Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесі

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Мухан Г. C.

Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В010300 - «Педагогика және психология» мамандығы

Қарағанды 2022

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Академик Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

«Қорғауға жіберілді»

МДжППД кафедрасының меңгерушісі

Н. В. Мирза

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесі»

5В010300 - «Педагогика және психология» мамандығы

Орындаған: Г. C. Мухан

Ғылыми жетекшісі: Г. Б. Бейсенбекова

п. ғ. к., доцент

Қарағанды 2022

Е. А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Факультет Педагогикалық

Мамандық 5В010300 - «Педагогика және психология»

Кафедра Мектепке дейінгі және психологиялық-педагогикалық даярлық кафедрасы

«Бекітемін»

Кафедра меңгерушісі

Н. В. Мирза

«___» 2021ж.

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға

Тапсырма

Студент Мухан Гульмаржан

3 курс, 33 тобы, 5В010300 - «Педагогика және психология», қашықтықтан

курсы, тобы, мамандығы, оқу түрі

1. Дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбы: Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесі.

Университет бойынша « » 2021 ж. № бұйрықпен бекітілді.

2. Студенттің аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі « » 2022 ж.

3. Жұмысқа бастапқы мәліметтер (заңдар, әдеби көздер, зертханалық-өндірістік мәліметтер)

4. Дипломдық жұмыста (жобада) өңдеуге жататын мәліметтер тізімі

1. Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесінің теориялық және әдістемелік аспектілері

2. Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесін зерттеу және оның нәтижесін талдау

5. Графикалық материалдар тізімі (сызбалар, кестелер, диаграммалар және т. б. ) кестелер, диаграммалар

6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттер тізімі: Мазасыздану жағдайында психологиялық тұрғыдан қолдау көрсетудің әдіс-тәсілдері. Әдістемелік нұсқаулық/ Ережепова А. С. - Ақтөбе, 2018. - 31 б.

7. Жұмыс бойынша консультациялар (оларға қатысты жұмыс бөлімдерін көрсетумен)

8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау кестесі

Тапсырманың берілген күні «»2021___ж.

Ғылыми жетекшісі Бейсенбекова Г. Б. п. ғ. к. доцент

қолы, аты-жөні, ғылыми атағы, қызметі

Тапсырманы қабылдады: студент: Мухан Г.

қолы, аты-жөні

Шартты белгілер мен қысқартулар

ҚР - Қазақстан Республикасы

ЭТ - эксперименттік топ

ҰБТ - Ұлттық Бірыңғай Тест

Нормативтік сілтемелер

Қазақстан - 2030 Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы.

«Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының Заңы (2020. 07. 07. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)

ҚР білім беруді және ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық орта жалпы білім беру Тұжырымдамасы

Анықтамалар

Мазасыздық - бұл тұлғаның сәтсіз тұстарының субъективтік көрінісі.

Мазасыздық - бұл «белгісіз қауіп жағдайында пайда болатын және қолайсыз дамуды күту кезінде көрінетін эмоционалды жағдай»

Мазмұны

Кіріспе

Зерттеудің көкейтестілігі: Қазіргі таңдағы түрлі өзгерістер, жан-жақты карқынды дамуға байланысты кез-келген адам үнемі түрлі стресс жағдайларымен соктығысып отыратындығы жасырын емес. Экономикалық, саяси тұрақсыздық адамның өзіне, өзге адамдарға, ситуацияларға деген сенімділік сезімін жоғалтады.

ХХ-шы ғасырдың басында шетелдік және отандық психологияның өзекті мәселелерінің бірі жағымсыз эмоционалды жағдайларды, яғни ашу, агрессия, кінәлау сезімі, мазасыздану, стресс, дистрессті зерттеу болды.

Қазіргі кезде эмоциялық тұрақсыздықпен, сенбеушілікпен, жоғары алаңдаушылықпен ерекшеленетін мазасыз балалар саны едәуір көп ұлғайған. Мазасызданудың пайда болуы және орнығуы баланың жас кезеңіндегі қажеттіліктерінің қанағаттанбауымен байланысты. Мазасызданудың тұрақты бейнесі, көбіне жеткіншек жас кезеңінде көрініс табады. Ал оған дейін бұзылыстардың кең шеңберін өндіруші болып табылады. Мaзaсыздaну мәселесі қaзіргі психологиядaғы ең өзекті мәселелердің бірі болып тaбылaды.

Мектептегі оқыту (жаңаны тану, алынған дағдылар мен үйренулерді тексеру) әрдайым балалардың мазасыздануының жоғарылауымен байланысты екенін психологтар байқады және де кейбір мазасыздану деңгейінің жоғары шегіне жетуі оқытуды белсендіріп, оны тиімді етеді. Мұндағы мазасыздану зейін, ес, интеллектуалдық қабілетті жасаушы фактор. Бірақ, егер де мазасыздану деңгейі осы шегінен асып кетсе, адамды байбалам (паника) жаулайды. Сәтсіздікке ұрынбауға тырысып, ол қызметіне көңіл аудармай кетеді. Немесе нақты жағдайдағы жеттістікке жетуге түгелімен беріліп кеткендігі соншалық, басқа ситуацияларда ол жеңіліс табады. Осының барлығы сәтсіздік қорқынышын күшейтеді, мазасыздану жоғарылап, күнделікті кедергіге айналады.

Мазасыз балалар үшін оқу жылдарының қаншалықты ауыр өтетінін, ата-аналар да, мұғалім де жақсы біледі. Ал мектептік кезең негізгі және балалық шақтың негізін қалаушы: бұл тұлғалық қалыптасу уақыты, өмірлік жолды таңдау, әлеуметтік нормалар мен ережелерді иемдену, бойға сіңіру. Егер де оқушы уайымының себебі өз-өзіне сенімсіздік болса, онда жеке тұлға да «күмәншіл» болып қалыптасады. Мамандық таңдау бұл адам үшін өзін сәтсіздікке ұшырауға сақтану бағытына негізделген, құрдастары және мұғалімдермен қатынас жасау - қуаныш емес, ауыртпашылық және де мазасыздық бойын алып тұрған оқушының интеллектуалдық дамуы, оның ойлау бірегейлігімен, құмарлығымен, шығармашылық қабілеттерінің дамуымен сәйкес келмейді, өйткені шығармашыл адам - ол ерікті және тәуекелге бел буатын адам. Ол жаңа қалыптаспаған көзқарас пен шешімді ұсынуға қорықпайды, өз жолымен жүргісі келеді, көпшіліктің мақұлдағанына қарсы келеді. Ал мазасызданғыш адамдар - қашаннан қабылданған, ескірген, бірақ көптеп тексерілген өмір нұсқаларының құлы.

Әр жас кезеңдері үшін мазасызданудың тұрақты көрінісі немесе шынайы қатерсіз-ақ көптеген балаларда жоғары үрейді тудыратын белгілі бір аймақтар, ақиқат объектілер болады. Бала өзінің күшінен, қабілеттілігінен күмәндана бастайды. Бірақ мазасыздану сабақтағы әрекет қана емес, жекелеген құрылымды да бұза бастайды. Сондықтан жоғарылаған мазасызданудың пайда болуы себептерін білу, бастауыш сынып жастағы балалардың адекватты құлығының қалыптасуы және мазасызданудың төмендеуіне септігін тигізетін, корекциялық-дамытушылық жұмысты жасап шығаруға және уақытында жүргізілуге әкеледі.

Бірнеше онжылдық бұрын, мазасыздық адам өмірінде қазіргі кездегідей маңызды рөл атқармады. Бірақ, бұл мәселенің таралуы мен көптеген зерттеулеріне қарамастан, жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздығы жеткілікті зерттелген жоқ. Сондықтан осы мәселенің маңыздылығын аша отырып біз диплом жұмысымыздың тақырыбын «Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесі» деп алдық.

Зерттеудiң мақсаты: жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесін теориялық және тәжірибелік тұрғысынан негіздеу.

Зерттеудің нысаны: жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздануы.

Зерттеудің пәнi: жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесі.

Зерттеудің болжамы: егер жоғарғы сынып оқушыларының жоғары мазасыздануының белгілі бір себептерін анықталса, онда олардың мінез-құлқындағы мазасыздануларының төмендеуіне әкелетін бағытталған коррекциялық - дамытуышылық бағдарламаны жүргізуге септігін тигізеді.

Зерттеу мiндеттерi:

1. мазасыздық ұғымы, себептері және түрлерін қарастыру;
2. пихологиялық әдебиеттерде «мазасыздану мәселесінің» зерттелуін талдау;
3. мектеп оқушыларының мазасыздығын психологиялық түзетуге бағытталған зерттеу кезеңдері, әдістері мен тәсілдерін анықтау;
4. жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздануының төмендеуіне бағытталған, арнайы ұйымдастырылған коррекциялық-дамытушылық жаттығулардың әсер етуін қарастыру;
5. жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесін зерттеу және оның нәтижесін талдау.

Зерттеудiң теориялық және тәжірибелік маңызы: жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздануының төмендеуіне бағытталған әдіс-тәсілдері айқындалып, зерттеуіміздің қорытындысы педагог-психологтің іс-тәжірбиелерінде пайдалану үшін тиімді.

Зерттеудің тәжірибелік базасы: Теміртау қаласының №2 ЖББМ 11А-сыныбындағы 16-17 жас аралығындағы 20 оқушыға жүргізілді.

Зерттеу әдістері: 1) Тейлордың мазасыздық деңгейін өлшеу әдістемесі (Т. А. Немчиновтың бейімделуі) ; 2) Ч. Д. Спилберг, Ю. Л. Ханиннің мазасыздануды бағалау әдістемесі негізінде жүргізіледі.

Дипломдық жұмыс құрылымы: диплом кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі көрсетіліп, зерттеудің ғылыми аппараты айқындалды.

Бірінші тарауда жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесінің ғылыми негіздеріне талдау жасалады.

Екінші тарауда жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесі зерттеліп және оның нәтижесіне талдау жасалды.

Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижелерi тұжырымдалып, диплом жұмысының нәтижелерiн практикада пайдалануға нақтылы ұсыныстар берiлді.

Қосымшада тәжірбиелік жұмыстарының нәтижесі көрсетілген кестелер, хаттамалар берілді.

1 Жоғарғы сынып оқушыларының мазасыздану мәселесінің теориялық және әдістемелік аспектілері

1. Мазасыздық ұғымы, себептері және түрлері

Мазасыздану күйін ғылымда алғаш атап өткен ғалым Зигмунд Фрейд болды. Ол бұл жағдайды эмоционалды деп сипаттады, оның ішінде күту мен белгісіздік тәжірибесі, дәрменсіздік сезімі, мұның бәрі ішкі себептерге негізделген. Фрейд мазасыздықты ішкі эмоционалды қақтығыстың симптоматикалық көрінісі ретінде қарастырды, өйткені адам бейсаналық түрде өзіне тым қауіпті немесе тітіркендіргіш сезімдерді, сезімдерді немесе импульстарды басады. Мазасыздықтың пайда болуымен мінез-құлық белсенділігінің артуы, мінез-құлық сипатының өзі өзгереді, өзгерген жағдайларға бейімделудің қосымша физиологиялық механизмдері қосылады [1] .

Көбінесе «мазасыздық» термині шиеленістің, алаңдаушылықтың, мұңды алдын-ала сезімдердің субъективті сезімдерімен сипатталатын жағымсыз психикалық жағдайды сипаттау үшін қолданылады, ал физиологиялық жағынан автономды жүйке жүйесінің белсенділенуімен бірге жүреді. Табиғат тәрізді мемлекет бола отырып, алаңдаушылық бұзушылықтың көрсеткіші ретінде ғана емес, сонымен қатар психикалық резервтерді жұмылдырушы ретінде де оң рөл атқарады.

Мазасыздық - бұл белгісіздік сезімін білдіретін теріс түсті эмоция, жағымсыз оқиғаларды күту, алдын-ала болжау қиын жағдай. Қорқыныштың себептерінен айырмашылығы, мазасыздықтың себептері әдетте мойындалмайды, бірақ ол адамның ықтимал зиянды мінез-құлыққа қатысуына жол бермейді немесе оны оқиғалардың сәтті нәтижесінің ықтималдығын арттыру үшін әрекет етуге итермелейді [2] .

Мазасыздық тудыратын және оның деңгейінің өзгеруіне әсер ететін себептер әртүрлі және адам өмірінің барлық салаларында болуы мүмкін. Шартты түрде олар субъективті және объективті себептерге бөлінеді. Субъективтілерге алдағы оқиғаның нәтижесінің субъективті маңыздылығын арттыруға әкелетін алдағы сипаттың нәтижесі туралы қате түсінікпен байланысты ақпараттық сипаттағы себептер жатады. Мазасыздықты тудыратын объективті себептердің арасында адам психикасына жоғары талаптар қоятын және жағдайдың нәтижесінің белгісіздігімен байланысты төтенше жағдайлар ерекшеленеді.

Мазасыздық, әдетте, әлеуметтік өзара әрекеттесудегі сәтсіздіктерді күтуге және қауіптің көзін анықтай алмауға байланысты. Ол өзін көрсете алады:

дәрменсіздік;

өз-өзіне күмәндану;

сыртқы факторлардың алдында олардың күші мен қауіп-қатер сипатын асыра көрсету салдарынан әлсіздік сезімі.

Ф. Б. Березин мазасыздық - бұл эмоционалды күйлер, олар өскен сайын бір-бірін табиғи түрде ауыстырады деп анықтама беріп, мазасыздық күйінің 6 деңгейін анықтады [3] :

1) Бірінші деңгей - мазасыздықтың ең төменгі қарқындылығы, кернеу, сергектік, ыңғайсыздық тәжірибелерінде көрінеді. Бұл сезім қауіп-қатер белгісін көтермейді, бірақ дабылдың айқын көріністерінің тез басталуының белгісі ретінде қызмет етеді. Бұл дабыл деңгейі ең бейімделгіш мәнге ие.

2) екінші деңгейде ішкі кернеу сезімі гиперестезиялық реакциялармен ауыстырылады немесе олар оған қосылады. Бұрын бейтарап ынталандыру маңыздылыққа ие болады және теріс эмоционалды бояуды күшейтеді.

3) үшінші деңгей - нақты мазасыздық. Ол белгісіз қауіп-қатер, түсініксіз қауіп сезімі тәжірибесінде көрінеді.

4) төртінші деңгей - қорқыныш. Бұл алаңдаушылық күшейген кезде пайда болады және белгісіз қауіпті анықтауда, нақтылауда көрінеді. Сонымен қатар, қорқынышпен байланысты объект міндетті түрде мазасыздықтың нақты себебін, нақты қауіпті көрсетпейді. Мазасыздық мәселесімен айналысатын көптеген ғалымдар мен зерттеушілер - мысалы, Зигмунд Фрейд, Курт Голдштейн, Карен Хорни және Карл Ясперс (ол психиатрияға мазасыздық пен қорқынышты ажыратудың негізгі критерийін енгізді) - сәйкес мазасыздық-бұл түсініксіз қорқыныш және қорқыныш пен мазасыздықтың басты айырмашылығы-қорқыныш реакция болып табылады белгілі бір қауіп үшін қорқыныш белгілі бір ынталандырумен және объектімен байланысты, ал алаңдаушылық объектісі-нақты емес, "белгісіз", "объектіден айырылған" қауіп, мазасыздық кез-келген ынталандырумен байланысты емес. Бұл тәсіл ең көп таралған.

5) бесінші деңгей - алаңдаушылықтың біртіндеп артуы нәтижесінде пайда болатын және қорқыныш сезімімен көрінетін жақындап келе жатқан апаттың сөзсіздігі. Сонымен қатар, бұл тәжірибе сезімнің мазмұнымен байланысты емес, тек алаңдаушылықтың артуымен байланысты. Мұндай тәжірибе белгісіз, бірақ өте қатты алаңдаушылық тудыруы мүмкін.

6) ең жоғары деңгей - қозғалтқышты босату, дүрбелеңге көмек іздеу қажеттілігімен көрінетін қорқынышты қозу. Мінез-құлық пен іс-әрекеттің бұзылуы алаңдаушылық тудырады, ал оның максимумына жетеді [4] .

Тұлғаның дамуы үшін психикалық денсаулық, яғни толық психикалық, физикалық және әлеуметтік әл-ауқат жағдайы үлкен маңызға ие. Егер адам ыңғайсыздық жағдайына тап болса, онда бірінші кезекте эмоционалды сала бұзылады, яғни. адам бұл жағдайға теріс тәжірибелермен жауап береді, бұл өз кезегінде алаңдаушылық тудырады.

Мазасыздық - бұл адамның эмоционалды күйін білдіретін мазасыздықты сезінуге бейімділігі [5] . Жағдай шиеленістің, алаңдаушылықтың, мұңды алдын - ала сезінудің субъективті сезімдерімен сипатталады, ал физиология тұрғысынан-жүйке вегетативті жүйесінің активтенуі. Бұл жағдай стресстік жағдайға эмоционалды реакция ретінде пайда болады және уақыт өте келе қарқындылық пен динамикалық болуы мүмкін.

Физиологиялық деңгейде мазасыздық көрінеді:

• жүрек соғуының күшеюі;
• тыныс алудың жоғарылауы;
• қан айналымының минуттық көлемінің ұлғаюы;
• жалпы қозғыштықтың жоғарылауы;
• сезімталдық шегін төмендету.

Психологиялық деңгейде мазасыздық сезіледі:

• кернеу;
• алаңдаушылық;
• жүйке;
• белгісіздік сезімі;
• қауіп, сәтсіздік сезімі;
• шешім қабылдай алмау және т. б.

Мазасыздықтың белгілі бір деңгейі - бұл адамның белсенді әрекетінің табиғи және міндетті сипаттамасы [5] . Әр адамның өзіндік оңтайлы немесе қалаулы мазасыздық деңгейі бар-бұл пайдалы мазасыздық деп аталады. Осыған байланысты адамның өз жағдайын бағалауы ол үшін өзін-өзі бақылау мен өзін-өзі тәрбиелеудің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Мазасыздықтың екі негізгі категориясы бар:

- ашық-саналы түрде тәжірибелі және алаңдаушылық күйінде мінез-құлық пен іс-әрекетте көрінеді;

- жасырын-әр түрлі дәрежеде түсініксіз және шамадан тыс тыныштық, нақты күйзелістерге сезімталдық, тіпті оны жоққа шығару немесе мінез-құлықтың белгілі бір тәсілдері арқылы жанама түрде көрінеді [6] .

Осы категориялардың ішінде мазасыздықтың әртүрлі формалары анықталды. Атап айтқанда, ашық мазасыздықтың үш түрі ерекшеленеді:

1) өткір, реттелмейтін; адам оны өз бетінше жеңе алмайды (барлық жаста кездеседі) .

2) реттелетін және өтелетін мазасыздық - бастауыш мектеп пен ерте жасөспірім кезеңінде кездеседі; мазасыздықты жеңуге мүмкіндік беретін жеткілікті тиімді әдістерді жасау қабілетімен ерекшеленеді, олардың арасында мазасыздық деңгейін төмендету, оны өз қызметін ынталандыру, белсенділікті арттыру үшін пайдалану.

3) мәдени - бұл жағдайда алаңдаушылық адам үшін құнды сапа ретінде танылады және тәжірибе алады, ол сізге қалаған нәрсеге қол жеткізуге мүмкіндік береді (ересек жасөспірімде байқалады) . Ол бірнеше нұсқада әрекет етеді-оны жеке адам өзінің қызметінің негізгі реттегіші ретінде тани алады; ол идеологиялық және құндылық ретінде әрекет ете алады; симптомдардың күшеюі арқылы белгілі бір пайда іздеуде көрінуі мүмкін.

Мазасыздық - бұл анықтау факторларының түсініксіздігімен, ішкі байланыстардың әртүрлілігі мен сипатталатын жеке тұлғаның тұтас эмоционалды сипаттамасы.

Жеке мазасыздық - жеке тұлғаның қасиеті, субъектінің мазасыздыққа бейімділігін көрсететін тұрақты жеке сипаттама; маңызды қажеттіліктердің бұзылуы нәтижесінде пайда болады (ең алдымен әлеуметтік) ; жиі қайталанатын мазасыздық жағдайларының әсерінен дамиды; онтогенездің алғашқы кезеңдерінде базальды мазасыздық ретінде дамиды; жеке басының қасиеттері ретінде мазасыздықтың қалыптасуы жасөспірімде пайда болады және жасөспірімде бекітіледі. жас кезінде [7] .

Мазасыздық жеке дамуға теріс әсер етеді; мазасыздықтың болуы оның қолайсыздығын көрсетеді. Дәл осындай әсер қорғаныс механизмдерінің әсерінен туындаған және ықтимал қауіпті жағдайларда да мазасыздықтың болмауы сияқты нақты қолайсыздыққа сезімталдыққа әсер етеді.

1. 2 Психологиялық әдебиеттерде «мазасыздану мәселесінің» зерттелуі

Психологиялық әдебиеттерде мазасыздықтың әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады, дегенмен көптеген зерттеулер оны дифференциалды түрде - ситуациялық құбылыс ретінде және өтпелі күй мен оның динамикасын ескере отырып, жеке сипаттама ретінде қарастыру қажеттілігін мойындаумен келіседі.

Мазасыздық ұғымының әртүрлі психолог-ғалымдардың еңбегінде берілген анықтамаларын келесі кесте түрінде қарастыруға болады.

Кесте 1 - «Мазасыздық» ұғымының психолог-ғалымдар еңбектеріндегі анықтамасы

... жалғасы

Жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктерін зерттеу

Бастауыш сынып жастағы балалардың құрбыларымен өзара іс - әрекет ерекшеліктері

Мазасызданудың эмоционалды қалпына жалпы шолу

Интернат оқушыларының тұлғалық мазасыздану ерекшеліктерін қарастыру

Мектеп жасына дейінгі балалардың мазасыздану деңгейін анықтау

Бастауыш сынып оқушыларының мінез-құлқын қалыптастыру

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ МАЗАСЫЗДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ

Жоғары жүйке қызметінің және қозғалыс белсенділік деңгейінің әртүрлілігімен балалардың және жасөспірімдердің бейімделу мүмкіндігі

Бастауыш сынып оқушыларының қорқыныш сезімі

Жеткіншек жас аралығындағы психологиялық мінез-құлық ерекшеліктері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс