Кедендік бақылау зертханалары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИЗНЕС УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ СТАНДАРТТАУ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Кедендік бақылау зертханаларында метрологиялық жабдықтарды тексеру сапасын жетілдіру
6В07525 - Стандарттау және сертификаттау (салалар бойынша) ББ
Орындаған: Жарқыншаева Е.Ә
Ғылыми жетекшісі
т.ғ.м., аға оқытушы Туреханова Г.И
Нұр-Сұлтан, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
Бет
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕНУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1
Метрология туралы ұғым
1.2
Метрологиялық қамтамасыз ету
1.3
Метрологиялық қызметтің құқықтық негіздері
2
Кедендік бақылау зертханалары
2.1
Қазақстан Республикасындағы кедендік бақылау зертханаларының жұмыс істеу құрылымы
2.2
ТМД елдеріндегі кедендік бақылау зертханаларының жұмыс істеу құрлымы
3
Талдау
3.1
Сапаны жетілдіру мақсатында калибрлеу жүйесінің рөлі
3.2
Сынау зертханаларындағы өлшеу құралдарын тексеру және калибрлеу
3.3
Сынау орталықтарына акредиттеуды жүргізу тәртібі
3.4
Азық-түлік өнімдерінің негізгі қасиетін құрайтын азық-түлік шикізатының қауіпсіздігі
3.5
Азық-түлік - қауіпті заттардың көзі және тасымалдаушысы.Азық-түлік қауіпсіздігі.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Қр Ст ИсоМэк 17025-2018 "Сынау Және Калибрлеу Зертханаларының Құзыреттілігіне Қойылатын Жалпы Талаптар"
Рк 50.2.2-2002 "Оценка Состояния Измерений В Аналитических,
Испытательных И Измерительных Лабораториях "
Қр Ст 2.15-2018 Мемлекеттік Метрологиялық Бақылау. Негізгі Ережелер
Ми 2500-98 Государственная Система Обеспечения Единства Измерений
Еаэо Кеден Кодексінің 14-Бабы Қазақстан Республикасындағы Кедендік Реттеу Туралы
Ст Рк 3.16-2008 Межлабораторные Сравнительные Испытания. Организация И Порядок Их Проведения
Iso 45001:2018 Системы Менеджмента Охраны Здоровья И Безопасности Труда.
Ст Рк ИсоМэк 65-2001 Общие Требования К Органам По Сертификации Продукции
Қр Ст 1634-2007 Менеджмент Жүйелері Саласында Қызметкерлерді Сертификаттау
Гост Р ИсоМэк 17024-2011 Общие Требования К Органам, Проводящим Сертификацию Персонала
Ст Рк ИсоМэк 17011-2006 Оценка Соответствия. Общие Требования К Органам По Аккредитации, Аккредитующим Органам По Оценке Соответствия
Тр Тс 0052011 Технический Регламент Таможенного Союза "О Безопасности Упаковки" От 16.08.2011 Г. № 769
Тр Тс 0292012 Технический Регламент Таможенного Союза "Требования Без-Опасности Пищевых Добавок, Ароматизаторов И Технологических Вспомогательных Средств" От 20 Июля 2012 Г. № 58.
Ст Рк 1179-2003 Системы Качества. Управление Качеством Пищевых
Продуктов На Основе Принципов Насср. Общие Требования
Ст Рк Исо 22000-2006 Система Менеджмента Безопасности Пищевых
Продуктов. Требования Ко Всем Организациям В Цели Производства и Потребления Пищевых Продуктов;
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
Метрология - өлшеулер, олардың бірлігін және талап етілетін дәлдігін қамтамасыз етудің әдістері мен құралдары туралы ғылым.
Заңнамалық метрология - өзара байланысқан және өзара шартталған жалпы ережелердің жиынтықтары.
Өлшеу -- техникалық шараны қолдану бойынша қолдануға неғұрлым жайлы формада осы шаманың мәнін алу мақсатында(немесе ол туралы ақпарат) өлшенетін шаманың бірлігі мен өлшеу шаманы салыстыруға (ашықтан-ашық және ашықтан-ашық емес) негізделген шаманың физикалық бірлігін сақтаушы операциялар жиынтығы.
Метрологиялық өлшеулер -- жұмысшы өлшеу тәсілдеріне физикалық шамалардың бірліктерінің өлшемдерін беру үшін оларды жаңғырту мақсатында эталондар мен үлгілі өлшеу тәсілдері көмегімен өтетін өлшеулер.
Физикалық шама -- көптеген физикалық шамаларға сапалық қатынаста жалпы, бірақ сандық қатынаста әр объект үшін жеке физикалық объект (физикалық жүйенің, құбылыс немесе процестің) сипаттамаларының қасиеттерінің бірі.
Кедендік бақылау - Қазақстан Республикасының кеден және өзге де заңдарын сақтау бойынша Қазақстан Республикасының кеден органдары жүзеге асыратын. орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының кеден органдарына жүктелген шаралардың жиынтығы.
Калибрлеу - өлшем қүралдарын салыстырып тексеру әдісі.
Аккредиттеу - бұл объектінің заңмен белгіленген нормаларға, талаптарға және негізгі жіктемелерге сәйкестігі анықталатын рәсім.
Классификация - бұл ғылыми әдіс, көптеген ажыратылған обьектілердің қандай да бір белгісіне қарай қайта топтасуы.
Шикізат - бұл алғашқы өндіріс немесе тауар өндіруде қолданылатын материалдар немесе заттар. Шикізат - бұл дүниежүзілік тауар биржаларында сатылатын және сатылатын тауарлар.
Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі-тамақ өнімдерін пайдалану кезінде оның адам денсаулығына теріс әсерін толығымен болдырмайтын жай-күйі.
БЕЛГІЛЕНУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚР СТ - Қазақстан Республикасының стандарты
ISO- International Organization for Standardization
МЕМСТ- Мемлекеттік стандарт
ЕАЭО - Еуразиялық экономикалық одақ
ДСҰ - Дүниежүзілік сауда ұйымы
ММҚ - Мемлекеттік метрологиялық қадағалау
ҰАО - Ұлттық аккредиттеу орталығы
МЭК - Международная электротехническая комиссия
ӨТХК - өлшемдер мен таразылардың халықаралық комитетімен
ӨТКБ - Өткірлік тереңдігі бейнеленетін кеңістікті
КЖ - Калибрлеу жүйесі
ТСР - Технические средства реабилитации
HS - гармонизированная система описания и кодирования товаров.
ЖҰӨ - Жалпы ұлттық өнім
ЗМХҮ - Заңдылық метрологияның халықаралық ұйымы
ӨӨБ - Өзін өзі басқару
ММБ - мемлекеттік метрологиялық бақылау
БҒЗИ - Бүкіл ғылыми- зерттеу институты
МҚЕ - Метрологиялық қамтамасыз ету
ГСИ - Государственная система обеспечения единства измерений
КІРІСПЕ
Стандарттау, метрология және сертификаттау көпжақты сауда қызметінің маңызды аспектісі - өнім, жұмыс және қызмет көрсетудің сапасын қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Сапа проблемасы нарықтық экономикасының қаншалықты жетілгеніне қарамастан барлық елдерге көкейтесті. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қираған Жапония мен Германияның өнім сапасын қамтамасыз етуге және бұл елдердегі экономиканың жаңа бастамасын беруге ықпал жасаған стандарттау және метрология әдістерін ұтымды пайдалануын еске алсақ та жеткілікті.
Бүгінде дайындаушы және оның саудалық делдалы сауда белгісінің беделін өсіруге, бәсекелестік күресте жеңуге, әлемдік нарыққа шығу мен стандарттың міндетті және ұсынылатын талаптарын орындауға қызығушылық танытуда. Бұл мағынада стандарттау осы заманғы кәсіпкерлік стратегиясының бөлігі ретінде қарастырылады. Оның әсері және талаптары қоғамдық өмірдің барлық салаларын қамтиды. Осылайша өзара тиімді мәміле жасау үшін өндіріс және сауда мамандары білуі және орындауы тиіс ойын ережелерінен тұрады. Осыдан шығатыны стандарттау бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ететін құрал ретінде ғана емес, сонымен қатар дайындаушының, тапсырыс берушінің және саудагердің барлық басқару деңгейіндегі әсерлі серіктестігі.
Бүгін жеткізушіге прогрессивті стандарттардың қатаң талаптарын орындау жеткіліксіз, тауар шығарылымын, қауіпсіздік және сапа сертификаттарымен қызмет көрсетуді жетілдіру қажет. Тапсырыс берушілер мен тұтынушылар арасындағы көпшілік сенімді сапа жүйесіндегі сертификат тудырады. Ол сапаның тұрақтылығына, шындалған сапа көрсеткіштерінің шынайылығы мен дәлдігіне сенімділік туғызады, өнім өндіру процесіндегі және қызмет көрсетудегі жоғары мәдениеттілікті айғақтайды.
Келешекте тауар және қызмет көрсету қатары бойынша бекітілген талаптардың сәйкестігін растау тек сертификациямен ғана емес сонымен бірге өнім өндірушінің өзімен және қызмет көрсетуді орындаушымен бірге, яғни бірінші жақпен іске асырылады. Бұл жағдайларда ұйым басшыларының персоналмен стандарттау, метрология және сертификаттау ережелерін ұқыпты қолдануында жауапкершілігі және ролі арта түседі.
Коммерциялық қызметтің әртүрлі салаларында (саудада, банк қызметтерінде және т.б.) және өндірісте метрология ережелерін ұстану анықталмаған өлшем нәтижелерінен болатын материалды шығындарды минимумға әкелуге өз септігін тигізеді.
Отандық стандарттау, метрология және сертификаттау ережелерінің халықаралық ережелермен үйлесімділігі алаңдатуда, себебі бұл Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіруіне маңызды шарт болып табылады және бұл еліміздің осы ұйым шеңберіндегі одан арғы Қ,қызметі. Үйлесімділік проблемасы осы уақытта техникалық заңнама облысындағы заңдарды қабылдау жолымен шешілуде.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев 9 қараша 2004 жылғы №603-II Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу заңына қол қойды. Оның қабылдануы стандарттау және сертификациялау жүйесінің қайта ұйымдастырылуына бастау болды. Ол Қазақстанның ДСҰ кіруіне және саудада техникалық кедергілерді болдырмауға қажет.
Сонымен өзіндік бәсекелестігі бар еліміздің нарықтық экономикаға өтуі, тұтынушылар сенімін иеленудегі күрес коммерция мамандарының тауарлардың, жұмыс және қызмет көрсетудің жоғарғы сапасын қамтамасыз етуі үшін стандарттау, метрология және сертификаттау ережелерін және әдістерін өз тәжірибелік қызметтерінде кеңірек қолдануларына әкеледі.
Стандарттау, метрология және сертификаттау пәнін оқытудағы мақсат сауда қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін көрсетілген аумақтардағы студенттердің білімін, ептілігін және дағдыларын қалыптастыру.
1.Әдебиетке шолу
1.1 Метрология туралы ұғым
Метрология - МӨЖ ғылыми негізі. Метрология - өлшеулер, олардың бірлігін және талап етілетін дәлдігін қамтамасыз етудің әдістері мен құралдары туралы ғылым. Метро - өлшем (греч.), логос - үйрету (греч.).
Қазіргі метрологияның үш түрі болады:
а) заңнамалық метрология;
б) фундаменталдық (ғылыми) метрология;
в) тәжірибелік (қолданбалы) метрология.
Заңнамалық метрология - өзара байланысқан және өзара шартталған жалпы ережелердің жиынтықтары, сондай-ақ мемлекет жағынан өлшеулер бірлігі мен өлшеу құралдарының бірқалыптылығын қамтамасыз етуге бағытталған, тәртіпке келтіруді, бақылауды қажетсінетін және басқа да мәселелері кіретін метрология тарауы.
Заңнамалық метрология тәжірибеге Мемлекеттік метрология қызметі (ММҚ) және мемлекеттік басқару органдары мен заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері арқылы енгізілетін заңдармен, заңнамалық ережелермен метрологиялық әрекетті мемлекеттік реттейтін тәсіл ретінде қызмет атқарады.
Заңнамалық метрология саласына өлшеу құралдарының (ӨҚ) түрін сынау және бекіту, МӨЖ метрологиялық бақылау және қадағалау, сондай-ақ өлшеу бірлігін нақты қамтамасыз ету бойынша шаралар жатады. Метрологияның негізгі міндеттерінің бірі - өлшеу бірлігін қамтамасыз ету. Бұл мәселе негіз болатын екі шарттарды сақтаған кезде шешіледі:
- заңдандырылған бірегей бірліктерде өлшеу нәтижелерін көрсету;
- өлшеулер мен шектеулер нәтижелерінің жіберілетін қателерін берілген ықтималдықтан аспайтындай бекіту.
Өлшеу бірлігі - өлшеу жағдайы, сондай-ақ олардың нәтижелері заңдандырылған бірліктердегі көрінісі, ал қателері берілген ықтималдықпен белгілі және бекітілген шектерден аспайды.
Өлшеу бірлігі әртүрлі орында және түрлі уақытта әртүрлі өлшеу құрылғыларымен орындалатын өлшемдердің нәтижелерін салыстыруға қажет және де өлшеу бірлігін сақтау қалай еліміздің ішінде қарым-қатынаста маңызды болса, солай елдер арасында өзара қарым-қатынаста маңызды болып табылады.
1993 жылы Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету туралы Заң қабылданды.
1993 жылға дейін метрология саласындағы құқықтық нормалар өкімет қаулысымен бекітілген. Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңы - метрологиялық әрекеттің терминологиясынан лицензиялауға дейін талай жаңа енгізулерді бекітті.
Заңның негізгі баптары белгілейді:
а) мемлекеттік басқармасын өлшеу бірлігімен қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық құрылымын;
б) өлшеу бірлігін қамтамасыз ету бойынша нормативтік құжаттарды;
в) шамалар бірлігі мен шамалар бірлігінің мемлекеттік үлгілерін;
г) өлшеу құралдары мен әдістерін.
Фундаменталдық және тәжірибелік метрология көне дәуірде пайда болған. Ежелгі Ресейде өлшем жүйесінің негізі Көне Греция мен Римде өзара байланысқан көне египеттік өлшеулер бірліктері болған. Бірліктер атауы мен олардың мөлшері арнайы құрылғыға келмей тұрып, қолмен өлшеу тәсілімен сәйкесті жүзеге асырылған. Сөйтіп, әртүрлі уақытта Ресейде ұзындық бірлігі:
- шынтақ (қол шынтағы қайырылғаннан бастап ортаңғы саусағы аяқталғанға дейін);
- қарыс (үлкен адамның үлкен сұқ саусағы арасындағы ара қашықтық);
- аршын, кез (оның пайда болуы қарыстың жойылуын еліктірді - (14) кез);
- сажын ( орыс өлшемі = 3 шынтақтан = 152 см);
- кере құлаш = 248 см.
Петр 1 Жарғысымен ұзындық өлшемін орыстар ағылшындармен келісімге келді:
- дюйм (саусақ = 2,54 см);
- ағылшын футы = 12 дюйм = 30,48 см.
Алғашқы метрлік өлшем жүйесі 1840 жылы Францияда енгізілді. Оның маңыздылығын Д.И. Менделеев халықтың келешекте үміт еткен жақындасуы ретінде көңіл аударған.
Ғылым мен техниканың дамуымен жаңа өлшемдер және жаңа өлшемдер бірлігі талап етілді, ол фундаменталдық және қолданбалы метрологияның дамуына себеп болды. Алғашқы өлшем бірлігінің прототипін макрообъектілерді және олардың қозғалысын зерттей отырып, табиғаттан іздеген. Сөйтіп, секунда - Жердің өз осін айналатын кезеңінің бір бөлігі. Ізденістер атомдық және атом ішілік деңгейге біртіндеп ауысты. Енді секунд - сыртқы өрістер жағынан ауытқу жоқ болған кезде Цезий-133 атомының негізгі күйінің аса жұқа құрылымының екі деңгейі арасында өтетін сәйкесті сәуле шығару 9192631770 периодтар ұзақтығы.
Сөйтіп, метрология ғылым ретінде динамикалық дамып отыр.
Фундаменталдық метрологияның келешектік дамуын ФШ қабылданған бірлігі табиғи пайда болғаны туралы ұғымды беретін физикалық шамалар бірліктерінің халықаралық жүйесінде (СИ жүйесінде) қабылданған физикалық бірлігін анықтағанын растайды. Физикалық шамалар бірліктерінің жүйесі - бұл физикалық шамалардың негізгі және туынды бірліктер жиынтығы.
1954 жылы өлшемдер және салмақтар бойынша Генералдық конференция (ӨСГК) халықаралық қатынастарда қолдану үшін алты ФШ анықтады: метр, килограмм, секунд, ампер, Кельвин градусы, шам.
1960 жылы ХI ӨСГК физикалық шамалар бірліктерінің халықаралық жүйесін (СИ жүйесін) бекітті. Оны барлық ірі метрология бойынша халықаралық ұйымдар қабылдады. КСРО бұл жүйені 1963 жылы қабылдады. СИ жүйесіндегі негізгі физикалық шамалар:
а) ұзындық бірлігі - метр - жарық вакуумда 1299792458 секунд бөлшегінде өтетін жол ұзындығы;
б) салмақ бірлігі - килограмм - килограммның халықаралық прототипінің массасына тең масса;
в) уақыт бірлігі - секунд - (анықтамасы №1 дәрісте жоғарырақ келтірілген);
г) электрлік ток күші бірлігі - ампер - айнымас тоқтың күші, ол бір - бірінен 1 м аралығында вакуумда орналасқан және сымның айналмалы қимасы соншалық кіші болса, екі параллель шексіз ұзындығы бар өткізгіштіктерден өткен кезде, сол өткізгіштіктердің әрбір метр ұзындықта Н күші пайда болуы керек;
д) термодинамикалық температура бірлігі - Кельвин градусы - судың үштік нүкте термодинамикалық температурасының 1273,16 бөлігі (Цельсий шкаласын пайдалануы мүмкін);
е) зат мөлшері бірлігі - моль - жүйенің зат мөлшері, ол жүйенің құрылымдық элементтері болғаны сонша, қанша атомдар массасы 0,012 кг көміртегі 12 нуклидинде;
ж) жарық күші бірлігі - кандела - көздің берілген бағытта жарық күші, ол көздің монохроматикалық сәуле шығару жиілігі Гц, осы бағыттағы энергетикалық күші 1683 Вт. Стерадиан -- денелік бұрышын өлшеу бірлігі.
1.2 Метрологиялық қамтамасыз ету
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында жұмыстарды іске асыру үшін (салыстырып тексеру, калибрлеу, өндіріс, жөндеу, сынақтар, өлшемді орындау әдістемелерін метрологиялық аттестаттау, метрологиялық тексеру және басқалар) мемлекеттік басқарма органдары, жеке және заңды тұлғалар метрологиялық қызметтерді құрайды.
Өз әрекетінде метрологиялық қызметтер:
- Қазақстан Республикасының Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңын;
- Қазақстан Республикасының заңды және нормативті құжаттарын, соның ішінде өлшем бірлігін қамтамсыз ету бойынша;
- стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша уәкілетті мемлекеттік орган (әрі қарай уәкілетті мемлекеттік орган) бұйрықтарын;
- осы ұсыныстар негізінде дайындалған метрологиялық қызмет туралы Ережені;
- мемлекеттік басқарма органы және заңды тұлға бұйрықтарын және жарлықтарын басшылыққа алады.
Метрологиялық қызметтер, олардың бағынушылығына және меншік түрлеріне тәуелсіз, ереже бойынша, құрылымдық ішкі бөлімшелер түрінде пайда болады және басшы метрологтармен басқарылады. Негізгі міндеттері қызметтер және құқықтарды анықтау үшін метрологиялық қызметтер мемлекеттік басқарма органы, құрамында жеке және заңды тұлғалар туралы ақпаратты деректер болуы қажет және метрологилық қызметтердің құрылымын, міндеттерін, қызметтерін және құқықтарын анықтайтын метрологиялық қызмет туралы ереже дайындайды
Метрологиялық қызметтер әрекеттерінің мемлекеттік метрологиялық қадағалауын ҚР СТ 2.2 және ҚР ЕР 50.2.24 белгіленген тәртіп бойынша уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік қадағалауы бойынша аумақтық ішкі бөлімшелер іске асырады.
Метрологиялық қызметтердің негізгі міндеттеріне:
өлшемнің талап етілетін дәлдігін және бірлігін қамтамасыз ету;
ғылыми зерттеулердің, өндіріс тиімділігінің, өнімдердің, жұмыс және қызмет көрсетудің техникалық деңгейін және сапасын көтеруге бағытталған өлшем құралдарын және қазіргі заманғы әдістерді практикаға енгізу;
әрекеттің негізгі бағыттарын анықтауды, және зерттеулерді, дайындауларды, өндірісті, сынақтарнды, өнімді пайдалануды және басқа әрекет салаларын метрологилық қамтамасыз ету бойынша жұмыстар орындау;
әрекеттегі заң бойынша белгіленген метрологиялық ережелерді сақтау және өз уақытында енгізу;
ҚР СТ 2.15 талаптарына сәйкес метрологиялық бақылаудың іске асуы жатады.
метеорологиялық қамтамасыздандыруды дамытудағы негізгі бағыттар мен осы облыстағы ғылыми және техникалық жетістіктерді барынша эффективті пайдалану жолдарын анықтау;
метеорологиялық қамтамасыздандырудың ғылыми-әдістемелік техника-экономикалық, құқықтық және ұйымдық негіздерін халықтық шаруашылықты басқарудың барлық сатысында жасап шығару;
физикалық константа мәндерін анықтау мен өлшемнің жоғары дәлдігін құру мақсатында жаңа физикалық эффектерді пайдалану және іргелі ғылыми-зерттеулерді жүргізу және ұйымдастыру;
елде өлшем бірлігін қамтамасыз ету, метеорологиялық қамтамасыздандырудың негізгі шарттары, ережелері, талаптары мен нормаларын стандартизациялау, ГСН-ді дамыту;
физикалық өлшем бірліктерін пайдалануда жіберілуі мүмкін қателіктерді құру;
физикалық өлшем бірліктерінің мемлекеттер эталондарының жүйесін құру, бекіту және сақтау;
физикалық өлшем бірліктерінің мемлекеттік эталондардан өлшеудің барлық түріне бір ретті жіберілуін құру;
метеорологиялық қамтамасыздандырудың салааралық бағдарламасын жасап шығару және олардың жүзеге асырылуы бойынша жұмыстар ұйымдастыру;
ауыл шаруашылығы салаларында метеорологиялық қамтамасыздандырудың кешенді бағдарламаларын жасаудың ғылыми-әдістемелік басқармасы;
жоғары дәлдіктегі өлшеудің үлгілі заттарын және жұмысшы эталондарын құру және жүзеге асыру, кешенді тексеру құрылғылары мен зертханаларды жасап шығаруда жоспарлау және координациялау;
өлшем заттарының метеорологиялық сипаттамаларына бірлік талаптарын құру;
өлшемдердің сериялық және массалық өндіріске және олардың партиялар мен шекарадан енгізуге арналған мемлекеттік сынамаларының реті;
жоспарлануы және жүргізілуі;
құрылғыларының мемлекеттік тексерілуі;
заттар мен материалдардың қасиеттері мен құралының стандарттық үлгісінің жалпы талаптарын құру;
стандарттық анықтамалық мәліметтердің, заттар мен материалдардың стандартты үлгілерінің, уақыт пен жиіліктің мемлекеттік қызметтің басқаруды жүзеге асыру және олардың дамуына қолдау көрсету;
өлшем құралдарының өндірісі, жағдайы, қолдануға және жөндеуіне және метрологиялық ережелері талаптар мен нормалардың сақталуына, сондай-ақ ведомствалық метрологиялық қызметтің іс-әрекеттеріне мемлекеттік бақылау жүргізу;
ерекше дәл өлшемдерді ұйымдастыру және орындау;
метрология облысында кадрларды дайындауды және квалификациясын жоғарылатуды ұйымдастыру және жүзеге асыру;
метрология облысында халықаралық әріптестік бойынша жұмыстар ұйымдастыру халықаралық сауда, ғылыми-техникалық және экономикалық әріптестіктер үшін қажетті өлшемдердің бірлігі мен талап етілген дәлдігін қамтамасыз ету;
метрологиялық қамтамасыздандыру жұмыстарын ел қорғанысының қажеттіліктерімен байланыстыру;
метрологиялық қамтамасыздандыру облысында ғылыми-техникалық ақпараттарды ұйымдастыру және жүзеге асыру және сериялық немесе массалық өндіріспен шекарадан партиялар мен шығаруға арналған өлшем құралдарын тұрақты көрмелерде экспонирлеу.
Метрологиялық облыстарда негізгі мәселелерді шешуді салалық дәрежеде министрлік жүзеге асырады:
Осы мәселе арасында екі топты бөлуге болады; өлшем бірліктерін қамтамасыз ету мәселелері және метеорологиялық қамтамасыз ету бойынша келесі төмендегілер жататын қосымша, арнайы мәселелері:
өлшеу, сынау және бақылау кезіндегі бағалауға жататын материалдар, бұйымдар және процестер параметрлерінің номенклатураларын таңдау;
өлшеу, сынау және бақылау нәтижелерінің дәлдік көрсеткішінің сандық мәні мен номенклатурасын, мәселенің оптималді шешімін қамтамасыз етіп олардың көрсету формасын таңдау;
екі жоғарыдағы мәселелерінің шешімдерінің дұрыстығын тексеру мақсатындағы консултивті және технологиялық құжаттардың метеорологиялық экспертизациялау;
өлшеу, сынау және бақылау процестерінің жоспарлау, өлшеу, сынау және бақылау әдістемелерін жасап шығару;
өлшеу, сынау және бақылау процестерін техникалық құралдарға сәйкестендіріп қамтамасыз ету;
техникалық құралдарға метеорологиялық түзу жағдайда ұстау;
өлшеу, сынау және бақылау процестерін орындау нәтижелерін өңдеу (қажет болған жағдайда);
Өлшеу бірліктерін қамтамасыздандыру мәселелерінен басқа жағдайларды метрологиялық қызмет органдарында мамандар, өндірістік бөлімшелердің, колективтердің түрлі категориялары шешеді: Олар төмендегілерді қамтиды;
өлшенетін шамалардың рационалды номенклатурасын, конструкторлардың параметрлерін, жаңа материалдар, бұйымдар мен процестер олардың қасиеттерін моделдеу және үйрену негізінде жасап шығаратындарды таңдау;
өлшеу ақпараттарын тұтынушыларды - дәлдік нормасын таңдау яғни жаңа заттарды, бұйым немесе процестерді кімге арналған, кім жүргізеді, айналымға кім түсіреді (сауда кезінде);
конструкторлар, технологтар және метрологиялық қызметтің ведомствалық мамандарынан тұратын эксперттердің профессионалды дайындалған топтары - метрологиялық экспертиза;
өлшемдер, сынақтар және бақылау жүргізу және жоспарлайтын, материалдар мен бұйымдады дайындаудағы технологиялық процестерді жасап шығарушы және жүзеге асырушы - ғылыми - техникалық персонал;
өлшеу, сынау және бақылау процестерін техникалық құралдармен , осы құралдарды жасап шығарушыларболып табылатын министрліктің орталықтанған тәртібі мен қамтамасыз ету;
техникалық құралдарды бүтін түрінде ұстайтын - өлшеу, сынау және бақылау құралдарның ремонтын жүзеге асырушы ұйымдар мен кәсіпорындар.
Метрологиялық қамтамасыз ету (МҚЕ) деп ғылыми-ұйымдастырушылық, техникалық негіздерді құру және қолдану түсініледі
бірлікке жету үшін қажетті құралдар, ережелер мен нормалар
және талап етілетін өлшеу дәлдігі. Дамудың негізгі тенденциясы
метрологиялық қамтамасыз ету бардан көшу болып табылады
бірлігін қамтамасыз ету бойынша бұрын салыстырмалы түрде тар міндет және талап етілетін
қамтамасыз етудің түбегейлі жаңа міндетіне өлшеу дәлдігі
өлшеу сапасы. Өлшеу сапасы дегенге қарағанда кеңірек ұғым
өлшемдердің дәлдігі. Ол қасиеттер жиынтығын сипаттайды
белгіленген мерзімде алуды қамтамасыз ететін өлшеу құралдары
қажетті дәлдікпен өлшеу нәтижелерінің мерзімі (өлшемі
рұқсат етілген қателер), сенімділік, дұрыстық, конвергенция және қайталану.
Метрологиялық қамтамасыз ету түсінігі өлшемдерге (сынау, бақылау) қатысты, сондай-ақ
өндірістің технологиялық процесіне, білдіреді
Бұл процесте МО өлшемдері (сынаулар, бақылау).
Метрологиялық қамтамасыз ету объектісі барлық кезеңдері болып табылады
дәйекті өзара байланысты жиынтығы ретінде түсінілетін өнімнің (өнімнің) немесе қызметтің өмірлік циклі (LC)
өнімдердің күйін құру және өзгерту, оған қойылатын бастапқы талаптарды тұжырымдаудан пайдалану немесе тұтынудың аяқталуына дейінгі процестер.
Мысалы, бұйымды әзірлеу кезеңінде өнімнің жоғары сапасына қол жеткізу үшін бақыланатын параметрлерді, дәлдік нормаларын, рұқсат етуді, бақылау-өлшеу құралдарын таңдау, бақылау және сынау жүргізіледі, конструкторлық және технологиялық құжаттамаға метрологиялық сараптама жүргізіледі. шығып.
Метрологиялық қамтамасыз етуді әзірлеу кезінде жүйелі тәсілді қолдану қажет, оның мәнін ескеру қажет.
бір мақсатпен біріктірілген өзара байланысты процестердің жиынтығы ретінде көрсетілген ережені - талап етілетін сапаға қол жеткізу
өлшемдер.
Бұл процестер:
- өнімнің сапасын бақылауда және процесті басқаруда өлшенетін параметрлердің ұтымды номенклатурасын және өлшем дәлдігінің оңтайлы стандарттарын белгілеу;
- техникалық-экономикалық негіздеме және өлшеу құралдарын таңдау, сынақтар
және олардың ұтымды номенклатурасын бақылау және белгілеу;
- қолданылатындарды стандарттау, унификациялау және біріктіру
бақылау-өлшеу жабдықтары;
- заманауи әдістерді әзірлеу, енгізу және сертификаттау
өлшеуді, сынауды және бақылауды (MVI) орындау;
кәсіпорында қолданылатын бақылау-өлшеу және сынау құралдарын (БӨО) салыстырып тексеру, метрологиялық аттестациялау және калибрлеу;
КИО өндірісін, жай-күйін, пайдалануын және жөндеуін, сондай-ақ метрологиялық ережелердің сақталуын бақылау
және кәсіпорындағы стандарттар;
- кәсіпорын стандарттарын әзірлеуге және енгізуге қатысу;
- халықаралық, мемлекеттік және салалық жүзеге асыру
стандарттар, сондай-ақ Мемлекеттік стандарттың басқа да нормативтік құжаттары;
- нормативтік, конструкторлық және технологиялық құжаттама жобаларына метрологиялық сараптама жүргізу;
- өлшемдердің жағдайын талдау, әзірлеу
МҚЕ жетілдіру шараларының негізі мен жүзеге асырылуы;
- кәсіпорынның тиісті қызметтері мен бөлімшелерінің қызметкерлерін бақылау-өлшеу операцияларын орындауға үйрету.
Метрологиялық қамтамасыз етудің төрт негізі бар: ғылыми,
ұйымдастырушылық, нормативтік және техникалық. МҚЕ-ның кейбір аспектілері шағын кәсіпорындарды метрологиялық қамтамасыз ету бойынша МИ 2500-98 ұсынысында қарастырылған.
Метрологиялық қамтамасыз ету Ресей Федерациясының заңнамалық және заңға тәуелді актілері негізінде жүзеге асырылады.
қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің нормативтік құжаттары
өлшем бірлігі (GSI).
CSI - стандарттармен белгіленген өзара байланысты стандарттар жиынтығы
ұйымды анықтайтын ережелер, ережелер, талаптар мен нормалар
тоғыз
және өлшемдердің дәлдігін бағалау және қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды жүргізу әдістемесі. GSI метрология бойынша федералды атқарушы орган - Росстандартпен жүзеге асырылады, басқарылады және бақыланады.
CSI мақсаты - жалпыұлттық құқықтық, нормативтік,
өлшемдердің бірлігін қамтамасыз ету мәселелерін шешудің және әрбір адам орындаған өлшемдердің дәлдігін бағалау мүмкіндігін берудің ұйымдастырушылық-техникалық және экономикалық шарттары
қызмет субъектілері.
Өлшем бірлігі - олардың нәтижелері Ресей Федерациясында қолдануға рұқсат етілген шама бірліктерімен көрсетілген өлшемдердің күйі және өлшеу дәлдігінің көрсеткіштері белгіленген шектен шықпайды.
GSI негізгі міндеттері:
1) өлшемдердің бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі қызметті басқарудың оңтайлы қағидаттарын әзірлеу (ӨӨБ);
2) анағұрлым жетілген және дәл әдістер мен құралдарды жасау
бірліктерді көбейту және олардың өлшемдерін беру;
3) шама бірліктері жүйесін және өлшем шкалаларын белгілеу;
4) метрологияның негізгі ұғымдарын белгілеу;
5) мемлекеттік стандарттарды жасау, бекіту, қолдану және жетілдіру;
6) мемлекеттік метрологиялық бақылауды жүзеге асыру
және қадағалау;
7) орындалатын әдістерді сертификаттау
Метрологиялық қызметтердің құқықтары
ведомстволық кәсіпорындардың метрологиялық қызметтеріне (мемлекеттік басқарма органдары үшін) және құрылымдық ішкі бөлімшелерге (заңды тұлғалар үшін) метрологиялық еределерді және нормаларды бұзуды жоюға бағытталған міндетті нұсқаулар беруге;
метрологиялық қызмет ету саласында әрекеттегі заңдылыққа, метрологиялық ережелер мен нормаларға қарама қайшы нормативті құжаттарды, бұйрықтарды, жарлықтарды және нұсқауларды жою туралы ұсыныстар енгізуге;
метрологиялық ғылыми орталықпен, мемлекеттік басқарма органдарымен, жеке және заңды тұлғалармен ұсынылған нормативті құжаттарды метрологилық сараптау өткізуге;
жобалық, конструкторлық, технологилық құжаттарға метрологилық сараптау жүргізу, аналитикалық, сынақтық және өлшемдік зертханаларда өлшем жағдайын бағалау кезінде тәуелсіз сарапшыларды тарту туралы ұсыныстарды енгізуге;
техникалық талаптарға жауап бермейтін өлшем құралдарын, типін бекіту мақсатында сынақтан өтпеген өлшем құралдарын, пайдаланылатын құжаттар талабына сәйкес келмейтін шарттарда және тағайындау бойынша пайдаланылмаған, метрологиялық аттестаттаудың мерзімі аяқталған салыстырып тексеруді айналымнан алуға;
метрология сүраұтары бойынша нормативті құжаттар жобалары бойынша қорытынды дайындауға;
метрологиялық бақылауды іске асыр тәртібінде тексеружүргізу үшін қажетті материалдарды метрологилық бақылауға тарлыған құрылымдық ішкі бөлімшелерден алуға құқылы.
Мемлекеттік басқарма органдарының метрологиялық қызметтері сондай-ақ бұзуларды жойғанға дейін сапа бойынша белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін өнімдерді шығаруға (сондай-ақ жөндеуден де) немесе жүзеге асыруға әкелген метрологиялық ережелердің бұзылуы жағдайында өнімді өндірісте тоқтату туралы басшылықты ұсынуды енгізуге құқылы.
Сонымен метрологиялық қамтамасыз етудің осы мәселелер тобын шешуде өлшеу ақпараттарының шығарылуы және тұтынушылармен байланысты ведомствалық органдар мен техникалық қызметтер қатысуы керек.
Өлшеу нәтижелерінің дәлдік көрсеткіштерінің сандық мәндері мен номенклатурасын таңдауға кеңінен тоқталамыз. Осыған байланысты оның техника-экономикалық суреттемелерге сәйкес өлшеу мәселелерінің дәл класы үшін таңдалатын өнімнің оптималді дәлдігі туралы түсінікті қарастырамыз.
Мысалы, нәтижесі өнімнің сапасын бақылау кезінде пайдаланатын өлшем дәлдіктерінің нормасын таңдау, бақылаудың брак болу ықтималды жіберілуі мүмкін мәндермен сипатталады. Өлшеу дәлдігі қаншалықты жоғары болса, бақылаудың брак болу ықтималдығы да аз және дефекті бұйымдарды эксплуатациялайтын жылдық қайта бақылауға қатысты экономикалық жоғалтуларда азаяды. Бірақ өлшемдердің дәлдігін арттыру материалдық шығынды қажет етеді. Осы жағдайда өлшем дәлдігінің оптималді бақылауды жүргізуге кеткен қаражат көлемі және мүмкін болатын брактан экономикалық жоғалтуы минималды болады.
Осыған орай, метрологиялық қамтамасыздандыру бойынша кез келген ғылыми, техникалық және әлеуметтік мәселелер оның дәрежесін, эффективтілігі мен осы мәселелерді шешу сапасына әсер ететінжалпы критерийлерін сипаттайтын белгілі технико-экономикалық көрсеткіштер базасында құртуы керек.
Метрологиялық қамтамасыз етудің соңғы мақсаты, жоғарыдағыларды қорыта келгенде - шикізат, материалдар, бұйымдар және процестерді өлшеу, сынау және бақылау нәтижелері бойынша қате шешімдердің қабылдану мүмкіндігін рационалды минимумға алып келу екені көрінеді.
Осы мақсатқа жету үшін метрологиялық қамтамасыздандырудың барлық мәселелерін кешенді шешу қажет.
Өндірісті әзірлеуді метрологиялық қамтамасыз ету деп өндірістің қажетті бұйымдармен, материалдар, шикізаттар және құрал жабдықтармен, технологиялық процесті ұйымдастыру-технологиялық шаралардың кешенімен қамтамасыз етілуін айтады.
Мұндай қамтамасыз етудің нормативтік негізі болып мемлекеттік және салалық стандарттар, кәсіпорындардың ғылыми техникалық, ұйымдастыру әдістемелік және жеке жағдайларға арналған нұсқау өндірістік құжаттар саналады.
Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету жұмыстары кәсіпорынның конструкторлық технологиялық және метрологиялық қызметтері өнім өндіру туралы алғашқы құжаттарды алған мерзімнен бастап жүргізіледі. Бұл жұмыстың ұйымдастырылуы мен басталуы туралы құжаттарды салалық стандарттар белгілейді. Метрологиялық қамтамасыз ету процесіне мемлекеттік және ведомствалық метрологиялық қызмет органдары басшылық етеді.
Өндірісті әзірлеуді метрологиялық қамтамасыз етудің жоспарын кәсіпорынның метрологиялық қызметі немесе метрологиялық қызметпен келісе отырып, өндірістің технологиясын жоспарлайтын бөлімшесі жасайды. Бұл жоспар өндірісті техникалық әзірлеудің жалпы жоспарына кіреді.
Өндірісті метрологиялық қамтамасыз етуде мынадай шаралар орындалады:
өнімнің сапасын анықтау үшін қолданылатын өлшемдердің нормалары мен дәлдік параметрлерін және технологиялық процесс пен құрал жабдықтардың тиімді номенклатураларын белгілеу.
өлшеу жүргізуді өлшем дәлдігін сақтайтын, жетілдірілген әдістемелермен қамтамасыз ету.
өлшеу құралдары мен өлшеу әдістерінің дұрыс түрлерін қолдану туралы ұсыныстар жасау. Өндірісті стандартталған немесе қажет болған жағдайда стандартталмаған өлшеу құралдары мен өлшеу нәтижелерін дайындау және өңдеу тәсілдерімен қамтамасыз ету.
өлшеу құралдарын стандарттау.
өлшеу жүргізудің нормативтік техникалық құжаттарға сай болуын қамтамасыз ету.
өндіріс қызметкерлері мен жұмысшыларын өлшеу жүргізуге өлшеу құралдарының дәлдігін анықтап жөндеуге үйрету.
1.3 Метрологиялық қызметтің құқықтық негіздері
2000 жылы ҚР Өлшем бірлігін ңамтамасыз ету туралы Заңы қабылданды. Оған дейін Республикада метрология саласында заңдылық нормалар болған жоқ. Заңдылық нормалар Үкіметтің ңаулыларымен тағайындалатын. Ережелермен салыстырғанда Заң біршама жаңашылдыңтарды (терминологиядан бастап елдегі метрологиялың қызметті лицензиялауға дейін) енгізді. Мұнда баңылаудың мемлекеттік метрологиясы мен қадағалаудың мемлекеттік метрологиясының функциялары нақты бөлінді: калибрлеудің ережелері қайта қаралды, өлшем құралдарының ерікті сертификатталуы енгізілді және т.б.
Мемлекеттік метрологиялың қызметтердің қайта ұйымдастырылуы метрологиялық қызмет пен ведомстволық қызметті басқару жүйесінің орталықтандырылуының бұзылуына алып келді.
Меншіктің түрлі нысандарының пайда болуы өлшем құралдарын мемлекеттік сынақтан өткізу, салыстырып тексеру, мемлекеттік қадағалау міндеттілігі мен шаруашылық қызмет субъектілерінің еркіндігі деңгейінің өсуі арасындағы қарама-қайшылықтың пайда болуына себепші болды. Бұдан басқа Қазақстанның елемдік экономикаға интеграциялануы ДСҮ-на (Дүниежүзілік сауда ұйымы) ену қажеттілігімен байланысты өзге де мәселелер бар. Осылайша, метрологияның құқықтың, йымдастырушылық, экономикалың негіздерін қайта қарастыру проблемасы ерекше мәнге ие болып отыр.
Метрология негізгі ережелері елдің жоғарғы заң шығару органы қабылдаған заңмен міндетті түрде бекітілуі иіс қызмет аясына жатады. Тұтынушылардың құқыңтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған заңдық нормалар құқықтық мемлекетте тұрақты заңдылық актілерімен реттеледі. Осыған байланысты, Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңды енгізгенге дейін ңолданыста болған метрология бойынша ережелер заңға қарсы келмейтін жағдайларында ғана қолданылады.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңның негізгі ережелерін қарастырып кетейік.
Заңның мақсаттары мынадай:
- өлшемнің жеткілікті дұрыс емес нәтижелерінің жағымсыз салдарынан ҚР экономикасы мен орнатылған ңүқықтық төртіпті, азаматтардың құқықтары мен заңдылық мүдделерін қорғау;
елде қолдануға рұқсат етілген бірліктерде көрсетілген, кепілдендірілген дәлдіктегі өлшем нәтижелерін қолдану және шама бірліктерінің мемлекеттік эталонын пайдалану негізінде ғылыми-техникалың және экономикалық прогреске ықпал ету;
халықаралық және фирмааралық байланыстардың дамуы үшін жағымды жағдайлар жасау;
Қазақстанның мемлекеттік басңару органдарының өлшем құралдарын жасау, пайдалану, жөндеу, сату және импорттау мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғалармен қарым-қатынасты реттеу;
өлшемнің ңазақстандың жүйесін әлемдік тәжірибеге икемдеу.
Бұл Заңның метрология бойынша шетел заңдылық ережелерінен айырмашылығы бар. Оның негізгі қолда-ну аяларына (сауда, денсаулық саңтау, сыртңы ортаны қорғау, сыртңы экономикалың қызмет) қарамастан, ол өндірістің кейбір аяларында ңолданылады, соның ішінде шама бірліктерінің мемлекеттік эталонына бағынатын эталондарды пайдаланатын заңды тұлғалардың өлшем құралдарын лабораториялық қызметтердің калибрлеу жүмыстарына таралады. Заң заңды тұлғалардың аккредиттелген метрологиялық қызметтеріне оларды аккре-диттеген органдар мен үйымдар атынан калибрлеу туралы сертификаттар беруге құқық береді.
Шетелдерде биліктің федералды органдарының өкілеттілігіне өлшемдердің бірлігін ңамтамасыз ету туралы заңдылыңтың негіздерін белгілеу ғана кіреді.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заң оның мақсаттары үшін қолданылатын негізгі түсініктерді белгілейді және заңмен бекітеді. Ол түсініктер: өлшем бірлігі, өлшем құралдары, шама бірлігінің эталоны, шама бірлігінің мемлекеттік эталоны өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша нормативтік құжаттар, метрологиялық қызмет, метрологиялың бақылау және қадағалау, өлшем құралдарын салыстырып тексеру және калибрлеу, өлшем құралы типін бекіту туралы сертификат, өлшем құралдарын салыстырып тексеру құқығына аккредиттеу; калибрлеу туралы сертификат . Анықтамалардың негізіне Заңдылық метрологияның халықаралық ұйымының (ЗМХҮ) ресми терминологиясы алынған . Заңның негізгі баптары мыналарды орнатады:
өлшем бірлігін қамтамасыз етуді мемлекеттік басқарудың ұйымдың құрылымын;
өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша нормативтік құжаттарды;
шама бірліктерін және шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарын;
өлшем құралдары мен әдістемесін.
Сонымен қатар Заң Мемлекеттік метрологиялың қызметті және өлшем бірлігін қамтамасыз етудің өзге де қызметтерін, басқарудың мемлекеттік органдары мен заңды тлғалардың метрологиялық қызметтерін, мем-лекеттік метрологиялық баылау мен қадағалау түрлері мен таралу аясын анықтайды. Заңның ЖсКс баптары өлшем құралдарын калибрлеу және сертификаттау бойынша ережелерді қамтиды және Заңды бұзғаны үшін жауапкершілік түрлерін орнатады. Заң мемлекеттік метрологиялық қызметтің құрамы мен құзырын анықтайды, оның қызметінің салааралық және ведомстволық сипатын көрсетеді. Қызметтің салааралық сипаты Мемлекеттік метрологиялық қызметтің құқықтық жағдайын бекітеді, ол мемлекеттік басқарудың басқа салааралық және бақылау-қадағалау органдарына ұқсас.
Мемлекеттік метрологиялық қызметтің құқықтық жағдайына төн белгі болып бір ведомствоға - Қазақстан Мемстандартына бағынуы табылады.
Нарықтың қатынастардың қалыптасуы мемлекеттік басқару органдары мен заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері атқаратын қызметтерінің негізін анықтайтын заң баптарына өз өсерін тигізді. Жоғарыда айтып өтілгендей, шетел тәжірибесінде кәсіпорындардағы метрологиялық қызметтердің (өнеркәсіптік метрология) құрылымдың бөлімшелері ңызметінің мәселелері заңдылық метрологиядан сырт шығарылған, ал олардың қызметі экономикалық әдістермен ынталандырылады. Қазақстанда бүгінгі таңда өнеркәсіптік метрологияға қатысты заңдылық ережелері сақталынған.
Мамандардың айтуынша, уақыт өте келе мемлекеттік басқару органдарындағы метрологиялық қызметтер ту-ралы Заңның ережелері өз маңыздылығын жояды, өйткені басңарудың салалың органдарының әлсіреуі және тәуелсіз заңды тұлғалар санының өсуі байқалуда.
Экономика дамуының қазіргі кезеңі Заңның кейбір ережелерінің жүзеге асырылуында қиындықтар туындатып отыр, осыған байланысты заңдылық ережелерінің жетілдірілуі, нақтылануы қажет болып отыр. Сонымен қатар үш себеп бойынша өлшеулердің қазақстандық жүйесін заңдылық бекітуді талап етті:
өлшеуді жүргізу кезінде аспаптарды немесе әдістемелердің дұрыс емес пайдаланылуы технологиялық үде-рістердің бұзылуына, энергетикалың ресурстардың жоғалуына, ақауларға, төтенше жағдайларға әкелуі мүмкін;
өлшеудің дәл нәтижелерін алу үшін көп шығындар кетеді. Экономикасы дамыған елдерде өлшеулерге ЖҮӨ-нің 6%-ы жұмсалады;
экономиканы басқарудың орталыңсыздандырылуы метрологиядағы құрылымдың өзгерістердің қажеттілігін туындатады.
Заң Қазақстанда шетелдік өлшемдердің ұлттық жүйесімен өзара қарым-қатынас жасай алатын жаңа өлшем жүйесін құруға негіз болады. Ол, ең алдымен, сынақ пен сертификаттау нәтижелерін өзара келістіру үшін және әлемдік төжірибе мен метрологиядағы жаңа тенденцияларды пайдалану үшін қажет. Олардың кейбіреулері Заңда ескерілген. Осылайша, ескірген түсініктер мен терминдер ауыстырылған, өлшеу құралдарын салыстырып тексеру жүйесі өзгертілген: мемлекеттік және ведомстволық салыстырып тексеру орнына және заңды тұлғалардың аккредиттелген қызметтеріне бірегей өлшем құралдарының аттестациясы енгізілген. Аккредиттелген мет-рологиялық қызметтерге қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу тәртібі жаңа жағдайларға ең жоғары дең-гейде жақындатылған.
Мемлекеттік органдармен баңыланбайтын өлшем бірлігін қамтамасыз етуге бағытталған калибрлеудің қазақстандық жүйесі құрылды.
Сондай-ақ, метрологиялық қызметті лицензиялау институты енгізілді, ол тұтынушылардың құқықтарын қорғаумен байланысты. Лицензиялау туралы ереже мемлекеттік метрологиялық бақылау мен қадағалауға кіретін аумақты қамтиды. Лицензияларды беру құқығы тек қана Мемлекеттік метрологиялық қызмет органдарына берілген.
Мемлекеттік метрологиялың қадағалау саласында қадағалаудың жаңа түрлері енгізілген: тауарлық операциялар кезінде иеліктен шығарылған тауарлар санын қадағалау, тауарларды бумалау жөне сату кезінде кез келген бумадағы тауардың санын қадағалау.
Жаңашылдың болып мемлекеттік метрологиялық қадағалаудың таралу аясының банктік, пошталық, кедендік операцияларға, сондай-ақ тауарлар мен қызметтерді міндетті сертификаттауға дейін кеңеюі табылады.
Заң Өлшем құралдарының метрологиялың нормалар мен ережелерге, сондай-ақ өлшем құралдарының калибрлеу жүйесінің талаптарына сәйкестігін ерікті сертификаттау жүйесін енгізді. Бұған себепші болған мемлекеттік метрологиялың бақылауға жатпайтын аяларда өлшем бірлігін сақтау мәселесі ғана емес, сонымен қатар өлшем құралдары паркін қүру бойынша қызметтің сапасы мен тиімділігін көтеру қажеттілігі жөне өлшем құралдарын пайдаланушылардың мүдделерін қорғау болды.
Өлшем құралдарын ерікті сертификаттау жүйесі Мемстандарт пен Мемлекеттік реестрде (тізілімде) тіркеледі. Жүйеде қолданылатын барлың нормативтік құжаттар халықаралың ережелермен және нормалармен үйлестірілген.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заң метрология саласында халыңаралық өріптестік үшін құқықтық негізді нығайтады, оның ңағидалары келесідей:
халықаралық келісімді міндеттемелердің басымдылықтарын қолдау;
Қазақстанның ДСҮ-на кіру процесіне ықпал ету;
екі жақты және көп жақты сыртңы экономикалық байланыстардағы техникалық кедергілерді жою мақсатында сынақтан өткізу, салыстырып тексеру және калибрлеу нәтижелерін өзара мойындау үшін жағдайлар жасау.
Қабылданған Заң орындалу үшін ҚР Үкіметі 1997 жылы бірнеше құжаттарды қабылдады: Мемлекеттік ғылыми-метрологиялық орталықтар туралы ереже, Заңды тұлғалар мен атңарушы биліктің федералды органдарының метрологиялық қызметтері туралы ережені бекіту тәртібі, Заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтерін өлшем құралдарын салыстырып тексеру құқығына аккредиттеу тәртібі, ҚР қорғанысты метрологиялық қамтамасыз ету туралы ереже.
Бұл құжаттар көрсетілген Заңмен бірге Қазақстандағы метрология бойынша негізгі құқықтың актілер болып табылады.
2 КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ЗЕРТХАНАЛАРЫ
2.1 Кедендік бақылау зертханалары
Көптеген өнімдерді дұрыс сәйкестендіру және жіктеу үшін қарапайым визуалды тексеру немесе құжаттаманы тексеру жеткілікті болғанымен, кейбір өнімдер олардың сәйкестігін анықтау және дұрыс санатқа жатқызу үшін химиялық немесе ғылыми сынақтарды қажет етеді. Мысалы, ацетаминофен (фармацевтикалық өнім), сахарин (жасанды тәттілендіргіш), аскорбин қышқылы (дәрумен), пиперонал (алғы зат) немесе калий цианиді (қуатты улану) сияқты әртүрлі өнімдерді талдаусыз саралау мүмкін емес.
Және бұл классикалық химиялық заттарға ғана қатысты емес. Химиялық сынақтарсыз ұнтақталған нәресте формуласын сүт протеинінің концентратынан, табиғи балды глюкоза шәрбаты мен бояғыштардан жасалған алмастырғыштан немесе өнеркәсіптік өндіріске арналған модификацияланған крахмалдан алынған бидай ұнын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИЗНЕС УНИВЕРСИТЕТІ АҚ
ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ СТАНДАРТТАУ КАФЕДРАСЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Кедендік бақылау зертханаларында метрологиялық жабдықтарды тексеру сапасын жетілдіру
6В07525 - Стандарттау және сертификаттау (салалар бойынша) ББ
Орындаған: Жарқыншаева Е.Ә
Ғылыми жетекшісі
т.ғ.м., аға оқытушы Туреханова Г.И
Нұр-Сұлтан, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
Бет
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕНУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
КІРІСПЕ
1
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1
Метрология туралы ұғым
1.2
Метрологиялық қамтамасыз ету
1.3
Метрологиялық қызметтің құқықтық негіздері
2
Кедендік бақылау зертханалары
2.1
Қазақстан Республикасындағы кедендік бақылау зертханаларының жұмыс істеу құрылымы
2.2
ТМД елдеріндегі кедендік бақылау зертханаларының жұмыс істеу құрлымы
3
Талдау
3.1
Сапаны жетілдіру мақсатында калибрлеу жүйесінің рөлі
3.2
Сынау зертханаларындағы өлшеу құралдарын тексеру және калибрлеу
3.3
Сынау орталықтарына акредиттеуды жүргізу тәртібі
3.4
Азық-түлік өнімдерінің негізгі қасиетін құрайтын азық-түлік шикізатының қауіпсіздігі
3.5
Азық-түлік - қауіпті заттардың көзі және тасымалдаушысы.Азық-түлік қауіпсіздігі.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Қр Ст ИсоМэк 17025-2018 "Сынау Және Калибрлеу Зертханаларының Құзыреттілігіне Қойылатын Жалпы Талаптар"
Рк 50.2.2-2002 "Оценка Состояния Измерений В Аналитических,
Испытательных И Измерительных Лабораториях "
Қр Ст 2.15-2018 Мемлекеттік Метрологиялық Бақылау. Негізгі Ережелер
Ми 2500-98 Государственная Система Обеспечения Единства Измерений
Еаэо Кеден Кодексінің 14-Бабы Қазақстан Республикасындағы Кедендік Реттеу Туралы
Ст Рк 3.16-2008 Межлабораторные Сравнительные Испытания. Организация И Порядок Их Проведения
Iso 45001:2018 Системы Менеджмента Охраны Здоровья И Безопасности Труда.
Ст Рк ИсоМэк 65-2001 Общие Требования К Органам По Сертификации Продукции
Қр Ст 1634-2007 Менеджмент Жүйелері Саласында Қызметкерлерді Сертификаттау
Гост Р ИсоМэк 17024-2011 Общие Требования К Органам, Проводящим Сертификацию Персонала
Ст Рк ИсоМэк 17011-2006 Оценка Соответствия. Общие Требования К Органам По Аккредитации, Аккредитующим Органам По Оценке Соответствия
Тр Тс 0052011 Технический Регламент Таможенного Союза "О Безопасности Упаковки" От 16.08.2011 Г. № 769
Тр Тс 0292012 Технический Регламент Таможенного Союза "Требования Без-Опасности Пищевых Добавок, Ароматизаторов И Технологических Вспомогательных Средств" От 20 Июля 2012 Г. № 58.
Ст Рк 1179-2003 Системы Качества. Управление Качеством Пищевых
Продуктов На Основе Принципов Насср. Общие Требования
Ст Рк Исо 22000-2006 Система Менеджмента Безопасности Пищевых
Продуктов. Требования Ко Всем Организациям В Цели Производства и Потребления Пищевых Продуктов;
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
Метрология - өлшеулер, олардың бірлігін және талап етілетін дәлдігін қамтамасыз етудің әдістері мен құралдары туралы ғылым.
Заңнамалық метрология - өзара байланысқан және өзара шартталған жалпы ережелердің жиынтықтары.
Өлшеу -- техникалық шараны қолдану бойынша қолдануға неғұрлым жайлы формада осы шаманың мәнін алу мақсатында(немесе ол туралы ақпарат) өлшенетін шаманың бірлігі мен өлшеу шаманы салыстыруға (ашықтан-ашық және ашықтан-ашық емес) негізделген шаманың физикалық бірлігін сақтаушы операциялар жиынтығы.
Метрологиялық өлшеулер -- жұмысшы өлшеу тәсілдеріне физикалық шамалардың бірліктерінің өлшемдерін беру үшін оларды жаңғырту мақсатында эталондар мен үлгілі өлшеу тәсілдері көмегімен өтетін өлшеулер.
Физикалық шама -- көптеген физикалық шамаларға сапалық қатынаста жалпы, бірақ сандық қатынаста әр объект үшін жеке физикалық объект (физикалық жүйенің, құбылыс немесе процестің) сипаттамаларының қасиеттерінің бірі.
Кедендік бақылау - Қазақстан Республикасының кеден және өзге де заңдарын сақтау бойынша Қазақстан Республикасының кеден органдары жүзеге асыратын. орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының кеден органдарына жүктелген шаралардың жиынтығы.
Калибрлеу - өлшем қүралдарын салыстырып тексеру әдісі.
Аккредиттеу - бұл объектінің заңмен белгіленген нормаларға, талаптарға және негізгі жіктемелерге сәйкестігі анықталатын рәсім.
Классификация - бұл ғылыми әдіс, көптеген ажыратылған обьектілердің қандай да бір белгісіне қарай қайта топтасуы.
Шикізат - бұл алғашқы өндіріс немесе тауар өндіруде қолданылатын материалдар немесе заттар. Шикізат - бұл дүниежүзілік тауар биржаларында сатылатын және сатылатын тауарлар.
Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі-тамақ өнімдерін пайдалану кезінде оның адам денсаулығына теріс әсерін толығымен болдырмайтын жай-күйі.
БЕЛГІЛЕНУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҚР СТ - Қазақстан Республикасының стандарты
ISO- International Organization for Standardization
МЕМСТ- Мемлекеттік стандарт
ЕАЭО - Еуразиялық экономикалық одақ
ДСҰ - Дүниежүзілік сауда ұйымы
ММҚ - Мемлекеттік метрологиялық қадағалау
ҰАО - Ұлттық аккредиттеу орталығы
МЭК - Международная электротехническая комиссия
ӨТХК - өлшемдер мен таразылардың халықаралық комитетімен
ӨТКБ - Өткірлік тереңдігі бейнеленетін кеңістікті
КЖ - Калибрлеу жүйесі
ТСР - Технические средства реабилитации
HS - гармонизированная система описания и кодирования товаров.
ЖҰӨ - Жалпы ұлттық өнім
ЗМХҮ - Заңдылық метрологияның халықаралық ұйымы
ӨӨБ - Өзін өзі басқару
ММБ - мемлекеттік метрологиялық бақылау
БҒЗИ - Бүкіл ғылыми- зерттеу институты
МҚЕ - Метрологиялық қамтамасыз ету
ГСИ - Государственная система обеспечения единства измерений
КІРІСПЕ
Стандарттау, метрология және сертификаттау көпжақты сауда қызметінің маңызды аспектісі - өнім, жұмыс және қызмет көрсетудің сапасын қамтамасыз ету құралы болып табылады.
Сапа проблемасы нарықтық экономикасының қаншалықты жетілгеніне қарамастан барлық елдерге көкейтесті. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қираған Жапония мен Германияның өнім сапасын қамтамасыз етуге және бұл елдердегі экономиканың жаңа бастамасын беруге ықпал жасаған стандарттау және метрология әдістерін ұтымды пайдалануын еске алсақ та жеткілікті.
Бүгінде дайындаушы және оның саудалық делдалы сауда белгісінің беделін өсіруге, бәсекелестік күресте жеңуге, әлемдік нарыққа шығу мен стандарттың міндетті және ұсынылатын талаптарын орындауға қызығушылық танытуда. Бұл мағынада стандарттау осы заманғы кәсіпкерлік стратегиясының бөлігі ретінде қарастырылады. Оның әсері және талаптары қоғамдық өмірдің барлық салаларын қамтиды. Осылайша өзара тиімді мәміле жасау үшін өндіріс және сауда мамандары білуі және орындауы тиіс ойын ережелерінен тұрады. Осыдан шығатыны стандарттау бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ететін құрал ретінде ғана емес, сонымен қатар дайындаушының, тапсырыс берушінің және саудагердің барлық басқару деңгейіндегі әсерлі серіктестігі.
Бүгін жеткізушіге прогрессивті стандарттардың қатаң талаптарын орындау жеткіліксіз, тауар шығарылымын, қауіпсіздік және сапа сертификаттарымен қызмет көрсетуді жетілдіру қажет. Тапсырыс берушілер мен тұтынушылар арасындағы көпшілік сенімді сапа жүйесіндегі сертификат тудырады. Ол сапаның тұрақтылығына, шындалған сапа көрсеткіштерінің шынайылығы мен дәлдігіне сенімділік туғызады, өнім өндіру процесіндегі және қызмет көрсетудегі жоғары мәдениеттілікті айғақтайды.
Келешекте тауар және қызмет көрсету қатары бойынша бекітілген талаптардың сәйкестігін растау тек сертификациямен ғана емес сонымен бірге өнім өндірушінің өзімен және қызмет көрсетуді орындаушымен бірге, яғни бірінші жақпен іске асырылады. Бұл жағдайларда ұйым басшыларының персоналмен стандарттау, метрология және сертификаттау ережелерін ұқыпты қолдануында жауапкершілігі және ролі арта түседі.
Коммерциялық қызметтің әртүрлі салаларында (саудада, банк қызметтерінде және т.б.) және өндірісте метрология ережелерін ұстану анықталмаған өлшем нәтижелерінен болатын материалды шығындарды минимумға әкелуге өз септігін тигізеді.
Отандық стандарттау, метрология және сертификаттау ережелерінің халықаралық ережелермен үйлесімділігі алаңдатуда, себебі бұл Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіруіне маңызды шарт болып табылады және бұл еліміздің осы ұйым шеңберіндегі одан арғы Қ,қызметі. Үйлесімділік проблемасы осы уақытта техникалық заңнама облысындағы заңдарды қабылдау жолымен шешілуде.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев 9 қараша 2004 жылғы №603-II Қазақстан Республикасының Техникалық реттеу заңына қол қойды. Оның қабылдануы стандарттау және сертификациялау жүйесінің қайта ұйымдастырылуына бастау болды. Ол Қазақстанның ДСҰ кіруіне және саудада техникалық кедергілерді болдырмауға қажет.
Сонымен өзіндік бәсекелестігі бар еліміздің нарықтық экономикаға өтуі, тұтынушылар сенімін иеленудегі күрес коммерция мамандарының тауарлардың, жұмыс және қызмет көрсетудің жоғарғы сапасын қамтамасыз етуі үшін стандарттау, метрология және сертификаттау ережелерін және әдістерін өз тәжірибелік қызметтерінде кеңірек қолдануларына әкеледі.
Стандарттау, метрология және сертификаттау пәнін оқытудағы мақсат сауда қызметінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін көрсетілген аумақтардағы студенттердің білімін, ептілігін және дағдыларын қалыптастыру.
1.Әдебиетке шолу
1.1 Метрология туралы ұғым
Метрология - МӨЖ ғылыми негізі. Метрология - өлшеулер, олардың бірлігін және талап етілетін дәлдігін қамтамасыз етудің әдістері мен құралдары туралы ғылым. Метро - өлшем (греч.), логос - үйрету (греч.).
Қазіргі метрологияның үш түрі болады:
а) заңнамалық метрология;
б) фундаменталдық (ғылыми) метрология;
в) тәжірибелік (қолданбалы) метрология.
Заңнамалық метрология - өзара байланысқан және өзара шартталған жалпы ережелердің жиынтықтары, сондай-ақ мемлекет жағынан өлшеулер бірлігі мен өлшеу құралдарының бірқалыптылығын қамтамасыз етуге бағытталған, тәртіпке келтіруді, бақылауды қажетсінетін және басқа да мәселелері кіретін метрология тарауы.
Заңнамалық метрология тәжірибеге Мемлекеттік метрология қызметі (ММҚ) және мемлекеттік басқару органдары мен заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері арқылы енгізілетін заңдармен, заңнамалық ережелермен метрологиялық әрекетті мемлекеттік реттейтін тәсіл ретінде қызмет атқарады.
Заңнамалық метрология саласына өлшеу құралдарының (ӨҚ) түрін сынау және бекіту, МӨЖ метрологиялық бақылау және қадағалау, сондай-ақ өлшеу бірлігін нақты қамтамасыз ету бойынша шаралар жатады. Метрологияның негізгі міндеттерінің бірі - өлшеу бірлігін қамтамасыз ету. Бұл мәселе негіз болатын екі шарттарды сақтаған кезде шешіледі:
- заңдандырылған бірегей бірліктерде өлшеу нәтижелерін көрсету;
- өлшеулер мен шектеулер нәтижелерінің жіберілетін қателерін берілген ықтималдықтан аспайтындай бекіту.
Өлшеу бірлігі - өлшеу жағдайы, сондай-ақ олардың нәтижелері заңдандырылған бірліктердегі көрінісі, ал қателері берілген ықтималдықпен белгілі және бекітілген шектерден аспайды.
Өлшеу бірлігі әртүрлі орында және түрлі уақытта әртүрлі өлшеу құрылғыларымен орындалатын өлшемдердің нәтижелерін салыстыруға қажет және де өлшеу бірлігін сақтау қалай еліміздің ішінде қарым-қатынаста маңызды болса, солай елдер арасында өзара қарым-қатынаста маңызды болып табылады.
1993 жылы Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету туралы Заң қабылданды.
1993 жылға дейін метрология саласындағы құқықтық нормалар өкімет қаулысымен бекітілген. Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңы - метрологиялық әрекеттің терминологиясынан лицензиялауға дейін талай жаңа енгізулерді бекітті.
Заңның негізгі баптары белгілейді:
а) мемлекеттік басқармасын өлшеу бірлігімен қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық құрылымын;
б) өлшеу бірлігін қамтамасыз ету бойынша нормативтік құжаттарды;
в) шамалар бірлігі мен шамалар бірлігінің мемлекеттік үлгілерін;
г) өлшеу құралдары мен әдістерін.
Фундаменталдық және тәжірибелік метрология көне дәуірде пайда болған. Ежелгі Ресейде өлшем жүйесінің негізі Көне Греция мен Римде өзара байланысқан көне египеттік өлшеулер бірліктері болған. Бірліктер атауы мен олардың мөлшері арнайы құрылғыға келмей тұрып, қолмен өлшеу тәсілімен сәйкесті жүзеге асырылған. Сөйтіп, әртүрлі уақытта Ресейде ұзындық бірлігі:
- шынтақ (қол шынтағы қайырылғаннан бастап ортаңғы саусағы аяқталғанға дейін);
- қарыс (үлкен адамның үлкен сұқ саусағы арасындағы ара қашықтық);
- аршын, кез (оның пайда болуы қарыстың жойылуын еліктірді - (14) кез);
- сажын ( орыс өлшемі = 3 шынтақтан = 152 см);
- кере құлаш = 248 см.
Петр 1 Жарғысымен ұзындық өлшемін орыстар ағылшындармен келісімге келді:
- дюйм (саусақ = 2,54 см);
- ағылшын футы = 12 дюйм = 30,48 см.
Алғашқы метрлік өлшем жүйесі 1840 жылы Францияда енгізілді. Оның маңыздылығын Д.И. Менделеев халықтың келешекте үміт еткен жақындасуы ретінде көңіл аударған.
Ғылым мен техниканың дамуымен жаңа өлшемдер және жаңа өлшемдер бірлігі талап етілді, ол фундаменталдық және қолданбалы метрологияның дамуына себеп болды. Алғашқы өлшем бірлігінің прототипін макрообъектілерді және олардың қозғалысын зерттей отырып, табиғаттан іздеген. Сөйтіп, секунда - Жердің өз осін айналатын кезеңінің бір бөлігі. Ізденістер атомдық және атом ішілік деңгейге біртіндеп ауысты. Енді секунд - сыртқы өрістер жағынан ауытқу жоқ болған кезде Цезий-133 атомының негізгі күйінің аса жұқа құрылымының екі деңгейі арасында өтетін сәйкесті сәуле шығару 9192631770 периодтар ұзақтығы.
Сөйтіп, метрология ғылым ретінде динамикалық дамып отыр.
Фундаменталдық метрологияның келешектік дамуын ФШ қабылданған бірлігі табиғи пайда болғаны туралы ұғымды беретін физикалық шамалар бірліктерінің халықаралық жүйесінде (СИ жүйесінде) қабылданған физикалық бірлігін анықтағанын растайды. Физикалық шамалар бірліктерінің жүйесі - бұл физикалық шамалардың негізгі және туынды бірліктер жиынтығы.
1954 жылы өлшемдер және салмақтар бойынша Генералдық конференция (ӨСГК) халықаралық қатынастарда қолдану үшін алты ФШ анықтады: метр, килограмм, секунд, ампер, Кельвин градусы, шам.
1960 жылы ХI ӨСГК физикалық шамалар бірліктерінің халықаралық жүйесін (СИ жүйесін) бекітті. Оны барлық ірі метрология бойынша халықаралық ұйымдар қабылдады. КСРО бұл жүйені 1963 жылы қабылдады. СИ жүйесіндегі негізгі физикалық шамалар:
а) ұзындық бірлігі - метр - жарық вакуумда 1299792458 секунд бөлшегінде өтетін жол ұзындығы;
б) салмақ бірлігі - килограмм - килограммның халықаралық прототипінің массасына тең масса;
в) уақыт бірлігі - секунд - (анықтамасы №1 дәрісте жоғарырақ келтірілген);
г) электрлік ток күші бірлігі - ампер - айнымас тоқтың күші, ол бір - бірінен 1 м аралығында вакуумда орналасқан және сымның айналмалы қимасы соншалық кіші болса, екі параллель шексіз ұзындығы бар өткізгіштіктерден өткен кезде, сол өткізгіштіктердің әрбір метр ұзындықта Н күші пайда болуы керек;
д) термодинамикалық температура бірлігі - Кельвин градусы - судың үштік нүкте термодинамикалық температурасының 1273,16 бөлігі (Цельсий шкаласын пайдалануы мүмкін);
е) зат мөлшері бірлігі - моль - жүйенің зат мөлшері, ол жүйенің құрылымдық элементтері болғаны сонша, қанша атомдар массасы 0,012 кг көміртегі 12 нуклидинде;
ж) жарық күші бірлігі - кандела - көздің берілген бағытта жарық күші, ол көздің монохроматикалық сәуле шығару жиілігі Гц, осы бағыттағы энергетикалық күші 1683 Вт. Стерадиан -- денелік бұрышын өлшеу бірлігі.
1.2 Метрологиялық қамтамасыз ету
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында жұмыстарды іске асыру үшін (салыстырып тексеру, калибрлеу, өндіріс, жөндеу, сынақтар, өлшемді орындау әдістемелерін метрологиялық аттестаттау, метрологиялық тексеру және басқалар) мемлекеттік басқарма органдары, жеке және заңды тұлғалар метрологиялық қызметтерді құрайды.
Өз әрекетінде метрологиялық қызметтер:
- Қазақстан Республикасының Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңын;
- Қазақстан Республикасының заңды және нормативті құжаттарын, соның ішінде өлшем бірлігін қамтамсыз ету бойынша;
- стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша уәкілетті мемлекеттік орган (әрі қарай уәкілетті мемлекеттік орган) бұйрықтарын;
- осы ұсыныстар негізінде дайындалған метрологиялық қызмет туралы Ережені;
- мемлекеттік басқарма органы және заңды тұлға бұйрықтарын және жарлықтарын басшылыққа алады.
Метрологиялық қызметтер, олардың бағынушылығына және меншік түрлеріне тәуелсіз, ереже бойынша, құрылымдық ішкі бөлімшелер түрінде пайда болады және басшы метрологтармен басқарылады. Негізгі міндеттері қызметтер және құқықтарды анықтау үшін метрологиялық қызметтер мемлекеттік басқарма органы, құрамында жеке және заңды тұлғалар туралы ақпаратты деректер болуы қажет және метрологилық қызметтердің құрылымын, міндеттерін, қызметтерін және құқықтарын анықтайтын метрологиялық қызмет туралы ереже дайындайды
Метрологиялық қызметтер әрекеттерінің мемлекеттік метрологиялық қадағалауын ҚР СТ 2.2 және ҚР ЕР 50.2.24 белгіленген тәртіп бойынша уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік қадағалауы бойынша аумақтық ішкі бөлімшелер іске асырады.
Метрологиялық қызметтердің негізгі міндеттеріне:
өлшемнің талап етілетін дәлдігін және бірлігін қамтамасыз ету;
ғылыми зерттеулердің, өндіріс тиімділігінің, өнімдердің, жұмыс және қызмет көрсетудің техникалық деңгейін және сапасын көтеруге бағытталған өлшем құралдарын және қазіргі заманғы әдістерді практикаға енгізу;
әрекеттің негізгі бағыттарын анықтауды, және зерттеулерді, дайындауларды, өндірісті, сынақтарнды, өнімді пайдалануды және басқа әрекет салаларын метрологилық қамтамасыз ету бойынша жұмыстар орындау;
әрекеттегі заң бойынша белгіленген метрологиялық ережелерді сақтау және өз уақытында енгізу;
ҚР СТ 2.15 талаптарына сәйкес метрологиялық бақылаудың іске асуы жатады.
метеорологиялық қамтамасыздандыруды дамытудағы негізгі бағыттар мен осы облыстағы ғылыми және техникалық жетістіктерді барынша эффективті пайдалану жолдарын анықтау;
метеорологиялық қамтамасыздандырудың ғылыми-әдістемелік техника-экономикалық, құқықтық және ұйымдық негіздерін халықтық шаруашылықты басқарудың барлық сатысында жасап шығару;
физикалық константа мәндерін анықтау мен өлшемнің жоғары дәлдігін құру мақсатында жаңа физикалық эффектерді пайдалану және іргелі ғылыми-зерттеулерді жүргізу және ұйымдастыру;
елде өлшем бірлігін қамтамасыз ету, метеорологиялық қамтамасыздандырудың негізгі шарттары, ережелері, талаптары мен нормаларын стандартизациялау, ГСН-ді дамыту;
физикалық өлшем бірліктерін пайдалануда жіберілуі мүмкін қателіктерді құру;
физикалық өлшем бірліктерінің мемлекеттер эталондарының жүйесін құру, бекіту және сақтау;
физикалық өлшем бірліктерінің мемлекеттік эталондардан өлшеудің барлық түріне бір ретті жіберілуін құру;
метеорологиялық қамтамасыздандырудың салааралық бағдарламасын жасап шығару және олардың жүзеге асырылуы бойынша жұмыстар ұйымдастыру;
ауыл шаруашылығы салаларында метеорологиялық қамтамасыздандырудың кешенді бағдарламаларын жасаудың ғылыми-әдістемелік басқармасы;
жоғары дәлдіктегі өлшеудің үлгілі заттарын және жұмысшы эталондарын құру және жүзеге асыру, кешенді тексеру құрылғылары мен зертханаларды жасап шығаруда жоспарлау және координациялау;
өлшем заттарының метеорологиялық сипаттамаларына бірлік талаптарын құру;
өлшемдердің сериялық және массалық өндіріске және олардың партиялар мен шекарадан енгізуге арналған мемлекеттік сынамаларының реті;
жоспарлануы және жүргізілуі;
құрылғыларының мемлекеттік тексерілуі;
заттар мен материалдардың қасиеттері мен құралының стандарттық үлгісінің жалпы талаптарын құру;
стандарттық анықтамалық мәліметтердің, заттар мен материалдардың стандартты үлгілерінің, уақыт пен жиіліктің мемлекеттік қызметтің басқаруды жүзеге асыру және олардың дамуына қолдау көрсету;
өлшем құралдарының өндірісі, жағдайы, қолдануға және жөндеуіне және метрологиялық ережелері талаптар мен нормалардың сақталуына, сондай-ақ ведомствалық метрологиялық қызметтің іс-әрекеттеріне мемлекеттік бақылау жүргізу;
ерекше дәл өлшемдерді ұйымдастыру және орындау;
метрология облысында кадрларды дайындауды және квалификациясын жоғарылатуды ұйымдастыру және жүзеге асыру;
метрология облысында халықаралық әріптестік бойынша жұмыстар ұйымдастыру халықаралық сауда, ғылыми-техникалық және экономикалық әріптестіктер үшін қажетті өлшемдердің бірлігі мен талап етілген дәлдігін қамтамасыз ету;
метрологиялық қамтамасыздандыру жұмыстарын ел қорғанысының қажеттіліктерімен байланыстыру;
метрологиялық қамтамасыздандыру облысында ғылыми-техникалық ақпараттарды ұйымдастыру және жүзеге асыру және сериялық немесе массалық өндіріспен шекарадан партиялар мен шығаруға арналған өлшем құралдарын тұрақты көрмелерде экспонирлеу.
Метрологиялық облыстарда негізгі мәселелерді шешуді салалық дәрежеде министрлік жүзеге асырады:
Осы мәселе арасында екі топты бөлуге болады; өлшем бірліктерін қамтамасыз ету мәселелері және метеорологиялық қамтамасыз ету бойынша келесі төмендегілер жататын қосымша, арнайы мәселелері:
өлшеу, сынау және бақылау кезіндегі бағалауға жататын материалдар, бұйымдар және процестер параметрлерінің номенклатураларын таңдау;
өлшеу, сынау және бақылау нәтижелерінің дәлдік көрсеткішінің сандық мәні мен номенклатурасын, мәселенің оптималді шешімін қамтамасыз етіп олардың көрсету формасын таңдау;
екі жоғарыдағы мәселелерінің шешімдерінің дұрыстығын тексеру мақсатындағы консултивті және технологиялық құжаттардың метеорологиялық экспертизациялау;
өлшеу, сынау және бақылау процестерінің жоспарлау, өлшеу, сынау және бақылау әдістемелерін жасап шығару;
өлшеу, сынау және бақылау процестерін техникалық құралдарға сәйкестендіріп қамтамасыз ету;
техникалық құралдарға метеорологиялық түзу жағдайда ұстау;
өлшеу, сынау және бақылау процестерін орындау нәтижелерін өңдеу (қажет болған жағдайда);
Өлшеу бірліктерін қамтамасыздандыру мәселелерінен басқа жағдайларды метрологиялық қызмет органдарында мамандар, өндірістік бөлімшелердің, колективтердің түрлі категориялары шешеді: Олар төмендегілерді қамтиды;
өлшенетін шамалардың рационалды номенклатурасын, конструкторлардың параметрлерін, жаңа материалдар, бұйымдар мен процестер олардың қасиеттерін моделдеу және үйрену негізінде жасап шығаратындарды таңдау;
өлшеу ақпараттарын тұтынушыларды - дәлдік нормасын таңдау яғни жаңа заттарды, бұйым немесе процестерді кімге арналған, кім жүргізеді, айналымға кім түсіреді (сауда кезінде);
конструкторлар, технологтар және метрологиялық қызметтің ведомствалық мамандарынан тұратын эксперттердің профессионалды дайындалған топтары - метрологиялық экспертиза;
өлшемдер, сынақтар және бақылау жүргізу және жоспарлайтын, материалдар мен бұйымдады дайындаудағы технологиялық процестерді жасап шығарушы және жүзеге асырушы - ғылыми - техникалық персонал;
өлшеу, сынау және бақылау процестерін техникалық құралдармен , осы құралдарды жасап шығарушыларболып табылатын министрліктің орталықтанған тәртібі мен қамтамасыз ету;
техникалық құралдарды бүтін түрінде ұстайтын - өлшеу, сынау және бақылау құралдарның ремонтын жүзеге асырушы ұйымдар мен кәсіпорындар.
Метрологиялық қамтамасыз ету (МҚЕ) деп ғылыми-ұйымдастырушылық, техникалық негіздерді құру және қолдану түсініледі
бірлікке жету үшін қажетті құралдар, ережелер мен нормалар
және талап етілетін өлшеу дәлдігі. Дамудың негізгі тенденциясы
метрологиялық қамтамасыз ету бардан көшу болып табылады
бірлігін қамтамасыз ету бойынша бұрын салыстырмалы түрде тар міндет және талап етілетін
қамтамасыз етудің түбегейлі жаңа міндетіне өлшеу дәлдігі
өлшеу сапасы. Өлшеу сапасы дегенге қарағанда кеңірек ұғым
өлшемдердің дәлдігі. Ол қасиеттер жиынтығын сипаттайды
белгіленген мерзімде алуды қамтамасыз ететін өлшеу құралдары
қажетті дәлдікпен өлшеу нәтижелерінің мерзімі (өлшемі
рұқсат етілген қателер), сенімділік, дұрыстық, конвергенция және қайталану.
Метрологиялық қамтамасыз ету түсінігі өлшемдерге (сынау, бақылау) қатысты, сондай-ақ
өндірістің технологиялық процесіне, білдіреді
Бұл процесте МО өлшемдері (сынаулар, бақылау).
Метрологиялық қамтамасыз ету объектісі барлық кезеңдері болып табылады
дәйекті өзара байланысты жиынтығы ретінде түсінілетін өнімнің (өнімнің) немесе қызметтің өмірлік циклі (LC)
өнімдердің күйін құру және өзгерту, оған қойылатын бастапқы талаптарды тұжырымдаудан пайдалану немесе тұтынудың аяқталуына дейінгі процестер.
Мысалы, бұйымды әзірлеу кезеңінде өнімнің жоғары сапасына қол жеткізу үшін бақыланатын параметрлерді, дәлдік нормаларын, рұқсат етуді, бақылау-өлшеу құралдарын таңдау, бақылау және сынау жүргізіледі, конструкторлық және технологиялық құжаттамаға метрологиялық сараптама жүргізіледі. шығып.
Метрологиялық қамтамасыз етуді әзірлеу кезінде жүйелі тәсілді қолдану қажет, оның мәнін ескеру қажет.
бір мақсатпен біріктірілген өзара байланысты процестердің жиынтығы ретінде көрсетілген ережені - талап етілетін сапаға қол жеткізу
өлшемдер.
Бұл процестер:
- өнімнің сапасын бақылауда және процесті басқаруда өлшенетін параметрлердің ұтымды номенклатурасын және өлшем дәлдігінің оңтайлы стандарттарын белгілеу;
- техникалық-экономикалық негіздеме және өлшеу құралдарын таңдау, сынақтар
және олардың ұтымды номенклатурасын бақылау және белгілеу;
- қолданылатындарды стандарттау, унификациялау және біріктіру
бақылау-өлшеу жабдықтары;
- заманауи әдістерді әзірлеу, енгізу және сертификаттау
өлшеуді, сынауды және бақылауды (MVI) орындау;
кәсіпорында қолданылатын бақылау-өлшеу және сынау құралдарын (БӨО) салыстырып тексеру, метрологиялық аттестациялау және калибрлеу;
КИО өндірісін, жай-күйін, пайдалануын және жөндеуін, сондай-ақ метрологиялық ережелердің сақталуын бақылау
және кәсіпорындағы стандарттар;
- кәсіпорын стандарттарын әзірлеуге және енгізуге қатысу;
- халықаралық, мемлекеттік және салалық жүзеге асыру
стандарттар, сондай-ақ Мемлекеттік стандарттың басқа да нормативтік құжаттары;
- нормативтік, конструкторлық және технологиялық құжаттама жобаларына метрологиялық сараптама жүргізу;
- өлшемдердің жағдайын талдау, әзірлеу
МҚЕ жетілдіру шараларының негізі мен жүзеге асырылуы;
- кәсіпорынның тиісті қызметтері мен бөлімшелерінің қызметкерлерін бақылау-өлшеу операцияларын орындауға үйрету.
Метрологиялық қамтамасыз етудің төрт негізі бар: ғылыми,
ұйымдастырушылық, нормативтік және техникалық. МҚЕ-ның кейбір аспектілері шағын кәсіпорындарды метрологиялық қамтамасыз ету бойынша МИ 2500-98 ұсынысында қарастырылған.
Метрологиялық қамтамасыз ету Ресей Федерациясының заңнамалық және заңға тәуелді актілері негізінде жүзеге асырылады.
қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің нормативтік құжаттары
өлшем бірлігі (GSI).
CSI - стандарттармен белгіленген өзара байланысты стандарттар жиынтығы
ұйымды анықтайтын ережелер, ережелер, талаптар мен нормалар
тоғыз
және өлшемдердің дәлдігін бағалау және қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды жүргізу әдістемесі. GSI метрология бойынша федералды атқарушы орган - Росстандартпен жүзеге асырылады, басқарылады және бақыланады.
CSI мақсаты - жалпыұлттық құқықтық, нормативтік,
өлшемдердің бірлігін қамтамасыз ету мәселелерін шешудің және әрбір адам орындаған өлшемдердің дәлдігін бағалау мүмкіндігін берудің ұйымдастырушылық-техникалық және экономикалық шарттары
қызмет субъектілері.
Өлшем бірлігі - олардың нәтижелері Ресей Федерациясында қолдануға рұқсат етілген шама бірліктерімен көрсетілген өлшемдердің күйі және өлшеу дәлдігінің көрсеткіштері белгіленген шектен шықпайды.
GSI негізгі міндеттері:
1) өлшемдердің бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі қызметті басқарудың оңтайлы қағидаттарын әзірлеу (ӨӨБ);
2) анағұрлым жетілген және дәл әдістер мен құралдарды жасау
бірліктерді көбейту және олардың өлшемдерін беру;
3) шама бірліктері жүйесін және өлшем шкалаларын белгілеу;
4) метрологияның негізгі ұғымдарын белгілеу;
5) мемлекеттік стандарттарды жасау, бекіту, қолдану және жетілдіру;
6) мемлекеттік метрологиялық бақылауды жүзеге асыру
және қадағалау;
7) орындалатын әдістерді сертификаттау
Метрологиялық қызметтердің құқықтары
ведомстволық кәсіпорындардың метрологиялық қызметтеріне (мемлекеттік басқарма органдары үшін) және құрылымдық ішкі бөлімшелерге (заңды тұлғалар үшін) метрологиялық еределерді және нормаларды бұзуды жоюға бағытталған міндетті нұсқаулар беруге;
метрологиялық қызмет ету саласында әрекеттегі заңдылыққа, метрологиялық ережелер мен нормаларға қарама қайшы нормативті құжаттарды, бұйрықтарды, жарлықтарды және нұсқауларды жою туралы ұсыныстар енгізуге;
метрологиялық ғылыми орталықпен, мемлекеттік басқарма органдарымен, жеке және заңды тұлғалармен ұсынылған нормативті құжаттарды метрологилық сараптау өткізуге;
жобалық, конструкторлық, технологилық құжаттарға метрологилық сараптау жүргізу, аналитикалық, сынақтық және өлшемдік зертханаларда өлшем жағдайын бағалау кезінде тәуелсіз сарапшыларды тарту туралы ұсыныстарды енгізуге;
техникалық талаптарға жауап бермейтін өлшем құралдарын, типін бекіту мақсатында сынақтан өтпеген өлшем құралдарын, пайдаланылатын құжаттар талабына сәйкес келмейтін шарттарда және тағайындау бойынша пайдаланылмаған, метрологиялық аттестаттаудың мерзімі аяқталған салыстырып тексеруді айналымнан алуға;
метрология сүраұтары бойынша нормативті құжаттар жобалары бойынша қорытынды дайындауға;
метрологиялық бақылауды іске асыр тәртібінде тексеружүргізу үшін қажетті материалдарды метрологилық бақылауға тарлыған құрылымдық ішкі бөлімшелерден алуға құқылы.
Мемлекеттік басқарма органдарының метрологиялық қызметтері сондай-ақ бұзуларды жойғанға дейін сапа бойынша белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін өнімдерді шығаруға (сондай-ақ жөндеуден де) немесе жүзеге асыруға әкелген метрологиялық ережелердің бұзылуы жағдайында өнімді өндірісте тоқтату туралы басшылықты ұсынуды енгізуге құқылы.
Сонымен метрологиялық қамтамасыз етудің осы мәселелер тобын шешуде өлшеу ақпараттарының шығарылуы және тұтынушылармен байланысты ведомствалық органдар мен техникалық қызметтер қатысуы керек.
Өлшеу нәтижелерінің дәлдік көрсеткіштерінің сандық мәндері мен номенклатурасын таңдауға кеңінен тоқталамыз. Осыған байланысты оның техника-экономикалық суреттемелерге сәйкес өлшеу мәселелерінің дәл класы үшін таңдалатын өнімнің оптималді дәлдігі туралы түсінікті қарастырамыз.
Мысалы, нәтижесі өнімнің сапасын бақылау кезінде пайдаланатын өлшем дәлдіктерінің нормасын таңдау, бақылаудың брак болу ықтималды жіберілуі мүмкін мәндермен сипатталады. Өлшеу дәлдігі қаншалықты жоғары болса, бақылаудың брак болу ықтималдығы да аз және дефекті бұйымдарды эксплуатациялайтын жылдық қайта бақылауға қатысты экономикалық жоғалтуларда азаяды. Бірақ өлшемдердің дәлдігін арттыру материалдық шығынды қажет етеді. Осы жағдайда өлшем дәлдігінің оптималді бақылауды жүргізуге кеткен қаражат көлемі және мүмкін болатын брактан экономикалық жоғалтуы минималды болады.
Осыған орай, метрологиялық қамтамасыздандыру бойынша кез келген ғылыми, техникалық және әлеуметтік мәселелер оның дәрежесін, эффективтілігі мен осы мәселелерді шешу сапасына әсер ететінжалпы критерийлерін сипаттайтын белгілі технико-экономикалық көрсеткіштер базасында құртуы керек.
Метрологиялық қамтамасыз етудің соңғы мақсаты, жоғарыдағыларды қорыта келгенде - шикізат, материалдар, бұйымдар және процестерді өлшеу, сынау және бақылау нәтижелері бойынша қате шешімдердің қабылдану мүмкіндігін рационалды минимумға алып келу екені көрінеді.
Осы мақсатқа жету үшін метрологиялық қамтамасыздандырудың барлық мәселелерін кешенді шешу қажет.
Өндірісті әзірлеуді метрологиялық қамтамасыз ету деп өндірістің қажетті бұйымдармен, материалдар, шикізаттар және құрал жабдықтармен, технологиялық процесті ұйымдастыру-технологиялық шаралардың кешенімен қамтамасыз етілуін айтады.
Мұндай қамтамасыз етудің нормативтік негізі болып мемлекеттік және салалық стандарттар, кәсіпорындардың ғылыми техникалық, ұйымдастыру әдістемелік және жеке жағдайларға арналған нұсқау өндірістік құжаттар саналады.
Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету жұмыстары кәсіпорынның конструкторлық технологиялық және метрологиялық қызметтері өнім өндіру туралы алғашқы құжаттарды алған мерзімнен бастап жүргізіледі. Бұл жұмыстың ұйымдастырылуы мен басталуы туралы құжаттарды салалық стандарттар белгілейді. Метрологиялық қамтамасыз ету процесіне мемлекеттік және ведомствалық метрологиялық қызмет органдары басшылық етеді.
Өндірісті әзірлеуді метрологиялық қамтамасыз етудің жоспарын кәсіпорынның метрологиялық қызметі немесе метрологиялық қызметпен келісе отырып, өндірістің технологиясын жоспарлайтын бөлімшесі жасайды. Бұл жоспар өндірісті техникалық әзірлеудің жалпы жоспарына кіреді.
Өндірісті метрологиялық қамтамасыз етуде мынадай шаралар орындалады:
өнімнің сапасын анықтау үшін қолданылатын өлшемдердің нормалары мен дәлдік параметрлерін және технологиялық процесс пен құрал жабдықтардың тиімді номенклатураларын белгілеу.
өлшеу жүргізуді өлшем дәлдігін сақтайтын, жетілдірілген әдістемелермен қамтамасыз ету.
өлшеу құралдары мен өлшеу әдістерінің дұрыс түрлерін қолдану туралы ұсыныстар жасау. Өндірісті стандартталған немесе қажет болған жағдайда стандартталмаған өлшеу құралдары мен өлшеу нәтижелерін дайындау және өңдеу тәсілдерімен қамтамасыз ету.
өлшеу құралдарын стандарттау.
өлшеу жүргізудің нормативтік техникалық құжаттарға сай болуын қамтамасыз ету.
өндіріс қызметкерлері мен жұмысшыларын өлшеу жүргізуге өлшеу құралдарының дәлдігін анықтап жөндеуге үйрету.
1.3 Метрологиялық қызметтің құқықтық негіздері
2000 жылы ҚР Өлшем бірлігін ңамтамасыз ету туралы Заңы қабылданды. Оған дейін Республикада метрология саласында заңдылық нормалар болған жоқ. Заңдылық нормалар Үкіметтің ңаулыларымен тағайындалатын. Ережелермен салыстырғанда Заң біршама жаңашылдыңтарды (терминологиядан бастап елдегі метрологиялың қызметті лицензиялауға дейін) енгізді. Мұнда баңылаудың мемлекеттік метрологиясы мен қадағалаудың мемлекеттік метрологиясының функциялары нақты бөлінді: калибрлеудің ережелері қайта қаралды, өлшем құралдарының ерікті сертификатталуы енгізілді және т.б.
Мемлекеттік метрологиялың қызметтердің қайта ұйымдастырылуы метрологиялық қызмет пен ведомстволық қызметті басқару жүйесінің орталықтандырылуының бұзылуына алып келді.
Меншіктің түрлі нысандарының пайда болуы өлшем құралдарын мемлекеттік сынақтан өткізу, салыстырып тексеру, мемлекеттік қадағалау міндеттілігі мен шаруашылық қызмет субъектілерінің еркіндігі деңгейінің өсуі арасындағы қарама-қайшылықтың пайда болуына себепші болды. Бұдан басқа Қазақстанның елемдік экономикаға интеграциялануы ДСҮ-на (Дүниежүзілік сауда ұйымы) ену қажеттілігімен байланысты өзге де мәселелер бар. Осылайша, метрологияның құқықтың, йымдастырушылық, экономикалың негіздерін қайта қарастыру проблемасы ерекше мәнге ие болып отыр.
Метрология негізгі ережелері елдің жоғарғы заң шығару органы қабылдаған заңмен міндетті түрде бекітілуі иіс қызмет аясына жатады. Тұтынушылардың құқыңтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған заңдық нормалар құқықтық мемлекетте тұрақты заңдылық актілерімен реттеледі. Осыған байланысты, Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңды енгізгенге дейін ңолданыста болған метрология бойынша ережелер заңға қарсы келмейтін жағдайларында ғана қолданылады.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңның негізгі ережелерін қарастырып кетейік.
Заңның мақсаттары мынадай:
- өлшемнің жеткілікті дұрыс емес нәтижелерінің жағымсыз салдарынан ҚР экономикасы мен орнатылған ңүқықтық төртіпті, азаматтардың құқықтары мен заңдылық мүдделерін қорғау;
елде қолдануға рұқсат етілген бірліктерде көрсетілген, кепілдендірілген дәлдіктегі өлшем нәтижелерін қолдану және шама бірліктерінің мемлекеттік эталонын пайдалану негізінде ғылыми-техникалың және экономикалық прогреске ықпал ету;
халықаралық және фирмааралық байланыстардың дамуы үшін жағымды жағдайлар жасау;
Қазақстанның мемлекеттік басңару органдарының өлшем құралдарын жасау, пайдалану, жөндеу, сату және импорттау мәселелері бойынша заңды және жеке тұлғалармен қарым-қатынасты реттеу;
өлшемнің ңазақстандың жүйесін әлемдік тәжірибеге икемдеу.
Бұл Заңның метрология бойынша шетел заңдылық ережелерінен айырмашылығы бар. Оның негізгі қолда-ну аяларына (сауда, денсаулық саңтау, сыртңы ортаны қорғау, сыртңы экономикалың қызмет) қарамастан, ол өндірістің кейбір аяларында ңолданылады, соның ішінде шама бірліктерінің мемлекеттік эталонына бағынатын эталондарды пайдаланатын заңды тұлғалардың өлшем құралдарын лабораториялық қызметтердің калибрлеу жүмыстарына таралады. Заң заңды тұлғалардың аккредиттелген метрологиялық қызметтеріне оларды аккре-диттеген органдар мен үйымдар атынан калибрлеу туралы сертификаттар беруге құқық береді.
Шетелдерде биліктің федералды органдарының өкілеттілігіне өлшемдердің бірлігін ңамтамасыз ету туралы заңдылыңтың негіздерін белгілеу ғана кіреді.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заң оның мақсаттары үшін қолданылатын негізгі түсініктерді белгілейді және заңмен бекітеді. Ол түсініктер: өлшем бірлігі, өлшем құралдары, шама бірлігінің эталоны, шама бірлігінің мемлекеттік эталоны өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша нормативтік құжаттар, метрологиялық қызмет, метрологиялың бақылау және қадағалау, өлшем құралдарын салыстырып тексеру және калибрлеу, өлшем құралы типін бекіту туралы сертификат, өлшем құралдарын салыстырып тексеру құқығына аккредиттеу; калибрлеу туралы сертификат . Анықтамалардың негізіне Заңдылық метрологияның халықаралық ұйымының (ЗМХҮ) ресми терминологиясы алынған . Заңның негізгі баптары мыналарды орнатады:
өлшем бірлігін қамтамасыз етуді мемлекеттік басқарудың ұйымдың құрылымын;
өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша нормативтік құжаттарды;
шама бірліктерін және шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарын;
өлшем құралдары мен әдістемесін.
Сонымен қатар Заң Мемлекеттік метрологиялың қызметті және өлшем бірлігін қамтамасыз етудің өзге де қызметтерін, басқарудың мемлекеттік органдары мен заңды тлғалардың метрологиялық қызметтерін, мем-лекеттік метрологиялық баылау мен қадағалау түрлері мен таралу аясын анықтайды. Заңның ЖсКс баптары өлшем құралдарын калибрлеу және сертификаттау бойынша ережелерді қамтиды және Заңды бұзғаны үшін жауапкершілік түрлерін орнатады. Заң мемлекеттік метрологиялық қызметтің құрамы мен құзырын анықтайды, оның қызметінің салааралық және ведомстволық сипатын көрсетеді. Қызметтің салааралық сипаты Мемлекеттік метрологиялық қызметтің құқықтық жағдайын бекітеді, ол мемлекеттік басқарудың басқа салааралық және бақылау-қадағалау органдарына ұқсас.
Мемлекеттік метрологиялық қызметтің құқықтық жағдайына төн белгі болып бір ведомствоға - Қазақстан Мемстандартына бағынуы табылады.
Нарықтың қатынастардың қалыптасуы мемлекеттік басқару органдары мен заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері атқаратын қызметтерінің негізін анықтайтын заң баптарына өз өсерін тигізді. Жоғарыда айтып өтілгендей, шетел тәжірибесінде кәсіпорындардағы метрологиялық қызметтердің (өнеркәсіптік метрология) құрылымдың бөлімшелері ңызметінің мәселелері заңдылық метрологиядан сырт шығарылған, ал олардың қызметі экономикалық әдістермен ынталандырылады. Қазақстанда бүгінгі таңда өнеркәсіптік метрологияға қатысты заңдылық ережелері сақталынған.
Мамандардың айтуынша, уақыт өте келе мемлекеттік басқару органдарындағы метрологиялық қызметтер ту-ралы Заңның ережелері өз маңыздылығын жояды, өйткені басңарудың салалың органдарының әлсіреуі және тәуелсіз заңды тұлғалар санының өсуі байқалуда.
Экономика дамуының қазіргі кезеңі Заңның кейбір ережелерінің жүзеге асырылуында қиындықтар туындатып отыр, осыған байланысты заңдылық ережелерінің жетілдірілуі, нақтылануы қажет болып отыр. Сонымен қатар үш себеп бойынша өлшеулердің қазақстандық жүйесін заңдылық бекітуді талап етті:
өлшеуді жүргізу кезінде аспаптарды немесе әдістемелердің дұрыс емес пайдаланылуы технологиялық үде-рістердің бұзылуына, энергетикалың ресурстардың жоғалуына, ақауларға, төтенше жағдайларға әкелуі мүмкін;
өлшеудің дәл нәтижелерін алу үшін көп шығындар кетеді. Экономикасы дамыған елдерде өлшеулерге ЖҮӨ-нің 6%-ы жұмсалады;
экономиканы басқарудың орталыңсыздандырылуы метрологиядағы құрылымдың өзгерістердің қажеттілігін туындатады.
Заң Қазақстанда шетелдік өлшемдердің ұлттық жүйесімен өзара қарым-қатынас жасай алатын жаңа өлшем жүйесін құруға негіз болады. Ол, ең алдымен, сынақ пен сертификаттау нәтижелерін өзара келістіру үшін және әлемдік төжірибе мен метрологиядағы жаңа тенденцияларды пайдалану үшін қажет. Олардың кейбіреулері Заңда ескерілген. Осылайша, ескірген түсініктер мен терминдер ауыстырылған, өлшеу құралдарын салыстырып тексеру жүйесі өзгертілген: мемлекеттік және ведомстволық салыстырып тексеру орнына және заңды тұлғалардың аккредиттелген қызметтеріне бірегей өлшем құралдарының аттестациясы енгізілген. Аккредиттелген мет-рологиялық қызметтерге қойылатын талаптар және оларды аккредиттеу тәртібі жаңа жағдайларға ең жоғары дең-гейде жақындатылған.
Мемлекеттік органдармен баңыланбайтын өлшем бірлігін қамтамасыз етуге бағытталған калибрлеудің қазақстандық жүйесі құрылды.
Сондай-ақ, метрологиялық қызметті лицензиялау институты енгізілді, ол тұтынушылардың құқықтарын қорғаумен байланысты. Лицензиялау туралы ереже мемлекеттік метрологиялық бақылау мен қадағалауға кіретін аумақты қамтиды. Лицензияларды беру құқығы тек қана Мемлекеттік метрологиялық қызмет органдарына берілген.
Мемлекеттік метрологиялың қадағалау саласында қадағалаудың жаңа түрлері енгізілген: тауарлық операциялар кезінде иеліктен шығарылған тауарлар санын қадағалау, тауарларды бумалау жөне сату кезінде кез келген бумадағы тауардың санын қадағалау.
Жаңашылдың болып мемлекеттік метрологиялық қадағалаудың таралу аясының банктік, пошталық, кедендік операцияларға, сондай-ақ тауарлар мен қызметтерді міндетті сертификаттауға дейін кеңеюі табылады.
Заң Өлшем құралдарының метрологиялың нормалар мен ережелерге, сондай-ақ өлшем құралдарының калибрлеу жүйесінің талаптарына сәйкестігін ерікті сертификаттау жүйесін енгізді. Бұған себепші болған мемлекеттік метрологиялың бақылауға жатпайтын аяларда өлшем бірлігін сақтау мәселесі ғана емес, сонымен қатар өлшем құралдары паркін қүру бойынша қызметтің сапасы мен тиімділігін көтеру қажеттілігі жөне өлшем құралдарын пайдаланушылардың мүдделерін қорғау болды.
Өлшем құралдарын ерікті сертификаттау жүйесі Мемстандарт пен Мемлекеттік реестрде (тізілімде) тіркеледі. Жүйеде қолданылатын барлың нормативтік құжаттар халықаралың ережелермен және нормалармен үйлестірілген.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заң метрология саласында халыңаралық өріптестік үшін құқықтық негізді нығайтады, оның ңағидалары келесідей:
халықаралық келісімді міндеттемелердің басымдылықтарын қолдау;
Қазақстанның ДСҮ-на кіру процесіне ықпал ету;
екі жақты және көп жақты сыртңы экономикалық байланыстардағы техникалық кедергілерді жою мақсатында сынақтан өткізу, салыстырып тексеру және калибрлеу нәтижелерін өзара мойындау үшін жағдайлар жасау.
Қабылданған Заң орындалу үшін ҚР Үкіметі 1997 жылы бірнеше құжаттарды қабылдады: Мемлекеттік ғылыми-метрологиялық орталықтар туралы ереже, Заңды тұлғалар мен атңарушы биліктің федералды органдарының метрологиялық қызметтері туралы ережені бекіту тәртібі, Заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтерін өлшем құралдарын салыстырып тексеру құқығына аккредиттеу тәртібі, ҚР қорғанысты метрологиялық қамтамасыз ету туралы ереже.
Бұл құжаттар көрсетілген Заңмен бірге Қазақстандағы метрология бойынша негізгі құқықтың актілер болып табылады.
2 КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУ ЗЕРТХАНАЛАРЫ
2.1 Кедендік бақылау зертханалары
Көптеген өнімдерді дұрыс сәйкестендіру және жіктеу үшін қарапайым визуалды тексеру немесе құжаттаманы тексеру жеткілікті болғанымен, кейбір өнімдер олардың сәйкестігін анықтау және дұрыс санатқа жатқызу үшін химиялық немесе ғылыми сынақтарды қажет етеді. Мысалы, ацетаминофен (фармацевтикалық өнім), сахарин (жасанды тәттілендіргіш), аскорбин қышқылы (дәрумен), пиперонал (алғы зат) немесе калий цианиді (қуатты улану) сияқты әртүрлі өнімдерді талдаусыз саралау мүмкін емес.
Және бұл классикалық химиялық заттарға ғана қатысты емес. Химиялық сынақтарсыз ұнтақталған нәресте формуласын сүт протеинінің концентратынан, табиғи балды глюкоза шәрбаты мен бояғыштардан жасалған алмастырғыштан немесе өнеркәсіптік өндіріске арналған модификацияланған крахмалдан алынған бидай ұнын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz