйық көмірсутектерді араластырып вазелин
алады. Табиғи газ – жер қойнауында анаэробты органикалық заттарндың
ыдырауынан пайда болған газдар қоспасы.
Майлар – мұнайдың қалдық фракциялары мен ауыр дистилляттарын арнайы
тазартудан алынады. Ауыр
көмірсутектерге парафиндер, церезин дер, озокериттер және олардың майлармен
қоспасы жатады. Битумдер – гудронды ауамен тотықтыру арқылы немесе гудронды
тереңдетіп айдау арқылы алынған май фракцияларынан кейін қалатын жартылай
қатты және сұйық күйдегі өнімдер.
Әр түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы, күйе, мұнай пиролизінің әр алуан
өнімдері (бензол, толуол, ксилол,
т.б.), асидолдар, деэмульгаторлар, хлорпарафиндер, т.б. жатады. Мұнай
өнімдерінің сапасы физикалық және химиялық қасиеттеріне байланысты
бағаланады. Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85 % -ға дейін) тұратын
бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде
жекеленеді: метанды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның
құрамында оттегі, азот, күкірт, асф альтты шайыр қосындылары да кездеседі.
Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл
болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алқабында ақшыл түсті мұнай
өндіріледі. Мұнай судан жеңіл, оның меншікті салмағы 0,65-0,95 гсм3. Мұнай
өз бойынан электр тогын өткізбейді. Сондықтан ол
электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай
құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып
отыр: бензин, керосин, лигроин, пар афин, көптеген иіссу түрлері, кремдер,
парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі-дәрмектер, пластмасса, машина
дөңгелектері тағы басқа. Ол қуатты әрі арзан отын — бір тонна мұнай үш
тонна көмірдің, 1,3 тонна антрациттың, 3,3 тонна шымтезектің қызуына тең.
Қазір "Қара алтын" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы
бар. 1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Еуропаға тас ылатын
тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелті лген
мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен.
Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдеуге ғана пайдаланатын болған.
ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Мұнайдың шығу тарихы
Ертеректе тас майы деп аталған мұнайдың болашағы зор екенін болжаған орыс
ғалымы М.В. Ломоносов, Пенсильванияда ең алғаш рет мұнай ұңғымасы
бұрғыланғанға дейін жүз жыл бұрын, мұнайдың шығуы жайлы өзінің бірегей
теориясын ұсынған еді. Жер қойнауында тереңнен орналасқан шымтезекті
шөгінділерден жерасты ыстығымен қою, майлы материя шығарылып, саңылаулар
арқылы ағады... Бұл дегеніміз – сирек, әртүрлі сұрыпты, жанатын және
құрғақ, қатты материялардың пайда болуы, бұл тас майы – мұнайдың
негізі..., – деп жазады 1763 жылы М.В. Ломоносов.
Мұнайды қыздыру кезінде мұнайға біраз ұқсайтын қарамайларды беретін көмір
мен тақтатастардан шығу теориясы да орыс ғалымдары –
академиктер Паллас пен Абихтікі бол ған еді. Алайда ол кезде олардың
қорытындыларының мұнайды іздестіруде практикалық мағынасы аз еді.
Ең жемісті болғаны өткен ғасырдың соңында Д. И. Менделеев ұсынған мұнайдың
бейорганикалық шығу теориясы еді. Ұлы орыс химигінің айтуы бойынша, жер
шарының орталық ядросы темір және құрамдарында көміртегі бар басқа
металдардың қоспаларынан құралады. Жер қыртысындағы жарықтардан өткен
сулардың әсерінен бұл ядро жеңіл көмірсуларды – ацетилен, этилен және т.б.
түзеді. Жер жарықтары арқылы жоғары жер қыртысының суық бөліктеріне
көтеріле бере олар мұнайдың негізгі құраушы бөліктері болып табылатын ауыр
көмірсулар қоспасына айналады.
Харичков және басқа да орыс ғалымдары мұндай әдіспен табиғи мұнайға ұқсас
сұйық – жасанды мұнайды алды. Д.И. Менделеев теориясы бойынша мұнай
қарқынды тау түзілу орындарында кездеседі. Мұны жиі бақылауға болады,
сондықтан Д.И. Менделеев қорытындыларын барлаушылар мұнайды іздеуде көп
уақыт қолданды. Мұнай өнеркәсібінің дамуы барысында, әдетте, мұнай кездесуі
тау түзілу процестері қосымша фактор болып табылатын жағдайларда
кездесетініне көз жетті.
Мұнай көбінесе теңіздің түбінде, соның ішінде жағажайлық шөгінділерде жиі
табылады. Сірә, теңіз өсімдіктері мен жануарлары қалдықтары судың түбіне
жинақтала беруінен болар. Өйткені онда су ағысы болмайды, ол тыныштықта
тұратындықтан, оған ауаның келуі қиындай түседі. Ауаның әсерінен бұл
қалдықтар тотығар еді, ал ауа болмағандықтан, бактериялардың әсерінен бұл
қалдықтар құрамы бойынша мұнайға ұқсас, бірақ оларда толығымен мұнайға
айналмайтын процестер өтеді. Мұндағы түсініксіз жайт: осы қалдықтардан
мұнай қалайша түзіледі?
Әңгіме мынада: онда хлорофилдің, яғни өсімдіктердің жасыл түсі негізінің
және басқа да екі жүз градустан жоғары температурада тұрақсыз болатын
заттардың қалдықтары табылған. Ал барлық мұнайға жақын өнімдерді алатын
белгілі химиялық реакциялар тек жоғары температураларда өтеді.
Ақыры 1930 жылы ірі кеңес ғалымы – академик Н.Д. Зелинский бұл жерде
катализ, яғни өздері аз өзгеріске ұшырайтын заттардың әсерінен химиялық
өзгерістерді тездететін құбылыс орын алатынын дәлелдеді. Катализаторлармен
өсімдіктерге, бактериялық әсердің өнімдеріне жақын орналасқан заттарға әсер
етіп, ол жасанды мұнайды екі жүз градустан төмен температурада алды.
Осылайша сұрақтың жауабы шешілді, бірақ түпкілікті емес: ол тәжірибесінде
қолданған катализаторлар табиғатта болуы мүмкін емес, олар өте тұрақсыз
еді.
Табиғатта мұнай түзілуді іске асыратын заттарды ұзақ іздегеннен кейін химия
ғылымдарының докторы, профессор Андрей Владимирович Фрост бұл, әдетте,
мұнай қыртыстарын жауып тұратын кейбір сазбалшықтардың қатысымен болатынын
анықтады. Өсімдіктер және жануарлар қалдықтарымен бірге тұнып,
сазбалшықтар, жануарлар сүйектері мен микроағзалар кейін мұнай түзетін
фактор болып табылатын материалдың негізін түзеді. Лай – бұл сазбалшық,
өсімдік және басқа да қалдықтардың түр өзгерген қоспасы – бактериялардың
әсерінен құмды және басқа да кеуекті тау жыныстарымен қапталады. Олар, өз
кезегінде, мұнай мен су өтпейтін сазбалшық және басқа да тау жыныстарының
қабаттарымен қапталып, температурасы шамамен жүз градустай қабаттарға дейін
түседі. Мұнда мұнай түзілу процесі аяқталады; құрамында лай болатын мұнай
біртіндеп қабаттасады да, біз мұнай кенорындарынан табатын кеуекті тау
жынысына енеді.
Мұнайдың шығуының жаңа теориясының зор тәжірибелік маңызы бар. Ол мұнайшы-
геологтарды мұнайдың түзілу жағдайларын анықтау әдісімен таныстырады. Мұнай
қалай пайда болатынын білетін кен барлаушылары оны іздеу орындарын тез
анықтайды. Геологиялық жағдайларға байланысты мұнайдың болатын жерлерін
және оның мүмкін орын ауыстыру жолдарын анықтауға болады.
2. Мұнай өнімдерін тасымалдау кезіндегі ерекшеліктер
Мұнай тасымалдау
Елдің энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету көбіне мұнайкөлік
инфрақұрылымының дамуына байланысты болады. Қолданыстағы көлік
инфрақұрылымы мұнайдың Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттарына және экспортқа
тасымалдануын қамтамасыз етеді және транзиттік мүмкіндіктерге ие.
ҚМГ-да мұнай тасымалдау бағытының 2 түрі бар – магистралдық құбырлармен
тасымалдау (ҚазТрансОйл АҚ еншілес ұйымымен жүзеге асырылады) және теңіз
флотымен тасымалдау (Қазмортрансфлот ҰТКҚК ЖШС еншілес ұйымымен жүзеге
асырылады).
Мұнайды магистралдық құбырлармен тасымалдау
МАГИСТРАЛДЫҚ ҚҰБЫРЛАР СХЕМАСЫ
ҚТО (90 %) Қазақстандағы жалпы ұзындығы 7 585 км құрайтын ең ірі мұнай
құбырлары желісінің пайдаланылуын жүзеге асырады:
• ҚTO – 5,377 км
• Қазақстан-Қытай Құбыры (ҚТО 50 %, CNODC 50 %) – 1,759 км
• МұнайТас (ҚТО 51 %, CNPC E&DC Ltd 49 %) – 449 км
МАГИСТРАЛДЫҚ МҰНАЙ ҚҰБЫРЛАРЫНЫҢ ҰЗЫНДЫҒЫН ПАЙДАЛАНУ МЕРЗІМДЕРІ БОЙЫНША
ҮЛЕСТІРУ (31.12.2017 Ж. ЖАҒДАЙЫ БОЙЫНША), МЫҢ КМ
10 жылға дейін (қоса 1,
есептегенде) 9
11–20 жыл (қоса есептегенде) 2,
4
21–30 жыл (қоса есептегенде) 0,
7
31–40 жыл (қоса есептегенде) 2,
2
40 жылдан астам 0,
4
Барлығы 7.
6
Магистралдық мұнай құбырлары бойынша мұнайды тасымалдау 2017 жылы 40 мұнай
айдау станцияларымен, мұнай қыздыратын 67 пешпен, жалпы көлемі 1 391
мың м3 мұнай сақтауға арналған резервуарлық паркпен қамтамасыз етілді.
МҰНАЙ ТАСЫМАЛДАУ КӨЛЕМІ (ҚМГ ҮЛЕСІ ЕСКЕРІЛГЕН), МЛНТОННА
МҰНАЙДЫ КТО БАҒЫТТАРЫ БОЙЫНША ТАСЫМАЛДАУ СЕРПІНІ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ
2017 жылы шоғырландырылған мұнай тасымалдау көлемі 2016 жылдың
көрсеткіштерімен салыстырғанда 3,5 %-ға артып (1,96 млн тонна),
58,5 млн тоннаны құраған. Негізінен бұл ресей мұнайының ҚХР бағытындағы
транзитінің ұлғаюымен және Қашаған кен орнынан мұнай тапсыру көлемдерінің
ұлғаюымен шартталады.
Экспортқа мұнай тасымалдау көлемі 2017 жылы мұнай өндіруші компаниялардың
мұнай тапсыру көлемдерінің азаюына байланысты 4 %-ға (0,9 млнтонна)
төмендеген.
Ішкі нарыққа мұнай жеткізілімінің көлемі Қазақстан МӨЗ-да мұнай өңдеу
көлемінің ұлғаюы арқасында 3 %-ға (0,4 млнтонна) артқан.
ҚТО мен Роснефть КАҚ арасындағы шарт бойынша ресей мұнайын ҚХР бағытында
тасымалдау көлемінің ұлғаюы есебінен, 2017 жылы мұнай транзитінің көлемі
44 %-ға (3,1 млнтонна) ұлғайған.
Батуми мұнай терминалында мұнай тасымалдау көлемдерінің 38 %-ға
(1,3 млн тонна) төмендеуі жүк жөнелтушілердің көмірсутек шикізатын тапсыру
көлемдерін азайтуымен байланысты.
2018 жылы шоғырландырылған мұнай тасымалдау көлемін 2 %-ға (1,2 млн тонна)
азайту жоспарланып отыр, бұл негізінен мұнай өндіруші компаниялардың мұнай
тапсыру көлемдерінің азаюымен байланысты.
2018 жылға жоспарланған іс-шаралар
• Ресей, Қазақстан және Өзбекстан тараптары арасында Өзбекстан бағытында
шикі мұнай жеткізілімдері мәселесі бойынша келіссөздерді жалғастыру.
• Қазақстан-Қытай мұнай құбырын кеңейту, сондай-ақ Қазақстанның мұнай
өңдеу зауыттарына батыс-қазақтандық мұнайды жеткізу мүмкіндіктерін
қамтамасыз ету жобасының аясында Кеңқияқ-Атырау мұнай құбыры
реверсінің жобасын іске асыру мәселелерін зерттеу жоспарланады.
Күрделі жобаларға шолу
Жаңа өндірістік жобаларға күрделі қаражаттар негізінен Н.Шманов атындағы
мұнай айдау станциясын қайта құруға және кеңейтуге, Кеңқияқ Бас мұнай
айдау станциясын қайта құруға, сондай-ақ қызмет көрсетілмейтін
автоматтандырылған байланыс тораптарының құрылысына бағытталған.
Өндірістің ағымдағы деңгейін қолдауға негізгі күрделі қажаттар Өзен-Атырау-
Самара мұнай құбырында құбыр ауыстыруға, ВНС–5 Астрахань-Маңғышлақ су
ағызғысын қайта құруға, Туймазы-Омск-Новосибирск–2 мұнай құбырын күрделі
жөндеуге, Павлодар мұнай айдау бас станциясында және Шымкент қабылдау-
табыстау орнында мұнай мөлшері мен сапасының көрсеткіштерін өлшеу жүйесін
жетілдіруге, Қаламқас-Қаражанбас-Ақтау мұнай құбырын қайта құруға
бағытталған. Бұл жұмыстар қолданыстағы мұнай құбыр жүйесінің техникалық
жағдайын қолдауға және жақсартуға, бос тұру, апат және жоспардан тыс жөндеу
жұмыстарының пайда болу тәуекелін барынша азайтуға бағытталады, сондай-ақ
көрсетілетін қызмет сапасының сенімділігін арттырып, жақсартуға септігін
тигізеді.
Каспий құбыр консорциумы
ҚМГ ҰК қазақстандық мұнай экспорттық жеткізілімдерінің басым бағыттарының
бірі болып табылатын Каспий Құбыр Консорциумы (бұдан әрі – КҚК) жобасында
20,75 %-ға ие. Жалпы ұзындығы 1 510 км (соның ішінде 452 км – қазақстандық
учаске) КҚК мұнай құбыры қазақстандық Теңіз мұнай кен орны мен Қара
теңіздегі Южная Озереевка мұнай терминалын біріктіреді (Новороссийск
портының маңында).
2017 жылы КҚК құбырымен 55,1 млн тонна мұнай тасымалданған, соның ішінде
49,6 млн тонна- қазақстандық мұнай.
2017 жылдың мұнайкөлік инфрақұрылымы саласындағы маңызды оқиғаларының бірі
қазақстандық учаскедегі өткізу қабілетін жылына 53,7 млн тоннаға дейін
кеңейту болды. Бұл қазақстандық мұнай өндірісінің ұлғайып келе жатқан
көлемдерін дүниежүзілік нарықтарға экспорттауды қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді.
Мұнайды теңіз арқылы тасымалдау
Мұнайды теңіз арқылы тасымалдаудың қолданыстағы негізгі бағыттары Каспий,
Қара және Жерорта теңіздерінің акваторияларында орналасады.
2017 жылдың соңына қарай КМТФ өндірістік активтерінде дедвейті 12 000 –
13 000 тонна 6 мұнай құю танкері Каспий теңізінде және Aframax типті 2
мұнай құю танкері Қара теңізде болды.
2017 жылы мұнайды теңіз арқылы тасымалдау көлемінің 2 %-ға (130 мың тонна)
аздап төмендеуі, сондай-ақ Махачкала-Баку, Турмебаши-БакуМахачкала бағыты
бойынша танкерлерді қайта бағдарлау орын алған.
Сонымен қатар, 2018 жылы мұнайды теңіз арқылы тасымалдау көлемінің
2017 жылмен салыстырғанда 5 %-ға (320 мың тонна) азаюы күтіледі, бұл Ақтау-
Баку, Махачкала-Баку бағыты бойынша кепілдендірілген көлемдер мен
келісімшарттардың болмауымен түсіндіріледі.
МҰНАЙДЫ ТЕҢІЗ АРҚЫЛЫ ТАСЫМАЛДАУ
Күрделі жобаларға шолу
Теңізшевройл ЖШС-ін келешекте кеңейту жобасына арналған 3 буксирдің
құрылысы жобасы
Жоба ТШО келешекте кеңейту жобасы мен сағалық қысымды басқару жобасына
арналған теңіз көлік жүйесін құру аясында жүзеге асырылады. Буксирлер
кемелердің Жүк тасымалдау бағытының кеме қатынасы каналынан өтуін
қамтамасыз етеді.
КМТФ Прорва порты аймағында Жүк тасымалдау бағытының кеме қатынасы
каналынан өту және модульдерді тасымалдау бойынша ТШО ККЖ-дағы негізгі
мердігерлердің бірі болып табылады.
2017 жылдың шілде айында ККЖ аясында КМТФ Damen жетекші кеме верьфімен үш
буксир құрылысына келісімшартқа қол қойды.
КМТФ 2017 жылдың қыркүйек айында мерзімінен бұрын жасалған екі Ембі және
Талас буксирлерін қабылдап алды. Үшінші Ырғыз буксирінің құрылысы
2018 жылдың бірінші жартысында аяқталады.
ТШО келешекте кеңейту жобасына арналған Каспий класына жататын (MCV) 3
баржаның құрылысы жобасы
Жоба ПБР-ПУУД арналған теңіз көлік жүйесін құру аясында жүзеге асырылады,
өзі жүретін баржалар ҚР-да өндірілген барлық технологиялық модельдердің
тасымалдануын қамтамасыз етеді.
2016 жылдың шілде айында КМТФ Vard жетекші кеме верьфімен үш өзі жүретін
баржалардың құрылысына келісімшартқа қол қойды.
КМТФ 2017 жылдың тамыз айында Барыс және Бүркіт баржаларын қабылдап
алды, Сұңқар атты үшінші баржаның құрылысының аяқталуы 2018 жылдың қаңтар
айында күтіледі.
Флоттың алты кемемен толықтырылуы КМТФ-на теңіз мұнайгаз операцияларын
қолдау нарығындағы өз орнын нығайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл
кемелер Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы болашақ кен орындарын
жайғастыруда қажет болады.
МҰНАЙ ТАСЫМАЛДАУ БОЙЫНША КҮРДЕЛІ ШЫҒЫНДАР, МЛРД ТЕҢГЕ
•
1.3 Мұнайдың пайдасы
Мұнай дүние жүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор
үлеске ие: оның адамзат пайдаланатын қуат көздері ішінде 48% алады.
Болашақта бұл көрсеткіш мұнай өндірудің қиындай беруінен, және атом және
басқа қуат көздерін пайдалануының өсуінен кеми береді.
Химия мен мұнай-химия өнеркәсіптерінің қарқынды дамуына байланысты мұнайға
деген сұраныс жанар-жағар майлар үшін ғана емес, синтетикалық
каучук, синтетикалық талшықтар, пластмасс, жуу
құралдарын, пластификатор, бояғышта р т.б. (әлемдік өндірістің 8%-нан
астамы) өндіру шикізат көздері үшін өсуде. Осыларды шығаруға бастапқы
заттар ретінде көп қолданылатындар: парафиндік көміртектер
– метан, этан, пропан, бутан, пента н, гексан, және жоғарымолекулярлықтар
(10-20 атомды молекулалы көміртектер), циклогексан; ароматты көміртектер
– этилен, пропилен, бутадиен; ацети лен.
АҚШ Қуат Ақпарат басқармасының (EIA) есебі бойынша 2011 жылы әлем күн сайын
87.421 миллион баррель тұтынған.
Осы елде мұнай өндіру шыңын асып кеткен.Канада мұнай өндіру көлемі
төмендегенімен оның жалпы мұнай өндіру көлемі құмды мұнай өндірудің
есебінен өсуде. Егер құмды мұнайды өосөанда Канада Сауд Арабиясынан кейінгі
мұнай қорынан екінші орын алар еді.Тринидат және Тобаго has the worlds
third largest pitch lake situated La Brea south Trinidad.Ирак 1998 жылдан
мүшелікте болғанымен оның мәліметтері әлі жоқ 2013 жылы АҚШ орташа алғанда
күніне 11.4 миллион баррель өндіріп гидрокарбон өндіруші әлемдегі екінші
елге айналды сонымен бірге 2020 жылға дейін Сауд Арабиясын басып озады деп
күтілуде.
1.4 Мұнай-газ кендері
Мұнай-газ кендері – бірыңғай құрылымдық элементтермен сипатталатын жеке
алаң қойнауында орналасқан мұнай мен газ иірімдері шоғырларының жиынтығы.
Мұнай-газ кендері мұнай немесе газ түрінде және аралас мұнайлы-газды, газды-
мұнайлы кендер түрінде ұшырасады.
Оқшауланған жеке кендер өте сирек, көбінесе топталған иірімдердің жиынтығы
түрінде жатады. Қазақстанның мұнай-газ кендері геологиялық құрылысы мен
геотектоникалық дамуы әр түрлі болатын үш мұнайлы-газды аймақта орналасқан.
Ең көне мұнайлы-газды аймақтың кендері Солтүстік Каспий синеклизасымен
байланысты. Мұнда өндіруге тұрарлық мұнай мен газ жүздеген м-ден 5000 м-ге
дейінгі тереңдікте жатқан жоғарғы палеозойдан төменгі борға дейінгі
шөгінділерде орналасқан.
Эпигерциндік платформа құрамына кіретін Маңғыстау мұнайлы-газды облысының
қабатты кендері — 300 метрден 3000 метрге дейін тереңдіктегі құнарлы
горизонттар төменгі бордан төменгі юраға дейінгі шөгінділерде орналасқан.
Үшінші мұнайлы-газды аймақ герцин және каледон қатпарлы құрылымдарының
арасынан орын алған Шу – Сарысу синеклизасында. Мұнда жанғыш және азот-
гелий газдарының қоры шағын кендері ашылған.
1.5 Мұнай өнімдері
Мұнай өнімдері – көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай мен
мұнай газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын,
майлар, битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты
негізгі топтарға бөлінеді. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті
газдар мен бензин, лигроин, керосин, дизел ь отыны, мазут, т.б. жатады.
Мұнайға серік газдар пайда болуы жөнінен табиғи газдарға жатады. Олардың
бұлай ерекше аталуы мұнай кенімен бірге кездесуіне байланысты – олар
мұнайда еріген күйде болады немесе мұнай кенінің үстін "бүркеп" жатады.
Мұнай жоғары көтерілгенде, қысым кенет төмендейді, газдар сұйық мұнайдан
бөлініп шығады. Ертерек кезде мұнайға серік газдар пайдаланылмайтын, мұнай
өндіретін жерде оны жағып жіберетін. Қазір ондай газдарды жинап алады,
өйткені олар, табиғи газ сияқты жақсы отын және бағалы химиялық шикізат
болып табылады. Құрамында метанмен бірге басқа да көмірсутектер: этан,
пропан, бутан, пентанның едәуір мөлшері болғандықтан, серік газды пайдалану
мүмкіндігі табиғи газға қарағанда тіпті едәуір кең. Сондықтан табиғи газға
қарағанда химиялық өңдеу жолымен серік газдан заттарды көп мөлшерде алуға
болады. Серік газдарды тиімді пайдалану үшін оларды құрамдары жақын
қоспаларға бөледі. Пентан, гексан және басқа көмірсутектердің қалыпты
жағдайда сұйық күйде болатын қоспалары газды бензин түзеді(олар мұнайдан
ішінара газбен бірге ұшып шығады). Одан кейін пропан мен бутанның қоспасы
бөлінеді. Газды бензин мен пропанбутан қоспасын бөліп алғаннан кейін құрғақ
газ қалады, оның басым көпшілігі метан мен этан қоспасынан құралады. Газды
бензин құрамында өте ұшқыш сұйық көмірсутектер бар, сондықтан оны
двигательдерді от алдырған кезде тез тұтандыру үшін бензинге қосады. Пропан
мен бутан сұйылтылған газ түрінде, жанармай ретінде тұрмыста пайдаланылады.
Құрамы жөнінде табиғи газға ұқсас құрғақ газ ацетилен, сутегі және басқа да
заттар алу үшін, сол сияқты отын ретінде пайдаланылады. Мұнайға серік
газдар химиялық өңдеуге арналған және жеке көмірсутектер – этан, пропан, н-
бутан, т.б. бөлініп алынады. Ал олардын қанықпаған көмірсутектер алады.
Мұнай – молекулалық массалары әр түрлі, қайнау температуралары да бірдей
емес көмірсутектердің қоспасы болғандықтан, айдау арқылы оны жеке
фракцияларға(дистиляттарға бөледі, мұнайдың құрамында С5 – Сn
көмірсутектері бар және 40-200°С аралығында қайнайтын бензин құрамында С8-
С14 көмірсутектері болатын 150-200°С аралығында қайнайтын лигроин,
құрамында С12-С18 көмірсутектері болатын және 180-300°С аралығында
қайнайтын керосин алады, бұлардан кейін газойль алынады. Бұның бәрі – ашық
түсті мұнай өнімдері. Бензин ұшақ пен көліктердің поршенді двигательдері
үшін жанармай ретінде қолданылады. Сол сияқты бензин майды, каучукты
еріткіш ретінде, матаны тазартуға, т.б. қолданылады. Лигроин трактор үшін
жанармай болады. Керосин – трактор, реактивті ұшақтар
мен зымырандардың жанармайы.
Ал газойльден дизель жанармайы өндіріледі. Мұнайдан ашық түсті өнімдерді
бөліп алғаннан кейін қара түсті тұтқыр да қоймалжың сұйықтық қалады, ол –
мазут. Қосымша айдау арқылы мазуттан автотрактор майы, авиация майы, дизель
майы, т.б. жағармайлар алады. Мазутты өңдеп жағрмай алумен қатар оны
химиялық әдіспен өңдеу арқылы бензинге айналдыруға болады, бу қазаны
қондырғыларында сұйық отын ретінде пайдаланылады. Мұнайдың кейбір
сорттарынан қатты көмірсутектер қоспасы – парафиндер алынады; Қатты және
сұйық көмірсутектерді араластырып вазелин алады. Табиғи газ – жер
қойнауында анаэробты органикалық заттарндың ыдырауынан пайда болған газдар
қоспасы.
Майлар – мұнайдың қалдық фракциялары мен ауыр дистилляттарын арнайы
тазартудан алынады. Ауыр
көмірсутектерге парафиндер, церезин дер, озокериттер және олардың майлармен
қоспасы жатады. Битумдер – гудронды ауамен тотықтыру арқылы немесе гудронды
тереңдетіп айдау арқылы алынған май фракцияларынан кейін қалатын жартылай
қатты және сұйық күйдегі өнімдер.
Әр түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы, күйе, мұнай пиролизінің әр алуан
өнімдері (бензол, толуол, ксилол,
т.б.), асидолдар, деэмульгаторлар, хлорпарафиндер, т.б. жатады. Мұнай
өнімдерінің сапасы физикалық және химиялық қасиеттеріне байланысты
бағаланады.
Көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы; мұнай және мұнай
газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар. Мұнай өнімдері отын, майлар,
битумдар, ауыр көмірсутектер және әр түрлі мұнай өнімдері сияқты негізгі
топтар. Отын негізіндегі мұнай өнімдеріне көмірсутекті газдар мен бензин,
лигроин, керосин, дизель отыны, мазут, т.б. жатады. Майлар – мұнайдың
қалдық фракциялары мен ауыр дистилляттарын арнайы тазартудан алынған өнім.
Майлар қолдану мақсатына қарай майлағыш (мотор, дизельдік, индустриалды,
т.б.) және майлағыш емес (электоризоляциялық, технологиялық, медициналық,
т.б.) болып бөлінеді. Ауыр көмірсутектерге парафиндер, церезиндер,
озокериттер және олардың майлармен қоспасы жатады. Битумдер – гудронды
ауамен тотықтыру арқылы немесе гудронды тереңдетіп айдау арқылы алынған май
фракцияларынан кейін қалатын жартылай қатты және сұйық күйдегі өнімдер. Әр
түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы, күйе, мұнай пиролизінің әр алуан
өнімдері (бензол, толуол, ксилол, т.б.), асидолдар, деэмульгаторлар,
хлорпарафиндер, т.б. жатадыкоррозиялық қасиетін, майлардың жуғыш
қасиеттерін, кокстелінуін анықтау жатады.
Мұнай (түрікше neft — мұнай) – Жердің шөгінді қабатында таралған, жанғыш
майлы сұйықтық; маңызды пайдалы қазынды. Мұнай 1,2-2 км-ден астам
тереңдікте газ тәрізді көмірсутектермен бірге түзіледі. Түсі ашық-қоңырдан
қою қоңырға, қараға дейін өзгереді.
Мұнай – көмірсутектердің күрделі (негізінен парафинді және нафтенді, аз
дәрежеде – ароматты) қоспасы. Әр түрлі кен орындарындағы мұнайдың
көмірсутектік құрамы түрліше өзгеріп отырады. Негізгі қоспалары: нафтен
қышқылдары, асфальтты-шайырлы заттар, меркаптандар, моно- және
дисульфидтер, тиофендер және тиофандар, күкіртсутек, пиридин және пиперидин
гомологтары, т.б. Өнеркәсіптік зерттеулуерде негізінен мұнайдың тығыздығын,
оның фракциялық құрамын, тұтқырлығын, құрамындағы күкірт, шайыр, асфальтен,
парафиндердің мөлшерін және олардың балқу температураларын анықтайды.
Құрамындағы күкіртке байланысты аз күкіртті (0,5%-ға дейін), күкіртті (0,5-
2%) және жоғары күкіртті (2% жоғары) болып бөлінеді. Әдетте мұнай
құрамындағы азот пен оттек 10%-дан аспайды, тек кейбір жағдайларда 1,8 және
1,2 %-ға азаяды. Мұнайда 20-дан астам әр түрлі элемент (V, Ni, Ca, Mg, Fe,
Al, Si, Na, т.б.) бар. Мұнайдың негізгі пайда болу көзі – құрамындағы
сутектің мөлшері жоғары болатын планктон, сапропельді органикалық зат және
өсімдік қалдықтарынан түзілетін гумусты зат. Мезокатагенез белдемінде көп
мөлшерде мұнай көмірсутектері түзіледі, олар бензин және керосин
фракцияларын беріп, микромұнайдың қозғалғыштығын жоғарылатады. Мұнай түзуші
жыныстардың сорбциялық сыйымдылығы азайып, олардың ішкі қысымы жоғарылайды,
саз балшықтар дегидраттануға ұшырауы кезінде су бөлінеді. Мұнайдың жақын
коллекторларға орын ауыстыруы күшейеді. Мұнай кеуектер, жарықшақтар және
бос кеңістіктер бойымен табиғи резервуардың көтерілген телімдеріне қарай
қозғалады. Онда ұзақ уақыт өтімділігі әлсіз жыныстар астында сақталып,
жиналып иірімдер түзеді.
Керосин (ағыл. kerosene, грек. keros-балауыз) 200-300 °С температура
аралығында қайнайтын мұнай фракциясы. Керосин мөлдір немесе сарғыш көкшіл
сұйық. Қандай мақсатқа пайдаланылуына байланысты фракциялық құрамы мен
қасиеті әр түрлі керосин шығарылады. Керосиннің жеңіл және ауыр сорты
өндіріледі. Тығыздығы 840 кгм3, тұтану температурасы 40 °С жеңіл керосин,
тығыздығы 860 кгм3, тұтану температурасы 90 °С ауыр керосин. Керосин
мұнайды тікелей айдау немесе мұнай өнімдерін крекинглеу арқылы алынады.
Керосин тұрмыс қажеттілігінде жарық, реактивтік авиацияда, трактор
двигательдеріне жанар май ретінде пайдаланылады. Бұлардың әрқайсысына әр
түрлі талап қойылған. Мысалы, жеңіл және ауыр керосин метан көмірсутектері
көп мұнайдан өндіреді. Авиациялық керосин құрамында ароматты
көмірсутектердің мөлшері 20-25 % — тең, қанбаған көмірсутектер 2,4 % — дан
аспауы керек. Трактор жанар майының сапасы оның фракциялық құрамына және
октан санына байланысты.
Зерттеу объектілері ретінде Өзен кен орнының қамба мұнайы және мұнай өнімі
ретінде керосин алынды. Алынған мұнай өнімдері бір-бірінен құрамы және
қасиеттері жағынан ерекшеленеді.
Негізгі бөлім
2.1 Мұнай ұғымы
Жердің шөгінді қабатында таралған, жанғыш майлы сұйықтық; маңызды пайдалы
қазынды. Мұнай 1.2-2,0 км-ден астам тереңдікте газ тәрізді көмірсутектермен
бірге түзіледі. Түсі ашық-қоңырдан қою қоңырға, қараға дейін өзгереді,
тығыздығы 0,65-1.05 граммсм3 аралығында. Мұнай жеңіл (тығыздығы 0.83гсм3-
ке дейін), орташа(0,831-0,860 гсм3), ауыр (0,860гсм3-тен жоғары) болып
бөлінеді. 28С градустан жоғары температурада қайнайды, қату температурасы
26-дан-60'С-қа дейін, меншікті жылу сыйымдылығы 1,7-2,1 кДж(кг*К),
меншікті жану жылуы 43,7-46,2 МДжкг, диэл.өтімділігі2-2,5; Электр
өткізгіштігі 2*10*10(дәрежесі)-0,3*10*-18(дәреже сі) Ом-1*см-1(дәрежесі),
тұтану температурасы 35-120*С, органикалық еріткіштерде ериді, суда
ерімейді. Мұнай-көмірсутектердің күрделі (негізінен парафинді және
нафтенді, аз дәрежеде-ароматты) қоспасы. Әр түрлі кен орындарында мұнайдың
көмірсутектік құрамы түрліше өзгеріп отырады. Негізгі қоспалары (4-
5%):нафтен қышқылдары, асфальтты-шайырлы заттар, меркаптандар, моно-және
дисульфидтер, тиофендер және тиофандар, күкіртсутек, пиридин және пиперидин
гомоглогтар, т.б. Элементтік құрамы: С 82,5-87%; H 11.5-14.5%; O 0.05-
0.35%; S 0.001-5.5%; N 0.02-1.5%. Өнеркәсіптік зерттеулерде негізінен
мұнайдың тығыздылығын, оның фракциялы құрамын, тұтқырлығын, құрамындағы
күкірт, шайыр асфальтен, парафиндердің мөлшерін және олардың балқу
температураларын анықтайды. Құрамындағы күкіртке байланысты аз күкіртті ,
күкіртті, жоғары күкіртті болып үш топқа бөлінеді. Әдетте мұнай құрамындағы
азот пен оттек 10%-дан аспайды, тек кейбір жағдайларда 1,8 және 1,2%-ға
азаяды. Мұнайдың негізгі пайда болу көзі – құрамындағы сутектің мөлшері
жоғары болатын планктон, сапропельді органикалық зат және өсімдік
қалдықтарынан түзілетін гумосты зат. Мұнайда 20-дан астам әр түрлі элемент
(V, Ni, Ca, Mg, Fe, Al, Si, Na, т.б) бар. Мұнай түзуші жыныстар – саз
балшықтар, олар мезокатагенез белдемесіне жеткенде мұнай түзілетін басты
фактор – органикалық заттар 50*С-тан жоғары температурада ұзақ уақыт
қызады. Бұл белдемнің жоғ арғы шекарасы 1,3-1,7-ден 2,7-3 км-ге дейін
тереңдікте жатады. Төмен шекарасы -3,5-5 км. Мезокатагенез белдемінде көп
мөлшерде мұнай көмірсутектері түзіледі, олар бензин және керосин
фракцияларын беріп, микромұнайдың қозғалғыштығын жоғарылатады.
2.2 Автомобиль бензиндері
Автобензиндердің жоғары октанды компоненттерін алатын негізгі
процесстер: мұнайды алғашқы өңдеу қондырғысынан алынған фракциялардың
каталитикалық риформингі мен мұнайдың ауыр фракцияларының (вакуумдық
газойль) калитикалық крекингі. 1992 жылдан бастап кәсіпорын этилденбеген
бензиндерді шығаруға көшті.
ПМХЗ АҚ шығаратын бензиндер экологиялық қасиеттерімен ерекшеленеді және
Қазақстанның көптеген аймақтарындағы тұтынушыларға жеткізіледі.
Бензиндер іштен оталатын (ұшқынан) поршенді қозғалтқыштарда қолдану үшін
арналған. Автобензиндер сапа жағынан физика-химиялық және пайдаланудағы
өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады,
• детонациялық тұрақтылық (октанды сан),
• индукциялық кезең,
• күкірт құрамы, қорғасынның топталуы
• қаныққан бу қысымы.
Детонациялық тұрақтылық - автомобиль бензиндерінің сығылған кезде өздігінен
тұтануға қарсы тұра алатын төзімділігін сипаттайтын көрсеткіш. Отынның
жоғары детонациялық тұрақтылығы, қозғалтқышты іске қосқанда барлық
режимінде қалыпты оталуын қамтамасыз етеді. Автобензиндердің детонациялық
тұрақтылығының көрсеткіші - октандық саны, ол н-гептан қоспасының
құрамындағы изооктанды көрсетеді, оның детонациялық тұрақтылығы стандарттық
жағдайда сыналатын отынға баламалы. Октандық сан екі әдіспен анықталады:
моторлы (МӘ) және зерттеу (ЗӘ), олардың бір-бірінен айырмашылығы
сынақтардың жүргізілуінде. МӘ алынған октанды саны, отынның детонациялық
тұрақтылығын автомобилді жоғары жылдамдықта пайдалану режимі кезінде
сипаттайды, ал ЗӘ бензиннің қалалық жағдайдағы жартылай жұмсалған қуатын
сипаттайды.
Тауар бензиндерінің химиялық тұрақтылығын индукциялық кезең сипаттайды, ол
-сынақтың басынан тотығу процессіне дейінгі уақыт. Индукциялық кезең жоғары
болған сайын, соғұрлым ұзақ мерзім сақтағанда бензиннің тотығуға
төзімділігі жоғары. Индукциялық кезеңі 900 мин. кем сипатталмайтын
бензиндер, гарантиялық сақтау мерзімі ішінде өз қасиетін сақтай алады (5
жыл). Автобензиндер химиялық бейтарап болуы шарт және коррозияға ұшырамауы
тиіс. Бензиндердің коррозиялық белсенділігі мен өнімдерінің жануы, жалпы
және меркаптан күкірті, құрамында суда еритін қышқыл мен сілті, судың бар
болуына байланысты.
Бензиндердің экологиялық көрсеткіштерінің ішіндегі маңыздысы - олардың
құрамындағы қорғасынның қосындысы. ПМХЗ АҚ толығымен этил сұйықтарын
қолданудан бас тартты. Автобензиндердің құрамында улы қорғасын қосылыстары
кездеспейді.
Қаныққан булардың қысымы мен фракциялық құрамы – бензиндердің іске қосу
қасиеттерін, будың жиналып кептеліп қалуына бейімділігін, физикалық
тұрақтылығын анықтайды. Қаныққан булардың қысымы төмендегенде бензиндердің
іске қосу қасиеттері де нашарлайды. Бензин буларының 34 кПа қысымында
шоғырлануының соншалықты аз болғанынан, қозғағышты іске қосу мүмкін емес.
ПМХЗ АҚ АҚ СТ 39334881-001-2006 маркасы АИ-80Н, АИ-92Н, АИ-95Н, АИ-98Н
боялмаған автобензиндерді өндіреді.
Дизель отыны
Дизел отыны негізінен - күкірт, азот, оттек құрамды, металлорганикалық
қосылыстарын азайту мақсатында сумен тазалау процесстерінен өткен, мұнайды
алғаш өңдейтін қондырғыдан алынған тура айдалатын компоненттерді араластыру
жолымен өндіріледі. Дизел отынының жазғы және қысқы маркаларымен
пайдаланғанда қозғағыштың қалыпты жұмысы қамтамасыз етіледі, отынның шығыны
қысқарады. ПМХЗ АҚ-ы төмен температурада қататын, техниканы қатты аязда
пайдаланғанда төзімді дизел отынын шығаруды игерді.
Сығылған кезде оталатын қозғағышта және кейбір газотурбиндық қозғағыштарда
пайдаланады. Дизел қозғағыштарында сығудың деңгейі жоғары, соның салдарынан
отынның меншікті шығыны карбюратор қозғағыштарына қарағанда 25-30% төмен.
Дизел отынының сапасының негізгі көрсеткіштері:
• өзінше тұтанғыштық (цетан саны),
• фракциялық құрамы,
• тығыздығы мен тұтқырлығы,
• тұтану температурасы.
• төмен температурадағы қасиеті.
Цетан саны – дизел отынының өзінше тұтанғыштығының негізгі көрсеткіші. Ол,
қозғағышты іске қосу, жұмыс процессінің қатаңдығын (қысымның өсу
жылдамдығы), отынның шығыны мен пайдаланылған газдың түтінін анықтайды.
Отынның цетан саны неғұрлым жоғары болса, соғұрлым қысымның өсу жылдамдығы
төмен, жану камерасында оның алдын ала тотығу процесстері тез өтеді және
қоспа тұтанып қозғағыш тез іске қосылады.
Фракциялық құрамы – отынның жану процессіне ықпалын тигізетін көрсеткіш.
Жеңіл фракциялық құрамды отынның жануына ауа аз мөлшерде жұмсалады, соның
нәтижесінде уақыт үнемделіп қоспаның түзілу процесстері толық өтеді.
Тұтқырлық пен тығыздық булану процессі мен дизелде қоспаның түзілуін
анықтайды. Олардан отындық факелдің пішіні мен құрылымы, пайда болатын
тамшылардың көлемі, олардың жану камерасына өту қашықтығына байланысты.
Төмен тұтқырлық пен тығыздық отынның бірқалыпты жайылуын қамтамасыз етеді;
осының әсерінен тамшылардың көлемі ұлғайып, олар толық жанып кетпейді,
нәтижесінде отынның меншікті шығыны ұлғаяды, пайдаланылған газдың түтіні
өседі. Тұтқырлық плунжерлердің тозуына байланысты.
Тұтану температурасы отынның өрт қаупін анықтайды. 305-82 МСТ-қа сәйкес,
40○С-тұтану температурасымен дизелдерді жалпы қолдануға арналған, 62○С-
тепловоз бен кеме дизелдеріне арналған отын өндіру қарастырылады.
Төмен температурадағы ерекшеліктер - лайлану, қату температурасы
көрсеткіштерімен сипатталады. Дизел отындардың көпшілігі үшін, олардың
арасындағы айырмашылық 5-7○С.
Тоңазуы төменгі температурада қолданылатын дизел отындарын өндіргенде
фильтрлеудің шектес темпратурасы немесе күңгірттену температурасы
көрсеткіштері бақыланады.
ПМХЗ АҚ 305-82 МСТ-қа сәйкес дизел отынының келесі маркаларын өндіреді.
• Л-0,2-40;
• Л-0,2-62.
АҚ СТ 39334881- 003-2006 сәйкес:
• ПЗ-0,2 минус 30;
• ПЗ-0,2 минус 25;
• ПЗ-0,05 минус 30;
• ПЗ-0,05 минус 25;
• Л-0,2-40;
• Л-0,2-62;
• Л-0,05-40;
• Л-0,05-62.
2.3 Мұнай өндіру әдістері
Мұнай Өндіруді Қарқындыландыру Әдістері - мұнай өндірудің өсімділігін
арттыру мақсатында жүргізілетін шаралар. Бұлар төмендегі іс-қарекеттер
нәтижесінде жүзеге асады: а) Мұнайды динамикалық тұрғыдан ығыстырып шығару
("поршендік әсер" жасақтау); ә) қойнауқаттық флюидтің физикалық-
химиялық қасиеттеріне әсер ету; б) койнауқаттың физикалық қасиеттеріне әсер
ету. Мұнайды ығыстырып шығару қойнаукдтқа су айдау (қойнауқатты сумен
тоғыту) арқылы жүзеге асырылады ("Мұнайлы қойнауқатты сумен тоғыту"
мақаласын қараңыз). Мұнайды ығыстырып шығару кейде қойнауқатқа газ айдау
арқылы да жүзеге асырылады (табиғи газды немесе ауаны). Қойнаукттың
өтімділігі жоғары болған жағдайда және оның еңістену бұрышы 10°-тан жоғары
болғанда газ қойнауқаттың көтерілген бөлігіне айдалса, жынауыштың
өтімділігі нашар және еңістену бұрышы 10°-тан төмен болған жағдайда газ
қойнауқаттың бүкіл ауданына айдалатын болады. бұл әрекеттер нәтижесінде
Мұнай өндіру көрсеткіші 5-25 % аралығында артады. Қойнауқаттық жағдайдағы
Мұнайға әсер ету оның түтқырлығы мен беткейлік тартылысын азайтуға, фазалық
өтімділігін өсіруге бағытталады.
Бұл үшін қойнауқатқа беткейлік белсенділігі күшті заттар, яғни карбондалған
су немесе көмірқышқыл, жоғары қысымдағы құрғақ және метанды газ, қоңды және
сүйытылған газ (бұл Мұнайдың газ әсерінен еруін қамтамасыз
етеді), мицеллярлық ерітінділер (Мұнайлық сульфонат, полимерлер),
органикалық еріткіштер (ауыр спирттер, газды бензин) т.б. айдалады. бұл
әрекеттер нәтижесінде Мұнай өндіру көрсеткіші 50-70 %-ға дейін өседі.
Қойнауқатқа бу және ыстық су айдау Мұнай өнімділігін 15-25 %-ға арттырады.
Сол сияқты, қойнауқат өңірінде жану көздерін қалыптастыру әдісі де
қолданылады, мұның нәтижесінде, пайда болған газдың, будың т.б. көлемі күрт
өсуге байланысты, Мұнайды ығыстырып шығару мұмкіндігі тіпті 75-90 %-ға
шейін өсуі ықтимал. Қойнауқаттық судың физикалық-химиялық қасиеттеріне әр
түрлі қоюлатқыштармен (сүйықшыны, шайырлар, полиакриамидтер т.б.), сулы-
газды қоспалармен және көбіктермен әсер ету Мұнайдың сумен ығыстырылып
шығарылу процесін түрақтандырады және Мұнаймен ілесе өндірілетін су
мөлшерінің азаюын қамтамасыз етеді (судың фазалық өтімділігі азаюына
байланысты). мұның нәтижесінде Мұнай өнімділігі 20 %-дай, тіпті одан да
көбірек өсеіін болады. Қойнауқаттардың физикалықпараметрлерін сапаландыру
шаралары оларға карбондалған суды, көмірқышқылды, сілтілерді, күкірт
қышқылын айдау нәтижесінде немесе күшті-күшті жерастылықжарылыстарды
үйымдастыру арқылы жүзеге асады. Соңғы жағдайда қойнауқат болмысында жаңа
жарықтар пайда болады немесе ескі жарықгар мен жарықшақтар кеңейе түседі.
Мұнай өндіру өнімділігін арттырудың бактериялық әдістері бар.
Мұнайды ығыстырып шығару кейде қойнауқатқа газ айдау арқылы да жүзеге
асырылады (табиғи газды немесе ауаны). Қойнаукттың өтімділігі жоғары болған
жағдайда және оның еңістену бұрышы 10°-тан жоғары болғанда газ қойнауқаттың
көтерілген бөлігіне айдалса, жынауыштың өтімділігі нашар және еңістену
бұрышы 10°-тан төмен болған жағдайда газ қойнауқаттың бүкіл ауданына
айдалатын болады. бұл әрекеттер нәтижесінде Мұнай өндіру көрсеткіші 5-25 %
аралығында артады. Қойнауқаттық жағдайдағы Мұнайға әсер ету оның түтқырлығы
мен беткейлік тартылысын азайтуға, фазалық өтімділігін өсіруге бағытталады.
Бұл үшін қойнауқатқа беткейлік белсенділігі күшті заттар, яғни карбондалған
су немесе көмірқышқыл, жоғары қысымдағы құрғақ және метанды газ, қоңды және
сүйытылған газ (бұл Мұнайдың газ әсерінен еруін қамтамасыз
етеді), мицеллярлық ерітінділер (Мұнайлық сульфонат, полимерлер),
органикалық еріткіштер (ауыр спирттер, газды бензин) т.б. айдалады. бұл
әрекеттер нәтижесінде Мұнай өндіру көрсеткіші 50-70 %-ға дейін өседі.
Қойнауқатқа бу және ыстық су айдау Мұнай өнімділігін 15-25 %-ға арттырады.
Сол сияқты, қойнауқат өңірінде жану көздерін қалыптастыру әдісі де
қолданылады, мұның нәтижесінде, пайда болған газдың, будың т.б. көлемі күрт
өсуге байланысты, Мұнайды ығыстырып шығару мұмкіндігі тіпті 75-90 %-ға
шейін өсуі ықтимал. Қойнауқаттық судың физикалық-химиялық қасиеттеріне әр
түрлі қоюлатқыштармен (сүйықшыны, шайырлар, полиакриамидтер т.б.), сулы-
газды қоспалармен және көбіктермен әсер ету Мұнайдың сумен ығыстырылып
шығарылу процесін түрақтандырады және Мұнаймен ілесе өндірілетін су
мөлшерінің азаюын қамтамасыз етеді (судың фазалық өтімділігі азаюына
байланысты). мұның нәтижесінде Мұнай өнімділігі 20 %-дай, тіпті одан да
көбірек өсеіін болады. Қойнауқаттардың физикалықпараметрлерін сапаландыру
шаралары оларға карбондалған суды, көмірқышқылды, сілтілерді, күкірт
қышқылын айдау нәтижесінде немесе күшті-күшті жерастылықжарылыстарды
үйымдастыру арқылы жүзеге асады.
Арнайы бөлім
3.1 Мұнайдың түрлері
Мұнай құнына геосаяси оқиғалар әсер етеді. Араб-Израиль соғысы 1973 жылы
алғашқы мұнай дағдарысын тудырды. Мұнай дағдарысы – бұл ұлттың еңбек
өнімділігінің айтарлықтай төмендеуіне алып келетін, мұнай бағасының өсуі.
Араб мұнай эмбаргосының салдары дереу сезілді. 1973 жылдың басынан 1974
жылдың басына дейін мұнай баррелінің бағасы екі еседен артық өсті.
Американдықтар жанармайды қалыпқа келтіруге мәжбүр болды, ал тұтынушылар
жанар-жағар май құю станцияларына кезекке тұрғызылып, бағаны төмендету үшін
талаптар қойды. Араб мұнайы эмбаргосы араб мемлекеттерін көміртегі
экономикасынан көмірқышқыл газының шығарындыларына негізделген экономикаға
көшу туралы мәселені байыпты қарауға итермеледі. Осы қауіптерге және
кейінгі мұнай дағдарыстарына қарамастан, әлем әлі де өз энергиясының 80%-
дан астамын отынның қазба түрлерінен алады. Тарихи тұрғыдан алғанда, мұнай
бағасы геосаяси оқиғалар мұнай жеткізіліміне қауіп төндірген немесе нұқсан
келтірген кезде өзінің шыңына жетті. Үрейленетін мамандар БАҚ-та қайғылы
болжам жасады, бұл 1973 жылдың бірінші мұнай дағдарысы уақытынан бастап
мұнай бағасы шектеусіз өседі. Бұл болжамдарда мұнай мен отынның басқа да
қазба түрлеріне бағаны тежейтін нарықтық факторлар ескерілмейді. Көптеген
сарапшылар бізде мұнай таусылып қалады деп санайды, себебі дәстүрлі мұнай
мен газдың үлкен көлемі бар жаңа кен орындарын ашу қиынға соғады.
Геологиялық барлау жұмыстарының басым бөлігі Сібірдегі арктикалық жағдайлар
мен Батыс Африкаға жақын жердегі терең су аудандары сияқты мейлінше
қонақжай климаттық жағдайларда шоғырланған. Бірақ біз мұнайдың үлкен көлемі
қайда қалатынын біліп отырмыз: ашылған және игеріліп жатқан коллекторларда.
Қазіргі игеру әдістері белгілі кен орындарында мұнайдың шамамен үшінші
бөлігін өндіруге мүмкіндік берді. Бұл олардың үштен екісі бастапқыда
табылған жерде қалады дегенді білдіреді.
Мұнай алудың тиімділігі шығындарға байланысты. Компаниялар, егер олар оған
төлеуге дайын болса және нарық осы құнын қолдайтын болса, бар қабаттардан
әлдеқайда көп мұнай өндіре алады. Көптеген мұнай өндіруші компаниялар
халықаралық нарықта бәсекелестік үшін арзан мұнайды іздеуді және өндіруді
қалайды. 1.5-кесте мұнай өндіру технологияларының мұнай бағасына
сезімталдығын бейнелейді. Мұнай бағасы кестеде 1997 жылдың басындағы бағаны
және 2016 жылға дейінгі инфляцияға түзетумен бағаны қамтиды. Мұнай
бағасының инфляцияның нақты деңгейі сұраныс пен ұсыныстың мөлшері мен болуы
сияқты бірқатар факторларға байланысты. 1.5-кестеде көрсетілгендей,
анағұрлым күрделі технологиялар мұнай бағасының өсуімен ақталуы мүмкін. Ол
сондай-ақ, жел мен күн сияқты баламалы энергия көздерінің бағасын қамтиды.
Технологиялық прогресс жел және күн энергиясына электр энергиясын өндіру
үшін энергия көзі ретінде мұнай мен газбен салыстырғанда экономикалық
бәсекеге қабілетті болуға көмектеседі. Кейбір жағдайларда, бір технология
мен екіншісі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz