Сегізінші наурыз - қазақ ақыны Төлеген Айбергеновтің туған күні

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырып: «Төлеген Айбергенов поэзиясындағы туған жер тақырыбы, оны орта мектепте оқыту»

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: АНЫҚТАМАЛАР . . .

5: 6

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР . . .

5: 7

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: КІРІСПЕ . . .

5: 8

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 1 ТӨЛЕГЕН АЙБЕРГЕНОВ-ТУҒАН ЖЕР ТАҚЫРЫБЫМЕН ҰЛТТЫҚ РУХАНИ МҰРАМЫЗДЫ БАЙЫТҚАН АҚЫН . . .

5: 11

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 1. 1 Сәуле ғұмыр ақынның шығармашылық өмір жолы . . .

5: 20

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 1. 2 Т. Айбергенов поэзиясының алтын діңгегі-туған жер . . .

5: 24

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 1. 3 Т. Айбергенов лирикаларындағы Алматы көрінісі және Атамекен . . .

5: 28

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 2 Т. АЙБЕРГЕНОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ КӨРКЕМДІК.

5: 32

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 2. 1 Т. Айбергенов поэзиясының көркемдік кестесі . . .

5: 33

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 2. 2 Т. Айбергенов поэзиясының ұлттық сипаты . . .

5: 38

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: 3 ОРТА МЕКТЕПТЕ Т. АЙБЕРГЕНОВ ШЫҒАРМАЛАРЫН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ . . .

5: 48

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

5: 59

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

5: 61

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақ поэзиясында Төлеген ақынның туған жерге арнаған өлеңдеріне жаңаша көзқарас тұрғысында талдау жасалына отырып, қаламгердің өзіне тән суреткерлік қолтаңбасы айқындалады.

Т. Айбергеновтің шығармашылық лабараториясына зер салу-оның туған жер тақырыбын қандай деңгейде көрсете алғандығын сараптау құнды болып табылады. Қаламгердің туған жер тақырыбындағы өлеңдерінде тосын идея мен көркемдік құндылықтар ерекше.

Т. Айбергеновтің поэзиясында әлі де болса ашылмай жатқан құнды деректерді саралап таныту, ғылыми бағасын беру, тұжырым жасау осы жұмыстың зәрулігін, өзектілігін айқындайды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеу деңгейін анықтарлық барша мәліметтерді жинақтау, саралау, ғылыми негіздеу.

Т. Айбергенов жырларындағы туған жер тақырыбының көрінісін дәйектемелермен ашу. Тілдік табиғатына сипаттама беру, сөз өнеріндегі орнын көрсету.

Ақынның туған жерге деген сүйіспеншілігін, сезімін әрбір адам нақ айқындау қажет. Көтеріліп отырған тақырып әдебиеттану ғылымы үшін де құнды болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер қойдым:

- Т. Айбергенов туралы зерттеулерге шолу жасау;

- Ақын поэзиясындағы туған жер тақырыбын саралау;

- Туған жерді жырлаудағы ақынның ой-танымын саралау;

- Ақынға бүгінгі көзқараспен баға беру, қазақ поэзиясындағы орнын белгілеу.

Зерттеу объектісі. Т. Айбергеновтің баспадан жарық көрген өлеңдер жинағы мен зерттеуші ғалымдардың мақалалары негіз етілді.

Зeрттеу әдістері . Салыстырмалы талдау, жүйелі сипаттамалық және жинақтау әдісі қолданылды.

Зерттеу жұмысының дереккөздері . Қазақ поэзиясындағы туған жер тақырыбы жайлы деректер, зерттеуші ғалымдардың еңбектері, кітапханадағы құжат дерек көздері негізінде жүйелі өріс алды.

Диплом жұмысында М. Дүйсенов, З. Қабдолов, М. Базарбаев, Т. Тебегенов т б ғалым-жазушылардың пікірлерін басты назарға алдық. Т. Айбергеновтің әр жылдарда шыққан өлеңдер жинағы жұмыс барысында пайдаланылды.

Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы . Зерттеу жұмысының нәтижелерін орта, арнайы мектептердегі оқулықтарға, оқу құралдарын жасауда пайдалануға болады.

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Т. Айбергенов туралы зерттеуші ғалымдардың мақалалары тұңғыш рет ғылыми тұрғыда негізделді. Арнайы туған жер тақырыбы зерттеу нысаны ретінде қарастырылды. Суреткерлік танымы, қаламгерлік ұстанымы зерделенді. Aқынның өзіндік ерекшелігі, жаңалығы көркемдік деңгейде анықталды.

Диплом жұмысының құрылымы . Кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Т. Айбергенов-туған жер тақырыбымен ұлттық рухани мұрамызды

байытқан ақын

Көркемөнердегі мәңгілік тақырыптардың бірі-туған жер, атамекен, ата жұрт тақырыбы. Тақырып мәселесі сөз болғанда елдің елдігін, ұлттың ұлттығын танытатын, ұлттық тарихпен тамырлас қазақ поэзиясында қанша ғасырлар өтсе де қадір-қасиетін жоймайтын, бүкіл рухани әлемге сәулесін төгіп, ерекше нұрландырып тұратын тақырыптар бар екенін айта өткен жөн. Мұндай тақырыптардың болуын жалпы әлемдік әдебиетке, жер жүзі көркемөнеріне тән заңдылық десек те болады. Өйткені бұл тақырып-мәңгілік тақырып, себебі ол-адамзат үшін ең бір қасиетті ұғымдардың бірі. Адамзат баласы ақыл-ойының жауһарларынан, жер жүзі әдебиетінің алтын қорынан бұл тақырыптың әр кезеңде, әр дәуірде сан түрлі бейнеленуін, сан қырынан жырлануын, сан нақышпен өрнектелуін көреміз. Және бұл нақыштар өзіндік бояумен түрлене келіп, тақырыптың ашылуында өрнектер байлығын жасайды.

Жалпы көркем әдебиеттегі, оның ішіндегі поэзиядағы туған жер, атамекен тақырыбы мәселесін қозғағанда бұл мәселе қоғам, ел өмірімен бірлікте қаралады, себебі, қоғамның дамуы, ел өміріндегі өзгерістер көркем әдебиетке қалай әсер етсе, туған жер, атамекен, атажұрт тақырыбының көтерілуі, жырлануы да өзгеріске түсері анық. Мұны заманның, уақыттың сұранысы деп те, ақын мен қоғам байланысы деп те қабылдауымызға болады. Мәселен, күні өткен кешегі кеңес дәуірінде де бұл тақырып айрықша көзге түседі, бірақ оның астарында да бәрі бір кеңестік идеология, кеңестік саясат, социалистік реализм әдісінің талаптары жатқандығы белгілі. Ал, өңір, өлке әдебиеттерінде бұл жәйт тіпті ерекшелене түседі. Бұл тұста ақын талантын, оның қарым-қабілетін де жоққа шығара алмайсың. Өйткені ол барынша ашыла, жарқырай көрінеді.

Әр ұлттың, әр халықтың әдебиетін алсақ та оның өзіндік ерекшелігі бар екені анық. Бұл көбінесе сол ұлт пен халықтың әдет-ғұрпынан, дәстүр-салтынан, тыныс-тіршілігінен, өмірлік таным-түсінігінен, болмыс-бітімінен туындап жататыны белгілі. Алайда осы сөз өнеріне қатысты ұқсас тұстар, ортақ сипаттар да барлығы анық. Солардың бірі-әр елдегі аймақтық, өлкелік әдеби даму жайы. Елдің елдігін танытатын, өз ұлтының тарихымен тамырлас қазақ поэзиясына, қанша ғасырлар өтсе де қадір-қасиетін жоймайтын қазақ өлеңі атты шалқар дарияға тұс-тұстан құяр арналар сынды өңір, өлке жырларының барлығы кім-кімге де аян. Иә, бұл әлем әдебиетіне тән сипат. Себебі, бүкіл қаламгерді, ақын, жазушы, драматург атаулыны бір қалаға, не бір ауылға жинап қоя алмасыңыз белгілі ғой. Міне, осы аталған жәйт кез-келген ұлт әдебиетінің дамуындағы өлке, өңір әдебиеттерінің рөлін анықтау мәселесін күн тәртібіне қояды.

Халқымыздың бай мұралары болып саналатын халық ауыз әдебиетінен бастап қазақ әдебиетінің барлық кезеңдерінде Туған жер, Атамекен, Атажұрт тақырыбы жырланып отырған. Ежелгі дәуір әдебиетіндегі "Орхон жазбаларында" "ел-жұрт, туған жер", "атамекен" туралы айтылғаны белгілі.

Мәселен; Күллі түркі халқы былай депті:

Елді халық едім,

Елім қазір қайда?

Кімге ел-жұрт іздермін, -деуі атажұртты бүкіл түркі еліне ұғындыра айтқанын аңғару қиын емес. Қарт данышпан Тоныкөк монологында айтылатын ақыл-өсиет тен де туған жер қадірін аңғарамыз.

Күлтегіннің кіші жазуында түрік жерінің кеңдігін суреттеген.

"Қорқыт ата"жырларындағы Оразбектің:

Қара таулар аман болса- ел жайлар,

Қан құйылған сулар есен болса-жерге береке кірер[2, 262 б. ] .

Әл-Фарабидың "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары"еңбегінде біршама атамекен мәселесі сөз болған.

Ж. Баласағұн "Құтты білікте"

Елі гүлдеп, Байыбектің бағына

Даңқы тарап, өссе халық саны да! [3, 213 б. ] .

Сол сияқты батырлар жырындағы атажұрт, атамекен, туған жер тақырыбының көрінісі кең орын алған.

"Қобыланды батыр"жырында:

Ел иесіз дедің бе?

Көл иесіз дедің бе?

Жер иесіз дедің бе? [4, 73 б. ]

Жыраулар поэзиясындағы елдік, ерлік, туған жерді сақтап қалу үшін айтылған толғауларда көрініс табуы әр қилы. Біздің ата -бабаларымыз бұл мәселеге соқпай кетпеген. Бірде табиғат көріністерін пейзажбен қос қабат өрсе, кейде жыл мезгілдерімен, кейде көңіл-күй сезімімен тұтастыра жырлаған.

"Туған жер, атамекен, атажұрт"-деген ұғымдар бір-біріне жақын болғанмен, өзіндік ерекшеліктері де бар. Көркем әдебиетте осы үш ұғымды кейде біріктіріп жібереді.

Жалпы атамекен, туған жерді-кең дала ұғымында алып, атажұртты-Отан деп қараған жөн.

Көркемөнердегі атамекен, атажұрт, атақоныс, туған жер мәселелерін сөз еткенде кейде бұл ұғымдардың тұтасып, бірінің орнына екіншісі жұмсалатыны да жасырын емес екеніне назар аударта өтуіміз қажет. Т. Айбергенов поэзиясындағы туған жер, атамекен тақырыбы деген мәселені зерттеуде біз ең алдымен оған дейінгі осы үлгідегі көркем дүниелерге, яғни Т. Айбергенов поэзиясына дейінгі атамекен, туған жерді жырлаған қазақ поэзиясы туралы айтпай өте алмасымыз анық. Олай болса, қазақ поэзиясындағы атамекен, ата жұрт, туған жер тақырыбы өз бастауын халық ауыз әдебиетінен, сонан соң ежелгі жалпы түркілік кезеңнен алары белгілі. Бұл-заңды құбылыс және оған ешкімнің қарсы болмасы анық.

Адам баласы туған жермен, атамекенмен бірлікте, байланыста екені де ақиқат. Біз көтеріп отырған мәселені зерттеу арқауы етуді "Орхон -Енисей"жазулары заманынан, не одан да бергі Хакім Ата (ХІІ ғ), Ғали (ХІІ ғ) Дүрбек пен Сейф Сарайи (ІҮ ғ) еңбектерінен де бастауға болады. Иә, бұл тақырып ХҮ ғасырға дейін де жырланды. Алайда осы тұсқа дейінгі көркем құндылықтар қазіргі Орта Азияны мекен еткен көптеген халықтарға ортақ және бұл мәселе өте кең, ауқымды. Ал, тек ХҮ ғасырдан бергі кезеңдегі, бес, алты ғасырдағы барлық көркем дүниені біз көтеріп отырған мәселеге қатысты айтып шығудың өзі көптеген зерттеулерге жүк болатындықтан тек негізгі мәселелерді ғана сөз желісі, әңгіме арқауы еткенді жөн санадық.

Сонымен қатар, ХҮ-ХҮІІІ ғасырдағы, ХІХ ғасырдағы, ХХ ғасыр басындағы әдеби кезеңдермен байланыста қаралатын мәселе шетелдік қазақтар поэзиясындағы, кейін шетелдік болған қазақ ақындары шығармаларындағы туған жер, атамекен тақырыбымен тұтаса 1960 жылдардан кейінгі М. Мақатаев, Қ. Мырза лиев, Т. Айбергенов шығармаларымен салыстыра қаралғанда ғана атамекен, туған жер тақырыбын аша алатынымыз анық, сол арқылы бүкіл қазақ поэзиясындағы атамекен, туған жер тақырыбы туралы ой қорыта аламыз.

Қазақ ұлтының, қазақ елінің алтын діңгегі, ішкі тірегіндей болып келе жатқан әдебиеті туралы әңгімені ел, ұлт тарихынан да бөле қарай алмасымыз белгілі. Сонау ХҮ ғасырдан кешегі кеңес дәуіріне, одан бүгінгі тәуелсіздік жылдарына елмен бірге жасап, елмен бірге сан заманды, сан кезеңді, не бір өткелікті басынан өткере жеткен қазақ жырын туған жер, атамекен тақырыбынсыз елестету мүмкін де емес.

Бұл біз арнайы әңгіме айтып отырған Айбергенов шығармашылығынан да анық аңғарылады. Халқымыз басынан не күй кешсе де, ол сөз өнерінен, әдебиетінен көрінеді. Ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен атамекен, туған жерді қорғаған қазақ елінің бүкіл жүріп өткен жолы, тәуелсіздік үшін, туған жер, атамекен, атажұрт үшін күреспен әліптелгендей болып көрінеді. Осы күрес қазақ жырларының ең басты тақырыбы ла болған және бола да бермек.

Бұл-өмір заңы, сонымен қатар көп ұлттардың қолынан келе бермеген ерлік, көп кездесе бермейтін елдік болмыс, рухы күштілік. Бұл жәйт халық ауыз әдебиетінен бастап осы кезге дейінгі қазақ әдебиетіне де алтын арқау болып отыр. Туған жер, атамекен, атажұрт тақырыбының әдебиеттігі көрінісі деген мәселеге қатысты қазақ әдебиетінде мұның түрліше жағдайын айтуымыз керек. Ол ерекшеліктер негізінен мына жәйттерге қатысты ғой деп топшылаймыз. 1) Ел үшін, жер үшін күрес, 2) Ел егемендігі, тәуелсіздігі үшін күрес, 3) Ел, халық, ұлт басындағы қиын-қыстау кезеңдер, 4) Жекелеген шығармашыл адамдар (ақындар, жыраулар, әншілер, сазгерлер, күйшілер және т. с. с) басындағы хал-жағдайлар, 5) Ел өміріндегі жетістікті, белесті тұстар, 6) Көркем шығармашылықтың даму деңгейі, кезеңдер әдебиеті, 7) Заман туралы түсінік және т. б, 8) Салт-дәстүрге қатысты жәйттер, 9) Билік және ақын, ақын және қоғам, ақын және халық арасы және т. б.

Бұл ерекшеліктерді санамалағанда осымен барлық ерекшелік толық қамтылды екен деп ойламауымыз қажет, өйткені біздің бұлай бөлуіміз тек шартты түрде ғана екенін еске саламыз. Оның үстіне бұл бізге тек жалпы бағдар үшін ғана қызмет атқармақ. Негізгі қуатын, қайнар бастауын қазақ халық ауыз әдебиетінен алатын поэзиядағы туған жер, атамекен, атажұрт тақырыбы ғасырлар мен жылдар бедерінде толыға, байи біздің заманымызға да жетіп отыр.

Біз мұның барлығын диплом жұмысы көлемінде қамти алмасымыз белгілі және мақсатымыз да ол емес. Аталған мәселенің өзгешелеу көрінетін тұсы, ерекшелігі мол аңғарылатын КЕЗЕҢІ-ХҮ-ХҮІІІ ғасырлардағы қазақ әдебиеті. Бір зерттеушілер "Хандық дәуір әдебиеті"деп, екінші бір зерттеушілер "Жыраулық поэзия"атандырып жүрген бұл кезең анау-мынау емес, 400 жылды қамтитын болғандықтан бұлай болуы түсінікті де. Туған жер, атамекен, атажұрт тақырыбы бұл кезеңде түрлі қырынан көрінеді. Мәселен, Асан қайғы атанып кеткен Хасан Сәбитұлы шығармашылығына назар салайық.

Қазақ поэзиясында өзіндік өлең өрнегімен ерекшеленер тұлға 1361-1370 жылдар аралығында Еділ бойында туса керек. Елі үшін атқа қонып, етігімен су кешкен ақын, жырау туралы аңыздың айтуынша, ол Сарыарқада-Ұлытауда 1465 жылдардан кейін дүние салыпты. Оның шығармашылығында атамекен, туған жер тақырыбы күрес, ел үшін, жер үшін күрес мәселесімен тұтасып жатады. Тіпті ақын-азаматтар тірлігіне, өз тірлігіне көңілі толмағанда да мәтін астарынан жоғарыда біз айтып өткен жәйтті анық аңғаруға болады. Пікірімізді мысалдармен дәйектей отырады.

. . Қырында киік жайлаған,

Суында балық ойнаған,

Оймауыттай тоғай егіннің

Ойына келген асын жейтұғын,

Жемде кеңес қылмадың,

Жемнен де елді көшірдің,

Ойыл деген ойынды,

Отын тапсаң тойыңды,

Ойыл көздің жасы еді,

Ойылда кеңес қылмадың,

Ойылдан елді көшірдің . . . [5, 23 б. ]

Жырау осылайша ішкі запыранды төгіп-төгіп алады да, хан ісіне көңілі толмағандығын, туған жерден, атамекеннен ығысып бара жатқанына қатысты ойын жырмен көмкеріп,

. . . Елбең-елбең жүгірген,

Ебелек отқа семірген,

Екі семіз қолға алып,

Ерлер жортып күн көрген,

Еділ деген қиянға,

Еңкейіп келдің тар жерге,

Мұнда кеңес қылмадың.

Кеңестің түбі нараду, . . .

. Нәлет біздің жүріске,

Еділ менен Жайықтың

Бірін жазға жайласаң,

Бірін қысқа қыстасаң,

Ал қолыңды маларсың

Алтын менен күміске! . . . -дейді. [5, 23 б. ] .

Бұл жолдардан аңғарарымыз туған жер, атамекен мәселесі ақыл, кеңестік мақсаттағы оймен қабаттаса өрілген. Туған жердің қадірі ой астарында беріледі. Туған жер, атамекен мәселесі билік басындағыларға реніш астарынан да байқалып, "көз жасындай Ойыл еді, онда да кеңес қылмадың, қырында киік жайлаған, суында балық ойнаған Жемде кеңес қылмадың"дей келіп, ақын өздерінің сабылған жүрістеріне нағылет айтады. Өлең астарынан туған жерге, атамекенге деген ыстық ықылас сезіледі. Толғау шумақсыз болғанмен, жыр мазмұны оның екі үлкен ойды жеткізіп тұрғанын көрсетеді. Ал, ХҮ ғасырда өмір сүрген Қазтуған жырау Сүйінішұлы толғауларында бұл мәселе қимастық сезімімен тұтасып кетеді. Мысалдарға жүгінелік:

Алаң да алаң, алаң жұрт

Ақ ала ордам қонған жұрт,

Атамыз біздің бұ Сүйініш

Күйеу болып барған жұрт…:

Жоғарыда айтып өткеніміздей толғау шумақсыз өлең түрінде, яғни тирада түрінде болғанмен ұйқастар ерекшелігі анық көрінеді. Бірінші ұйқасы " жұрт" сөзін негізгі тірек етіп алса, екіншісі- " жер" сөзі. Бұл да біздің атажұрт, туған жер деген ұғымдардың тұтасып та кететін тұстары болады деген пікірімізді тиянақтай түседі. Мұндай мысалдарды біз Доспанбет, Шалкиіз, Жиембет және т. б жыраулар жырларынан да көптеп кездестіреміз. Бұл із, бұл дәстүр кешегі ХХ ғасырға да жалғасты. Мәселен, ақын Т. Айбергеновтің "Кегейлі дәптерінен" атты өлеңін алалық.

. . . Жонында әкем жорға атпен

Жортып бір өткен Кегейлі,

Атаның жолын жалғап мен

Елтіп бір жеткен Кегейлі.

Қырында анам қыз күнін

Қыздырып өткен Кегейлі.

Келем деп қайтып, түз гүлін

Үздіріп кеткен Кегейлі!

Су алған сайда әжемнің

Сырғасы қалған Кегейлі.

Сырласы қалған Кегейлі,

Мұңдасы қалған Кегейлі . . . [6, 78 б. ] .

Көзі қарақты оқырманның біздің түсінік беруімсіз-ақ, үзіндінің Шалкиіз жырау толғауларымен де, ХҮ ғасырда өмір сүрген Қазтуған жырау Сүйінішұлы жырларымен де үндес екенін бірдең аңғарары хақ. Бұл туған жер, атамекен туралы жырлардың өміршеңдігін және қазақ поэзиясындағы дәстүр жалғастығын көрсетері анық.

Қазақ поэзиясындағы туған жер туралы жырлар бірде тау, бірде өзен, бірде қырат, бірде теңіз және т. с. с. болып өріледі. Мұны ықылым замандардан бері келе жатқан дәстүр ретінде қарауымыз қажет. Қазақ жырларында да бұл әлі жалғасуда, бұған шекараң да, мемлекеттерің де және т. с. с. кедергі бола алмайды. Тіпті бұл дәстүрдің Қытайлық ақын О. Айтанұлы поэзиясымен байланыстылығын аңғару қиын емес.

Мәселен, Күдері қожа:

. . . Бесқазылық, Ойтүндік,

Көрінер жерің бір күндік.

Күншілік жерден көрінген

Көрінсе көңілім сүйінген,

Баянаулы Қазылы

. . . Басымнан малым кетпеген,

Үстімнен боран өтпеген,

Күңіреніп дәурен сүрген тау.

Құтты, құтты, құтты тау,

Құт сан қара біткен тау.

Өмір бойы іздесем

Табылмас сендей сүтті тау . . . [5, 296-297 б. ] -десе, ақын О. Айтанұлында жоғарыдағы ой "Осы таулар-менің тауларым"атты өлеңінде тіпті шеберлікпен беріледі.

Атамыздан қалған ақ сауыттай

Осы таулар-менің тауларым.

Жантайып жатамын кейде

Жатқандай бір жолаушы

Басына жастап

Алтын-күміс асыл қазыналарын.

Ұз мұнаралары мұз кристалдармен

Шоқшиып тұрғанында

Айтпаймын ешкімге

Нендей сыр жатқанын

Терең сай, адыр, қырларында . . . [7, 182 б. ]

Жоғарыдағы пікірімізді дәйектеуге осы үзіндінің өзі жетіп жатыр десек те, тағы да мысалдармен ойды тиянақтай түселік,

Таулар, өзімнің тауларым

Өлшеймін мен осы таулармен

Өлеңімнің салмағын

Жер қыртысы қатып,

Планета дәл осындай мүсінделгенде

Маңдайыма біткен

Осы таулар-менің тауларым [7, 185 б. ] .

Кеді бірде ақын туған жер, атамекен туралы ойын сол өзі кіндік кескен жеріндегі екі өзен Жәйір және Майлымен байланыста суреттеп, өлең өрнегін салады. Мәтін астарынан туған жерге деген сағыныш, мақтаныш сезімдері тұтаса көрініп, қазақ тірлігінің аясында ашылады.

. . . Май аққан күреңселі бетегесі,

Бейне бір ырысты елдің етенесі.

Болғанда Майлы ағасы, Жәйір іні,

Секілді Теректі оның тетелесі . . . [7, 6 б. ]

Ақын алдыңғы шумақтағы ойды еселей күшейтеді, тіпті, бетегесінен де май ағып тұр деп суреттейді. Біз бұл тұстағы "бетегеден май ағ у" тіркесін ұлғайту, әсірелеу деп емес, теңеу ретінде қабылдауымыз керек. Себебі, тілдік қолданыста және қазақ табиғатында "түгін тартсаң май шығады", "шөбі бал татиды" және т. б тіркестер болған, бұл қолданыстар ежелден шаруашылық, кәсіпке, тұрмысқа байланысты өмірге еніп кеткендіктен, мұны, тіпті, өлеңнің ұлттық сипатын ашар қолданыс ретінде де қарауға болады.

. . . Тас бастау, бал бұлағы-бал шырындай

Таза су-табиғаттың ар-сырындай.

Арман не ақын болмай, малшы болсаң

Осында жыр тұнығын аршы ұдай [7, 6 б. ] -деп жырлайды туған жер, атамекен туралы ақын 1952жылы жазылған "Майлы-Жәйір"өлеңінде. Бұл үн Төлеген жырларында да бар. Бұл үн-екі салада, теңіз және Сыр мен Әму болып төгіледі ақын шумақтарында.

Шараңа суың сыймастан,

Теңселіп жатқан теңізсің.

Теңі жоқ ғажап күй-дастан,

Тербелген ыстық лебізсің. [6, 13 б. ] -дейді Т. Айбергенов.

Ақынның теңіз, Арал теңізі туралы жырларында тереңнен маржан теріп, кеудедегі ыстық сезімін:

Сезімге селің от өріп,

Кеудемде ыстық толды ағын.

Мен тұрмын зорға көтеріп,

Толқыған ойдың салмағын. [6, 52 б. ]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.