Кәсіпорынның қызметкерлерін баскару

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоғары инженерлік - технологиялық колледжі МЕББМ

Экономика және сервис бөлімі

Экономика, ұйымдастыру және басқару
пәнінен
Курстық жұмыс

Тақырыбы: Кәсіпорындардағы менеджмент қызметі

Орындаған: ТПМ-931 тобының оқушысы Халесова А.Қ.
Жетекші: оқытушы Такесова А.К.

Орал, 2021
Жоспар

Кіріспе 3
І Бөлім. Менеджменттің әлеуметтік-экономикалық мәні
1.1. Менеджменттің ұғымы мен мәні 5
1.2. Кәсіпорындарындағы менеджменттің принциптер мен қызметтері 7

ІІ Бөлім. Кәсіпорындағы менеджменттің басқару жүйесі
2.1. Қазақстанда менеджмент теориясы мен практикасының даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.2. Тауарларды өңдіру мен қызметтерді басқаруды ұйымдастыру 16
2.3. Кәсіпорынның қызметкерлерін баскару 19

ІІІ Бөлім. Кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің базалық көрсеткіштері және ақпарат жүйесі
3.1. Қаржылық менеджмент - басқару кешені түрінде 26
3.2. Қаржылық менеджменттің базалық тұжырымдамалары 27

Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 34

Кіріспе
Менеджмент - бұл баскару теориясы және нарыктық экономиканың қажетті элементі болып табылады. Басқару теориясы ғылым ретінде XIX-шы ғасырдың аяғы мен XX-шы ғасырдың басында пайда болып, өзінің дамуында бірнеше дәурді басынан кешірді. Экономикалық әдебиеттерде басқарушылық ойдың алғашқы қарқыны - "тейлоризммен" байланысты екені айтылады. Фредерик Уинслоу Тейлор (1856-1915 жж.) американ инженері басқаруды ғылыми тұрғыдан жүргізуді алғашқы рет айтқан және ол кез үшін бұл жаңалық әрі фонтазия сиякты көрінді. Ф Тейлор "Халыктық менеджменттің принциттері" енбегінде кәсіпорынды басқаруды өнер ретінде карастырып, онда "нені cауды дәл білу және оны арзан әрі ең жақсы тәсілмен қалай жасауға болатынын" қарастырылған. Осы мектептің жақтаушысы француз ғалымы Анри Файоль (1841-1925 жж.) болған. Ол практикалық тәжірибені жинақтау кезінде төмендегідей қорытындыға келген: "басқару - кәсіпорынның ресурстарын барынша пайдаланып, оны мақсатқа жетелеу". А. Файлоль басқарушылық міндеттерін кәсіпорынның техникалық, қаржылық және басқа мәселелерімен қарағанда ерекше зерттеу облысы ретінде оқшауланады.
Курстық жұмыстың мақсаты
Курстық жұмыстың міндеттері
Курстық жұмысымның бірінші бөлімде менеджмент, оның мән - мазмұны туралы негізгі түсініктер, менеджмент жүйесінің қағидалары, сондай-ақ бұл ғылымның қалыптасу процестері мен менеджментке дамыған елдердегі қазіргі көзқарастар, онда менеджменттің мақсаты, оны жоспарлаудың, ұйымдастырудың, бақылаудың негізгі қызметтері қарастырылады.
Екінші бөлімде кәсіпорындарда менеджментті тиімді ұйымдас-тыру,тауарларды өндіру мен қызметтерді басқаруды ұйымдастыру, кәсіпорынның қызметкерлерін басқару және кәсіпорынның өндірістік қызметін ұйымдастыру.қызметкерлерді басқару бөлімде еңбек әрекетіне байланысты мотивация, топқа, сондай-ақ жеке адамдарға басшылық ету сипаты, өзара қарым-қатынас пен дау - жанжал проблемаларын, сондай-ақ басшылық стилін, еңбекті басқарудың мәдениеті мен этикасын қарастыру секілді түйінді мәселелер қамтылған.
Ал үшінші бөліміне келетін болсақ онда кәсіпорындағы қаржылық менеджменттің мәні, оның принциптері және функциялары қарастырылған.
Баскарушылық ойлар жетістігін қолдану практикасында көптеген елдерде басқару моделнің өзіндік ұлттық ерекшелігі пайда болды. Баскарудың - американдық, жапондық және батыс еуропалық мектептері қалыптасты. Әлемдік шаруашылық дамуы өзінің әсерін қазіргі менеджментті интернациялауға ықпал етуде. Рыноктық қатынасқа көшу, мемлекеттің толық өзіндік еркіндікке тауелділігі өзін - өзі басқару тәсіліне ерекше мән беруді талап етеді. Бесекелестік күресте өмір сүру үшін кәсіпорынды дәстүрлі емес жаңаша баскаруды үйрену керек. Қазіргі заманғы менеджмент ықпал етуі тиіс нарығын дамыту, тауар-ақша қарым-қатынастар көтерме сауда құралдарымен, өндірісті, айырбастауды, ақша тұрақтандыру, нарықтық бағалар. Ерекшелігі қазіргі заманғы менеджменттің дамуын күшейту болып табылады үрдістер технократизма, бұл көрініс жаңа технологияларды енгізу негізінде басқарудың ақпараттық технологиялары.
Менеджмент басқарудың мақсатына адамдардың еңбек белсенділігін ынта-ықыласы арқылы көтеріп, олардың тиімді жұмысының негізінде жетуді ұйғарады. Ғылымның бұл түрін білу барысында басқарудың мақсаттарын қою мен дәлелдеу үшін нақты білім және тәжірибелік дағды алуға болады, осы мақсаттарға жету жолында персоналдың күш-қуатын жинастыруға, ғылыми дәлелденген шешімдерді қабылдауға, кадрлар жұмысын жүйелеуге, кәсіпорындарды біртұтас жүйе түрінде басқаруға мүмкіндік береді.
Еліміздің нарықтық қатынастардың дамуы кәсіпорын қаржыларының маңызын арттыра түсті. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының ресурстарының жағдайы, оның қызметінің нәтижелерін анықтайтын фактор болып табылады. Кәсіпорын жағдайының сандық және сапалық параметрлері оның нарықтағы орны мен экономикалық кеңістікте тиімді қызмет ету мүмкіндігін анықтайды . Осы мәселелердің барлығы экономиканы басқаруда қаржыларды басқарудың маңызын арттыра түсті. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі және төлем қабілеттілігі ең алдымен қаржылардың оңай ұйымдастырылуымен анықталады да ақша қатынастарының жүйесі болып табылады және де ақшалай қорлардың айналым процесінде олардың қалыптасуын және пайдалануын көрсетеді. Кәсіпорынның негізгі міндеті оның иелерінің әл-ауқатының максималды көбеюі болып табылады. Қаржыны бақаруда оңтайлы нәтижеге жету үшін, бизнестің жалпы құрылымындағы қаржылық менеджмент маңызды орын алады.
Еліміздің нарықтық қатынастардың дамуын, жеке меншік секторды өз экономикасында шетелдік әйгілі фирмалардың қазіргі заманғы қаржылық басқару әдістерін ескере отырып, ішкі экономикалық қатынастарды ұлғайтуға тиімді қолданып отыр.

I Бөлім. Менеджменттің әлеуметтік-экономикалық мәні
1.1. Менеджменттің ұғымы мен мәні
Менеджмент деген сөз ағылшыннан аударғанда басқару деген мағынаны береді, демек қаржылық менеджмент - бұл қаржыны басқару, яғни кәсіпорындардың ақша айналамын және қаржылық ресурстарының қолдануын басқару . Кәсіпорын құрылымының алғашқы негізгі элементтеріне мәлімет беріледі. Кәсіпорын автономды құрылым ретінде талқыланады. Басқарудың жүйелі жолына анықтама беріледі және оның маңызды сипаттамасы анықталынады . Кәсіпорындағы басқару қызметінің функциялары қамтылады. Басқару жүйесін, ұйымдық құрылымды таңдау қарастырылады.
Менеджменттегі басты нәрсе - өзіне кәсіпорынның мүддесіне жауап беретін мақсаттар қою (алдына мақсат қойған менеджмент). Ескі стильдегі кәсіпорын басшылығынан менеджерлердің түбегейлі өзгешілігі де осында
Менеджменттің тағы бір анықтамасына сәйкес оның жұмыс істеу міндетіне жататыны - қолда бар адам мен материалдық ресурстар негізінде тиімді кәсіпорын құру.
Кәсіпорын ең сапалы, әрі бағасы бір шама арзан тауарларды шағара алуы немесе бәсекелеріне қарағанда ең тәуір қызмет көрсете алуы тиіс.
Кәсіпорын - ең алдымен адамдар. Осыдан келіп бұл терминнің үшінші анықтамасы шығады: менеджмент - бұл адамдардың, қызметкерлердің жұмысын ұйымдастыру.
Кәсіпорындағы адамдар өндірістік процестің маңызды элементі болып саналады. Жаңа кәсіпорынды құрарда жаңа инвесицияны жүзеге асыратып ақша қаржысы мен капиталы рынок капиталдарынан алуға күрделі іс.
Қазақстан Республикасында өтіп жатқан нарықтық экономика реформасы экономиканы қылыптастыру және дамытудың бірден бір маңызды бағыттарының сипаты ретінде менеджмент үлгісін қосады. Ол біздің елімізде жаңа экономикалық қатынастарды және әлеуметік- экономикалық процестерді басқарудың жаңа жүйелерін пайдалануға үлкен себебін тигізеді. Қазіргі кезде кәсіпорындар басқаша жағдайда қызмет атқаруда. Не өндіру, қалай және кім үшін - бұл сұрақтарды олардың өздері дербес шешуді қажет етеді. Сондықтан да, менеджменттің отандық әдістері мен проблемаларын жақсы білген жөн .
Менеджменті нарықтық жағдайдағы экономикалық ынталандырудың бернелерін және әдістерін , әр түрлілік принциптерін қолдану, материалды, қаржыны, ақпаратты және ресурстарды оңтайлы пайдалану негізінде шаруашылық өміріндегі қол жеткізуге бағытталған басқарудың ерекше түрі ретіндегі экономикалық дербес субьектісі деп түсіндіруге болады.
Ағылшын тілінің Оксфордтық сөздігі менеджменттің төрт аталымын береді:
1. Адамдардың өзара қатынаста болуының үлгісі, тәсілі.
2. Басқарудың өнері және билік.
3. Әкімшілік дағдылары және білудің ерекше түрі.
4. Басқару органы, әкімшілік бірлігі.
Шет тілдер сөздігінде Менеджментті өндірісті басқару және оның тиімділігін арттыру мақсатында өндірісті басқарудың принциптерінің, әдістерінің және нысандарының жиынтығы деп қарайды. Отандық теория мен практикада менеджментті және қызметкерді, жұмысшы тобы және жалпы мекемені басшылық жасау ( басқару ) деп түсіндіреді. Арнайы басқарушылық әдебиеттерде менеджмент ұғымына әр түрлі түсініктер беріледі. Олардың ішінде қазіргі кезде кең түрде қолданылып жүргендерін мына төменнен көруге болады. Менеджмент қалай анықталады:
1. Бере (қызметінің түрі).
2. Процесс.
3. Орган немесе басқару аппараты.
4. Адамдардың санаты.
5. Ғылым және өнер.
Мұнда бірінші, менеджмент адам қызметінің түрі есебінде қалады. Атап айтқанда, барлығында біз тек, өндірістің экономикалық факторына салсақ, әсіресе, капиталды, онда біз дамуға қол жеткізбес едік . Азғантай жағдайда, кашан біз менеджменттің қуатын тудыратын болсақ, онда біз дамуды шапшандатқан болар едік. Даму, басқа сөзбен айтқанда - байлыққа қарағанда адам қуатының іс - қимылы жақын.
Екінші менеджмент процесс ретінде анықталады. Осының көмегімен дайындалған кәсіптік мамандар өздерінің алға қойған мақсаттары мен әзірлеме тәсілдеріне сүйене отырып, кәсіпорындарды қалыптастыруға ықпал етеді . Басқару процесі -- бұл ақпараттық процесс, яғни қалыптастыру, алып беру, өндеу және ақпаратты сақтау. Басқару акпаратқа алып бармайды, бірақ та ақпараттан мүмкін емес екендігін ерекше атап өткен жөн.
Менеджменттік қызмет - бұл жұмыс істейтіндердің еңбегінде, ақыл - парасаттарына, адамдардың мінез - құлықтары уәждеріне сүйене отырып, алдына қойған мақсаттарын ic жүзінде асыруды ұйымдастырады.
Үшінші менеджмент сатылы ұйымдастырушылық құрылымы ретінде басқару бернесін іске асырады. Өз кезегінде, сатылы басқару аппараты сол немесе басқа да кәсіпорынның басқару құрылымында нақтылы көрінеді. Сонымен, басқару аппараты кез келген кәсіпорынның құрамды бөлігі болып табылады және менеджмент ұғымымен қауымдастырылады. Мұнсыз кәсіпорын құрылым максатқа сай және тиімді жұмыс істей алмайды.
Төртінші, менеджмент басқарумен айналысқан адамдардың санаты ретінде қаралады. Мақсатты алға қою және оны іске асырудағы менеджмент ғылым мезетінің негізін қалаушы Ф.У. Тейлор алда не істеу керек және қалай оны ең жақсы және арзан тәсілмен жасау қажеттігін өнер ретінде нақты білуді анықтайды . Бұл өнерді нақтылы адамдар санды - менеджерлер игеру қажет. Басқарушылық қызметкерлердің басты міндеті - кәсіпорынның барлық ресурстарын (капиталды, ғимаратты, жабдықтарды, материалдарды, еңбекті, ақпаратты) тиімді пайдалану үлестіру болып табылады.
Бесінші менеджмент ғылым ретінде барлық күшін басқарушылық еңбек тегін, себеп пен нәтижесі арасындағы байланысты белгілеу, факторлар мен жағдайларды анықтау, сөйтіп, адамдардың біріккен еңбегінің әрі пайдалы, әрі тиімді екендігіне бағыттайды . Менеджментті ғылым ретінде анықтағанда басқару жөніндегі білімді тәртіпке келтірудің маңыздылығын ескере білген жөн. Олар ағымдағы істерді өз мерзімінде және саналы баскару ғана емес, сонымен қатар жағдайдың дамуын болжайды, сөйтіп, осыған сәйкес кәсіпорынның операциясы мен тактикасын әзірлейді.
Сонымен, Менеджмент ұғымы көптеген мағынада қолданылады: басқару, басқарушылық қызметін жүзеге асыратын әлеуметтік топтар. Менеджмент - бұл өзіне ұштастырылатын экономикалық, социологиялық, психологиялык, құқықтық, техникалық басқа да пәндердің табысқа жетуіндегі , басқару өнерін пайдаланудағы білімнің пәнаралық саласы болып табылыды. Ол сонымен қатар, басқарудың теориясы мен практикасын қосады, гивті икемді және активті қолданудың нәтижесінде жақсы көрсеткіштерге жеткізуді камтамасыз етеді. Отандық менеджменттің басты негізі -- адам ресурстары және кәсіпкерлік қызметі болып табылады. Сондықтан да, оның басты міндеті - ақпараттың, білімнің, тәжірибе мен өндіргіш күштердің жаңа ережелерін жасау.
Менеджмент жүйесінде көптеген түрлерді бөлуге болады :
oo өндірістік менеджмент;
oo кадрлық менеджмент;
oo инновациялық менеджмент;
oo ақпарат менеджменті;
oo қаржы менеджменті;
oo сауда менежменті;
oo маркетинг менеджменті;
oo салық менеджменті;
oo халықаралық менеджмент.

1.2. Кәсіпорындарындағы менеджменттің принциптер мен қызметтері
Кәсіпорынның қаржылық әрекетін тиімді басқару бірқатар принциптерді жүзеге асыру барысында қамтамасыз етіледі, соның ішінде ең негізігілері:
1. Кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесімен біріктірілуі.
Кәсіпорынның қандай саласында болмасын басқару шешімі тура немесе жанама түрде ақша ағымының құрылуына және қаржылық әрекеттің нәтижесіне әсерін тигізеді. Қаржылық менеджмент өндірістік менеджменттен, инновациялық менеджменттен, жұмысшылар менеджментімен және басқа да қызметтік менеджменттермен тікелей байланысты. Бұл кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесімен қаржылық менеджменттің үйлесімді біріктірудің қажеттілігін анықтайды.
2. Басқару шешімдерінің құрылуының кешенді сипаттамасы.
Қаржы ресурстарын құру, бөлу, және қолдану саласындағы және кәсіпорынның ақша айналымын ұйымдастыру бойынша басқару шешімдері оның қаржы қызметінің нәтижесімен тығыз байланысты және оған тура немесе жанама түрде әсер етеді. Кейбір жағдайларда бұл әсер қарама - қарсы сипатта болады.
Мысалы, өте мол кіріс әкелетін қаржы инвестицияларын жүзеге асыру өндірістік қызметті қаржыландыру тапшылығына, сәйкесінше операциялық пайданы көлемнің азаюына әкеледі. Сондықтан қаржылық менеджмент кешенді басқару жүйесі тұрғысынан қарастырылуы тиіс және де ол кәсіпорынның қаржы қызметінің жалпы нәтижелігіне өз үлестерін қосатын өзара байланысты басқару шешімдерінің дайындығын қамтамасыз етуге тиіс.
3. Басқарудың жоғары динамизмі.
Кәсіпорында, өткен кезеңде дайындалып, жүзеге асырылған, қаржы ресурстарын құрып, қолдану және ақша айналымын оңтайландыру саласындағы тиімді басқарушылық шешімдер үнемі кәсіпорынның қаржы қызметінің келешектегі кезектерінде қолданыла бермейді. Бұл нарықтық экономикаға көшу кезеңіндегі сыртқы факторлардың жоғары серпініне және ең алдымен - қаржы нарығының жағдайының өзгеруіне байланысты. Сонымен қатар, уақыт өткен сайын кәсіпорынның ішкі жағдайлары да өзгереді. Сол себепті қаржылық менеджментті сыртқы орта факторларының, ресурсты мүмкіндіктердің, өндірістік және қаржы қызметінің ұйымдастыру нысандарының, қаржы жағдайының және өзге де кәсіпорнның қызмет ету параметрлерінің өзгерісін ескеретін жоғары динамизммен сипаттауға болады.
4. Жеке басқарушылық шешімдерді дайындауға көзқарастың көпнұсқаулылығы.
Осы принципті жүзеге асыру үшін қаржы ресурстарын құру және қолдану, ақша айналымын ұйымдастыру саласындағы әрбір басқарушылық шешімді әрекеттің балама мүмкіндігін ескере отырып дайындау қажет. Басқарушылық шешімнің балама жобалары болған жағдайда, кәсіпорынның нақты қаржы саясатын немесе қаржы стратегиясын, қаржы идеологиясын анықтайтын критерийлер жүйесін негізге ала отырып, жүзеге асыратын таңдау жасау қажет. Мұндай критерийлер жүйесін кәсіпорын өзі бекітеді.
5. Кәсіпорынның даму стратегиясынан хабардар болу.
Ағымдағы кезеңде қаржы қызметі саласындағы қандай да болмасын басқарушылық шешімдерінің жобасы тиімді болып көрінгенмен, егер ол кәсіпорынның басты мақсатына, оны дамытудың стратегияның бағыттарына қарама қайшы келсе, алдағы уақытта қаржы ресурстарының ішкі көздері әсерінен меншікті қаржы ресурсын құрудың экономикалық базасын бұзса, ол қабылданбау керек. Жоғарыда аталған принциптерді ескере отырып ұйымдастырылған тиімді қаржылық менеджмент кәсіпорынның өндірістік қызметінің жоғары қарқынмен өсуі мүмкіндігін қалыптастыра алады, тауар және қаржы нарығында бәсекелестін позициясын біршама жоғарылатады, стратегиялық болашақта экономикалық дамуды қамтамасыз ете алады.
Қаржылық менеджменттің 2 негізгі функциясы бар: басқару обьектісінің функциялары және басқару субьектілердің функциялары. Басқару обьектісінің функцияларына мыналар жатады: ақша айналымының ұйымдастырылуы, қаржылық құралдар және инвестициялық жабдықтармен жабдықтау, қаржылық жұмыстарды ұйымдастыру және т.б. Басқару субьектілердің функциялары қаржылық жұмыста және шаруашылық процесте адамдардың қарым - қатынасына әрекет жасауға бағытталған жалпы кызмет түрі. Бұл функциялар, яғни нақты басқару қызмет түрі жинақтардан, табыстардан, ақпаратты сақтаудан, қабылдаудан тұрады. Қаржылық менеджментке мынадай функциялар тән: болжау, жоспарлау, ұйымдастыру, қайта өндеу, тарату, бақылау.
Болжау қаржылық менеджментте - белгілі бір құбылыс, обьекті, процестің нақты болашақ дамуында болжамды әзірлеу болып табылады. Болжау функциясы деп мүмкін болатын көрсеткіштерге негізделе отырып болашақтың көрінісін айқындауды айтады.
Қаржылық менеджментте жоспарлау маңызды орын алады. Қаржылық жоспарлау экономикалық және әлеуметтік жоспарлаудың негізгі бөлігі болып, қаржылық механизмнің қосалқы жүйесі болып табылады. Қаржылық жоспарлау - ақша ресурстарын құру, бөлу, қайта бөлу және пайдалану процестерін жоспарлы түрде баскару.
Жоспарлау функциясы - болжауға негізделе отырып болашаққа мақсат анықтау. Жоспарлаудың келесі функциялары бар:
- Стратегиялық;
- Оперативті;
- Ұйымдастыру.
Стратегиялық жоспарлау - қаржы ресурстарын болашаққа ұзақ мерзімге жоспарлау арқылы мақсатты қаржы ресурстар көлемін белгілеуді жоспарлау. Жоспарлау материалдық еңбек және қаржы ресурстарын қаржылық көрсеткіштердің өзара байланысын қамтамасыз етуі керек.
Оперативтік жоспарлау - қаржылық ресурстарды қайта тарату көмегімен шығындарды минималды тиімділікке жету мақсатында және қалыптасқан қаржы жағдайын жедел жоспарлау. Қаржылық менеджментте ұйымдастыру формасы әр түрлі ережелер арқасында қаржылық бағдарламаны бірге тудыратын адамдар жиынтығы.
Ұйымдастыру қызметі - ол қаржылық қызметпен айналысатын мамандардың және бөлімдердің бірыңғай әдістеріне, принциптерге және мақсаттарңа бағындыру болып табылады. Ұйымдастыру басқарудың барлық бөлімдерінің нақтылығын, қаржылық ақпараттың жұмысшыларының жауапкершілігін білдіреді. Ұйымдастыру - ұйымның максатыңа жетуді қамтитын фирманың құрылымын құру. Ұйымдастыру процесі 2 аспектіде қарастырылады:
# мақсаттар мен стратегияларға сай ұйымды бөлу;
# өкілеттіліктерлі бөлу.
Ұйымдастыру қызметін барлық деңгейдегі менеджерлер іске асырады. Олардың міндеті ұйым мақсаттары мен тапсырмаларын орындауда ең тиімді құрылымын таңдап алу. Қайта өңдеу функциясы - өндірістік процестердің барлық этаптарын керекті материалдық және қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету болып табылады.
Тарату қызметі - ол ақшалай қаражаттарды рационалды түрде обьектіге салу және қаржылық ресурстардың оптималды құрылымын қамтамасыз етуді білдіреді.
Бақылау қызметі - жоспарды орындалуын қамтамасыз етеді, яғни жоспарлау кезеңінде, сонымен қатар ақшалай қаржыларды қалыптастыру және пайдалану процесінде шаруашылықты жүргізудегі қаржылық тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді. Бақылаудың қажеттілігі дағдарыс жағдайларының пайда болуынан алдын - ала сақтандыруға да байланысты. Бақылау қызметінің өзі 3 түрге бөлінеді: алдын ала, күнделікті, қорытынды.

II Бөлім. Кәсіпорындағы менеджменттің басқару жүйесі
2.1. Қазақстанда менеджмент теориясы мен практикасының даму тарихы
Қазақстанның басқару ойлары тарихының тамырлары ғасырлар қойнауынан бастау алады. Жүздеген жылдар бойы басқару ойы біртіндеп жетілдірілді. Менеджментке деген қажеттілік адамның және оның біріккен қызметінің пайда болуына байланысты туды. Мемлекетті басқару жөнінде біздің еліміздің дамуының әрқилы кезеңіндегі әртүрлі міндеттер өткенімізге үлкен әсер етті және бүгінгі күні де Қазақстанның басқару ойының қалыптасуы мен дамуына ықпалын тигізуде.
Х-ХІІ ғасырларда басқару саласындағы алғашқы ойшылардың бірі Әбу- Насыр Әл-Фараби(870-950) болды. Ол жұлдыздар мен басқа табиғи құбылыстарға қарай отырып, мемлекеттің, шаһарлардың болашағы мен бағыныштылардың тағдырын болжамдаған әміршілердің жалған көріпкелдігін ғылыми негізде дәлелдеді. Оның адамзат қоғамының шығуы, мемлекеттік құрылыс және басшыға талап қою туралы идеялары ерекше қызығушылық тудырып отыр. Қазіргі кезде Қазақстан ғалымдары Әл-Фарабидың ғылыми мұраларын терең зерттеу мақсатында Отырар қаласының орнында қазба жұмыстарын жүргізуде.
Тауке хан (1680-1715) әмірлік құрған дәуірде неғұрлым прогрессивті мемлекет және рухани қайраткерлер Төле би (1663-1756), Қазыбек би (1667-1763) және Айтеке би (1982-1766) болды. Жеті жарғы деп аталатын заң жинақтарында олар мемлекетті басқару жөніндегі өз пікірлерін мазмұндады, мұнда орта ғасырлық қазақ қоғамындағы негізгі принциптер мен құқық нормалары бекітілген. Жеті жарғы - бұл әкімшілік, азаматтық және қылмыстық құқықтардың нормаларын мазмұндаған құжат яғни қазақстардың заңдар мен қарапайым құқық нормаларының алғашқы жазба жинағы болып табылады. Жеті жарғыға сәйкес мемлекеттегі жоғарғы билік ханның қолында шоғырланды. Басқару халықтық жиналыс-құрылтай арқылы сұлтандардың және ру басшыларының қатысуымен жүзеге асырылады.
Мемлекеттік басқару саласындағы кезекті идиеолог және қайта құрушы Әбілхайыр хан (1693-1748) болды. Ол жеке хандық құрып, Қазақстанның далалық аудандарының ауқымды территориясында қырық жыл бойы мемлекеттік билікті ұстап тұрды. Алайда, Әбілхайыр хандығы орталықтанған мемлекет болған жоқ, ол бірнеше этнотерриториялық және этносаяси топтарға, ұлыстарға бөлінді.
ХVІІІ ғасырдың ортасында экономикалық саясат пен мемлекеттік басқару жүйесінің дамуында Қазақстанның территориялық иеліктерін қалпына келтірген көрнекті мемлекеттік қайраткер Абылай хан (1711-1781) маңызды роль атқарды. Өзінің онжылдық басқару кезеңінде ол мемлекетте біраз өзгерістерді жүзеге асырды.
ХІХ ғасырда Қазақстанның көрнекті мемлекет қайраткерлерінің арасында ғалым-ағартушы Ш.Уәлиханов (1835-1865) маңызды орын алды. Ол орыс ағартушылары мен революцияшыл-демократтарының алдыңғы қатарлы идеяларын қабылдады. Сонымен бірге патшаның отаршылдық саясатын айыптап, олардың қоғамдық-мәдени артта қалуын орыс мәдениетінен сусындау жолында жеңу үшін күресті, қазақстардың отырықшылық пен егін шаруашылығына көшуін насихаттады. Ш.Уәлиханов ағарту ісі мен жеке реформалардың ролін асыра бағалай отырып, басқару облысындағы үкімет шаралары көшпенді ауылдар өмірінің қайта құрылуына ықпал етуі мүмкін деп жорамалдады. Ш.Уәлихановтың мемлекетті басқару жөнінде ұсынған демократиялық идеяларын қазақтың басқа ағартушы-демократтары Ы.Алтынсарин (1841-1889) мен А.Құнанбаев (1845-1904) әрі қарай дамытты.
ХХ ғасыр мемлекеттік басқару саласындағы қазақ зиялылары өкілдерінің шоғырымен ерекшеленеді. Олар: Ә. Жангелдин, Ә.Бөкейханов, М.Тынышпаев, М.Шоқаев, Л. Мирзоян, О.Исаев, Ұ.Құлымбетов, С. Меңдешев, Н.Нұрмақов, Т.Рысқұлов, Ғ. Тоқжанов, О. Жандосов, Т.Жүргенов, С.Сейфуллин, Б.Майлин, І. Жансүгіров және т.б. Торғай облысында - Ә. Бөкейханов, Жетісуда - М.Тынышпаев, Түркістанда - М. Шоқаев қазақ халқының өкілдері уақытша үкіметтің комиссарлары болып тағайындалды. Бірақ олар отарлаушы басқару жүйесінің шенеуіктері болып табылғандықтан жергілікті қазақ тұрғындарының мәселелерін толық шеше алмады.
Қазіргі заманғы менеджменттің қалыптасу тарихы мен дамуын ХХ ғасырдың 50-ші жылдарынан бастап қарауға болады. Алғашқы қазақ инженер-менеджері, өндірісті ұйымдастырушысы Қ.И. Сәтпаев (1889-1964) болды. Ол бірінші кеншілердің еңбек өнімділігі мен адамдардың еңбекке деген мотивация мәселелерін, жұмысшылардың, кәсіподақтардың кәсіпорындармен және Балқаш пен Жезқазғанның тау-кен байыту комбинаттарындағы еңбек процестерімен байланысты сұрақтарын шешті. Оның басқару стиліне тән ең маңызды ерекшелік, ол зерттелінетін нақтылы материалдарды терең ғылыми жүйелеу мен жалпылау болатын. Бұл жерде нағыз білгірдің әдеттен тыс басқару ойы көрінеді.
Қазақстан экономикасын мемлекеттік басқарудың дамуына көрнекті ғалым, қоғамдық және мемлекеттік қайраткер Д.А. Қонаев (1912-1993) ерен үлесін қосты. Ол қырық жылдан астам уақыт бойы республиканы басқарды, оның ішінде ширек ғасырдан астам елдің бірінші басшысы болды. Д.А. Қонаев Қазақстан экономикасын басқарған кезеңде республика бұрынғы КСРО- ның ірі агро-өнеркәсіптік аймақтарының біріне айналды. Мұнда елдегі түсті металлургияның негізгі базасы орналасты, ауқымды жылу-энергетикалық кешен әрекет етті, мұнай өндірудің үлкен потенциалы болды.
ХХ ғасырдың 90-шы жылдары Қазақстан экономикасындағы басқару ситуациясы айтарлықтай өзгерді. Нарықтық жүйе басқарудың әкімшілік - бұйрықтық әдістерін ауыстырады. Осының нәтижесінде кәсіпорындар шаруашылық дербестік пен сыртқы нарыққа шығу перспективасын алды. Қазақстанда мемлекеттік кадр саясатын жетілдіру курсы қолға алынды. Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2004 жылы 19 наурызда Қазақстан халқына Жолдауында былайша айтылған: Мемлекет жаңа жұмыс орындарын ашады, адамның өз қабілет мүмкіндіктерін көрсетуге жағдай жасайды, халықтың табысының өсуіне қамқорлық өсуіне қамқорлық көрсетеді.
Қазақстанның Бүкілдүниежүзілік Сауда Ұйымына ену қарсаңында біз басқару шешімдері салаларындағы да ғаламшарлық бәсеке алдында тұрмыз. Президент мемлекеттік қызметкерлерге мына принциптерді басшылыққа алу қажет деп есептейді.
а) халық берген биліктің қызығына түспей, оған иелік ете білу керек;
ә) өзін үшін пайданы көздемей, өзің қызмет ететін қоғамның игілігі туралы ойлау қажет;
б) мемлекеттік қызметкер қалай тұрып жатырсың? деген сұрақтан қорықпай өмір сүруі керек;
в) адамдардың сенімін жоғалтпайтындай етіп басқару керек;
г) лауазымға істі кәсіби түрде жүргізе алатындарды ұсыну керек.
Қазіргі жағдайда біздің еліміздің тұрақты дамуының басымды бағыты Қазақстан экономикасында қазіргі менеджментті қолдану жөнінде теориялық тұжырымдама жасақтау болып табылады. Менеджментті қоғамдық мәнділігі біздің ХХ ғасырдың 30-шы жылдары сезілді. Қазақстанның жоғары оқу орындарында менеджмент 1992 жылдан яғни нарықтық экономикаға көшу сәтінен бастап оқытылады. Мемлекетте дүние жүзілік білім стандарттарына жауап беретін менеджмент саласы бойынша мамандар дайындау жөнінде жұмыс басталды. Қазіргі кезде білім мен кадрларды кәсіби дайындау мемлекеттің экономикалық стратегиясының құрамды элементтері болып табылады.
Қазақстанда менеджмент пәні бойынша алғашқы қазақша оқулық профессор К.ғ. Ахметовтың Менеджмент негіздері (1993ж) кітабы болып есептелінеді. Біздің пікірімізше, ол қазақстандық менеджмент мектебінің негізін қалаушылардың бірі болып табылады. Біздің отандастарымыздың арасынан Менеджмент негіздері (1994ж.), Қазақстан экономикасын басқару негіздері (2001ж.) жұмыстарының авторы К.Б. Бердалиевті де атауға болады. Осы еңбектерінде ол қазақстандық кәсіпорындарды басқару ерекшеліктерін мазмұндады.
Қазақстанда кадр менеджментінің мәселелерін алғаш рет қарағандылық ғалым Каренов Р.С зерттеді. Одан басқа Өндірістік менеджмент (1996ж.), Инновациялық менеджмент (1997ж.) атты еңбектерінде нарықтық экономикасы жағдайындағы кадрлармен жұмыс жүргізудің отандық тәжірибесін қорытты және біздің еліміздің кәсіпорындарында позитивті шетел тәжірибесін пайдалану жөнінде кейбір пікірлерін ұсынды. Қазақстандық кәсіпорындар тұрғысынан өндірістік менеджменттің теориялық аспектілері Ә.Ә. Әбдірешевтің Кәсіпорынның өндірістік менеджменті (2001ж.) кітабында келтірілген. Оның еңбегінде стратегияны, жоспарлауды, еңбекті басқаруды дамытудың әдістемелік ұсыныстары көрсетілген. Нарықтық конъюнктура жағдайында қаржы менеджмерінің ролі айтарлықтай өсті. Қаржы менеджментінің мәселелері де Қазақстан ғалымдарының еңбектерінен де көрініс табуда.
Осылайша қазақстандық менеджменттің теориялық сонымен қатар қолданбалы аспектілері зерттелініп жатыр және әрі қарай зерттеуді талап етеді. Менеджмент тарихын білу менеджердің кәсіби білімі мен басқару ойының дағдыларын қалыптастыруда үлкен роль атқарады.

2.2. Тауарларды өңдіру мен қызметтерді басқаруды ұйымдастыру
Кез келген кәсіпорын экономикалық өнімдерді: тауарды немесе қызметтерді өндіру үшін ұйымдастырылады. Бұл үшін өндіріс факторлары: жүмыс күші, материалдық-техникалық ресурстар, жер ресурстары, акпарат және ақшалай каржылар пайдаланылады. Өндіріс ресурстарын ұтымды пайдалану мен оның тиімді жүмыс істеуі өндірісті басқаруды ұйымдастыруға тәуелді. Менеджмент ахуалы өндірістің технологиялық деңгейіне де, кадрлардың сапасына да өсер етеді.
Кәсіпорындарды басқарудың негізгі мақсаты -- өндірісті қамтамасыз ету және тауарлар мен қызметтерді өткізу, кәсіпорынның негізгі іс-әрекетін тиімді түрде жүзеге асыру. Жұмыс істеп тұру үшін кәсіпорын өндіріс құралдарын пайдалануға жөне шығарылған өнімді өткізуге тиіс, яғни жабдықтау мен өнім өткізуді де басқаруы қажет.
Басқарудың негізгі қызметтері мыналар:
# кәсіпорынның даму болашағын болжай білу жөне алдағы максатты дұрыс таңдай білу;
# ресурстарды ескеріп, тауардар мен қызметтер өндіруді үнымдастыру;
# кадрларды дүрыс іріктеу мен орналастыру;
# қызметтерге бшіік жүргізу және эрекеттерді үйлестіру;
# кәсіпорын жоспарларының орындалуын бақылау. Басқару шешімдерін қабылдау фирманы басқару ұстануларына тәуелді.
Көбірек таралған басқару стилдері мен ұстанымдары мыналар болып табылады:
# бақылау негізінде басқару;
# жаңғарту (экстраполяция) негізінде басқару;
# мүлде жаңа стратегаялар әзірлеу негізінде басқару;
# жедел шешімдер қабылдау негізінде баскару.
Бақылау негізінде басқару тиянақты даму болашағы бар кәсіпорындарда пайдаланылады, бұл ретте негізінен фирманың және оның бөлімшелерінің іс-ерекетін қаржы жөнінен бакылау кабылданылады.
Жаңғырту (экстраполяция) негізінде баскару көсіпорынның бұрынғы даму беталысын {тенденциясын) болашақта сақтау көзделген кезде пайдаланылады. Осы мақсатта ағымдағы бюджеттерді кұрастыру, мақсатты түрде басқару және қол жеткен жетістіктер кезінде ұзақ мерзімдік жоспарлау қолданылады. Мүлде жаңа стратегиялар әзірлеу кезінде басқару дамудың жаңа беталыстары және кәсіпорын стратегияларын өзгерту қажеттілігі пайда болган кезде қолданылады. Жаңа стратегия өріден ойластырып (стратегиялык) дамудың: қаржы, өткізуді басқару, өндірістік, инвестициялық үлгілері (моделдері) негізінде әзірленеді. Жедел шешімдер кабылдау негізінде басқару ойда болмаған, тосын жағдайлар мен даму беталыстары пайда болған кезде кабылданылады.
Фирманы тиімді басқарудың негізгі компоненттері мыналар болып табылады:
:: басқару құрылымы мен билік құрылымы;
:: басқарушылар мен қызметшілердің (персоналдың) біліктілігі;
:: фирманың өз ішіндегі қарым-катынастар мәдениеті;
:: басқарушылардың ұйымдастырушылық қабілеттері.
:: басқару моделі фирма мөлшеріне, өнім сипатына және бизнестің сыртқы ортасына тәуедді.
Басқарудың қазіргі жүйесі кдрапайым жөне икемді болуға тиіс. Басқару жүйесі мынандай талаптарға сай болуы керек:
* білікті қызметкерлермен толықтырылған шағын бөлім-шелер;
* баскару деңгейлерінің саны барынша аз болуы;
* мамандардың топтасулары негізінде қүрылған құрылымдар;
* тұтынушыға бағдарланған, бәсекеге қабілетті өнім шығаруды қамтамасыз ету.
Ауыл шаруашылык, көсіпорындардагы басқарудың негізгі ұстанымдары мен басқару жүйесі. Ауыл шаруашылығының сала ретіндегі өзгешелігімен байланысты ауыл шаруашьшығындағы баскарудың белгілі бір ерекшеліктері бар.
Біріншіден, ауыл шаруашылығындағы өндірістік айналымдар (циклдер) мен олардың ұзақтығы биологиялық үрдістердің табиғи өрістеуімен тікелей байланысты. Айналма кұралдардың (тұқым, азық және т.б.) белгілі бір бөлігі тікелей шаруашылықтарда ұдайы өндіріледі. Ауыл шаруашылықгық өнімнің басым бөлігі күздікүні өткізілуіне байланысты және ақшалай түсімнің шаруашылықтардың есеп-шоттарына түсуі осы уақытқа сәйкес келетіндіктен ауыл шаруашьшығында несиелер мен көмек қарыздар ұдайы өндірістің экономикалық тұрғыдан кажетті аспабы жөне өндірісті басқару әдісі ретінде рөл көрсетеді.
Екіншіден, казіргі уақытта ауыл шаруашылық еңбегінің кормен жарақтануының техникалық деңгейі өнеркәсіптік деңгейден едәуір дәрежеде кейін калып отыр, ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің біліктілік деңгейі белгілі шамада төмен. Ауылда тұратын және ауыл шаруашылығымен айналысатын тұрғындардың азаюы орын алган және оның объективті сипаты бар.
Үшіншіден, бұл жалпы мемлекеттік ауқымда әрбір шаруашылықтағы жұмыстың аймақтық айырмашылықтарымен байланысты, мысалы, нарық жағдайларында өндірістің ұтымды құрылымын, егіс алаңдары мен жан-жануардың мал басы құрылымын белгілеудің бірыңғай тәртібін ұсыну, жүмыстардың кажетті айналымдары мен олардың орындалу мерзімдерін және тағы басқаларын алдын ала білу мүмкін емес. Бүкіл осы және басқа мәселелерді тек қана әрбір шаруашылықтың жетекшілері мен мамандары дұрыс және ақылға сай шеше алады. Бұл ұстанымды бұзу өндірістік-қаржы іс-әрекетінің нашарлауына, ауыл шаруашылықтық кәсіпорындарының жетекшілері мен мамандарының жауапкершілігі төмендеуіне әкеліп соғады.
Төртіншіден, басқару ерешелігі, сондай-ақ ауыл шаруашылық өндірісінің маусымдылығымен байланысты. Ауыл шаруашылық кәсіпорынның басшысына жұмыс күшінің бүкіл күнтізбелік жыл бойына толық жұмыс басты болуын қамтамасыз ету міндеті жүктеледі. Бұған қосалқы кәсіпорындар мен кәсіпшіліктерді және тағы басқаларды ұйымдастыру салаларын ұтъімды үйлестіру арқылы қол жеткізіледі.
Бесіншіден, басқару әрбір шаруашылықта жеткілікті қорлар мен резервтерді, өндірістің қажетті материалдық-техникалық ресурстарын қамтамасыз етуге тиіс. Мәселен, ауыл шаруашылық өнімнің жалпы өндіру көлемін жоспарлаған кезде оларды өткізу көлемін ғана емес, шаруашылықтың тұқым, азық және тағы баскаларға деген қажеттілігін де; сақтық қорын жасауды да негізге алу керек.

2.3. Кәсіпорынның қызметкерлерін баскару
Кәсіпорынды басқару жүйесінде ұжымды басқарудың зор маңызы бар. Ұжымның өмір сүруінің екі негізгі заңьш бөліп айтуға болады: өзін өзі реттеу заңы жөне даму заңы, бұлар ұжымның тіршілік етуінің екі түрін: тұақтылық пен қозғалыс -- әрекеттілікті бейнелейді. Кез келген ұжымды шын мәнісінде тұрақтылық пен кұбылмалылық, еңбекпен табылған дүниені сақтап қалуға ұмтылушылық пен жұмысты жетілдіру қажеттілігі, орнықтылық пен икемділік, акылға сиымды ұстамдылық пен кажетті жаңалықтар енгізу арасындағы кейбір қайшылықтардың негізі каланған,мұндай жағдайларда, уақытша тұрақтылық кезеңдерінде де, өзгерістер кезінде де тиімді тұрде жұмыс істеуді камтамасыз ету үшін, өзін өзі реттеуші жүйе ретінде ұжым, бір нәрседен немесе әрекетшіл тепе-тендікке немесе теңдестікке (балансты) құрылады. Басқада сөздермен айтканда, кез келген ұжым оны шшлі жұмыс үшін біріктіруге қабілеті мол күшті, қырлы және беделді басшыдан тірек іздейді.
Егер ұжымды кұзырлылық деңгейі өзінің кұрамындағы диршң құзырлылық деңгейінен төмен жетекші басқарса, ұжым ішкі түрақтылық пен орнықтылығын жоғалта бастайды. Күн сайын кұрамындағылармен жарыста түйісулер кезінде әлгі бакшы үшін шағын қақтығыстар, түсініспеушілік, келіспешіліктер мен жаңылысулар туындайды, бұл қарауын-дағылардың ресімді мәртебесі (формалды) мәртебесінен жоғары тұрған оның ресімді мәртебесі мен қарауындағылардың құзырлылық деңгейі арасындағы қайшылықпен байланысты. Осындай жағдайда ұжым өз қатарынан жаңағы бұзылған тепе-тендікті (балансты) теңестіретін және ресімді жетекшінің олқылықтарының орнын толықтыратындай міндеттер атқарушы бейресім (неформал) жетекшіні (лидерді) ұсынып, алға шығарады. Мұндай ұжымның жүмыс тиімділігі ресімді және бейресім басшылардың өзара карым-катынастары мен өзара әрекет ісіне айқын түрде тәуелді. Өзара қарым- қатынастардың мынандай түрлері бар: ұжым жауласушы екі лагерге қақ бөлінген ашық қактығыс, бөсекелесті ұйымнан сығымдап шығуға бағытгалған жасырын ұзаққа созылған бәсекелестік "соғыс" және ықпал ету ерісі мен мәселелерді шешу шеңберін бөлісіп алған ынтымақтастық.
Егер тіпті ашық кақтығыстың немесе жасырьш "соғыстын" нәтижесінде бейресім жетекшіні қуып шығу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.