Қазақстан халқының КСРО уақытында ашашрылқта болған жағдайы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Республикадағы 30-50 жылдардағы демографиялық жағдай және көпұлттылық өзгеріспен қалыптастырылу сасясатына жаңа көзқарас
(жоба)

Орындаған: Раджан А.А.
Мамандығы: 6В03103-әлеуметтану
Жетекшісі: Тасыбекова М.Е.

Алматы 2022
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.ХХ ғасырда Қазақстан күрделі демографиялық дамуы.

2. 1932-1933 жылдардағы ашаршылық және оның демографиямен байланысы

3. Ұлы Отан соғысынлағы демография

Қорытынды

Пайдалынылған әдебиеттер

Жобаның мақсаты: Жалпы Демография деген не? Қазақстандағы демограия ьуралы анықтау,ХХ ғасырдағы демографиянынң әлнуметтік-экономикалық жағдайы туралы аныкқтама беру.
Жобаның міндеті:
▪ Қазақстан халқының КСРО уақытында ашашрылқта болған жағдайы.
▪ Ұлы Отан Соғысында демографилық жағдайының пайда брлуы және оны қалай шешу.

КІРІСПЕ
XX ғасырда Қазақстан күрделі демографиялық дамуды бастан кешті.
XX ғасырда Қазақстан күрделі демографиялық дамуды бастан кешті. Ғасыр басында қазақ даласы тұрғындарының негізі көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын ауыл адамдары болған ел тек ғасыр соңында ғана қала халқы көпшілік болған мемлекетке айналды.
Қазақ халқы талай тар жол -- тайғақ кешулерге душар болды. Бұл Қазан төңкерісіне дейінгі және одан кейінгі кезеңдердегі тарихи жағдайларға тікелей байланысты. Патша үкметінің Қазақстанға шаруалар мен әскери- казактарды қоныстандыру саясатының жеделдете жүзеге асырылуы, 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы мен Қазан төңкерісінен кейінгі Кіші Қазан төңкерісінің салдары, 1921-1922 жылдар, 1931-1933 жылдар аштықтары мен 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысының зардаптары, өңдірістің ірі алыптарын тұрғызу мақсатында республикаға жан-жақтан мыңдаған жұмысшылар мен мамандардың әкелінуі, тың және тыңайған жерлерді игеру, комсомолдық бауырластық жолдамалар нәтижелері көңілді қынжылтатын демографиялық ахуалға еріксіз әкеліп тіреді. XIX ғасыр мен XX ғасыр басында жүргізілген қоныс аудару саясаты кезінен Қазақстанның кейбір аймақтарында негізгі көпшілік болып орналасқан орыс-казак келімсектерінің бұдан кейінгі кезеңдердегі өсіп-өнуі мен республика аймақтарына орналасу ерекшеліктері де бүгінгі тәуелсіз мемлекетімізде болып жатқан ұлтаралық қарым- қатынастағы құбылыстардың астарын түсінуге өз септігін тигізеді.
XX ғасырда өткен демографиялық үрдістердің ауқымының кеңдігі мен күрделілігі Қазақстан халқының өсіп-өну тарихын зерттеудің ғылыми және қоғамдық сұранысқа ие, өзектілігі күшті екендігі еш күмән туғызбайды.
Әлеуметтік-саяси, экономикалық үрдістер республика халқының құрамында, оның табиғи қозғалысы, көші-қон процестері, әлеуметгік құрылымы және т.б. көрсеткіштерінің өзгерістерінде демографиялық дағдарыс сипатында көрінді. Мысалы, 1937 жылы республика халқы 1926 жылғы санақпен салыстырғанда 1,3 есе, соның ішінде, қазақтар -- 1,7 есе, украиндар -- 1,6 есе, өзбектер -- 1,9 есе, қырғыздар -- 2,1 есе, басқа ұлт өкілдері -- 1,6 есе кемісе, елге сырттан қоныс аудару саясатының пәрменді жүргізілуіне байланысты орыстар -- 1,5 есе, немістер -- 1,6 есе, татарлар -- 1,1 есе көбейген. КСРО- дағы халық санының жоспарланған деңгейден 11 миллионға кемдігін көрсеткен 1937 жылғы санақ Кеңес өкіметінің 1917-1933 жылдары жүргізген саясатының демографиялық дағдарыстарға әкелгенінен хабардар етті.

Әлеуметтік-саяси, экономикалық үрдістер республика халқының құрамында, оның табиғи қозғалысы, көші-қон процестері, әлеуметгік құрылымы және т.б. көрсеткіштерінің өзгерістерінде демографиялық дағдарыс сипатында көрінді. Мысалы, 1937 жылы республика халқы 1926 жылғы санақпен салыстырғанда 1,3 есе, соның ішінде, қазақтар -- 1,7 есе, украиндар -- 1,6 есе, өзбектер -- 1,9 есе, қырғыздар -- 2,1 есе, басқа ұлт өкілдері -- 1,6 есе кемісе, елге сырттан қоныс аудару саясатының пәрменді жүргізілуіне байланысты орыстар -- 1,5 есе, немістер -- 1,6 есе, татарлар -- 1,1 есе көбейген. КСРО- дағы халық санының жоспарланған деңгейден 11 миллионға кемдігін көрсеткен 1937 жылғы санақ Кеңес өкіметінің 1917-1933 жылдары жүргізген саясатының демографиялық дағдарыстарға әкелгенінен хабардар етті. Сондай демографиялық дағдарыс 1939-1959 жылдар аралығында да өтті. 1939-1959 жылдардың қазақ тарихындағы ерекшелігі сонда, егер моңғол шапқыншылығы кезінде қазақ халқының шығыны нәсілдік бейнесін өзгертуге дейін жеткізіліп, жонғар шапқыншылығы кезінде 23-сі жойылып, ал, 1931- 1933 жылдардағы ашаршылық кезіңде 2,2 млн адамынан -- жартысынан айырылса, 1939-1959 жылдар аралығында кеңес өкіметінің сыналап жүргізген көші-қон саясатының нәтижесінде, қазақтардың өз жеріндегі үлесі 29,8%-ға дейін төмеңдеп, Қазақстан халқының үштен бірін де құра алмаған мүшкіл жағдайды бастан кешті.
Н.Ә.Назарбаев 2003 жылдың 3 сәуіріндегі Қазақстан халқына Жолдауында халық санын 2015 жылға дейін 20 миллионға жеткізу қажеттігіне баса назар аударды. Тез арада етек жеңімізді жимасақ, өте ауыр жағдайға тап болуымыз мүмкін деген ескертуі еліміздің экономикалық дамуы мен ұлттық біртұтастығымызға, еркіндігімізге қауіп туғызар жағдайдан сақтандырар ой болып табылады. Жамбыл облысындағы көп балалы аналардың республиканың барлық әйелдеріне үндеуінде көрсетілгендей, төрт немесе одан да көп бала тәрбиелеудің ел, мемлекет мүддесі үшін қаншалықты қымбат екені түсінікті. Ол үшін отбасын бір-екі баламен шектеуге көшкен аз балалық принциптен айрылуымыз керек. Соңдай-ақ, мемлекет тарапынан әйел мен баланы, некені, отбасын қолдауды күшейтетін және жаңа үйленгендердің әлеуметтік жағдайын жақсартатын шаралар да өте қажет.

2. 1932-1933 жылдардағы ашаршылық және оның демографиямен байланысы

Айта кететін бір жайт: 1950-жылдардан бастап, халықтың 1931-1933 жылдардағы ашаршылық пен 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы нәтижесінде төмендеп кеткен саны мен табиғи өсімін көтеру мақсатында бірқатар әлеуметтік жағдайлар жасалыңды. Он жылдық білім енгізілді, жалақы мөлшері өсті, ауруханалар салынды, тұрғын үйлер салу қолға алыңды (хрущевтык үйлер), екіқабат әйелдерге жағдай жасалып, балалы әйелдерге берілетін жәрдемақы енгізілді, тегін дәрігерлік көмек халықтың барлық әлеуметтік тобына қызмет етті. Міне, осы жағдайлар 1960-1962 жылдары Қазақстандағы демографиялық жарылысқа мүмкіндік туғызды, Қазақстан халқы осы жылдары 22-25% аралығыңда өсім берді. Ал, қазіргі еліміздегі ақылы медицинаның кең етек жаюы, емханалардың жабылуы, тұрғын үй мәселесінің шешілмеуі, жастар арасындағы жұмыссыздык, жәрдемақылардың берілмеуі немесе төменгі мөлшері және т.б. әлеуметтік жағдайлардың жасалмауы табиғи өсімнің төмендеуіне әкеліп, болашақта қазақ халқының санының кемуі қаупін туғызуда.

Сондай-ақ, КСРО ыдырағаннан кейін Ресейдегі көші-қон үрдісі Қазақстан есебінен оң, Украина, Орта Азия, Закавказье, Балтық елдеріне байланыста теріс айырымға ие болды. Осы кездері Қазақстанды донор ел есебінде қабылдап, оның себебін экономикалық емес, ұлтаралық қатынастардың шиеленісуімен байланыстырушылар да табылды. Алайда, XIX ғасыр мен XX ғасыр бойы, әсіресе, 1939-1959 жылдары КСРО-ның басқа республикаларына қарағанда, Қазақстанға орыс ұлты өкілдерінің көптеп келуін айқыңдасақ, онда, қазіргі кезеңдегі Ресейге кері көші-қон үлесінің өсу себебі көзге түседі. Бұл процестің себептерің іздеуде субъективтік жорамалдарға, негізсіз сылтауларға жүгінгеннен көрі, Қазақстандағы XX ғасырдың соңындағы экономикалық, әлеуметтік жағдайдың нашарлауынан, орыстардың тарихи
отанына оралуының заңдылығынан және т.б. обьективті жағдайлардан іздестіру қажет. Сол себепті, Қазақстан халкының қазіргі құрылымы қалай қалыптасты, кеңес өкіметі тұсыңда, соның ішінде 1939-1959 жылдары
жіберілген кемшіліктер орнын қалай толтыруға болады, керісінше, соғыстан кейінгі елдегі экономикалық және әлеуметтік қиыншылықтарға қарамай, халықтың білім денгейін, медициналық кызмет көрсету ісін жетілдіру, әлеуметтік жағдайды жақсарту, әл-ауқатын көтеру және т.б. мақсатыңда қандай шаралар жасалды, еңбеккерлердің еңбек және тұрмыс жағдайларын көтеру бағытыңдағы сол шаралардан үлгі боларлық тәжірибе бар ма, т.б. сұрақтарды анықтау мен демократиялы, ұлттық, зайырлы және құқықтық мемлекетіміздің гуманды демографиялық саясат жүргізуі үшін өткен кезеңнің
демографиялық ахуал-тынысына талдау жасау кажет.

Кеңес дәуіріңдегі республика халқының саны мен құрамындағы өзгерістерді 2 кезеңге бөлуге болады: 1920-жылдардан 1960-жылдардың басына дейін (1926-1959 жылдар санақтарын межелейік); 1960-жылдар мен 1990 жылдың (1959-1989 жылдардағы санақтар) аралығы; ал, Қазақстан тәуелсіздік алғаннан (1989 жылғы санақ пен 1999 және 2009 жылдардағы санақтар) бергі уақыт өз алдына бөлек бір кезең.

Бірінші кезеңде Қазақстан халқы демографиялық құрылымына терең өзгерістер әкелген ірі қоныстанулармен ерекшеленетін тарихи оқиғалар негізіндегі механикалық өсім есебінен өсті. Екіншісінде табиғи қозғалыс арқасыңда бірқатар өсім байқалды (бұл кезеңде көші-қон үрдісіне кері айырым басым болды). Қазіргі кезенде механикалық қозғалыстың демографиялық өзгерістерге тигізер әсері басымдылық көрсетуде. Механикалық қозғалыста ұлттық ерекшеліктерге байланысты өзгерістер жүруде: қазақ ұлтының өкілдеріне оң айырым тән болса, қазақ емес ұлт өкілдерінде теріс айырым басым.
Сонымен, ХХ ғасырдың 30-шы жылдары Қазақстан халқы санының қалыптасуы негізінен Ресейдің, Украинаның орталық облыстарынан және жер аударылған халықтардан көші-қон есебінен жүрді. Халықтың интернационалдандыру және урбандалу процестері серпінді жалғасты. Қазақ халқының саны және оның Қазақстан халқының құрамындағы үлесі қысқарды және өзінің тарихи отанында алғаш рет олар азшылыққа айналды. Қазақтардың басым бөлігі ауыл тұрғындары болып қалды, олардың қала тұрғындары құрамындағы үлес салмағы шамалы болды. Керісінше, басқа ұлт өкілдері негізінен қала тұрғындары болды. Бүкіл кезең туудың төмендеуімен, өлімнің өсуімен және халықтың көбеюінің төмендеуімен сипатталды.

3. Ұлы Отан соғысынлағы демография
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы КСРО-ның адам шығыны Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Кеңес Одағының адам шығыны сол соғыс жайлы жалған тарихтағы ең бір дау туғызатын алдамшы мәселелердің бірі болып отыр. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халықтың санасына Кеңес Одағы соғысты тек адам санымен, яғни жауларын өлікпен көміп, жерді қанға бояп жеңді және бұған кінәлі қарсыластар емес, қайта сол кездегі елдің басшылығы мен саяси режим, деп сенгізді. Халық арасында мұндай пікірдің қалыптасуына И. В. Сталиннің абыройын қандай жолмен болса да түсіргісі келген Н. С. Хрущев көп үлесін қосты. КСРО-ның адам шығыны немістердікінен аса көп деген жалған пікір қате деректер мен жаңылыс салыстырулардан туындаған, себебі екі жақтың шығындары әр түрлі әдістермен есептелген. Айталық, кеңес жағының шығынын сол уақыт арасындағы халықтың айырмашылығы және сол кезеңдегі туылғандар санымен айыруға болады деген жорамал бар. Яғни, соңғы мәліметтер бойынша, бұл тиісінше 195млн-170млн=25млн. Бұған сол уақыттағы дүниеге келген 13 млн қоссақ 38 млн. шығын болып отыр (А.И.Солженицын бойынша бұл сан тіпті 44 млн). Алайда, бұлай есептелген санақ жәй тұрғындардың табиғи өлім-жітімін (мамандардың есептеу бойынша-13,7 млн.), КСРО-дан көшкендерді (немістерге қызмет етіп, солармен бірге қашқандарды есептегенде), Розенбергтің нұсқауы бойынша жасы 15 пен 65 арасындағы ер азаматтарды әскери тұтқын санап (10 млн.) Германияға жұмыстарға алып кетіп, әр түрлі себептермен олардың оралмағандарын (жалпы тұтқындардың 15 - 20%-ы), соғыспен байланысты басқа да салдардан (бомбалау, артилериялық атыс, қоршаудағы Ленинградтағы аштық және т.б.) және жаудың жазалаушы отрядтарымен жергілікті тұрғындарды қыруын (Ост жоспары бойынша КСРО-ның еуропа бөлігінің жергілікті тұрғындарының 30 млн. жою көзделген) есепке алмайды. Жоғары көрсетілген дәйектер, бұл есептеу әдісінің КСРО халқының жалпы шығынын есептеуге тиімді болғанмен, қайтусыз (қаза болғандар, тұтқынға түскендер, хабар-ошарсыз жоғалғандар, жарақаттарынан, ауруларынан және майданмен байланысты басқа да себептерден қаза болғадар) және санитарлық (эвакуациаланған жаралылар мен аурулар, тұрмыстық жарақат алғандар, уланып қалғандар мен үсік шалғандар) шығындардан құралатын әскери шығындарды есептеуге келмейді. 1993 жылы РККА мен РККФ-тің Бас штабымен жарияланған мұрағаттарының негізінде КСРО-ның бүкіл тарихындағы қарулы күштер қатарындағы адамдар шығыны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.