Сертификаттау туралы түсінік
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИЗНЕС УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ СТАНДАРТТАУ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Тамақ өндірістерінде кондитерлік өнімдердің сапасын бақылау мақсатында өлшеу құралдарын қамтамасыз ету
6В07525 - Стандарттау және сертификаттау (салалар бойынша) ББ
Орындаған: Мұхаметжанова М.Қ
Ғылыми жетекшісі
т.ғ.м., аға оқытушы Туреханова Г.И
Нұр-Сұлтан, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
Бет
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕНУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1
Сапаға қойылатын талаптардың сипаттамасы
1.1
Сапаны бағалау
1.2
Сапа жүйесі
1.3
Стандарттау, метрология және сәйкестікті растау жұмыстарын жүргізуде негізге алынатын техникалық заңнамалар
2
Тамақ өндірістерінде кондитерлік өнімдердің сапасын бақылау мақсатында сертификаттаудың маңызы
2.1
Өнімдерді сертификаттау. Сертификаттау туралы түсінік
2.2
Сертификаттау сұлбалары
2.3
Сертификаттау бойынша органдар мен сынақ зертханаларын (орталықтарын) аккредиттеу
3
Метрологияның тамақ өндірістеріндегі мәні мен қолданылуы
3.1
Өлшеу түрлері және әдістері
3.2
Тамақ өндірісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында - өлшеу және бақылау құралдарын сынау
4
ТОО Kondiz танысу және талдау
4.1
4.2
4.3
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1. JCRB - М етрологиялық мекемелердің аймақтық бірлескен комитеті.
2. ГКМ Б - Өлшем жэне салмақ халықаралық мекемесі
3. М ОМ В - Өлшем жэне салмак бас конференциясы
4. MRA - Үлттық өлшеуіш эталондарын жэне калибрлеу жэне өлшеу
сертификаттарын өзара мойындау келісімі
5. ҰМИ - Ұлттық метрологиялық институттар
6. SNAS - Словакиялык ұлттық аккредиттеу қызметі
7. М БМ В - Өлшем жане салмақ жөніндегі халықаралық бюро
8. КООМ ЕТ - Орталық жане Ш ығыс Европа елдерінің метралогиялық
мекемелері.
9. ЭБК - Эталондар бойынш а біріккен комитет
10. ЕВРОМ ЕТ - Европалық метралогиялық мекеме. Техникалық комитет
11. ВЕЛМ ЕТ - Заңнамалық метрология бойынш а батыс европалық
бірлестік
12. М ОЗМ - Заңнамалық метрологияның Х алы қаралы к комитеті
13. М КМ В - Өлшем жэне салмақ халықаралык комитеті (Конвенсия)
14. ИМ ЕКО - Өлшеуіш техника жэне аспап ш ыгару халықаралык
конференциясы
15. МАГАТЭ - Атом энергиясы бойынш а халықаралық агенттік
16. КОСПАР - Космостық кеңістікті зерттеу бойынш а комитет
17. ИСО - Стандарттар дайындау бойынш а халықаралык мекеме
18. ХЭК - Х алықаралық электротехника комитеті
19. ТМ Д - Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
20. ҚазМ етрИн РМК - Қазақстандық метрология институты
21 .ҚазИнСт - Қазакстандық стандарттау институты
22. С С Yen 0 - Сараптау жэне сертификаттау жөніндегі ұлтты қ орталык
23. АҮО - Аккредиттеу ұлтты к орталығы
24. ХӨЖ - Х алықаралык өлш емдер жүйесі
25. Ө Қ - Өлшеу құралдары
26. Қ Р Қ - ҚР Сауда жэне индустрия министрлігі
27. ҚРДСМ - ҚР Денсаулык сактау министрлігі
28. ҚРҚҚМ - ҚР Қорш аған ортаны қоргау министрлігі
30. ӨМ М - Өңірлік метрологиялық мекеме
31. СРО - Сәйкестікті растау органы
Ill тарау. Метрология негһдері 265
3 2 . СЗ - Сынактау зертханалары
33. ТК - Техникалык комитет
34. СМЖ - Сапа менеджменті жүйесі
35. ТКТ - Саудадагы техникалык кедергілер
36. JLAC - Халықаралық аккредиттеу жэне сынақтау зертханаларының
ұйымдастығы
37. JAF - Зертханаларды аккредиттеу бойынша халықаралық келісім бірлестігі
38. Э Қ - Эксплуатациялық құжат
39. ҚР ӨМ Ж - ҚР өлш емдердің мемлекеттік жүйесі
40. ИМЕКО - Халықаралык өлшемдер техникасы жэне аспаптар жасау
бойынш а конференция
41. АРМ Р - Азия-Тынық мұхиттык метрологиялық бағдарлама
42. MAC ОАЫ - К-М етрология, аккредиттеу, стандарттау жэне сапа
бойынш а ортаазиялық ынтымақтастык
43. САА - Стандарттау бойынш а аймакаралык ассоциация
44. ҚР СМО - ҚР Стандарттау жэне метрологиялық орталыгы
45. Б Yen Yen - Біріккен Yenлттар Yenйы м ы
46. МАК - М емлекетаралык ғылыми-техникалык комиссия
47. Евр Аз ЭҚ - Евразиялық экономикалық кауымдастық
48. БЭК - Бірыңғай экономикалык кеңістік
49. Ш Ы Yen - Ш анхай ынтымақтастық үйымы
50. ASTM - М атериалдарды сынактаудың америкалық қоғамы
51. Д С Yen - Дүниежүзілік сауда үйымы
52. ФСШ - Ф итосанитарлық шаралар
53. ЭДСМ - Экономикалык даму жэне сауда министрлігі
54. ИЖТМ - Индустрия жэне жаңа технологиялар министрлігі
КІРІСПЕ
Стандарттау, метрология және сертификаттау өнімнің, жұмыстың және қызметтің сапасын қамтамасыз етудің басты құралдары болып табылады. Шет елдерде бизнестің табысты болуы өнім мен қызметтің сапасына тікелей байланысты екені жөніндегі тұжырым өткен ғасырдың 80-жылдарының басында қалыптасты. Осы елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай тауар сапасы оны жоғары бағамен өткізудің басты факторына айналды. Осыған байланысты сапаны қамтамасыз етудің стандарттауға, метрологияға және сертификаттауға негізделген тәсілдерін меңгеру дайындаушының нарыққа бәсекелесу деңгейі жоғары өніммен (қызметпен) шығуының басты кепілі, яғни коммерциялық табыстың негізі.
Сапа қай елде болса да өзекті мәселе. Мысалы, екінші дүниежүзілік соғыстан қалжырап шыққан Жапония мен Германия стандарттау мен метрологияны шебер қолдану арқылы өнімнің сапасын қамтамасыз етуге және сол арқылы өз елдерінің экономикасын дамытуға басты қадам жасады.
Қазіргі кезде дайындаушының және оның саудадағы келістірушісінің бәсекеде жеңуі және әлемдік рынокқа шығуы үшін олар тек қана стандарттардың міндетті талаптарын ғана емес, сонымен қатар тұтынушылар ұсынған талаптарды да орындауға мүдделі. Бұл стандарттардың нарықтың ынталандырушысы статусына ие болғандығын көрсетеді.
Процесс стандарттары мен құжаттары (басқару, тауарға ілестірілетін, техникалық) өндіріс және сауда мамандары өзара тиімді келісім жасау үшін білуге қажетті ойын ережелерін қарастырады.
Сөйтіп, стандарттау бәсекелестікті қамтамасыз ететін құрал ғана емес, сонымен қатар басқарудың барлық деңгейінде дайындаушы, тапсырма беруші және сатушы араларында тиімді серіктестікті қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Бүгінгі күнде жабдықтаушыға стандарттардың талаптарын қатаң сақтау жеткіліксіз, ол тауар өндіруді және қызмет көрсетуді сәйкестік сертификатымен куәландыруы қажет.
Тапсырма беруші мен тұтынушының ең жоғары сенімділігі сапа жүйесінің сертификатымен байланысты, өйткені ол сапа тұрақтылығының, өлшенген сапа көрсеткіштерінің дұрыстығы мен дәлдігінің және т.б. кепілі.
Келешекте кейбір тауар мен қызмет түрлерінің белгіленген талаптарға сәйкестігі тек қана сертификаттау арқылы дәлелденбейді, оны дәлелдеуді дайындаушының (орындаушының) өздері жүргізеді. Бұл жағдайда қызметкерлердің стандарттау, метрология, сәйкестікті растау ережелерін жақсы меңгеріп, іс жүзінде қолдануы үшін мекеме бастығының ролі мен жауапкершілігі арта түседі.
Әртүрлі коммерциялық жұмыстарда метрология ережелерін сақтау өлшеу нәтижесінің қателігінен болатын материалдық шығынды азайтуға мүмкіндік береді.
Тез арада шешімін табуға тиісті мәселелердің бірі - ол стандарттау, метрология және сәйкестікті растаудың отандық ережелерін үйлестіру, өйткені бұл Қазақстан Республикасының Дүние жүзілік сауда ұйымына кіруінің және еліміздің осы ұйым шеңберінде тиімді жұмыс атқаруының басты шарты. Үйлестіруді жүзеге асырудағы басты қадам - ол техникалық реттеу жүйесін реформалау.
Дүние жүзілік сауда ұйымының негізгі принциптері, осы ұйымның саудадағы техникалық кедергілерге байланысты келісімінің ереже жиынтықтары елімізде 2004 жылдың 9- қарашасында қабылданып, 2005 жылдың 14 мамырынан бастап іске қосылған Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы Заңының негізіне алынған. Сондықтан бұл заңның іске қосылуы елімізде техникалық реттеуді реформалау жұмыстарының басталғанын көрсетеді.
Еліміздегі нарықтық экономикаға тән бәсекелестік, тұтынушы сенімі үшін күрес коммерция мамандарын стандарттау, метрология және сәйкестікті растау әдістері мен ережелерін өздерінің тәжірибелік жұмыстарында тауар, жұмыс және қызмет көрсету сапаларын жақсарту үшін кеңінен қолдануға мәжбүр етеді.
Стандарттау, метралогия және сертификаттау пәнін оқытудағы басты мақсат - оқушылардың бойында келешекте коммерциялық жұмысты тиімді жүргізу үшін қажетті білім, бағдар және іскерлікті қалыптастыру болып табылады.
Өнім және қызметтің бәсекеге қабілеттілігі, сату нарыгының стандарттарына сәйкестігі және түтынушылар талаптарын қанагаттандырушы ретінде стандарттау, сертификаттау және метрология сапа механизмінің негізгі кепілі болып саналады. Стандарттау бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ететін қүрал гана емес, сонымен қатар өнім өндіруші, тапсырыс беруші және сатушы арасындагы қарым-цатынасты басқарудың барлық децгейіндегі тиімді серіктестік болып табылады. Біздің елдегі және шет елдегі кез келген жаппай өндірілетін техникалык, өнім стандарттаудыц объектісі болады. Стандарттау өзара алмастырушылыц және үйлесімділік мәселелерін шеиледі, өндірісті ұйымдастыруга көмектеседі, өнім жэне инфрацүрылым цауіпсіздігін қамтамасыз етеді, табигатты зиянды әсерлерден қоргайды. Өнімніц цүрамдас бөлімдерініц стандарттау дәрежесін жогарылату арцылы томен бага және өнімнің жогаргы сапасын үйлестіруді қаматамасыз етуге болады. Стандарттау мәселелері өнімді және қызметті сертификаттаумен тікелей байланысты. Жабдықтауиіының озық стандарттардың талаптарын ескеруі, сонымен қатар тауар өндіруді және қызмет көрсетуді сапа және қауіпсіздік сертификаттарымен ңамтамасыз етуі керек. Сапа жүйесінің сертификаты сапа түрацтылыгының сенімділігін, өлшенген сапа көрсеткіштерінің дүрыстыгын және дәлділігін, өндірілген өнім жзне көрсетілген қызмет үрдісінің жогары децгейін растаиды. Сертификаттау қызметі келесіге багытталган: түтынуиіыныц өнімді (қызметті) біЛікті тацдауына көмектесу; арам пигылды тауар өндірушілерден түтынуиіыларды қоргау (сатуиіы, дайындаушы); өнімнің (қызметтер, жүмыстар) қоршаган орта, денсаулық және мүлік цауіпсіздігін бақылау; өнімнің сапа көрсеткіштерін растау (қызметтер,жүмыстар), өндірушініц арызымен (дайындаушы); нарықта үйымдар мен кәсіпкерлердің қызметтеріне сонымен қатар халықаралық экономикалық, гылыми-техникапық серіктестікте жзне халықараіық саудада жагдайлар жасау. Тек багалау жүйесі және сәйкестікті растау гана өнімдер, жүмыстар және цызметтердің сапа қауіпсіздігін бацылау механизмі болып табылмайды және ол 4 Стандарттау, сертификаттау жэне метрология негіздері басқа бацылау түрлерімен - мемлекеттік бацылау және қадагалау, лицензиялау, ерікті сертификаттаумен үйлесімді бірігуі керек. Өндіріс технологиясының түрацтылыгы оның метрологиялыц дайындыгымен, өндірістің .метрологиялыц цамтамасыз етілуі және дайын өнімді сынаумен қаматамасыз етіледі. Өлиіеудіц аныц емес нэтижелерін азайту әр түрлі салачарда метрологияныц ережелерін сацтауды цамтамасыз ету арцылы жүзеге асады. Өлшеу сэйкестендірілген техникалыц цүралдар және цолданылган өлшеу жүргізу техникасының көмегімен жүзеге асырылады. Әр түрлі елдерде өлшем жүргізілсе, олардың өлшеу нэтижелерінің өлшем бірліктері үйлестірілу керек, себебі әр түрлі жерлерде эр түрлі өлшеу цүрачдарымен алынган нәтижелер нацты болуы керек. Осы талаптар стандарттаудың халыцаралыц,аймацтыц және үлттыц деңгейлерде болуын цамтамасыз етеді. Метрологиялыц цамтамасыз етудіц маңыздылыгы халыц шаруашылыгы үшін өте жогары, себебі біздің елде әр жыл сайын 20 млрд өлшем жүргізіледі жэне ол еңбек үрдістерінің негізгі бөлігі. Өлшеулердің негізінде шикізат, материал, өндіріс цұралдары, үрдістің өндірістік, экономикачыц жэне әлеуметтік жагдайы туралы ацпарат алынады. Өнім сапасына бага беру, дайындалган өнімнің техникалыц цүжаттар талаптарына сәйкестігі, технологиялыц үрдістердіц механикаландырылуы жэне автоматтандырылуы реттеу және басцару үрдістерінің өлиіеулерімен және өлшеу техникасымен тікелей байланысты. Ғылыми-техникалыц прогрестің үдеуі, еңбек өнімділігінің өсуі, өнім сапасын жогарылату (сенімділігі, тиімділігі, өнім технологиялылыгы) тікелей тәжірибелік жүмыстар көлемінің көбеюімен және соган сәйкес апынган және өңделген өлиіеу ацпараттарымен байланысты. Тәжірибелік зерттеулерге цойылган талаптар өсуде: тэжірибелік зерттеулерді жүргізу мерзімін цысцарту, өлшеу дәлділігін және гылыми-зерттеу жүмыстарының нәтижелерін жогарылатуды іске асыру керек. Оцулыцтың гылыми жаңалыгы: стандарттау, метрология, сертификаттау жэне сапа менеджментінің үстанымдарын жэне механизмдерін дүрыс цолдануга, отандыц экономиканы тиімді реформа!ay үрдісінің өсуіне жэне республиканың дүниежүзілік экономикага интеграцияіануына көмек береді. Оцулыцтың өзектілігі: цазіргі таңда стандарттау, метрология жэне сертификаттау бойынша отандыц ережелерді хапыцарачыц ережелермен үйлестіру мәселелері өте озекті, себебі бүл Қазацстанның Дүниежүзілік сауда үйымына кіру жагдайы жэне осы үйымда цызметін Kipicne 5 жүргізу негізгі мәселе болып түр. Нақтырақ тоқталатын болсақ, осы оқулықта қарастырылган сауалдардың жауаптары өзгеруімүмкін және жаңартылып түруы керек.себебі бүл пәндер қогам өмірімен тыгыз байланысты, және ҚР жаңа заңдары дайындалады, нормативтіктехникальщ қүжаттар жойылып, жацалары басылып шыгарылады және т. б. Барлық осы өзгерістер стандарттау және сертификаттау салаларындагы білімдерді жақсартып отыруды әрқашан да талап етеді, сонымен цатар тауар сапасының қауіпсіздігін баңылауды күшейту үрдісі іске асып жатыр. Сапа мәселелерін шешудің негізгі дүрыс шарты - бұл өнім сапасын басңару механизмдерін тәжірибелік жүмыстарда цолдана алатын жогары білікті мамандардың болуы. Барлыц салалардың мамандарына стандарттау, сертификаттау, метрология жэне сапа менеджментініц негіздерін білу керек болып түр. Оқулыцтың мацсаты оцырмандардыц айтып кеткен салалар бойынша білімдерін, дагдыларын цалыптастыру. Осы білімсіз қазіргі күрделіжагдайларда наръщта орын табу және кәсіптік, функционалдыц міндеттерді орындау мүмкін емес. Осы оқулық болашац мамандарды дайындауда көмек көрсетуге багытталган. Бүган авторлардың кітапты цүрастыру логикасын таңдауы, цүрылымы көмек көрсетеді. Бүл оқырманга оқулықтагы негізгі жагдайларды түсінуге, материалды қабылдауды жеңілдетуге көмегін тигізеді. Осы үшін оқулыцта әр түрлі шрифтік белгіленулер, көрнекті кестелер,сызбалар және суреттер, өзін-өзі бақылау сүрақтары, тест сүрацтары, баяндама тақырыптары, нақты мәселелер цолданылган. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері оқулыгы үш дербес тараудан түрады. Сонымен олардыц әдістемелік бірлігі көрсетілген. Жалпы редакциясын Ж.Ж. Махамбетова басқарган оцу цүрапынан айырмашылыгы оқулықта стандарттау, сертификаттау, метрология бөлімдері тольщтырылган, сынац зертханаларын аккредиттеу бойынша бөлімдер цосылган және Қазацстан Республикасының жаңа нормативті-техникалыц қүжаттамаларына, өзгерістер мен толыцтырулар енгізілген заңдарга сілтемелер жасалган. Бүл оқулықтың міндеті - оқырмандарды стандарттау, сертификаттау және метрология бойынша алган білімді тәжірибеде цолдана білуге үйрету. Жекелеген жагдайларда, нормативтік қүжаттарды (мемлекетаральщ және халықаралық стандарттарды, сертификаттау бойынша ережелерді), ҚР заңдарын және басца нормативтік 6 Стандарттау, сертификаттау жэне метрология негіздері цүжаттарды қолдана білуі, кәсіпорындагы өнімді сертификаттау сызбасын таңдай алуы; зертханалардың техникалық қузіреттілігіне аккредиттеу жүргізу тәртібін, отандық және иіетелдік өнімдерге стандарттау, сертификаттау жүргізу тәртібін, шикізат жэне өнімнің сдйкестік сертификатын алуга керек қүжаттар тізімін білуі керек. Авторлар оқулықты жақсарту мацсатында оцырмандардың тілектері мен үсыныстарын қабылдайды.
Сапаға қойылатын талаптардың сипаттамасы.
Көпшілік тауарлар мен қызмет көрсетуге қолданылатын талаптар: қолдану жағдайы, қауіпсіздігі, экологиялылығы, сенімділігі, эргономикалылығы, ресурстарды үнемдеу мүмкіндігі, технологиялылығы, эстетикалылығы.
Қолдану жағдайына байланысты талаптар: өнімнің орындалуға тиісті (өнімділік, дәлдік, калориялық, қызметтің орындалу жылдамдығы) негізгі функцияларын анықтайтын қасиеті, яғни функционалдық жарамдылығы, шикізат пен материалдардың құрамы мен құрылымы, сыйысымдылығы және өзара алмасымдылығы.
Эргономикалық талаптар - қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз ету үшін бұйым конструкциясын адам организмінің ерекшеліктерімен келістіру.
Ресурстарды үнемдеу талабы - шикізатты, материалдарды, отынды, энергияны және еңбек ресурстарын тиімді пайдалану.
Қауіпсіздік талаптары - зиян келтіруі мүмкін қауіп - қатерді болдырмау.
Сенімділік талаптары - белгіленген функцияларын берілген режимде және қолдану жағдайында, техникалық қызмет көрсетуде, сақтауда және тасымалдауда орындай алу қабілетін сипаттайтын барлық параметрлерге белгіленген шек аралығын әр уақытта сақтау.
Экологиялық талаптар - өнімді өндіру, пайдалану және кәдеге жарату кездерінде оның қоршаған ортаға зиянды әсерін болдырмау.
Технологиялылыққа қатысты талаптар - өнімге сапа көрсеткіштері белгіленіп қойған жағдайда оны дайындауды, қолдануды, жөндеуді аз шығынмен жүргізуге бейімділігі.
Эстетикаға қатысты талаптар - өнім мен қызмет көрсетудің көркемдік бейнені өрнектей алуына, адамның сезім мүшелері арқылы қалыптасатын форма белгілері негізінде (түсі, көлемдік конфигурациясы, бұйымды әрлеу сапасы) әлеуметтік - мәдениеттік құндылығын көрсете алуына қойылатын талаптар.
Міндетті талаптардың құрамын анықтағанда мына жағдайларды ескеру қажет:
Заңдарға және стандарттарға сәйкес міндетті талаптардың тізімі кеңейіп отыруы мүмкін. Мысалы, функционалдық жарамдылық есебінен.
Кейбір тауарлар түрлерінде сенімділік талабы қауіпсіздік талабымен үйлеседі (тамақ өнімдерінің сақталуы, жол көлігінің толассыз жұмыс істеуі).
Орындалуға тиісті талаптарды қамтитын стандарттардың ережелері нормалар деп аталады. Егер норманың сандық сипаттамасы болса, оны норматив деп атайды.
1.1 Сапаны бағалау
Сапаны бағалау - объектінің қойылған талаптарды орындауға қаншалықты мүмкіндігі бар екендігін жүйелі тексеру (ИСО 8402). Егер тексеру кезінде талаптардың орындалмауы себепті сәйкессіздік анықталған болса, онда оны жою үшін мекеме түзету шараларын жүргізеді.
Кез - келген тексеру екі элементтен тұрады: 1) объектінің нақтылы жағдайы жөнінде ақпараттар алу (өнім үшін оның сапалық және сандық сипаттамалары), 2) алынған ақпаратты бұрыннан белгіленіп қойылған талаптармен салыстыру, яғни екінші түрде ақпарат алу.
Өнім сапасын тексеру - өнімнің сапалық және сандық сипаттамаларын тексеру. Сапаны тексеру жұмыстарына өлшеу, талдау, сынау операциялары кіруі мүмкін.
Өлшеу дербес жұмыс түрі ретінде метрологияның объектісі болып табылады.
Өнімді талдау - материалдар мен шикізаттардың құрамы мен құрылымын талдау сараптамалық әдістермен - химиялық талдау, микробиологиялық талдау т.б. жүргізіледі.
Сынау - сынау объектісінің сапалық және сандық сипаттамаларын эксперименттік әдіспен анықтау. Сынау кезінде негізгі қажетті заттар - сынау құрал - жабдықтары, ал көмекші заттар - қажетті реактивтер, материалдар т.б.
Сынау кезінде өнім мен қызметтің сипаттамаларын анықтаудың әр түрлі әдістері қолданылады: өлшеу, сараптамалық, тіркеу (тоқтап қалу санын, зақымдалған өнімдердің санын ж.б) органолептикалық (сипаттамаларды адамның сезім мүшелерінің көмегімен анықтау).
Өткізу орнына байланысты сынаулар зертханалық, полигондық, табиғи болып бөлінеді. Тауарларды сынаудың негізгі түрі - зертханалық сынау.
Сынау жүргізудің сапа көрсеткіші - дәлдік және нәтижелердің қайталануы. Бұл талаптарды орындау метрология ережелерін сақтауға тікелей байланысты.
Қажетті сынаудың сапасын дәлелдеу үшін зертханалар тіркеуден өтуі керек. Зертханаларды тіркеу - сынау зертханаларын орган ретінде белгілі салада жұмыстарды жүзеге асыруға мекеменің құқықтылығын уәкілетті мемлекеттік органның ресми мойындауы (ҚР СТ.7.0 -99).
Қазақстан Республикасында сынау зертханаларын тіркеуден өткізу жүйесі құрылды. Елімізде сертификаттауды жүргізу ережелері бойынша нақтылы өнімді сынау жұмыстарын жүргізу құқығы тек қана тіркеуден өткен сынау зертханаларына беріледі.
1.2 Сапа жүйесі
Сапаны жақсарту мәселесін кәсіпорында тұрақты түрде қолданылатын шаралар жүйесін енгізу арқылы ғана шешуге болады. Осындай сапа жүйелері көптеген жылдар бойы құрылып және жетілдіріліп келеді.
Қазіргі кезде ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарында белгіленген сапа жүйесі қабылданды. Бұл жүйенің негізгі принципі - сапаны басқаруда өнімнің өмірлік циклінің барлық сатылары мен кезеңдерін қамту.
Өнімнің өмірлік циклі - өнімді жобалау, өндіру, пайдалану, сақтау, тасымалдау, өткізу, жою және кәдеге жарату процестері, яғни өнімді өндіргенде және пайдаланғанда болып отыратын өзгерістерге сай өзара байланыстағы процестер жиынтығы болып табылады. Өмір циклі маркетингтен басталады.
Маркетинг деңгейінде - өнімге тапсырма берушілер және олардың талаптары анықталады. Жобалау деңгейінде тұтынушының барлық талаптарына сай өнімді жасау қарастырылады. Өндіру кезінде жобада белгіленген сапа деңгейі қамтамасыз етіледі. Айналым деңгейінде қалыптасқан сапа тасымалдау, сақтау, сатуға дайындау, сату кездерінде сақталуы керек. Пайдалану деңгейінде сапаны басқаруға тұтынушы кірістіріледі. Тұтынушының өнімді пайдалану жағдайы жақсы болса, онда оның қолдану мерзімі де артады. Қолданыстан шығару деңгейінде пайдаланылған өнімнің табиғи ортаға зиянды әсерін болдырмау керек. Кәсіпорынның іс - қимылы өнімді қолданыстан шығарумен бітпейді. Осы кезеңге қарай немесе одан да ертерек қажеттілік анықталады және маркетинг жүргізілгеннен кейін кәсіпорын жаңа өнім түрін жобалауға кіріседі. Осылай сапаны басқару саласындағы жаңа айналым басталады.
Сапа жүйесінің қажетті элементтері: ұйымдық құрылымы, әдістемесі, ресурстар мен процестер.
Сапа жүйесінің ұйымдық құрылымы кәсіпорын жұмысын басқару шеңберінде құрылады да, оның бөлімшелерінің және қызмет істеушілерінің арасында құқығын, міндеттерін және функцияларын бөліп беру болып табылады.
Әдістеме - іс - қимылдарды жүргізудің белгіленген тәсілдері (ИСО 8402).
Ресурстар - қызмет көрсетушілер, қызмет ету құралдары, құрал - жабдықтар, технология.
Процесс (ИСО 8402) - қолданылатын элементтерді (өнімге қатысты - шикізаттар, материалдар) дайын өнімге айналдыратын өзара байланыстағы ресурстар мен іс - қимылдар.
Сапа жүйесінің бар екендігін және оның қойылған талаптарға сәйкестігін осының барлығына тиісті құжаттар болғанда ғана дәлелдеуге болады.
Құжаттар сапа жүйесін жасаушыларға, қолданушыларға және тексеру органдарына көрсетуге мүмкіндік береді.
Сөйтіп, сапа жүйесі - сапаны жалпы басқаруды жүзеге асыру үшін қажетті ұйымдастыру құрылымы, әдістеме, процесс және ресурстар жиынтығы.
1.3 Стандарттау, метрология және сәйкестікті растау жұмыстарын жүргізуде негізге алынатын техникалық заңнамалар.
Техникалық заңнама - техникалық объектілерге: өнімге, оның өмірлік циклі процестеріне, қызмет көрсетуге және қойылған талаптардың сақталуын тексеруге қатысты талаптарды регламенттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
2004 жылдың 9-қарашасында қабылданып, 2005 жылдың 14 мамырынан іске қосылған. Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы Заңы 1999 жылдың 16 шілдесінде қабылданған Стандарттау туралы және Сертификаттау туралы заңдарының күшін жойды. Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы заңының іске қосылуы құқықтық тұрғыдан өнімнің, қызмет көрсетудің және процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің жаңа кезеңінің басталуы болып табылады.
Құрылып жатқан техникалық реттеу жүйесінің жұмысын әрі қарай жетілдіруде келесі маңызды қадам, ол 2006 жылдың 26 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне техникалық реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңы. Осы заң бойынша бұрын қабылданған 33 заңның 274 статьяларына, соның ішінде Техникалық реттеу туралы заңның 29 статьясына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Техникалық реттеу жүйесін реформалаудың негізгі мақсаты, ол адам өмірі мен денсаулығын, қоршаған ортаны, соның ішінде жануарлар мен өсімдіктер дүниесін қорғаудың нәтижелі жүйесін құру және саудада қисынсыз, артық кедергілерді болдырмау. Ол үшін мына шаралар көзделеді:
- өнімнің ерікті стандарттарын міндетті техникалық регламенттерден бөлу (өмір мен денсаулықты қорғауға қатысы барларын).
- ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен ең жоғары деңгейде үйлестіру.
- сәйкестікті растау жүйесін ымырашылдандыру және әрбір мүмкін жағдайда сәйкестікті ерікті растау схемасын енгізу.
- тәуелсіз және алаламайтын аккредиттеу жүйесін құру.
- Қазақстанның сәйкестік сертификатының шетелдік рыноктарда мойындалуына қол жеткізу.
Практика тұрғысынан Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы заңын қабылдауға қандай ішкі және сыртқы себептер ұйытқы болғанын білу маңызды. Мұндай себептердің бастылары мыналар:
- бірінші жағдай - елдің техникалық заңдылықтарын дамыған шет елдердің заңдылықтарына мүмкіндігінше жақын үйлестіру. Тек қана осындай үйлестіру арқылы еліміздегі бизнес қазіргі замандағы экономикалық кеңістікке кіре алады және барлық болып жатқан өзгерістерге дер кезінде құлақ асып, бәсекелестікке дайын болуға тырысады.
- екінші жағдай - кәсіп иелерінің талпынысы мен азаматтық бизнесіне мемлекет тарапынан қойылатын артық әкімшілік кедергілерді болдырмау. Стандарттарда келтірілген санитарлық ережелер мен нормалар, құрылыс нормалары мен ережелері және т.б. өте көлемді және нашар реттелген міндетті талаптар кәсіп иелерінің жұмысын шектейді.
Осы жағдайдан туындайтын мәселелерді шешудің басты бағыты - ол тексеру жұмыстарының маңызды бөлімдерін реформалау - шаруашылық іс-әрекеттерге қатысушыларға қойылатын мемлекеттің міндетті талаптарын инвентаризациялау. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша кәсіп иелерінің іс-әрекеттері тек қана Заң арқылы шектеледі және Конституция нақтылы түрде қорғайтын жағдайларға қатысты жүргізіле алады. Осындай Конституция қорғайтын жағдайлар - ол адамдардың денсаулығы мен қауіпсіздігі, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне зиян келтірмеу.
Міндетті талаптарды үйлестіруге тырысу, жоғарғы деңгейдегі нормативтік актілер арқылы кәсіп иелерінің қаржылық емес сипаттағы міндетті талаптарын белгілеу қазіргі заманға тән дүниежүзілік тәжірибеден туындайды. Техникалық реттеу туралы заңында келтірілген отандық техникалық реттеу жүйесі осы тәжірибені ескере отырып құрылған.
2.1 Өнімді сертификаттау. Сертификаттау туралы түсінік
Өнімнің нақты, шүбәсіз және әділ бағасы оның әзірленуі, өндірісі, жеткізілуі және пайдаланылуы кезінде негізделген шешімді қабылдау мүмкіндігін береді. Мұндай баға алдымен нормативті құжаттармен келісілген экспериментті түрде анықталған өнімнің деректі сипаттамаларын және қасиеттерін салыстырумен негізделеді.
Сапаны бағалаудың көп түрлерінен жалпысы болып сертфикаттау табылады. Сертификаттау латын тілінен аударғанда дұрыс жасалған деген түсінік береді. Ол сертификатталатын өнімнің өндірісінде сынақты және жағдайды бағалауды жүргізуде, осы рәсімдерді орындауды бақылауда және тәуелсіз орган жағынан өнім сапасын қадағалауда негізделеді. Барлық осы операциялардың бірлесуі нормативті құжатта бекітілуіне және тұтынушылар үшін өнімнің кез келген маңызды сипаттамасын бақылай алуына мүмкіндік береді. Осының арқасында сертификаттау бекітілген талаптарға олардың қатаң сәйкестігінің сенімді кепілі, осы сәйкестену туралы шүбәсіз ақпарат көзі ретінде ғана емес, сонымен бірге өнімнің сапасын арттырудағы тиімді құралы және стимулы болып табылады.
60-жылдарға дейін сертификаттау жеке елдерде, олардың экономикалық, техникалық және әкімшілік шарттарымен оқшаулау дамыды. 60-жылдардың аяғында-ақ сертификаттау халықаралық сауданың, маркетингтің және нарықтық жаңалық тауарларына бағдарлану салдарынан кең тарала бастады. 1970-1980 ж.ж. стандарттау бойынша Халықаралық ұйымның (ИСО) Халықаралық электротехникалық комиссиясымен (ХЭК) бірлесе сертификаттауды ұйымдастыруда бірқатар елдермен тәжірибе қорытындыланды және сертификаттауды жүргізу тәртібін, сертификаттау жүйелерін әзірлеуді, өнім сапасын қамтамасыз ету жүйелерін және т.б. ұсынатын әдістемелік материалдар кешені әзірленді.
Сертификаттау тұтынушылар мүддесін және ұлттық стандарттармен өзге де техникалық нормаларға сәйкес келмейтін импортты өнімнің пайда болуынан бастап, жалған жарнамадан, бұрмаланған ақпараттан және алаяқтықтан өз елінің нарығын қорғайды. Сонымен бірге өнімнің стандарттарына оны міндетті сертификаттау талаптарының қосылуы осы экспортталатын өнімнің беделін көтереді.
Халықаралық және аймақтық сертификаттау жүйелерін әзірлеу және қолдану 18 елді (350 млн. адам) біріктіретін 1993 ж. бірыңғай еуропалық нарықтың ұйымдастырылуы үшін жағдай жасады. Бұл үшін техникалық нормалар және ережелерді бірыңғайлауды жүргізу (нарықтың барлық бөліктерінде олардың тең мәнділігін кепілдендіру үшін), нарықтың барлық бөліктерінде өнімнің техникалық нормалар мен ережелерге сәйкестігін бағалау нәтижелерін мойындау үшін алғышарт жасау, сапаны қамтамасыз ету жүйелеріне еуропалық сертификатты әзірлеу қажет болды.
Қазақстанда мемлекеттік құрылымды өзгерту, кәсіпорынның дербес шаруашылығын арттыру, олардың сыртқы нарыққа тікелей шығуы, жаңа коммерциялық және қаржылық құрылымның пайда болуы мемлекеттік сертификаттау жүйесін қалыптастыруға жағдай жасады.
26 маусым 1992 жылы № 640-ХІІ қолданысқа енгізілген Тұтынушылар құқығын қорғау туралы ҚР Заңына сәйкес: тұтынушылардың өмірінің, денсаулығының қауіпсіздігін, қоршаған ортаның қауіпсіздігін, тұтынушылардың мүлігіне зиян келтірудің алдын алуды қамтамасыз етуге бағытталған заңнамалық актілерде немесе стандарттарда талаптары белгіленген тауарлар, жұмыстар, қызметтер белгіленген тәртіпте міндетті сертификаттауға жатады.
Сертификатсыз тауарларды (оның ішінде импортты) іске асыруға, жұмыстарды орындауға және қызмет көрсетуге тыйым салынады. ИСОХЭК басшылық келісімімен сәйкестік сертификаттауы - бұл сәйкестендірілген өнім процесс немесе қызмет нақты стандартқа немесе өзге де нормативті құжатқа сәйкес екендігін дәлелдейтін үшінші жақтың әрекеті. Осылайша сертификаттау термині ары қарай тек үшінші жақпен сертификатталуды білдіреді. Үшінші жақ - бұл дайындаушыдан және өнімді тұтынушыдан да тәуелсіз орган немесе ұйым. Үшінші жақтың сертификаттауымен қатар өзін-өзі сертификаттау немесе дайындаушының қандай да бір нақты нормативті техникалық құжаттар (НТҚ) талабына өз өнімінің сәйкестігі туралы өтініші де бар.
Сертификаттау үш кең таралған іс-әрекеттерге негізделеді:
өнімді сынау;
өнімді өндіру жағдайын алдын-ала тексеру;
өнім және өндірісті ары қарай (сертификаттауды беруден кейін) қадағалау (бақылау).
Сынақтың сертификатталуы кезінде өндірістің бағалануын және қадағалануын дайындаушы және тұтынушыдан тәуелсіз үшінші жақ болып табылатын органдар (ұйымдар) атқарады.
Сертификаттаудың барлық жүйелерінде сол немесе басқа да формада үшінші жақпен сертификаттауға бағытталатын, сертификат берер алдында немесе дайындаушыға оны шығаруға құқық бергенде өнімнің өндіріс жағдайын тексеру қарастырылады, сонымен қатар сертификатталған өнімнің өндірісін қадағалайды (бақылау). Бұл сертификаттау кезінде тексерілетін оның сапа тұрақтылығына, оған қойылатын талаптардың тұрақты қадағалауына белгілі бір кепілдікті құрайды.
Сертификаттаудың ерекшелігі болып сонымен бірге өнімнің ғылыми-техникалық құжаттамаға сәйкестігін заңды түрде дәлелдейтін куәлігі ретінде өнімге қойылатын арнайы құжат - сәйкестік сертификаты немесе сәйкестік белгісі.
Сәйкестік сертификаты - бұл құжат сертификаттау жүйелерінің ережелері бойынша басылған және сәйкестендірілген өнімнің (процесс, қызмет) нақты стандартқа немесе басқа да нормативті құжатқа сәйкестігі туралы қажетті сенімділіктің қамтамасыз етілуін хабарлайды. Сертификат стандарттың барлық талаптарына қатысты бола алады, сонымен бірге құжаттың өзінде нақты айтылатын жеке бөлімдерге немесе өнімнің нақты сипаттамаларына да қатысты. Сертификатпен ұсынылатын ақпарат соның негізінде берілген сынақ нәтижелерімен оны салыстыру мүмкіндігін қамтамасыз ету қажет.
Сәйкестік белгісі -- бұл көрсетілген өнім (процесс, қызмет) нақты стандартқа немесе өзге де нормативті құжатқа сәйкестігіне қажетті сенімділіктің қамтамасыз етілуін көрсететін сертификаттау жүйелерінің ережелерімен сәйкес (немесе сертификаттау органымен берілген) қалыптасқан тәртіпте бекітілген белгі. Сәйкестік белгісі белгілі бір сертификаттау жүйесімен шектелген, бұл осы белгімен таңбаланған өнім стандартына сәйкестігін бақылайтын осы жүйенің (сертификаттау бойынша орган арқылы) ерекшелігін көрсетеді. Сертификатты немесе сәйкестік белгісін алу жасаушыға (жеткізушіге) белгілі бір міндетттерді жүктейді және арнайы ұлттық актілермен немесе келісімдермен (лицензиялармен) негізделеді.
Сертификаттаудың маңызды ерекшелігі мұнда барлық операциялар белгілі бір жүйенің шеңберінде жүзеге асады, ол олардың орындалуында нақты ережелерге ие және арнайы уәкіл орган - сертификаттау бойынша орган басшылығымен қызмет жасайды. Бұл орган үшінші жақ ретінде ұйымды және елдегі қолданыстағы заңнамамен және нормативті актілермен сәйкес жүйенің қызмет етуін басқарады.
2.2 Сертификаттау сұлбалары
Сертификаттаудың халықаралық тәжірибесімен қабылданған ережелерге және ИСОХЭК ұсыныстарын есепке ала үшінші жақпен қолданылатын келесі сертификаттау сұлбаларын қолдану әзірленді және ұсынылды.
1-сұлба. Типтік сынақ.
2-сұлба. Типтік сынақ және одан кейінгі сауда сферасындағы өнімдер (іріктеме) үлгілерінен алынатын кезеңдік сынау арқылы қадағалауды жүзеге асырады.
3-сұлба. Типтік сынақ және одан кейінгі жасаушы өнеркәсіптерден алынатын іріктемелерді кезеңдік сынау арқылы қадағалауды жүзеге асырады.
4-сұлба. Типтік сынақ және одан кейінгі сауда саласында және жасаушы өнеркәсіптерден алынатын іріктемелерді кезеңдік сынау арқылы қадағалауды жүзеге асырады.
5-сұлба. Жасаушы кәсіпорыннан және сауда саласынан алынатын үлгілерді (іріктемелер) тексеру және сынау нәтижелерін ескеретін және қадағалауды жүзеге асыратын типтік сынақ және кәсіпорындағы сапаны басқару жүйесінің бағасы, басқармамен келісім жасау.
6-сұлба. Кәсіпорындағы сапа жүйесін бағалау.
7-сұлба. Өнім партиясын сынау.
8-сұлба. 100%-дық өнімді сынау.
1-сұлба. Өнім үлгілеріне типтік сынақтардың сынақ жасайтын ұйымдармен арнайы бекітілген стандарттар талаптарына сәйкестігін жүргізуге ғана негізделеді. Сертификаттаудың бұл түрін қолдануда тек ұсынылған үлгінің қалыптасқан талаптарға сәйкестігінің сыналуы ғана расталады. Қарапайымдылығы және салыстырмалы аз шығынды болғандығынан ол сауда-экономикалық қатынастарда және ұлттық, халықаралық ауқымдарда таралған.
2-сұлба. Сауда сферасынан алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге негізделеді. Бұл сұлбаны қолдану ұсынылған үлгілердің сапасын бағалаумен қатар сериялы шығарылатын өнімнің сапасын да бағалауға мүмкіндік береді. Бұл әдістің артықшылығы - оның қарапайымдылығында, алайда мұнда шығындар алдыңғы әдіске қарағанда жоғары болып келеді. Оның кемшіліктеріне жататыны, мұнда бақылау сынақтарының шешімі бойынша өнімнің стандарттар талаптарына сәйкес келмеуінің анықталуы өнімнің іске асырылуында ғана болады. Сауда сферасының стандарттарына сәйкес келмейтін өнімдерді алу қиындатылған.
3-сұлба. Сауда желісіне немесе тұтынушыға жіберу алдында алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге негізделеді. 2-сұлбаға қарағанда бақылау сынақтарын өнімдердің сауда желісіне түспес бұрын өткізеді, бұл стандарттарға сәйкес келмеу жағдайларын анықтағанда оның тиелуін тоқтатуға мүмкіндік береді.
4-сұлба. Сауда сферасынан және өндірістен алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге (1 - 3 сұлбалардағыдай) негізделеді. Алайда мұнда да өнім жасап шығарылуынан кейін және оның өндірісіне қаражат жұмсалғаннан кейін ғана өнімдердің стандарттар талаптарына сәйкес келмеуі анықталынады.
5-сұлба. Сауда сферасынан және өндірістен алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге негізделеді. Сертификаттаудың бұл түрі өнім сапасын ғана анықтап қоймай, сонымен бірге кәсіпорынның талап етілетін сапа дәрежесінде өнімді шығару мүмкіндігін бағалай алады. Сапаны қамтамасыз ету жүйелерін бағалауды жүргізгенде кәсіпорында оның критерилерін анықтау қалыпты жағдай. Бұл сұлба өнеркәсібі дамыған әлем елдерінде және сертификаттаудың халықаралық жүйелерінде кең таралған. Жоғарыдағы ерекшеліктердің түрлілігіне қарағанда бұл сұлба едәуір күрделі және қымбат, алайда оның артықшылығы тұтынушы өнімнің жоғары дәрежеде екендігіне көз жеткізе алады.
6-сұлба. Кәсіпорындарда сапаны қамтамасыз ету жүйелерін бағалауды жүргізумен ғана негізделеді. Бұл түрді кейде жасаушы кәсіпорындардың аттестатталуы деп атайды. Бұл түрдің сертификатталуын қолдануда кәсіпорынның көрсетілген сапа дәрежесіне сай өнімді шығару қабілеттілігі ғана бағаланады. Сертификаттаудың бұл жүйесін стандарттың соңғы өнімге талабын регламенттемегенде (себебі ол әртүрлі формаларды қабылдауы мүмкін) қолданады, талапты тек өндіріс түріне ғана анықтайды.
7-сұлба. Өнімнің әрбір жасалынған партиясының іріктемелеріне сынақ жүргізумен негізделеді. Партияны тиеу туралы шешімді іріктеу сынақтарының нәтижелері бойынша қабылдайды. Сертификаттаудың бұл түрі үшін анықталған қабылдауға лайықты сапа дәрежесі мен жасалынған партия өлшемдерінен тәуелді іріктемелердің көлемін анықтау қажет. Қабылданған ережеге сәйкес іріктеулер уәкіл органдармен қалыптасады. Сертификаттаудың бұл түрін пайдалану статистикалық талдау әдістерін қолданумен байланысты.
8-сұлба. Жасалынған әрбір жеке бұйымның стандарттар талаптарына сәйкестігі үшін сынақтар жүргізуге негізделеді. Бұл жағдайда өнімнің анықталған талаптарға сай болуына жеткізушінің жауапкершілігі сертификаттаудың жоғарыдағы барлық сұлбаларын қолдануға қарағанда өте жоғары. Сынақтан сәтті өткендерінің ғана сертификат алуы немесе сынақтан сәтті өткен бұйымдардың ғана таңбалануы қалыпты жағдай.
Өнімнің ғылыми-техникалық құжаттамаға сәйкестігін анықтаудағы қажетті құрал ретінде өнімді сынақтан өткізу осы сұлбалардың маңызды элементі болып табылады. Осыған орай сынақ жүргізетін зертханалар құзырлы болуы қажет.
Аталған сұлбалар жасаушы кәсіпорындардың өндірісін үздіксіз қадағалауды және кәсіпорындардағы сапаны қамтамасыз ету жүйелерінің қызметін тексеруді талап етеді.
Тұтынушылар мүдделерін қорғаудың бір түрі ретінде оның денсаулығын қорғауда ақпараттық заттаңбалаудың сертификаттауға бірден-бір қатысы бар. Ақпаратты жасаушы тақтайшаларда және зат таңбаларда көрсетеді. Өнімдерді заттаңбалағанда жалған ақпарат беруді болдырмау мақсатында кейбір елдерде тағам өнімдерінің сапасы туралы мағлұматтың жасандылығы үшін санкциялар туралы заңдар қолданыста. Мысалы, 1989ж. мұндай заң Францияда енгізілген.
2.3 Сертификаттау бойынша органдар мен сынақ зертханаларын (орталықтарын) аккредиттеу
Сәйкестікті растау бойынша жұмыстарды орындайтын органдар мен зертханаларды аккредитеу келесі мақсаттарда жүзеге асырылады: көрсетілген субъектілердің құзырлығын растау; олардың қызметіне сенімділікті қамтамасыз ету; қызмет нәтижелерін мойындау үшін жағдайлар жасау. Мемлекеттік тізілімде 2003ж. міндетті сертификаттаудың 19 жүйесі тіркелген, олардың әрқайсысына өзіндік критерилері және рәсімдері бар өз аккредиттеу жүйелері құрылған. Нәтижесінде келесі оғаш жағдай туындады: сертификаттаудың әртүрлі жүйелерінде қызмет жасайтын ұйымдар бір-бірінің қызмет нәтижелерін мойындамайды және тапсырыс берушілер әртүрлі жүйелерді ұсынатын бірнеше органдарга баруға мәжбүр. Бұл қосымша шығындарға әкеледі, яғни өнімдер бағасының өсуіне және оның бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне әкеледі.
Дәл осы аккредиттеуден сәйкестікті растау бойынша отандық ұйымдардың қызметін мойындау басталады. Экспорттаушының бірқатар жағдайларда шет елдік стандарттар одағына СО баруы кездейсоқ емес (ал бұл қосымша қаржы және уақыт шығындары).
2002ж. Қазақстанның Мемстандартымен аккредиттеу бойынша шет ел жұмыс тәжірибелерінен талдау жүргізілген. Ол көптеген елдерде бірыңғай ұлтық аккредиттеу органдарының құрылу беталысын айқындайды. Заңның қолданысқа енуінен бастап, бұл қызметке деген көзқарас түбегейлі өзгереді. Заңда сертификаттау бойынша сынақ зертханалар органдарын аккредиттеуде бірыңғай ұлттық жүйенің және бірыңғай аккредиттеу ережелерін құру қарастырылған. Аккредитеуді жүргізу тәртібі ҚР Үкіметімен бекітіледі.
Аккредиттеу бойынша ұлттық орган саудалық емес автономды мәртебеге ие болуы мүмкін. Пәтуа принципіне негізделген бұл органның қызметіне Қазақстан Мемстандартынан басқа барлық мүдделі жақтар қатысады.
Бұл аумақтағы бірыңғай техникалық саясаттың жүзеге асуы Қазақстанның аккредиттеу бойынша Халықаралық (ағылшын тілінде - IAF) және басқа да ұйымдарға қосылуына өз септігін тигізеді, сонымен бірге біздің еліміздің аккредиттеу бойынша қызметі халықаралық дәрежеде мойындалады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИЗНЕС УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ СТАНДАРТТАУ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Тамақ өндірістерінде кондитерлік өнімдердің сапасын бақылау мақсатында өлшеу құралдарын қамтамасыз ету
6В07525 - Стандарттау және сертификаттау (салалар бойынша) ББ
Орындаған: Мұхаметжанова М.Қ
Ғылыми жетекшісі
т.ғ.м., аға оқытушы Туреханова Г.И
Нұр-Сұлтан, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
Бет
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕНУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1
Сапаға қойылатын талаптардың сипаттамасы
1.1
Сапаны бағалау
1.2
Сапа жүйесі
1.3
Стандарттау, метрология және сәйкестікті растау жұмыстарын жүргізуде негізге алынатын техникалық заңнамалар
2
Тамақ өндірістерінде кондитерлік өнімдердің сапасын бақылау мақсатында сертификаттаудың маңызы
2.1
Өнімдерді сертификаттау. Сертификаттау туралы түсінік
2.2
Сертификаттау сұлбалары
2.3
Сертификаттау бойынша органдар мен сынақ зертханаларын (орталықтарын) аккредиттеу
3
Метрологияның тамақ өндірістеріндегі мәні мен қолданылуы
3.1
Өлшеу түрлері және әдістері
3.2
Тамақ өндірісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында - өлшеу және бақылау құралдарын сынау
4
ТОО Kondiz танысу және талдау
4.1
4.2
4.3
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1. JCRB - М етрологиялық мекемелердің аймақтық бірлескен комитеті.
2. ГКМ Б - Өлшем жэне салмақ халықаралық мекемесі
3. М ОМ В - Өлшем жэне салмак бас конференциясы
4. MRA - Үлттық өлшеуіш эталондарын жэне калибрлеу жэне өлшеу
сертификаттарын өзара мойындау келісімі
5. ҰМИ - Ұлттық метрологиялық институттар
6. SNAS - Словакиялык ұлттық аккредиттеу қызметі
7. М БМ В - Өлшем жане салмақ жөніндегі халықаралық бюро
8. КООМ ЕТ - Орталық жане Ш ығыс Европа елдерінің метралогиялық
мекемелері.
9. ЭБК - Эталондар бойынш а біріккен комитет
10. ЕВРОМ ЕТ - Европалық метралогиялық мекеме. Техникалық комитет
11. ВЕЛМ ЕТ - Заңнамалық метрология бойынш а батыс европалық
бірлестік
12. М ОЗМ - Заңнамалық метрологияның Х алы қаралы к комитеті
13. М КМ В - Өлшем жэне салмақ халықаралык комитеті (Конвенсия)
14. ИМ ЕКО - Өлшеуіш техника жэне аспап ш ыгару халықаралык
конференциясы
15. МАГАТЭ - Атом энергиясы бойынш а халықаралық агенттік
16. КОСПАР - Космостық кеңістікті зерттеу бойынш а комитет
17. ИСО - Стандарттар дайындау бойынш а халықаралык мекеме
18. ХЭК - Х алықаралық электротехника комитеті
19. ТМ Д - Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
20. ҚазМ етрИн РМК - Қазақстандық метрология институты
21 .ҚазИнСт - Қазакстандық стандарттау институты
22. С С Yen 0 - Сараптау жэне сертификаттау жөніндегі ұлтты қ орталык
23. АҮО - Аккредиттеу ұлтты к орталығы
24. ХӨЖ - Х алықаралык өлш емдер жүйесі
25. Ө Қ - Өлшеу құралдары
26. Қ Р Қ - ҚР Сауда жэне индустрия министрлігі
27. ҚРДСМ - ҚР Денсаулык сактау министрлігі
28. ҚРҚҚМ - ҚР Қорш аған ортаны қоргау министрлігі
30. ӨМ М - Өңірлік метрологиялық мекеме
31. СРО - Сәйкестікті растау органы
Ill тарау. Метрология негһдері 265
3 2 . СЗ - Сынактау зертханалары
33. ТК - Техникалык комитет
34. СМЖ - Сапа менеджменті жүйесі
35. ТКТ - Саудадагы техникалык кедергілер
36. JLAC - Халықаралық аккредиттеу жэне сынақтау зертханаларының
ұйымдастығы
37. JAF - Зертханаларды аккредиттеу бойынша халықаралық келісім бірлестігі
38. Э Қ - Эксплуатациялық құжат
39. ҚР ӨМ Ж - ҚР өлш емдердің мемлекеттік жүйесі
40. ИМЕКО - Халықаралык өлшемдер техникасы жэне аспаптар жасау
бойынш а конференция
41. АРМ Р - Азия-Тынық мұхиттык метрологиялық бағдарлама
42. MAC ОАЫ - К-М етрология, аккредиттеу, стандарттау жэне сапа
бойынш а ортаазиялық ынтымақтастык
43. САА - Стандарттау бойынш а аймакаралык ассоциация
44. ҚР СМО - ҚР Стандарттау жэне метрологиялық орталыгы
45. Б Yen Yen - Біріккен Yenлттар Yenйы м ы
46. МАК - М емлекетаралык ғылыми-техникалык комиссия
47. Евр Аз ЭҚ - Евразиялық экономикалық кауымдастық
48. БЭК - Бірыңғай экономикалык кеңістік
49. Ш Ы Yen - Ш анхай ынтымақтастық үйымы
50. ASTM - М атериалдарды сынактаудың америкалық қоғамы
51. Д С Yen - Дүниежүзілік сауда үйымы
52. ФСШ - Ф итосанитарлық шаралар
53. ЭДСМ - Экономикалык даму жэне сауда министрлігі
54. ИЖТМ - Индустрия жэне жаңа технологиялар министрлігі
КІРІСПЕ
Стандарттау, метрология және сертификаттау өнімнің, жұмыстың және қызметтің сапасын қамтамасыз етудің басты құралдары болып табылады. Шет елдерде бизнестің табысты болуы өнім мен қызметтің сапасына тікелей байланысты екені жөніндегі тұжырым өткен ғасырдың 80-жылдарының басында қалыптасты. Осы елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай тауар сапасы оны жоғары бағамен өткізудің басты факторына айналды. Осыған байланысты сапаны қамтамасыз етудің стандарттауға, метрологияға және сертификаттауға негізделген тәсілдерін меңгеру дайындаушының нарыққа бәсекелесу деңгейі жоғары өніммен (қызметпен) шығуының басты кепілі, яғни коммерциялық табыстың негізі.
Сапа қай елде болса да өзекті мәселе. Мысалы, екінші дүниежүзілік соғыстан қалжырап шыққан Жапония мен Германия стандарттау мен метрологияны шебер қолдану арқылы өнімнің сапасын қамтамасыз етуге және сол арқылы өз елдерінің экономикасын дамытуға басты қадам жасады.
Қазіргі кезде дайындаушының және оның саудадағы келістірушісінің бәсекеде жеңуі және әлемдік рынокқа шығуы үшін олар тек қана стандарттардың міндетті талаптарын ғана емес, сонымен қатар тұтынушылар ұсынған талаптарды да орындауға мүдделі. Бұл стандарттардың нарықтың ынталандырушысы статусына ие болғандығын көрсетеді.
Процесс стандарттары мен құжаттары (басқару, тауарға ілестірілетін, техникалық) өндіріс және сауда мамандары өзара тиімді келісім жасау үшін білуге қажетті ойын ережелерін қарастырады.
Сөйтіп, стандарттау бәсекелестікті қамтамасыз ететін құрал ғана емес, сонымен қатар басқарудың барлық деңгейінде дайындаушы, тапсырма беруші және сатушы араларында тиімді серіктестікті қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Бүгінгі күнде жабдықтаушыға стандарттардың талаптарын қатаң сақтау жеткіліксіз, ол тауар өндіруді және қызмет көрсетуді сәйкестік сертификатымен куәландыруы қажет.
Тапсырма беруші мен тұтынушының ең жоғары сенімділігі сапа жүйесінің сертификатымен байланысты, өйткені ол сапа тұрақтылығының, өлшенген сапа көрсеткіштерінің дұрыстығы мен дәлдігінің және т.б. кепілі.
Келешекте кейбір тауар мен қызмет түрлерінің белгіленген талаптарға сәйкестігі тек қана сертификаттау арқылы дәлелденбейді, оны дәлелдеуді дайындаушының (орындаушының) өздері жүргізеді. Бұл жағдайда қызметкерлердің стандарттау, метрология, сәйкестікті растау ережелерін жақсы меңгеріп, іс жүзінде қолдануы үшін мекеме бастығының ролі мен жауапкершілігі арта түседі.
Әртүрлі коммерциялық жұмыстарда метрология ережелерін сақтау өлшеу нәтижесінің қателігінен болатын материалдық шығынды азайтуға мүмкіндік береді.
Тез арада шешімін табуға тиісті мәселелердің бірі - ол стандарттау, метрология және сәйкестікті растаудың отандық ережелерін үйлестіру, өйткені бұл Қазақстан Республикасының Дүние жүзілік сауда ұйымына кіруінің және еліміздің осы ұйым шеңберінде тиімді жұмыс атқаруының басты шарты. Үйлестіруді жүзеге асырудағы басты қадам - ол техникалық реттеу жүйесін реформалау.
Дүние жүзілік сауда ұйымының негізгі принциптері, осы ұйымның саудадағы техникалық кедергілерге байланысты келісімінің ереже жиынтықтары елімізде 2004 жылдың 9- қарашасында қабылданып, 2005 жылдың 14 мамырынан бастап іске қосылған Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы Заңының негізіне алынған. Сондықтан бұл заңның іске қосылуы елімізде техникалық реттеуді реформалау жұмыстарының басталғанын көрсетеді.
Еліміздегі нарықтық экономикаға тән бәсекелестік, тұтынушы сенімі үшін күрес коммерция мамандарын стандарттау, метрология және сәйкестікті растау әдістері мен ережелерін өздерінің тәжірибелік жұмыстарында тауар, жұмыс және қызмет көрсету сапаларын жақсарту үшін кеңінен қолдануға мәжбүр етеді.
Стандарттау, метралогия және сертификаттау пәнін оқытудағы басты мақсат - оқушылардың бойында келешекте коммерциялық жұмысты тиімді жүргізу үшін қажетті білім, бағдар және іскерлікті қалыптастыру болып табылады.
Өнім және қызметтің бәсекеге қабілеттілігі, сату нарыгының стандарттарына сәйкестігі және түтынушылар талаптарын қанагаттандырушы ретінде стандарттау, сертификаттау және метрология сапа механизмінің негізгі кепілі болып саналады. Стандарттау бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ететін қүрал гана емес, сонымен қатар өнім өндіруші, тапсырыс беруші және сатушы арасындагы қарым-цатынасты басқарудың барлық децгейіндегі тиімді серіктестік болып табылады. Біздің елдегі және шет елдегі кез келген жаппай өндірілетін техникалык, өнім стандарттаудыц объектісі болады. Стандарттау өзара алмастырушылыц және үйлесімділік мәселелерін шеиледі, өндірісті ұйымдастыруга көмектеседі, өнім жэне инфрацүрылым цауіпсіздігін қамтамасыз етеді, табигатты зиянды әсерлерден қоргайды. Өнімніц цүрамдас бөлімдерініц стандарттау дәрежесін жогарылату арцылы томен бага және өнімнің жогаргы сапасын үйлестіруді қаматамасыз етуге болады. Стандарттау мәселелері өнімді және қызметті сертификаттаумен тікелей байланысты. Жабдықтауиіының озық стандарттардың талаптарын ескеруі, сонымен қатар тауар өндіруді және қызмет көрсетуді сапа және қауіпсіздік сертификаттарымен ңамтамасыз етуі керек. Сапа жүйесінің сертификаты сапа түрацтылыгының сенімділігін, өлшенген сапа көрсеткіштерінің дүрыстыгын және дәлділігін, өндірілген өнім жзне көрсетілген қызмет үрдісінің жогары децгейін растаиды. Сертификаттау қызметі келесіге багытталган: түтынуиіыныц өнімді (қызметті) біЛікті тацдауына көмектесу; арам пигылды тауар өндірушілерден түтынуиіыларды қоргау (сатуиіы, дайындаушы); өнімнің (қызметтер, жүмыстар) қоршаган орта, денсаулық және мүлік цауіпсіздігін бақылау; өнімнің сапа көрсеткіштерін растау (қызметтер,жүмыстар), өндірушініц арызымен (дайындаушы); нарықта үйымдар мен кәсіпкерлердің қызметтеріне сонымен қатар халықаралық экономикалық, гылыми-техникапық серіктестікте жзне халықараіық саудада жагдайлар жасау. Тек багалау жүйесі және сәйкестікті растау гана өнімдер, жүмыстар және цызметтердің сапа қауіпсіздігін бацылау механизмі болып табылмайды және ол 4 Стандарттау, сертификаттау жэне метрология негіздері басқа бацылау түрлерімен - мемлекеттік бацылау және қадагалау, лицензиялау, ерікті сертификаттаумен үйлесімді бірігуі керек. Өндіріс технологиясының түрацтылыгы оның метрологиялыц дайындыгымен, өндірістің .метрологиялыц цамтамасыз етілуі және дайын өнімді сынаумен қаматамасыз етіледі. Өлиіеудіц аныц емес нэтижелерін азайту әр түрлі салачарда метрологияныц ережелерін сацтауды цамтамасыз ету арцылы жүзеге асады. Өлшеу сэйкестендірілген техникалыц цүралдар және цолданылган өлшеу жүргізу техникасының көмегімен жүзеге асырылады. Әр түрлі елдерде өлшем жүргізілсе, олардың өлшеу нэтижелерінің өлшем бірліктері үйлестірілу керек, себебі әр түрлі жерлерде эр түрлі өлшеу цүрачдарымен алынган нәтижелер нацты болуы керек. Осы талаптар стандарттаудың халыцаралыц,аймацтыц және үлттыц деңгейлерде болуын цамтамасыз етеді. Метрологиялыц цамтамасыз етудіц маңыздылыгы халыц шаруашылыгы үшін өте жогары, себебі біздің елде әр жыл сайын 20 млрд өлшем жүргізіледі жэне ол еңбек үрдістерінің негізгі бөлігі. Өлшеулердің негізінде шикізат, материал, өндіріс цұралдары, үрдістің өндірістік, экономикачыц жэне әлеуметтік жагдайы туралы ацпарат алынады. Өнім сапасына бага беру, дайындалган өнімнің техникалыц цүжаттар талаптарына сәйкестігі, технологиялыц үрдістердіц механикаландырылуы жэне автоматтандырылуы реттеу және басцару үрдістерінің өлиіеулерімен және өлшеу техникасымен тікелей байланысты. Ғылыми-техникалыц прогрестің үдеуі, еңбек өнімділігінің өсуі, өнім сапасын жогарылату (сенімділігі, тиімділігі, өнім технологиялылыгы) тікелей тәжірибелік жүмыстар көлемінің көбеюімен және соган сәйкес апынган және өңделген өлиіеу ацпараттарымен байланысты. Тәжірибелік зерттеулерге цойылган талаптар өсуде: тэжірибелік зерттеулерді жүргізу мерзімін цысцарту, өлшеу дәлділігін және гылыми-зерттеу жүмыстарының нәтижелерін жогарылатуды іске асыру керек. Оцулыцтың гылыми жаңалыгы: стандарттау, метрология, сертификаттау жэне сапа менеджментінің үстанымдарын жэне механизмдерін дүрыс цолдануга, отандыц экономиканы тиімді реформа!ay үрдісінің өсуіне жэне республиканың дүниежүзілік экономикага интеграцияіануына көмек береді. Оцулыцтың өзектілігі: цазіргі таңда стандарттау, метрология жэне сертификаттау бойынша отандыц ережелерді хапыцарачыц ережелермен үйлестіру мәселелері өте озекті, себебі бүл Қазацстанның Дүниежүзілік сауда үйымына кіру жагдайы жэне осы үйымда цызметін Kipicne 5 жүргізу негізгі мәселе болып түр. Нақтырақ тоқталатын болсақ, осы оқулықта қарастырылган сауалдардың жауаптары өзгеруімүмкін және жаңартылып түруы керек.себебі бүл пәндер қогам өмірімен тыгыз байланысты, және ҚР жаңа заңдары дайындалады, нормативтіктехникальщ қүжаттар жойылып, жацалары басылып шыгарылады және т. б. Барлық осы өзгерістер стандарттау және сертификаттау салаларындагы білімдерді жақсартып отыруды әрқашан да талап етеді, сонымен цатар тауар сапасының қауіпсіздігін баңылауды күшейту үрдісі іске асып жатыр. Сапа мәселелерін шешудің негізгі дүрыс шарты - бұл өнім сапасын басңару механизмдерін тәжірибелік жүмыстарда цолдана алатын жогары білікті мамандардың болуы. Барлыц салалардың мамандарына стандарттау, сертификаттау, метрология жэне сапа менеджментініц негіздерін білу керек болып түр. Оқулыцтың мацсаты оцырмандардыц айтып кеткен салалар бойынша білімдерін, дагдыларын цалыптастыру. Осы білімсіз қазіргі күрделіжагдайларда наръщта орын табу және кәсіптік, функционалдыц міндеттерді орындау мүмкін емес. Осы оқулық болашац мамандарды дайындауда көмек көрсетуге багытталган. Бүган авторлардың кітапты цүрастыру логикасын таңдауы, цүрылымы көмек көрсетеді. Бүл оқырманга оқулықтагы негізгі жагдайларды түсінуге, материалды қабылдауды жеңілдетуге көмегін тигізеді. Осы үшін оқулыцта әр түрлі шрифтік белгіленулер, көрнекті кестелер,сызбалар және суреттер, өзін-өзі бақылау сүрақтары, тест сүрацтары, баяндама тақырыптары, нақты мәселелер цолданылган. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері оқулыгы үш дербес тараудан түрады. Сонымен олардыц әдістемелік бірлігі көрсетілген. Жалпы редакциясын Ж.Ж. Махамбетова басқарган оцу цүрапынан айырмашылыгы оқулықта стандарттау, сертификаттау, метрология бөлімдері тольщтырылган, сынац зертханаларын аккредиттеу бойынша бөлімдер цосылган және Қазацстан Республикасының жаңа нормативті-техникалыц қүжаттамаларына, өзгерістер мен толыцтырулар енгізілген заңдарга сілтемелер жасалган. Бүл оқулықтың міндеті - оқырмандарды стандарттау, сертификаттау және метрология бойынша алган білімді тәжірибеде цолдана білуге үйрету. Жекелеген жагдайларда, нормативтік қүжаттарды (мемлекетаральщ және халықаралық стандарттарды, сертификаттау бойынша ережелерді), ҚР заңдарын және басца нормативтік 6 Стандарттау, сертификаттау жэне метрология негіздері цүжаттарды қолдана білуі, кәсіпорындагы өнімді сертификаттау сызбасын таңдай алуы; зертханалардың техникалық қузіреттілігіне аккредиттеу жүргізу тәртібін, отандық және иіетелдік өнімдерге стандарттау, сертификаттау жүргізу тәртібін, шикізат жэне өнімнің сдйкестік сертификатын алуга керек қүжаттар тізімін білуі керек. Авторлар оқулықты жақсарту мацсатында оцырмандардың тілектері мен үсыныстарын қабылдайды.
Сапаға қойылатын талаптардың сипаттамасы.
Көпшілік тауарлар мен қызмет көрсетуге қолданылатын талаптар: қолдану жағдайы, қауіпсіздігі, экологиялылығы, сенімділігі, эргономикалылығы, ресурстарды үнемдеу мүмкіндігі, технологиялылығы, эстетикалылығы.
Қолдану жағдайына байланысты талаптар: өнімнің орындалуға тиісті (өнімділік, дәлдік, калориялық, қызметтің орындалу жылдамдығы) негізгі функцияларын анықтайтын қасиеті, яғни функционалдық жарамдылығы, шикізат пен материалдардың құрамы мен құрылымы, сыйысымдылығы және өзара алмасымдылығы.
Эргономикалық талаптар - қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз ету үшін бұйым конструкциясын адам организмінің ерекшеліктерімен келістіру.
Ресурстарды үнемдеу талабы - шикізатты, материалдарды, отынды, энергияны және еңбек ресурстарын тиімді пайдалану.
Қауіпсіздік талаптары - зиян келтіруі мүмкін қауіп - қатерді болдырмау.
Сенімділік талаптары - белгіленген функцияларын берілген режимде және қолдану жағдайында, техникалық қызмет көрсетуде, сақтауда және тасымалдауда орындай алу қабілетін сипаттайтын барлық параметрлерге белгіленген шек аралығын әр уақытта сақтау.
Экологиялық талаптар - өнімді өндіру, пайдалану және кәдеге жарату кездерінде оның қоршаған ортаға зиянды әсерін болдырмау.
Технологиялылыққа қатысты талаптар - өнімге сапа көрсеткіштері белгіленіп қойған жағдайда оны дайындауды, қолдануды, жөндеуді аз шығынмен жүргізуге бейімділігі.
Эстетикаға қатысты талаптар - өнім мен қызмет көрсетудің көркемдік бейнені өрнектей алуына, адамның сезім мүшелері арқылы қалыптасатын форма белгілері негізінде (түсі, көлемдік конфигурациясы, бұйымды әрлеу сапасы) әлеуметтік - мәдениеттік құндылығын көрсете алуына қойылатын талаптар.
Міндетті талаптардың құрамын анықтағанда мына жағдайларды ескеру қажет:
Заңдарға және стандарттарға сәйкес міндетті талаптардың тізімі кеңейіп отыруы мүмкін. Мысалы, функционалдық жарамдылық есебінен.
Кейбір тауарлар түрлерінде сенімділік талабы қауіпсіздік талабымен үйлеседі (тамақ өнімдерінің сақталуы, жол көлігінің толассыз жұмыс істеуі).
Орындалуға тиісті талаптарды қамтитын стандарттардың ережелері нормалар деп аталады. Егер норманың сандық сипаттамасы болса, оны норматив деп атайды.
1.1 Сапаны бағалау
Сапаны бағалау - объектінің қойылған талаптарды орындауға қаншалықты мүмкіндігі бар екендігін жүйелі тексеру (ИСО 8402). Егер тексеру кезінде талаптардың орындалмауы себепті сәйкессіздік анықталған болса, онда оны жою үшін мекеме түзету шараларын жүргізеді.
Кез - келген тексеру екі элементтен тұрады: 1) объектінің нақтылы жағдайы жөнінде ақпараттар алу (өнім үшін оның сапалық және сандық сипаттамалары), 2) алынған ақпаратты бұрыннан белгіленіп қойылған талаптармен салыстыру, яғни екінші түрде ақпарат алу.
Өнім сапасын тексеру - өнімнің сапалық және сандық сипаттамаларын тексеру. Сапаны тексеру жұмыстарына өлшеу, талдау, сынау операциялары кіруі мүмкін.
Өлшеу дербес жұмыс түрі ретінде метрологияның объектісі болып табылады.
Өнімді талдау - материалдар мен шикізаттардың құрамы мен құрылымын талдау сараптамалық әдістермен - химиялық талдау, микробиологиялық талдау т.б. жүргізіледі.
Сынау - сынау объектісінің сапалық және сандық сипаттамаларын эксперименттік әдіспен анықтау. Сынау кезінде негізгі қажетті заттар - сынау құрал - жабдықтары, ал көмекші заттар - қажетті реактивтер, материалдар т.б.
Сынау кезінде өнім мен қызметтің сипаттамаларын анықтаудың әр түрлі әдістері қолданылады: өлшеу, сараптамалық, тіркеу (тоқтап қалу санын, зақымдалған өнімдердің санын ж.б) органолептикалық (сипаттамаларды адамның сезім мүшелерінің көмегімен анықтау).
Өткізу орнына байланысты сынаулар зертханалық, полигондық, табиғи болып бөлінеді. Тауарларды сынаудың негізгі түрі - зертханалық сынау.
Сынау жүргізудің сапа көрсеткіші - дәлдік және нәтижелердің қайталануы. Бұл талаптарды орындау метрология ережелерін сақтауға тікелей байланысты.
Қажетті сынаудың сапасын дәлелдеу үшін зертханалар тіркеуден өтуі керек. Зертханаларды тіркеу - сынау зертханаларын орган ретінде белгілі салада жұмыстарды жүзеге асыруға мекеменің құқықтылығын уәкілетті мемлекеттік органның ресми мойындауы (ҚР СТ.7.0 -99).
Қазақстан Республикасында сынау зертханаларын тіркеуден өткізу жүйесі құрылды. Елімізде сертификаттауды жүргізу ережелері бойынша нақтылы өнімді сынау жұмыстарын жүргізу құқығы тек қана тіркеуден өткен сынау зертханаларына беріледі.
1.2 Сапа жүйесі
Сапаны жақсарту мәселесін кәсіпорында тұрақты түрде қолданылатын шаралар жүйесін енгізу арқылы ғана шешуге болады. Осындай сапа жүйелері көптеген жылдар бойы құрылып және жетілдіріліп келеді.
Қазіргі кезде ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттарында белгіленген сапа жүйесі қабылданды. Бұл жүйенің негізгі принципі - сапаны басқаруда өнімнің өмірлік циклінің барлық сатылары мен кезеңдерін қамту.
Өнімнің өмірлік циклі - өнімді жобалау, өндіру, пайдалану, сақтау, тасымалдау, өткізу, жою және кәдеге жарату процестері, яғни өнімді өндіргенде және пайдаланғанда болып отыратын өзгерістерге сай өзара байланыстағы процестер жиынтығы болып табылады. Өмір циклі маркетингтен басталады.
Маркетинг деңгейінде - өнімге тапсырма берушілер және олардың талаптары анықталады. Жобалау деңгейінде тұтынушының барлық талаптарына сай өнімді жасау қарастырылады. Өндіру кезінде жобада белгіленген сапа деңгейі қамтамасыз етіледі. Айналым деңгейінде қалыптасқан сапа тасымалдау, сақтау, сатуға дайындау, сату кездерінде сақталуы керек. Пайдалану деңгейінде сапаны басқаруға тұтынушы кірістіріледі. Тұтынушының өнімді пайдалану жағдайы жақсы болса, онда оның қолдану мерзімі де артады. Қолданыстан шығару деңгейінде пайдаланылған өнімнің табиғи ортаға зиянды әсерін болдырмау керек. Кәсіпорынның іс - қимылы өнімді қолданыстан шығарумен бітпейді. Осы кезеңге қарай немесе одан да ертерек қажеттілік анықталады және маркетинг жүргізілгеннен кейін кәсіпорын жаңа өнім түрін жобалауға кіріседі. Осылай сапаны басқару саласындағы жаңа айналым басталады.
Сапа жүйесінің қажетті элементтері: ұйымдық құрылымы, әдістемесі, ресурстар мен процестер.
Сапа жүйесінің ұйымдық құрылымы кәсіпорын жұмысын басқару шеңберінде құрылады да, оның бөлімшелерінің және қызмет істеушілерінің арасында құқығын, міндеттерін және функцияларын бөліп беру болып табылады.
Әдістеме - іс - қимылдарды жүргізудің белгіленген тәсілдері (ИСО 8402).
Ресурстар - қызмет көрсетушілер, қызмет ету құралдары, құрал - жабдықтар, технология.
Процесс (ИСО 8402) - қолданылатын элементтерді (өнімге қатысты - шикізаттар, материалдар) дайын өнімге айналдыратын өзара байланыстағы ресурстар мен іс - қимылдар.
Сапа жүйесінің бар екендігін және оның қойылған талаптарға сәйкестігін осының барлығына тиісті құжаттар болғанда ғана дәлелдеуге болады.
Құжаттар сапа жүйесін жасаушыларға, қолданушыларға және тексеру органдарына көрсетуге мүмкіндік береді.
Сөйтіп, сапа жүйесі - сапаны жалпы басқаруды жүзеге асыру үшін қажетті ұйымдастыру құрылымы, әдістеме, процесс және ресурстар жиынтығы.
1.3 Стандарттау, метрология және сәйкестікті растау жұмыстарын жүргізуде негізге алынатын техникалық заңнамалар.
Техникалық заңнама - техникалық объектілерге: өнімге, оның өмірлік циклі процестеріне, қызмет көрсетуге және қойылған талаптардың сақталуын тексеруге қатысты талаптарды регламенттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
2004 жылдың 9-қарашасында қабылданып, 2005 жылдың 14 мамырынан іске қосылған. Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы Заңы 1999 жылдың 16 шілдесінде қабылданған Стандарттау туралы және Сертификаттау туралы заңдарының күшін жойды. Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы заңының іске қосылуы құқықтық тұрғыдан өнімнің, қызмет көрсетудің және процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің жаңа кезеңінің басталуы болып табылады.
Құрылып жатқан техникалық реттеу жүйесінің жұмысын әрі қарай жетілдіруде келесі маңызды қадам, ол 2006 жылдың 26 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне техникалық реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңы. Осы заң бойынша бұрын қабылданған 33 заңның 274 статьяларына, соның ішінде Техникалық реттеу туралы заңның 29 статьясына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Техникалық реттеу жүйесін реформалаудың негізгі мақсаты, ол адам өмірі мен денсаулығын, қоршаған ортаны, соның ішінде жануарлар мен өсімдіктер дүниесін қорғаудың нәтижелі жүйесін құру және саудада қисынсыз, артық кедергілерді болдырмау. Ол үшін мына шаралар көзделеді:
- өнімнің ерікті стандарттарын міндетті техникалық регламенттерден бөлу (өмір мен денсаулықты қорғауға қатысы барларын).
- ұлттық стандарттарды халықаралық стандарттармен ең жоғары деңгейде үйлестіру.
- сәйкестікті растау жүйесін ымырашылдандыру және әрбір мүмкін жағдайда сәйкестікті ерікті растау схемасын енгізу.
- тәуелсіз және алаламайтын аккредиттеу жүйесін құру.
- Қазақстанның сәйкестік сертификатының шетелдік рыноктарда мойындалуына қол жеткізу.
Практика тұрғысынан Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу туралы заңын қабылдауға қандай ішкі және сыртқы себептер ұйытқы болғанын білу маңызды. Мұндай себептердің бастылары мыналар:
- бірінші жағдай - елдің техникалық заңдылықтарын дамыған шет елдердің заңдылықтарына мүмкіндігінше жақын үйлестіру. Тек қана осындай үйлестіру арқылы еліміздегі бизнес қазіргі замандағы экономикалық кеңістікке кіре алады және барлық болып жатқан өзгерістерге дер кезінде құлақ асып, бәсекелестікке дайын болуға тырысады.
- екінші жағдай - кәсіп иелерінің талпынысы мен азаматтық бизнесіне мемлекет тарапынан қойылатын артық әкімшілік кедергілерді болдырмау. Стандарттарда келтірілген санитарлық ережелер мен нормалар, құрылыс нормалары мен ережелері және т.б. өте көлемді және нашар реттелген міндетті талаптар кәсіп иелерінің жұмысын шектейді.
Осы жағдайдан туындайтын мәселелерді шешудің басты бағыты - ол тексеру жұмыстарының маңызды бөлімдерін реформалау - шаруашылық іс-әрекеттерге қатысушыларға қойылатын мемлекеттің міндетті талаптарын инвентаризациялау. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша кәсіп иелерінің іс-әрекеттері тек қана Заң арқылы шектеледі және Конституция нақтылы түрде қорғайтын жағдайларға қатысты жүргізіле алады. Осындай Конституция қорғайтын жағдайлар - ол адамдардың денсаулығы мен қауіпсіздігі, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне зиян келтірмеу.
Міндетті талаптарды үйлестіруге тырысу, жоғарғы деңгейдегі нормативтік актілер арқылы кәсіп иелерінің қаржылық емес сипаттағы міндетті талаптарын белгілеу қазіргі заманға тән дүниежүзілік тәжірибеден туындайды. Техникалық реттеу туралы заңында келтірілген отандық техникалық реттеу жүйесі осы тәжірибені ескере отырып құрылған.
2.1 Өнімді сертификаттау. Сертификаттау туралы түсінік
Өнімнің нақты, шүбәсіз және әділ бағасы оның әзірленуі, өндірісі, жеткізілуі және пайдаланылуы кезінде негізделген шешімді қабылдау мүмкіндігін береді. Мұндай баға алдымен нормативті құжаттармен келісілген экспериментті түрде анықталған өнімнің деректі сипаттамаларын және қасиеттерін салыстырумен негізделеді.
Сапаны бағалаудың көп түрлерінен жалпысы болып сертфикаттау табылады. Сертификаттау латын тілінен аударғанда дұрыс жасалған деген түсінік береді. Ол сертификатталатын өнімнің өндірісінде сынақты және жағдайды бағалауды жүргізуде, осы рәсімдерді орындауды бақылауда және тәуелсіз орган жағынан өнім сапасын қадағалауда негізделеді. Барлық осы операциялардың бірлесуі нормативті құжатта бекітілуіне және тұтынушылар үшін өнімнің кез келген маңызды сипаттамасын бақылай алуына мүмкіндік береді. Осының арқасында сертификаттау бекітілген талаптарға олардың қатаң сәйкестігінің сенімді кепілі, осы сәйкестену туралы шүбәсіз ақпарат көзі ретінде ғана емес, сонымен бірге өнімнің сапасын арттырудағы тиімді құралы және стимулы болып табылады.
60-жылдарға дейін сертификаттау жеке елдерде, олардың экономикалық, техникалық және әкімшілік шарттарымен оқшаулау дамыды. 60-жылдардың аяғында-ақ сертификаттау халықаралық сауданың, маркетингтің және нарықтық жаңалық тауарларына бағдарлану салдарынан кең тарала бастады. 1970-1980 ж.ж. стандарттау бойынша Халықаралық ұйымның (ИСО) Халықаралық электротехникалық комиссиясымен (ХЭК) бірлесе сертификаттауды ұйымдастыруда бірқатар елдермен тәжірибе қорытындыланды және сертификаттауды жүргізу тәртібін, сертификаттау жүйелерін әзірлеуді, өнім сапасын қамтамасыз ету жүйелерін және т.б. ұсынатын әдістемелік материалдар кешені әзірленді.
Сертификаттау тұтынушылар мүддесін және ұлттық стандарттармен өзге де техникалық нормаларға сәйкес келмейтін импортты өнімнің пайда болуынан бастап, жалған жарнамадан, бұрмаланған ақпараттан және алаяқтықтан өз елінің нарығын қорғайды. Сонымен бірге өнімнің стандарттарына оны міндетті сертификаттау талаптарының қосылуы осы экспортталатын өнімнің беделін көтереді.
Халықаралық және аймақтық сертификаттау жүйелерін әзірлеу және қолдану 18 елді (350 млн. адам) біріктіретін 1993 ж. бірыңғай еуропалық нарықтың ұйымдастырылуы үшін жағдай жасады. Бұл үшін техникалық нормалар және ережелерді бірыңғайлауды жүргізу (нарықтың барлық бөліктерінде олардың тең мәнділігін кепілдендіру үшін), нарықтың барлық бөліктерінде өнімнің техникалық нормалар мен ережелерге сәйкестігін бағалау нәтижелерін мойындау үшін алғышарт жасау, сапаны қамтамасыз ету жүйелеріне еуропалық сертификатты әзірлеу қажет болды.
Қазақстанда мемлекеттік құрылымды өзгерту, кәсіпорынның дербес шаруашылығын арттыру, олардың сыртқы нарыққа тікелей шығуы, жаңа коммерциялық және қаржылық құрылымның пайда болуы мемлекеттік сертификаттау жүйесін қалыптастыруға жағдай жасады.
26 маусым 1992 жылы № 640-ХІІ қолданысқа енгізілген Тұтынушылар құқығын қорғау туралы ҚР Заңына сәйкес: тұтынушылардың өмірінің, денсаулығының қауіпсіздігін, қоршаған ортаның қауіпсіздігін, тұтынушылардың мүлігіне зиян келтірудің алдын алуды қамтамасыз етуге бағытталған заңнамалық актілерде немесе стандарттарда талаптары белгіленген тауарлар, жұмыстар, қызметтер белгіленген тәртіпте міндетті сертификаттауға жатады.
Сертификатсыз тауарларды (оның ішінде импортты) іске асыруға, жұмыстарды орындауға және қызмет көрсетуге тыйым салынады. ИСОХЭК басшылық келісімімен сәйкестік сертификаттауы - бұл сәйкестендірілген өнім процесс немесе қызмет нақты стандартқа немесе өзге де нормативті құжатқа сәйкес екендігін дәлелдейтін үшінші жақтың әрекеті. Осылайша сертификаттау термині ары қарай тек үшінші жақпен сертификатталуды білдіреді. Үшінші жақ - бұл дайындаушыдан және өнімді тұтынушыдан да тәуелсіз орган немесе ұйым. Үшінші жақтың сертификаттауымен қатар өзін-өзі сертификаттау немесе дайындаушының қандай да бір нақты нормативті техникалық құжаттар (НТҚ) талабына өз өнімінің сәйкестігі туралы өтініші де бар.
Сертификаттау үш кең таралған іс-әрекеттерге негізделеді:
өнімді сынау;
өнімді өндіру жағдайын алдын-ала тексеру;
өнім және өндірісті ары қарай (сертификаттауды беруден кейін) қадағалау (бақылау).
Сынақтың сертификатталуы кезінде өндірістің бағалануын және қадағалануын дайындаушы және тұтынушыдан тәуелсіз үшінші жақ болып табылатын органдар (ұйымдар) атқарады.
Сертификаттаудың барлық жүйелерінде сол немесе басқа да формада үшінші жақпен сертификаттауға бағытталатын, сертификат берер алдында немесе дайындаушыға оны шығаруға құқық бергенде өнімнің өндіріс жағдайын тексеру қарастырылады, сонымен қатар сертификатталған өнімнің өндірісін қадағалайды (бақылау). Бұл сертификаттау кезінде тексерілетін оның сапа тұрақтылығына, оған қойылатын талаптардың тұрақты қадағалауына белгілі бір кепілдікті құрайды.
Сертификаттаудың ерекшелігі болып сонымен бірге өнімнің ғылыми-техникалық құжаттамаға сәйкестігін заңды түрде дәлелдейтін куәлігі ретінде өнімге қойылатын арнайы құжат - сәйкестік сертификаты немесе сәйкестік белгісі.
Сәйкестік сертификаты - бұл құжат сертификаттау жүйелерінің ережелері бойынша басылған және сәйкестендірілген өнімнің (процесс, қызмет) нақты стандартқа немесе басқа да нормативті құжатқа сәйкестігі туралы қажетті сенімділіктің қамтамасыз етілуін хабарлайды. Сертификат стандарттың барлық талаптарына қатысты бола алады, сонымен бірге құжаттың өзінде нақты айтылатын жеке бөлімдерге немесе өнімнің нақты сипаттамаларына да қатысты. Сертификатпен ұсынылатын ақпарат соның негізінде берілген сынақ нәтижелерімен оны салыстыру мүмкіндігін қамтамасыз ету қажет.
Сәйкестік белгісі -- бұл көрсетілген өнім (процесс, қызмет) нақты стандартқа немесе өзге де нормативті құжатқа сәйкестігіне қажетті сенімділіктің қамтамасыз етілуін көрсететін сертификаттау жүйелерінің ережелерімен сәйкес (немесе сертификаттау органымен берілген) қалыптасқан тәртіпте бекітілген белгі. Сәйкестік белгісі белгілі бір сертификаттау жүйесімен шектелген, бұл осы белгімен таңбаланған өнім стандартына сәйкестігін бақылайтын осы жүйенің (сертификаттау бойынша орган арқылы) ерекшелігін көрсетеді. Сертификатты немесе сәйкестік белгісін алу жасаушыға (жеткізушіге) белгілі бір міндетттерді жүктейді және арнайы ұлттық актілермен немесе келісімдермен (лицензиялармен) негізделеді.
Сертификаттаудың маңызды ерекшелігі мұнда барлық операциялар белгілі бір жүйенің шеңберінде жүзеге асады, ол олардың орындалуында нақты ережелерге ие және арнайы уәкіл орган - сертификаттау бойынша орган басшылығымен қызмет жасайды. Бұл орган үшінші жақ ретінде ұйымды және елдегі қолданыстағы заңнамамен және нормативті актілермен сәйкес жүйенің қызмет етуін басқарады.
2.2 Сертификаттау сұлбалары
Сертификаттаудың халықаралық тәжірибесімен қабылданған ережелерге және ИСОХЭК ұсыныстарын есепке ала үшінші жақпен қолданылатын келесі сертификаттау сұлбаларын қолдану әзірленді және ұсынылды.
1-сұлба. Типтік сынақ.
2-сұлба. Типтік сынақ және одан кейінгі сауда сферасындағы өнімдер (іріктеме) үлгілерінен алынатын кезеңдік сынау арқылы қадағалауды жүзеге асырады.
3-сұлба. Типтік сынақ және одан кейінгі жасаушы өнеркәсіптерден алынатын іріктемелерді кезеңдік сынау арқылы қадағалауды жүзеге асырады.
4-сұлба. Типтік сынақ және одан кейінгі сауда саласында және жасаушы өнеркәсіптерден алынатын іріктемелерді кезеңдік сынау арқылы қадағалауды жүзеге асырады.
5-сұлба. Жасаушы кәсіпорыннан және сауда саласынан алынатын үлгілерді (іріктемелер) тексеру және сынау нәтижелерін ескеретін және қадағалауды жүзеге асыратын типтік сынақ және кәсіпорындағы сапаны басқару жүйесінің бағасы, басқармамен келісім жасау.
6-сұлба. Кәсіпорындағы сапа жүйесін бағалау.
7-сұлба. Өнім партиясын сынау.
8-сұлба. 100%-дық өнімді сынау.
1-сұлба. Өнім үлгілеріне типтік сынақтардың сынақ жасайтын ұйымдармен арнайы бекітілген стандарттар талаптарына сәйкестігін жүргізуге ғана негізделеді. Сертификаттаудың бұл түрін қолдануда тек ұсынылған үлгінің қалыптасқан талаптарға сәйкестігінің сыналуы ғана расталады. Қарапайымдылығы және салыстырмалы аз шығынды болғандығынан ол сауда-экономикалық қатынастарда және ұлттық, халықаралық ауқымдарда таралған.
2-сұлба. Сауда сферасынан алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге негізделеді. Бұл сұлбаны қолдану ұсынылған үлгілердің сапасын бағалаумен қатар сериялы шығарылатын өнімнің сапасын да бағалауға мүмкіндік береді. Бұл әдістің артықшылығы - оның қарапайымдылығында, алайда мұнда шығындар алдыңғы әдіске қарағанда жоғары болып келеді. Оның кемшіліктеріне жататыны, мұнда бақылау сынақтарының шешімі бойынша өнімнің стандарттар талаптарына сәйкес келмеуінің анықталуы өнімнің іске асырылуында ғана болады. Сауда сферасының стандарттарына сәйкес келмейтін өнімдерді алу қиындатылған.
3-сұлба. Сауда желісіне немесе тұтынушыға жіберу алдында алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге негізделеді. 2-сұлбаға қарағанда бақылау сынақтарын өнімдердің сауда желісіне түспес бұрын өткізеді, бұл стандарттарға сәйкес келмеу жағдайларын анықтағанда оның тиелуін тоқтатуға мүмкіндік береді.
4-сұлба. Сауда сферасынан және өндірістен алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге (1 - 3 сұлбалардағыдай) негізделеді. Алайда мұнда да өнім жасап шығарылуынан кейін және оның өндірісіне қаражат жұмсалғаннан кейін ғана өнімдердің стандарттар талаптарына сәйкес келмеуі анықталынады.
5-сұлба. Сауда сферасынан және өндірістен алынған үлгілерді кезеңдік бақылау сынақтары арқылы өнімнің сапасын ары қарай бақылаумен арнайы бекітілген сынау ұйымдарында өнім үлгілерін типтік сынақтан өткізуге негізделеді. Сертификаттаудың бұл түрі өнім сапасын ғана анықтап қоймай, сонымен бірге кәсіпорынның талап етілетін сапа дәрежесінде өнімді шығару мүмкіндігін бағалай алады. Сапаны қамтамасыз ету жүйелерін бағалауды жүргізгенде кәсіпорында оның критерилерін анықтау қалыпты жағдай. Бұл сұлба өнеркәсібі дамыған әлем елдерінде және сертификаттаудың халықаралық жүйелерінде кең таралған. Жоғарыдағы ерекшеліктердің түрлілігіне қарағанда бұл сұлба едәуір күрделі және қымбат, алайда оның артықшылығы тұтынушы өнімнің жоғары дәрежеде екендігіне көз жеткізе алады.
6-сұлба. Кәсіпорындарда сапаны қамтамасыз ету жүйелерін бағалауды жүргізумен ғана негізделеді. Бұл түрді кейде жасаушы кәсіпорындардың аттестатталуы деп атайды. Бұл түрдің сертификатталуын қолдануда кәсіпорынның көрсетілген сапа дәрежесіне сай өнімді шығару қабілеттілігі ғана бағаланады. Сертификаттаудың бұл жүйесін стандарттың соңғы өнімге талабын регламенттемегенде (себебі ол әртүрлі формаларды қабылдауы мүмкін) қолданады, талапты тек өндіріс түріне ғана анықтайды.
7-сұлба. Өнімнің әрбір жасалынған партиясының іріктемелеріне сынақ жүргізумен негізделеді. Партияны тиеу туралы шешімді іріктеу сынақтарының нәтижелері бойынша қабылдайды. Сертификаттаудың бұл түрі үшін анықталған қабылдауға лайықты сапа дәрежесі мен жасалынған партия өлшемдерінен тәуелді іріктемелердің көлемін анықтау қажет. Қабылданған ережеге сәйкес іріктеулер уәкіл органдармен қалыптасады. Сертификаттаудың бұл түрін пайдалану статистикалық талдау әдістерін қолданумен байланысты.
8-сұлба. Жасалынған әрбір жеке бұйымның стандарттар талаптарына сәйкестігі үшін сынақтар жүргізуге негізделеді. Бұл жағдайда өнімнің анықталған талаптарға сай болуына жеткізушінің жауапкершілігі сертификаттаудың жоғарыдағы барлық сұлбаларын қолдануға қарағанда өте жоғары. Сынақтан сәтті өткендерінің ғана сертификат алуы немесе сынақтан сәтті өткен бұйымдардың ғана таңбалануы қалыпты жағдай.
Өнімнің ғылыми-техникалық құжаттамаға сәйкестігін анықтаудағы қажетті құрал ретінде өнімді сынақтан өткізу осы сұлбалардың маңызды элементі болып табылады. Осыған орай сынақ жүргізетін зертханалар құзырлы болуы қажет.
Аталған сұлбалар жасаушы кәсіпорындардың өндірісін үздіксіз қадағалауды және кәсіпорындардағы сапаны қамтамасыз ету жүйелерінің қызметін тексеруді талап етеді.
Тұтынушылар мүдделерін қорғаудың бір түрі ретінде оның денсаулығын қорғауда ақпараттық заттаңбалаудың сертификаттауға бірден-бір қатысы бар. Ақпаратты жасаушы тақтайшаларда және зат таңбаларда көрсетеді. Өнімдерді заттаңбалағанда жалған ақпарат беруді болдырмау мақсатында кейбір елдерде тағам өнімдерінің сапасы туралы мағлұматтың жасандылығы үшін санкциялар туралы заңдар қолданыста. Мысалы, 1989ж. мұндай заң Францияда енгізілген.
2.3 Сертификаттау бойынша органдар мен сынақ зертханаларын (орталықтарын) аккредиттеу
Сәйкестікті растау бойынша жұмыстарды орындайтын органдар мен зертханаларды аккредитеу келесі мақсаттарда жүзеге асырылады: көрсетілген субъектілердің құзырлығын растау; олардың қызметіне сенімділікті қамтамасыз ету; қызмет нәтижелерін мойындау үшін жағдайлар жасау. Мемлекеттік тізілімде 2003ж. міндетті сертификаттаудың 19 жүйесі тіркелген, олардың әрқайсысына өзіндік критерилері және рәсімдері бар өз аккредиттеу жүйелері құрылған. Нәтижесінде келесі оғаш жағдай туындады: сертификаттаудың әртүрлі жүйелерінде қызмет жасайтын ұйымдар бір-бірінің қызмет нәтижелерін мойындамайды және тапсырыс берушілер әртүрлі жүйелерді ұсынатын бірнеше органдарга баруға мәжбүр. Бұл қосымша шығындарға әкеледі, яғни өнімдер бағасының өсуіне және оның бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне әкеледі.
Дәл осы аккредиттеуден сәйкестікті растау бойынша отандық ұйымдардың қызметін мойындау басталады. Экспорттаушының бірқатар жағдайларда шет елдік стандарттар одағына СО баруы кездейсоқ емес (ал бұл қосымша қаржы және уақыт шығындары).
2002ж. Қазақстанның Мемстандартымен аккредиттеу бойынша шет ел жұмыс тәжірибелерінен талдау жүргізілген. Ол көптеген елдерде бірыңғай ұлтық аккредиттеу органдарының құрылу беталысын айқындайды. Заңның қолданысқа енуінен бастап, бұл қызметке деген көзқарас түбегейлі өзгереді. Заңда сертификаттау бойынша сынақ зертханалар органдарын аккредиттеуде бірыңғай ұлттық жүйенің және бірыңғай аккредиттеу ережелерін құру қарастырылған. Аккредитеуді жүргізу тәртібі ҚР Үкіметімен бекітіледі.
Аккредиттеу бойынша ұлттық орган саудалық емес автономды мәртебеге ие болуы мүмкін. Пәтуа принципіне негізделген бұл органның қызметіне Қазақстан Мемстандартынан басқа барлық мүдделі жақтар қатысады.
Бұл аумақтағы бірыңғай техникалық саясаттың жүзеге асуы Қазақстанның аккредиттеу бойынша Халықаралық (ағылшын тілінде - IAF) және басқа да ұйымдарға қосылуына өз септігін тигізеді, сонымен бірге біздің еліміздің аккредиттеу бойынша қызметі халықаралық дәрежеде мойындалады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz