Бруцеллезді балаудың жедел әдісі
Ф.7.34- 01
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультеті
Ветеринарлық медицина кафедрасы
СӘРСЕНБАЙ Ж.Д.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қой бруцеллезін салыстырмалы балау әдістерін ПТР тестімен сараптау.
Шымкент, 2022 жыл
Ф.7.34 - 02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультеті
Ветеринарлық медицина кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Философия докторы (PhD)
А.Т.Кузербаева __________
(ғыл.дәрежесі, атағы Т.А.Ә.)
____________2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қой бруцеллезін салыстырмалы балау әдістерін ПТР тестімен сараптау.
5В120100 - Ветеринарлық медицина мамандығы
___________________________________ _________________________
Орындаған Ж.Д.Сәрсенбай
Ғылыми жетекшісі:в.ғ.д., профессор Б.К.Ильясов
Нормабақылау С.Е.Тулеметова
Шымкент, 2022
Ф.7.34- 03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Ветеринарлық медицина кафедрасы
5В120100- Ветеринарлық медицина мамандығы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
С.Е.Тулеметова
____________________
(каф. меңгерушісі А.Т.Ә.)
___________2021ж.
дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Сәрсенбай Жұлдыз Дінмұханбетқызы АП-17-8дк1тобы
Жұмыстың тақырыбы: Қой бруцеллезін салыстырмалы балау әдістерін ПТР тестімен сараптау.
Университет бойынша 26.10.2021ж. № 259 с бұйрығымен бекітілген
Жұмыстың бастапқы мәліметтері Қой бруцеллезін полимеразды тізбекті реакциясымен зерттеу.
Жұмысты орындауға қатысты сұрақтар тізбесі Бруцеллез қалай жұғады
Дипломдық жұмыстың мазмұны
Реттік нөмірі
Бөлімдер
Бет саны
Тапсырманың орындалу мерзімі
1
Аннотация
2
15.04.2021
2
Кіріспе
2
02.11.2020
3
Негізгі бөлім
23
30.12.2020
4
Өзіндік зерттеу бөлімі
20
09.04.2021
5
Қорытынды
1
13.04.2021
6
Практикалық ұсыныстар
1
13.04.2021
7
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
2
14.04.2021
Барлығы
57
Ұсынылған әдебиеттер
1. 3 ҚР АШМ 2015 жылғы 29 маусымдағы № 7-1587 бұйрығы. 1-параграф. Жануарлар бруцеллезінің диагностикасы бойынша жүргізілетін ветеринариялық іс-шаралар тәртібі, 155б.
Тапсырма берілген күн 03__________09______________202 1ж.
Жұмысты тапсыру мерзімі13________05____________ ____2021ж.
Ғылыми жетекшісі__________________________ _______________________
(қолы) (А.Ж.Т.)
Тапсырманы орындауға қабылдаған студент___________________________
(қолы) (А.Ж.Т.)
МАЗМҰНЫ
Аннотация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1 Жануарлар бруцеллезі және оның таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.2 Бруцеллезді балау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Бруцеллез ауруы кезіндегі иммунитет ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 Бруцеллезді дауалау және онымен күрес шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.5 Бруцеллезге қарсы қолданылатын вакциналар сипаттамалары ... ... ... ... ..31
2 Өзіндік зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1 Зерттеу мaтериалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.2 Мал дәрігерлік зертханаға сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
3 Зерттеулердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3.1 Агглютинация реакциясын қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2 Гемолитикaлық қaн сaрысуын титрінанықтау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 36
3.3 Комплементтің титрін индикаторлық жүйеде анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
3.4 Иммундыферментті талдауды қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 0
3.5 Полимеразды тізбек реaкциясын қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.6 Бруцеллезге серологиялық реакцияларда оң нәтиже берген сынамаларда ауру қоздырушысын полимеразды тізбек реакциясымен анықтау ... ... ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
Практикалық ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
АННОТАЦИЯ
ANNOTATION
1 КІРІСПЕ
Ғылыми мәселені шешуді заманауи бағалау. Бруцеллез (Brucellosis) - созылмалы өтетін, іш тастау, шуы түспеу, эндометрит, орхит және жануарлардың жыныстық қабілетінің бұзылуы арқылы ерекшеленетін жұқпалы ауру [1]. Бруцеллездің қоздырушысы анықталған уақыттан ветеринария мен медицина ғылымдары осы инфекцияның індеттанулық ерекшеліктерін, клиникалық белгілерін және ауруды балауды зерттеу саласында үлкен жетістіктерге жетіп, осы аурудың әр түрлі жағдайларға байланысты байқалуы мен өтуінің ерекшеліктерін зерттеді. Дегенмен, осы жетістіктерге қарамастан бруцеллезді жануарлар арасында жою мәселесі түпкілікті шешімін таппай отыр. Әсіресе қойдың бруцеллезі айтарлықтай кең тараған, үлкен экономикалық шығын келтіріп, адамға жұғу қауіпін туғызады [2].
Соңғы уақытқа дейін бруцеллалардың алты түрін ажыратып келді: В. melitensis, B. abortus, B. suis, B. neotomае, B. ovis және B. canis. В. melitensis қой мен ешкі үшін зардапты және адам бруцеллезінің негізгі қоздырушысы. Оның 3 биотипі бар. Қазіргі уақытта B. abortus, B. ovis, B. suis, B. canis қозды- рушылары B. melitensis хaлықaрaлық токсономиялық комитеттің шешімі бойыншa бруцеллaлaр бір ғaнa түрге біріктіріліп, Brucella melitensis деген ортақ атпен топтастырылған [3].
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Бруцеллезді анықтау мақсатында серологиялық реакциялар көптеп ұсынылды. Бұл инфекция кезінде барлық реакциялар түгелдей дерлік сынақтан өткен. Тіпті олардың кейбіреуі осы ауруды балау үшін бейімдендірілген. Бірқатар әдістер одан әрі жетілдіріліп, бруцеллезді балауға қолданылатын негізгі әдіске айналды. Ақырында бруцеллезді балау үшін серологиялық реакциялар негізгі диагностикалық тәсіл болып қалды. Бірақ жануарларды жаппай зерттеу үшін, әсіресе табындарды жүйелі түрде серологиялық тексеру арқылы сауықтыруда барлық ауру жануарды түгел анықтау үшін реакциялар кешенін яғни бірнеше әдістерді қатар қолдану, міндетті болып отыр. Сол себепті міндетті түрде қолданылатын серологиялық реакциялар жиынтығын алмастыратын бір ғана тиімділігі жоғары тесті іздестіру қажеттілігі пайда болды. Жануарлар бруцеллезін балау үшін жинақталған мол тәжірибе, жаңа әдістерді іздеуге жол ашты. Балау әдістерінің кемшіліктерінен ауруға шалдыққан малды аз уақыт ішінде бөліп алу қиындыққа соғып отыр. Осы кемшіліктерге байланысты балау әдісі кешенді түрде жүргізіледі. Қолданыстағы бірнеше серологиялық реакцияларды қатар қолданып, ауруға шалдыққан табынды (отарды) бірнеше мәрте тексеруге тура келеді, сондықтан қойдың бруцеллезін балау әдісін жетілдіру өзекті мәселе болып табылады. Осы мақсатта ИФТ, ПТР әдістері тәжірибеде қолданыла бастады. ПТР шетелде және елімізде қарқынды дамып келе жатыр. Бірақ бұл әдісті қолдану біршама қымбатқа түсіп, қиындық туғызуда. СР-ның ерекшелігі қан сарысуындағы антиген немесе антиденені ғана емес, иммундік кешендерді де анықтауында. Бұл әдіс кейінгі жылдары зертханалық тәжірибеде кең түрде сыналды. Сиыр бруцеллезін балауға қолайлы және тиімді әдіс екені дәлелденді. СР-сы КБР, АР әдістерінің бірлескен көрсеткішін толық растап, және де оларға қосымша едеуір мөлшерде оң нәтиже берді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қой бруцеллезінің серологиялық балау әдістерін (агглютинация реакциясы, комплиментті байланыстыру реакциясы, иммуноферменттік талдау) полимеразды тізбек реакциясымен салыстыра отырып талдау. Бұл мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттер қойылды:
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Агглютинация риякциясы, иммуноферменттік талдау, комплиментті талдау реакциясы және полимеразды тізбекті реакция әдістерін меңгеру.
2. Қой бруцеллезін қолданыстағы (Агглютинация реакциясы және комплиментті байланыстыру реакциясы) және заманауи ( иммуноферменттік талдау) серологиялық әдістермен балау.
3. Бірыңғай бруцеллез антигенін полимеразды тізбекті реакциясында титрлеу.
4.Бруцеллезге серологиялық реакцияларда оң нәтиже берген сынамаларда ауру қоздырушысын полимеразды тізбек реакциясымен анықтау.
Дипломдық жұмыстың нысаны мен әдістері. Шымкент қаласы, РВЗ зертханасы. Жалпы және арнайы клиникалық, терапиялық және зертханалық зерттеулердің әдістері қолданылып эксперименталдық зерттеу жұмыстары орындaлды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: Алғашқы рет қой бруцеллезін балау кезінде қолданыстағы серологиялық реакциялар заманауи тесттермен (иммунды ферментті талдау) салыстырмалы түрде зертеліп, нәтижесінде оң нәтиже берген қан сарысуларынан полимеразды тізбек реакциясында бруцеллалардың бар жоғы анықталды. Иммунды ферментті талдауда бруцеллездік антидененің шекті титрін анықтау әдісі ұсынылды.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы мен практикалық маңыздылығы.
Қой бруцеллезін ерте балау ауру қоздырушысының кең етек алып таралуын тежейді. Классикалық ИФТ әдістері антибруцеллездік антиденені қолданыстағы серологиялық АР, КБР-мен салыстырғанда ерте анықтайды, балаулық тиімділігі жоғары, қой бруцеллезіне оң нәтиже берген қан сарысуларынан полимеразды тізбек реакциясында бруцеллалардың бар жоғы анықталады. Иммунды ферментті талдауда бруцеллездік антидененің шекті титрін анықтау әдісі ұсынылады.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыс компьютерлік мәтінде терілген, 73 беттен тұрады. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, өзіндік зерттеулер, зерттеу нәтижелері, қорытынды, практикалық ұсыныстар және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Жануарлар бруцеллезі және оның таралуы
Қазіргі кезде бруцеллез деп аталып жүрген жануарлар ауруы Англияда белгілі болған. Бұл ауру онда кеңінен таралып жануарларға тән белгі бойынша "жаппай іш тастау" деп аталған. Оның этиологиясы көп уақыт бойына белгісіз болып келген.
Франк іш тастаған сиырлардан патологиялық жадығаттар алып, сау аналықтардың жыныс жолдарына енгізу арқылы іш тастау шақырып осындай жолмен аурудыц жұқпалылығын анықтады.
Аздаған уақыттан соң Ленерт және Броурер бұл аурудың жұқпалылығын растады.
Ауру жұқпалы іш тастау атына ие болды. Бірақ аурудың қоздырғышы тек дат зерттеушісі Банг Стрибольт ауру сиырлардан, соңынан Банг бацилласы деп аталып кеткен, микроб тауып алған кезден бастап белгілі болды[4]..
Жерорта теңізінің жағалауларында және аралдарында, соның ішінде, Мальта аралында қызба ауруына адамдардың көп шалдыққаны байқалды, оны мальталық, гибралтарлық, криттік неаполитандық немесе жай жерорта теңіздік деп атаған. Мальта аралы ағылшындарға қараған, бұл аралда үлкен горнизон болған. Ауру жергілікті тұрғындар арасында көптеп таралған соң, одан ағылшын горнизонының әскер де аман қалған жоқ.
Ағылшын дәрігерлері аурудың себебін анықтау бағытында ұзақ және көп жұмыстар істеді және Брюс мальта қызбасынан өлген солдат өлігін зерттеу кезінде, талақтан алынған жадығаттарды микроскоп арқылы қараған кезде микробты анықтады. Зерттеуді жалғастыра отырып, Брюс осындай микробты патологиялық жадығаттарды қоректік ортаға себу кезінде анықтады. Алынған микробты Брюс микрококк-деп атады.
Брюстың ашқан жаңалығы көптеген жаппай зерттеулерге жол ашты және бірқатар микробиологтар оны қостады.
Брюстың жаңалығынан соң, осы жерде жұмыс істеген Заммит бұл аурудың қоздырғыштарын тасымалдаушылар ешкілер екендігін анықтады. Ары қарай зерттеулер арқылы адамдар мальта қызбасымен ауру ешкінің сүтін ішкен кезде залалданатындығы байқады. Осындай жолмен, адамдардың және ешкілердің мальта қызбасымен ауруының арасында байланысы анықталды. Сонымен катар, Банг бацилласы мен Брюс микрококктары бірдей екендігі дәлелденді. Ауру қоздырғышын Брюс атымен бруцелла деп, ал ауруды бруцеллез деп атай бастады.
Брюс және Бангтың ашқан жаңалығынан соң, қазіргі кезге дейін түрлі елдерде өте көп зерттеулер жүргізілді және жануарлар бруцеллезі мен оның адамдар ауруына қатынасы туралы көптеген мәселелер зерттелді[5].
Аурудың қоздырғышы табылып, оның адамдар мен жануарларға тигізетін зияны туралы білген кезден бастап, бруцеллезді зерттеу жолындағы
мәліметтер үлкен теориялық және тәжірибелік маңызы бар жаңалықтармен тол ықтыры лды.
Ірі қара малда бруцеллез көп жағдайда клиникалық белгілері анық білінбей, үстіртін латентті (жасырын) түрде өтеді. Ауырған аналық малдың негізгі белгісі -- іш тастау (аборт). Буаз аналықтардың іш тастауы 3-4 айлық немесе 6-8 айлық кезінде болады. 1ш тастау мезгілі ауру микробының жұғуына тығыз байланысты. Жаппай іш тастау көп жағдайда алғаш туатын құнажындарда байқалады. Оның мөлшері 30-50 пайызға дейін жетеді.
Ауру сиырда іш тастау бір рет болады, ал екі не үш рет іш тастауы өте сирек кездеседі. Сиырда іш тастауына 2-3 күн қалғанда оның сыртқы жыныс органдары ісініп, қызарады және жатыр алды бөлімінен қызғылт иіссіз кілегей ағады. Мұндай малдың буындары қабынып, жүргенде қатты қиналады, көпке дейін оның шуы түспейді, жатыр ішінде шіриді. Ақырында мал эндометритке метритке, вагинитке ұшырайды. Оның желіні қабынады. Мұндай жағдайда аналық малдың ұрықтану қабілеті төмендейді немесе жойылады.
Ауырған ірі қараның негізгі белгісінің бірі - буындарының ісініп қабынуы, әсіресе, тобық, Тізе буындары. Бастапқы кезде буын іспей, ұстап қарағанда мал ауырсынады, содан соң ісініп, ісігі күннен күнге ұлғая береді. Бара-бара буынға ірің микробтары түсіп, буын ісіп қатты қызып, мал мүлде жүре алмай қалады. 1сік тесіліп, одан ірің ағады. Буында өзіне тән емес ұлпалар өсіп, ол әк тұздарымен қапталып, буын қозғалысы бұзылады[6].
Бруцеллезбен ауырған бұқаларда іріңді орхит, эпидидимит, артритте және синовиттер болады.
Бруцеллезбен ауырған сиырларда патологиялық өзгерістер лимфа бездерінде, паренхиматозды ұлпаларда және жыныс мүшелерінде болады. Жыныс мүшелерінің кілегей қабықтары ісініп, қызарады, жатыр алды бөлімінен қоңыр-қызыл түсті кілегей ағады. Хорион мен жатырдың кілегей қабығының арасында іріңді-фибринді эксудат пайда болады, хорион ворсинкасы мен жатыр карункулында көп нүктелі қанталаулар, кей жағдайда өлі плацент қалдықтарымен жабылады.
Ұрықтың қабығы қалыңдап, ісіп қызарады, үсті іріңді-фибринге қиыршыққа толы, көп жері қанталаған. Хорионды гистологиялық тексеруден өткізгенде көптеген некроз бен эпителийдің қалыңдағаны көрінеді. Хорион ворсинкаларынан іріңді және некрозды қабынғаны немесе жаппай грануляциялық ұлпалардың өскені байқалады.
Кей жағдайда ұрық мумификацияга ұшырайды. Мүшелердің және құрсақ қуысының кілегейлі және сыртқы қабықтарында ұсақ тары тәріздес қанталаған тері асты көк етте серозды және геморрагиялық қабынған талақ пен сөл түйіндерінің ісінгені байқалады. Бауырда күңгірт сары түсті некроз кездесіп, өкпе іріңді-қатаральді пневмонияга ұшырайды. Буаз сиырлардың желіні мен оның үстіндегі лимфа бездері қабынады, олар іріңді және фибриозды желінсау түрінде өтеді. Бүйректе интерстициальді нефрит кездесед1. Бұқалардың ені мен қосалқы ендерінің көлемі үлкейіп, ұстап қарағанда өте қатты болады, ал кесіп көрсе онда некрозды ірің қалдықтары кездеседі, сперматогенез функциясы
мүлдем жойылады не болмаса азаяды. Ен паренхимасы атрофияға ұшырай ен
каналдарында өзіне тән емес тканьдер өсіп, тесіктері бітеледі.
Бруцеллез ауруының белгілі дәрежеде кеңінен таралуына себеп жануарлар ағзасында қоздырушылардың әртүрлі тірі затпен қоректенуге икемделіп, жануарлардың ауруға бейім келуі үлкен бір шеңбер құрайтындығымен сипатталады.
Қазіргі таңда бруцеллез індеті барлық әлемде тіркелген десек те болады.
Біріккен сараптама комитетінің АБФБДҰ-ң бруцеллез мәліметтеріне сүйенсек, ауылшаруашылық малдарының бруцеллезі дамыған капиталистік АҚШ, Франция, Канада, Австралия, Италия, Испания, Нидерланды елдерінде де таралған.
Қазіргі уақытта жануарлар бруцеллезі Жерорта теңіз кауызында, Азия, Азияныц Оңтүстік-Шығысында әсіресе Үндістанда Лаоста, Африкада, Орталық және Оңтүстік Америкада Мексика, Бразилия Чили, Парагвай, Гватемала, Колумбия кеңінен етек алған.
ТМД бойынша эпизоотологиялық және экономикалық жағынан ірі қара малының бруцеллезі ең маңыздысы, содан кейін ұсақ мүйізді мал, солтүстік бұғылар және шошқалар болып табылады. Эпидемиологиялық тұрғыдан адамдарға 91,2-100 пайыз бір-бірімен тығыз байланысты болғаннан кейін ең қауіптісі қой-ешкі бруцеллезі болып саналады. Басқа жануарлардан қара мал, шошқалар, бұғылар, түйелер) бруцеллездің адамдарға жұғу қаупі эпидемиологиялық сараптама бойынша өте төменгі дәрежеде.B.ovis қоздырушысынан зарарланған адамдар еш жағдайда тіркелмеген.
ТМД елдеріндегі бруцеллездің эпизоотикалық және эпидемиология, жағдайына Қырғыстан мен Қазақстан аса кауіп төндіріп тұр. Бруцеллезді жою Закавказье, Орта Азия, РФ-ң - Солтүстік Кавказ, Поволжья елдерінде де : мәселе болып отыр.
Осы айтылған елді-мекендерде адамдардың бруцеллез ауруымен ауруы өте жоғары көрсеткіштер көрсетіп отыр, себеб1 олардың басым көпшілігі шаруашылығымен айналысуымен байланыстырылады[7]. Эпидемиология, керсеткіштер мәліметіне сүйенсек негізінен адамдардың бруцеллезбен ауруы қайта өңдеу кешендерінде, қойларды күтіп-бағу, қолдан ұрықтандыру, қырқын кезі, қораны тазалау уақыттарында тіркелген.
Қазақстанда алғаш рет ірі қара малының бруцеллезбен ауруы Петропавл және Щучинск аудандарына қарасты жеке шаруашылықтан Петропавл мал дәрігерлік зертханасында анықталған. Осы жылы Семей облысының Тас-бұлақ совхозының мал дәрігері Тавель қойдың бруцеллезін аңғарған.
Қазақстанда бруцеллез жөнінде іс жүзінде ғылыми- зерттеу жұмысы жүргізілген жоқ десе де болады. Тек кейбір ғылыми қызметкерлер ғана өздерінің ықыласымен бруцеллезді анықтау тәсілдерін білу мақсатында азды-көпті зерттеулер жүргізді. Академик С.Н. Вышелесскийдің басшылығымен Қазақ мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу институты мал дәрігерлігінің бруцеллезді анықтау кезіндегі жұмысы ұйымдастырылды. Онан кейінгі жерде осы институт жанынан бруцеллезді, сондай-ақ тағы басқа да жұқпалы ауруларды анықтау тәсілдерін игеру жөніндегі мал дәрігерлік мамандар даярланды[8].
Бруцеллездің жалпы алғанда жеткілікті зерттелмеуі, оның республикада барған сайын тарап, экономикалық үлкен зиян келтіруі, аурудың малдан адамға жұғұының жиілей түсуі, Қазақстанда барлығы істі үйлестіріп отыратын және кеңес беретін орталық болып табылатын ғылыми мекеме құруды талап етті. Міне, осыған орай Қазақ мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу институты жанындағы ірі қара ауруларын зерттейтін зертхананы қайта құру негізінде бруцеллезді зерттейтін арнайы зертхана құрылды, бұл зертхана індет жаппай тарап кеткен шаруашылықтар мен аудандарда, облыстарда осы індет бойынша эпизотиялық, эпидемиологиялық жағдайды анықтауға, індетті анықтау тәсілдері іздестіруге және оны жетілдіре беруге, шет аймақтардағы зертханалардың қызметкерлерін даярлап шығаруға, олардың мамандығын арттыра беруге, бруцеллезге қарсы шараларды жүзеге асыру ісіне ғылыми- әдістемелік басшылық етіп отыруға, малды індеттен алдын-ала сақтандырып, ауырғандарын емдеу, ауру малды іріктеп бөлек шығару, вакцина егу тәсілдерін әзірлеп, сыннан өткізуге, облыстық мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу станциялары мен мал дәрігерлік зертханалық жұмысына басшылық етуге міндетті болды.
Бруцеллездің жаппай таралуы және адамдардың бұл ауруға шалдығуының жиілеп кетуі медицина мамандарының да назарын аудара бастады. Сондықтан біраз кейінірек Қазақ санитарлық-бактериологиялық институты жанынан бруцеллез бөлімі ашылды.
Бруцеллез жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстары бірте-бірте қанат жайды. Бұл жұмысқа зоотехникалық-мал дәрігерлік институттың эпизоотология және микробиология кафедралары қатыса бастады. Өлкелік патология институтында бруцеллезді зерттеу жөнінде бөлім ашылды, Қазақ ССР Ғылым академиясының Зоология институтында академик И.Г. Галузо, Көз аурулары институтында - профессор В.П. Рощин және доцент В.М. Киселева, Медицина институтында патология кафедрасында профессор П.П. Очкур, эпидемиология кафедрасында профессор Г.Н. Удинцев жұмысты кең көлемде жүргізді. Орта Азияның обаға қарсы күрес жүргізетін институтында бруцеллезді зерттеу жөнінде бөлім ашылды. Мал дәрігерлігі және медицина мамандары жұмысты кешенді түрде және тығыз байланыс жасай отырып жүргізді.
Республикамыздың жекелеген облыстарында бруцеллезге қарсы күрес жөніндегі шараларды жузеге асыру ісіне ықпал жасап отыру үшін және бұл аурудан өту барысыныц ерекшеліктерін зерттеу үшін облыстың мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу станцияларында тиісті жұмыстар жүргізілді. Бұл жұмыстарға Қазақ мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу институтының бруцеллезді зерттеу жөніндегі лабораториясы басшылық етті. Мұндай жұмыстар Орал, Гурьев Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Қостанай және Целиноград облыстық станцияларында жүргізіліп келді.
Республикада қазіргі кезде осы ауруды зерттеу женіндегі еліміздегі жетекші орталықтардың бірі болып отыр, бұған институт ғалымдардың еңбектерінде, отандық және шет елде арнаулы журналдарда жарияланған бруцеллездің әр алуан мәселелері жөніндегі монографиялар, ютаптар, нұсқау- лар, жүздеген ғылыми еңбектер дәлел бола алады.
Республика аумағында таралған бруцеллез індеті әр жылы, әртүрлі дәрежеде, біркелкі күйде емес және бруцеллезге қарсы шаралардың орында- луына да байланысты болып келді.
Бруцеллез індетінің таралуына әсер ету және жүргізілетін шаралар нәтижесіне қол жеткізу үшін ең негізгі көзі болып шаруашылықтың техноло- гиясы мен мәдениетіне, тұратын орнының ұзақтығына (табиғат жағдайына байланысты), ветеринариялык-санитариялық шаралардың жоғарғы дәрежеде орындалуына, сондай-ақ мамандармен материалды-техникалық заттар мен мал туратын орын, техникалық және ветеринарлық жабдықтармен қамтылуына аса көңіл бөлу керек.
Қазіргі кезде бруцеллез адамдар мен жануарлардың күрделі ауру екендігі анықталынды, ал оны жою үлкен экономикалық және әлеуметтік мәселеге айналды.
Бруцеллезбен барлық дерлік үй жануарлары, сонымен қатар, құстар да залалданып, ауырады.
Табындарда (шаруашылықтарда) пайда болған бруцеллез эпизоотиялық және эпизоотиялық таралуға бейім. Клиникалық жағынан қарағанда, бруцеллез біресе анық көрінетін буаз малдардың іш тастауына жалғасатын ауру ретінде өтеді, біресе жасырын түрінде өтіп, ұзақ жылдарға созылады.
Бруцеллез эпизоотологиясын терең зерттеу бұл аурумен күресте ауруды дер кезінде балаудың үлкен маңызы бар екендігін көрсетті.
Бірақ бұл аурудың жануарларда әр түрлі өтетіндігіне байланысты ауруды балау көбіне қиынға соғады. Осыған байланысты, ғылымда балаудың бұрынғы тәсілдері жетілдіріліп, жаңа тәсілдері шығарылуда. Қазіргі кезеңде қанды серологиялық зерттеу (агглютинация реакциясы, комплемент байланыстыру реакциясы), түсікті, сүтті және ауру малдардыц түрлі секреттері мен экскреттерін бактериологиялық зерттеу,аллергендік дәрмектер көмегімен зерттеу сияқты тәсілдер көмегімен балау жасалынып, тәжірибеде қолданылады.
Қазіргі кезде бруцеллезге жасанды турде иммунитет туғызу мүмкіндігі зерттелініп, тәжірибеде қолданылады. Бұл ғылымның керемет жетістігі бруцеллез сияқты күрделі және қиын аурумен күрестегі жағдайды біршама жақсартады. Қазірде сәтсіз шаруашылықтарды сауықтыруды жеңілдететін және бруцеллездің эпизоотиялық ошақтарында қызмет істейтін адамдар залалдануының алдын-алуға мүмкіндік беретін, бруцеллездің алдын алуға қолданылатын бірқатар түрлі вакциналар ұсынылған.
Бруцеллездің эпизоотологиясы мен эпидемиологиясын көп жылдар бойы зерттеу тәжірибесі көрсеткендей, бұл ауруды жою көптеген қиындықтар тудырады, біршама қаражат шығаруды және көптеген күш жұмсауды қажет етеді.
Табындардағы бруцеллезді жою үшін арнайы ветеринарлық ұйымдастырушы - шаруашылық шараларының толық жүйесін қарастыратын ерекше шығарылған жоспар қажет.
Бруцеллезбен күрес шаралары тиімді болу үшін олар міндетті түрде ғылымның жетістіктеріне негізделуі қажет.Біздер жүргізген ғылыми жұмыстары бруцеллезбен ауырған малдарды мейлінше толық анықтауға, ағзасының бруцеллезге төзімділігін көтеруге, індет жұқтырған жануарлар организмін санациялауға, бруцеллезді жоюға бағытталған шаралар ұйымдастыруға бағытталды.
Шаруашылықты немесе ауданды бруцеллезден сауықтыру үшін жалғыз ветеринарлық қызметкерлердің жұмысы жеткіліксіз. Бруцеллез ауруымен күресте мал шаруашылығы қызметкерлері, шарушылық жетекшілері және ауыл шаруашылығының түрлі бөлімдерінің мамандары белсенді ат салысулары керек.
1.2 Бруцеллезді балау әдістері
Біздің елімізде бруцеллезден экономикалық шығын айтарлықтай. Бруцеллездің шаруашылықтарға келтірген экономикалық зияны айтарлықтай тамаша. Шығындар ұрпақтың жоғалуынан, азаюынан құралады малдың өнімділігі, сиырдың қырағылығы, малдың қырылуы, ірі ветеринариялық, медициналық және басқа шараларға арналған шығыстар. Бруцеллез жануарлар кейбір жағдайларда өзіне тән белгілермен көрінеді жасырын тасымалдаумен аурудың клиникалық белгілері жоқ, Аурудың ағымы ұзақ және созылмалы. Сондықтан, орындау кезінде бруцеллезге қарсы кешенді шаралар, ең маңызды буын болып табылады дәл диагноз. Еліміздің жетекші ғалымдары мен басқа да мамандардың пікірінше, осы мәселе бойынша жұмыс істейтін бруцеллез бірі болып табылады. Жұқпалы аурулар, онда барлық профилактикалық және сауықтыру шаралары ғана негізделген диагностика. бастап бүкіл әлемде маңыздылығын ескере отырып аурудың қоздырғышын анықтау уақыты, зерттеу жұмыстары жүргізілуде бруцеллез диагностикасын жақсарту. Қазіргі уақытта диагностиканың әртүрлі әдістері қолданылады. Мысалы, серологиялық, бактериологиялық, аллергиялық, сондай-ақ молекулалық-генетикалық.
Серологиялық зерттеулер Малдың бруцеллезге шалдыққан- шалдықпағанын анықтау үшін зертханада қан сарысуы арнаулы нұсқауға сәйкес серологиялық тексеруден өтеді. Бұл тәсілдің негізі -- малдың ағзасындағы өзіне тән антиденелерді қан сарысуын агглютинация (АР) комплемент байланыстыру (КБР), комплементті ұзақ байланыстыру (ҚҰБР) розбенгал антигені мен пластинкадағы агглютинация - розбенгал сынамасы (РБС) және сақиналы реакциялары (СР) арқылы анықтау.
Агглютинация реакциясы (АР) пробиркадағы қан сарысуына бруцеллездік антигенді қосу арқылы ірі қаранын, қой, ешкі, жылқы, енеке, бұғы, ит, терісі бағалы аңдар мен басқа да жануарлардың бруцеллез ауруын анықтайды. АР айқындылығы мен қарапайымдылығына байланысты адамдардың және ауыл шаруашылығы малдарының барлық түлігінің бруцеллез ауруларын анықтауда кең пайдаланылып келеді. Реакцияның ең маңызды ерекшелігі - індетпен жаңадан зарарланған малдарды табуға көмектеседі реакция шетел және отандық ғалымдардың зерттеулерінде кең қамтылған.
АР арқылы тексеруде қаннын ескірмеген сарысуын немесе бүлінбеуі үшін консервант қосылған сарысуды пайдаланады. Лайланған, иісі шыққан және еріген қан түйіршіктері бар қан сарысуы тексеруге жарамайды. Ірі қараның, жылқының, түйенің, шошқаның және иттің қан сарысуларын тексергенде фенолданған (0,5% дейін) физиологиялық ерітінді (0,85%), ал қой-ешкі қан сарысуын тексергенде - 5 пайыздық дистилденген суға езілген ас тұзының ерітіндісі қолданылады.
Бактериологиялық зерттеу әдісі. Бруцеллезді диагностикалау әдісі бактериологиялық, себебі он сегіз ауру немесе буаздықты тастау кезінде жануардан бруцелла дақылын бөліп алу ұрық, еш күмәнсіз, бруцеллездің болуын көрсетеді. Бұл әдіс абортта немесе клиникада қолданылады ауруды көрсететін белгілер. Аборт жасалған ұрық немесе оның мазмұны бар таңғыш асқазан, жүрек, көкбауыр, бауыр бөліктері. Жүктелген малдан, аналық аналықтардан, аналықтардан лабораторияға дейін тікелей жеміс мембраналары, амниотикалық сұйықтық, одан шығу жатыр мен қынап, сүт пен зәр, ал жылқыдан - абсцесс мазмұны. Бұл зерттеу әдісінің тиімділігі сапамен өзара байланысты қоректік орта, материалдың бруцелламен ластануы, дәрежесі оның бөгде микрофлорамен ластануы және басқа да себептер. Дегенмен, теріс бактериологиялық нәтиже әлі де бар бруцеллездің жоқтығының дәлелі болып табылмайды. Сонымен қатар, бұл әдісті жүзеге асыру қиын немесе іс жүзінде мүмкін емес малды бруцеллезге жаппай тексеру.
Пластинкадағы жылдамдатылған РА (розбенгал сынамасы - РБС). Көптеген зерттеушілер пластинкадағы жылдамдатылған АР-ның адам және мал қандарын тексергенде балаулық маңызы зор екенін дәлелдеген.Бұл тәсілдің артьқшылығы сонда, оны бірден шаруашылық жағдайында қоюға болады, екіншіден құрал-жабдықты қажет етпейді және қорытындысын жылдам ала-аламыз. КСРО ауыл шаруашылық министрлігінің нұсқауы бойынша РБС ұсақ малды және бұғыларды тексеру үшін, ал 1978 жылдан кейін басқа малдарды да тексеруге ұсынылған.
Алғашында тексеруге ұсынылған реакцияны жүргізу үшін АР-ның стандартты антигені қолданылды. Бұған ас тұзын 12 пайызға дейінгі қоймалжыңдықта және генцианвиолетті 1:50000 немесе бриллиант жасылын 1:20000 қатынасындай етіп қосады. Қосындыны ұқыпты түрде араластырып 6 күн термостатқа қояды. Осыдан кейін антиген қолдануға дайын болады .
Бұдан кейінгі жүргізілген зерттеулер бұл реакцияға арналған антигеннің бірнеше нұсқаларын ұсынды. Бұл реакцияның диагностика құндылығы жөніндегі зерттеулер, оның ыңғайлы және тиімді әдіс екенін дәлелдеді.
Комплементті байланыстыру реакциясы (КБР) бірінші рет 1909 жылы сиырдың ішіндегі іш тастауының себебін анықтау үшін қолданылған. Көптеген ғалымдар КБР-ның сезімтал, тұрақты және телімді реакция екенін оның бруцеллез ауруын АР-ға қарағанда көбірек анықтайтынын, әсіресе 11 созылмалы түрде өтіп шаруашылықтан ауру малды тез табуда маңызы жоғары екенін дәлелдеді.
Комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы (КҰБР) Реакция қойылу тәртібі мен тәсілін 1940 жылы В.И. Иоффе, 1949 жылы В.С. Калинин,. С.И.Гинзбург және Н.И. Шершевский жобалады.
1956 жылы П. А. Триленко бұл реакцияны ауыл шаруашылық малдарының бруцеллез ауруына анықтау үшін ұсынды. Реакцияны 0-4 °С суықта қояды.
Зерттеушшердің қорытындысы бойынша, ҚҰБР ірі к қара мен ұсақ малдың бруцеллез ауруына анықтауда өте сезімтал, ауырған малды КБР-нан гөрі көбірек айқындайды..
Сүтпен қоятын сақина реакциясы Сүтпен қоятын сақиналы реакцияны сауын сиырға реакция қою үшін Флейшауер 1937 жылы ұсынды. Бұл реакцияның маңызы мынада: егер сүтте өзіне тән агглютининдер болса, онда олар боялған антигендер мен әрекеттеседі де, пайда болған агглютинат қаймақпен бірге, сүттің бетіне көтеріліп, боялған сақина түзеді. Сүттің төменгі бөлігі өзгеріссіз қалады.
Сүтпен қоятын сақиналы реакция өте қарапайым. Сондықтан оны шаруашылықта, фермаларда және жайлауда қоя беруге болады.
Антиген ретінде гемотокмилинмен көк түске боялған, бруцеллалардың өлтірілген жиынтығы қолданылады.
Тексеруге жаңа сауылып алынған немесе формалинмен консервіленген сүт пайдаланылады. Консервілеу үшін 10 мл сүтке 1 тамшы 10 процент формалин ерітіндісін тмызады. Реакцияны қою үшін 2 мл сүтке екі тамшы антиген қосады. Содан кейін пробиркаларды штативімен су моншасына немесе термостатқа 37-38 градус жылылықта 45-50 минут ұстайды.
Реакцияны мына сұлба бойынша оқиды: сүттің бетінде түзілген сақина көк түске және айқын болса (сүттің басқа бөлігі ақ) - оң реакция (++++) және (+++); сүттің бетінде көк сақина барынша айқын және сүттің басқа бөлігі көгілдірлеу болса - оң реакция (++); сүттің бетінде көк сақинаның айқындығы әлсіз, сүттің басқа бөлігі көк түсті болса - күмәнді реакция (+); сүттің беті ақ, басқа бөлігі біркелкі жылытқанға дейінгі боялған қалпы болса - теріс реакция (-). Бұл реакцияның диагностикалық құндылығы жөнінде зерттеулер, оның тиімді әдіс екенін көрсетеді.
Сақина реакциясы арқылы оң немесе күмәнді қорытынды алған жағдайда тексерілуге алынған брлық малдың қанын АР және КБР арқылы тексеруден өткізеді. Егер бұл реакциялар арқылы оң қорытынды алынса, онда ол мал бруцеллезбен ауру деп есептелінеді.
Бруцеллезді балаудың жедел әдісі. Бруцеллезді балауға арналған әдістердің көбі, тексерілетін малдан алынған қан сарысуын зерттеуге негізделген (АР,КБР,КҰБР,РБС және т.б). бұл әдістерді жүзеге асыру үшін ең бірінші малдан қан алып, оның сарысуын шығарып алу қажет. Осылайша дайындалған сынаманы ветеринарлық зертханаға жеткізіп, оны зерттеп, алынған нәтижелері туралы хабар қайтадан шаруашылыққа келіп жеткенше көп уақыт өтеді. (шамамен 5-7 күн). Бұл уақыт ішінде табын ішінде індет қоздырғышының көзі әрі қарай тарауы мүмкін. Сондықтан да малдың тұрған орнын да зерттеп, диагноз қоюдың маңызы зор. Бұл мақсат үшін малдың сүті немесе сүт сарысуы зерттелінеді. Алайда бұл әдістемелер онша тарала қойған жоқ, өйткені оның диагностикалық құндылығы, телімділігі жөнінде зерттеушілер пікірі әр алуан.
Аллергиялық зерттеулер Аллергиялық әдіс - негізінен бруцеллезбен ауырған малдың ағзасындағы қорғаныс күштері мен ауру коздырғышы арасындағы күрделі күрес әсерінен туған құбылыстардың қосымша енгізілген өзіне тән микробпен (антиген) кездесудегі құбылыс әсеріне негізделген.
Аллергиялық тәсілді ірі қара, буйвол, қой, ешкі, шошқа мен солтүстік бұғылар арасындағы бруцеллез ауруын анықтауға қолданылады.
Кеңес Одағында А.Н. Пашковский мал бруцеллез ауруын анықтау үшін абортин деген корпускулярлы антигенді ұсынды. Бұл дәрмек абортустың қыздыру арқылы өлтірілген сорпадағы және ол буландырылып, алғашқы көлемнің 0,1 дейін теңестіріледі.
С.Н. Вышелескийдің абортин кеңінен қолданыла бастады. Бұл дәрмек қыздыру арқылы өлтірілген бруцелла агардағы өсіндісі. Езінді түрінде физиологиялық ерітіндіде дайындалады. Мұнда микробтың мөлшері 2х10 дәрежесіндей.
П. Ф. Здродовский ұсақ малдың бруцеллезін анықтау бруцелланың ұнтақталған жасушаларынан жасалған тұнба түріндегі аллергенді ұсынды. Бұл дәрмекті бруцеллизат деп атады. Дәрмектің белсенділігі жоғары болып, шаруашылықта кең мөлшерде қолданыла бастады.
Бұдан кейінгі жылдары аллергеннің бірнеше түрі ұсынылып, өндіріс жағдайында сынақтан өтті.
Кейінгі уақытта ұсақ мал мен шошқаның бруцеллезін анықтау аллерген (ВИЭВ бруцеллині) қолданылды. ВИЭВ бруцеллині қой мен ешкіге құйрық астындағы қатпардағы терінің ішіне 0,2 мл жіберіледі, ал шошқаның құлақ түбіне тері ішіне осындай мөлшерін егеді. Ал, бұл аллергенді пальпебралды тәсілді қолданғанда қой мен ешкіге сау көзінің астыңғы жағынан, көз жиегінен бір сантиметрдей төмен, көздің сыртқы бұрышыныц тұсынан тері астына 0,5 мл мөлшерінде жібереді.
Ауру малдың аллерген егілген жерінде тері қабынып ісінеді, ал малда- тері бұрынғы қалпында өзгеріссіз қалады. Бруцеллин егілген қой, ешкі, бұғы, ірі қара және енекеде реакция 48 сағаттан кейін анықталады, ал шошқада әр 24 және 48 сағаттан кейін бақыланады. Анықталған ауру малдарды тез бөліп алып, қалған шаралар осы ауру жөніндегі нұсқау бойынша белгіленеді. Бруцеллин егілген малдардан еш кедергісіз қан ала беруге болады. Жүргізілген әрбір аллергиялық тексеруде кесім жасалып, онда қолданылған бруцеллиннің дайындалған кезеңі, жасалған биокомбинаты, сериясы мен мемлекеттік бақылауы, малдың түрі мен саны, бөлінген ауру малдың саны және олар инвентарлық номері мен жасы, түсі көрсетіледі.
1.3 Бруцеллез ауруы кезіндегі иммунитет
Иммунитет сөзі кең мағынасында алғанда латын тілінен аударғанда immunus - қабылдамаушылық ауру тудырушы, өзіне тән емес агенттерге соның ішінде жұқпалы аурулардан ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауға бағытталған үрдістер мен механизмдердщің жиынтығынан тұрады.
И.И. Мечниковтың пайымдауынша иммунитет дегеніміз ауру тудырушы микробтар шабуылы кезінде ағзаның тұрақтылығын қамтамасыз ететін құбылыстардың жалпы жүйесі. Зильбер Л.А. болса, иммунитет деп, жұқпалы аурудың қоздырғыштарына немесе басқа тән емес затқа ағзаның қабылдамаушылық қасиетін айтады. Бұл қабылдамаушылық барлық ағзаға тұқым арқылы берілетін және алынған қасиеттер жиынтығына негізделген, бұлар микробтардың, вирустардың және басқа патогенді агенттердің, сонымен қатар олар бөлетін өнімдердің ішке енуі мен көбеюінің алдын алады. Иммунитеттің механизмдері мен факторлары әр түрлі: тері мен кілегейлі қабықтардың қорғаныс қызметі: қабыну, фагоцитоз, гуморальды жүйе антиденелер, қанның бактериоциттігі, комплемент және т.б жасушалардың және ұлпалардың реактивтілігі.
Иммунитеттің өзі табиғи иммунитет, туа бітетін немесе түрлік және өзіне тән немесе жүре біткен иммунитет болып бөлінеді. әсер ету механизміне байланысты антимикробты және антитоксикалық иммунитет деп те ажыратылады. Сонымен қатар, жергілікті және жалпы, стерильді және стерильді емес иммунитет түрлері болады.
Бірақ, бір ауру кезінде иммунитеттің бір түрін ғана шектеп алу мүмкін емес, себебі бүгін ағзаға жүріп жатқан үрдістер бір-бірімен тығызбайланыста болады.
Көптеген жылдарға эпизоотиялық бақылаулар мәліметтеріне сәйкес, сонымен қатар, көптеген тәжірибелік мәліметтерге сүйене отырып, бруцеллезкезінде белгілі бір үлесті түрлік немесе табиғи (туа біткен) иммунитет алатынын айтуға болады.
Әрбір жануар ішінде индивидумдар кездесетін сияқты, генетикалық деңгейде бір-бірімен байланысты (әкелік немесе анлық жағынан) бүкіл популяцияда бруцеллезге жоғары тұрақтылық көрсететіндері болады.
Бірақ бруцеллез ауруы кезінде қорғаныс факторының жүйесінде зор маңызға жүре біткен иммунитет ие болады. Оған көптеген индивидумдар микроб текті антигендермен қатынас үрдісі кезінде дағдыланады.
Иммунитеттің түзілуіне, оның ширығуына және ұзақтығына сыртқы акторлармен қатар азықтану, күтім және ұстап бағу жағдайлары ішкі факторлар (арықтау, ағзаның жалпы әлсізденуі, тұқымдық бейімділік, басқа жұқпалы және жұқпалы емес аурулармен бірігуі, буаздық мерзімі) да әсер етеді.
Әдетте, заладанғандар пайызы буаздық мерзімі жоғарылаған сайын көтеріле береді.
Соңғы кезде бруцеллез ауруы кезінде стерильді иммунитеттің болуы күмән туғызбайды. Оған дәлел ретінде өлі вакцинамен егілген жануарларға бруцеллез ауруын қолдан жұқтыру кезіндегі пайда болатын жоғары тұрақтылықты мысалға келтіруге болады.
Осы бағытта зерттеу жүргізген ғалымдар бруцеллез індетіне және иммунитетіне жүргізілген жұмыстарының негізін сараптай келе, алғаш рет стерильді және стерильсіз фазаға байланыстығын және постинфекция кезінде індеттік иммунитеттің берілетінін анықтады.
Бруцеллездік иммунитеттердің бір-бірінен ерекшеленетіні, стерильсіз иммунитет осы айтылған індет кезінде өте ұзақ уақыт бойы және әр жануарларда белгілі-бір уақыт аралығында апталап, айлап сақталады, негізнен жануарлардың жеке басының ауыр зарадануны немесе ауырып жазылғанына байланысты болып келеді.
Жас төлдерде жыныстық ағзалары толықжетілгенге дейін, бруцеллезге қарсы жоғары табиғи төзімділігі болады.
Бұл категориядағы жануарлар тек қана зарарданып қана қоймай сонымен қоса жиі ауруға ұшырайды, бірақ үлкен жануарларда қоздырушыдан тез арылып, қайта зарардануына қарсы төзімді өзіндік иммунитеттер пайда болады. Осыған байланысты жас малдарда стерильсіз иммунитет фазасы барынша қысқа уақытта болады.
Зерттеушілер бруцеллез кезінде иммунитеттің қиын және жай түзілетіндігін айтады. Нәтижесін қорытындылай келе, бруцеллездің індеттік үрдісі баяулай кетуімен сипатталады.
Бруцеллездік індеттің қоздырушысына қарсы ағзаның қорғаныстық күшінің алғаш кездесуі сол енгізілегн жерде және жақын орналасқан сөл түйіндерінде байқалады. Фагацитоз иммунделгенде және иммунделмеген де ағзалар кездеседі. Соңғы жағдайда ол аяқталмаған сипатта болады, микроб жасушаларын еру жағжайына ұшыратпайды. Кей жағдайда фагоциттер ішіндегі микроб жасушалары белгілі бір уақыт аралығында көбеюі және сонымен қатар бос күйінде қанға және барлық ағзаға таралуы да мүмкін. Ағзаның иммунитет қалыптастыру кезінде иммундық жауап беру механизмінің ең басты жасушасы ретінде лимфоциттер мен макрофагтар болып табылады. Лимфоциттер сүйек кемігінің түтікшелі жасушаларда түзіледі, лимфаның жарты бөлігін эпителиоидтық жасушалар мен гуморальдық факторлармен әсер етілген тимусқа апарады да, созылмалы түрде сипатталатын індеттердің (бруцеллез, туберкулез және т.б) жасушалы иммундық реакцияларының Т-лимфоцитіне айналады.
Түтікшелі жасушаның кейбір бөлігі, пейер бляшкісі, аппендикске, жұтқыншақ жүзік миндалині, В-лимфоциттері дифференциялануы секілді плазмоциттердің жинақталуына, иммуноглобулиндердің жасалуына, осындай ауру сатысына қажет антидене түзуіне атсалысады. Айта кететін бір жайт, барлық көрсетілген топтардағы лимфоциттер біртекті емес. Т- лимфоциттері антигендік стимуляциялау әсерінен, тұрақты лимфоциттердің жинқталуына септігін тигізетін Т-эффекторларының жасушалық популяциясын құрайды, Т- киллерлер бөгде жасушаларды жойып жібере алады, Т-хелперлер иммундық жауап беруші Т- және В-жасушаларын тудырады, супрессорлар Т және В лимфоциттерінің белсенділігін арттырады.
В-лимфоциттері жетілу кезінде үш түрге ажыратылады, олар плазмоциттерді айнала отырып, белгілі бір иммуноглобулиндер клонын түзеді, нағыз синтезделген ақуыздарды санау үшін генетикалық аппарат жасушаларын келісімді түрде іске қосады.
Осыған орай, патогенді бруцеллаларға ағзаның иммундық жауабы қандай болса, сондай өзара байланысты белсенді макрофагтар мен Т-және В- лимфоциттерін тудырады.
Соңғы зерттеулердің нәтижелері, бруцеллездік ндеті жіті және созылмалы сатысында өтетіндігін, оған қарсы иммунитет түзуге бұрыннан белгілі барлық иммундық жауап қатысатынын көрсетті.
Осыған байланысты иммунитет түзуге қатысатын жоғарыда айтылған механизмдерді ескере отырып, қазіргі заманғы талаптарға сай өзіне тән алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультеті
Ветеринарлық медицина кафедрасы
СӘРСЕНБАЙ Ж.Д.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қой бруцеллезін салыстырмалы балау әдістерін ПТР тестімен сараптау.
Шымкент, 2022 жыл
Ф.7.34 - 02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Аграрлық факультеті
Ветеринарлық медицина кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Философия докторы (PhD)
А.Т.Кузербаева __________
(ғыл.дәрежесі, атағы Т.А.Ә.)
____________2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қой бруцеллезін салыстырмалы балау әдістерін ПТР тестімен сараптау.
5В120100 - Ветеринарлық медицина мамандығы
___________________________________ _________________________
Орындаған Ж.Д.Сәрсенбай
Ғылыми жетекшісі:в.ғ.д., профессор Б.К.Ильясов
Нормабақылау С.Е.Тулеметова
Шымкент, 2022
Ф.7.34- 03
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
Ветеринарлық медицина кафедрасы
5В120100- Ветеринарлық медицина мамандығы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі
С.Е.Тулеметова
____________________
(каф. меңгерушісі А.Т.Ә.)
___________2021ж.
дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
Студент Сәрсенбай Жұлдыз Дінмұханбетқызы АП-17-8дк1тобы
Жұмыстың тақырыбы: Қой бруцеллезін салыстырмалы балау әдістерін ПТР тестімен сараптау.
Университет бойынша 26.10.2021ж. № 259 с бұйрығымен бекітілген
Жұмыстың бастапқы мәліметтері Қой бруцеллезін полимеразды тізбекті реакциясымен зерттеу.
Жұмысты орындауға қатысты сұрақтар тізбесі Бруцеллез қалай жұғады
Дипломдық жұмыстың мазмұны
Реттік нөмірі
Бөлімдер
Бет саны
Тапсырманың орындалу мерзімі
1
Аннотация
2
15.04.2021
2
Кіріспе
2
02.11.2020
3
Негізгі бөлім
23
30.12.2020
4
Өзіндік зерттеу бөлімі
20
09.04.2021
5
Қорытынды
1
13.04.2021
6
Практикалық ұсыныстар
1
13.04.2021
7
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
2
14.04.2021
Барлығы
57
Ұсынылған әдебиеттер
1. 3 ҚР АШМ 2015 жылғы 29 маусымдағы № 7-1587 бұйрығы. 1-параграф. Жануарлар бруцеллезінің диагностикасы бойынша жүргізілетін ветеринариялық іс-шаралар тәртібі, 155б.
Тапсырма берілген күн 03__________09______________202 1ж.
Жұмысты тапсыру мерзімі13________05____________ ____2021ж.
Ғылыми жетекшісі__________________________ _______________________
(қолы) (А.Ж.Т.)
Тапсырманы орындауға қабылдаған студент___________________________
(қолы) (А.Ж.Т.)
МАЗМҰНЫ
Аннотация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1 Жануарлар бруцеллезі және оның таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.2 Бруцеллезді балау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Бруцеллез ауруы кезіндегі иммунитет ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.4 Бруцеллезді дауалау және онымен күрес шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
1.5 Бруцеллезге қарсы қолданылатын вакциналар сипаттамалары ... ... ... ... ..31
2 Өзіндік зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1 Зерттеу мaтериалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
2.2 Мал дәрігерлік зертханаға сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
3 Зерттеулердің нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3.1 Агглютинация реакциясын қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.2 Гемолитикaлық қaн сaрысуын титрінанықтау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 36
3.3 Комплементтің титрін индикаторлық жүйеде анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
3.4 Иммундыферментті талдауды қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 0
3.5 Полимеразды тізбек реaкциясын қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.6 Бруцеллезге серологиялық реакцияларда оң нәтиже берген сынамаларда ауру қоздырушысын полимеразды тізбек реакциясымен анықтау ... ... ... ... ... ...46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
Практикалық ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
АННОТАЦИЯ
ANNOTATION
1 КІРІСПЕ
Ғылыми мәселені шешуді заманауи бағалау. Бруцеллез (Brucellosis) - созылмалы өтетін, іш тастау, шуы түспеу, эндометрит, орхит және жануарлардың жыныстық қабілетінің бұзылуы арқылы ерекшеленетін жұқпалы ауру [1]. Бруцеллездің қоздырушысы анықталған уақыттан ветеринария мен медицина ғылымдары осы инфекцияның індеттанулық ерекшеліктерін, клиникалық белгілерін және ауруды балауды зерттеу саласында үлкен жетістіктерге жетіп, осы аурудың әр түрлі жағдайларға байланысты байқалуы мен өтуінің ерекшеліктерін зерттеді. Дегенмен, осы жетістіктерге қарамастан бруцеллезді жануарлар арасында жою мәселесі түпкілікті шешімін таппай отыр. Әсіресе қойдың бруцеллезі айтарлықтай кең тараған, үлкен экономикалық шығын келтіріп, адамға жұғу қауіпін туғызады [2].
Соңғы уақытқа дейін бруцеллалардың алты түрін ажыратып келді: В. melitensis, B. abortus, B. suis, B. neotomае, B. ovis және B. canis. В. melitensis қой мен ешкі үшін зардапты және адам бруцеллезінің негізгі қоздырушысы. Оның 3 биотипі бар. Қазіргі уақытта B. abortus, B. ovis, B. suis, B. canis қозды- рушылары B. melitensis хaлықaрaлық токсономиялық комитеттің шешімі бойыншa бруцеллaлaр бір ғaнa түрге біріктіріліп, Brucella melitensis деген ортақ атпен топтастырылған [3].
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі. Бруцеллезді анықтау мақсатында серологиялық реакциялар көптеп ұсынылды. Бұл инфекция кезінде барлық реакциялар түгелдей дерлік сынақтан өткен. Тіпті олардың кейбіреуі осы ауруды балау үшін бейімдендірілген. Бірқатар әдістер одан әрі жетілдіріліп, бруцеллезді балауға қолданылатын негізгі әдіске айналды. Ақырында бруцеллезді балау үшін серологиялық реакциялар негізгі диагностикалық тәсіл болып қалды. Бірақ жануарларды жаппай зерттеу үшін, әсіресе табындарды жүйелі түрде серологиялық тексеру арқылы сауықтыруда барлық ауру жануарды түгел анықтау үшін реакциялар кешенін яғни бірнеше әдістерді қатар қолдану, міндетті болып отыр. Сол себепті міндетті түрде қолданылатын серологиялық реакциялар жиынтығын алмастыратын бір ғана тиімділігі жоғары тесті іздестіру қажеттілігі пайда болды. Жануарлар бруцеллезін балау үшін жинақталған мол тәжірибе, жаңа әдістерді іздеуге жол ашты. Балау әдістерінің кемшіліктерінен ауруға шалдыққан малды аз уақыт ішінде бөліп алу қиындыққа соғып отыр. Осы кемшіліктерге байланысты балау әдісі кешенді түрде жүргізіледі. Қолданыстағы бірнеше серологиялық реакцияларды қатар қолданып, ауруға шалдыққан табынды (отарды) бірнеше мәрте тексеруге тура келеді, сондықтан қойдың бруцеллезін балау әдісін жетілдіру өзекті мәселе болып табылады. Осы мақсатта ИФТ, ПТР әдістері тәжірибеде қолданыла бастады. ПТР шетелде және елімізде қарқынды дамып келе жатыр. Бірақ бұл әдісті қолдану біршама қымбатқа түсіп, қиындық туғызуда. СР-ның ерекшелігі қан сарысуындағы антиген немесе антиденені ғана емес, иммундік кешендерді де анықтауында. Бұл әдіс кейінгі жылдары зертханалық тәжірибеде кең түрде сыналды. Сиыр бруцеллезін балауға қолайлы және тиімді әдіс екені дәлелденді. СР-сы КБР, АР әдістерінің бірлескен көрсеткішін толық растап, және де оларға қосымша едеуір мөлшерде оң нәтиже берді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қой бруцеллезінің серологиялық балау әдістерін (агглютинация реакциясы, комплиментті байланыстыру реакциясы, иммуноферменттік талдау) полимеразды тізбек реакциясымен салыстыра отырып талдау. Бұл мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттер қойылды:
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Агглютинация риякциясы, иммуноферменттік талдау, комплиментті талдау реакциясы және полимеразды тізбекті реакция әдістерін меңгеру.
2. Қой бруцеллезін қолданыстағы (Агглютинация реакциясы және комплиментті байланыстыру реакциясы) және заманауи ( иммуноферменттік талдау) серологиялық әдістермен балау.
3. Бірыңғай бруцеллез антигенін полимеразды тізбекті реакциясында титрлеу.
4.Бруцеллезге серологиялық реакцияларда оң нәтиже берген сынамаларда ауру қоздырушысын полимеразды тізбек реакциясымен анықтау.
Дипломдық жұмыстың нысаны мен әдістері. Шымкент қаласы, РВЗ зертханасы. Жалпы және арнайы клиникалық, терапиялық және зертханалық зерттеулердің әдістері қолданылып эксперименталдық зерттеу жұмыстары орындaлды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы: Алғашқы рет қой бруцеллезін балау кезінде қолданыстағы серологиялық реакциялар заманауи тесттермен (иммунды ферментті талдау) салыстырмалы түрде зертеліп, нәтижесінде оң нәтиже берген қан сарысуларынан полимеразды тізбек реакциясында бруцеллалардың бар жоғы анықталды. Иммунды ферментті талдауда бруцеллездік антидененің шекті титрін анықтау әдісі ұсынылды.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы мен практикалық маңыздылығы.
Қой бруцеллезін ерте балау ауру қоздырушысының кең етек алып таралуын тежейді. Классикалық ИФТ әдістері антибруцеллездік антиденені қолданыстағы серологиялық АР, КБР-мен салыстырғанда ерте анықтайды, балаулық тиімділігі жоғары, қой бруцеллезіне оң нәтиже берген қан сарысуларынан полимеразды тізбек реакциясында бруцеллалардың бар жоғы анықталады. Иммунды ферментті талдауда бруцеллездік антидененің шекті титрін анықтау әдісі ұсынылады.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыс компьютерлік мәтінде терілген, 73 беттен тұрады. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім, өзіндік зерттеулер, зерттеу нәтижелері, қорытынды, практикалық ұсыныстар және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.1 Жануарлар бруцеллезі және оның таралуы
Қазіргі кезде бруцеллез деп аталып жүрген жануарлар ауруы Англияда белгілі болған. Бұл ауру онда кеңінен таралып жануарларға тән белгі бойынша "жаппай іш тастау" деп аталған. Оның этиологиясы көп уақыт бойына белгісіз болып келген.
Франк іш тастаған сиырлардан патологиялық жадығаттар алып, сау аналықтардың жыныс жолдарына енгізу арқылы іш тастау шақырып осындай жолмен аурудыц жұқпалылығын анықтады.
Аздаған уақыттан соң Ленерт және Броурер бұл аурудың жұқпалылығын растады.
Ауру жұқпалы іш тастау атына ие болды. Бірақ аурудың қоздырғышы тек дат зерттеушісі Банг Стрибольт ауру сиырлардан, соңынан Банг бацилласы деп аталып кеткен, микроб тауып алған кезден бастап белгілі болды[4]..
Жерорта теңізінің жағалауларында және аралдарында, соның ішінде, Мальта аралында қызба ауруына адамдардың көп шалдыққаны байқалды, оны мальталық, гибралтарлық, криттік неаполитандық немесе жай жерорта теңіздік деп атаған. Мальта аралы ағылшындарға қараған, бұл аралда үлкен горнизон болған. Ауру жергілікті тұрғындар арасында көптеп таралған соң, одан ағылшын горнизонының әскер де аман қалған жоқ.
Ағылшын дәрігерлері аурудың себебін анықтау бағытында ұзақ және көп жұмыстар істеді және Брюс мальта қызбасынан өлген солдат өлігін зерттеу кезінде, талақтан алынған жадығаттарды микроскоп арқылы қараған кезде микробты анықтады. Зерттеуді жалғастыра отырып, Брюс осындай микробты патологиялық жадығаттарды қоректік ортаға себу кезінде анықтады. Алынған микробты Брюс микрококк-деп атады.
Брюстың ашқан жаңалығы көптеген жаппай зерттеулерге жол ашты және бірқатар микробиологтар оны қостады.
Брюстың жаңалығынан соң, осы жерде жұмыс істеген Заммит бұл аурудың қоздырғыштарын тасымалдаушылар ешкілер екендігін анықтады. Ары қарай зерттеулер арқылы адамдар мальта қызбасымен ауру ешкінің сүтін ішкен кезде залалданатындығы байқады. Осындай жолмен, адамдардың және ешкілердің мальта қызбасымен ауруының арасында байланысы анықталды. Сонымен катар, Банг бацилласы мен Брюс микрококктары бірдей екендігі дәлелденді. Ауру қоздырғышын Брюс атымен бруцелла деп, ал ауруды бруцеллез деп атай бастады.
Брюс және Бангтың ашқан жаңалығынан соң, қазіргі кезге дейін түрлі елдерде өте көп зерттеулер жүргізілді және жануарлар бруцеллезі мен оның адамдар ауруына қатынасы туралы көптеген мәселелер зерттелді[5].
Аурудың қоздырғышы табылып, оның адамдар мен жануарларға тигізетін зияны туралы білген кезден бастап, бруцеллезді зерттеу жолындағы
мәліметтер үлкен теориялық және тәжірибелік маңызы бар жаңалықтармен тол ықтыры лды.
Ірі қара малда бруцеллез көп жағдайда клиникалық белгілері анық білінбей, үстіртін латентті (жасырын) түрде өтеді. Ауырған аналық малдың негізгі белгісі -- іш тастау (аборт). Буаз аналықтардың іш тастауы 3-4 айлық немесе 6-8 айлық кезінде болады. 1ш тастау мезгілі ауру микробының жұғуына тығыз байланысты. Жаппай іш тастау көп жағдайда алғаш туатын құнажындарда байқалады. Оның мөлшері 30-50 пайызға дейін жетеді.
Ауру сиырда іш тастау бір рет болады, ал екі не үш рет іш тастауы өте сирек кездеседі. Сиырда іш тастауына 2-3 күн қалғанда оның сыртқы жыныс органдары ісініп, қызарады және жатыр алды бөлімінен қызғылт иіссіз кілегей ағады. Мұндай малдың буындары қабынып, жүргенде қатты қиналады, көпке дейін оның шуы түспейді, жатыр ішінде шіриді. Ақырында мал эндометритке метритке, вагинитке ұшырайды. Оның желіні қабынады. Мұндай жағдайда аналық малдың ұрықтану қабілеті төмендейді немесе жойылады.
Ауырған ірі қараның негізгі белгісінің бірі - буындарының ісініп қабынуы, әсіресе, тобық, Тізе буындары. Бастапқы кезде буын іспей, ұстап қарағанда мал ауырсынады, содан соң ісініп, ісігі күннен күнге ұлғая береді. Бара-бара буынға ірің микробтары түсіп, буын ісіп қатты қызып, мал мүлде жүре алмай қалады. 1сік тесіліп, одан ірің ағады. Буында өзіне тән емес ұлпалар өсіп, ол әк тұздарымен қапталып, буын қозғалысы бұзылады[6].
Бруцеллезбен ауырған бұқаларда іріңді орхит, эпидидимит, артритте және синовиттер болады.
Бруцеллезбен ауырған сиырларда патологиялық өзгерістер лимфа бездерінде, паренхиматозды ұлпаларда және жыныс мүшелерінде болады. Жыныс мүшелерінің кілегей қабықтары ісініп, қызарады, жатыр алды бөлімінен қоңыр-қызыл түсті кілегей ағады. Хорион мен жатырдың кілегей қабығының арасында іріңді-фибринді эксудат пайда болады, хорион ворсинкасы мен жатыр карункулында көп нүктелі қанталаулар, кей жағдайда өлі плацент қалдықтарымен жабылады.
Ұрықтың қабығы қалыңдап, ісіп қызарады, үсті іріңді-фибринге қиыршыққа толы, көп жері қанталаған. Хорионды гистологиялық тексеруден өткізгенде көптеген некроз бен эпителийдің қалыңдағаны көрінеді. Хорион ворсинкаларынан іріңді және некрозды қабынғаны немесе жаппай грануляциялық ұлпалардың өскені байқалады.
Кей жағдайда ұрық мумификацияга ұшырайды. Мүшелердің және құрсақ қуысының кілегейлі және сыртқы қабықтарында ұсақ тары тәріздес қанталаған тері асты көк етте серозды және геморрагиялық қабынған талақ пен сөл түйіндерінің ісінгені байқалады. Бауырда күңгірт сары түсті некроз кездесіп, өкпе іріңді-қатаральді пневмонияга ұшырайды. Буаз сиырлардың желіні мен оның үстіндегі лимфа бездері қабынады, олар іріңді және фибриозды желінсау түрінде өтеді. Бүйректе интерстициальді нефрит кездесед1. Бұқалардың ені мен қосалқы ендерінің көлемі үлкейіп, ұстап қарағанда өте қатты болады, ал кесіп көрсе онда некрозды ірің қалдықтары кездеседі, сперматогенез функциясы
мүлдем жойылады не болмаса азаяды. Ен паренхимасы атрофияға ұшырай ен
каналдарында өзіне тән емес тканьдер өсіп, тесіктері бітеледі.
Бруцеллез ауруының белгілі дәрежеде кеңінен таралуына себеп жануарлар ағзасында қоздырушылардың әртүрлі тірі затпен қоректенуге икемделіп, жануарлардың ауруға бейім келуі үлкен бір шеңбер құрайтындығымен сипатталады.
Қазіргі таңда бруцеллез індеті барлық әлемде тіркелген десек те болады.
Біріккен сараптама комитетінің АБФБДҰ-ң бруцеллез мәліметтеріне сүйенсек, ауылшаруашылық малдарының бруцеллезі дамыған капиталистік АҚШ, Франция, Канада, Австралия, Италия, Испания, Нидерланды елдерінде де таралған.
Қазіргі уақытта жануарлар бруцеллезі Жерорта теңіз кауызында, Азия, Азияныц Оңтүстік-Шығысында әсіресе Үндістанда Лаоста, Африкада, Орталық және Оңтүстік Америкада Мексика, Бразилия Чили, Парагвай, Гватемала, Колумбия кеңінен етек алған.
ТМД бойынша эпизоотологиялық және экономикалық жағынан ірі қара малының бруцеллезі ең маңыздысы, содан кейін ұсақ мүйізді мал, солтүстік бұғылар және шошқалар болып табылады. Эпидемиологиялық тұрғыдан адамдарға 91,2-100 пайыз бір-бірімен тығыз байланысты болғаннан кейін ең қауіптісі қой-ешкі бруцеллезі болып саналады. Басқа жануарлардан қара мал, шошқалар, бұғылар, түйелер) бруцеллездің адамдарға жұғу қаупі эпидемиологиялық сараптама бойынша өте төменгі дәрежеде.B.ovis қоздырушысынан зарарланған адамдар еш жағдайда тіркелмеген.
ТМД елдеріндегі бруцеллездің эпизоотикалық және эпидемиология, жағдайына Қырғыстан мен Қазақстан аса кауіп төндіріп тұр. Бруцеллезді жою Закавказье, Орта Азия, РФ-ң - Солтүстік Кавказ, Поволжья елдерінде де : мәселе болып отыр.
Осы айтылған елді-мекендерде адамдардың бруцеллез ауруымен ауруы өте жоғары көрсеткіштер көрсетіп отыр, себеб1 олардың басым көпшілігі шаруашылығымен айналысуымен байланыстырылады[7]. Эпидемиология, керсеткіштер мәліметіне сүйенсек негізінен адамдардың бруцеллезбен ауруы қайта өңдеу кешендерінде, қойларды күтіп-бағу, қолдан ұрықтандыру, қырқын кезі, қораны тазалау уақыттарында тіркелген.
Қазақстанда алғаш рет ірі қара малының бруцеллезбен ауруы Петропавл және Щучинск аудандарына қарасты жеке шаруашылықтан Петропавл мал дәрігерлік зертханасында анықталған. Осы жылы Семей облысының Тас-бұлақ совхозының мал дәрігері Тавель қойдың бруцеллезін аңғарған.
Қазақстанда бруцеллез жөнінде іс жүзінде ғылыми- зерттеу жұмысы жүргізілген жоқ десе де болады. Тек кейбір ғылыми қызметкерлер ғана өздерінің ықыласымен бруцеллезді анықтау тәсілдерін білу мақсатында азды-көпті зерттеулер жүргізді. Академик С.Н. Вышелесскийдің басшылығымен Қазақ мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу институты мал дәрігерлігінің бруцеллезді анықтау кезіндегі жұмысы ұйымдастырылды. Онан кейінгі жерде осы институт жанынан бруцеллезді, сондай-ақ тағы басқа да жұқпалы ауруларды анықтау тәсілдерін игеру жөніндегі мал дәрігерлік мамандар даярланды[8].
Бруцеллездің жалпы алғанда жеткілікті зерттелмеуі, оның республикада барған сайын тарап, экономикалық үлкен зиян келтіруі, аурудың малдан адамға жұғұының жиілей түсуі, Қазақстанда барлығы істі үйлестіріп отыратын және кеңес беретін орталық болып табылатын ғылыми мекеме құруды талап етті. Міне, осыған орай Қазақ мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу институты жанындағы ірі қара ауруларын зерттейтін зертхананы қайта құру негізінде бруцеллезді зерттейтін арнайы зертхана құрылды, бұл зертхана індет жаппай тарап кеткен шаруашылықтар мен аудандарда, облыстарда осы індет бойынша эпизотиялық, эпидемиологиялық жағдайды анықтауға, індетті анықтау тәсілдері іздестіруге және оны жетілдіре беруге, шет аймақтардағы зертханалардың қызметкерлерін даярлап шығаруға, олардың мамандығын арттыра беруге, бруцеллезге қарсы шараларды жүзеге асыру ісіне ғылыми- әдістемелік басшылық етіп отыруға, малды індеттен алдын-ала сақтандырып, ауырғандарын емдеу, ауру малды іріктеп бөлек шығару, вакцина егу тәсілдерін әзірлеп, сыннан өткізуге, облыстық мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу станциялары мен мал дәрігерлік зертханалық жұмысына басшылық етуге міндетті болды.
Бруцеллездің жаппай таралуы және адамдардың бұл ауруға шалдығуының жиілеп кетуі медицина мамандарының да назарын аудара бастады. Сондықтан біраз кейінірек Қазақ санитарлық-бактериологиялық институты жанынан бруцеллез бөлімі ашылды.
Бруцеллез жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстары бірте-бірте қанат жайды. Бұл жұмысқа зоотехникалық-мал дәрігерлік институттың эпизоотология және микробиология кафедралары қатыса бастады. Өлкелік патология институтында бруцеллезді зерттеу жөнінде бөлім ашылды, Қазақ ССР Ғылым академиясының Зоология институтында академик И.Г. Галузо, Көз аурулары институтында - профессор В.П. Рощин және доцент В.М. Киселева, Медицина институтында патология кафедрасында профессор П.П. Очкур, эпидемиология кафедрасында профессор Г.Н. Удинцев жұмысты кең көлемде жүргізді. Орта Азияның обаға қарсы күрес жүргізетін институтында бруцеллезді зерттеу жөнінде бөлім ашылды. Мал дәрігерлігі және медицина мамандары жұмысты кешенді түрде және тығыз байланыс жасай отырып жүргізді.
Республикамыздың жекелеген облыстарында бруцеллезге қарсы күрес жөніндегі шараларды жузеге асыру ісіне ықпал жасап отыру үшін және бұл аурудан өту барысыныц ерекшеліктерін зерттеу үшін облыстың мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу станцияларында тиісті жұмыстар жүргізілді. Бұл жұмыстарға Қазақ мал дәрігерлік ғылыми-зерттеу институтының бруцеллезді зерттеу жөніндегі лабораториясы басшылық етті. Мұндай жұмыстар Орал, Гурьев Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Қостанай және Целиноград облыстық станцияларында жүргізіліп келді.
Республикада қазіргі кезде осы ауруды зерттеу женіндегі еліміздегі жетекші орталықтардың бірі болып отыр, бұған институт ғалымдардың еңбектерінде, отандық және шет елде арнаулы журналдарда жарияланған бруцеллездің әр алуан мәселелері жөніндегі монографиялар, ютаптар, нұсқау- лар, жүздеген ғылыми еңбектер дәлел бола алады.
Республика аумағында таралған бруцеллез індеті әр жылы, әртүрлі дәрежеде, біркелкі күйде емес және бруцеллезге қарсы шаралардың орында- луына да байланысты болып келді.
Бруцеллез індетінің таралуына әсер ету және жүргізілетін шаралар нәтижесіне қол жеткізу үшін ең негізгі көзі болып шаруашылықтың техноло- гиясы мен мәдениетіне, тұратын орнының ұзақтығына (табиғат жағдайына байланысты), ветеринариялык-санитариялық шаралардың жоғарғы дәрежеде орындалуына, сондай-ақ мамандармен материалды-техникалық заттар мен мал туратын орын, техникалық және ветеринарлық жабдықтармен қамтылуына аса көңіл бөлу керек.
Қазіргі кезде бруцеллез адамдар мен жануарлардың күрделі ауру екендігі анықталынды, ал оны жою үлкен экономикалық және әлеуметтік мәселеге айналды.
Бруцеллезбен барлық дерлік үй жануарлары, сонымен қатар, құстар да залалданып, ауырады.
Табындарда (шаруашылықтарда) пайда болған бруцеллез эпизоотиялық және эпизоотиялық таралуға бейім. Клиникалық жағынан қарағанда, бруцеллез біресе анық көрінетін буаз малдардың іш тастауына жалғасатын ауру ретінде өтеді, біресе жасырын түрінде өтіп, ұзақ жылдарға созылады.
Бруцеллез эпизоотологиясын терең зерттеу бұл аурумен күресте ауруды дер кезінде балаудың үлкен маңызы бар екендігін көрсетті.
Бірақ бұл аурудың жануарларда әр түрлі өтетіндігіне байланысты ауруды балау көбіне қиынға соғады. Осыған байланысты, ғылымда балаудың бұрынғы тәсілдері жетілдіріліп, жаңа тәсілдері шығарылуда. Қазіргі кезеңде қанды серологиялық зерттеу (агглютинация реакциясы, комплемент байланыстыру реакциясы), түсікті, сүтті және ауру малдардыц түрлі секреттері мен экскреттерін бактериологиялық зерттеу,аллергендік дәрмектер көмегімен зерттеу сияқты тәсілдер көмегімен балау жасалынып, тәжірибеде қолданылады.
Қазіргі кезде бруцеллезге жасанды турде иммунитет туғызу мүмкіндігі зерттелініп, тәжірибеде қолданылады. Бұл ғылымның керемет жетістігі бруцеллез сияқты күрделі және қиын аурумен күрестегі жағдайды біршама жақсартады. Қазірде сәтсіз шаруашылықтарды сауықтыруды жеңілдететін және бруцеллездің эпизоотиялық ошақтарында қызмет істейтін адамдар залалдануының алдын-алуға мүмкіндік беретін, бруцеллездің алдын алуға қолданылатын бірқатар түрлі вакциналар ұсынылған.
Бруцеллездің эпизоотологиясы мен эпидемиологиясын көп жылдар бойы зерттеу тәжірибесі көрсеткендей, бұл ауруды жою көптеген қиындықтар тудырады, біршама қаражат шығаруды және көптеген күш жұмсауды қажет етеді.
Табындардағы бруцеллезді жою үшін арнайы ветеринарлық ұйымдастырушы - шаруашылық шараларының толық жүйесін қарастыратын ерекше шығарылған жоспар қажет.
Бруцеллезбен күрес шаралары тиімді болу үшін олар міндетті түрде ғылымның жетістіктеріне негізделуі қажет.Біздер жүргізген ғылыми жұмыстары бруцеллезбен ауырған малдарды мейлінше толық анықтауға, ағзасының бруцеллезге төзімділігін көтеруге, індет жұқтырған жануарлар организмін санациялауға, бруцеллезді жоюға бағытталған шаралар ұйымдастыруға бағытталды.
Шаруашылықты немесе ауданды бруцеллезден сауықтыру үшін жалғыз ветеринарлық қызметкерлердің жұмысы жеткіліксіз. Бруцеллез ауруымен күресте мал шаруашылығы қызметкерлері, шарушылық жетекшілері және ауыл шаруашылығының түрлі бөлімдерінің мамандары белсенді ат салысулары керек.
1.2 Бруцеллезді балау әдістері
Біздің елімізде бруцеллезден экономикалық шығын айтарлықтай. Бруцеллездің шаруашылықтарға келтірген экономикалық зияны айтарлықтай тамаша. Шығындар ұрпақтың жоғалуынан, азаюынан құралады малдың өнімділігі, сиырдың қырағылығы, малдың қырылуы, ірі ветеринариялық, медициналық және басқа шараларға арналған шығыстар. Бруцеллез жануарлар кейбір жағдайларда өзіне тән белгілермен көрінеді жасырын тасымалдаумен аурудың клиникалық белгілері жоқ, Аурудың ағымы ұзақ және созылмалы. Сондықтан, орындау кезінде бруцеллезге қарсы кешенді шаралар, ең маңызды буын болып табылады дәл диагноз. Еліміздің жетекші ғалымдары мен басқа да мамандардың пікірінше, осы мәселе бойынша жұмыс істейтін бруцеллез бірі болып табылады. Жұқпалы аурулар, онда барлық профилактикалық және сауықтыру шаралары ғана негізделген диагностика. бастап бүкіл әлемде маңыздылығын ескере отырып аурудың қоздырғышын анықтау уақыты, зерттеу жұмыстары жүргізілуде бруцеллез диагностикасын жақсарту. Қазіргі уақытта диагностиканың әртүрлі әдістері қолданылады. Мысалы, серологиялық, бактериологиялық, аллергиялық, сондай-ақ молекулалық-генетикалық.
Серологиялық зерттеулер Малдың бруцеллезге шалдыққан- шалдықпағанын анықтау үшін зертханада қан сарысуы арнаулы нұсқауға сәйкес серологиялық тексеруден өтеді. Бұл тәсілдің негізі -- малдың ағзасындағы өзіне тән антиденелерді қан сарысуын агглютинация (АР) комплемент байланыстыру (КБР), комплементті ұзақ байланыстыру (ҚҰБР) розбенгал антигені мен пластинкадағы агглютинация - розбенгал сынамасы (РБС) және сақиналы реакциялары (СР) арқылы анықтау.
Агглютинация реакциясы (АР) пробиркадағы қан сарысуына бруцеллездік антигенді қосу арқылы ірі қаранын, қой, ешкі, жылқы, енеке, бұғы, ит, терісі бағалы аңдар мен басқа да жануарлардың бруцеллез ауруын анықтайды. АР айқындылығы мен қарапайымдылығына байланысты адамдардың және ауыл шаруашылығы малдарының барлық түлігінің бруцеллез ауруларын анықтауда кең пайдаланылып келеді. Реакцияның ең маңызды ерекшелігі - індетпен жаңадан зарарланған малдарды табуға көмектеседі реакция шетел және отандық ғалымдардың зерттеулерінде кең қамтылған.
АР арқылы тексеруде қаннын ескірмеген сарысуын немесе бүлінбеуі үшін консервант қосылған сарысуды пайдаланады. Лайланған, иісі шыққан және еріген қан түйіршіктері бар қан сарысуы тексеруге жарамайды. Ірі қараның, жылқының, түйенің, шошқаның және иттің қан сарысуларын тексергенде фенолданған (0,5% дейін) физиологиялық ерітінді (0,85%), ал қой-ешкі қан сарысуын тексергенде - 5 пайыздық дистилденген суға езілген ас тұзының ерітіндісі қолданылады.
Бактериологиялық зерттеу әдісі. Бруцеллезді диагностикалау әдісі бактериологиялық, себебі он сегіз ауру немесе буаздықты тастау кезінде жануардан бруцелла дақылын бөліп алу ұрық, еш күмәнсіз, бруцеллездің болуын көрсетеді. Бұл әдіс абортта немесе клиникада қолданылады ауруды көрсететін белгілер. Аборт жасалған ұрық немесе оның мазмұны бар таңғыш асқазан, жүрек, көкбауыр, бауыр бөліктері. Жүктелген малдан, аналық аналықтардан, аналықтардан лабораторияға дейін тікелей жеміс мембраналары, амниотикалық сұйықтық, одан шығу жатыр мен қынап, сүт пен зәр, ал жылқыдан - абсцесс мазмұны. Бұл зерттеу әдісінің тиімділігі сапамен өзара байланысты қоректік орта, материалдың бруцелламен ластануы, дәрежесі оның бөгде микрофлорамен ластануы және басқа да себептер. Дегенмен, теріс бактериологиялық нәтиже әлі де бар бруцеллездің жоқтығының дәлелі болып табылмайды. Сонымен қатар, бұл әдісті жүзеге асыру қиын немесе іс жүзінде мүмкін емес малды бруцеллезге жаппай тексеру.
Пластинкадағы жылдамдатылған РА (розбенгал сынамасы - РБС). Көптеген зерттеушілер пластинкадағы жылдамдатылған АР-ның адам және мал қандарын тексергенде балаулық маңызы зор екенін дәлелдеген.Бұл тәсілдің артьқшылығы сонда, оны бірден шаруашылық жағдайында қоюға болады, екіншіден құрал-жабдықты қажет етпейді және қорытындысын жылдам ала-аламыз. КСРО ауыл шаруашылық министрлігінің нұсқауы бойынша РБС ұсақ малды және бұғыларды тексеру үшін, ал 1978 жылдан кейін басқа малдарды да тексеруге ұсынылған.
Алғашында тексеруге ұсынылған реакцияны жүргізу үшін АР-ның стандартты антигені қолданылды. Бұған ас тұзын 12 пайызға дейінгі қоймалжыңдықта және генцианвиолетті 1:50000 немесе бриллиант жасылын 1:20000 қатынасындай етіп қосады. Қосындыны ұқыпты түрде араластырып 6 күн термостатқа қояды. Осыдан кейін антиген қолдануға дайын болады .
Бұдан кейінгі жүргізілген зерттеулер бұл реакцияға арналған антигеннің бірнеше нұсқаларын ұсынды. Бұл реакцияның диагностика құндылығы жөніндегі зерттеулер, оның ыңғайлы және тиімді әдіс екенін дәлелдеді.
Комплементті байланыстыру реакциясы (КБР) бірінші рет 1909 жылы сиырдың ішіндегі іш тастауының себебін анықтау үшін қолданылған. Көптеген ғалымдар КБР-ның сезімтал, тұрақты және телімді реакция екенін оның бруцеллез ауруын АР-ға қарағанда көбірек анықтайтынын, әсіресе 11 созылмалы түрде өтіп шаруашылықтан ауру малды тез табуда маңызы жоғары екенін дәлелдеді.
Комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы (КҰБР) Реакция қойылу тәртібі мен тәсілін 1940 жылы В.И. Иоффе, 1949 жылы В.С. Калинин,. С.И.Гинзбург және Н.И. Шершевский жобалады.
1956 жылы П. А. Триленко бұл реакцияны ауыл шаруашылық малдарының бруцеллез ауруына анықтау үшін ұсынды. Реакцияны 0-4 °С суықта қояды.
Зерттеушшердің қорытындысы бойынша, ҚҰБР ірі к қара мен ұсақ малдың бруцеллез ауруына анықтауда өте сезімтал, ауырған малды КБР-нан гөрі көбірек айқындайды..
Сүтпен қоятын сақина реакциясы Сүтпен қоятын сақиналы реакцияны сауын сиырға реакция қою үшін Флейшауер 1937 жылы ұсынды. Бұл реакцияның маңызы мынада: егер сүтте өзіне тән агглютининдер болса, онда олар боялған антигендер мен әрекеттеседі де, пайда болған агглютинат қаймақпен бірге, сүттің бетіне көтеріліп, боялған сақина түзеді. Сүттің төменгі бөлігі өзгеріссіз қалады.
Сүтпен қоятын сақиналы реакция өте қарапайым. Сондықтан оны шаруашылықта, фермаларда және жайлауда қоя беруге болады.
Антиген ретінде гемотокмилинмен көк түске боялған, бруцеллалардың өлтірілген жиынтығы қолданылады.
Тексеруге жаңа сауылып алынған немесе формалинмен консервіленген сүт пайдаланылады. Консервілеу үшін 10 мл сүтке 1 тамшы 10 процент формалин ерітіндісін тмызады. Реакцияны қою үшін 2 мл сүтке екі тамшы антиген қосады. Содан кейін пробиркаларды штативімен су моншасына немесе термостатқа 37-38 градус жылылықта 45-50 минут ұстайды.
Реакцияны мына сұлба бойынша оқиды: сүттің бетінде түзілген сақина көк түске және айқын болса (сүттің басқа бөлігі ақ) - оң реакция (++++) және (+++); сүттің бетінде көк сақина барынша айқын және сүттің басқа бөлігі көгілдірлеу болса - оң реакция (++); сүттің бетінде көк сақинаның айқындығы әлсіз, сүттің басқа бөлігі көк түсті болса - күмәнді реакция (+); сүттің беті ақ, басқа бөлігі біркелкі жылытқанға дейінгі боялған қалпы болса - теріс реакция (-). Бұл реакцияның диагностикалық құндылығы жөнінде зерттеулер, оның тиімді әдіс екенін көрсетеді.
Сақина реакциясы арқылы оң немесе күмәнді қорытынды алған жағдайда тексерілуге алынған брлық малдың қанын АР және КБР арқылы тексеруден өткізеді. Егер бұл реакциялар арқылы оң қорытынды алынса, онда ол мал бруцеллезбен ауру деп есептелінеді.
Бруцеллезді балаудың жедел әдісі. Бруцеллезді балауға арналған әдістердің көбі, тексерілетін малдан алынған қан сарысуын зерттеуге негізделген (АР,КБР,КҰБР,РБС және т.б). бұл әдістерді жүзеге асыру үшін ең бірінші малдан қан алып, оның сарысуын шығарып алу қажет. Осылайша дайындалған сынаманы ветеринарлық зертханаға жеткізіп, оны зерттеп, алынған нәтижелері туралы хабар қайтадан шаруашылыққа келіп жеткенше көп уақыт өтеді. (шамамен 5-7 күн). Бұл уақыт ішінде табын ішінде індет қоздырғышының көзі әрі қарай тарауы мүмкін. Сондықтан да малдың тұрған орнын да зерттеп, диагноз қоюдың маңызы зор. Бұл мақсат үшін малдың сүті немесе сүт сарысуы зерттелінеді. Алайда бұл әдістемелер онша тарала қойған жоқ, өйткені оның диагностикалық құндылығы, телімділігі жөнінде зерттеушілер пікірі әр алуан.
Аллергиялық зерттеулер Аллергиялық әдіс - негізінен бруцеллезбен ауырған малдың ағзасындағы қорғаныс күштері мен ауру коздырғышы арасындағы күрделі күрес әсерінен туған құбылыстардың қосымша енгізілген өзіне тән микробпен (антиген) кездесудегі құбылыс әсеріне негізделген.
Аллергиялық тәсілді ірі қара, буйвол, қой, ешкі, шошқа мен солтүстік бұғылар арасындағы бруцеллез ауруын анықтауға қолданылады.
Кеңес Одағында А.Н. Пашковский мал бруцеллез ауруын анықтау үшін абортин деген корпускулярлы антигенді ұсынды. Бұл дәрмек абортустың қыздыру арқылы өлтірілген сорпадағы және ол буландырылып, алғашқы көлемнің 0,1 дейін теңестіріледі.
С.Н. Вышелескийдің абортин кеңінен қолданыла бастады. Бұл дәрмек қыздыру арқылы өлтірілген бруцелла агардағы өсіндісі. Езінді түрінде физиологиялық ерітіндіде дайындалады. Мұнда микробтың мөлшері 2х10 дәрежесіндей.
П. Ф. Здродовский ұсақ малдың бруцеллезін анықтау бруцелланың ұнтақталған жасушаларынан жасалған тұнба түріндегі аллергенді ұсынды. Бұл дәрмекті бруцеллизат деп атады. Дәрмектің белсенділігі жоғары болып, шаруашылықта кең мөлшерде қолданыла бастады.
Бұдан кейінгі жылдары аллергеннің бірнеше түрі ұсынылып, өндіріс жағдайында сынақтан өтті.
Кейінгі уақытта ұсақ мал мен шошқаның бруцеллезін анықтау аллерген (ВИЭВ бруцеллині) қолданылды. ВИЭВ бруцеллині қой мен ешкіге құйрық астындағы қатпардағы терінің ішіне 0,2 мл жіберіледі, ал шошқаның құлақ түбіне тері ішіне осындай мөлшерін егеді. Ал, бұл аллергенді пальпебралды тәсілді қолданғанда қой мен ешкіге сау көзінің астыңғы жағынан, көз жиегінен бір сантиметрдей төмен, көздің сыртқы бұрышыныц тұсынан тері астына 0,5 мл мөлшерінде жібереді.
Ауру малдың аллерген егілген жерінде тері қабынып ісінеді, ал малда- тері бұрынғы қалпында өзгеріссіз қалады. Бруцеллин егілген қой, ешкі, бұғы, ірі қара және енекеде реакция 48 сағаттан кейін анықталады, ал шошқада әр 24 және 48 сағаттан кейін бақыланады. Анықталған ауру малдарды тез бөліп алып, қалған шаралар осы ауру жөніндегі нұсқау бойынша белгіленеді. Бруцеллин егілген малдардан еш кедергісіз қан ала беруге болады. Жүргізілген әрбір аллергиялық тексеруде кесім жасалып, онда қолданылған бруцеллиннің дайындалған кезеңі, жасалған биокомбинаты, сериясы мен мемлекеттік бақылауы, малдың түрі мен саны, бөлінген ауру малдың саны және олар инвентарлық номері мен жасы, түсі көрсетіледі.
1.3 Бруцеллез ауруы кезіндегі иммунитет
Иммунитет сөзі кең мағынасында алғанда латын тілінен аударғанда immunus - қабылдамаушылық ауру тудырушы, өзіне тән емес агенттерге соның ішінде жұқпалы аурулардан ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауға бағытталған үрдістер мен механизмдердщің жиынтығынан тұрады.
И.И. Мечниковтың пайымдауынша иммунитет дегеніміз ауру тудырушы микробтар шабуылы кезінде ағзаның тұрақтылығын қамтамасыз ететін құбылыстардың жалпы жүйесі. Зильбер Л.А. болса, иммунитет деп, жұқпалы аурудың қоздырғыштарына немесе басқа тән емес затқа ағзаның қабылдамаушылық қасиетін айтады. Бұл қабылдамаушылық барлық ағзаға тұқым арқылы берілетін және алынған қасиеттер жиынтығына негізделген, бұлар микробтардың, вирустардың және басқа патогенді агенттердің, сонымен қатар олар бөлетін өнімдердің ішке енуі мен көбеюінің алдын алады. Иммунитеттің механизмдері мен факторлары әр түрлі: тері мен кілегейлі қабықтардың қорғаныс қызметі: қабыну, фагоцитоз, гуморальды жүйе антиденелер, қанның бактериоциттігі, комплемент және т.б жасушалардың және ұлпалардың реактивтілігі.
Иммунитеттің өзі табиғи иммунитет, туа бітетін немесе түрлік және өзіне тән немесе жүре біткен иммунитет болып бөлінеді. әсер ету механизміне байланысты антимикробты және антитоксикалық иммунитет деп те ажыратылады. Сонымен қатар, жергілікті және жалпы, стерильді және стерильді емес иммунитет түрлері болады.
Бірақ, бір ауру кезінде иммунитеттің бір түрін ғана шектеп алу мүмкін емес, себебі бүгін ағзаға жүріп жатқан үрдістер бір-бірімен тығызбайланыста болады.
Көптеген жылдарға эпизоотиялық бақылаулар мәліметтеріне сәйкес, сонымен қатар, көптеген тәжірибелік мәліметтерге сүйене отырып, бруцеллезкезінде белгілі бір үлесті түрлік немесе табиғи (туа біткен) иммунитет алатынын айтуға болады.
Әрбір жануар ішінде индивидумдар кездесетін сияқты, генетикалық деңгейде бір-бірімен байланысты (әкелік немесе анлық жағынан) бүкіл популяцияда бруцеллезге жоғары тұрақтылық көрсететіндері болады.
Бірақ бруцеллез ауруы кезінде қорғаныс факторының жүйесінде зор маңызға жүре біткен иммунитет ие болады. Оған көптеген индивидумдар микроб текті антигендермен қатынас үрдісі кезінде дағдыланады.
Иммунитеттің түзілуіне, оның ширығуына және ұзақтығына сыртқы акторлармен қатар азықтану, күтім және ұстап бағу жағдайлары ішкі факторлар (арықтау, ағзаның жалпы әлсізденуі, тұқымдық бейімділік, басқа жұқпалы және жұқпалы емес аурулармен бірігуі, буаздық мерзімі) да әсер етеді.
Әдетте, заладанғандар пайызы буаздық мерзімі жоғарылаған сайын көтеріле береді.
Соңғы кезде бруцеллез ауруы кезінде стерильді иммунитеттің болуы күмән туғызбайды. Оған дәлел ретінде өлі вакцинамен егілген жануарларға бруцеллез ауруын қолдан жұқтыру кезіндегі пайда болатын жоғары тұрақтылықты мысалға келтіруге болады.
Осы бағытта зерттеу жүргізген ғалымдар бруцеллез індетіне және иммунитетіне жүргізілген жұмыстарының негізін сараптай келе, алғаш рет стерильді және стерильсіз фазаға байланыстығын және постинфекция кезінде індеттік иммунитеттің берілетінін анықтады.
Бруцеллездік иммунитеттердің бір-бірінен ерекшеленетіні, стерильсіз иммунитет осы айтылған індет кезінде өте ұзақ уақыт бойы және әр жануарларда белгілі-бір уақыт аралығында апталап, айлап сақталады, негізнен жануарлардың жеке басының ауыр зарадануны немесе ауырып жазылғанына байланысты болып келеді.
Жас төлдерде жыныстық ағзалары толықжетілгенге дейін, бруцеллезге қарсы жоғары табиғи төзімділігі болады.
Бұл категориядағы жануарлар тек қана зарарданып қана қоймай сонымен қоса жиі ауруға ұшырайды, бірақ үлкен жануарларда қоздырушыдан тез арылып, қайта зарардануына қарсы төзімді өзіндік иммунитеттер пайда болады. Осыған байланысты жас малдарда стерильсіз иммунитет фазасы барынша қысқа уақытта болады.
Зерттеушілер бруцеллез кезінде иммунитеттің қиын және жай түзілетіндігін айтады. Нәтижесін қорытындылай келе, бруцеллездің індеттік үрдісі баяулай кетуімен сипатталады.
Бруцеллездік індеттің қоздырушысына қарсы ағзаның қорғаныстық күшінің алғаш кездесуі сол енгізілегн жерде және жақын орналасқан сөл түйіндерінде байқалады. Фагацитоз иммунделгенде және иммунделмеген де ағзалар кездеседі. Соңғы жағдайда ол аяқталмаған сипатта болады, микроб жасушаларын еру жағжайына ұшыратпайды. Кей жағдайда фагоциттер ішіндегі микроб жасушалары белгілі бір уақыт аралығында көбеюі және сонымен қатар бос күйінде қанға және барлық ағзаға таралуы да мүмкін. Ағзаның иммунитет қалыптастыру кезінде иммундық жауап беру механизмінің ең басты жасушасы ретінде лимфоциттер мен макрофагтар болып табылады. Лимфоциттер сүйек кемігінің түтікшелі жасушаларда түзіледі, лимфаның жарты бөлігін эпителиоидтық жасушалар мен гуморальдық факторлармен әсер етілген тимусқа апарады да, созылмалы түрде сипатталатын індеттердің (бруцеллез, туберкулез және т.б) жасушалы иммундық реакцияларының Т-лимфоцитіне айналады.
Түтікшелі жасушаның кейбір бөлігі, пейер бляшкісі, аппендикске, жұтқыншақ жүзік миндалині, В-лимфоциттері дифференциялануы секілді плазмоциттердің жинақталуына, иммуноглобулиндердің жасалуына, осындай ауру сатысына қажет антидене түзуіне атсалысады. Айта кететін бір жайт, барлық көрсетілген топтардағы лимфоциттер біртекті емес. Т- лимфоциттері антигендік стимуляциялау әсерінен, тұрақты лимфоциттердің жинқталуына септігін тигізетін Т-эффекторларының жасушалық популяциясын құрайды, Т- киллерлер бөгде жасушаларды жойып жібере алады, Т-хелперлер иммундық жауап беруші Т- және В-жасушаларын тудырады, супрессорлар Т және В лимфоциттерінің белсенділігін арттырады.
В-лимфоциттері жетілу кезінде үш түрге ажыратылады, олар плазмоциттерді айнала отырып, белгілі бір иммуноглобулиндер клонын түзеді, нағыз синтезделген ақуыздарды санау үшін генетикалық аппарат жасушаларын келісімді түрде іске қосады.
Осыған орай, патогенді бруцеллаларға ағзаның иммундық жауабы қандай болса, сондай өзара байланысты белсенді макрофагтар мен Т-және В- лимфоциттерін тудырады.
Соңғы зерттеулердің нәтижелері, бруцеллездік ндеті жіті және созылмалы сатысында өтетіндігін, оған қарсы иммунитет түзуге бұрыннан белгілі барлық иммундық жауап қатысатынын көрсетті.
Осыған байланысты иммунитет түзуге қатысатын жоғарыда айтылған механизмдерді ескере отырып, қазіргі заманғы талаптарға сай өзіне тән алдын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz