Лингвистикалық мультимедиалық платформалар
ЖҰМЫСТЫҢ МАЗМҰНЫ
СУРЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...vi
АННОТАЦИЯ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..vi
1. КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 1
2. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
3. 1-ТАРАУ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ МЕН МУЛЬТИМЕДИАНЫҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1 Білім беру жүйесінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мультимедиа құралдарының пайда болуы мен дамуы
4. 2-ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МУЛЬТИМЕДИА РЕСУРСТАРЫН САРАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2.1 Білім беру саласына қатысты танымдық телевизиялық мультимедиа ресурстары
2.2 Мектеп оқушыларына арналған білім беру платформалары
2.3 Студенттерге арналған білім беру платформалары мен мультимедиалық ресурстар
2.4 Мұғалімдерге арналған мультимедиалық ресурстар
2.5 Лингвистикалық мультимедиалық платформалар
5. 3-ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ МҮМКІНДІГІ: АРТЫҚШЫЛЫҒЫ МЕН КЕМШІЛІГІ
6. ТАЛДАУ ЖӘНЕ НӘТИЖЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
7. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
8. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
СУРЕТТЕР ТІЗІМІ
Сурет 1. Мультимедиалық технологиялардың оқыту процесiндегi тиiмдiлiгiнiң көрсеткiшi
АННОТАЦИЯ
ХХІ ғасыр - ақпараттық жаңа технологиялар заманы болғандықтан, білім беру жүйесінде де жоғары технологияларды қолдану жүзеге асуда. Аталмыш жұмыста қазіргі білім беру жүйесіне баға бере отырып, мультимедиалық ресурстарды дәстүрлі оқыту үрдісінде қаншалықты жанастыруға болатынын және пандемия барысындағы қашықтықтан оқыту жүйесі қалай жүзеге асып жатқаны талданды. Қазақстандағы және шет елдердегі білім беру жүйесі, ондағы мультимедиалық ресурстардан мысалдар келтірілген. Зерттеу нысаны ретінде түрлі мультимедиалық құралдар мен ресурстарды көріп, олардың тиімділігі мен қолжетімділігі салыстырылады. Жұмыс білім беру саласының мамандарына, өзінің дамуына ден қоятын жастарға, әсіресе оқушылар мен студенттерге, берер тағылымы мол.
КІРІСПЕ
1. Білім беру жүйесі - өзара байланысты білім берудің бағдарламасы мен әр түрлі деңгей, бағыттағы белгілі мемлекеттің білім беру стандарттары, оларды әр түрлі жағдайда ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі, түрдегі білім беруге бағытталған мекемелерде және онлайн платформада іске асатын түрлі тармақтар мен білім беру органдар жүйесінің жиынтығы.
Білім беру жүйесі мен үрдісі мемлекет пен қоғамның дамуындағы, экономикалық алға басуында үлкен рөл атқарады. Білімнің қалыптасуы тікелей философиямен байланысты. Яғни рухтың материя, сананың болмысқа қатынасы қаралады. Білім беру ісі де өзге салалар секілді түрлі кезеңдерден, даму сатысынан өтті. Бүгінде білім беру мекемелерінен бөлек ғаламтор мен өзге де орталықтардан білімді жетілдіруге болады. Мамандық санының артуы, қызмет түрінің көбеюі білім беру жүйесінің біршама өзгеруіне әсер етті.
2. Мультимедиалық құралдар - әр түрлі ақпараттарды бағдарламалық жабдықтар мен технологияларды қолдана отырып дайындау, біріктіріп өңдеу және ұсынудың жалпы жиынтығы. Мұндай технологияларға кез келген компьютерлік бағдарламаларды жатқызуға болады. Оларды интерактивті режимде қолданады.
Ақпаратты түрлі компьютерлік жабдықтар негізінде қолдану үшін арнайы ресурс, яғни мультимедиалық қор қажет екені белгілі. Осындай ресурстарды мультимедиа құралдары мен бағдарламалардың көмегімен дайындайды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі қазіргі уақыттағы білім беру ісіне оң және теріс әсер ететін факторларды анықтауға негізделген. Оқыту және білім берудегі жаңа, заманауи технологиялар жыл өткен сайын кеңінен пайдаланылуда. Мұндай жаңашылдықтарды зерттей отырып, болашақтағы білім беру ісіне сараптама жасауға да болады. Мультимедиалық құралдардың Қазақстанда және өзге елдер тәжірибесінен мысалдар келтіре отырып, оның маңызын сипаттау.
Зерттеу мақсаты
Мультимедиялық құралдар мен технологиялардың білім беру жүйесінде, жалпы білім берудегі алар орнын талдау. Мұндай технологиялардың мүмкіндіктерін саралау, пайдасы мен зиянын салыстыру.
Жалпы мақсаты: Мемлекеттік білім беру жүйесі мультимедиалық құрылғыларды қаншалықты тиімді қолданып келеді? Шетелдік елдер мен ұйымдар тәжірибесіндегі мультимедиа технологияларын халық қаншалықты қабылдады және игере алды?
Жеке мақсаты: Мектептердегі мультимедиа құралдарының қолданылуы қандай деңгейде? Онлайн білім беру жүйелері мен платформалары Қазақстанда қаншалықты кеңінен қолданылады?
Зерттеу міндеттері:
Білім беру ісінің дамуы;
Білім беру жүйесіндегі үлкен өзгерістерге талдау;
Мультимедиялық технологиялардың дамуы;
Қазақстандағы мультимедиа ұғымының таралуы;
Дамыған елдердегі білім беру жүйесі мен Қазақстанның білім беру ісін салыстыра сипаттау;
Онлайн білім беру жүйелеріне сараптама;
Еліміздегі білім беру жүйесінің мультимедианы пайдалану ауқымын қарастыру.
Зерттеу нысаны
Білім беру жүйесіндегі мультимедиялық құралдардың қолданылуы: онлайн платформалар, мультимедиялық құралдар мен онлайн-курстар негізінде.
Зерттеу пәні
Білім беру ісіндегі және жалпы жүйедегі мультимедиалық құрылғылардың қолданылуын нақты мысалдар, статистикалар негізінде көрсету.
Зерттеу әдісі
Білім беру және мультимедиалық құралдардың дамуы мен пайда болуы жайында жазылған ... еңбектері негізінде зерттеу жүргізілді. Қазіргі таңда жұмыс істеп жатқан қазақстандық және шетелдік білім беру платформаларын зерттеу.
Зерттеу жаңалығы (новизна)
Мультимедиалық құралдардың соңғы уақытта білім беру ісінде де кеңінен қолданылуы жаңашылдық болып отыр. Пандемия салдарынан әлем қашықтықтан оқытуға көшкенде, мұндай технологиялық қаншалықты тиімді екені байқалды. Зерттеуге белгілі онлайн платформалар, курстар мен мемлекеттік білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялар негіз болды.
Теориялық және практикалық зерттеу маңызы
Зерттеу жұмысы мектеп оқушыларына, ұстаздар мен студенттерге, жоғарғы оқу орны дәріскерлеріне арналады. Зерттеу барысында ҚР Білім беру ісіндегі өзгерістер мен реформалар, жаңашылдықтар мен білім беруге бағытталған белгілі платформалардың халық арасындағы көрінісі қозғалды.
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Зерттеу жұмысын жазу барысында білім беру жүйесінің дамуы, содан кейін мультимедиалық құралдар, технология жайындағы еңбектерге тоқталдық.
В.Клепиковтың Конфуций - выдающийся педагог Древнего Китая кітабында автор ежелгі Қытайдың филоссофиясы, білім беру жүйесін сипаттайды. Белгілі философы Конфуцийдің өмірі мен еңбектерін талдап, ұстаздың еңбек жолы жайлы мол ақпарат береді. Ал Ю.В.Андреевтың История Древней Греции еңбегінде Грекциядағы цивилизация мен мәдениеттің пайда болуы және дамуы жайлы құнды деректер келтірілген. Мұндағы мемлекеттік құрылым мен саяси жүйе, философтары мен қалалық өмірі жайлы сипатталады. Жалпы хронолиялық ауқымы біздің заманымызға дейінгі 2 ғасырдан бастап 1996 жылға дейін. К.И.Салимованың Очерки истории школы и педагогической мысли древнего и средневекового Востока кітабында Үндістан, Қытай және Таяу Шығыс елдеріндегі тәрбие мен білім беру ісіндегі ойлары және негізгі қағидалары қарастырылады. Нақты тарихи оқиғалар мен мысалдар негізінде автор өз пікірін дәлелдейді. Мектептердің пайда болу тарихы жөнінде мәселені көтеріп, оның шешімін іздестіреді. Л.Н.Гончаров болса, Очерки истории школы и педагогики за рубежом еңбегінде шет елдердегі білім беру жүйесінің ерекшеліктері мен артықшылықтары, кемшіліктерін сипаттайды. Олардың өзара байланысы мен жалпы жүйенің дамуына тигізген үлесін зерттейді.
Ал мультимедианың білім беру саласында қолданылуын сипаттаған кітаптарға тоқталар болсақ, Г.М.Троян Универсальные информационные и телекоммуникационные технологии в дистанционном образовании кітабында қашықтықтан оқытуда қолданылатын тенологиялар жайлы жазады. Нақты курстар мен қажетті әдебиеттер тізімін ұсынып, ақпараттық технологиялардың білім беру ісіндегі маңызы жайлы сөз қозғайды. В.В.Соломатованың Использование информационных технологий в социальной сфере кітабы Ресейдегі білім беру жүйесінің өзгеруі мен дамуындағы ерекшеліктерді қарастырады. Ақпараттың ұсынылу түрін талдап, ақпараттық технологиялардың білім беру ісінде тигізер пайдасы мен зиянын іздестіреді. Ю.Н.Егорова Теоретические и практические аспекты мультимедиа-технологий: монографиясында ақпараттық технологиялардың жалпы өмірдегі маңызын сипаттайды. Сонымен қатар білім беру ісіндегі проблемалар мен қиындықтар жайлы жазады. Зерттеу объектісі ретінде Ресейдің білім беру жүйесі алынған. Н.П.Петрованың Виртуальная реальность. Современная компьютерная графика и анимация кітабы заманауи компьютерлік өнердің виртуалды шындығын жасаушы және қатысушы жаңа ұрпаққа арналған. Кітап виртуалды шындықты құрудың ең күшті құралдарының бірі - компьютерлік графика мен анимация туралы айтады. Онда заманауи компьютерлік өнер мен оны жасау бағдарламалары, Ресейде және шетелде әртүрлі және таңғажайып қосымшалар туралы да ерекше материалдар бар. А.Филимонов Построение мультисервисных сетей Ethernet еңбегінде бір арнадағы телефон және теледидар сигналдарын біріктіру үшін қолданылатын жаңа буынды мультисервистік желілерді (Next Generation Network - NGN) құру үшін Ethernet технологиясын қолдану қарастырылған. NGN жергілікті және магистральдық сегменттерін құрудың негізгі принциптері баяндалған. Жетілдірілген Ethernet технологиясын (IEEE 802.3) сипаттауға көп көңіл бөлінеді. Интернеттің заманауи хаттамалары және мультисервистік LAN сенімділігін, тиімділігі мен қауіпсіздігін арттыратын техникалық шешімдер егжей-тегжейлі қарастырылады. Белгілі өндірушілердің бағдарламалық жасақтамасы мен жабдықтарын қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Г.П .Катунинның Основы мультимедийных технологий оқу құралында компьютерлік графиканың түрлері қарастырылған; түстерді қалыптастыру және басқару мәселелері сипатталған. Ажыратымдылық пен өлшемдер сияқты ұғымдарға, сондай-ақ ақпараттарды ұсыну әдістеріне көп көңіл бөлінеді. О.В.Шлыкова Культура мультимедиа оқу құралы мультимедиялық дамудың әлеуметтік-мәдени аспектілерін қарастырады, мультимедиялық өнімдер мен оларды дамыту құралдары туралы, мультимедиялық технологияларды әртүрлі қызмет салаларында, әсіресе білім беру және мәдениет саласында қолдану туралы жалпы түсінік береді. Оқу құралы ресейлік интернет-ресурстардың мекен-жайларына, пайдаланылған терминдер сөздігіне, рефераттар мен курстық жұмыстардың тақырыптарына сілтемелерді толықтырады. Б.Б.Андерсен Мультимедиа в образовании еңбегінде мультимедиялық технологияларды қолдану оқу процесін жаңа сапалы деңгейге көтереді, бұл әртүрлі жағдайларда объектіні немесе құбылысты зерттеуге, түрлі-түсті, көлемді бейнені қалыптастыруға, логикалық ойлауды дамытуға және осылайша оқуға шығармашылық көзқарасты дамытуға мүмкіндік береді. Белгілі еуропалық мамандар әзірлеген осы оқу курсында оқу процесінде мультимедиа құралдарын құру және қолдану мәселелері қарастырылады. Одан бөлек ғаламтор көздерінен мультимедиа түсінігі, мультимедиалық құралдар туралы ақпарат алынды.
1 ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ мен МУЛЬТИМЕДИА дамуы
Білім беру жүйесінің дамуы
Білім беру ісі өзге салалар секілді түрлі кезеңдер мен даму жолынан өткен. Бұл әлемдік цивилизацияда да өзіндік орынға ие болып табылады. Бүгінгі таңда білім беру жүйесі әр елде түрлі сипатқа ие. Бір мемлекетте бастапқы білім беру жүйесі 11 жылды құраса, енді бірінде 9-10 жылды ғана құрауы мүмкін.
Білім беру жүйесінің бастауы ретінде ғалымдар Шығыс елдерін санайды. Египтеттегі жазушылар мен әскерилердің, сарай қызметкерлерінің мектебі, Үндістандағы брахман мен кшатрийлер мектебі, Қытайдағы үшсатылым білім жүйесі қазіргі білім беру және педагогиканың бастамасы болып есептеледі.
Тәрбиелеу және білім беру Таяу және Қиыр Шығыс елдерінде адамның тұлға ретінде қалыптасуының алғашқы сатысы саналған. Бұл жүйе біздің дәуірімізге дейінгі 5 мыңжылдықта пайда болған. Жоғарыда атап өткен мемлекеттер бір-бірінен алыста орналасқанымен, ондағы жүйелер өзара ұқсас болған. Экономикалық және әлеуметтік саладағы білім беру ісі өзара байланысты да. Алғашқы мектептердің құрылуы, ашылуы адамдардың экономикалық және мәдени, саяси білім алуына жол ашты. Қоғамның дамуы адамдардың қалауын да өзгертті, Бұлармен бірге білім беру саласы да өзгеріске ұшырап отырды. Шығыс мемлекеттеріндегі негізгі білім мен ғылым көзі, тәрбие ошағы ретінде отбасы, ғибадатханалар мен мемлекеттің өзі саналды.
Бастапқыда мектептің негізгі үш түрі құрылды. Біріншісі - діни, бұл ғибадатханалар жанында ашылып, дін қызметкерлері тәрбиеленді. Екіншісі - сарай мектептері,мұндай мектепте сарай қызметкерлері, дәулетті отбасының балалары білім алды. Үшіншісі - шенділердің жазушылары, олар әлеуметтік, саяси басқару жүйесіндегі қажетті заттарды жазып отырды [1].
Білім беру ісінде Үндістан мен Қытайдың жүйесі өзінше ерекше болды. Себебі мұндағы білім-ғылым ісі мәдени-тарихи, дәстүр арқылы белгіленді және өзіндік шығыс танымын дәріптеді. Қытайдағы білім беру жүйесіне Конфуций ерекше ықпалын тигізді. Оның педагогикалық идеялары мен еңбектері этика, басқару, мемлекетті ұйымдастыру секілді кең тақырыптар қаралды. Ал орталық тезисі дұрыс білім беру, білімнің мемлекеттің дамуына тигізер әсері секілді ойлары болды.
Конфуцийлік ілімнің Қытайда кеңінен дамуы мектептерде гуманитарлық бағыттың таралуына әсерін тигізді. Ол адамдарды рухани дамуға, жэнь (адамдық және тұлғалық) және ли (адамдар және отбасы арасындағы тәртіп) негізін игеруге шақырды. Басты кемшілігі - Қытайдың ұлы ойшылы математика, астрономи, медицина секілді ғылымдардың кеңінен таралуына қарсы болуы [2].
Шығыс елдерінен кейін ғылым, білім беру істері Ежелгі Антика мемлекеттерінде дамыды. Мұндағы балаларды оқыту, білім беру ісі Илиада мен Одиссея поэмаларында айқын көрініс табады. Гомердің бұл шығармаларында тәрбиеге баса назар аударылғандығы, ғылыми толыққан, физикалық және рухани тұрғыдан бай иедал адамның образы жасалған. Ал жастарды соның негізінде өсірген.
Ежелгі Грекциядағы педагогикалық ілімнің шыңы, басты ілімі ретінде Сократтың (470-339 жылдар) идеялары саналады. Ол білім беру мен тәрбиені адамның екінші рет туылымен теңестірген. Ол эвристикалық ілімнің негізін салды.
Бұдан кейін әлемнің бірінші ұстазы - саналатын Аристотель (384-322 жылдар). Ол Сократтың шәкірті болған. Белгілі философ, ғалым білім беруге қатысты өзінің ерекше ойын білдірді. Ол білім саласын мемлекеттің бақылауында болуы керектігін айтқан. Яғни, отбасыдағы және ғылыми ортадағы, мектептегі балалардың оқытылуы мемлекеттің идеясы негізінде іске асуы керектігін айтып кетті. Аристотельдің ойынша, жаңа туған баланың ақыл-ойы таза тақта секілді. Үлкен мұнда нені жазса, ол баланың ойында мәңгі сақталады. Сондықтан білім беру ісіне баса назар аударған.
Цицерон (106-43 жылдар) тек философ қана емес, оратор-шешен, саяси тұлға болған. Сонымен бірге білім беру ісінде де өзінің ізін қалдырған. Философтың ойынша, тұлға ретінде қалыптасудың жалғыз жолы - білім беру және өз біліміңді шыңдау. Сол себепті ол балаларды кішкентай кезінен оқытып, өскен соң бұл білім алу процесінің тоқтап қалмауы қажет екенін айтты.
Антика дәуіріндегі білім беру ісінің тағы бір алыбы - Квинтилиан (35- б.з.96 жылы). Ол риториканың негізін салды және осы пәннің алғашқы ұстазы болды. Ол өз еңбектерінде риторика ілімі жайлы ойлары мен түйіндерін жазды. Квинтилиан өзінің білім беру жүйесінде отбасыдағы тәрбиеге қарағанда қоғамдық, яғни мектептегі тәрбиенің маңыздырақ екенін айтқан [3].
Шығыс елдеріндегі орта ғасырлық білім беру жүйесі. Білім беру ісі бұдан кейін әлемнің әр бұрышында дамыды, тарады. Түрлі ғалымдар өз концепцияларын ұсынып, халықтың білім алуын, сауатын ашуды қолға алды. Біздің заманымыздың V-XVII ғасырларында педагогика мен жалпы білім беру ісінде үлкен өзгерістер орын алып, қарқынды түрде алға жылжыды. Себебі қоғам да, жастар да білім алуды көздеді. Антикалық және Қиыр Шығыста қалыптасқан білім жайлы ұғым көптің көзін ашты. Барлығы әлемді өзгертуге өз күштерін салды. Дегенмен діннің дамуы да ғылым мен білім беру ісінің тұралап қалуына өз әсерін тигізбей қоймайды. Шіркеудегі білім беру орындары жаратылыстану ғылымдарының оқытылуына қарсы болды. Ал араб елдері мен мұсылман халықтарында Құранның негізінде жастардың сауатын ашты.
Орта ғасырда Шығыс елдерінде білім беру жүйесінің одан әрі дамуына Әл-Фараби (870-950 жж.), Әл-Бируни (973-1048жж.), Ибн-Сина (980-1037жж.), Омар Хайям (1048-1131) секілді ғалымдар өз үлесін қосты. Ал батыс елдерінде, жоғарыда айтып өткеніміздей, шіркеу басшылары қадағалады. Өйткені діни орталықтар алтын мен ақшаға бай болды. Әрі мемлекеттің билігі солардың қолында болды деп айтуға болады. Олар Ежелгі Антикалық дәуірден жеткен құнды қолжазбаларды негізге алды. Латын тілінде жазылған ғылыми еңбектер бұрынғы және жаңа ғылым жүйесін байланыстырушы құралға айналды.
Орта ғасырда білім беру жүйесінің орталығы мектептер болды. Алайда Үндістанда мұндай білім ордалары ғибадатханаларда ашылды. Осы арқылы жоғарғы каста өкілдерінің балалары еркін білім алуына жол ашты. Ислам елдері мен Орталық Азия мемлекеттерінде бастауыш сыныпты мектептер, жоғарғы білім ордасы ретінде медреселер саналды. Мұндай ғылым орталықтары діни білім беріп, жастарды тәрбиеледі. Ал оқу құралы ретінде Әл-Фарабидің, Әл-Бирунидің, Ибн-Сина, Омар Хайям сынды философ-ұстаздардың еңбектері алынды. Мұндай құнды шығармалар кейін педагогиканың, шығыс мәдениетінің, әлемдік мәдениеттің дамуына үлкен үлесін қосты [4].
Еуропадағы орта ғасырлық білім жүйесі. Шікреу монополиясының орнауы Еуропада білім беру ісіне де өз әсерін тигізбей қоймады. Мұндағы негізгі білім ордалары мыналар еді:
Приход мектебі;
Монастырь мектебі;
Собор мектебі;
Кафедральды мектеп.
13-14 ғасырларда қалалар мен сауданың жетілуі, білім беру ісінің дамуы жаңа бағыттардың қалыптасуына әсерін тигізді. Олар цехтік және гильдейлік мектептер еді. Цехтік мектептерде оқу негіздері, туған тілінде жазуды үйрету, есеп-қисап негіздері мен дін, баланың үйінде қолөнер негіздері әкесінің басқаруымен өтті.
Діни (шіркеулік) және қала ортасындағы мектеп қабырғасындағы білім беру ісінің дамуы жаңа - рыцарьлық білім жүйесін қалыптастырды. Алайда бұл тек феодалдық тап өкілдерінің балаларына арналды. Мұнда қылыш өнері, сауыт кию, шахмат ойнау, өлең жазу шеберлігін шыңдау, музыкалық аспапта ойнау секілді пәндер оқытылды.
Орта ғасырларда білім деңгейі біршама артты. Осы уақытта қазіргі әлемге белгілі Оксфорд, Краков, Кембридж және Прага университеттері құрылды. Мұндағы білім беру ісі бүгінгі жоғарғы оқу орындарындағы жүйенің қалыптасуына әсер етті. Атап өткен университеттерде актерлік шеберлік факультеті, өнер, диалектика, арифметика, геометрия, астрономия және музыка риторика сынды факультеттер болды [5].
Қазақ жеріндегі білім беру ісі VII-VIIІ ғасырларда басталды. Дегенмен мектептер мен сауат ашу орындары еліміздің отырықшы аудандары, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс бөлігінде қарқынды дамыды. Бұған, Ұлы Жібек Жолының қалыптасуы мен қалалық өмір салтының орнығуы көбірек әсер етуі мүмкін. Мәселен, Испиджаб, Отырар, Сайрам, Түркістан секілді өзге қалаларда сол уақыттың өзінде-ақ 84 медресе болған. Медреселерден бөлек, діни білім беретін жоғарғы оқу орындары мен бастауыш оқу орыны болды. Мұндай орындарда барлығы 5 000-нан аса балалар мен жастар білім алған.
Ұстаздар көбіне татар және башқұрт ұлттарынан шыққан молдалар еді. Ал оқу үшін алынатын ақы жалпы халықтан жиналған. Дегенмен балалар 4-6 ай, күз және қыс айларында ғана оқыған. Жалпы оқу процесі 4 жылға созылды. Оқушылар сауатын араб әріптері мен сөздерін жаттаудан бастаған. Негізгі мақсат - Құранды жатқа білу еді.
Медреседе бала оқыту арқылы дін жолында қызмет ететін мамандарды даярлады. Олардың қатарында молдалар, дідни споылар, шариғат заңын түсіндіруші лауазымды азамттар, қазилар болды. Жоғарыда айтқанымыздан, қазақ тарихында маңызды орын алатын ақын-жазушылар, философтар мен дана данышпандарының көбі дәл осындай медреселерден білім алды.
Қазақ халқының білім беру ісі медреседен басталып, бұл процес бірнеше ғасырға созылды. Өйткені, Ислам дінінің кеңінен таралуы уақыт өте көшпелі аймақтарда да мектептер мен медреселердің ашылуына әсер етті. Медреседе діни пәндерді ғана оқытты деу қателік. Себебі мұнда логика, география, астрономия, география, тарих, заңтану сынды пәндер де дәріптелді. Ал жастар өз білімін одан әрі ұштау үшін медресе жанынан ірі кітапханалар ашылған.
Киіз үйде оқытатын діни мектептер ауылмен бірге көшіп жүруге мүмкіндік берді. Ал бай көпестер мен саудагерлердің ақшасына салынған қалалық медреселерде нақты кесте мен сабақ өту уақыты болмады.
Қазаққа белгілі тұлғалар М.Сералин, М.Жұмабаев Т.Жомартбаев Уфадағы Ғалия медресесінде білім алған. Ал Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесінде Абай Құнанбайұлы оқыды.
Орыс патшалығы кезеңіндегі білім беру ісі. XVIII ғасырда қазақ хандығын Патша үкіметі отарлай бастаған еді. Қазақ жерінің әр тұсында өз бекіністерін салып, қалалардың пайда болды. Ал әкімшілік жүйе басында көбіне орыс басшылары болғандықтан қазақтар арасында да аудармашылардың болуы үшін орыс-қазақ мектептерін ашу қажеттілігі туындады. Осындай оқу орындарының алғашқысы 1789 жылы Омбы қаласында ашылды. Азиялық училище деп аталған мектепке қазақ балалары қабылданды.
Орыс халқының білім беру жүйесі біртіндеп тарай бастады. Еуропалық білім беру ісіне негізделген бұл жүйе жаңа пәндерді оқытып, ғылымға деген жаңаша көзқарастың қалыптасуына әсерін тигізді. Кейіннен қазақ хандары мен сауатты ел азаматтары мектеп ашуға өз көмектерін тигізді. Мәселен, 1841 жылы Бөкей Ордасының ханы Жәңгір қазақ балаларына арнап орыс мектеп-пансионатын ашқан. Ал 1825 жылы Орынборда татар мектебінің негізінде Неплюев кадет мектебі ашылды. 1844 жылы кадет корпусы болып өзгертілді. 1846 жылы Сібір әскери училищесінің негізінде Омбыда да осындай корпус ашылды. Осылайша қазақ халқының арасында тек жаратылыстану пәндерін ғана оқытып қоймады. Жастар мектеп бітірген соң әскери іске де араласуына мүмкіндік алды.
Қазақстандағы білім беру ісіне өз үлесін қосқан азамат - Ы.Алтынсарин еді. Ол 1864 жылы Торғайда қазақ балаларына арнап 7 жылдық мектепті ашты. Мұндағы оқыту жүйесі белгілі ұстаздар Л.Толстой, К.Ушинский Я.А.Каменскийдің гуманистік және педагогикалық идеялары негіз етіп алынды. Солнымен қатар оқушыларға білім беру үшін жаңа оқулықтарды жазып шықты. 1879-1889 Торғайда инспектор қызметін атқара жүріп, Елек, Ырғыз, Қостанай, Торғай уездерінде екі сыныптық қазақ балаларына арналған орыс-қазақ мектептерін ашты. 1888 жылы Орскіде мұғалімдер мектебін ашуға өз үлесін қосты [6].
ХХ ғасырдан бастап білім беру толығымен бір арнаға бұрылды. 1921 жылы бүкілхалықтық оқу-ағарту конференциясы өтті. Мұнда жалпы жүйе, тәрбие ісі, кәсіптік-техникалық білім беру және саяси тәрбие жөніндегі үлкен мәселелер қозғалды. Қазақ тілінде жаңа оқулықтар басылып, жаратылыстану және гуманитарлық пәндер тереңдетіліп оқытылды.
1940-1941 жылы 441 000 қазақ балаларға оқуға, білім алуға шақыртылды. Бұл ХХ ғасырдағы статистикамен салыстырғанда 6 есеге көп еді. Бұл мектеп санының өсуіне, мұғалімдердің көбеюіне әсерін тигізді. 1960 жылға дейін ел аумағында 10 363 мектеп ашылған еді.
1960-70 жылдары мектептегі білім беру жүйесі жақсартылды. Енді оқушылар 7 жылдық оқудан 8 жылдық мерзімге ауысты. Мұндай заңдық негіздегі жұмыстар 1990 жылға дейін жалғасын тапты.
Еліміз Тәуелсіздік алған соң, 1995 жылғы Конституция негізінде жаппай білім беру ісі қолға алынды. Балалардың мектепте оқытылуы тегін әрі міндетті болды. Ал Дарын мемлекеттік орталығы дарынды оқушылардың шығармашылық дамуына жол ашты. Қазақстан даму жолында білім беру ісін ел болып алға шығудың басты факторы ретінде қарастырып келеді. 11 жылдық білім беру жүйесі 12 жылдыққа ауысты. Бұл бірнеше артықшылықтарды береді. Мысалы, оқушының бойында кәсіби дамуын жобалайды, кәсіптік қызметпен айналысуға дәріптейді.
Білім беру ісінде жаңа технологиялардың қолданылуы мемлекеттің басқарма жүйесінде мықтап қолға алынды. Себебі ғаламтор, түрлі мультимедиалық және компьютерлік құрылғыларды білім беру ісінде тиімді пайдалану жастарды жан-жақты дамытуға септігін тигізді. Инновациялық дамыту, технологиялар мен ғылымға өзгеріс енгізу, түрлі жаңалықтарды өмірге әкелуге бағытталды.
Қазіргі таңдағы оқушының бойында болу керек қабілеттер:
Дүниетанымдық қабілеттің жоғарылығы;
Өнерпаз әрі дарынды;
Талапты әрі ізденімпаз;
Мақсат қоя білетін.
Еліміз бәсекелестікке қабілетті ұрпақ тәрбиелеу мақсатында білім беру ісінде түрлі жаңашылдықтар мен жаңа жүйелер енгізді. Стратегиялық реформалар қабылданды. Мысалы, 2018 жылы 10 қаңтарда қабылданған Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауда білім беру ісі тыс қалып қалмады.
Ғаламтордың дамуы, технологиялардың барлық жастағы азаматтар үшін қолжетімді болуы сапалы білім беру ісін қалыптастырды. Қазіргі таңда мектептер мен университеттер мультимедиалық құрылғыларды тиімді қолданып келеді. Сонымен қатар мектеп бағдарламасынан бөлек, ғаламтордағы білім беру ресурстары мен түрлі платформалар негізінде өз білімдерін жетілдіре алады.
Мультимедиалық құралдарды кез келген бағытта қолдануға болады. Алайда еліміздегі білім беру ісінде өзінің тиімділігі мен артықшылықтарын дәлелдеп келеді. Қазақ жастарының жаңа технологияларды пайдалануы, игеруі және солардың көмегімен өз білімін толықтыруы білім беру ісінің жаңа сатыға көтерілгенін көрсетеді [7].
1.2 Мультимедиа құралдарының пайда болуы және дамуы
Мультимедиалық технологиялардың пайда болуы мен дамуы ғылымның, білім беру ісінің, киберспорттың, ақпарат тарату салаларына үлкен өзгеріс алып келді. Себебі мәліметтерді өңдеу және жіберудің, сақтау және көрсетудің жаңа әдіс-тәсілдердің қалыптасуына өз септігін тигізді. Бүгінгі таңда мультимедиалық құралдарға біз өте үлкен мөлшердегі ақпараттарды, аудиожазбалар мен бейнежазбаларды, фотосуреттер мен өзге де деректерді сақтай аламыз. Мультимедиалық құралдар нарығында бәсекелестіктің туындауы оның күннен-күнге өзгеруіне, қарқынды дамуына алып келді.
Расымен, қазіргі уақытта мультимедиа технологияларының артынан бақылау мүмкін емес. Бүгін ғана өте мықты саналған компьютер немесе телефон ертең ескіріп қалады. Оның орнын баса алатын жаңа үлгілер жарыққа шығады.
Мультимедиа сөзі латынның multum - көп, medium - назар салу, құрал, яғни бірнеше ақпарат түрін тасымалдай алатын электронды құрал дегенді білдіреді. Орыс тілінде мұны қысқартып ММТ деп атайды (қозғалмайтын суреттермен, видеомен, анимация және мәтін, дыбыстық жазбамен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін интерактивті технология) [8].
Орыс ғалымдары ММТ-ны екіге бөледі:
Сызықтық;
Сызықтық емес.
Сызықтық әдіске киноны жатқыза аламыз. Мұндай фильмді көру барысында сіз оған әсер ете алмайсыз. Құрылымын өзгертпейсіз. Ал сызықтық емес әдісте ақпаратпен адам байланысқа түседі. Оны өзгертіп, қалауына қарай қайта жасай алады. Бұған компьютерлік ойындарды жатқызуға болады [9].
ММТ негізгі мүмкіндіктері мыналар:
Презентация не өзге ақпарат беру көзін түрлі проекторлар арқылы үлкейтіп, сахнада анық көрсету;
Мультимедиалық ойын. Мұнда ойынша виртуалды әлемде көңіл көтеріп, өзара әрекеттеседі.
Мультимедиалық технологиялардың тарихы ақпараттық технологиялармен етене байланысты. Ақпараттық технологиялар тарихы тереңде, жазу пайда болған уақыттан басталады. Бұл шамамен біздің дәуірімізге дейінгі 2350 жылдарға тең. Дегенмен оның тарихы нақты құрылғылардың жасалған уақытынан бастап сипатталады.
Бірінші кезең - 1945-1960 жылдардың басы. 1945 жылы америкалық ғалым Ваннивер Буш МЕМЕХ жад концепциясын ұсынды. Ол ақпаратты мағынасына қарай іздеуге мүмкіндік берді. Бған дейін сыртқы белгілеріне қарай іздестіретін жүйе осылайша жаңа деңгейге көтерілді. Ғалымның жасап кеткен идеясы компьютердің пайда болуына және гипермәтіннің дамуына алып келді. Бұлар мультимедиалық жүйенің түп негізі болып табылады.
Екінші кезең - 1960-1975 жылдар. Бұл кезеңде мультимедиалық қосымшалар жасалды. Олар әлі күнге дейін білім беру ісін жақсарту және тереңдету, оқу уақытын қысқарту мақсатында пайдаланылып келеді. Сонымен қатар өмірдің өзге салаларында да кеңінен қолданыс тапқан.
Үшінші кезең - 1975-1990 жылдар. Үшінші кезеңінде мәтін, графика, сандық мәтін, аудиожазба мен фотосурет, мультипликациялық анимация, бейнежазбаны қолданатын мультимедиа құралдары жасалды. Дербес компьютерлердің қарқынды дамуы мультимедианың техникалық жағынан қамтылуы мен бағдарламалық жабдықталуына жақсы жағдай жасады.
Төртінші, заманауи кезең - 1990 жылдар-ХХІ ғасыр. Мультимедианың дамуы әлі жүріп келеді. Ол тек ақпарат тасымалдау құралы ғана емес, білім беру ісіндегі тиімді қосымша мен оқушылардың қалауын қанағаттандыра алатын нағыз қажетті технологияға айналды. Мұндай қосымшалар бағалау құралдары мен ақпаратты игеру барысын бақылау мүмкіндіктерімен жабдықталған [10].
Осылайша мультимедиалық құралдар адам өміріндегі барлық салаға енді: ғылым, басқару ісі, білім беру, мәдениет және өндіріс ісі. Бастапқыда ол білім беру ісіне арналып жасалмаған еді. Алайда бүгінгі таңда білім беру жүйесінде ол кеңінен пайдаланылып келеді. Тарих пәні бойынша мультимедиалық энциклопедиалар жасалды. Мультимедиалық оқулықтар пайда болды.
Мультимедиалық технологиялардың бірнеше принциптерін де атап айтуға болады:
Бірнеше ортадан қабылдайтын мәліметтерді біріктіріп, бір ғана ақпарат көзінен ұсыну;
Мазмұны күрделі болуы, бірнеше сюжеттік желілерді қолдану;
Безендіру және өзге интерфейс құралдарын қолдана отырып, мәліметті безендіру (қабылдауға жеңіл болады).
Бүгінгі таңда мультимедиа құралдары өзінің артықшылықтары арқылы жаппай қолданысқа еніп отыр. Бұрындары білім беру ісінде мүмкін емес болған әдіс-тәсілдер, ақпаратты жеткізу түрлері енді барлығына бірдей қолжетімді болды. Бұл оқушылар мен оқытушылар үшін пайдалы әрі тиімді. Тіпті ақпаратты ойын түрінде де жеткізіп, кең көлемді зерттеу жұмыстарын да жүргізуге жол ашады.
Адам естігеннен гөрі, көру арқылы ақпаратты жылдам әрі жақсы қабылдайды. Естіген мәліметтің бірі есінде қалса, бірін ұмытып қалады. Сондықтан визуалды заттарды пайдалана отырып, фото не видео арқылы, түрлі инфографикалар негізінде ақпараттандыру тиімді болып табылады. Осы себептен де білім беру ісінде мультимедиалық құралдар кеңінен қолданыс тапты. Білім-ғылым саласына еніп, жалпы жүйенің дамуына, жақсара түсуіне өз септігін тигізді. Бүгінде мультимедиа кабинетінсіз мектепті, интерактивті тақтасыз сыныптарды кездестірмейміз. Жоғарғы оқу орындары болсын, мектеп болсын, барлығы жаңа мультимедиа технологияларымен жабдықталған.
Білім беру саласындағы мультимедиалық құрылғылардың қолданылуын сонау ерте уақыттан басталды деуге де болады. Бұлай деуіміздің себебі мынада. Бұрындары ұстаздар мен мұғалімдер тақырыптың түсінікті болуы үшін және оқушылардың айтылып жатқан тақырыпты жақсырақ ұғынуы үшін суреттерді қолданды. Түрлі көрнекілік заттарын сабақ барысында іске асырды. Бұған биология сабағындағы қаңқалардың макеті, сурет сабағында сурет салу үшін қойылған құмыра мен жемістер, ән сабағында қолданылған домбыра және өзге де аспаптар және тағысын тағы. Әр пәннің өзіне тиесілі сабақ түсіндіруге арналған заттар бар. Олар әлі күнге дейін пайдаланылып келеді. Бұдан кейін алғашқы пленкалы проекторлар, диафильмдер қолданысқа енді. Оның артықшылығы - суретті үлкейтіп, қабырғаға көрсете алуы. Уақыт өте диафильмдер арқылы видеоны көрсетуге мүмкіндік алдық. Мектепте және өзге де білім беру мекемелерінде қолданылған мультимедиалық құрылғылардың бастамасы деуге де болады [11].
Диафильмдерді жетілдіре келе, проекциялық құралдар секілді бейнені үлкейтіп көрсетуге арналған аппараттар пайда болды. Олардың бүгінгі таңда бірнеше түрі бар: графопроектор, оверход проектор, интерактивті проектор, мультимедиалық проектор мен бейнепроектор. Проекция құрылғыларымен бірге дербек компьютерлерді де қолданды. Мұнда көбінесе презентациялар мен кестелер, суреттер, бейнежазбаларды көрсетті. Мұның өзі технологиялық даму мен алға ілгерілеудің жемісі деп айтсақ та болады.
Дербес компьютерлер өмірімізге енді ене бастаған уақытта презентациялар кеңінен қолданылды. Себебі олардың мүмкіндігі мен қуаты осыған ғана жетті деуге келеді. Жаңа үлгілері мен қосымша мүмкіндіктері арқылы суреттер, аудиожазбалар, бұдан кейін бейнежазбалар мен анимациялық видеолар да айналымға енді.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, мультимедия құралдары оқышуы мен оқытушыға шексіз мүмкіндіктер сыйлайды. Сабақ барысында интерактивті тақта мен проектор сынды технологияларды қолдану мұғалімге жаңа әдістемелік тәсілдерді сақтай отырып, тақырыпты жан-жақты талдайды. Сонымен қатар мұндай технологияларды сабақ құрылымына да енгізу оңайға соғатыны белгілі. Тек ғаламторға қолжетімділік пен мультимедиялық құралдардың болғаны жеткілікті [12].
Бүгінгі таңда жаңа технологияларды қолданудың өзіндік қажеттіліктері қалыптасқан. Мұғалімдер мен тәлімгерлер осы қажеттіліктер негізінде жұмыс істейді:
Дәстүрлі білім беру жүйесінде іске асыруға келмейтін тәжірибелер, мен дәлелдеулерді түсіндіру. Сонымен қатар күрделі теориялар мен ұғымдарды, микро және макро әлем туралы жалпы және жекелей түсініктерді оқыту кезінде мультимедиалық құралдарды пайдалану қажеттілігі туындайды;
Оқушыда репродуктивті қабілеттің пайда болуы, қалыптасуы кезінде туындайтын қажеттілік. Бұл кезде сабақ тақырыбына қатысты ақпаратты жинау, жіктеу-жүйелеу, талдау, сараптау сынды әрекеттер байқалады.
Оқушы бойынша шығармашылық қабілеттің қалыптасуы. Осы кезеңде есептерді шешіп, тәжірибелер орындалады.Объектіні жаңа технологиялар арқылы модельдей отырып, оның бойынша креативті шыңдайды;
Тұлға ретінде оқушылардың қалыптасуы. Түрлі әлеуметтік мәселелерпді шеше отырып, оқушылар мен жасөспірімдерді адалдық және адамгершілік секілді ізгі қасиеттерді бойында дарытады [13].
Қазіргі уақытта білім беру жүйесіндегі мультимедиалық құралдарды жалпы процесс барысында пайдаланудың бірнеше кезеңдері бар. Бұл кезеңдерді нақты бір адамның қолымен жасалмаған. Ұстаздар мен тәлімгерлердің оқушының қабылдауындағы және өзге факторларды ескере отырып әрекет етуі салдарынан қалыптасты деуге де болады. Ең алғашқысы - оқып-үйрену. Мұнда тақырыпқа қатысты жалпы ақпарат алады. Екінші кезең - меңгеру және ұғыну. Тақырыптың не жайлы екенін білген соң, мысалдар арқылы тереңірек түсінеді. Үшінші кезең - өмірдегі қолданысы немесе практикалық білім. Өмірден алынған мысалдарды көрсете отырып, оның маңызын пайымдайды. Мультимедиалық құрылғылар арқылы тәжірибелер жасап көреді. Төртінші кезең - дамыту, алған білімді жан-жақты қарастыру. Соңғы кезең барлық уақытта қолданыла бермейді.
Білім беру жүйесінің жан-жақты қалыптасып, жетілуіне жаңа технологиялар өз әсерін тигізді десек, артық айтқандық емес. Олардың орынды әрі тиімді қолданылуы оқытушының тәжірибесін көрсетеді. Ал оқушының тақырыпты терең түсініп, білімін жетілдіруге көмектеседі.
2-ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫ САРАЛАУ
Мыңжылдықтар тоғысында аудиовизуалды материалдарды білім беруде қолдану едәуір өсті. Бұл оқытудың тиімділігі мен тартымдылығын арттырды. Мультимедиалық құралдар білім беру үдерісін және тұтастай білім беру жүйесін жетілдіруге орасан зор мүмкіндіктер береді. Олар анимация, графика, фотосуреттер, бейне, дыбыс және мәтінді қолдана отырып, аудиовизуалды ақпаратты өңдеуді жүзеге асыратын бағдарламалық құралдар жиынтығымен күрделі ақпараттық ортаны құрайды [15].
Білім берудің интернет-ресурстарын бес түрге жіктейді. Олар: хотлист (hotlist), трежа хант (treasure hunt), пәндік сынама (subject sampler), мультимедиа скрэпбук (multimedia scrapbook), и вебквест (webquest) [16].
Хотлист (ағылшынша hotlist - жедел тізім) - бұл зерттелетін тақырып бойынша Интернет-сайттардың тізімі. Бұл өте қарапайым және оқу процесінде пайдалы болуы мүмкін. Қажетті ақпаратты табу үшін жедел тізім уақытты қажет етпейді. Сізге Интернеттегі іздеу жүйесіне кілт сөзді енгізу жеткілікті, сонда қажетті жедел тізімді аласыз.
Мультимедиа скрэпбук (мультимедиялық альбом) - бұл мультимедиялық ресурстар жиынтығының бір түрі. Жедел тізімнен айырмашылығы, альбом кітапта тек мәтіндік сайттарға ғана емес, сонымен қатар фотосуреттерге, аудио файлдарға және бейнеклиптерге, графикалық ақпаратқа және анимациялық виртуалды турларға сілтемелер бар. Барлық альбомдық файлдарды студенттер оңай жүктей алады және белгілі бір тақырыпты оқып үйренуде ақпараттық және иллюстрациялық материал ретінде қолданады.
Трежа хант (ағылшынша Treasure hunt) көп жағдайда жедел тізім мен альбомға ұқсайды. Онда зерттелетін тақырып бойынша әртүрлі сайттарға сілтемелер бар. Жалғыз айырмашылық - сілтемелердің әрқайсысында сайттың мазмұнына қатысты сұрақтар бар. Осы сұрақтардың көмегімен мұғалім оқушылардың ізденіс әрекеттерін басқарады. Іздеудің соңында студенттерге тақырыпты тұтас түсіну үшін тағы бір жалпы сұрақ қоюға болады. Оған егжей-тегжейлі жауап сайттардың әрқайсысы үшін алдыңғы толығырақ сұрақтарға жауаптарды қамтиды.
Пәндік сынама (ағылшынша subject sampler) трежа хантқа қарағанда қиындау ресурс. Онда Интернеттегі мәтіндік және мультимедиялық материалдарға сілтемелер бар (фотосуреттер, аудио және видео клиптер, графикалық ақпарат). Тақырыптың әр аспектісін зерттегеннен кейін, оқушылар қойылған сұрақтарға жауап беруі керек. Алайда оның трежа ханттан айырмашылығы -тақырыптың тақырыбы әлеуметтік тұрғыдан сезімтал және пікірталас тудырады. Студенттер материалмен танысып қана қоймай, сонымен қатар талқыланған пікірталас бойынша өзіндік пікірлерін білдіріп, дәлелдеуі керек. Топтық жұмыста бір тақырыпты бірнеше аспектілерге бөлу қажет болады. Өз аспектілерін топта талқылағаннан кейін, оқушылар өздерінің талқылау нәтижелерін бүкіл сыныпқа ұсына алады.
Webquest (Интернет жоба) - білім берудің интернет-ресурстарының ең қиын түрі. Веб-квест - бұл Интернет-ресурстарды қолдана отырып, кез келген тақырып бойынша студенттердің жобалық іс-әрекетін ұйымдастырудың сценарийі. Ол жоғарыда аталған төрт материалдың барлық компоненттерін қамтиды. Алдымен бүкіл сынып оқылатын тақырып бойынша жалпы мәліметтермен танысады, сол арқылы алдағы жоба мәселесіне енеді. Содан кейін студенттер топтарға бөлінеді, және әр топқа тақырыпты зерттеу және топтық талқылау үшін бір нақты аспект беріледі.
Қазіргі уақытта білім беруде мультимедиялық технологиялар негізінде дайындалған ресурстар қолданылады. Мектеп, орта және жоғарғы оқу орындарында мультимедиалық құралдарын қолдану принциптері мен мультимедиалық ресурстарын жеке-жеке талдайтын боламыз.
2.1 Білім беру саласына қатысты танымдық телевизиялық мультимедиа ресурстары
Ақпарат алудың ең маңыздысы - телеарна. Мультимедиалық ресурстардың ішінде көпшілікке тиімдісі, қолжетімдісі осы құрал екенін айтуға болады. Өйткені теледидар жаппай тұтыну құралы болғандықтан, тұрмыстың ажырамас бөлігіне айналды.
Білім берудің телевизиялық ресурсы - қашықтықтан оқыту саласындағы теледидарлық бағдарламаларды қолдану. Бұл жеке теледидарлық бағдарламалар немесе мемлекеттік білім беру жүйесі мен Білім министрлігінің тапсырысымен шығатын арнайы арналар болуы мүмкін. Сонымен қатар ересектерге арналған ересектерге арналған білім беру бағдарламалары бар; Көбісі колледж білімін алуға мүмкіндік беретін телекоммуникация қызметтері де болады. Мысал ретінде BBC-дің Ұлыбританиядағы Open University теледидарлық бағдарламаларын келтіруге болады. Discovery Channel арнасындағы MythBusters те бар. Бұдан бөлек бірнеше шетелдік телеарналарды атап өтуге болады.
PBS (Public Broadcasting Services) - америкалық қоғамдық хабар және теледидар бағдарламаларын таратушы. Бұл коммерциялық емес ұйым және АҚШ-тағы үкіметтік телеарналарға арналған білім беру бағдарламаларының ең танымал провайдері. American Experience, America's Test Kitchen, Antiques Roadshow, Arthur, Barney & Friends, Between the Lions, Cyberchase, Clifford, Даунтон аббатство, Frontline, The Magic School Bus, Mister Rogers' Neighborhood, PBS NewsHour, Телепузики атты туындылар көрсетіледі.
PBS-те 350-ден астам станция бар, олардың көпшілігі білім беру ұйымдарының, коммерциялық немесе белгілі бір жергілікті мемлекеттік мектеп ауданында не үкіметке тиесілі. PBS қызметтің таңертең және күндізгі кестесінің бөлігі балалар бағдарламаларын таратады [17]. Сонымен қатар Discovery Kids, Disney Junior атты балаларға арналған білім беретін телеарналар болды.
Кейбір теледидарлық бағдарламалар негізінен білім беру мақсаттарына арналған, дегенмен олар ақпаратты жеткізу үшін ойын-сауыққа сүйеніп, рекреативті функциясын қолдануы мүмкін. Балаларға арналған бағдарламаларда ойын-сауық бала үшін маңызды әрі ол ғибратты бола алады. Латын Америкасында танымдық-ойын-сауық бағдарламаларын білім беру теленовелалары деп те атайды [18].
Мигель Сабидо - 1970-ші жылдардан бастап теленовела продюсері. Ол Латын Америкасындағы аудиторияны отбасын жоспарлау, сауаттылық және басқа тақырыптар бойынша оқыту үшін байланыс теориясын денсаулыққа қатысты білім беру хабарламаларымен біріктірді. Оның Тынық мұхит аралындағы Вануату аралында 2007 жылы түсірілген Патруль Лав деп аталатын алғашқы телехикаясы көрермендерді ЖҚТБ мәселесі туралы хабарлауға бағытталған. Ол қызықты оқиғаларды қамтып, ойын-сауық пен білімді байланыстырды [17].
Ал көрші Ресейдің Бірінші арнасы 10 жылдан астам уақыт бойы Гении и злодеи уходящей эпохи жобасын жүзеге асырып келеді. Бағдарлама жүргізушісі - Лев Николаев. Бұл - әлемдік ғылым мен мәдениеттің көрнекті қайраткерлерінің портреттер сериясы. Ғылыми және білім беру бағдарламаларын шығаруға маманданған Өркениет телекомпаниясының өнімі десек болады. Бағдарламалардың кейіпкерлері әр түрлі саладағы адамдар: ғылым мен экономика, өнертабыстар мен спорт, музыка мен кино, сән, медицина, ойын-сауық, әдебиет және кескіндеме, т.б.
Ұзақ жасаған Непутевые заметки бағдарламасы ғаламшарымыздың әр түрлі бөліктері туралы жиырма минуттық очеркпен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СУРЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...vi
АННОТАЦИЯ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..vi
1. КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 1
2. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
3. 1-ТАРАУ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ МЕН МУЛЬТИМЕДИАНЫҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1 Білім беру жүйесінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Мультимедиа құралдарының пайда болуы мен дамуы
4. 2-ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МУЛЬТИМЕДИА РЕСУРСТАРЫН САРАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2.1 Білім беру саласына қатысты танымдық телевизиялық мультимедиа ресурстары
2.2 Мектеп оқушыларына арналған білім беру платформалары
2.3 Студенттерге арналған білім беру платформалары мен мультимедиалық ресурстар
2.4 Мұғалімдерге арналған мультимедиалық ресурстар
2.5 Лингвистикалық мультимедиалық платформалар
5. 3-ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ МҮМКІНДІГІ: АРТЫҚШЫЛЫҒЫ МЕН КЕМШІЛІГІ
6. ТАЛДАУ ЖӘНЕ НӘТИЖЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
7. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
8. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
СУРЕТТЕР ТІЗІМІ
Сурет 1. Мультимедиалық технологиялардың оқыту процесiндегi тиiмдiлiгiнiң көрсеткiшi
АННОТАЦИЯ
ХХІ ғасыр - ақпараттық жаңа технологиялар заманы болғандықтан, білім беру жүйесінде де жоғары технологияларды қолдану жүзеге асуда. Аталмыш жұмыста қазіргі білім беру жүйесіне баға бере отырып, мультимедиалық ресурстарды дәстүрлі оқыту үрдісінде қаншалықты жанастыруға болатынын және пандемия барысындағы қашықтықтан оқыту жүйесі қалай жүзеге асып жатқаны талданды. Қазақстандағы және шет елдердегі білім беру жүйесі, ондағы мультимедиалық ресурстардан мысалдар келтірілген. Зерттеу нысаны ретінде түрлі мультимедиалық құралдар мен ресурстарды көріп, олардың тиімділігі мен қолжетімділігі салыстырылады. Жұмыс білім беру саласының мамандарына, өзінің дамуына ден қоятын жастарға, әсіресе оқушылар мен студенттерге, берер тағылымы мол.
КІРІСПЕ
1. Білім беру жүйесі - өзара байланысты білім берудің бағдарламасы мен әр түрлі деңгей, бағыттағы белгілі мемлекеттің білім беру стандарттары, оларды әр түрлі жағдайда ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі, түрдегі білім беруге бағытталған мекемелерде және онлайн платформада іске асатын түрлі тармақтар мен білім беру органдар жүйесінің жиынтығы.
Білім беру жүйесі мен үрдісі мемлекет пен қоғамның дамуындағы, экономикалық алға басуында үлкен рөл атқарады. Білімнің қалыптасуы тікелей философиямен байланысты. Яғни рухтың материя, сананың болмысқа қатынасы қаралады. Білім беру ісі де өзге салалар секілді түрлі кезеңдерден, даму сатысынан өтті. Бүгінде білім беру мекемелерінен бөлек ғаламтор мен өзге де орталықтардан білімді жетілдіруге болады. Мамандық санының артуы, қызмет түрінің көбеюі білім беру жүйесінің біршама өзгеруіне әсер етті.
2. Мультимедиалық құралдар - әр түрлі ақпараттарды бағдарламалық жабдықтар мен технологияларды қолдана отырып дайындау, біріктіріп өңдеу және ұсынудың жалпы жиынтығы. Мұндай технологияларға кез келген компьютерлік бағдарламаларды жатқызуға болады. Оларды интерактивті режимде қолданады.
Ақпаратты түрлі компьютерлік жабдықтар негізінде қолдану үшін арнайы ресурс, яғни мультимедиалық қор қажет екені белгілі. Осындай ресурстарды мультимедиа құралдары мен бағдарламалардың көмегімен дайындайды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі қазіргі уақыттағы білім беру ісіне оң және теріс әсер ететін факторларды анықтауға негізделген. Оқыту және білім берудегі жаңа, заманауи технологиялар жыл өткен сайын кеңінен пайдаланылуда. Мұндай жаңашылдықтарды зерттей отырып, болашақтағы білім беру ісіне сараптама жасауға да болады. Мультимедиалық құралдардың Қазақстанда және өзге елдер тәжірибесінен мысалдар келтіре отырып, оның маңызын сипаттау.
Зерттеу мақсаты
Мультимедиялық құралдар мен технологиялардың білім беру жүйесінде, жалпы білім берудегі алар орнын талдау. Мұндай технологиялардың мүмкіндіктерін саралау, пайдасы мен зиянын салыстыру.
Жалпы мақсаты: Мемлекеттік білім беру жүйесі мультимедиалық құрылғыларды қаншалықты тиімді қолданып келеді? Шетелдік елдер мен ұйымдар тәжірибесіндегі мультимедиа технологияларын халық қаншалықты қабылдады және игере алды?
Жеке мақсаты: Мектептердегі мультимедиа құралдарының қолданылуы қандай деңгейде? Онлайн білім беру жүйелері мен платформалары Қазақстанда қаншалықты кеңінен қолданылады?
Зерттеу міндеттері:
Білім беру ісінің дамуы;
Білім беру жүйесіндегі үлкен өзгерістерге талдау;
Мультимедиялық технологиялардың дамуы;
Қазақстандағы мультимедиа ұғымының таралуы;
Дамыған елдердегі білім беру жүйесі мен Қазақстанның білім беру ісін салыстыра сипаттау;
Онлайн білім беру жүйелеріне сараптама;
Еліміздегі білім беру жүйесінің мультимедианы пайдалану ауқымын қарастыру.
Зерттеу нысаны
Білім беру жүйесіндегі мультимедиялық құралдардың қолданылуы: онлайн платформалар, мультимедиялық құралдар мен онлайн-курстар негізінде.
Зерттеу пәні
Білім беру ісіндегі және жалпы жүйедегі мультимедиалық құрылғылардың қолданылуын нақты мысалдар, статистикалар негізінде көрсету.
Зерттеу әдісі
Білім беру және мультимедиалық құралдардың дамуы мен пайда болуы жайында жазылған ... еңбектері негізінде зерттеу жүргізілді. Қазіргі таңда жұмыс істеп жатқан қазақстандық және шетелдік білім беру платформаларын зерттеу.
Зерттеу жаңалығы (новизна)
Мультимедиалық құралдардың соңғы уақытта білім беру ісінде де кеңінен қолданылуы жаңашылдық болып отыр. Пандемия салдарынан әлем қашықтықтан оқытуға көшкенде, мұндай технологиялық қаншалықты тиімді екені байқалды. Зерттеуге белгілі онлайн платформалар, курстар мен мемлекеттік білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялар негіз болды.
Теориялық және практикалық зерттеу маңызы
Зерттеу жұмысы мектеп оқушыларына, ұстаздар мен студенттерге, жоғарғы оқу орны дәріскерлеріне арналады. Зерттеу барысында ҚР Білім беру ісіндегі өзгерістер мен реформалар, жаңашылдықтар мен білім беруге бағытталған белгілі платформалардың халық арасындағы көрінісі қозғалды.
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Зерттеу жұмысын жазу барысында білім беру жүйесінің дамуы, содан кейін мультимедиалық құралдар, технология жайындағы еңбектерге тоқталдық.
В.Клепиковтың Конфуций - выдающийся педагог Древнего Китая кітабында автор ежелгі Қытайдың филоссофиясы, білім беру жүйесін сипаттайды. Белгілі философы Конфуцийдің өмірі мен еңбектерін талдап, ұстаздың еңбек жолы жайлы мол ақпарат береді. Ал Ю.В.Андреевтың История Древней Греции еңбегінде Грекциядағы цивилизация мен мәдениеттің пайда болуы және дамуы жайлы құнды деректер келтірілген. Мұндағы мемлекеттік құрылым мен саяси жүйе, философтары мен қалалық өмірі жайлы сипатталады. Жалпы хронолиялық ауқымы біздің заманымызға дейінгі 2 ғасырдан бастап 1996 жылға дейін. К.И.Салимованың Очерки истории школы и педагогической мысли древнего и средневекового Востока кітабында Үндістан, Қытай және Таяу Шығыс елдеріндегі тәрбие мен білім беру ісіндегі ойлары және негізгі қағидалары қарастырылады. Нақты тарихи оқиғалар мен мысалдар негізінде автор өз пікірін дәлелдейді. Мектептердің пайда болу тарихы жөнінде мәселені көтеріп, оның шешімін іздестіреді. Л.Н.Гончаров болса, Очерки истории школы и педагогики за рубежом еңбегінде шет елдердегі білім беру жүйесінің ерекшеліктері мен артықшылықтары, кемшіліктерін сипаттайды. Олардың өзара байланысы мен жалпы жүйенің дамуына тигізген үлесін зерттейді.
Ал мультимедианың білім беру саласында қолданылуын сипаттаған кітаптарға тоқталар болсақ, Г.М.Троян Универсальные информационные и телекоммуникационные технологии в дистанционном образовании кітабында қашықтықтан оқытуда қолданылатын тенологиялар жайлы жазады. Нақты курстар мен қажетті әдебиеттер тізімін ұсынып, ақпараттық технологиялардың білім беру ісіндегі маңызы жайлы сөз қозғайды. В.В.Соломатованың Использование информационных технологий в социальной сфере кітабы Ресейдегі білім беру жүйесінің өзгеруі мен дамуындағы ерекшеліктерді қарастырады. Ақпараттың ұсынылу түрін талдап, ақпараттық технологиялардың білім беру ісінде тигізер пайдасы мен зиянын іздестіреді. Ю.Н.Егорова Теоретические и практические аспекты мультимедиа-технологий: монографиясында ақпараттық технологиялардың жалпы өмірдегі маңызын сипаттайды. Сонымен қатар білім беру ісіндегі проблемалар мен қиындықтар жайлы жазады. Зерттеу объектісі ретінде Ресейдің білім беру жүйесі алынған. Н.П.Петрованың Виртуальная реальность. Современная компьютерная графика и анимация кітабы заманауи компьютерлік өнердің виртуалды шындығын жасаушы және қатысушы жаңа ұрпаққа арналған. Кітап виртуалды шындықты құрудың ең күшті құралдарының бірі - компьютерлік графика мен анимация туралы айтады. Онда заманауи компьютерлік өнер мен оны жасау бағдарламалары, Ресейде және шетелде әртүрлі және таңғажайып қосымшалар туралы да ерекше материалдар бар. А.Филимонов Построение мультисервисных сетей Ethernet еңбегінде бір арнадағы телефон және теледидар сигналдарын біріктіру үшін қолданылатын жаңа буынды мультисервистік желілерді (Next Generation Network - NGN) құру үшін Ethernet технологиясын қолдану қарастырылған. NGN жергілікті және магистральдық сегменттерін құрудың негізгі принциптері баяндалған. Жетілдірілген Ethernet технологиясын (IEEE 802.3) сипаттауға көп көңіл бөлінеді. Интернеттің заманауи хаттамалары және мультисервистік LAN сенімділігін, тиімділігі мен қауіпсіздігін арттыратын техникалық шешімдер егжей-тегжейлі қарастырылады. Белгілі өндірушілердің бағдарламалық жасақтамасы мен жабдықтарын қолданудың практикалық мысалдары келтірілген. Г.П .Катунинның Основы мультимедийных технологий оқу құралында компьютерлік графиканың түрлері қарастырылған; түстерді қалыптастыру және басқару мәселелері сипатталған. Ажыратымдылық пен өлшемдер сияқты ұғымдарға, сондай-ақ ақпараттарды ұсыну әдістеріне көп көңіл бөлінеді. О.В.Шлыкова Культура мультимедиа оқу құралы мультимедиялық дамудың әлеуметтік-мәдени аспектілерін қарастырады, мультимедиялық өнімдер мен оларды дамыту құралдары туралы, мультимедиялық технологияларды әртүрлі қызмет салаларында, әсіресе білім беру және мәдениет саласында қолдану туралы жалпы түсінік береді. Оқу құралы ресейлік интернет-ресурстардың мекен-жайларына, пайдаланылған терминдер сөздігіне, рефераттар мен курстық жұмыстардың тақырыптарына сілтемелерді толықтырады. Б.Б.Андерсен Мультимедиа в образовании еңбегінде мультимедиялық технологияларды қолдану оқу процесін жаңа сапалы деңгейге көтереді, бұл әртүрлі жағдайларда объектіні немесе құбылысты зерттеуге, түрлі-түсті, көлемді бейнені қалыптастыруға, логикалық ойлауды дамытуға және осылайша оқуға шығармашылық көзқарасты дамытуға мүмкіндік береді. Белгілі еуропалық мамандар әзірлеген осы оқу курсында оқу процесінде мультимедиа құралдарын құру және қолдану мәселелері қарастырылады. Одан бөлек ғаламтор көздерінен мультимедиа түсінігі, мультимедиалық құралдар туралы ақпарат алынды.
1 ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ мен МУЛЬТИМЕДИА дамуы
Білім беру жүйесінің дамуы
Білім беру ісі өзге салалар секілді түрлі кезеңдер мен даму жолынан өткен. Бұл әлемдік цивилизацияда да өзіндік орынға ие болып табылады. Бүгінгі таңда білім беру жүйесі әр елде түрлі сипатқа ие. Бір мемлекетте бастапқы білім беру жүйесі 11 жылды құраса, енді бірінде 9-10 жылды ғана құрауы мүмкін.
Білім беру жүйесінің бастауы ретінде ғалымдар Шығыс елдерін санайды. Египтеттегі жазушылар мен әскерилердің, сарай қызметкерлерінің мектебі, Үндістандағы брахман мен кшатрийлер мектебі, Қытайдағы үшсатылым білім жүйесі қазіргі білім беру және педагогиканың бастамасы болып есептеледі.
Тәрбиелеу және білім беру Таяу және Қиыр Шығыс елдерінде адамның тұлға ретінде қалыптасуының алғашқы сатысы саналған. Бұл жүйе біздің дәуірімізге дейінгі 5 мыңжылдықта пайда болған. Жоғарыда атап өткен мемлекеттер бір-бірінен алыста орналасқанымен, ондағы жүйелер өзара ұқсас болған. Экономикалық және әлеуметтік саладағы білім беру ісі өзара байланысты да. Алғашқы мектептердің құрылуы, ашылуы адамдардың экономикалық және мәдени, саяси білім алуына жол ашты. Қоғамның дамуы адамдардың қалауын да өзгертті, Бұлармен бірге білім беру саласы да өзгеріске ұшырап отырды. Шығыс мемлекеттеріндегі негізгі білім мен ғылым көзі, тәрбие ошағы ретінде отбасы, ғибадатханалар мен мемлекеттің өзі саналды.
Бастапқыда мектептің негізгі үш түрі құрылды. Біріншісі - діни, бұл ғибадатханалар жанында ашылып, дін қызметкерлері тәрбиеленді. Екіншісі - сарай мектептері,мұндай мектепте сарай қызметкерлері, дәулетті отбасының балалары білім алды. Үшіншісі - шенділердің жазушылары, олар әлеуметтік, саяси басқару жүйесіндегі қажетті заттарды жазып отырды [1].
Білім беру ісінде Үндістан мен Қытайдың жүйесі өзінше ерекше болды. Себебі мұндағы білім-ғылым ісі мәдени-тарихи, дәстүр арқылы белгіленді және өзіндік шығыс танымын дәріптеді. Қытайдағы білім беру жүйесіне Конфуций ерекше ықпалын тигізді. Оның педагогикалық идеялары мен еңбектері этика, басқару, мемлекетті ұйымдастыру секілді кең тақырыптар қаралды. Ал орталық тезисі дұрыс білім беру, білімнің мемлекеттің дамуына тигізер әсері секілді ойлары болды.
Конфуцийлік ілімнің Қытайда кеңінен дамуы мектептерде гуманитарлық бағыттың таралуына әсерін тигізді. Ол адамдарды рухани дамуға, жэнь (адамдық және тұлғалық) және ли (адамдар және отбасы арасындағы тәртіп) негізін игеруге шақырды. Басты кемшілігі - Қытайдың ұлы ойшылы математика, астрономи, медицина секілді ғылымдардың кеңінен таралуына қарсы болуы [2].
Шығыс елдерінен кейін ғылым, білім беру істері Ежелгі Антика мемлекеттерінде дамыды. Мұндағы балаларды оқыту, білім беру ісі Илиада мен Одиссея поэмаларында айқын көрініс табады. Гомердің бұл шығармаларында тәрбиеге баса назар аударылғандығы, ғылыми толыққан, физикалық және рухани тұрғыдан бай иедал адамның образы жасалған. Ал жастарды соның негізінде өсірген.
Ежелгі Грекциядағы педагогикалық ілімнің шыңы, басты ілімі ретінде Сократтың (470-339 жылдар) идеялары саналады. Ол білім беру мен тәрбиені адамның екінші рет туылымен теңестірген. Ол эвристикалық ілімнің негізін салды.
Бұдан кейін әлемнің бірінші ұстазы - саналатын Аристотель (384-322 жылдар). Ол Сократтың шәкірті болған. Белгілі философ, ғалым білім беруге қатысты өзінің ерекше ойын білдірді. Ол білім саласын мемлекеттің бақылауында болуы керектігін айтқан. Яғни, отбасыдағы және ғылыми ортадағы, мектептегі балалардың оқытылуы мемлекеттің идеясы негізінде іске асуы керектігін айтып кетті. Аристотельдің ойынша, жаңа туған баланың ақыл-ойы таза тақта секілді. Үлкен мұнда нені жазса, ол баланың ойында мәңгі сақталады. Сондықтан білім беру ісіне баса назар аударған.
Цицерон (106-43 жылдар) тек философ қана емес, оратор-шешен, саяси тұлға болған. Сонымен бірге білім беру ісінде де өзінің ізін қалдырған. Философтың ойынша, тұлға ретінде қалыптасудың жалғыз жолы - білім беру және өз біліміңді шыңдау. Сол себепті ол балаларды кішкентай кезінен оқытып, өскен соң бұл білім алу процесінің тоқтап қалмауы қажет екенін айтты.
Антика дәуіріндегі білім беру ісінің тағы бір алыбы - Квинтилиан (35- б.з.96 жылы). Ол риториканың негізін салды және осы пәннің алғашқы ұстазы болды. Ол өз еңбектерінде риторика ілімі жайлы ойлары мен түйіндерін жазды. Квинтилиан өзінің білім беру жүйесінде отбасыдағы тәрбиеге қарағанда қоғамдық, яғни мектептегі тәрбиенің маңыздырақ екенін айтқан [3].
Шығыс елдеріндегі орта ғасырлық білім беру жүйесі. Білім беру ісі бұдан кейін әлемнің әр бұрышында дамыды, тарады. Түрлі ғалымдар өз концепцияларын ұсынып, халықтың білім алуын, сауатын ашуды қолға алды. Біздің заманымыздың V-XVII ғасырларында педагогика мен жалпы білім беру ісінде үлкен өзгерістер орын алып, қарқынды түрде алға жылжыды. Себебі қоғам да, жастар да білім алуды көздеді. Антикалық және Қиыр Шығыста қалыптасқан білім жайлы ұғым көптің көзін ашты. Барлығы әлемді өзгертуге өз күштерін салды. Дегенмен діннің дамуы да ғылым мен білім беру ісінің тұралап қалуына өз әсерін тигізбей қоймайды. Шіркеудегі білім беру орындары жаратылыстану ғылымдарының оқытылуына қарсы болды. Ал араб елдері мен мұсылман халықтарында Құранның негізінде жастардың сауатын ашты.
Орта ғасырда Шығыс елдерінде білім беру жүйесінің одан әрі дамуына Әл-Фараби (870-950 жж.), Әл-Бируни (973-1048жж.), Ибн-Сина (980-1037жж.), Омар Хайям (1048-1131) секілді ғалымдар өз үлесін қосты. Ал батыс елдерінде, жоғарыда айтып өткеніміздей, шіркеу басшылары қадағалады. Өйткені діни орталықтар алтын мен ақшаға бай болды. Әрі мемлекеттің билігі солардың қолында болды деп айтуға болады. Олар Ежелгі Антикалық дәуірден жеткен құнды қолжазбаларды негізге алды. Латын тілінде жазылған ғылыми еңбектер бұрынғы және жаңа ғылым жүйесін байланыстырушы құралға айналды.
Орта ғасырда білім беру жүйесінің орталығы мектептер болды. Алайда Үндістанда мұндай білім ордалары ғибадатханаларда ашылды. Осы арқылы жоғарғы каста өкілдерінің балалары еркін білім алуына жол ашты. Ислам елдері мен Орталық Азия мемлекеттерінде бастауыш сыныпты мектептер, жоғарғы білім ордасы ретінде медреселер саналды. Мұндай ғылым орталықтары діни білім беріп, жастарды тәрбиеледі. Ал оқу құралы ретінде Әл-Фарабидің, Әл-Бирунидің, Ибн-Сина, Омар Хайям сынды философ-ұстаздардың еңбектері алынды. Мұндай құнды шығармалар кейін педагогиканың, шығыс мәдениетінің, әлемдік мәдениеттің дамуына үлкен үлесін қосты [4].
Еуропадағы орта ғасырлық білім жүйесі. Шікреу монополиясының орнауы Еуропада білім беру ісіне де өз әсерін тигізбей қоймады. Мұндағы негізгі білім ордалары мыналар еді:
Приход мектебі;
Монастырь мектебі;
Собор мектебі;
Кафедральды мектеп.
13-14 ғасырларда қалалар мен сауданың жетілуі, білім беру ісінің дамуы жаңа бағыттардың қалыптасуына әсерін тигізді. Олар цехтік және гильдейлік мектептер еді. Цехтік мектептерде оқу негіздері, туған тілінде жазуды үйрету, есеп-қисап негіздері мен дін, баланың үйінде қолөнер негіздері әкесінің басқаруымен өтті.
Діни (шіркеулік) және қала ортасындағы мектеп қабырғасындағы білім беру ісінің дамуы жаңа - рыцарьлық білім жүйесін қалыптастырды. Алайда бұл тек феодалдық тап өкілдерінің балаларына арналды. Мұнда қылыш өнері, сауыт кию, шахмат ойнау, өлең жазу шеберлігін шыңдау, музыкалық аспапта ойнау секілді пәндер оқытылды.
Орта ғасырларда білім деңгейі біршама артты. Осы уақытта қазіргі әлемге белгілі Оксфорд, Краков, Кембридж және Прага университеттері құрылды. Мұндағы білім беру ісі бүгінгі жоғарғы оқу орындарындағы жүйенің қалыптасуына әсер етті. Атап өткен университеттерде актерлік шеберлік факультеті, өнер, диалектика, арифметика, геометрия, астрономия және музыка риторика сынды факультеттер болды [5].
Қазақ жеріндегі білім беру ісі VII-VIIІ ғасырларда басталды. Дегенмен мектептер мен сауат ашу орындары еліміздің отырықшы аудандары, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс бөлігінде қарқынды дамыды. Бұған, Ұлы Жібек Жолының қалыптасуы мен қалалық өмір салтының орнығуы көбірек әсер етуі мүмкін. Мәселен, Испиджаб, Отырар, Сайрам, Түркістан секілді өзге қалаларда сол уақыттың өзінде-ақ 84 медресе болған. Медреселерден бөлек, діни білім беретін жоғарғы оқу орындары мен бастауыш оқу орыны болды. Мұндай орындарда барлығы 5 000-нан аса балалар мен жастар білім алған.
Ұстаздар көбіне татар және башқұрт ұлттарынан шыққан молдалар еді. Ал оқу үшін алынатын ақы жалпы халықтан жиналған. Дегенмен балалар 4-6 ай, күз және қыс айларында ғана оқыған. Жалпы оқу процесі 4 жылға созылды. Оқушылар сауатын араб әріптері мен сөздерін жаттаудан бастаған. Негізгі мақсат - Құранды жатқа білу еді.
Медреседе бала оқыту арқылы дін жолында қызмет ететін мамандарды даярлады. Олардың қатарында молдалар, дідни споылар, шариғат заңын түсіндіруші лауазымды азамттар, қазилар болды. Жоғарыда айтқанымыздан, қазақ тарихында маңызды орын алатын ақын-жазушылар, философтар мен дана данышпандарының көбі дәл осындай медреселерден білім алды.
Қазақ халқының білім беру ісі медреседен басталып, бұл процес бірнеше ғасырға созылды. Өйткені, Ислам дінінің кеңінен таралуы уақыт өте көшпелі аймақтарда да мектептер мен медреселердің ашылуына әсер етті. Медреседе діни пәндерді ғана оқытты деу қателік. Себебі мұнда логика, география, астрономия, география, тарих, заңтану сынды пәндер де дәріптелді. Ал жастар өз білімін одан әрі ұштау үшін медресе жанынан ірі кітапханалар ашылған.
Киіз үйде оқытатын діни мектептер ауылмен бірге көшіп жүруге мүмкіндік берді. Ал бай көпестер мен саудагерлердің ақшасына салынған қалалық медреселерде нақты кесте мен сабақ өту уақыты болмады.
Қазаққа белгілі тұлғалар М.Сералин, М.Жұмабаев Т.Жомартбаев Уфадағы Ғалия медресесінде білім алған. Ал Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесінде Абай Құнанбайұлы оқыды.
Орыс патшалығы кезеңіндегі білім беру ісі. XVIII ғасырда қазақ хандығын Патша үкіметі отарлай бастаған еді. Қазақ жерінің әр тұсында өз бекіністерін салып, қалалардың пайда болды. Ал әкімшілік жүйе басында көбіне орыс басшылары болғандықтан қазақтар арасында да аудармашылардың болуы үшін орыс-қазақ мектептерін ашу қажеттілігі туындады. Осындай оқу орындарының алғашқысы 1789 жылы Омбы қаласында ашылды. Азиялық училище деп аталған мектепке қазақ балалары қабылданды.
Орыс халқының білім беру жүйесі біртіндеп тарай бастады. Еуропалық білім беру ісіне негізделген бұл жүйе жаңа пәндерді оқытып, ғылымға деген жаңаша көзқарастың қалыптасуына әсерін тигізді. Кейіннен қазақ хандары мен сауатты ел азаматтары мектеп ашуға өз көмектерін тигізді. Мәселен, 1841 жылы Бөкей Ордасының ханы Жәңгір қазақ балаларына арнап орыс мектеп-пансионатын ашқан. Ал 1825 жылы Орынборда татар мектебінің негізінде Неплюев кадет мектебі ашылды. 1844 жылы кадет корпусы болып өзгертілді. 1846 жылы Сібір әскери училищесінің негізінде Омбыда да осындай корпус ашылды. Осылайша қазақ халқының арасында тек жаратылыстану пәндерін ғана оқытып қоймады. Жастар мектеп бітірген соң әскери іске де араласуына мүмкіндік алды.
Қазақстандағы білім беру ісіне өз үлесін қосқан азамат - Ы.Алтынсарин еді. Ол 1864 жылы Торғайда қазақ балаларына арнап 7 жылдық мектепті ашты. Мұндағы оқыту жүйесі белгілі ұстаздар Л.Толстой, К.Ушинский Я.А.Каменскийдің гуманистік және педагогикалық идеялары негіз етіп алынды. Солнымен қатар оқушыларға білім беру үшін жаңа оқулықтарды жазып шықты. 1879-1889 Торғайда инспектор қызметін атқара жүріп, Елек, Ырғыз, Қостанай, Торғай уездерінде екі сыныптық қазақ балаларына арналған орыс-қазақ мектептерін ашты. 1888 жылы Орскіде мұғалімдер мектебін ашуға өз үлесін қосты [6].
ХХ ғасырдан бастап білім беру толығымен бір арнаға бұрылды. 1921 жылы бүкілхалықтық оқу-ағарту конференциясы өтті. Мұнда жалпы жүйе, тәрбие ісі, кәсіптік-техникалық білім беру және саяси тәрбие жөніндегі үлкен мәселелер қозғалды. Қазақ тілінде жаңа оқулықтар басылып, жаратылыстану және гуманитарлық пәндер тереңдетіліп оқытылды.
1940-1941 жылы 441 000 қазақ балаларға оқуға, білім алуға шақыртылды. Бұл ХХ ғасырдағы статистикамен салыстырғанда 6 есеге көп еді. Бұл мектеп санының өсуіне, мұғалімдердің көбеюіне әсерін тигізді. 1960 жылға дейін ел аумағында 10 363 мектеп ашылған еді.
1960-70 жылдары мектептегі білім беру жүйесі жақсартылды. Енді оқушылар 7 жылдық оқудан 8 жылдық мерзімге ауысты. Мұндай заңдық негіздегі жұмыстар 1990 жылға дейін жалғасын тапты.
Еліміз Тәуелсіздік алған соң, 1995 жылғы Конституция негізінде жаппай білім беру ісі қолға алынды. Балалардың мектепте оқытылуы тегін әрі міндетті болды. Ал Дарын мемлекеттік орталығы дарынды оқушылардың шығармашылық дамуына жол ашты. Қазақстан даму жолында білім беру ісін ел болып алға шығудың басты факторы ретінде қарастырып келеді. 11 жылдық білім беру жүйесі 12 жылдыққа ауысты. Бұл бірнеше артықшылықтарды береді. Мысалы, оқушының бойында кәсіби дамуын жобалайды, кәсіптік қызметпен айналысуға дәріптейді.
Білім беру ісінде жаңа технологиялардың қолданылуы мемлекеттің басқарма жүйесінде мықтап қолға алынды. Себебі ғаламтор, түрлі мультимедиалық және компьютерлік құрылғыларды білім беру ісінде тиімді пайдалану жастарды жан-жақты дамытуға септігін тигізді. Инновациялық дамыту, технологиялар мен ғылымға өзгеріс енгізу, түрлі жаңалықтарды өмірге әкелуге бағытталды.
Қазіргі таңдағы оқушының бойында болу керек қабілеттер:
Дүниетанымдық қабілеттің жоғарылығы;
Өнерпаз әрі дарынды;
Талапты әрі ізденімпаз;
Мақсат қоя білетін.
Еліміз бәсекелестікке қабілетті ұрпақ тәрбиелеу мақсатында білім беру ісінде түрлі жаңашылдықтар мен жаңа жүйелер енгізді. Стратегиялық реформалар қабылданды. Мысалы, 2018 жылы 10 қаңтарда қабылданған Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауда білім беру ісі тыс қалып қалмады.
Ғаламтордың дамуы, технологиялардың барлық жастағы азаматтар үшін қолжетімді болуы сапалы білім беру ісін қалыптастырды. Қазіргі таңда мектептер мен университеттер мультимедиалық құрылғыларды тиімді қолданып келеді. Сонымен қатар мектеп бағдарламасынан бөлек, ғаламтордағы білім беру ресурстары мен түрлі платформалар негізінде өз білімдерін жетілдіре алады.
Мультимедиалық құралдарды кез келген бағытта қолдануға болады. Алайда еліміздегі білім беру ісінде өзінің тиімділігі мен артықшылықтарын дәлелдеп келеді. Қазақ жастарының жаңа технологияларды пайдалануы, игеруі және солардың көмегімен өз білімін толықтыруы білім беру ісінің жаңа сатыға көтерілгенін көрсетеді [7].
1.2 Мультимедиа құралдарының пайда болуы және дамуы
Мультимедиалық технологиялардың пайда болуы мен дамуы ғылымның, білім беру ісінің, киберспорттың, ақпарат тарату салаларына үлкен өзгеріс алып келді. Себебі мәліметтерді өңдеу және жіберудің, сақтау және көрсетудің жаңа әдіс-тәсілдердің қалыптасуына өз септігін тигізді. Бүгінгі таңда мультимедиалық құралдарға біз өте үлкен мөлшердегі ақпараттарды, аудиожазбалар мен бейнежазбаларды, фотосуреттер мен өзге де деректерді сақтай аламыз. Мультимедиалық құралдар нарығында бәсекелестіктің туындауы оның күннен-күнге өзгеруіне, қарқынды дамуына алып келді.
Расымен, қазіргі уақытта мультимедиа технологияларының артынан бақылау мүмкін емес. Бүгін ғана өте мықты саналған компьютер немесе телефон ертең ескіріп қалады. Оның орнын баса алатын жаңа үлгілер жарыққа шығады.
Мультимедиа сөзі латынның multum - көп, medium - назар салу, құрал, яғни бірнеше ақпарат түрін тасымалдай алатын электронды құрал дегенді білдіреді. Орыс тілінде мұны қысқартып ММТ деп атайды (қозғалмайтын суреттермен, видеомен, анимация және мәтін, дыбыстық жазбамен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін интерактивті технология) [8].
Орыс ғалымдары ММТ-ны екіге бөледі:
Сызықтық;
Сызықтық емес.
Сызықтық әдіске киноны жатқыза аламыз. Мұндай фильмді көру барысында сіз оған әсер ете алмайсыз. Құрылымын өзгертпейсіз. Ал сызықтық емес әдісте ақпаратпен адам байланысқа түседі. Оны өзгертіп, қалауына қарай қайта жасай алады. Бұған компьютерлік ойындарды жатқызуға болады [9].
ММТ негізгі мүмкіндіктері мыналар:
Презентация не өзге ақпарат беру көзін түрлі проекторлар арқылы үлкейтіп, сахнада анық көрсету;
Мультимедиалық ойын. Мұнда ойынша виртуалды әлемде көңіл көтеріп, өзара әрекеттеседі.
Мультимедиалық технологиялардың тарихы ақпараттық технологиялармен етене байланысты. Ақпараттық технологиялар тарихы тереңде, жазу пайда болған уақыттан басталады. Бұл шамамен біздің дәуірімізге дейінгі 2350 жылдарға тең. Дегенмен оның тарихы нақты құрылғылардың жасалған уақытынан бастап сипатталады.
Бірінші кезең - 1945-1960 жылдардың басы. 1945 жылы америкалық ғалым Ваннивер Буш МЕМЕХ жад концепциясын ұсынды. Ол ақпаратты мағынасына қарай іздеуге мүмкіндік берді. Бған дейін сыртқы белгілеріне қарай іздестіретін жүйе осылайша жаңа деңгейге көтерілді. Ғалымның жасап кеткен идеясы компьютердің пайда болуына және гипермәтіннің дамуына алып келді. Бұлар мультимедиалық жүйенің түп негізі болып табылады.
Екінші кезең - 1960-1975 жылдар. Бұл кезеңде мультимедиалық қосымшалар жасалды. Олар әлі күнге дейін білім беру ісін жақсарту және тереңдету, оқу уақытын қысқарту мақсатында пайдаланылып келеді. Сонымен қатар өмірдің өзге салаларында да кеңінен қолданыс тапқан.
Үшінші кезең - 1975-1990 жылдар. Үшінші кезеңінде мәтін, графика, сандық мәтін, аудиожазба мен фотосурет, мультипликациялық анимация, бейнежазбаны қолданатын мультимедиа құралдары жасалды. Дербес компьютерлердің қарқынды дамуы мультимедианың техникалық жағынан қамтылуы мен бағдарламалық жабдықталуына жақсы жағдай жасады.
Төртінші, заманауи кезең - 1990 жылдар-ХХІ ғасыр. Мультимедианың дамуы әлі жүріп келеді. Ол тек ақпарат тасымалдау құралы ғана емес, білім беру ісіндегі тиімді қосымша мен оқушылардың қалауын қанағаттандыра алатын нағыз қажетті технологияға айналды. Мұндай қосымшалар бағалау құралдары мен ақпаратты игеру барысын бақылау мүмкіндіктерімен жабдықталған [10].
Осылайша мультимедиалық құралдар адам өміріндегі барлық салаға енді: ғылым, басқару ісі, білім беру, мәдениет және өндіріс ісі. Бастапқыда ол білім беру ісіне арналып жасалмаған еді. Алайда бүгінгі таңда білім беру жүйесінде ол кеңінен пайдаланылып келеді. Тарих пәні бойынша мультимедиалық энциклопедиалар жасалды. Мультимедиалық оқулықтар пайда болды.
Мультимедиалық технологиялардың бірнеше принциптерін де атап айтуға болады:
Бірнеше ортадан қабылдайтын мәліметтерді біріктіріп, бір ғана ақпарат көзінен ұсыну;
Мазмұны күрделі болуы, бірнеше сюжеттік желілерді қолдану;
Безендіру және өзге интерфейс құралдарын қолдана отырып, мәліметті безендіру (қабылдауға жеңіл болады).
Бүгінгі таңда мультимедиа құралдары өзінің артықшылықтары арқылы жаппай қолданысқа еніп отыр. Бұрындары білім беру ісінде мүмкін емес болған әдіс-тәсілдер, ақпаратты жеткізу түрлері енді барлығына бірдей қолжетімді болды. Бұл оқушылар мен оқытушылар үшін пайдалы әрі тиімді. Тіпті ақпаратты ойын түрінде де жеткізіп, кең көлемді зерттеу жұмыстарын да жүргізуге жол ашады.
Адам естігеннен гөрі, көру арқылы ақпаратты жылдам әрі жақсы қабылдайды. Естіген мәліметтің бірі есінде қалса, бірін ұмытып қалады. Сондықтан визуалды заттарды пайдалана отырып, фото не видео арқылы, түрлі инфографикалар негізінде ақпараттандыру тиімді болып табылады. Осы себептен де білім беру ісінде мультимедиалық құралдар кеңінен қолданыс тапты. Білім-ғылым саласына еніп, жалпы жүйенің дамуына, жақсара түсуіне өз септігін тигізді. Бүгінде мультимедиа кабинетінсіз мектепті, интерактивті тақтасыз сыныптарды кездестірмейміз. Жоғарғы оқу орындары болсын, мектеп болсын, барлығы жаңа мультимедиа технологияларымен жабдықталған.
Білім беру саласындағы мультимедиалық құрылғылардың қолданылуын сонау ерте уақыттан басталды деуге де болады. Бұлай деуіміздің себебі мынада. Бұрындары ұстаздар мен мұғалімдер тақырыптың түсінікті болуы үшін және оқушылардың айтылып жатқан тақырыпты жақсырақ ұғынуы үшін суреттерді қолданды. Түрлі көрнекілік заттарын сабақ барысында іске асырды. Бұған биология сабағындағы қаңқалардың макеті, сурет сабағында сурет салу үшін қойылған құмыра мен жемістер, ән сабағында қолданылған домбыра және өзге де аспаптар және тағысын тағы. Әр пәннің өзіне тиесілі сабақ түсіндіруге арналған заттар бар. Олар әлі күнге дейін пайдаланылып келеді. Бұдан кейін алғашқы пленкалы проекторлар, диафильмдер қолданысқа енді. Оның артықшылығы - суретті үлкейтіп, қабырғаға көрсете алуы. Уақыт өте диафильмдер арқылы видеоны көрсетуге мүмкіндік алдық. Мектепте және өзге де білім беру мекемелерінде қолданылған мультимедиалық құрылғылардың бастамасы деуге де болады [11].
Диафильмдерді жетілдіре келе, проекциялық құралдар секілді бейнені үлкейтіп көрсетуге арналған аппараттар пайда болды. Олардың бүгінгі таңда бірнеше түрі бар: графопроектор, оверход проектор, интерактивті проектор, мультимедиалық проектор мен бейнепроектор. Проекция құрылғыларымен бірге дербек компьютерлерді де қолданды. Мұнда көбінесе презентациялар мен кестелер, суреттер, бейнежазбаларды көрсетті. Мұның өзі технологиялық даму мен алға ілгерілеудің жемісі деп айтсақ та болады.
Дербес компьютерлер өмірімізге енді ене бастаған уақытта презентациялар кеңінен қолданылды. Себебі олардың мүмкіндігі мен қуаты осыған ғана жетті деуге келеді. Жаңа үлгілері мен қосымша мүмкіндіктері арқылы суреттер, аудиожазбалар, бұдан кейін бейнежазбалар мен анимациялық видеолар да айналымға енді.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, мультимедия құралдары оқышуы мен оқытушыға шексіз мүмкіндіктер сыйлайды. Сабақ барысында интерактивті тақта мен проектор сынды технологияларды қолдану мұғалімге жаңа әдістемелік тәсілдерді сақтай отырып, тақырыпты жан-жақты талдайды. Сонымен қатар мұндай технологияларды сабақ құрылымына да енгізу оңайға соғатыны белгілі. Тек ғаламторға қолжетімділік пен мультимедиялық құралдардың болғаны жеткілікті [12].
Бүгінгі таңда жаңа технологияларды қолданудың өзіндік қажеттіліктері қалыптасқан. Мұғалімдер мен тәлімгерлер осы қажеттіліктер негізінде жұмыс істейді:
Дәстүрлі білім беру жүйесінде іске асыруға келмейтін тәжірибелер, мен дәлелдеулерді түсіндіру. Сонымен қатар күрделі теориялар мен ұғымдарды, микро және макро әлем туралы жалпы және жекелей түсініктерді оқыту кезінде мультимедиалық құралдарды пайдалану қажеттілігі туындайды;
Оқушыда репродуктивті қабілеттің пайда болуы, қалыптасуы кезінде туындайтын қажеттілік. Бұл кезде сабақ тақырыбына қатысты ақпаратты жинау, жіктеу-жүйелеу, талдау, сараптау сынды әрекеттер байқалады.
Оқушы бойынша шығармашылық қабілеттің қалыптасуы. Осы кезеңде есептерді шешіп, тәжірибелер орындалады.Объектіні жаңа технологиялар арқылы модельдей отырып, оның бойынша креативті шыңдайды;
Тұлға ретінде оқушылардың қалыптасуы. Түрлі әлеуметтік мәселелерпді шеше отырып, оқушылар мен жасөспірімдерді адалдық және адамгершілік секілді ізгі қасиеттерді бойында дарытады [13].
Қазіргі уақытта білім беру жүйесіндегі мультимедиалық құралдарды жалпы процесс барысында пайдаланудың бірнеше кезеңдері бар. Бұл кезеңдерді нақты бір адамның қолымен жасалмаған. Ұстаздар мен тәлімгерлердің оқушының қабылдауындағы және өзге факторларды ескере отырып әрекет етуі салдарынан қалыптасты деуге де болады. Ең алғашқысы - оқып-үйрену. Мұнда тақырыпқа қатысты жалпы ақпарат алады. Екінші кезең - меңгеру және ұғыну. Тақырыптың не жайлы екенін білген соң, мысалдар арқылы тереңірек түсінеді. Үшінші кезең - өмірдегі қолданысы немесе практикалық білім. Өмірден алынған мысалдарды көрсете отырып, оның маңызын пайымдайды. Мультимедиалық құрылғылар арқылы тәжірибелер жасап көреді. Төртінші кезең - дамыту, алған білімді жан-жақты қарастыру. Соңғы кезең барлық уақытта қолданыла бермейді.
Білім беру жүйесінің жан-жақты қалыптасып, жетілуіне жаңа технологиялар өз әсерін тигізді десек, артық айтқандық емес. Олардың орынды әрі тиімді қолданылуы оқытушының тәжірибесін көрсетеді. Ал оқушының тақырыпты терең түсініп, білімін жетілдіруге көмектеседі.
2-ТАРАУ. БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫ САРАЛАУ
Мыңжылдықтар тоғысында аудиовизуалды материалдарды білім беруде қолдану едәуір өсті. Бұл оқытудың тиімділігі мен тартымдылығын арттырды. Мультимедиалық құралдар білім беру үдерісін және тұтастай білім беру жүйесін жетілдіруге орасан зор мүмкіндіктер береді. Олар анимация, графика, фотосуреттер, бейне, дыбыс және мәтінді қолдана отырып, аудиовизуалды ақпаратты өңдеуді жүзеге асыратын бағдарламалық құралдар жиынтығымен күрделі ақпараттық ортаны құрайды [15].
Білім берудің интернет-ресурстарын бес түрге жіктейді. Олар: хотлист (hotlist), трежа хант (treasure hunt), пәндік сынама (subject sampler), мультимедиа скрэпбук (multimedia scrapbook), и вебквест (webquest) [16].
Хотлист (ағылшынша hotlist - жедел тізім) - бұл зерттелетін тақырып бойынша Интернет-сайттардың тізімі. Бұл өте қарапайым және оқу процесінде пайдалы болуы мүмкін. Қажетті ақпаратты табу үшін жедел тізім уақытты қажет етпейді. Сізге Интернеттегі іздеу жүйесіне кілт сөзді енгізу жеткілікті, сонда қажетті жедел тізімді аласыз.
Мультимедиа скрэпбук (мультимедиялық альбом) - бұл мультимедиялық ресурстар жиынтығының бір түрі. Жедел тізімнен айырмашылығы, альбом кітапта тек мәтіндік сайттарға ғана емес, сонымен қатар фотосуреттерге, аудио файлдарға және бейнеклиптерге, графикалық ақпаратқа және анимациялық виртуалды турларға сілтемелер бар. Барлық альбомдық файлдарды студенттер оңай жүктей алады және белгілі бір тақырыпты оқып үйренуде ақпараттық және иллюстрациялық материал ретінде қолданады.
Трежа хант (ағылшынша Treasure hunt) көп жағдайда жедел тізім мен альбомға ұқсайды. Онда зерттелетін тақырып бойынша әртүрлі сайттарға сілтемелер бар. Жалғыз айырмашылық - сілтемелердің әрқайсысында сайттың мазмұнына қатысты сұрақтар бар. Осы сұрақтардың көмегімен мұғалім оқушылардың ізденіс әрекеттерін басқарады. Іздеудің соңында студенттерге тақырыпты тұтас түсіну үшін тағы бір жалпы сұрақ қоюға болады. Оған егжей-тегжейлі жауап сайттардың әрқайсысы үшін алдыңғы толығырақ сұрақтарға жауаптарды қамтиды.
Пәндік сынама (ағылшынша subject sampler) трежа хантқа қарағанда қиындау ресурс. Онда Интернеттегі мәтіндік және мультимедиялық материалдарға сілтемелер бар (фотосуреттер, аудио және видео клиптер, графикалық ақпарат). Тақырыптың әр аспектісін зерттегеннен кейін, оқушылар қойылған сұрақтарға жауап беруі керек. Алайда оның трежа ханттан айырмашылығы -тақырыптың тақырыбы әлеуметтік тұрғыдан сезімтал және пікірталас тудырады. Студенттер материалмен танысып қана қоймай, сонымен қатар талқыланған пікірталас бойынша өзіндік пікірлерін білдіріп, дәлелдеуі керек. Топтық жұмыста бір тақырыпты бірнеше аспектілерге бөлу қажет болады. Өз аспектілерін топта талқылағаннан кейін, оқушылар өздерінің талқылау нәтижелерін бүкіл сыныпқа ұсына алады.
Webquest (Интернет жоба) - білім берудің интернет-ресурстарының ең қиын түрі. Веб-квест - бұл Интернет-ресурстарды қолдана отырып, кез келген тақырып бойынша студенттердің жобалық іс-әрекетін ұйымдастырудың сценарийі. Ол жоғарыда аталған төрт материалдың барлық компоненттерін қамтиды. Алдымен бүкіл сынып оқылатын тақырып бойынша жалпы мәліметтермен танысады, сол арқылы алдағы жоба мәселесіне енеді. Содан кейін студенттер топтарға бөлінеді, және әр топқа тақырыпты зерттеу және топтық талқылау үшін бір нақты аспект беріледі.
Қазіргі уақытта білім беруде мультимедиялық технологиялар негізінде дайындалған ресурстар қолданылады. Мектеп, орта және жоғарғы оқу орындарында мультимедиалық құралдарын қолдану принциптері мен мультимедиалық ресурстарын жеке-жеке талдайтын боламыз.
2.1 Білім беру саласына қатысты танымдық телевизиялық мультимедиа ресурстары
Ақпарат алудың ең маңыздысы - телеарна. Мультимедиалық ресурстардың ішінде көпшілікке тиімдісі, қолжетімдісі осы құрал екенін айтуға болады. Өйткені теледидар жаппай тұтыну құралы болғандықтан, тұрмыстың ажырамас бөлігіне айналды.
Білім берудің телевизиялық ресурсы - қашықтықтан оқыту саласындағы теледидарлық бағдарламаларды қолдану. Бұл жеке теледидарлық бағдарламалар немесе мемлекеттік білім беру жүйесі мен Білім министрлігінің тапсырысымен шығатын арнайы арналар болуы мүмкін. Сонымен қатар ересектерге арналған ересектерге арналған білім беру бағдарламалары бар; Көбісі колледж білімін алуға мүмкіндік беретін телекоммуникация қызметтері де болады. Мысал ретінде BBC-дің Ұлыбританиядағы Open University теледидарлық бағдарламаларын келтіруге болады. Discovery Channel арнасындағы MythBusters те бар. Бұдан бөлек бірнеше шетелдік телеарналарды атап өтуге болады.
PBS (Public Broadcasting Services) - америкалық қоғамдық хабар және теледидар бағдарламаларын таратушы. Бұл коммерциялық емес ұйым және АҚШ-тағы үкіметтік телеарналарға арналған білім беру бағдарламаларының ең танымал провайдері. American Experience, America's Test Kitchen, Antiques Roadshow, Arthur, Barney & Friends, Between the Lions, Cyberchase, Clifford, Даунтон аббатство, Frontline, The Magic School Bus, Mister Rogers' Neighborhood, PBS NewsHour, Телепузики атты туындылар көрсетіледі.
PBS-те 350-ден астам станция бар, олардың көпшілігі білім беру ұйымдарының, коммерциялық немесе белгілі бір жергілікті мемлекеттік мектеп ауданында не үкіметке тиесілі. PBS қызметтің таңертең және күндізгі кестесінің бөлігі балалар бағдарламаларын таратады [17]. Сонымен қатар Discovery Kids, Disney Junior атты балаларға арналған білім беретін телеарналар болды.
Кейбір теледидарлық бағдарламалар негізінен білім беру мақсаттарына арналған, дегенмен олар ақпаратты жеткізу үшін ойын-сауыққа сүйеніп, рекреативті функциясын қолдануы мүмкін. Балаларға арналған бағдарламаларда ойын-сауық бала үшін маңызды әрі ол ғибратты бола алады. Латын Америкасында танымдық-ойын-сауық бағдарламаларын білім беру теленовелалары деп те атайды [18].
Мигель Сабидо - 1970-ші жылдардан бастап теленовела продюсері. Ол Латын Америкасындағы аудиторияны отбасын жоспарлау, сауаттылық және басқа тақырыптар бойынша оқыту үшін байланыс теориясын денсаулыққа қатысты білім беру хабарламаларымен біріктірді. Оның Тынық мұхит аралындағы Вануату аралында 2007 жылы түсірілген Патруль Лав деп аталатын алғашқы телехикаясы көрермендерді ЖҚТБ мәселесі туралы хабарлауға бағытталған. Ол қызықты оқиғаларды қамтып, ойын-сауық пен білімді байланыстырды [17].
Ал көрші Ресейдің Бірінші арнасы 10 жылдан астам уақыт бойы Гении и злодеи уходящей эпохи жобасын жүзеге асырып келеді. Бағдарлама жүргізушісі - Лев Николаев. Бұл - әлемдік ғылым мен мәдениеттің көрнекті қайраткерлерінің портреттер сериясы. Ғылыми және білім беру бағдарламаларын шығаруға маманданған Өркениет телекомпаниясының өнімі десек болады. Бағдарламалардың кейіпкерлері әр түрлі саладағы адамдар: ғылым мен экономика, өнертабыстар мен спорт, музыка мен кино, сән, медицина, ойын-сауық, әдебиет және кескіндеме, т.б.
Ұзақ жасаған Непутевые заметки бағдарламасы ғаламшарымыздың әр түрлі бөліктері туралы жиырма минуттық очеркпен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz