Қазақстан Республикасындағы жастар саясаты
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ МӘЖІЛІСІНДЕГІ
ДӨҢГЕЛЕК ҮСТЕЛГЕ АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТАНШЫЛДЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РОЛІ
Студенттік топтар кураторларына көмек ретінде
1-кітап
2-ші басылым, өңдел. және толық.
ӘОЖ 323 (574)=512.122
КБЖ 66.3 (5 Каз)=632.4
Қ 18
ҚР ҰҒА академигі А.М. Ғазалиевтің редакциясымен.
Құрастырушы aвторлар: Байжабагинова Г.А., Матвеенкова Л.Г., Волкова А.В., Сламбекова А.К., Смағұлов Н.Қ., Шаймұханова С.Д., Колесникова Л.И., Сиводедова А.В., Нығметова Н.Т., Нөкербекова А.Х., Баймұханова Ә.М., Марченко К.С., Жұмақанова Ұ.С., Колесникова Л.И., Ивлева Е.Н., Қарасартова М.М., Шорманбаева Д.Г., Сүлейменова М.Ж.
Қ 18 Қазақстан Республикасы Президентінің тұлғасының қазақстандық отаншылдықты қалыптастырудағы ролі. Студенттік топтар кураторларына көмек ретінде. 1-кітап ҚР ҰҒА академигі А.М. Ғазалиевтің редакциясымен. - 2-ші басылым, өңдел. және толық. - Қарағанды: Қараганды мемлекеттік техникалық университеті баспасы, 2011. - 135 б.
Жинақта Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың көп қырлы қызметінің әр түрлі жақтарын ашатын мақалалар берілген. Жинақ материалдары кураторларға Қазақстан Республикасы Президентінің тұлғасы өнегесінде қазақстандық отаншылдықты қалыптастыру бойынша куратор сағаттарын және басқа іс-шараларды дайындау үшін ұсынылады.
ӘОЖ 323 (574)=512.122
КБЖ 66.3 (5 Каз)=632.4
2
(C) Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, 2011
Кіріспе
Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың білім ордасы. Университет ректораты, профессорлық-оқытушылар құрамы қазіргі заманғы қоғамның талаптары мен сұраныстарын қанағаттандыруға қабілетті, білікті, бәсекеге қабілетті инженер кадрларын даярлауды өздерінің басты міндеті деп санайды. Оны жүзеге асыру үшін біздің университетте жоғары кәсіпті оқытушылар, қазіргі заманға сай жабдықталған оқу-әдістемелік және зертхана- лық база бар. 2008 жылы университетте Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев атындағы Электрондық оқыту технологиялары орталығы (ЭОТО) ашылды, ол қазіргі заманғы ең жаңа технологиялар мен әдістемелерді, соның ішінде бейнедәрістерді, мультимедиалық тұсаукесерлерді және т.б. пайдалануға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге, біз әлеуметтік бағытта жол бастаған экономикасы бар, демократиялық қоғамды құру үшін жастардың өнегелі және рухани дамуы қажет деп ойлаймыз. Қазақстан дамуының қалай және қаншалықты сәтті болуы көбінесе осы жастардың саяси жігеріне, құндылықтарына, мақсат- мұраттарына байланысты болады. Сондықтан біз қазақстандық жас ұрпақтың бойында отаншылдық, азаматтық және әлеуметтік жауапкершілік сияқты қасиеттерді қалыптастыру мақсатында, тәрбие жұмысын жетілдіруді өзіміздің тағы бір маңызды міндетіміз деп білеміз.
Қазіргі Қазақстанның көптеген табыстары тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың атымен, оның саяси ерік-жігерімен, дана көрегендігімен, Қазақстанды экономикалық тұрғыдан мықты, демократиялық мемлекет етуге деген орасан зор ынтасымен тығыз байланысты екенін білеміз.
Қазақстандықтар ел экономикасын тұрақтандыру мен жаңартуды, Қазақстан халқы өмірінің сапасы мен стандарттарын жоғарылатуды, экономикалық серпін стратегиясын әзірлеуді және Қазақстанның әлемнің 50 бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына кіруін, саяси жүйені демократияландыруды, құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам негіздерін құруды, адамның қоғамдағы құқықтары мен бостандықтарын іске асыру үшін жағдай тудыруды, ұлтаралық және конфессияаралық келісімнің сақталуы мен нығайтылуын Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтың атымен байланыстырады. Оның басшылығымен Қазақстан мемлекетті күшейту және көпшілік мойындаған демократиялық құндылықтарды дамыту арасында үйлесімді баланысты ұстай алып келеді.
Еліміздің көшбасшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бірегей қабілеттерінің арқасында Қазақстан Республикасы посткеңестік елдер үшін дамудың моделі болып табылады. Қазақстанды ауқымы бойынша аймақтық көшбасшыға айналдырудағы, қоғамды тиімді реформалаудағы, аймақтық және жаһандық тұрақтылықты нығайтудағы, мемлекетті әлемдік қауымдастыққа кіріктірудегі мемлекет басшымыздың табыстары шүбә келтірмейді. Ол Еуразия экономикалық қауымдастығын (ЕурАзЭҚ), Азиядағы өзара іс-қимыл және
сенім шаралары бойынша Кеңесті (АӨСШК), Шанхай ынтымақтастығы ұйымын (ШЫҰ) құрған бастамашылардың бірі болды.
ҚР Тұңғыш Президенті тұлғасының даналық, көрегендік, табандылық және қажымас қайрат сияқты қасиеттері, сондай-ақ Қазақстанды гүлдендіру мен дамытуға шақырған үндеуі үшін бүгінгі күні көптеген Қазақстан азаматтары Н.Ә. Назарбаевқа деген ерекше ілтипатын білдіруде. Қазіргі таңда Н.Ә. Назарбаев - еліміздің Президенті ғана емес. Ол - жаңа типті көшбасшы, мемлекеттік көшбасшы, Қазақстан Республикасын қазақстандықтардың алдында ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлемдік қауымдастықтың алдында бейнелейтін көшбасшы.
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінде студенттер тәрбиесінің кешенді бағдарламасы әзірленген, оның құрамдас бөлігі - Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев тұлғасының өнегесінде студенттерге отаншылдық тәрбие беру бағдарламасы болып табылады. Аталған бағдарлама теориялық, құқықтық негіздеуден және тәрбие жұмысын тиімді ұйымдастыру бойынша ұсыныстардан тұрады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың өнегесінде студенттерге отаншылдық тәрбие беру бағдарламасын іске асыру барысында студенттер Н.Ә. Назарбаевтың өмірлік жолының негізгі кезеңдерімен, оның егеменді Қазақстанның экономикалық, саяси, әлеуметтік және рухани негіздерінің қалыптасуы мен дамуына қосқан үлесімен, оның әлемдік қауымдастықта еліміздің жағымды бейнесін қалыптастырудағы және Қазақстан Республикасын аймақтық көшбасшыға айналдырудағы рөлімен танысады. Ол үшін тәрбие жұмысының әр түрлі түрлері, соның ішінде куратор сағаттары,
дөңгелек үстелдер, баяндамалар мен рефераттар конкурстары, пікірталастар, диспут және т.б. пайдаланылады. Студенттердің тәрбиелік шаралар барысында алған ақпаратын өз тұлғаларының дүниетанымдық көзқарасына айналдыру қажет. Сондықтан тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастырушылар дайындық кезінде мүмкіндігінше көп студенттерді жұмылдыра отырып, осылайша оларды әрбір қатысушыға максимум жақындата түсіп, нысаншылдық пен алдын-ала ұйымдастырудан аулақ болуға тырысады.
Осы жинақта ұсынылған материалдар Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің оқытушыларымен әзірленген және Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың өнегесінде студенттерге отаншылдық тәрбие беру бойынша куратор сағаттарын өткізуде кураторларға ақпараттық және әдістемелік көмек көрсетуге арналған. Жинаққа берілген қосымшада куратор сағаттарының үлгі тақырыптамасы, сондай-ақ конференциялар, дөңгелек үстелдер, диспуттер тақырыптамасы ұсынылған.
Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің өнегесінде қазақстандық отаншылдықты қалыптастыру
(ҚарМТУ тәжірибесінен)
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің ректоры,
ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты,
ҚР ҰҒА академигі
Ғазалиев А.М.
Құрметті әріптестер!
Отаншылдық тәрбие беру қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Отаншылдық тәрбие беру идеясына негізделген, қуатты мемлекеттің жарқын үлгісі Америка Құрама Штаттары болып табылады. АҚШ- та отаншылдық, осы елдің азаматы болғаны үшін мақтаныш сезімі балалық шақтан бастап бойға сіңіріледі. Мысалы, Вашингтонда Арлингтон зиратында Бірінші дүниежүзілік соғыста қаза болған, Белгісіз солдат қабірінің жанында әр сағат сайын қарауыл ауысып тұрады. Тарихи жағдайларға байланысты Еуропаның көптеген елдерінде тарих пен отаншылдық өз ара ажырамас байланыста деген ұстанымнан шыққан, отаншылдық тәрбие берудің жалықтырмайтын әдісі пайдаланылады.
Қазіргі қарқынмен өзгеріп келе жатқан қоғамға тән ерекшеліктердің бірі оның дүдәмалдылығы мен тәуекелдігі болып табылады. Тәуекелділік әр түрлі топтардың әлеуметтік мәселелерінің негізінде жатыр. Оның басты себебі қоғамның барлық салалары мен адамдар арасындағы қарым-қатынас түрлерін қамтитын, кешенді өзгерістер болып табылады. Осындай жағдайларда қоғамның ерекше типі - тәуекелшіл қоғам қалыптасады. ХХ ғасырдың 90- жылдарындағы ұзаққа созылған әлеуметтік дүдамалдылық кезең жас қазақстандықтардың дүниетанымына қатты әсер етті. Орта мектептер мен кәсіптік мектептердің оқушылары арасында, олардың өз айтулары бойынша, әрбір үшінші оқушы, ал ЖОО студенттері арасында әрбір екіншісі оқу үрдісі барысында үнемі тәуекелдік әрекеттер жасауға мәжбүр болады. Тәуекелдік орта жастардың әлеуметтік және рухани-адамгершілік дамуын едәуір баяулатады. Нәтижесінде қоғамда терең идеологиялық вакуум пайда болады.
Сонымен бірге, қазіргі әлемде жас адамдардың ойы мен санасы үшін нағыз соғыс жүріп жатқаны құпия емес. Қазіргі жағдай жаһандық қаржы дағдарысымен асқынып тұр, дағдарыс жағдайында ескі проблемалар шиеленісіп, жаңалары пайда болып жатады.
Осындай қиын жағдайда бұрынғысынша күресуге болмайды және біздің барлығымыздың ортақ міндетіміз күресуге сай келетін әдістерін іздеп табу болып тұр. Біз нақты адам - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті
Н.Ә. Назарбаевтың өнегесінде тәрбиелік сипаттағы мәселелерді шешудің тиімді әдістерін ұсынамыз.
Қазіргі Қазақстан тарихындағы қоғамдық өмірдің барлық саласында еліміздің Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қосқан үлесі, атқарған маңызды рөлі бірден байқалып тұрады. Н.Ә. Назарбаевтың ел Президенті болуына ғана емес, өз халқының да, шетел халықтарының да алдында Қазақстанның мүддесін қорғайтын, нағыз ұлттық Көшбасшы бола білуіне ерекше мол ішкі қайраты, керемет ерік-жігері, табандылығы және даналығының арқасында қол жеткізді.
Осы айтылғандардың барлығы Н.Ә. Назарбаевтың тұлғасын өз Отанына, өз халқына шексіз беріліп қызмет етудің жарқын мысалы, отаншылдық үлгісі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
2008 жылдан бастап ҚарМТУ-да студент жастарда қазақстандық отаншылдықты қалыптастыру үшін Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің өнегесіндегі студенттерге отаншылдық тәрбие беру моделі өңделді және ойдағыдай іске асуда, ол Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің
20 жылдығына Президент Н.Ә. Назарбаевтің маңызды стратегиялық бастамаларын есепке ала қайта өңделген және толықтырылған.
Отаншылдық тәрбие беру Моделінің мазмұнды бөлімі тәрбиелеу процесінің қисынды сабақтас 7 оқу семестрін қамтитын кезеңдерден тұрады:
Қазақстан Республикасы Президенті тұлғасының қазақстандық отаншылдықты қалыптастырудағы ролі, Қазақстан Республикасы әлемдік саясат жүйесінде, Қазақстан тарихындағы ұлы тұлғалар, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасы, ҚарМТУ-дың даму тарихы, Экология және ұлт денсаулығы, Құқықтық тәрбие негіздері.
Отаншылдық тәрбие беру Моделін тиімді дамыту үшін ҚарМТУ-да тәрбиелеу процесіне Қазақстандық патриотизмді қалыптастыру: теория және практика атты монография шығарылды, қазақстандық отаншылдықты ғылыми-зерттеу ретінде студент жастарда оны қалыптастырудың құбылысы мен процесін ұсынады. Сонымен қатар, ҚарМТУ-да студенттерді патриоттық тәрбиелеу моделінің шеңберінде ендірілген куратор сағаттарын өткізу бойынша әдістемелік нұсқаулар DVD дисктермен, онда ашық куратор сағаттары жазылған. Отаншылдық тәрбие беру Моделі Президент Н.Ә. Назарбаевтың қызметіне арналған видеолекциялар топтамасына басты роль аударған.
2008 жылдан ҚарМТУ-да отаншылдық тәрбие берудің даму қарқыны мен әлеуметтік зерттеу жағдайы жыл сайын өткізіледі, ол отаншылдық тәрбие беру Моделінің іске асу тиімділігін айқындауға мүмкіндік береді.
Сондықтан, ҚарМТУ-дағы отаншылдық тәрбие беруді іске асыру тәжірибесі ҚР Парламент Мәжілісінде екі рет талқыланды: 2009 жылы 21 сәуірде ҚР Парламент Мәжілісіндегі Нұр Отан ХДП Әлеуметтік Кеңес фракциясында ұйымдастырылған Парламенттік тыңдаулар барысында және 2009 жылы 10 желтоқсанда Мәжіліс шеңберінде болған Қазақстан жастарының отаншылдық тәрбие берудегі ролі: мәселе, болашақ, шешу жолдары атты дөңгелек үстел. Екі талқылау барысында Модель құрылымы
және оның іске асу нәтижесі депутаттардан, білім беру қызметкерлерінен, қоғамдық және жастар ұйымы өкілдерінен қолдау және көмек алды.
2009 жылы 17 қыркүйекте отансүйгіштік тәрбие беру Моделін талқылау мамандар жағынан жоғары баға алған, Болон қаласындағы (Италия) халықаралық конференцияда өтті.
2010 жылы 8 қазанда Жастардың отансүйгіштік тәрбиесі: жағдайы және болашағы республикалық семинар-кеңес өтті, онда азаматтылық және әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыру, сонымен қатар мемлекеттік рәміздерді насихаттау бойынша жастар ұйымы қызметін белсендіру және оқу орындарында біріктіру туралы қарар қабылданды.
2011 жылы 10 желтоқсанда Қазіргі жастар арасындағы қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың мәселелері мен әдістері I Республикалық ғылыми-практикалық конференция ұйымдастырылды және өткізілді, онда ҚР БҒМ жастар саяси департаментінің өкілдері, республиканың ЖОО бастаушы ғалымдары ат салысты.
Сайып келгенде, ҚарМТУ да өңделіп және енгізілген отаншылдық тәрбие беру Моделі қажетті теориялық және әсерлі негіздерге ие, өзімен жүйелік, әр түрлі тәсіл мен әдістерді есепке ала отырып отансүйгіштік тәрбие беру кешенін игерілген қазіргі педагогикамен жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның практикалық тиімділігі әлеуметтік зерттеу қорытындысы ретінде бекітілді, сонымен қоса университетте өткізілетін қоғамдық-саяси және басқа шараларға студенттердің нақты оң өзгерісті қатынасы.
Құрметті достар!
Теодор Рузвельт: Сен өз елің үшін өлімге дайын болуың қажет, бірақ ол үшін өмір сүруге дайын болуың одан да қажет, - деген.
Біздің ұсынған жұмысымыз бәріміз үшін ортақ іс - мемлекетімізді нығайтуға қосқан елеулі үлес болып, өз елінің шынайы отаншыл азаматын тәрбиелеуге көмектесетініне сенімдімін!
Отаншылдық әлеуметтік өмір құбылысы ретінде
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің
Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасының профессоры, с.ғ.к.
Матвеенкова Л.Г.
Қоғамдық өмірде дүние танымның негізін Отанға арналған идеялар құрайтын, саяси және басқа көзқарастардың патриотизммен байланысы бар болған жағдайда ғана жеке тұлға үшін маңызы болатын кезеңдер бар. Бұл - ұлттық сыналу, ұлттық жандану және жаңа мемлекеттердің қалыптасу дәуірлері, олардың саяси өміріндегі күрт өзгерісті кезеңдер дәуірлері. Осы кезеңдерде құнды бағдарлар ауысып, халықтың барлық топтарының әлеуметтік жағдайы мен мүдделері өзгеріп жатқанда, патриотизм оның маңында қоғамның салауатты күштері топталатын нығайтушы өзек болады. Атап айтқанда, осы отаншылдық адамдардың өмірі мен қызметіне мән-мағына береді, олардың бірігуіне көмектеседі және Н.Ә. Назарбаев сөйлеген сөздерінің бірінде атап өткендей, елді құрудың іргетасы болады.
Патриотизм деген не? Егер осы сөздің этимологиялық мағынасына сүйенсек, онда бұл patris деген латын сөзінен шыққан, сөзбе-сөз аударғанда
Отан деген сөзді білдіреді. Осыған негізделіп, әр текті сөздіктер патриотизмді мазмұны өз Отанына сүйіспеншілік пен жан қиярлық, оның өткені мен болашағы үшін мақтаныш, өзінің жеке және топтық мүдделерін елдің ортақ мүдделеріне бағындыруға әзірлік, Отанға қызмет етуге ұмтылу, оны қорғау болып табылатын әлеуметтік сезім ретінде түсіндіреді.
Дәл осы идея әр дәуірдің ұлы адамдарының айтқан ұлағатты сөздерінде де басым болып табылады. Біздің дәуірімізге дейін көптеген ғасырлар бұрын Цицерон былай деп жазған: Бізге ата-анамыз, балаларымыз, жақын туыстарымыз қымбат. Бірақ бір нәрсеге сүйіспеншілік туралы барлық түсініктер Отан деген бір сөзде қосылады. Т.Г. Шевченко өзінің өлеңдерінде патриотизмнің не екенін жарқын, бейнелі көрсеткен: Кімнің туған еліне сүйіспеншілігі болмаса, онда ол жүрегі жұтаң жарымжан адам. Бауыржан Момышұлы: Ұлттық намыс - ұлттың бойындағы қасиеті және бұлжымайтын қағидасы. Өз ұлтын құрметтей білмеген, оны мақтан ете алмаған адам - сөз жоқ тексіз, бұралқы адам. Намысты адам намысы барды қадірлейді және намысы жоқты сыйламайтыны заңдылық. Сондай-ақ, ақырында, А. Толстойдың пікірі бойынша: Патриотизм - бұл өз Отанына деген махаббат қана емес. Бұл анағұрлым үлкен... Бұл - өзінің Отаннан ажырамайтынын сезіну және оның бақытты да, бақытсыз күндерін ажырамастан онымен бірге бастан кешіру.
Біз, патриотизмнің қоғамды бірлестіру, үйлестіру, көп дидарлы адамзат қауымдастығындағы оның өзіндік ерекшелігін сақтау негізі болып табылатын,
ерекше маңызды рухани құндылықты білдіретінін көреміз. Оны тар, бір мағыналы ұғымға келтіруге болмайды. Ол көп қырлы және біртекті емес. Бір кездері: С чего начинается Родина? С картинки в твоем букваре... - деген сөздермен басталатын өлең өте танымал болған. Шындығында, адам үшін Отанына деген сүйіспеншілік оның туып-өскен, өмірі өткен, оның барлық қуанышы мен қайғысын көрген жеріне деген сүйіспеншіліктен басталады. Мұны Г. Бельгер өзінің повестерінің бірінде өте кең білдірген: Сколько же смысла, оттенков, добра и любви в коротком слове Эль! Оно означает мой край, моя родимая сторонушка, близкие мои люди - сородичи, мой аул и его окружение, край моих предков, моя малая родина, край, где капнула первая капля крови от моей пуповины, край - опора, край - защита, край - отрада, земля моей чести, моей совести. Люди, живущие на той земле, где каждый друг перед другом в ответе, где издревле, может, даже с незапамятных времен один за всех и все за одного.
Сонымен, патриотизм - бұл кешенді рухани және әлеуметтік феномен, оған өз еліне деген сүйіспеншілік, оның тарихы мен мәдениетіне деген зор құрмет, өзінің күші мен қоғамның күштеріне деген сенім кіреді. Бұл - тарихқа қатыстылықты жоғары сезіну және ел болашағы үшін жауапкершілік. Патриотизм - бұл идеология және психология, саясат пен адамның Отанға деген ерекше, көтеріңкі, шын берілген қатынасын білдіретін қызмет. Патриотизмнің құбылыс ретінде үш негізгі аспектіден немесе деңгейден тұратынын атап кету керек: когнитивті, өз Отанының тарихы мен мәдениетін білуді жорамалдайды, эмоциялық, өзінің еліне деген мәдени, тарихи және рухани тиесілілігін сезінуден, яғни өзін халықтың құндылықтарымен сәйкестендірумен айқындалады және тәртіптік, осы құндылықтар негізінде белсенді әрекет ету қабілеті мен қалауы ретінде түсіндіріледі. Сонымен бірге қазақстандық патриотизмнің ерекше құбылыс екенін ескеру маңызды, өйткені Қазақстанның көп ұлтты халқының бір, оны мекендейтін барлық халықтар үшін ортақ Отанға қатынасы жайында сөз болып отыр.
КСРО ыдырауы және егеменді Қазақстанның қалыптасуы қоғамның тіршілік әрекетінің барлық салаларында - экономикадағы, саясаттағы, әлеуметтік және рухани салалардағы құрылымдық өзгерістермен жалғасты. Олар адамдар санасында өзгерістер тудырмай қоймады, олар көпшілігінде ескі құндылықтар мен мақсаттарды жоғалтумен, дүние таным дағдарысымен жалғасты. Егемендігін жариялаған Қазақстанның алдында жаңа қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси базасын құру ғана емес, сонымен бірге ел азаматтарының мемлекеттік сәйкестігін, яғни азаматтықты, қазақстандық патриотизмді қалыптастыру үшін жағдайлар жасау міндеті тұрды. Берілген факторды есепке алып, Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің В потоке истории кітабында мемлекеттік сәйкестік проблемасын шешу принциптерін тұжырымдады. Уақыттың өзі дәлелдегендей, осы бағдарламаның басты акцентін Н.Ә. Назарбаев өте көрегендікпен және даналықпен этникалық ортақтықты қалыптастырудан (бұл көптеген посткеңестік республикалардың негізгі идеясы болды және кейіннен этникааралық даулар тудырды) азаматтықты қалыптастыруға ауыстырды: Еліміздің көп ұлтты құрамы, көп
конфессиялылығы - осының барлығы сәйкестік туралы мәселені шешуге, ал атап айтқанда, біріншіден, біртұтас азаматтық және саяси ортақтық ретінде Қазақстан халқына қатысты, ал екіншіден, басты саяси құндылық - ұлттық тиесілігіне байланыссыз, барлық қазақстандықтардың Отаны - бірыңғай, аумақтық тұтас және тәуелсіз Қазақстанның айналасында құрылатын ұлттық мемлекеттік идеяға қатысты екі деңгейлі амалдың қажеттілігін ұсынады. Бұдан бұрынырақ бұл идея ҚР Конституциясының бастама бөлімінде: Біз, ортақ тарихи тағдырмен біріктірілген, Қазақстан халқы..., - деп жарияланған болатын.
Дүниетаным дағдарысының және пайда болған адамгершілік-идеология- лық вакуумның, халықтың аса аз қорғалған және кез келген текті идеяларға аса көп ұшырайтын бөлігі ретінде жастарға әсер еткені сөзсіз. Неліктен? Көптеген жас адамдар егеменді Қазақстанда дүниеге келді ғой. Бұл сұраққа жауапты Ш. Монтескье береді: Балаларға Отанға деген сүйіспеншілікті дарытудың ең жақсы тәсілі - осы сүйіспеншіліктің әкелерінде болуы. Яғни проблема мынада: бүгінгі жастар - бұл жоғарыда айтылған қоғамның құрылымдық өзгерістері кезеңінде, дүниетаным дағдарысы. Бұл жағдайларда студент жастарға патриоттық тәрбие беру, олардың бойында белсенді азаматтық позицияны қалыптастыру және олардың өздерінің болашағы және өз елінің болашағы үшін жауапкершілікті сезінуі бүкіл қоғамның маңызды міндеті болады. Қазақстан дамуының қалай және қаншалықты сәтті болатыны, атап айтқанда, жастардың саяси еркіне, құндылықтарына, мұраттарына көбінесе байланысты болады. Н.Ә. Назарбаев атап өткендей, көп ұлтты жастарды өздерін Қазақстанның тарихымен, алдыңғы ұрпақтың маңызды өмірлік құндылықтарымен теңестіруге үйрету керек, жастарға нақты өмірлік бағдарлар беру керек.
Патриотизм сезімі туа біткен сезім болып табылмайды, оны тәрбиелеу керек. Бұл - күрделі, көп жоспарлы процесс. Оған тарихи сананы, яғни елдің батырлық және қайғылы беттерін есепке алып қалыптастыру, елдің тарихына, мемлекеттік рәміздерге, заңдарға, әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлерге құрметпен қарау кіреді. Бұл процесс отбасы тәрбиесіне, қолданылып жүрген дәстүрлерге, еліміздегі өмірдің деңгейі мен сапасына, әлеуметтік бағдарламалармен қанағаттандырылғандыққа, яғни адамның өзінің берілген елдің қатарында болуын мақтан тұтуына мүмкіндік беретін барлық факторларға едәуір дәрежеде байланысты болады. Оған Н.Ә. Назарбаев ерекше көңіл аударады: Әрбір қазақстандық өзінің ұлттық тиесілілігіне қарамастан, Қазақстан - бұл оның құқықтары мен бостандықтарын қорғауға ылғи да дайын болатын, оның қанына сіңген туған мемлекеті екенін сезінуі тиіс. Тек осы жағдайда ғана қазақстандық патриотизм сезімін арттыру және тәрбиелеу үшін түпкілікті негіз пайда болады, тек осы жағдайда ғана отандастар қазіргі уақытта Қазақстан ретінде бүкіл әлемге әйгілі мемлекетке тиесілілігі үшін мақтаныш сезімін байқайды. Мемлекетте еліміздің азаматтарын біріктіретін ұлттық идеяның бар болуы патриотизм қалыптасуының осы түпкілікті негізі болуы мүмкін. Қазақстан-2030 Стратегиясын - егеменді Қазақстанды дамыту бағдарламасын толық негіздемемен осындай идея деп санауға болады.
Н.Ә. Назарбаев - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің
Қазақстан тарихы кафедрасының меңгерушісі,
т.ғ.к., доцент
Смағұлов Н.Қ.
1980 жылдың аяғында саяси орталарда қысқа уақыт ішінде Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге оның шекарасынан тыс елдерде орасан зор құрметті иеленген, көбінесе өмір сүріп жатқан дәуірмен үндес адамның аты шықты. Бұл Н.Ә. Назарбаевтың аты болатын. Экономикалық және саяси реформаларды батыл, әрі белсенді түрде алға жылжытатын, республика қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ ел азаматтарын жанжалдар мен даулардан қорғайтын Қазақстан басшысы тұлғасының беделі мен тартымдылығы миллиондаған адамдарға үлкен жағымды әсер етті.
Толықсыған социалистік экономиканың шиеленісіне, ыдырап бара жатқан Кеңес Одағының даму перспективалары мен жолдарын іздеуге толы, 1990-1991 жылдардағы күрделі кезеңде Қазақ КСР Президенті Н.Ә. Назарбаев орасан зор елдің бүкіл кеңістігінде тұратын адамдардың көңілін өзіне аударып, қоғамдық пікірді сұрау нәтижесінде екі рет Жыл адамы атанды.
Мен 1990 жылдан бастап Қазақстанның дағдарыстан, кеш қайта құру тұйығына тірелуден өз бетімен шығуына тура келетіні туралы шындап ойлана бастадым. Орталықтың күшіне енді ешкім сенбеді. Осы кезеңде ел аумағында біртұтас экономикалық кешен болмады. Қазақстан үшін бұл жағдайдың ерекше драмалық реңкі болды. Менің есептеуім бойынша, біздің кәсіпорындарымыздың 95 пайыздан артығы Орталықтан басқарылды. Сонымен бірге басқарушылық, қаржылық, әкімшіліктік байланыстар үзілген жағдайларда, дәрменсіз Орталық жағдайларында осының барлығы республика экономикасының жағдайына тікелей әсер етті, - дейді Н.Ә. Назарбаев (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. с. 86-87).
Толық күйреуге жол бермеу, мүлдем басқа экономикалық және саяси жағдай шарттарында ыдырау салдарын жұмсарту үшін Н.Ә. Назарбаев Жоғары экономикалық кеңес құру және одақтық республика ретінде КСРО құрамына кірген Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны дайындау туралы шешім қабылдады. Берілген Декларацияны дайындау туралы шешім Президенттің еліміздің болашақ егемендігіне қаншалықты байсалдылықпен қарағаны, қаншалықты көреген болғандығы туралы куәландырды. 1990 ж. 25 қазанда республиканың мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны қабылдауы Қазақстанның және оның болашақ Президентінің саяси дербестігінің алғашқы актілерінің бірі болды. Сол кезде қалыптасқан саяси жағдай және Қазақстанның маңында
болған оқиғалар республикадағы жағдайға тікелей әсер етті. Бұрынғы КСРО оңтүстік шекараларын тұрақсыздық белдеуі, тіпті әскери даулар белдеуі ретінде сипаттауға болады. Ауғанстандағы соғыс шекарадан өтіп, Тәжікстандағы азаматтық даумен тығыз байланысқан болып шықты. Қырғызстан аумағында Ош қаласында өзбектер мен қырғыздар арасында дау туындады, қырғыз-тәжік шекарасындағы су және жер ресурстарына байланысты қақтығысулар болды. Әзірбайжан мен Армения арасындағы жарияланбаған соғыстың жалындауы жалғасып жатты. Грузиядағы соғыс лап ете түсті.
Қазақстан үшін Қытаймен шекаралық проблемалар ауыр мұра болды. Ал бұл - бұрынғы жылдары онда орасан зор әскери құрамдар негізделген және онда кеңес уақытының өзінде шиеленісу ошақтары жиі туындаған, ұзындығы 1700 километрге жуық жолақ.
Қалыптасқан жағдайды сипаттай отырып, Н.Ә. Назарбаев: Бұл біздің шекараларымыз маңындағы әлеуетті және нақты даулардың бірінші шеңбері ғана болатын, - деп атап өткен. Егер Қазақстан қауіпсіздігі проблемасын ядролық жазықтыққа ауыстырса, - дейді әрі қарай Президент, - онда тұрақсыздықтың екінші шеңберінің жоғарыда белгіленген дауларымен ғана шектелмейтінін еске саламын. Біздің Пәкістан, Үндістан, Иран, Ирак, Израиль, КХДР, ОАМ сияқты ядролық қаруға жақын державалармен қарым- қатынасымыз қалай қалыптасса да, олардың ядролық қаруды өндіру мүмкіндігі тек жақын көршілері және осы елдердің әлеуетті қарсыластары үшін ғана қауіпті емес. Ядролық қару - ғасыр жазасы, одан бастаушылар ғана зардап шекпеуі мүмкін. КСРО құлаған соң, осы қорқынышты қарудың таралуын бақылаудың бұзылуы мүмкін болды. Берілген проблемаларды кешенді шешу қажет болды (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. 211 с.).
Дәл осы кезде көптеген республикаларда КСРО-да бар болған шекара- ларды қайта қарау туралы мәселе күшті болды. Бұл жағдайларда Қазақстан Президенті өз елінде және Ресейде ұлттық негізде туындаған шиеленісті батыл саяси қадамдармен және принциптік ұстаныммен шешті, Армения мен Әзірбайжан арасындағы ұлтаралық және аумақтық дауды тоқтатуға шақырды.
Саяси қауіптердің шиеленісуі бойынша күштілігі кем болмаған басқа оқиға, 1991ж. жаңа Кеңес шартын жасасудың дәлме-дәл қарсаңында күшті әсер еткен, тамыздық бүлік болды. Күрделі тарихи сәтте Қазақстан көшбасшысы өзін қайтадан салмақты және дана саясаткер ретінде көрсете білді. Жағдайды анық қабылдау елдегі тұрақтылық пен тыныштықты сақтауға, Қазақстанда төтенше жағдайды енгізуге жол бермей, конституцияға қарсы сөз сөйлеуге тосқауыл қоюға мүмкіндік берді.
КСРО-дағы 1991ж. тамыз оқиғалары ескі жүйенің қорғанышы ретінде Коммунистік партияда перспективалар жоқ және осыған байланысты Қазақстан басшысы республика Компартиясын КОКП құрылымынан шығарып, сонан соң коммунистік идеология парызынан тіпті бас тартып, шебер және дәл саяси жүрістерді жүзеге асырды.
Қалыптасқан жағдайды талдап, Н.Ә. Назарбаев өзінің кейінгі әрекеттерін негіздейді: Республиканың сол кездегі басшыларының көпшілігі Мемлекеттік
төтенше жағдай комиссиясына (МТЖК) қолдау көрсетуді қажет деп санады. Қазақстан Компартиясы ОК және облыстық комитеттер хатшылары, кейбір парламент басшылары МТЖК айыптап сөз сөйлемеуге көндіре бастады. Кейбір шенеуніктер М. Горбачевтің портреттерін кабинеттерінен шығара бастады. Бүгінгі күні әлдекім мұны қаншалықты теріске шығарғысы келсе де, бірақ шындығында солай болды.
Біз Қазақстанда төтенше жағдай енгізуден үзілді-кесілді бас тарттық. Онда былай делінген: ...КСРО Жоғарғы Кеңесінің және республикалардың қатысуынсыз, үш тұлғамен құрылған комитет әдейі заңсыз құжаттарды тудырады, олар басқаны қойғанда, егемендік туралы республикалық декларацияларды аяққа таптайды.... Республикада тұрақтылықты қолдау және болуы мүмкін дауларды болдырмау мен үшін бірінші міндет болды. Бақытымызға қарай, орындалды. Жағдайдың айқындалуына және оның талдануына қарай -- бүлікшілердің ұтылатыны анық бола бастады. Дегенмен, мен МТЖК дербес құрамын білгендіктен, бұған әуел бастан сенімді болатынмын, бірақ бір нәрседен қорықтым -- билік басында қалуға жанталасып жүргенде олардың соншалықты көп зиян келтіруі мүмкін еді... (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. с. 96-97).
Сол кезде Н.Ә. Назарбаев туралы қазір жақын шетел деп аталатын кеңістікте ғана емес, сонымен бірге, мысалы, онда 1990 ж. өзінде-ақ бірқатар құжаттарда екі жақты ынтымақтастық негіздері қаланған және бекітілген Түркияда да жақсы білді.
1991 ж. наурызда Қазақстанға түрік басшылығы келді. Қазақ КСР және Түрік Республикасы арасындағы ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойылды, онда тараптар саяси, сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, гуманитарлық және басқа салаларда ұзақ мерзімді негізде жүргізілетін өзара ұтымды ынтымақтастықты әрі қарай кеңейту мен нығайтуға ынта білдірді.
Осы келісімдердің мүлде қағаз жүзіндегі дипломатия болмағаны туралы Түркиядағы Қазақстан күндерін өткізу фактісі куәландырады. Оларды түрік баспасы қазақ мәдениетінің үлкен десанты деп атады. Апта бойында Анкара мен Стамбул тұрғындары қазақ өнерімен танысты, ал әртістермен бірге келген министрліктер мен ведомстволар өкілдері бұл кезде іскерлік көпірлер тұрғызумен айналысты.
Қазақстан көшбасшысы толық хаттама бойынша кездесуімен сыртқы саяси аренаға екінші рет те шықты. Бұл жерде Н.Ә. Назарбаевтың 1991 ж. Қытайға барғаны көзделіп отыр. Сапар бағдарламасына сәйкес, Н.Ә. Назарбаев ҚКП ОК Бас хатшысы Цзян Цзэминьмен, Мемлекеттік кеңес премьерінің орынбасары Тянь Цзиюньмен және басқа қытай басшыларымен кездесті. Сапар Синьцзян-Ұйғұр автономдық ауданының басшыларымен келіссөздер жүргізу- мен аяқталды. Сапар нәтижесінде КХР, СҰАА және Қазақ КСР ынтымақ- тастығын дамытуды көздейтін маңызды құжаттарға және халықаралық туризмге арналған Дружба (КСРО) - Алашанькоу (КХР) шекаралық темір жол өткелін тиімді пайдалану туралы келісімге қол қойылды.
Осы алғашқы сапарлар барысында Н.Ә. Назарбаев өзін көпті көрген, тиянақты және сонымен бірге икемді саясаткер ретінде көрсетті, ал қытайлықтар өзінің меншікті, ешкіммен бекітілмейтін саясатын жүргізетін, толық құқықты, тәуелсіз мемлекеттер басшыларын қалай қабылдаса, Н.Ә. Назарбаевты дәл солай, жоғары деңгейде қарсы алды.
Тіпті өзінің халықаралық саясаткер жолының ең басында Н.Ә. Назарбаевтың өзін саяси қырағылықты иеленген жасампаз және интегратор ретінде көрсеткенін ерекше атап кету керек.
Сонымен, 1991 ж. қазан айында, яғни қоғамдағы алауыздық және солқылдақтар барынша жоғары шегіне жеткен кезеңде, Н.Ә. Назарбаев ерікті экономикалық одақ құруды ұсынды және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету бойынша және, ең бастысы, біртұтас экономикалық кеңістікті және алуан түрлі шаруашылық байланыстарды сақтау бойынша келісілген шаралар қабылдау үшін Алматыда 13 егеменді мемлекет басшыларының басын қоса алды. Үкімет басшыларының Алматыдағы кездесуінің нәтижесі сәйкес экономикалық келісімді қайта қарастырып кейіннен бекіту болды.
Егер де сонау 1991 ж. желтоқсанда Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша он бір мемлекеттің басшылары Алматыда қайта жиналмаса, тәуелсіз Қазақстанның тағдыры қандай боларын кім білер. Ол кезде бұрынғы ядролық астам державада, бір кезде құрлықтың алтыдан бір бөлігін алып жатқан мемлекетте ретсіздік болды. КСРО көз алдымызда құлады. Сондай-ақ ел ғана құлаған жоқ - миллиондаған адамдарды байланыстырған, үстемдік етуші идеологиялардың бірі күйреуге ұшырады.
Қазақстанның оқиғалардың табиғи барысын жылдамдатпағаны белгілі. Оның тәуелсіздікті басқа одақтық республикалардан кейінірек жариялаған фактісі осының пайдасына куәландырады. Н.Ә. Назарбаев бүгінгі күні де ойсыз тасалау және сенімсіздік саясатының қарсыласы болып қалып отыр. Ол ықпалдасу әлсіретіп қана қоймай, сонымен бірге, керісінше, кез келген елдің тәуелсіздігін күшейтеді деп есептеген және санаған.
Көптеген аналитиктер Қазақстан өзінің көп ұлтты құрылымымен этникалық даулар аренасы болуы мүмкін деп ілгері болжаған. Экономикалық және әлеуметтік дағдарысты жеңу, басталған реформаларды жылдам және қайтымсыз жалғастыру үшін елімізде бүкіл қазақстандық қоғамды шоғырлау талап етілді. Мұндай шоғырлаушы күш бүкіл Қазақстан халқы сенімінің мандатын алған көшбасшы бола алды. Осындай күрделі жағдайларда Н.Ә. Назарбаев - Қазақстан Президентінің бүкілхалықтық сайлауын өткізу жөнінде қайратты және шынайы саяси шешім қабылдады.
1991 ж. 16 қазанда Елбасы Қазақ КСР Президентін сайлау туралы Заңға қол қойды. 1991 ж. 1 желтоқсанда сайлау алдындағы қиын күрестің қорытындыларын шығарған соң, Н.Ә. Назарбаев дауыс беруге қатысқан қазақстандықтардың 98%-дан артығының қолдауын тапқан, бүкіл халықтық сайланған тұңғыш Президент атанды.
Мемлекет басшысының алғашқы маңызды актілерінің бірі 1991 ж. 10 желтоқсанда өзінің бастамасы бойынша әзірленген, Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының атауын өзгерту туралы Заңға қол қою болды.
Қазақстан халқы үшін Н.Ә. Назарбаевтың 1991 ж. 16 желтоқсанда
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тәуелсіздік туралы ҚР Конституциялық Заңына қол қоюы және оның негізінде жаңа мемлекет - Қазақстан Республикасының нағыз егемендігін жариялауы оның тағдырын шешті. Дәл осы күні Қазақстанның тәуелсіздігін - Түркия, 20 желтоқсанда - Пәкістан, 26 - Венгрия, 31 - ГФР және Нидерланды мойындады.
Қазақстан мемлекеттік егемендік туралы Декларацияға және мемлекеттік тәуелсіздік туралы Заңға сәйкес өзінің дербес саясатын жүргізе бастады, шетел мемлекеттерімен және халықаралық ұйымдармен тікелей саяси, әрі іскерлік ынтымақтастықты жөнге келтіре бастады.
Алайда тәуелсіздікті алу және егемендікті жариялау әлемдік қауымдастықтың Қазақстанның алдында өз есігін ашатынын білдірмеді. Халықаралық қатынастар саласында белгілі орынды алудан бұрын, жеңуі қажет болатын көптеген проблемалар бар.
Қазақстан әлемдік саясат эпицентрінен табылды да, оған ерекше назар аударыла бастады, бұл оның өте үлкен табиғи байлығымен және этникалық құрамы бойынша алуан түрлі халқымен ғана емес, сонымен бірге, атап айтқанда, Қазақстанда бұрынғы Кеңес Одағының ядролық потенциалының едәуір үлесі болып табылу фактісінен туындайды.
Осы жағдай және Қазақстанның ақиқаттарын білмеу, бастапқыда ядролық қаруы бар және бүкіл әлемге қауіп төндіретін ислам мемлекеті ретінде республикаға деген жағымсыз қатынастың қалыптасуына ықпал етті.
Сонымен қоса, Қазақстан туралы ешқандай дұрыс ақпарат болмай, көптеген мемлекеттер оның мүмкіндіктеріне, оның экономикалық әлеуетіне және оның халқына қатысты ескірген мәліметтерді пайдалануға мәжбүр болды.
Тәуелсіз жас мемлекетке және оның көшбасшысы Н.Ә. Назарбаевқа бірқатар проблемаларды шешу, соның ішінде Қазақстан Республикасының шын мәнінде нені білдіретінін көрсету, Қазақстанның халықаралық танылуын, оның қауіпсіздігін және аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету, халықаралық экономикалық байланыстарға қосылу қажет болды. Сондай-ақ сыртқы саяси қызмет саласында меншікті дәстүрлердің жоқ болуы сияқты проблема да болған. Шетелде бір де бір дипломатиялық өкіл болмады, білікті кадрлар болмады.
Қазақстанның бір де бір халықаралық шарты болмады. Н.Ә. Назарбаев жазғандай, осы жағдайларда мемлекет аралық қатынастардың барлық шарттық базасын қайтадан құру керек болды. Ал бұл -- орасан зор және қиын жұмыс. Достық және ынтымақтастық туралы келісімдерге, өзара қатынастар негіздері туралы шарттарға қол қойылмай, іскерлік қатынастар анықталмады. Біз тәуелсіздігіміздің алғашқы күндерінен бастап көптеген дамыған елдердің бізбен толық ауқымды экономикалық келісімдер жасасуына қол жеткіздік, саудада қолайлы жағдай режимін орнаттық (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. 206 с.).
Н.Ә. Назарбаев республикадағы жағымсыз қатынастарды жеңу бойынша батыл шараларды қабылдады. Мемлекет басшысының шетелдік сапарлары және оның жеке байланыстары, әлемнің әр түрлі мемлекеттерінің, жетекші
экономикалық алыптардың, халықаралық ұйымдар басшыларымен келіссөздері шешуші рөл атқарды.
Н.Ә. Назарбаев халықаралық кездесулерге мұқият дайындалған, аналитикалық және ақпараттық-анықтамалық материалдарды асқан дәлдікпен зерделеген, шарттар мен келісімдер мәтіндерімен толық танысқан. Ол сұхбаттасушыларының тұлғасына үлкен көңіл бөлген.
Н.Ә. Назарбаевта КХР Төрағасы Цзян Цзэминьмен сенімді өзара қатынастар қалыптасты. Қазақстан Президенті Франция Президенті Жак Ширак өзінің лауазымына кіріскен соң қабылдаған, шетелдік мемлекет басшыларының біріншісі болды. Н.Ә. Назарбаев американдық саясаткерлер: Д. Бушпен, Б. Клинтонмен, Д. Бейкермен, А. Гормен, Г. Киссинджермен, сондай-ақ АҚШ- тың жетекші кәсіпкерлерімен достық байланыстар орната білді. Өз саясатында тұрақтылық басымдылығынан және позитивті эволюциядан бастау алатын, іскер көшбасшы ретінде ол туралы ресейлік ресми өкілдер құрметпен айтады.
Н.Ә. Назарбаевтың ерік-жігері ылғи да мемлекеттік саясаттан көрініс тапқан. Сондықтан Қазақстандағы мемлекеттік құрылыс процесін оның тұңғыш және әзірше жалғыз Президентінен бөліп алу қиын. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында көптеген адамдар Н.Ә. Назарбаевты Қазақстан мемлекеттілігін іске асырушы ретінде қабылдады. Бастапқыда халық ішінде елімізде тұрақтылықтың сақталуы көп дәрежеде ол билік басында тұрғандықтан деген сөздер болған. Тіпті Н.Ә. Назарбаевтың көптеген белсенді сыншылары оның арқасында Қазақстанның көптеген бұрынғы кеңес республикаларында болған этникааралық ұрыс-таластардың құрбаны болмағанын мойындауға мәжбүр болды.
Ғалымдардың алдында Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстанның мемлекеттілігін қалыптастырудағы, оның әлемдік қауымдастықтағы ұстанымдарын нығайтудағы рөліне баға беру міндеті тұр. Ал біз, оның замандастары, бұл рольді қазірдің өзінде-ақ ірі ауқымды және көп қырлы деп айта аламыз. Оған көбінесе Президенттің жеке қасиеттері де, оның жарқын даралығы мүмкіндік туғызған. Қазақстан басшысына қысқа уақыт ішінде қазіргі әлемнің саяси элитасында нығаюдың сәті түскені күмәнсіз. Оның тұлғасы әлемдік саяси элитада тұрақтылықпен және алдын ала болжау арқылы қауымдасады.
Әдебиеттер тізімі:
1. Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. Алматы, 1996.
2. Токаев К.К. Международная политика Казахстана: сотрудничество, интеграция, добрососедство Казахстанская правда. 1998. 27 ноября.
3. О Назарбаеве говорят Қазахстанская правда. 2000. 6 июля.
Н.Ә. Назарбаевтың өмірлік жолы
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің
Қазақстан тарихы кафедрасының профессоры,
т.ғ.к.
Шаймұқанова С.Д.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еңбек және өмір жолы көп қырлы және ғибрат аларлық, әлемдік ауқымды саясаткердің қалыптасу үлгісі болып табылады. Дипломатиялылық, сындарлылық және саяси икемділік сияқты қасиеттер Қазақстанның Тұңғыш Президентінің саяси Олимптің жоғарғы сатысына көтерілуіне мүмкіндік берді.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылғы 6 шілдеде Алматы облысының Қаскелең ауданы Шамалған ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын 1960 жылы Қарағанды облысының Теміртау қаласында Казметаллургстрой трестінің құрылыс басқармасының жұмысшысы болып бастаған. Сонан соң Қарағанды металлургия зауытында құю машиналарының шойыншысы, домна пешінің көрікшісі болып жұмыс істеді.
60-шы жылдардың басында Қарағанды политехникалық институтында оқыды. 1967 ж. Қарағанды металлургия комбинаты жанындағы ЖТОО бітірді. 1960 жылдан 1969 жылға дейін Қарағанды металлургия комбинатында жұмыс істеді. Теміртау жастары оны Қазақстан комсомолының Х съезіне, сонан соң БЖОЛК ХVI съезіне өздерінің өкілі етіп сайлады.
1970 жылы Н. Назарбаев Теміртау қалалық партия комитетінің екінші хатшысы болып сайланды.
Ол 32 жасында Қарағанды металлургия комбинатының өте үлкен ұжымының партия комитетінің хатшысы болды, оны 1973 жылдан 1977 жылға дейін басқарды. Ақылды, атақ құмар, дене бітімі шыныққан, өзінің адамгершілігін сезінген Нұрсұлтан Назарбаев өз ортасында едәуір ерекшеленген және оны қоршаған адамдар оның іскерлік, адамдық қасиеттеріне сәйкес бағалай білді. Н.Назарбаевтың еңбекке деген шығармашылық көзқарасы, жұмысқа жоғары қабілеттілігі, ұйымдастыру талантына қоса тілектестігі, адамдарға деген сарқылмас тілегі - осының барлығы оны елеусіз қалдыра алмады.
Н.Назарбаев жұмысшылардың арасында үлкен беделге ие болды, ал олардың сенімін иелену әркімнің қолынан келмеген. Оның батылдылықпен, қайраттылықпен, табандылықпен үйлескен тілектестігі, парасаттылығы және прагматизмі адамдардың қандай лауазымды иеленуіне қарамастан, оларда жауапты әрекет тапқан.
1977 жылдан 1979 жылдарға дейін Н.Ә. Назарбаев - Қарағанды облыстық партия комитетінің екінші хатшысы. 1979-1984 жылдары - Қазақстан
Компартиясы Орталық Комитетінің хатшысы. 1984 жылдан 1989 жылға дейін - Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы. 1989-1991 жылдары - Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы. Сонымен бірге, 1990 жылғы ақпан айынан сәуір айына дейін - Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы.
1990 жылғы сәуір айынан бастап - Қазақстан Республикасының Президенті.
1991 жылғы 1 желтоқсанда республика Президентінің тұңғыш бүкіл халықтық сайлауы өтті, оның барысында Н.Ә. Назарбаев сайлаушылардың 98,7 пайызының қолдауын алды.
1995 жылғы 29 сәуірде бүкіл халықтық референдум нәтижесінде Президент Н.Ә. Назарбаевтың өкілеттіктері 2000 жылға дейін ұзартылды.
1999 жылғы 10 қаңтарда Н.Ә. Назарбаев сайлаушылар дауысының 79,78 пайызын алып, балама негізде қайтадан Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланды.
2005 жылғы 4 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президентінің кезекті сайлауы өтті, оның барысында Н.Ә. Назарбаев сайлаушылар дауысының 91,15 пайызын алды.
Н.Ә. Назарбаев - Нұр Отан ХДП Төрағасы, экономика ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылымдар академиясының, Халықаралық инженерлік академияның, Ресей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПАРЛАМЕНТІ МӘЖІЛІСІНДЕГІ
ДӨҢГЕЛЕК ҮСТЕЛГЕ АРНАЛҒАН МАТЕРИАЛДАР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТАНШЫЛДЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РОЛІ
Студенттік топтар кураторларына көмек ретінде
1-кітап
2-ші басылым, өңдел. және толық.
ӘОЖ 323 (574)=512.122
КБЖ 66.3 (5 Каз)=632.4
Қ 18
ҚР ҰҒА академигі А.М. Ғазалиевтің редакциясымен.
Құрастырушы aвторлар: Байжабагинова Г.А., Матвеенкова Л.Г., Волкова А.В., Сламбекова А.К., Смағұлов Н.Қ., Шаймұханова С.Д., Колесникова Л.И., Сиводедова А.В., Нығметова Н.Т., Нөкербекова А.Х., Баймұханова Ә.М., Марченко К.С., Жұмақанова Ұ.С., Колесникова Л.И., Ивлева Е.Н., Қарасартова М.М., Шорманбаева Д.Г., Сүлейменова М.Ж.
Қ 18 Қазақстан Республикасы Президентінің тұлғасының қазақстандық отаншылдықты қалыптастырудағы ролі. Студенттік топтар кураторларына көмек ретінде. 1-кітап ҚР ҰҒА академигі А.М. Ғазалиевтің редакциясымен. - 2-ші басылым, өңдел. және толық. - Қарағанды: Қараганды мемлекеттік техникалық университеті баспасы, 2011. - 135 б.
Жинақта Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың көп қырлы қызметінің әр түрлі жақтарын ашатын мақалалар берілген. Жинақ материалдары кураторларға Қазақстан Республикасы Президентінің тұлғасы өнегесінде қазақстандық отаншылдықты қалыптастыру бойынша куратор сағаттарын және басқа іс-шараларды дайындау үшін ұсынылады.
ӘОЖ 323 (574)=512.122
КБЖ 66.3 (5 Каз)=632.4
2
(C) Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті, 2011
Кіріспе
Қарағанды мемлекеттік техникалық университеті - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың білім ордасы. Университет ректораты, профессорлық-оқытушылар құрамы қазіргі заманғы қоғамның талаптары мен сұраныстарын қанағаттандыруға қабілетті, білікті, бәсекеге қабілетті инженер кадрларын даярлауды өздерінің басты міндеті деп санайды. Оны жүзеге асыру үшін біздің университетте жоғары кәсіпті оқытушылар, қазіргі заманға сай жабдықталған оқу-әдістемелік және зертхана- лық база бар. 2008 жылы университетте Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев атындағы Электрондық оқыту технологиялары орталығы (ЭОТО) ашылды, ол қазіргі заманғы ең жаңа технологиялар мен әдістемелерді, соның ішінде бейнедәрістерді, мультимедиалық тұсаукесерлерді және т.б. пайдалануға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге, біз әлеуметтік бағытта жол бастаған экономикасы бар, демократиялық қоғамды құру үшін жастардың өнегелі және рухани дамуы қажет деп ойлаймыз. Қазақстан дамуының қалай және қаншалықты сәтті болуы көбінесе осы жастардың саяси жігеріне, құндылықтарына, мақсат- мұраттарына байланысты болады. Сондықтан біз қазақстандық жас ұрпақтың бойында отаншылдық, азаматтық және әлеуметтік жауапкершілік сияқты қасиеттерді қалыптастыру мақсатында, тәрбие жұмысын жетілдіруді өзіміздің тағы бір маңызды міндетіміз деп білеміз.
Қазіргі Қазақстанның көптеген табыстары тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың атымен, оның саяси ерік-жігерімен, дана көрегендігімен, Қазақстанды экономикалық тұрғыдан мықты, демократиялық мемлекет етуге деген орасан зор ынтасымен тығыз байланысты екенін білеміз.
Қазақстандықтар ел экономикасын тұрақтандыру мен жаңартуды, Қазақстан халқы өмірінің сапасы мен стандарттарын жоғарылатуды, экономикалық серпін стратегиясын әзірлеуді және Қазақстанның әлемнің 50 бәсекеге қабілетті елдерінің қатарына кіруін, саяси жүйені демократияландыруды, құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам негіздерін құруды, адамның қоғамдағы құқықтары мен бостандықтарын іске асыру үшін жағдай тудыруды, ұлтаралық және конфессияаралық келісімнің сақталуы мен нығайтылуын Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтың атымен байланыстырады. Оның басшылығымен Қазақстан мемлекетті күшейту және көпшілік мойындаған демократиялық құндылықтарды дамыту арасында үйлесімді баланысты ұстай алып келеді.
Еліміздің көшбасшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бірегей қабілеттерінің арқасында Қазақстан Республикасы посткеңестік елдер үшін дамудың моделі болып табылады. Қазақстанды ауқымы бойынша аймақтық көшбасшыға айналдырудағы, қоғамды тиімді реформалаудағы, аймақтық және жаһандық тұрақтылықты нығайтудағы, мемлекетті әлемдік қауымдастыққа кіріктірудегі мемлекет басшымыздың табыстары шүбә келтірмейді. Ол Еуразия экономикалық қауымдастығын (ЕурАзЭҚ), Азиядағы өзара іс-қимыл және
сенім шаралары бойынша Кеңесті (АӨСШК), Шанхай ынтымақтастығы ұйымын (ШЫҰ) құрған бастамашылардың бірі болды.
ҚР Тұңғыш Президенті тұлғасының даналық, көрегендік, табандылық және қажымас қайрат сияқты қасиеттері, сондай-ақ Қазақстанды гүлдендіру мен дамытуға шақырған үндеуі үшін бүгінгі күні көптеген Қазақстан азаматтары Н.Ә. Назарбаевқа деген ерекше ілтипатын білдіруде. Қазіргі таңда Н.Ә. Назарбаев - еліміздің Президенті ғана емес. Ол - жаңа типті көшбасшы, мемлекеттік көшбасшы, Қазақстан Республикасын қазақстандықтардың алдында ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлемдік қауымдастықтың алдында бейнелейтін көшбасшы.
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінде студенттер тәрбиесінің кешенді бағдарламасы әзірленген, оның құрамдас бөлігі - Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев тұлғасының өнегесінде студенттерге отаншылдық тәрбие беру бағдарламасы болып табылады. Аталған бағдарлама теориялық, құқықтық негіздеуден және тәрбие жұмысын тиімді ұйымдастыру бойынша ұсыныстардан тұрады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың өнегесінде студенттерге отаншылдық тәрбие беру бағдарламасын іске асыру барысында студенттер Н.Ә. Назарбаевтың өмірлік жолының негізгі кезеңдерімен, оның егеменді Қазақстанның экономикалық, саяси, әлеуметтік және рухани негіздерінің қалыптасуы мен дамуына қосқан үлесімен, оның әлемдік қауымдастықта еліміздің жағымды бейнесін қалыптастырудағы және Қазақстан Республикасын аймақтық көшбасшыға айналдырудағы рөлімен танысады. Ол үшін тәрбие жұмысының әр түрлі түрлері, соның ішінде куратор сағаттары,
дөңгелек үстелдер, баяндамалар мен рефераттар конкурстары, пікірталастар, диспут және т.б. пайдаланылады. Студенттердің тәрбиелік шаралар барысында алған ақпаратын өз тұлғаларының дүниетанымдық көзқарасына айналдыру қажет. Сондықтан тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастырушылар дайындық кезінде мүмкіндігінше көп студенттерді жұмылдыра отырып, осылайша оларды әрбір қатысушыға максимум жақындата түсіп, нысаншылдық пен алдын-ала ұйымдастырудан аулақ болуға тырысады.
Осы жинақта ұсынылған материалдар Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің оқытушыларымен әзірленген және Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың өнегесінде студенттерге отаншылдық тәрбие беру бойынша куратор сағаттарын өткізуде кураторларға ақпараттық және әдістемелік көмек көрсетуге арналған. Жинаққа берілген қосымшада куратор сағаттарының үлгі тақырыптамасы, сондай-ақ конференциялар, дөңгелек үстелдер, диспуттер тақырыптамасы ұсынылған.
Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің өнегесінде қазақстандық отаншылдықты қалыптастыру
(ҚарМТУ тәжірибесінен)
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің ректоры,
ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты,
ҚР ҰҒА академигі
Ғазалиев А.М.
Құрметті әріптестер!
Отаншылдық тәрбие беру қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Отаншылдық тәрбие беру идеясына негізделген, қуатты мемлекеттің жарқын үлгісі Америка Құрама Штаттары болып табылады. АҚШ- та отаншылдық, осы елдің азаматы болғаны үшін мақтаныш сезімі балалық шақтан бастап бойға сіңіріледі. Мысалы, Вашингтонда Арлингтон зиратында Бірінші дүниежүзілік соғыста қаза болған, Белгісіз солдат қабірінің жанында әр сағат сайын қарауыл ауысып тұрады. Тарихи жағдайларға байланысты Еуропаның көптеген елдерінде тарих пен отаншылдық өз ара ажырамас байланыста деген ұстанымнан шыққан, отаншылдық тәрбие берудің жалықтырмайтын әдісі пайдаланылады.
Қазіргі қарқынмен өзгеріп келе жатқан қоғамға тән ерекшеліктердің бірі оның дүдәмалдылығы мен тәуекелдігі болып табылады. Тәуекелділік әр түрлі топтардың әлеуметтік мәселелерінің негізінде жатыр. Оның басты себебі қоғамның барлық салалары мен адамдар арасындағы қарым-қатынас түрлерін қамтитын, кешенді өзгерістер болып табылады. Осындай жағдайларда қоғамның ерекше типі - тәуекелшіл қоғам қалыптасады. ХХ ғасырдың 90- жылдарындағы ұзаққа созылған әлеуметтік дүдамалдылық кезең жас қазақстандықтардың дүниетанымына қатты әсер етті. Орта мектептер мен кәсіптік мектептердің оқушылары арасында, олардың өз айтулары бойынша, әрбір үшінші оқушы, ал ЖОО студенттері арасында әрбір екіншісі оқу үрдісі барысында үнемі тәуекелдік әрекеттер жасауға мәжбүр болады. Тәуекелдік орта жастардың әлеуметтік және рухани-адамгершілік дамуын едәуір баяулатады. Нәтижесінде қоғамда терең идеологиялық вакуум пайда болады.
Сонымен бірге, қазіргі әлемде жас адамдардың ойы мен санасы үшін нағыз соғыс жүріп жатқаны құпия емес. Қазіргі жағдай жаһандық қаржы дағдарысымен асқынып тұр, дағдарыс жағдайында ескі проблемалар шиеленісіп, жаңалары пайда болып жатады.
Осындай қиын жағдайда бұрынғысынша күресуге болмайды және біздің барлығымыздың ортақ міндетіміз күресуге сай келетін әдістерін іздеп табу болып тұр. Біз нақты адам - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті
Н.Ә. Назарбаевтың өнегесінде тәрбиелік сипаттағы мәселелерді шешудің тиімді әдістерін ұсынамыз.
Қазіргі Қазақстан тарихындағы қоғамдық өмірдің барлық саласында еліміздің Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қосқан үлесі, атқарған маңызды рөлі бірден байқалып тұрады. Н.Ә. Назарбаевтың ел Президенті болуына ғана емес, өз халқының да, шетел халықтарының да алдында Қазақстанның мүддесін қорғайтын, нағыз ұлттық Көшбасшы бола білуіне ерекше мол ішкі қайраты, керемет ерік-жігері, табандылығы және даналығының арқасында қол жеткізді.
Осы айтылғандардың барлығы Н.Ә. Назарбаевтың тұлғасын өз Отанына, өз халқына шексіз беріліп қызмет етудің жарқын мысалы, отаншылдық үлгісі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
2008 жылдан бастап ҚарМТУ-да студент жастарда қазақстандық отаншылдықты қалыптастыру үшін Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің өнегесіндегі студенттерге отаншылдық тәрбие беру моделі өңделді және ойдағыдай іске асуда, ол Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің
20 жылдығына Президент Н.Ә. Назарбаевтің маңызды стратегиялық бастамаларын есепке ала қайта өңделген және толықтырылған.
Отаншылдық тәрбие беру Моделінің мазмұнды бөлімі тәрбиелеу процесінің қисынды сабақтас 7 оқу семестрін қамтитын кезеңдерден тұрады:
Қазақстан Республикасы Президенті тұлғасының қазақстандық отаншылдықты қалыптастырудағы ролі, Қазақстан Республикасы әлемдік саясат жүйесінде, Қазақстан тарихындағы ұлы тұлғалар, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасы, ҚарМТУ-дың даму тарихы, Экология және ұлт денсаулығы, Құқықтық тәрбие негіздері.
Отаншылдық тәрбие беру Моделін тиімді дамыту үшін ҚарМТУ-да тәрбиелеу процесіне Қазақстандық патриотизмді қалыптастыру: теория және практика атты монография шығарылды, қазақстандық отаншылдықты ғылыми-зерттеу ретінде студент жастарда оны қалыптастырудың құбылысы мен процесін ұсынады. Сонымен қатар, ҚарМТУ-да студенттерді патриоттық тәрбиелеу моделінің шеңберінде ендірілген куратор сағаттарын өткізу бойынша әдістемелік нұсқаулар DVD дисктермен, онда ашық куратор сағаттары жазылған. Отаншылдық тәрбие беру Моделі Президент Н.Ә. Назарбаевтың қызметіне арналған видеолекциялар топтамасына басты роль аударған.
2008 жылдан ҚарМТУ-да отаншылдық тәрбие берудің даму қарқыны мен әлеуметтік зерттеу жағдайы жыл сайын өткізіледі, ол отаншылдық тәрбие беру Моделінің іске асу тиімділігін айқындауға мүмкіндік береді.
Сондықтан, ҚарМТУ-дағы отаншылдық тәрбие беруді іске асыру тәжірибесі ҚР Парламент Мәжілісінде екі рет талқыланды: 2009 жылы 21 сәуірде ҚР Парламент Мәжілісіндегі Нұр Отан ХДП Әлеуметтік Кеңес фракциясында ұйымдастырылған Парламенттік тыңдаулар барысында және 2009 жылы 10 желтоқсанда Мәжіліс шеңберінде болған Қазақстан жастарының отаншылдық тәрбие берудегі ролі: мәселе, болашақ, шешу жолдары атты дөңгелек үстел. Екі талқылау барысында Модель құрылымы
және оның іске асу нәтижесі депутаттардан, білім беру қызметкерлерінен, қоғамдық және жастар ұйымы өкілдерінен қолдау және көмек алды.
2009 жылы 17 қыркүйекте отансүйгіштік тәрбие беру Моделін талқылау мамандар жағынан жоғары баға алған, Болон қаласындағы (Италия) халықаралық конференцияда өтті.
2010 жылы 8 қазанда Жастардың отансүйгіштік тәрбиесі: жағдайы және болашағы республикалық семинар-кеңес өтті, онда азаматтылық және әлеуметтік жауапкершілікті қалыптастыру, сонымен қатар мемлекеттік рәміздерді насихаттау бойынша жастар ұйымы қызметін белсендіру және оқу орындарында біріктіру туралы қарар қабылданды.
2011 жылы 10 желтоқсанда Қазіргі жастар арасындағы қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың мәселелері мен әдістері I Республикалық ғылыми-практикалық конференция ұйымдастырылды және өткізілді, онда ҚР БҒМ жастар саяси департаментінің өкілдері, республиканың ЖОО бастаушы ғалымдары ат салысты.
Сайып келгенде, ҚарМТУ да өңделіп және енгізілген отаншылдық тәрбие беру Моделі қажетті теориялық және әсерлі негіздерге ие, өзімен жүйелік, әр түрлі тәсіл мен әдістерді есепке ала отырып отансүйгіштік тәрбие беру кешенін игерілген қазіргі педагогикамен жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның практикалық тиімділігі әлеуметтік зерттеу қорытындысы ретінде бекітілді, сонымен қоса университетте өткізілетін қоғамдық-саяси және басқа шараларға студенттердің нақты оң өзгерісті қатынасы.
Құрметті достар!
Теодор Рузвельт: Сен өз елің үшін өлімге дайын болуың қажет, бірақ ол үшін өмір сүруге дайын болуың одан да қажет, - деген.
Біздің ұсынған жұмысымыз бәріміз үшін ортақ іс - мемлекетімізді нығайтуға қосқан елеулі үлес болып, өз елінің шынайы отаншыл азаматын тәрбиелеуге көмектесетініне сенімдімін!
Отаншылдық әлеуметтік өмір құбылысы ретінде
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің
Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасының профессоры, с.ғ.к.
Матвеенкова Л.Г.
Қоғамдық өмірде дүние танымның негізін Отанға арналған идеялар құрайтын, саяси және басқа көзқарастардың патриотизммен байланысы бар болған жағдайда ғана жеке тұлға үшін маңызы болатын кезеңдер бар. Бұл - ұлттық сыналу, ұлттық жандану және жаңа мемлекеттердің қалыптасу дәуірлері, олардың саяси өміріндегі күрт өзгерісті кезеңдер дәуірлері. Осы кезеңдерде құнды бағдарлар ауысып, халықтың барлық топтарының әлеуметтік жағдайы мен мүдделері өзгеріп жатқанда, патриотизм оның маңында қоғамның салауатты күштері топталатын нығайтушы өзек болады. Атап айтқанда, осы отаншылдық адамдардың өмірі мен қызметіне мән-мағына береді, олардың бірігуіне көмектеседі және Н.Ә. Назарбаев сөйлеген сөздерінің бірінде атап өткендей, елді құрудың іргетасы болады.
Патриотизм деген не? Егер осы сөздің этимологиялық мағынасына сүйенсек, онда бұл patris деген латын сөзінен шыққан, сөзбе-сөз аударғанда
Отан деген сөзді білдіреді. Осыған негізделіп, әр текті сөздіктер патриотизмді мазмұны өз Отанына сүйіспеншілік пен жан қиярлық, оның өткені мен болашағы үшін мақтаныш, өзінің жеке және топтық мүдделерін елдің ортақ мүдделеріне бағындыруға әзірлік, Отанға қызмет етуге ұмтылу, оны қорғау болып табылатын әлеуметтік сезім ретінде түсіндіреді.
Дәл осы идея әр дәуірдің ұлы адамдарының айтқан ұлағатты сөздерінде де басым болып табылады. Біздің дәуірімізге дейін көптеген ғасырлар бұрын Цицерон былай деп жазған: Бізге ата-анамыз, балаларымыз, жақын туыстарымыз қымбат. Бірақ бір нәрсеге сүйіспеншілік туралы барлық түсініктер Отан деген бір сөзде қосылады. Т.Г. Шевченко өзінің өлеңдерінде патриотизмнің не екенін жарқын, бейнелі көрсеткен: Кімнің туған еліне сүйіспеншілігі болмаса, онда ол жүрегі жұтаң жарымжан адам. Бауыржан Момышұлы: Ұлттық намыс - ұлттың бойындағы қасиеті және бұлжымайтын қағидасы. Өз ұлтын құрметтей білмеген, оны мақтан ете алмаған адам - сөз жоқ тексіз, бұралқы адам. Намысты адам намысы барды қадірлейді және намысы жоқты сыйламайтыны заңдылық. Сондай-ақ, ақырында, А. Толстойдың пікірі бойынша: Патриотизм - бұл өз Отанына деген махаббат қана емес. Бұл анағұрлым үлкен... Бұл - өзінің Отаннан ажырамайтынын сезіну және оның бақытты да, бақытсыз күндерін ажырамастан онымен бірге бастан кешіру.
Біз, патриотизмнің қоғамды бірлестіру, үйлестіру, көп дидарлы адамзат қауымдастығындағы оның өзіндік ерекшелігін сақтау негізі болып табылатын,
ерекше маңызды рухани құндылықты білдіретінін көреміз. Оны тар, бір мағыналы ұғымға келтіруге болмайды. Ол көп қырлы және біртекті емес. Бір кездері: С чего начинается Родина? С картинки в твоем букваре... - деген сөздермен басталатын өлең өте танымал болған. Шындығында, адам үшін Отанына деген сүйіспеншілік оның туып-өскен, өмірі өткен, оның барлық қуанышы мен қайғысын көрген жеріне деген сүйіспеншіліктен басталады. Мұны Г. Бельгер өзінің повестерінің бірінде өте кең білдірген: Сколько же смысла, оттенков, добра и любви в коротком слове Эль! Оно означает мой край, моя родимая сторонушка, близкие мои люди - сородичи, мой аул и его окружение, край моих предков, моя малая родина, край, где капнула первая капля крови от моей пуповины, край - опора, край - защита, край - отрада, земля моей чести, моей совести. Люди, живущие на той земле, где каждый друг перед другом в ответе, где издревле, может, даже с незапамятных времен один за всех и все за одного.
Сонымен, патриотизм - бұл кешенді рухани және әлеуметтік феномен, оған өз еліне деген сүйіспеншілік, оның тарихы мен мәдениетіне деген зор құрмет, өзінің күші мен қоғамның күштеріне деген сенім кіреді. Бұл - тарихқа қатыстылықты жоғары сезіну және ел болашағы үшін жауапкершілік. Патриотизм - бұл идеология және психология, саясат пен адамның Отанға деген ерекше, көтеріңкі, шын берілген қатынасын білдіретін қызмет. Патриотизмнің құбылыс ретінде үш негізгі аспектіден немесе деңгейден тұратынын атап кету керек: когнитивті, өз Отанының тарихы мен мәдениетін білуді жорамалдайды, эмоциялық, өзінің еліне деген мәдени, тарихи және рухани тиесілілігін сезінуден, яғни өзін халықтың құндылықтарымен сәйкестендірумен айқындалады және тәртіптік, осы құндылықтар негізінде белсенді әрекет ету қабілеті мен қалауы ретінде түсіндіріледі. Сонымен бірге қазақстандық патриотизмнің ерекше құбылыс екенін ескеру маңызды, өйткені Қазақстанның көп ұлтты халқының бір, оны мекендейтін барлық халықтар үшін ортақ Отанға қатынасы жайында сөз болып отыр.
КСРО ыдырауы және егеменді Қазақстанның қалыптасуы қоғамның тіршілік әрекетінің барлық салаларында - экономикадағы, саясаттағы, әлеуметтік және рухани салалардағы құрылымдық өзгерістермен жалғасты. Олар адамдар санасында өзгерістер тудырмай қоймады, олар көпшілігінде ескі құндылықтар мен мақсаттарды жоғалтумен, дүние таным дағдарысымен жалғасты. Егемендігін жариялаған Қазақстанның алдында жаңа қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси базасын құру ғана емес, сонымен бірге ел азаматтарының мемлекеттік сәйкестігін, яғни азаматтықты, қазақстандық патриотизмді қалыптастыру үшін жағдайлар жасау міндеті тұрды. Берілген факторды есепке алып, Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің В потоке истории кітабында мемлекеттік сәйкестік проблемасын шешу принциптерін тұжырымдады. Уақыттың өзі дәлелдегендей, осы бағдарламаның басты акцентін Н.Ә. Назарбаев өте көрегендікпен және даналықпен этникалық ортақтықты қалыптастырудан (бұл көптеген посткеңестік республикалардың негізгі идеясы болды және кейіннен этникааралық даулар тудырды) азаматтықты қалыптастыруға ауыстырды: Еліміздің көп ұлтты құрамы, көп
конфессиялылығы - осының барлығы сәйкестік туралы мәселені шешуге, ал атап айтқанда, біріншіден, біртұтас азаматтық және саяси ортақтық ретінде Қазақстан халқына қатысты, ал екіншіден, басты саяси құндылық - ұлттық тиесілігіне байланыссыз, барлық қазақстандықтардың Отаны - бірыңғай, аумақтық тұтас және тәуелсіз Қазақстанның айналасында құрылатын ұлттық мемлекеттік идеяға қатысты екі деңгейлі амалдың қажеттілігін ұсынады. Бұдан бұрынырақ бұл идея ҚР Конституциясының бастама бөлімінде: Біз, ортақ тарихи тағдырмен біріктірілген, Қазақстан халқы..., - деп жарияланған болатын.
Дүниетаным дағдарысының және пайда болған адамгершілік-идеология- лық вакуумның, халықтың аса аз қорғалған және кез келген текті идеяларға аса көп ұшырайтын бөлігі ретінде жастарға әсер еткені сөзсіз. Неліктен? Көптеген жас адамдар егеменді Қазақстанда дүниеге келді ғой. Бұл сұраққа жауапты Ш. Монтескье береді: Балаларға Отанға деген сүйіспеншілікті дарытудың ең жақсы тәсілі - осы сүйіспеншіліктің әкелерінде болуы. Яғни проблема мынада: бүгінгі жастар - бұл жоғарыда айтылған қоғамның құрылымдық өзгерістері кезеңінде, дүниетаным дағдарысы. Бұл жағдайларда студент жастарға патриоттық тәрбие беру, олардың бойында белсенді азаматтық позицияны қалыптастыру және олардың өздерінің болашағы және өз елінің болашағы үшін жауапкершілікті сезінуі бүкіл қоғамның маңызды міндеті болады. Қазақстан дамуының қалай және қаншалықты сәтті болатыны, атап айтқанда, жастардың саяси еркіне, құндылықтарына, мұраттарына көбінесе байланысты болады. Н.Ә. Назарбаев атап өткендей, көп ұлтты жастарды өздерін Қазақстанның тарихымен, алдыңғы ұрпақтың маңызды өмірлік құндылықтарымен теңестіруге үйрету керек, жастарға нақты өмірлік бағдарлар беру керек.
Патриотизм сезімі туа біткен сезім болып табылмайды, оны тәрбиелеу керек. Бұл - күрделі, көп жоспарлы процесс. Оған тарихи сананы, яғни елдің батырлық және қайғылы беттерін есепке алып қалыптастыру, елдің тарихына, мемлекеттік рәміздерге, заңдарға, әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлерге құрметпен қарау кіреді. Бұл процесс отбасы тәрбиесіне, қолданылып жүрген дәстүрлерге, еліміздегі өмірдің деңгейі мен сапасына, әлеуметтік бағдарламалармен қанағаттандырылғандыққа, яғни адамның өзінің берілген елдің қатарында болуын мақтан тұтуына мүмкіндік беретін барлық факторларға едәуір дәрежеде байланысты болады. Оған Н.Ә. Назарбаев ерекше көңіл аударады: Әрбір қазақстандық өзінің ұлттық тиесілілігіне қарамастан, Қазақстан - бұл оның құқықтары мен бостандықтарын қорғауға ылғи да дайын болатын, оның қанына сіңген туған мемлекеті екенін сезінуі тиіс. Тек осы жағдайда ғана қазақстандық патриотизм сезімін арттыру және тәрбиелеу үшін түпкілікті негіз пайда болады, тек осы жағдайда ғана отандастар қазіргі уақытта Қазақстан ретінде бүкіл әлемге әйгілі мемлекетке тиесілілігі үшін мақтаныш сезімін байқайды. Мемлекетте еліміздің азаматтарын біріктіретін ұлттық идеяның бар болуы патриотизм қалыптасуының осы түпкілікті негізі болуы мүмкін. Қазақстан-2030 Стратегиясын - егеменді Қазақстанды дамыту бағдарламасын толық негіздемемен осындай идея деп санауға болады.
Н.Ә. Назарбаев - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің
Қазақстан тарихы кафедрасының меңгерушісі,
т.ғ.к., доцент
Смағұлов Н.Қ.
1980 жылдың аяғында саяси орталарда қысқа уақыт ішінде Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге оның шекарасынан тыс елдерде орасан зор құрметті иеленген, көбінесе өмір сүріп жатқан дәуірмен үндес адамның аты шықты. Бұл Н.Ә. Назарбаевтың аты болатын. Экономикалық және саяси реформаларды батыл, әрі белсенді түрде алға жылжытатын, республика қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, сондай-ақ ел азаматтарын жанжалдар мен даулардан қорғайтын Қазақстан басшысы тұлғасының беделі мен тартымдылығы миллиондаған адамдарға үлкен жағымды әсер етті.
Толықсыған социалистік экономиканың шиеленісіне, ыдырап бара жатқан Кеңес Одағының даму перспективалары мен жолдарын іздеуге толы, 1990-1991 жылдардағы күрделі кезеңде Қазақ КСР Президенті Н.Ә. Назарбаев орасан зор елдің бүкіл кеңістігінде тұратын адамдардың көңілін өзіне аударып, қоғамдық пікірді сұрау нәтижесінде екі рет Жыл адамы атанды.
Мен 1990 жылдан бастап Қазақстанның дағдарыстан, кеш қайта құру тұйығына тірелуден өз бетімен шығуына тура келетіні туралы шындап ойлана бастадым. Орталықтың күшіне енді ешкім сенбеді. Осы кезеңде ел аумағында біртұтас экономикалық кешен болмады. Қазақстан үшін бұл жағдайдың ерекше драмалық реңкі болды. Менің есептеуім бойынша, біздің кәсіпорындарымыздың 95 пайыздан артығы Орталықтан басқарылды. Сонымен бірге басқарушылық, қаржылық, әкімшіліктік байланыстар үзілген жағдайларда, дәрменсіз Орталық жағдайларында осының барлығы республика экономикасының жағдайына тікелей әсер етті, - дейді Н.Ә. Назарбаев (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. с. 86-87).
Толық күйреуге жол бермеу, мүлдем басқа экономикалық және саяси жағдай шарттарында ыдырау салдарын жұмсарту үшін Н.Ә. Назарбаев Жоғары экономикалық кеңес құру және одақтық республика ретінде КСРО құрамына кірген Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны дайындау туралы шешім қабылдады. Берілген Декларацияны дайындау туралы шешім Президенттің еліміздің болашақ егемендігіне қаншалықты байсалдылықпен қарағаны, қаншалықты көреген болғандығы туралы куәландырды. 1990 ж. 25 қазанда республиканың мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны қабылдауы Қазақстанның және оның болашақ Президентінің саяси дербестігінің алғашқы актілерінің бірі болды. Сол кезде қалыптасқан саяси жағдай және Қазақстанның маңында
болған оқиғалар республикадағы жағдайға тікелей әсер етті. Бұрынғы КСРО оңтүстік шекараларын тұрақсыздық белдеуі, тіпті әскери даулар белдеуі ретінде сипаттауға болады. Ауғанстандағы соғыс шекарадан өтіп, Тәжікстандағы азаматтық даумен тығыз байланысқан болып шықты. Қырғызстан аумағында Ош қаласында өзбектер мен қырғыздар арасында дау туындады, қырғыз-тәжік шекарасындағы су және жер ресурстарына байланысты қақтығысулар болды. Әзірбайжан мен Армения арасындағы жарияланбаған соғыстың жалындауы жалғасып жатты. Грузиядағы соғыс лап ете түсті.
Қазақстан үшін Қытаймен шекаралық проблемалар ауыр мұра болды. Ал бұл - бұрынғы жылдары онда орасан зор әскери құрамдар негізделген және онда кеңес уақытының өзінде шиеленісу ошақтары жиі туындаған, ұзындығы 1700 километрге жуық жолақ.
Қалыптасқан жағдайды сипаттай отырып, Н.Ә. Назарбаев: Бұл біздің шекараларымыз маңындағы әлеуетті және нақты даулардың бірінші шеңбері ғана болатын, - деп атап өткен. Егер Қазақстан қауіпсіздігі проблемасын ядролық жазықтыққа ауыстырса, - дейді әрі қарай Президент, - онда тұрақсыздықтың екінші шеңберінің жоғарыда белгіленген дауларымен ғана шектелмейтінін еске саламын. Біздің Пәкістан, Үндістан, Иран, Ирак, Израиль, КХДР, ОАМ сияқты ядролық қаруға жақын державалармен қарым- қатынасымыз қалай қалыптасса да, олардың ядролық қаруды өндіру мүмкіндігі тек жақын көршілері және осы елдердің әлеуетті қарсыластары үшін ғана қауіпті емес. Ядролық қару - ғасыр жазасы, одан бастаушылар ғана зардап шекпеуі мүмкін. КСРО құлаған соң, осы қорқынышты қарудың таралуын бақылаудың бұзылуы мүмкін болды. Берілген проблемаларды кешенді шешу қажет болды (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. 211 с.).
Дәл осы кезде көптеген республикаларда КСРО-да бар болған шекара- ларды қайта қарау туралы мәселе күшті болды. Бұл жағдайларда Қазақстан Президенті өз елінде және Ресейде ұлттық негізде туындаған шиеленісті батыл саяси қадамдармен және принциптік ұстаныммен шешті, Армения мен Әзірбайжан арасындағы ұлтаралық және аумақтық дауды тоқтатуға шақырды.
Саяси қауіптердің шиеленісуі бойынша күштілігі кем болмаған басқа оқиға, 1991ж. жаңа Кеңес шартын жасасудың дәлме-дәл қарсаңында күшті әсер еткен, тамыздық бүлік болды. Күрделі тарихи сәтте Қазақстан көшбасшысы өзін қайтадан салмақты және дана саясаткер ретінде көрсете білді. Жағдайды анық қабылдау елдегі тұрақтылық пен тыныштықты сақтауға, Қазақстанда төтенше жағдайды енгізуге жол бермей, конституцияға қарсы сөз сөйлеуге тосқауыл қоюға мүмкіндік берді.
КСРО-дағы 1991ж. тамыз оқиғалары ескі жүйенің қорғанышы ретінде Коммунистік партияда перспективалар жоқ және осыған байланысты Қазақстан басшысы республика Компартиясын КОКП құрылымынан шығарып, сонан соң коммунистік идеология парызынан тіпті бас тартып, шебер және дәл саяси жүрістерді жүзеге асырды.
Қалыптасқан жағдайды талдап, Н.Ә. Назарбаев өзінің кейінгі әрекеттерін негіздейді: Республиканың сол кездегі басшыларының көпшілігі Мемлекеттік
төтенше жағдай комиссиясына (МТЖК) қолдау көрсетуді қажет деп санады. Қазақстан Компартиясы ОК және облыстық комитеттер хатшылары, кейбір парламент басшылары МТЖК айыптап сөз сөйлемеуге көндіре бастады. Кейбір шенеуніктер М. Горбачевтің портреттерін кабинеттерінен шығара бастады. Бүгінгі күні әлдекім мұны қаншалықты теріске шығарғысы келсе де, бірақ шындығында солай болды.
Біз Қазақстанда төтенше жағдай енгізуден үзілді-кесілді бас тарттық. Онда былай делінген: ...КСРО Жоғарғы Кеңесінің және республикалардың қатысуынсыз, үш тұлғамен құрылған комитет әдейі заңсыз құжаттарды тудырады, олар басқаны қойғанда, егемендік туралы республикалық декларацияларды аяққа таптайды.... Республикада тұрақтылықты қолдау және болуы мүмкін дауларды болдырмау мен үшін бірінші міндет болды. Бақытымызға қарай, орындалды. Жағдайдың айқындалуына және оның талдануына қарай -- бүлікшілердің ұтылатыны анық бола бастады. Дегенмен, мен МТЖК дербес құрамын білгендіктен, бұған әуел бастан сенімді болатынмын, бірақ бір нәрседен қорықтым -- билік басында қалуға жанталасып жүргенде олардың соншалықты көп зиян келтіруі мүмкін еді... (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. с. 96-97).
Сол кезде Н.Ә. Назарбаев туралы қазір жақын шетел деп аталатын кеңістікте ғана емес, сонымен бірге, мысалы, онда 1990 ж. өзінде-ақ бірқатар құжаттарда екі жақты ынтымақтастық негіздері қаланған және бекітілген Түркияда да жақсы білді.
1991 ж. наурызда Қазақстанға түрік басшылығы келді. Қазақ КСР және Түрік Республикасы арасындағы ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойылды, онда тараптар саяси, сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени, гуманитарлық және басқа салаларда ұзақ мерзімді негізде жүргізілетін өзара ұтымды ынтымақтастықты әрі қарай кеңейту мен нығайтуға ынта білдірді.
Осы келісімдердің мүлде қағаз жүзіндегі дипломатия болмағаны туралы Түркиядағы Қазақстан күндерін өткізу фактісі куәландырады. Оларды түрік баспасы қазақ мәдениетінің үлкен десанты деп атады. Апта бойында Анкара мен Стамбул тұрғындары қазақ өнерімен танысты, ал әртістермен бірге келген министрліктер мен ведомстволар өкілдері бұл кезде іскерлік көпірлер тұрғызумен айналысты.
Қазақстан көшбасшысы толық хаттама бойынша кездесуімен сыртқы саяси аренаға екінші рет те шықты. Бұл жерде Н.Ә. Назарбаевтың 1991 ж. Қытайға барғаны көзделіп отыр. Сапар бағдарламасына сәйкес, Н.Ә. Назарбаев ҚКП ОК Бас хатшысы Цзян Цзэминьмен, Мемлекеттік кеңес премьерінің орынбасары Тянь Цзиюньмен және басқа қытай басшыларымен кездесті. Сапар Синьцзян-Ұйғұр автономдық ауданының басшыларымен келіссөздер жүргізу- мен аяқталды. Сапар нәтижесінде КХР, СҰАА және Қазақ КСР ынтымақ- тастығын дамытуды көздейтін маңызды құжаттарға және халықаралық туризмге арналған Дружба (КСРО) - Алашанькоу (КХР) шекаралық темір жол өткелін тиімді пайдалану туралы келісімге қол қойылды.
Осы алғашқы сапарлар барысында Н.Ә. Назарбаев өзін көпті көрген, тиянақты және сонымен бірге икемді саясаткер ретінде көрсетті, ал қытайлықтар өзінің меншікті, ешкіммен бекітілмейтін саясатын жүргізетін, толық құқықты, тәуелсіз мемлекеттер басшыларын қалай қабылдаса, Н.Ә. Назарбаевты дәл солай, жоғары деңгейде қарсы алды.
Тіпті өзінің халықаралық саясаткер жолының ең басында Н.Ә. Назарбаевтың өзін саяси қырағылықты иеленген жасампаз және интегратор ретінде көрсеткенін ерекше атап кету керек.
Сонымен, 1991 ж. қазан айында, яғни қоғамдағы алауыздық және солқылдақтар барынша жоғары шегіне жеткен кезеңде, Н.Ә. Назарбаев ерікті экономикалық одақ құруды ұсынды және халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету бойынша және, ең бастысы, біртұтас экономикалық кеңістікті және алуан түрлі шаруашылық байланыстарды сақтау бойынша келісілген шаралар қабылдау үшін Алматыда 13 егеменді мемлекет басшыларының басын қоса алды. Үкімет басшыларының Алматыдағы кездесуінің нәтижесі сәйкес экономикалық келісімді қайта қарастырып кейіннен бекіту болды.
Егер де сонау 1991 ж. желтоқсанда Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша он бір мемлекеттің басшылары Алматыда қайта жиналмаса, тәуелсіз Қазақстанның тағдыры қандай боларын кім білер. Ол кезде бұрынғы ядролық астам державада, бір кезде құрлықтың алтыдан бір бөлігін алып жатқан мемлекетте ретсіздік болды. КСРО көз алдымызда құлады. Сондай-ақ ел ғана құлаған жоқ - миллиондаған адамдарды байланыстырған, үстемдік етуші идеологиялардың бірі күйреуге ұшырады.
Қазақстанның оқиғалардың табиғи барысын жылдамдатпағаны белгілі. Оның тәуелсіздікті басқа одақтық республикалардан кейінірек жариялаған фактісі осының пайдасына куәландырады. Н.Ә. Назарбаев бүгінгі күні де ойсыз тасалау және сенімсіздік саясатының қарсыласы болып қалып отыр. Ол ықпалдасу әлсіретіп қана қоймай, сонымен бірге, керісінше, кез келген елдің тәуелсіздігін күшейтеді деп есептеген және санаған.
Көптеген аналитиктер Қазақстан өзінің көп ұлтты құрылымымен этникалық даулар аренасы болуы мүмкін деп ілгері болжаған. Экономикалық және әлеуметтік дағдарысты жеңу, басталған реформаларды жылдам және қайтымсыз жалғастыру үшін елімізде бүкіл қазақстандық қоғамды шоғырлау талап етілді. Мұндай шоғырлаушы күш бүкіл Қазақстан халқы сенімінің мандатын алған көшбасшы бола алды. Осындай күрделі жағдайларда Н.Ә. Назарбаев - Қазақстан Президентінің бүкілхалықтық сайлауын өткізу жөнінде қайратты және шынайы саяси шешім қабылдады.
1991 ж. 16 қазанда Елбасы Қазақ КСР Президентін сайлау туралы Заңға қол қойды. 1991 ж. 1 желтоқсанда сайлау алдындағы қиын күрестің қорытындыларын шығарған соң, Н.Ә. Назарбаев дауыс беруге қатысқан қазақстандықтардың 98%-дан артығының қолдауын тапқан, бүкіл халықтық сайланған тұңғыш Президент атанды.
Мемлекет басшысының алғашқы маңызды актілерінің бірі 1991 ж. 10 желтоқсанда өзінің бастамасы бойынша әзірленген, Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының атауын өзгерту туралы Заңға қол қою болды.
Қазақстан халқы үшін Н.Ә. Назарбаевтың 1991 ж. 16 желтоқсанда
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тәуелсіздік туралы ҚР Конституциялық Заңына қол қоюы және оның негізінде жаңа мемлекет - Қазақстан Республикасының нағыз егемендігін жариялауы оның тағдырын шешті. Дәл осы күні Қазақстанның тәуелсіздігін - Түркия, 20 желтоқсанда - Пәкістан, 26 - Венгрия, 31 - ГФР және Нидерланды мойындады.
Қазақстан мемлекеттік егемендік туралы Декларацияға және мемлекеттік тәуелсіздік туралы Заңға сәйкес өзінің дербес саясатын жүргізе бастады, шетел мемлекеттерімен және халықаралық ұйымдармен тікелей саяси, әрі іскерлік ынтымақтастықты жөнге келтіре бастады.
Алайда тәуелсіздікті алу және егемендікті жариялау әлемдік қауымдастықтың Қазақстанның алдында өз есігін ашатынын білдірмеді. Халықаралық қатынастар саласында белгілі орынды алудан бұрын, жеңуі қажет болатын көптеген проблемалар бар.
Қазақстан әлемдік саясат эпицентрінен табылды да, оған ерекше назар аударыла бастады, бұл оның өте үлкен табиғи байлығымен және этникалық құрамы бойынша алуан түрлі халқымен ғана емес, сонымен бірге, атап айтқанда, Қазақстанда бұрынғы Кеңес Одағының ядролық потенциалының едәуір үлесі болып табылу фактісінен туындайды.
Осы жағдай және Қазақстанның ақиқаттарын білмеу, бастапқыда ядролық қаруы бар және бүкіл әлемге қауіп төндіретін ислам мемлекеті ретінде республикаға деген жағымсыз қатынастың қалыптасуына ықпал етті.
Сонымен қоса, Қазақстан туралы ешқандай дұрыс ақпарат болмай, көптеген мемлекеттер оның мүмкіндіктеріне, оның экономикалық әлеуетіне және оның халқына қатысты ескірген мәліметтерді пайдалануға мәжбүр болды.
Тәуелсіз жас мемлекетке және оның көшбасшысы Н.Ә. Назарбаевқа бірқатар проблемаларды шешу, соның ішінде Қазақстан Республикасының шын мәнінде нені білдіретінін көрсету, Қазақстанның халықаралық танылуын, оның қауіпсіздігін және аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету, халықаралық экономикалық байланыстарға қосылу қажет болды. Сондай-ақ сыртқы саяси қызмет саласында меншікті дәстүрлердің жоқ болуы сияқты проблема да болған. Шетелде бір де бір дипломатиялық өкіл болмады, білікті кадрлар болмады.
Қазақстанның бір де бір халықаралық шарты болмады. Н.Ә. Назарбаев жазғандай, осы жағдайларда мемлекет аралық қатынастардың барлық шарттық базасын қайтадан құру керек болды. Ал бұл -- орасан зор және қиын жұмыс. Достық және ынтымақтастық туралы келісімдерге, өзара қатынастар негіздері туралы шарттарға қол қойылмай, іскерлік қатынастар анықталмады. Біз тәуелсіздігіміздің алғашқы күндерінен бастап көптеген дамыған елдердің бізбен толық ауқымды экономикалық келісімдер жасасуына қол жеткіздік, саудада қолайлы жағдай режимін орнаттық (Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. 206 с.).
Н.Ә. Назарбаев республикадағы жағымсыз қатынастарды жеңу бойынша батыл шараларды қабылдады. Мемлекет басшысының шетелдік сапарлары және оның жеке байланыстары, әлемнің әр түрлі мемлекеттерінің, жетекші
экономикалық алыптардың, халықаралық ұйымдар басшыларымен келіссөздері шешуші рөл атқарды.
Н.Ә. Назарбаев халықаралық кездесулерге мұқият дайындалған, аналитикалық және ақпараттық-анықтамалық материалдарды асқан дәлдікпен зерделеген, шарттар мен келісімдер мәтіндерімен толық танысқан. Ол сұхбаттасушыларының тұлғасына үлкен көңіл бөлген.
Н.Ә. Назарбаевта КХР Төрағасы Цзян Цзэминьмен сенімді өзара қатынастар қалыптасты. Қазақстан Президенті Франция Президенті Жак Ширак өзінің лауазымына кіріскен соң қабылдаған, шетелдік мемлекет басшыларының біріншісі болды. Н.Ә. Назарбаев американдық саясаткерлер: Д. Бушпен, Б. Клинтонмен, Д. Бейкермен, А. Гормен, Г. Киссинджермен, сондай-ақ АҚШ- тың жетекші кәсіпкерлерімен достық байланыстар орната білді. Өз саясатында тұрақтылық басымдылығынан және позитивті эволюциядан бастау алатын, іскер көшбасшы ретінде ол туралы ресейлік ресми өкілдер құрметпен айтады.
Н.Ә. Назарбаевтың ерік-жігері ылғи да мемлекеттік саясаттан көрініс тапқан. Сондықтан Қазақстандағы мемлекеттік құрылыс процесін оның тұңғыш және әзірше жалғыз Президентінен бөліп алу қиын. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында көптеген адамдар Н.Ә. Назарбаевты Қазақстан мемлекеттілігін іске асырушы ретінде қабылдады. Бастапқыда халық ішінде елімізде тұрақтылықтың сақталуы көп дәрежеде ол билік басында тұрғандықтан деген сөздер болған. Тіпті Н.Ә. Назарбаевтың көптеген белсенді сыншылары оның арқасында Қазақстанның көптеген бұрынғы кеңес республикаларында болған этникааралық ұрыс-таластардың құрбаны болмағанын мойындауға мәжбүр болды.
Ғалымдардың алдында Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстанның мемлекеттілігін қалыптастырудағы, оның әлемдік қауымдастықтағы ұстанымдарын нығайтудағы рөліне баға беру міндеті тұр. Ал біз, оның замандастары, бұл рольді қазірдің өзінде-ақ ірі ауқымды және көп қырлы деп айта аламыз. Оған көбінесе Президенттің жеке қасиеттері де, оның жарқын даралығы мүмкіндік туғызған. Қазақстан басшысына қысқа уақыт ішінде қазіргі әлемнің саяси элитасында нығаюдың сәті түскені күмәнсіз. Оның тұлғасы әлемдік саяси элитада тұрақтылықпен және алдын ала болжау арқылы қауымдасады.
Әдебиеттер тізімі:
1. Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. Алматы, 1996.
2. Токаев К.К. Международная политика Казахстана: сотрудничество, интеграция, добрососедство Казахстанская правда. 1998. 27 ноября.
3. О Назарбаеве говорят Қазахстанская правда. 2000. 6 июля.
Н.Ә. Назарбаевтың өмірлік жолы
Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің
Қазақстан тарихы кафедрасының профессоры,
т.ғ.к.
Шаймұқанова С.Д.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еңбек және өмір жолы көп қырлы және ғибрат аларлық, әлемдік ауқымды саясаткердің қалыптасу үлгісі болып табылады. Дипломатиялылық, сындарлылық және саяси икемділік сияқты қасиеттер Қазақстанның Тұңғыш Президентінің саяси Олимптің жоғарғы сатысына көтерілуіне мүмкіндік берді.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылғы 6 шілдеде Алматы облысының Қаскелең ауданы Шамалған ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын 1960 жылы Қарағанды облысының Теміртау қаласында Казметаллургстрой трестінің құрылыс басқармасының жұмысшысы болып бастаған. Сонан соң Қарағанды металлургия зауытында құю машиналарының шойыншысы, домна пешінің көрікшісі болып жұмыс істеді.
60-шы жылдардың басында Қарағанды политехникалық институтында оқыды. 1967 ж. Қарағанды металлургия комбинаты жанындағы ЖТОО бітірді. 1960 жылдан 1969 жылға дейін Қарағанды металлургия комбинатында жұмыс істеді. Теміртау жастары оны Қазақстан комсомолының Х съезіне, сонан соң БЖОЛК ХVI съезіне өздерінің өкілі етіп сайлады.
1970 жылы Н. Назарбаев Теміртау қалалық партия комитетінің екінші хатшысы болып сайланды.
Ол 32 жасында Қарағанды металлургия комбинатының өте үлкен ұжымының партия комитетінің хатшысы болды, оны 1973 жылдан 1977 жылға дейін басқарды. Ақылды, атақ құмар, дене бітімі шыныққан, өзінің адамгершілігін сезінген Нұрсұлтан Назарбаев өз ортасында едәуір ерекшеленген және оны қоршаған адамдар оның іскерлік, адамдық қасиеттеріне сәйкес бағалай білді. Н.Назарбаевтың еңбекке деген шығармашылық көзқарасы, жұмысқа жоғары қабілеттілігі, ұйымдастыру талантына қоса тілектестігі, адамдарға деген сарқылмас тілегі - осының барлығы оны елеусіз қалдыра алмады.
Н.Назарбаев жұмысшылардың арасында үлкен беделге ие болды, ал олардың сенімін иелену әркімнің қолынан келмеген. Оның батылдылықпен, қайраттылықпен, табандылықпен үйлескен тілектестігі, парасаттылығы және прагматизмі адамдардың қандай лауазымды иеленуіне қарамастан, оларда жауапты әрекет тапқан.
1977 жылдан 1979 жылдарға дейін Н.Ә. Назарбаев - Қарағанды облыстық партия комитетінің екінші хатшысы. 1979-1984 жылдары - Қазақстан
Компартиясы Орталық Комитетінің хатшысы. 1984 жылдан 1989 жылға дейін - Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы. 1989-1991 жылдары - Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы. Сонымен бірге, 1990 жылғы ақпан айынан сәуір айына дейін - Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы.
1990 жылғы сәуір айынан бастап - Қазақстан Республикасының Президенті.
1991 жылғы 1 желтоқсанда республика Президентінің тұңғыш бүкіл халықтық сайлауы өтті, оның барысында Н.Ә. Назарбаев сайлаушылардың 98,7 пайызының қолдауын алды.
1995 жылғы 29 сәуірде бүкіл халықтық референдум нәтижесінде Президент Н.Ә. Назарбаевтың өкілеттіктері 2000 жылға дейін ұзартылды.
1999 жылғы 10 қаңтарда Н.Ә. Назарбаев сайлаушылар дауысының 79,78 пайызын алып, балама негізде қайтадан Қазақстан Республикасының Президенті болып сайланды.
2005 жылғы 4 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президентінің кезекті сайлауы өтті, оның барысында Н.Ә. Назарбаев сайлаушылар дауысының 91,15 пайызын алды.
Н.Ә. Назарбаев - Нұр Отан ХДП Төрағасы, экономика ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылымдар академиясының, Халықаралық инженерлік академияның, Ресей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz