Бүлдірген нематодасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ

"Агробиология" факультеті
" Өсімдік қорғау және карантин " кафедрасы

Семестрлік жұмыс
Тақырып : "Оңтүстік Қазақстанның жидек дақылдарында кездесетін зиянды нематодалар , кенелер және кеміргіштердің таралуы , биологиясы , зияндылығы және олармен күресу шаралары "

Орындаған: Владимиров Д.В.
Группа: ЗР-316П
Тексерген: Ұзақбаева М.

Алматы , 2022ж.

Мазмұны
Кіріспе 3
Негізгі бөлім 4
2.1.Оңтүстік Қазақстан облысына топырақтық-климаттық сипаттама 4
2.2.Зиянды нематодалар таралуы , биологиясы , зияндылығы және олармен күресу шаралары 5
2.3.Кенелер таралуы , биологиясы , зияндылығы және олармен күресу шаралары 7
2.4.Кеміргіштердің таралуы , биологиясы , зияндылығы және олармен күресу шаралары 9
Қорытынды 16
Пайдаланылған әдебиеттер 17

Кіріспе
Нематодтар, кенелер және кеміргіштер - қоректену объектісі өсімдіктер болып табылатын жануарлар тобы, адамның биоценоздары немесе агроценоздары жасаған табиғи және жасанды жолмен кең таралады. Табиғи биоценоздарда бұл жануарлар олардың ажырамас бөлігі болып табылады және тірі организмдердің басқа топтарымен динамикалық тепе-теңдікте болады. Агроценоз немесе қайталама биоценоз белгілі бір ауыл шаруашылығы немесе декоративті өсімдіктің мономәдениеті болып табылады және тамақтың молдығынан осы жануарлардың жаппай көбеюіне қолайлы жағдай жасайды. Агроценоздардағы антропогендік әсердің нәтижесінде тірі организмдердің, жануарлардың әр түрлі топтары арасындағы тұрақты тепе-теңдікті сақтау тетіктері бұзылады. Фитофагтар, яғни өсімдік тағамдарымен қоректенетіндер үстем түрге айналып, зиянкестер мәртебесіне ие болады.
Нематодтар , кенелер мен кеміргіштер жануарлар дүниесінің әр түрлі жүйелі топтарына жатады және анатомиялық және морфологиялық құрылымымен, өмір салтымен, қоректенуімен, көбеюімен және дамуымен айтарлықтай ерекшеленеді. Олардың барлығы өсімдіктер зиянкестері арасында ең көп топ болып табылатын жәндіктермен бірге өсірілетін өсімдіктерге елеулі зиян келтіруі мүмкін, ал кейбір жағдайларда тіпті өкілдік етеді. Жәндіктерге қарағанда үлкен қауіп. Сондықтан өсімдіктерді зиянкестерден қорғау жөніндегі іс-шаралар жүйесін нематодтарды, кенелерді, кеміргіштерді қоса алғанда, зиянды жануарлар кешеніне қарсы әзірлеу қажет . Олармен күресу үшiн арнайы iс-шараларды, оның iшiнде карантиндi, мамандандырылған химиялық немесе биологиялық препараттарды (нематицидтер , акарицидтер, родентицидтер - қолдануды қоса алғанда ) талап етiлуi мүмкiн . Кенелерге қарсы кенелермен күресудің биологиялық әдісі ретінде акарифагтың белгілі бір түрі қолданылады.
Оңтүстік Қазақстан облысында таралған негізгі өкілдердің зияндылығын және олардың белгілі бір ауыл шаруашылығы дақылдары үшін экономикалық маңызын бағалау , осы зиянкестерді анықтау және есепке алу әдістері және оларға қарсы күрес шаралары келтіріледі.
Ашық және жабық топырақтағы жидек дақылдарын зақымдауы мүмкін өкілдер қаралады. Жануарлардың осы тобынан өсiмдiктердi қорғау жөнiндегi тиiмдi және уақтылы iс-шараларды жүргiзу тек түрдi дұрыс анықтау және оның биологиялық және экологиялық ерекшелiктерiн бiлу негiзiнде ғана мүмкiн болады.

Негізгі бөлім
2.1.Оңтүстік Қазақстан облысына топырақтық-климаттық сипаттама
Оңтүстік Қазақстан облысы - Қазақстан Республикасының оңтүстігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлік. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. 1962 - 92 жылы Шымкент облысы деп аталды.
Аумағы 117,3 мың км². Тұрғыны 2 788 653 адам (2015ж). Орталығы - Шымкент қаласы Солтүстігінде Қарағанды, шығысында Жамбыл, батысында Қызылорда облыстарымен, оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі. Облыс құрамында 11 әкімшілік аудан, 4 қалалық әкімдік, 7 қала (Шымкенттен басқа), 13 кент, 171 ауылдық округ, 932 ауыл бар.
Жер бедері. Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері негізінен жазық (орташа биіктігі 200 - 500 м). Солтүстігінде тасты-сазды Бетпақдала шөлінің оңтүстік-батысы, Ащыкөл ойысы, Тоғызкентау жоны, Шу өзенінің төменгі ағысы және Мойынқұм құмды алқабының батыс бөлігі орналасқан. Облыстың орталық бөлігін Қаратау жотасы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай екіге бөліп жатыр. Оның ең биік жері - Бессаз (Мыңжылқы) тауы (2176 м). Қаратаудың оңтүстік-шығысында Боралдай (1400 - 1600 м) жотасы орналасқан. Облыс жерінің оңтүстік-шығысын Батыс Тянь-Шань-ның сілемдері (Өгем жотасы), Қаржантау (2800 - 2900 м), Қазығұрт тауы (1700 м), Талас Алатауының батыс сілемдері - Кіші Ақсу (2577 м), Алатау (3137 м) таулары қамтиды. Облыстың ең биік жері - Сайрам шыңы (4299 м). Оңтүстік-батысында Қызылқұм құмы, Қарақтау тауы (388 м), оңтүстігінде Шардара даласы, Ызақұдық құмы, Қауынбай молда (321 м), Белтау (592 м) жоталары, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр.
Климаты. Облыстың климаты континенттік. Қысы қысқа, жұмсақ, қар жамылғысы жұқа, тұрақсыз. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы солтүстігінде - 7 - 9°С, оңт-нде - 2 - 4°С. Жазы ұзақ, ыстық, қуаң және аңызақты. Шілде айының жылдық орташа температурасы 25 - 29°С. Шөлді аймағында жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 - 150 мм, тау алдында 300 - 500 мм, биік таулы бөлігінде 800 мм.
Топырағы, өсімдік және жануарлар дүниесі. Облыстың жазық бөлігінде топырақ жамылғысын сұр, сортаңды сұр, бозғылт сұр, құмды, құмдақты топырақ құрайды. Тау етегінде шалғындық, таудың қызыл қоңыр топырағы таралған. Негізінен шөл белдеміне тән өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Сексеуіл, жүзгін, жусан, күйреуік, бұйырғын, ши, жантақ, еркекшөп; Сырдария, Шу өзенінің аңғарларында жиде, жыңғыл, тал; тау етегінде бетегелі-жусанды дала, тауларында жеміс ағаштары, арша, альпілік шалғын өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, елік, арқар, таутеке, жабайы шошқа, қоңыр аю, барыс, сусар, борсық, шөлді аймақтарда бауырымен жорғалаушылардың түрлері тіршілік етеді. Құстардан ұлар, кекілік, бүркіт, шіл, торғайдың көптеген түрлері мекендейді. Табиғи өсімдіктерді, жануарлар дүниесін сақтап қалу үшін Төле би, Түлкібас аудандары аумағында мемлекеттік Ақсу-Жабағылы қорығы (1926) ұйымдастырылған.

2.2.Зиянды нематодалар таралуы , биологиясы , зияндылығы және олармен күресу шаралары
Бүлдірген нематодасы . Фитогельминттердің афеленхоидид (Aphelenchoіdіdae) тұқымдасына жататын, кең таралған түрі. Қазақстанда карантинді.(сурет-1)
Морфология. Жіңішке, қозғалмалы нематодтардың құрт тәрізді ұзынша денесі болады. Ұрғашыларының ұзындығы 0,45 -- 0,98 мм, аталықтары 0,45 -- 0,8 мм, ал стилет екі жыныста да 8 -- 11 мм.

Сурет 1 Бүлдірген нематодасы
Даму циклі.. Бұл паразит бүлдірген өсімдігінің өзекшесінде қыстайды. Бұл паразит отырғызатын материал арқылы таралады және онымен бүлдіргеннің барлық сорттары залалданады. Бүлдірген нематодасы негізінен өсімдіктің бүршіктері мен жапырақ қуысында кездеседі. Залалданған бүлдірген бойы қысқа, сабақшалары жіңішкеріп, жапырақтары бұралып, түсі сарғыш-қызыл болады. (сурет-2)

Сурет 2 Бүлдірген нематодасы зияндылығы.

Бүлдіргеннің сабақ нематодасы - Dіtylenchus dіpsacі Kuhn.Бұл түр фитонематодалардың тиленхид (Tylenchіdae) тұқымдасына жатады. Қазақстанда кең таралған. Нематода бүлдірген өсімдігінің өзекшесінде, кейде жапырағында қыстайды. Бұл нематода өсімдіктің жақсы өсетін жер бетіндегі бөліктерінде көбейеді. Өнім пісетін мерзімде фитогельминттер өсімдіктің гүл сабағында көп жиналып, ал жемісінде аз кездеседі. Көктемде фитогельминттер популяциясы өсе бастайды, ал бүлдірген гүлдеген және оның өнімі піскен мерзімде олардың саны шегіне жетеді. Кейін нематода саны азайып, күзде жаңбыр молайған мезгілде қайта көбейеді. (сурет-3)

Сурет 3 Бүлдіргеннің сабақ нематодасы зақымдалған
Әртүрлі даму кезеңдегі фитогельминттер өсімдік тканінде қыстап шығады, бірақ көктемде тек ІV-жастағы дернәсілдер тірі қалады. Залалданған өсімдіктердің сабағында, жапырақ сағағында және жүйкелерінде ісік тәрізді қабынған буылтықтар пайда болады. Жапырақ сағағы мен гүлсидамы қысқа және бұралып өседі, жапырақ тақтасы кеңірдектеніп, оның эпидермисі жарылады. Бүлдіргеннің сабақ нематодасы басқа да дақылдарға (қызанақ, қияр, темекі, пияз, астық және т.б.) аса зиянды болып саналады.
Күрес шаралары. Ерте көктемде бүлдірген плантациясын өсімдік қалдықтарынан тазалау, оның қатар аралықтарын қопсыту және мүмкіндігінше жиі орналасқан өсімдіктерді сирету. Бүлдірген нематодасын жою үшін танапты 6 ай қара сүрі жерде ұстау, немесе көшеттерді отырғызудан бұрын температурасы 48С суда 15 минут ұстау.

2.3.Кенелер таралуы , биологиясы , зияндылығы және олармен күресу шаралары
Бүлдірген кенесі-Tarsonomus pallidus Banus.(Arachnoidea класы, Acariformes отряды). Денесі ұзын сопақша ақшыл-сары, ұзындығы 0,2 мм. Дернәсілдері тым ақшыл, пішіні ұзынша. Аналықтары жапырақтардың басында қыстайды. Көктемде олар жас жапырақтарға жұмыртқа салады да, 8-10 күннен кейін жапырақ шырынымен қоректенетін дернәсілдер пайда болады. Нәтижесінде жапырақтары бүрісіп, майлы жылтыр сары түске айналады. Тіршілік кезеңінде кене 4 - 5 ұрпаққа дейін береді. (сурет-4)

Сурет 4 Бүлдірген кенесі
Күресу шаралары: Бүлдіргеннің сау көшетін отырғызу. Екпе материалды 45 460С температурадағы суға 15 минут салу арқылы залалсыздандырады. Өсімдіктерді мұқият қарау. Жидектерді жинап алған соң зақымданған ауданда дегелектерді зақымдамай, жапырақтарды қырқады, одан кейін Тізіммен... рұқсат етілген преператтармен өңдейді.
Жүзімнің түкті (беріш) кенесі - eriophyes vitis Pgst. (Arachnidae өрмекші тәрізділер класы, Acari класс тармағы). Жүзім өндіру, өңдеу жерлерінде тегіс таралған. Ұзындығы 0,16-0,2 мм. Ақ немесе сарғыш түсті. Жұмыртқалары сопақ, ақ түсті. (сурет-5)

Сурет 5 Жүзімнің түкті (беріш) кенесі
Даму сатылары: жұмыртқа, дернәсіл, нимфа, ересек. Ұрғашылары жүзім бүршіктерінің қабыршақтарының астында қыстайды. Көктемгі кезеңде қоректенуі бүршік ату кезеңінен басталады. Жапырақтар шыға бастағанда кенелер жапырақтарға өтіп қоректенеді. Осы кезеңде беріштер түзіледі. Жазғы кезеңде генерацияның даму ұзақтығы 10-14 күнді құрайды, 5-8 ұрпақ береді. Ескі беріштердің солуынан кенелер басқа орындарға ауысып, жаңадан беріштер пайда болады. Күзде кенелер қыстап шығатын бүршіктерге ауысады. Кененің популяциясының жоғары болуынан өркендер қысқарып, өнімділік төмендейді. Жапырақтың кене қоректенген жері тереңдеп шұңқырланады және оның үстін киіздей қалың түктер жауып
тұрады. Ал жапырақтың кене қоректенген жерінің қарама-қарсы үстіңгі жағында беріш пайда болады. Кенелердің зақымдау әрекеті өсімдіктің ұлпаларында биохимиялық процестердің дұрыс жүруіне кедергі жасайды. Соның нәтижесінде жүзімнің сапасы нашарлайды, қышқылдығы артып, қанттылығы төмендейді. Сонымен қатар, бұл зиянкеспен қатты зақымданған жүзім сабақтарының беретін өнімі де азаяды. Рислинг, Каверне, Совиньон деп аталатын жүзім сорттарын қатты зақымдайды.

Кәдімгі өрмекші кене - Tetranychus urticae Koch. (Arachnide класы, Tetranychidae тұқымдасы). (сурет-6) Барлық жерлерде таралған, көптеген дақылдарға оның ішінде жүзімдерде кездеседі және оған қауіпті зиянкес. Аналықтары сопақша келеді, ұзындығы 0,43 мм, сұрғылт - жасыл немесе сарғылт - жасыл түсті. Аталықтардың артқы жағы бірден кілт сүйірленген, ұзынша (ұзындығы 0,28 мм) болады. Жұмыртқасы шар тәрізді, жасыл реңді мөлдір, диаметрі 0,14 мм. Жылына 10-12 ұрпақ береді. Вегетация кезеңінде өрмекші кенелер төменгі ярустан жоғарыға, ескі жапырақтардан жас жапырақтарына ауысады. Дақыл қатты зақымданғанда түсімі азайып, жемістердің сапалары төмендейді.

Сурет 6 Кәдімгі өрмекші кене

Күресу шаралары. Күздік тыныштық кезеңінде және ерте көктемде негізгі агротехникалық шаралар жүйесін жасайды: топырақ өңдеу, өсідік қалдықтарын жою, тырмалау және т.б. Ерте көктемде бұтақтарды өлі қабықтарынан тазалау және жою. Бұл шаралар көптеген көп қоректі және мамандандырылған зиянкестердің санының азаюына бағытталған. Қажет жағдайда бүршік шықпастан бұрын кенелерге және басқа зиянкестерге қарсы препараттармен өңдейді. Жүзім шоғының жапырақ ширатқышының ЭЗШ - 100 гүлшоғынында 4-6 жұмыртқа және дернәсіл. Инсектицидтер бірнеше рет қолданылады (көктемде жүзім гүлдемей тұрған кезде, жидектер өсіп келе жатқан кезде, жидектер пісер кезде). Бүрку жұмыстары көбелектердің ұшу қарқындылығы 2-3 күн тоқтағаннан соң жүргізіледі. Бұл үшін мынадай препараттарды: актеллик, 500 э.к., БИ - 58, 40% э.к., золон, 35% э.к. және т.б. Бұл препараттар кенелерге де әсер етеді. Жүзім шоғының жапырақ ширатқышына қарсы биоагенттерді де (микробиологиялық заттар, тоғышар - трихограмма) қолдануға болады. Кенелердің саны экономикалық зиян шегінен асатын болса акарицидтермен өңдеу қажет. ЭЗШ - 1 жапырақта бүршік жарғаннан жеміс өскенге дейін 3-5 дарақ. Арнаулы акарицидтер: аполло, омайт, нисоран және т.б. Жапырақтарда кенелер табылғанда фитосейулюс жыртқышты қолдануға болады.

2.4.Кеміргіштердің таралуы , биологиясы , зияндылығы және олармен күресу шаралары
1. Тоқалтістер - түр құрамы жағынан (Қазақстанда 19 түрі кездеседі) және тіршілік ету үшін әртүрлі топ (топырақ арасында, жартылай жерде, жартылай суда тіршілік ететін) құрайды. Өсімдіктің көк жасыл бөлігімен, тұқымдарымен және тамырлармен қоректенеді. Ұйқыға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.