Ақпараттық коммуникациялық технологияларды қолдану
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым минстрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Жаратылыстану институты
Информатика және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар кафедрасы
ӘОЖ378.1(574):004.031.4:378.245.2
Құмаш Әсел Қайратқызы
Магистрлік диссертация
Тақырыбы:Білім берудегі онлайн платформалардың қазақстандық моделін құру ерекшеліктерін талдау
7М01514 - Информатика білім беру бағдарламасы
(ғылыми-педагогикалық бағыт)
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент Досжанов Б.А.
Қызылорда, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 3
АНЫҚТАМАЛАР 4
ҚЫСҚАРТУЛАР 5
КІРІСПЕ 6
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ ОНЛАЙН ПЛАТФОРМАЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МОДЕЛІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1 Білім берудегі онлайн платформалар туралы түсінік 10
1.2 Білім беру жүйесіндегі онлайн платформалардың түрлері 29
1.3 Онлайн платформалардың білім берудегі дидактикалық мүмкіндіктері мен тиімділігі 41
1.4 Онлайн оқытудың негізгі әдіс-тәсілдері 50
2 БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОНЛАЙН ПЛАТФОРМАЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МОДЕЛЬДЕРІН ҚОЛДАНУ ТӘЖІРИБЕСІ 61
2.1 Информатика сабағын онлайн өткізудің әдістемесі 61
2.2 Білім беру жүйесіндегі онлайн платформаның қазақстандық моделі 70
ҚОРЫТЫНДЫ 83
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 85
ҚОСЫМША 89
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы диссертацияда келесі стандарттарға сілтемелер пайдаланылған:
1. ҚР 27.07.2007ж. Білім туралы Заңы, 09.04.2016 ж. №501-V өзгертулер және толықтыруларымен;
2.ҚР Үкіметінің 23.08.2012 жылғы №1080 қаулысымен бекітілген, 13.05.2016ж. №292 өзгертулер және толықтырулар енгізілген Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары;
3. Қашықтықтан оқыту үдерісі ҚР БҒМ 20.03.2015 ж. №137 бұйрығымен бекітілген, 12.06.2015 ж. № 10768 өзгертулер және толықтырулар енгізілген Қашықтықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыруқағидаларын бекіту туралы;
4. ҚР СТ 34.017-2005. Ақпараттық технологиялар. Электронды басылым. Электрондық оқу құрал.
АНЫҚТАМАЛАР
Осы диссертацияда келесі терминдер тиісті анықтамаларымен қолданылады:
Ақпараттық қызмет (сервис) - бұл өзіне-өзі қызмет көрсету жүйелерінде де, басқа автоматтандырылған жүйелердің қосымшаларында да қолдануға болатын автоматтандырылған процестердің ыңғайлы логикасын жүзеге асыратын қосымшаларды әзірлеу кезінде қолдануға жарамды автоматтандырылған жүйенің атомдық ыңғайлы функциясы.
Ақпарат технологиясы - объектінің, процестің немесе құбылыстың күйі туралы жаңа ақпарат алу үшін мәліметтерді жинау, өңдеу, жеткізу тәсілдері мен құралдарының жиынтығын пайдаланатын процесс.
Асинхронды қашықтықтан оқыту әдісі білім алушы мен оқытушының арасындағы байланыс мүмкін болмаған кезде қолданылады offline (мысалы: пошта, түрлі форумдар).
Білім беру платформасы - бұл шын мәнінде оқу материалдарын орналастыратын және мұғалім мен оқушылар арасында байланыс болатын сайт.
Вебинар - интернет арқылы семинарлар мен тренингтер өткізу.
Инклюзия - жалпы білім беретін мектепте арнайы білім беру.
Кейс-стади - кейс технология негізінде жүзеге асатын инновациялық технология.
Қашықтықтан оқу - жұмыстан қол үзбей қолайлы уақытта кез келген жерде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар көмегімен оқу.
Онлайн оқу - ұйымшылдық пен ерік-жігерді талап ететін білім алудың қол жетімді тәсілі.
Онлайн білім беру платформасы - бұл интернетте орналастырылған білім беру платформасы.
Синхрондық оқыту - мұғалім бейнеконференция ұйымдастырады және оқушылармен тікелей сабақтар жүргізеді.
Цифрлық білім беру платформасы - қашықтан білім алуға мүмкіндік беретін, әдістемелік материалдар мен ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз ететін, сондай-ақ оқушылардың білім деңгейін бақылау үшін тестілеуге мүмкіндік беретін оқу үдерісіне қатысушыларды біріктіретін ақпараттық кеңістік.
Электрондық оқыту - кешенді емес біртұтас, дидактикалық, әдістемелік, интерактивті бағдарламалық жүйе және ол оқу материалынан кездесетін қиындықтарды артта қалдырады әрі мультимедианың соңғы мүмкіндіктерін қолданып, ғылыми зерттеу әдістерін толықтырады.
Электрондық басылым - бұл графикалық, мәтіндік, сандық, музыкалық, бейне, фото және басқа да ақпараттың, сондай-ақ пайдаланушының баспа құжаттамасының жиынтығы.
Z буын - ұрпақтар теориясына сәйкес ақпараттық технологияны жетік меңгеретін ұрпақ.
ҚЫСҚАРТУЛАР
АКТ
-
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
ЭОЖ
-
Электронды оқыту жүйесі
Э-оқыту
-
Электронды оқыту
ЭЕМ
-
Электронды есептеуіш машина
AR
-
1. Толықтырылған шындық
VR
-
2. Виртуалды шындық
КІРІСПЕ
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі: Жалпыға міндетті стандарттар ҚР-ның азаматтарының әлемдік білім беру кеңістігінің талаптарына сәйкес толыққанды орта білім алу конситуциялық құқығына кепілдік беру үшін енгізіледі. Қазақстандағы білім беруді реформалаудың негізгі тәсілдерінің бірі Білім туралы заңға сәйкес, білім беруді басқару болып табылады. Қоғамды ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында білім беру жүйесін басқару ашықтықтың және оның субъектілерінің өз бетінділігінің дамуына бағытталуы тиіс. Т.Садықов және т.б. жұмыстарында орта білім беруді басқару талданған және ол жүйелік тәсілге негізделуі тиіс деп К.Халықова мен Г.Абдулкәрімованың педагогикалық информатикаға арналған зерттеу еңбегінде көрсетілген [1]. Жүйелік тәсіл барлық жүйе оған кіретін ішкі жүйелермен тұтастай өзара әрекеттесуде болатын жағдай қарастырылады. Ол:
oo оқушылардың оқу үлгерімінің деңгейін, оқытушылардың педагогикалық іс-әрекеттің деңгейін бақылау;
oo қаржыландыруды қамтамасыз етуді басқару;
oo ғылыми педагогикалық кадрлардың және оқушылардың кәсіптік дайындығының деңгейін арттыру;
oo материалдық техникалық қамтамасыз етуді басқару;
oo оқу әдістемелік қамтамасыз етуді басқару;
oo ғылыми зерттелген педагогикалық жұмыстарды енгізу мен эксперимент жүргізу процесін басқаруды қамтуы тиіс.
Қоғамды ауқымды ақпараттандыру бұл күндері тек объективті шынайылық қана емес, сонымен бірге ХХІ ғасырдағы өркениет дамуының басым тенденцяларының бірі. Информатика құралдарының, теле-коммуникациялық жүйелердің және ақпараттық технологиялардың қарыштап дамуының арқасында біздің планетамызда ондаған, жүз миллион адамдар өмір сүретін жаңа ақпараттық орта пайда болып, постиндустриалдық ақпараттық қоғам белсенді түрде қалыптасып келеді. Бұл қоғамда адам үшін тек жаңа мүмкіндіктер ашылып қана қоймай, бұрыннан белгісіз жаңа мәселелер қалыптасады. Білімді деп әртүрлі фактілер мен құбылыстарды қарастыру жалпы тәсілді анықтайтын жалпы идеяларды, принциптер мен әдістерді меңгерген, жоғары деңгейде дамыған қабілеті бар, меңгерген іскерлігін көптеген дербес жағдайларға қолдана алатын, кімнің білімі көп, сонымен қатар, мәселені жылдам әрі нақты ажырата білетін, түсінігі мен асыл сезімі асқақтаған адамды айтуға болады. Н.Г.Чернышевский атап көрсеткеніндей, адамды толық мағынасында білімді деп айту үшін сапаның - терең білім, ойлай білу дағдысы мен асқақтаған сезімі болуы қажет. Демек, білім беру түсінігінде тек оқытудың нәтижесі болып табылатын білім, іскерлік пен дағды ғана емес, сындарлы ойлай білу іскерлігі, шығармашылығы, айналадағы өтіп жатқанның бәріне үздіксіз процесс ретінде қарап, оны адамның іс-әрекетіндегі және адамдармен қарым-қатынасындағы адамгершілік көзқарас тұрғысынан бағалай білу жатады.
Бұған адамды маңызды іс-әрекет түріне, оның ішінде, ақпараттық іс-әрекет түріне жұмылдыру арқылы жетуге болады. Сөйтіп, белгілі дидакт пен педагогтардың көзқарасы тұрғысынан пайымдасақ, тәжірибені меңгеру, тәрбие сапасын жақсарту, физикалық және ақыл-ойын дамыту тәрізді мәселелермен сипатталатын білім беру белгілі бір үш ұғымды біріктіретін процесс. Дегенмен, білім беру адамның әлеуметтік функциясы туралы белгілі болжамдармен түсіндіріледі, ал оның мазмұны жеке тұлғаны дамыту және оның базалық мәдениетін қалыптастыру құралы ретінде қарастырылады. Білім беру мазмұнын қалыптастыру мен іріктеуге әсер ететін факторлар ретінде:
oo білімді адамдардың қоғамға қажеттілігі;
oo өзінің тарихи дамуының әйтеуір бір кезеңінде қажет болатын жалпы білім беретін мектептің алдына қоғамның қоятын мақсаттары;
oo оқыту процесінің шынайы мүмкіндіктері;
oo оқушылардың орта және қалыпты мүмкіндіктері;
oo жеке тұлғаның білімді қажет етуі.
Білім берудің талаптарын тек қоғам ғана ұсынбайды, уақыттың өтуіне қарай өндірістің, ғылым мен техниканың даму талаптарына сәйкес қоғам мен оқыту процесіндегі индивидтің қызығушылығына сай өзгеріп отырады.
Сонда ақпараттық технологиялар, білім беру платформалары да ғылым мен техниканың даму талаптарына сай келетінін анық көреміз. Зерттеу жобасының өзектілігі білім беру платформаларының білімді ақпараттандыру жағдайында тиімділін дәлелдеу қажеттілігіменсипатталады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Білім берудегі онлайн платформалардың қазақстандық моделін құру ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеудің нысаны: Білім берудегі онлайн платформалар.
Зерттеу пәні: Білім берудегі онлайн платформаларқазақстандақ моделі.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- онлайн, платформа ұғымдарын талдау;
- онлайн платформалардың дидактикалық мүмкіндіктері мен тиімділігін анықтау;
- онлайн оқытудың негізгі әдіс-тәсілдерін зерделеу;
- еліміздегі онлайн платформалардың қолданылу тәжірибесін қарастыру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Білім беру саласында үлкен жаңалық пен өзгеріс әкелген онлайн оқу кезінде қандай платформалар қолданылатыны, оқушылардың зейінін аудару мақсатында геймификация ұйымдастыру кезінде қолданылатын қолданбалар да онлайнда жиі қолданылады. Аталған платформалар берілген тапсырманы қызықты ететін болса, қазақстандық онлайн білім беру платформалары сабақ уақытында онлайн байланысқа шығумен ерекшеленеді. Сондай-ақ, зерттеу еңбекте қашықтан оқу да онлайн оқудың бір түрі ретінде қарастырылып, сараланды. Онлайн оқуға дейін ақпараттық технологиялар жайы қарастырылып, техника жетілген сайын басқа да салалалар дамитыны анықталды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
-онлайн, платформа ұғымдарын талданды;
- онлайн платформалардың дидактикалық мүмкіндіктері мен тиімділігін анықталды;
- онлайн оқытудың негізгі әдіс-тәсілдерін зерделеленді;
- елімізде онлайн платформалардың қолданылу тәжірибесі қарастырылды.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: Зерттеу жұмысында көтерілген мәселелерге орай педагог зерттеушілердің еңбектері басшылыққа алынды. Орыс және шетел ғалымдарының іргелі еңбектері пайдаланылып, қажетті пікірлерге сілтеме жасалды. Білім беру саласындағы озық үлгілер әрі жаңалықтар ретінде қолданыс тапқан платформалар келтіріліп, қарастырылды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: Зерттеуде төмендегі нәтижелер практикалық құндылық ретінде ұсынылады:
- ақпараттық технологиялар уақыт өте келе озық үлгідегі технологияға айналғанымен қоймай, білім беру саласында онлайн оқытуға мүмкіндік бергені, түрлі платформалардың қалыптасуының бірнеше мақсаттары бар екені;
- онлайн және қашықтан білім берудің ауыл мен қала арасындағы білім айырмасын азайтатыны, ерекше балаларға да тиімді екені;
- информатика пәнін оқыту кезінде платформаларды қолдану тиімді екені, оқушылардың ақпаратты саралап, талдайтыны, аналитикалық қабілеттері дамитыны анықталды;
- онлайн оқудың білім алу кезіндегі ашық қоғамды қамтамасыз ететіндігі айқындалды.
Зерттеу көздері: Зерттеу жұмысында Қазақстандық және шетелдік ғалымдардың іргелі еңбектері басты назарға алынды.
Зерттеу әдісі: Зерттеу еңбекте бұған дейін зерттеліп, ғылыми айналымға түсірілген ғалымдар мен зерттеушілердің еңбектері, әр түрлі басылым беттеріне шыққан мақалалар, диссертациялар мен олардың авторефераттары біріншіден, анализдеу әдісімен жүзеге асты. Екіншіден, орыс және шетел ғалымдарының еңбектеріндегі ой-пікірлер салыстырмалы әдіс негізінде жүзеге асты.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:
oo білім беру саласында қолданылатын білім беру платформаларының екі түрлі мәселені қамтитыны, білім теңдігі мен ерекше балаларды оқыту мәселелерін шешіп, білімнің үздіксіздігін қамтамасыз етеді;
oo ақпараттық технологиялардың дамуының нәтижесінде қалыптасқан онлайн жүйедегі платформалардың тиімділігі мен артықшылықтары саралана келе, білім беру саласының озық үлгідегі білім алуына мүмкіндік береді;
oo информатика пәнін оқыту кезінде қолданылатын платформаларды қалай қолдану қажеттілігі мен сан түрлілігіне шолу жасалып, онлайн оқудағы әдістемесі қарастырылды;
oo жаңа ақпараттық технологиялардың білім беру саласында енгізіліп, белсенді қолданылуы дидактикалық процестің барысын өзгертіп, оқушылардың ақпарат алуы, өңдеуі, пайдалану процестері өзгеретінін көрсетеді;
oo ақпараттық мәдениеттің қалыптасуы мен ақпараттың саралаудағы информатика пәнінің үлесінің зор екендігі;
oo білім беру платформасының мұғалім мен оқушының білім саласында байланыстырып, жетістікке бірлесе жетуге әсер ететін, зерттеушілік қабілетті дамытуға әсер беретін тапсырмалар, бағалау жүйесі орналасқан сайтта жұмыс жасайды.
Зерттеу нәтижелерін енгізу: Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен нәтижелері мақала, тезистер түрінде конфренция мен ғылыми журнал материалдарыжинақтарында жарияланды, кафедра мәжілісінде талқыланып, алдын-ала қорғаудан өтті.
Диссертация құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ ОНЛАЙН ПЛАТФОРМАЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МОДЕЛІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім берудегі онлайн платформалар туралы түсінік
ХХ ғасырдың екінші жартысында адамзат өзінің дамуында жаңа кезеңге аяқ басты. Бұл кезеңде индустриалдық қоғамнан ақпараттық қоғамға көшу басталды. Қордаланған ақпарат көлемі мен жеке тұлғаның оның сақтау, өңдеуінің арасындағы қарама-қайшылықтың өсуі ақпараттық дағдарысты сипаттайтын ақпараттық қопарылыс терминінің пайда болуына әкелді. Қоғам айналасындағы ақпараттың мөлшері шамамен 8-12 жылда екі еселеніп отыр. Ақпараттық қопарылыс деп аталатын бұл құбылыс ақпарат ғасырының басын уағыздайтын белгілердің ішінен көрінеді және ол:
Қордаланған ғылыми білімнің көлемінің көбею уақытының жылдам қысқаруын;
Ақпаратты сақтау, өңдеу және таратуға шығатын материалдық шығынның, сондай-ақ, энергетикалық шығынның артуын көрсетеді.
Индустриалдық қоғамнан кейінгі қоғамның тұжырымдамасын батыстың зерттеушілері: Д.Белл, Дж.Гелбрейт, Дж.Мартин, И.Масуда, Ф.Полак, О.Тоффлер, Ж.Фурастье және т.б. ғалымдар зерттеді. Ж.Фурастье индустриалдық қоғамнан кейінгі қоғамды қоғамға қызмет ретінде анықтады. Бұл бағыттың дамуына айтарлықтай үлес қосқан ғалымдардың ішінен В.М.Глушков, Н.Н.Моисеев, А.И.Ракитов, А.В.Соколов, А.Д.Урсул және т.б. ғалымдарды ерекше атап өтуге болады. Қазіргі уақытта бұл бағытта Артамонов Г.Т., Колин К.К. және т.б. зерттеушілер белсенді еңбек етуде. Мамандар ақпараттық қоғамның негізгі белгілерін ерекшелейді:
ақпараттық қоғамда жұмыс істейтіндердің көпшілігі ақпараттық салада, яғни ақпарат пен ақпараттық қызмет саласында жұмыс істейді;
қоғамның кез келген мүшесі өзіне қолайлы уақытта кез келген аймақтағы ақпаратқа кірудің техникалық, технологиялық және құқықтық мүмкіндігімен қамтамасыз етілген;
ақпарат қоғамның маңызды стратегиялық ресурсы болып, экономика, білім беру және мәдениет салаларынан негізгі орын алады.
Осы көшуді қамтамасыз ететін процесс ақпараттандыру деген атауға ие болды. Ақпараттандыру терминінің өзі қалай анықталуы мүмкін? Бұл сұраққа берілетін жауап ақпараттық қоғамның шынайы жағдайы мен даму болашағаын талдаудың тәсілдерін анықтауға тәуелді болады. Ақпарат-тандыруға деген толық көзқарас ақпараттық қоғам құру мақсатында информатика құралдарының көмегімен басқару мен даму ресурсы тәрізді ақпаратты меңгерудің жүйелі-әрекеттік процесі негізінде анықталады және өркендеу прогресінің ары қарай жалғасуы осы негізде жүзеге асады. Бірқатар авторлардың пікірі бойынша ақпараттандыру процесі өзара байланысқан үш процесті қамтиды:
Медиатизация - ақпаратты жинақтау, сақтау және тарату құралдарын жетілдіру процесі;
Компьютерлендіру - ақапаратты іздеу және өңдеу құралдарын жетілдіру процесі;
Әлеуметтік интеллектуалдандыру - ақпараттың қабылдануы мен дүниеге келу қабілетін дамыту процесі, яғни жасанды интеллект құралдарын пайдалануды қоса есептегендегі, қоғамның интеллектуалдық потенциалын арттыру.
Мамандар қоғамды ақпараттандыруды когнитивті әлеуметтік құрылымдар мен процестерді қазіргі ақпараттық технологиялық құралдардың көмегімен сапалы түрді жетілдіру, дамыту, оны түбегейлі күшейту ретінде сиапаттау қажет деп көрсетеді. ХХ ғасырдың 80-жылдарының аяғына қарай ақпараттандырудың алғашқы тұжырымдамасын талқылауда ғалымдар мен мамандар басты мәселені: негізгі мәселе - ақпараттандыру тұжырымдамасында емес, қоғамды, оның құрылымдарын дамыту тұжырымдамасында, ақпараттандыру - демократияландырудың серігі және онсыз мүмкін емес, - екендігін ерекшеледі. Ғалымдар ақпараттық қоғамның екі негізгі теориялық-методологиялық тәсілін атап көрсетті:
Технократтық - ақпараттық технологиялар еңбек өнімділігін арттыру құралы болып есептеледі, оның пайдаланылуы, негізінен, өндірістік сала және басқарумен шектеледі;
Гуманитарлық - ақпараттық технологиялар тек өндірісте ғана емес, сонымен бірге, әлеуметтік сала үшін мәні бар, адам өмірінің маңызды бөлігі ретінде қарастырылады.
Технократтық тәсілдің кеңінен таратылуының себептері, ақпараттандыру және компьютерлендіру ұғымдарының теңестірілуі объективті әрі субъективті сипатқа ие болуында. Жаңа техниканың, дәлірек айтқанда, есептеу техникаларының объективті дамуы қарқынмен өсуінде. Субъективті түрде проблемамен таныс емес адамдардың саны айтарлықтай қаржылық және саяси дивиленттердің пайда болуына әкеледі. Ақпараттандырудың экологиялық қауіпсіз және қоғамның тұрғылықты дамуымен байланысы бар. Ақпараттық экономиканың негізі - білім немесе интеллектуалдық-ақпараттық ресурс. Білімнің материалдық ресурстарымен - қоғамның алдыңғы даму кезеңдерінің іргесімен - салыстырғанда айтарлықтай артықшылықтары бар. Материалдық ресустар қатаң түрде сақталу заңына бағынады. Егер сіз табиғаттан бірнәрсе алатын болсаңыз, экологиялық мәселені қиындатасыз, егер сіз көршіңізден алатын болсаңыз қарама-қайшылық пен соғыс пайда болады. Бұл шынымен осылай. Отын жанады, қаржы жұмсалады т.с.с, ал ақпараттық ресурс таусылмайды, оны бірнеше рет пайдалануға болады. Ақпараттық экономикаға негізделетін қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымы өзінің болмысынан көптеген әлеуметтік-экономикалық және экологиялық мәселелерден алшақтайды да, өзінің негізгі параметрлері бойынша қуатына қарай қоғамның экспоненциалдық дамуына ұласады. Сөйтіп, ақпараттандыру - бұл қоғамдағы еңбектің сапасы мен өмірдің шарттарын түбегейлі жақсартуға қажетті және жеткілікті болатын барлық қоғам мүшелерінің хабардарлылық деңгейге жетуін және оны сүйемелдеу деңгейін қамтамасыз ететін жалпыға бірдей ақпараттық құралдар мен технологияларды құру, дамыту және қолдану. Бұдан ақпарат қоғамның маңызды стратегиялық ресурсы болып, экономика, білім беру және мәдениет салаларынан маңызды орын алады. Бұл бағыттағы жұмыстарға жасалынған талдау аталған түсінікті ақпараттандыруды құрайтын әртүрлі процестер ретінде қарастыруға мүмкіндік береді:
Ақпараттық ғылымдардың абыройын арттыратын, практикалық іс-әрекеттегі ақпараттық әдістерді тарататын әлеуметтік процесс ретінде;
Шынайылықты бейнелейтін танымдық процестерді қоса есептегендегі, барлық әлеуметтік мәнді ақпараттарды электрондық техникалық құралдармен сақтауға, өңдеуге және таратуға мүмкін болатындай ұсынылатын ақпараттық процесс ретінде;
Жердің биосаласы мен инфосаланың біртұтас интеллект тәрізді материалдық-техникалық негізі - инфосаласының құрылуын сипаттайтын материалдық процесс ретінде;
Техникалық дәуірден (не істеу керек?) технологиялық (қалай орындау керек?) және идеологиялықтан мәнділікке (не үшін орындау керек?) көшу барысындағы әрбір жұмыс орнындағы ақпараттық есептеуіш қуатқа бара-бар, жоғары автоматтандырылған материалдық және энергетикалық өндіріс саласындағы адам еңбегінің үлесін қысқарту және адам қызметінің басқа салалардағы еңбегінің өнімділігі мен тиімділігін түбегейлі арттыруға әкелетін өндіргіш күштерді дамыту процесі ретінде;
Қоғамға - өзінің дамуында барлық деңгейдегі белсенділікті оятуды динамикалық түрде реттеуді - дербес іс-әрекеттен жалпы адамзаттық институттарға дейін - жүзеге асыруға мүмкіндік беретін әлемнің тұтастай ақпараттық моделін қалыптастыру мен сүйемелдейтін танымдық процесс ретінде.
Ақпараттық қоғам, ең алдымен, білім мен оның өндірілуіне негізделеді. Бұл қоғамға қажетті, оның ішінде, дамымалы қоғамдағы маман ретінде адам өзінің менталитетін тасымалдауды ұсынады. Мұндай қоғамда интеллект пен адамның ғылыми көзқарасына, кәсіптік шеберлігі және шығармашылық қабілетіне қойылатын талап артады; бұдан, біріншіден, информатика және ақпараттық технология құралдарын пайдалану есебінен қоғам мүшелерінің ақпараттық мәдениетінің көрсетілген деңгейінің қалыптасуын, екіншіден, теориялық білімдер негізінде кәсіптік міндеттерді шешу қабілетін және соның негізіне алынған қазіргі ақпараттық технологияларды пайдаланудың практикалық тәсілдерін - маманның ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мәселесі пайда болады. Мұндай қамтамасыз етуді жүзеге асыратын процесс білім беруді ақпараттандыру деп аталады. Ақпараттық технологиялардың білім беру саласына енгізілуі оқыту процесін оқушылардың ақпаратты алуы, оны өңдеуі мен пайдалануы өтетін ақпараттық процесс ретінде қарауға мәжбүр етеді. Әртүрлі оқыту технологияларының пайдалануы оқудың кибернетика саласы айналысатын күрделі жүйелердегі процестерге ұқсас, қатаң түрде басқарылатын ақпаратты өңдеу процесі ретінде түсінілетінін көрсетті. Сондықтан білім беруді ақпараттандыруды оқытуды ұйымдастырудағы жаңа тәсіл, педагогикалық информатика деп аталатын жаңа ғылымдағы бағыт ретінде қарастыруға болады. Кең мағынада қарастырсақ, педагогикалық информатика - бұл ақпараттық іс-әрекет, ақпараттық процестер мен оның білім берудегі ұйымдастырылуын қарастыратын информатиканың бағыты. Алғаш рет педагогикалық ифнорматика терминін 80-жылдардың аяғына қарай Ю.С.Брановский және т.б. енгізді, ол оқу процесінде және халыққа білім беруді басқаруда есептік техникасын оқыту мен қолданудағы компьютерлік білім беру салаларын зерттейтін информатикадағы жаңа ғылыми бағытты атау үшін пайдаланылды. Термин ғалым-педагогтардың қолданысына жылдам енді. Сондай-ақ, зерттеуші В.А.Извозчиков жазған информатиканың терминологиялық сөздігіндегі ақпараттық қоғамның даму деңгейіне сәйкес, ақпараттық-педагогикалық ортаны қалыптастыру мақсатын қоятын, педагогикада информологияның теориясын, заңдарын, әдістерін және техникалық құралдарын енгізу мен пайдаланудың байланыстарына негізделетін педагогикадағы бағыт, ақпараттық өркендеудегі жасөспірімдердің және ересектердің оқыту мен тәрбиелеу процесін сипаттайтын педагогикадағы компьютерлік білім беру мәселелерін зерттейтін информатиканың жаңа бағыты ретінде қарастырылатын педагогикалық информатикадан айырмашылығы есептеуіш техника негіздерін оқыту мен оның оқу-тәрбие процесіндегі және халыққа білім берудегі басқарудағы қолданылуы болып табылады, - деген пікірін келтіреді. А.Морозовтың зерттеуінде білім беру саласындағы оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық-педагогикалық мақсатын жүзеге асыруға бағытталған. Ол қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді пайдаланудың методологиясын, технологиясын және денсаулықты қорғайтындай жағдайда қолданатын процесті сипаттайтын педагогика ғылымының саласын білім беруді ақпараттандыру деп атаған. Автордың пікірінше, бұл процесс төмендегідей мәселелер мен міндеттерді шешуді ұсынады[2]:
Білім беруді дамытудың ғылыми-педагогикалық, әдістемелік, нормативті-технологиялық және техникалық алғышарттарын ашу;
Білім беру мазмұнын іріктеудің методологиялық базасын жетілдіру, оқушының жеке тұлғалық міндеттеріне сәйкес, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен ұйымдастыру формаларын жасау;
Инновациялық модельдерді жасау және негіздеу, бұрыннан бар технологияларды, оның ішінде, оқыту формасы, әдісі мен құралдарын дамыту, білім берудің әртүрлі буынында АКТ-ды қолдану;
Оқушының интеллектуалдық потенциалын дамытуға, өз бетімен білім алу іскерлігін қалыптастыруға, ақпаратты жинау, өңдеу, тарату, ақпараттық ресурсты сақтау және құруға бағытталған іс-әрекетті орындауға қажетті оқытудың әдістемелік жүйесін құру;
Білім беру мақсатында бүкіл әлемдік интернет желісіндегі үлестірілген ақпараттық ресурстарды пайдалану және ауқымды телекоммуникация негізінде ақпараттық өзара әрекеттесу технологияларын жасау;
Ашық білім беру жүйелеріне телекоммуникациялық кіру жолымен үлестірілген ақпараттық ресурстардың потенциалы негізінде желіде педагогикалық қосымшаларды құру;
Шынайы және виртуалды оқу зерттеу, демонстрациялық, лабораториялық экспериментті өңдеу процесін автоматтандыру құралдары мен жүйелерін жасау;
Психологиялық-педагогикалық тестілеуде автоматтандыру құралдарын құру және қолдану, оқушылардың білімін бақылау мен бағалау әдістемесін жасау, оның оқу барысындағы қозғалысын қадағалау, оқушының интеллектуалдық потенциалын тағайындау;
Білім беру жүйесіндегі басқару механизмін жетілдіру, оның ішінде, ғылыми-педагогикалық ақпараттардың автоматтандырылған мәліметтер қоры мен банкін, ақпараттық-әдістемелік материалдарды, коммуникациялық желілерді пайдалану негізінде білім беру мекемелерін басқару.
Педагогикалық информатиканың мақсаты - білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы оқыту заңдылықтарын зерттеп, оны теориялық тұрғыдан негіздеу, оқыту әдістерін, түрлерін, құралдарын жасау. Педагогикалық информатиканың міндеттері:
қоғамды ақпараттандырудың қазіргі деңгейіне және оқушының мүмкін болатын интеллектуалдық даму деңгейіне сәйкес келетін білім мазмұнын, құрылымын және көлемін анықтау;
оқушының объективті шынайылықтың заңдылықтарын тануға дербес мүмкіндігін ашу;
білім беру мен білім алудың қазіргі деңгейіне бара-бар оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін жасау.
Педагогикалық ғылым оқыту мен тәрбиелеуді, олардың бірлігі мен тұтастығында, қоғамдағы өмірге өскелең ұрпақтарды үйрететін ерекше әлеуметтік, тұлғалық және белгілі бір мақсатты көздейтін іс-әрекет ретінде қарастырылады. Бұл іс-әрекетті егжей-тегжейлі әрі нақты қарастыру үшін педагогикалық пәндер оқыту теориясы және тәрбиелеу теориясы болып бөлінеді. Өз кезегінде, оқытуды теориялық деңгейде қарастыратын педагогикалық пән дидактика деп аталады. Басқаша айтқанда, дидактика білім беру мен оқыту теориясыретінде анықталады. Бұл жөнінде басқа да тұжырымдарды кездестіруге болады. Біз дидактикаға байланысты мәселелерді әрі практикалық іс-әрекеттің теориясы, әрі оқу іс-әрекетінің теориясы ретінде қарастырамыз. Дидактиканы әрбір педагог білуі тиіс, өйткені ғылымға, теориялық білімге сүйенбей, практикалық мәселелерді табысты шешу мүмкін емес. Дидактика практикаға оқытудың жаңа әдістерінің, жаңа оқу материалдарының енгізілуін алдын-ала айту, оның салдарларын болжау тәсілдерін қарастырады. Ал, мұғалімдер өздерінің жасаған жұмыстарының ғылыми негізделуін және оның ғылыми тұрғыдан түсіндірілуін талап етеді. Білім беруді ақпараттандарыру жағдайындағы дидактика - оқыту нәтижелерін өңдеу процесін автоматтандыруды, білім берудегі, оның ішінде, оқудағы ілгерілеуін қамтамасыз ететін, индивидтің мүмкіндіктері мен қабілеттерінің дамуына жағдай жасайтын, оқушының жеке тұлғалылығын дамыту процесі жайындағы білімдер жүйесі ретінде қарастырылатын білім беру мен оқыту теориясы. Тұтасымен алғанда, педагогикалық информатика білім беру мен информатиканың өзара әрекеттесудің заңдылықтары мен тенденцияларын ашады. Педагогикалық информатика - информатика мен бірқатар педагогика-лық ғылымдардың түйілісінде қалыптасып келеді, оның өзінің ұғымдық аппараты, мақсаты, әдістері, принциптері мен заңдылықтары бар. Педагогикалық информатика - теориялық ғылым, ал теорияның пәні қатынас-тар жүйесі ретінде беріледі. Оқу іс-әрекетінде пайда болатын қатынастар жан-жақты болып келеді: мұғалім-оқушы, оқушы-оқу материалы, оқушы-басқа оқушылар, оқушы-оқыту құралы. Педагогикалық әдебиеттерде екі іс-әрекеттің аралығындағы - оқыту мен оқу - қатынас басты мәселе болып есептелетін көзқарас кеңінен таралған. Оқыту мен оқудың бірлігі дидактикалық, оның ішінде, танымдық қатынастар жүйесін анықтайды. Бұл өзара байланысқан іс-әрекеттер тек оқыту процесінде ғана өтеді. Білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы білім беру процесінде субъектілердің өзара әрекеттесуінің де алар орны ерекше. Сөйтіп, білім беруді ақпараттандыру жағдайында дидактиканың немесе педагогикалық информатиканың зерттеу пәні ретінде оқыту, яки мұғалімнің іс-әрекеті, оқудың, оқушының танымдық іс-әрекетінің өзара әрекеттесу процесі болып, ал оның негізгі мақсаты ретінде білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы осы өзара әрекеттесудің заңдылықтар мен тенденцияларын ашу.
Білім беру жүйесінде жаңа ақпараттық технологиялардың енгізілуі дидактикалық процесті оқушылардың ақпарат алуы, оны өңдеу мен пайдалану өтетін ақпараттық процесс ретінде қарастыруды талап етеді. Білім беру формасы өзгереді, ол өз кезегінде дидактикалық процесте оны беру құралдары мен ақпаратты өңдеу әдістерін іздеуді қамтамасыз етеді, яғни оқу-танымдық әрекеттер, оқу мен оқыту әдістері. Міне, бұл мәселелер дидактиканың негізгі мәселелері болып табылады. Мысалы, дәстүрлі оқу процесінде дәстүрлі мәтіндер, көрнекі материалдар ақпараттыққа ұқсас жаңа формаға ауысады: құрылымдалған мәтін, резаурус, фреймдер, графтар, гипермәтін және т.б. Сонымен қатар, білім беруді ақпараттандырудың бірқатар жалпы педагогикалық және әлеуметтік педагогикалық мәселелері немесе аспектілері пайда болады. Мысалы, ХХ ғасырдың екінші жартысында педагогикада медиа білім беру деп аталатын жаңа бағыт қалыптасты, ол оқушылардың жаппай коммуникация құралдарымен оқуы мәселесін зерттейді. Жалпы педагогикалық және әлеуметтік міндеттер негізгі болып есептеледі:
оқушыларды ақпараттық қоғамда өмір сүруге дайындау;
ақпараттың түрлерін пайдалана білу іскерлігін қалыптастыру;
ақпараттық технология құралдарының көмегімен қарым-қатынас жасау тәсілін меңгеру, яғни қарым-қатынасты жүзеге асыру;
адамға ақпарат құралдарының, әсіресе жаппай қарым-қатынас құралдарының ықпал ету салдарын ұғыну.
Мұғалім мен оқушының іс-әрекеті өзгереді. Оқушы әртүрлі ақпараттың ауқымды көлемін орындауға, оны интерграциялауға, оның өңделуін автоматтандыру мүмкіндігі бар процестерді модельдеу және мәселелерін шешу, оқу іс-әрекетінде және басқа салаларда өз бетімен жұмыс істеу. Мұғалім де адамды мезі ететін жұмыстардан босайды, оқушыларды болжау мүмкіндігін алады, оқыту динамикасы мен оқушының дамуын қадағалай алады. Сөйтіп, білім беруді ақпараттандыру дидактикалық процестің маңызды жақтарының өзгерісіне әкеліп, оқытудың дидактикалық принциптерін сапалы өзгеріске келтіреді. Педагогикалық информатика информатикамен тығыз байланысты. Олардың арасында байланыстың бірнеше түйіндері бар. Олардың бастылары - осы ғылымдардың пәні. Ғылым ретіндегі информатиканың пәні - әлеуметтік прогреспен, қоғамның өзге де ресурстарымен әрекеттесудің көрінісі болуымен қатар, ресурстардың ақпараттық тұрғыдан мәні мен басқару заңдылықтары. Информатика ақпараттық ресурсты алу, тарату және пайдаланудың заңдылықтары туралы ғылым ретінде қоғамдық практикада компьютерлік техника мен автоматтандырылған жүйелерді пайдалану арқылы оның теориялық негізін қалайды, ол қоғамдағы ақпараттық процестерді күшейтуге арналған, яғни оның зерттеу пәні білім мен ақпараттың симбиозы ретінде ақпараттық ресурс болып табылады. Педагогикалық информатика аталған пәннің ақпарттық ресурстардың автоманттандыруы, теориялық мәселелерді қарастыруы, ақпараттық қамтамасыз етуі пеадгогикалық іс-әрекет негізінде маңыздылығы арта түседі, сөйтіп, оны информатикалық білімі жоқ мамандар жүзеге асыра алмайды. Екі ғылымның екінші байланыс түйіні - ақпараттық процестерді ұйымдастырудың жоғарғы деңгейі, ақпараттық қатынастағы адамдардың қанағаттану деңгейі, әлемнің тұтастай көрінісін қамтамасыз ететін ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу, тарату, ұсыну және пайдаланудың тиімді деңгейін құру, қабылданған шешімнің салдарын, яғни ақпараттық мәдениетті алдын-ала көре білу. Ақпараттық мәдениеттің даму деңгейі:
білімді практикалық мақсатта жедел пайдалана білу;
когнитивті іс-әрекеттің тәсілдерін меңгере білу;
білімін көрсете білу жылдамдығы;
терминологияны меңгеру;
стандартты емес жағдайларға пәндік эвристикалық тәсілдермен білімді пайдалана білу дағдылары және басқа да көптеген көрсеткіштері бойынша сипатталады.
Мұның бәрі педагогикалық информатикадан алған білімдерін пайдалана отырып, педагогикалық іс-әрекеттегі жетістіктердің нәтижесі оқушылардың ақпараттық мәдениетінің деңгейі өзгерісінің сипаты бойынша анықталады. Педагогикалық лексикадағы информатиканың негізгі ұғымдары ғылыми-педагогикалық лингвистиканы толықтырады және педагогикалық информатика мен информатиканың арасындағы тосқауылды жоюға мүмкіндік береді. Педагогикалық информатика физиологиямен де байланысты. Адам организмі-нің функционалдық жүйелерінің тіршілік әрекеті туралы ғылым - физиология - адамның материалдық энергетикалық дамуын көрсетеді. Әсіресе, адамның физиологиялық және психикалық дамуын басқару механизмін түсіну үшін жоғары жүйке әрекетін басқару заңдылығы аса маңызды болып табылады. Баланың, жеткіншектің, жастардың, ересек адамның және өзінің физиологиялық даму процесін білу орта мен әдістеменің заңдылықтарына тереңнен бойлауға әкеледі. Педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастырудағы орындалатын әрекеттердің ауырлығын анықтауда, оқушыларға және өзіне қойылатын талаптарды айқындауда қате шешім қабылдаудан сақтайды. Педагогикалық информатика социологиямен өзара байланысты. Социология бір тұтас жүйе ретінде қарастырылатын қоғам туралы, оның жеке құрамдас бөліктері туралы, қазіргі қоғамның басқарылуы мен даму процесі туралы ғылым ретінде білім беруді ақпараттандыру процесімен сипатталатын білім беру саласын да қамтиды. Қоғамды ақпараттандыру азаматтардың, мемлекеттік билік органдарының, қоғамдық ұйымдардың ақпараттық қажеттілігі мен құқығын жүзеге асыруды ақпараттық ресурстарды қалыптастыру мен пайдалану негізінде қанағаттандыратын тиімді жағдайларды құруға бағытталған. Қоғамды ақпараттандыру процесі әлеуметтік гуманитарлық ғылымдардың өзекті проблемеларының бірі болып табылады және әлі күнге дейін жете зерттелмеген. Аз уақыт өткенге дейін қоғамды ақпараттандырудың аспектілерін, процестері мен заңдылықтарын зерттейтін, жалпылайтын пән болмаған. Сондықтан қоғамды ақпараттандырудың әлеуметтік, гуманитарлық аспектілерін зерттеуді қарастыратын информатиканың бөлімі - әлеуметтік информатика, ал, білім беруді ақпараттандыру - педагогикалық информатика деген атауға ие болды. Білім беру қоғамның маңызды құрамдас бөлігінің бірі болғандықтан, педагогикалық информатиканың адамзаттың әлеуметтік-экономикалық, мәдени, саяси және рухани дамуы үшін алдыңғы дәрежелі мәні бар. Ақпараттық қоғамның қазіргі даму жағдайында адамдардың әрбір физикалық, психикалық және әлеуметтік әрекеттері есепті басынан бастауды талап етеді, өйткені сонда ғана қоғамның ақпараттық мүмкіндіктері адамның жан-жақты дамуы үшін пайдаланылады. ХХ ғасырдың екінші жартысында адамзат өзінің дамуында жаңа кезеңге - ақпараттық кезеңге аяқ басты. Қоғамның дамуындағы индустриалдықтан кейінгі ақпараттық қоғамға көшуінің белгісі, социологтардың пікірінше, қоғамдық қызмет саласындағы халық санымен анықталады:
егер қоғамдағы халықтың 50 пайызынан көбі қызмет саласында болса, онда оның дамуында постиндустриалдық кезеңге өтті;
егер қоғамдағы халықтың 50 пайызынан көбі ақпараттық қызмет саласында болса, онда қоғам ақпараттық қоғам болып табылады.
Адамдардың, топтар мен ұйымдардың іс-әрекеті олардың хабардарлылығына және қолдағы бар ақпаратты тиімді пайдалана білу қабілетіне барынша тәуелді бола бастайды. Адам қандай да бір әрекетті орындамас бұрын, ақпаратты жинақтау, өңдеу және оны түсіну мен талдау жөнінде үлкен жұмыс жүргізілуі қажет. Кез келген салада ұтымды шешімді іздеу жұмыстарын жүргізу қыруар көлемді ақпаратты өңдеуді талап етеді, мұны дәл қазір арнайы техникалық құралдарды қатыстырмай жүзеге асыру мүмкін емес. ХХ ғасырдың ортасында ақпарат көлемініңұлғаюы ерекше байқалды. Социологтардың сипаттағанындай, толқын түріндегі ақпарат ағыны адамдарға оны толық меңгеруге мүмкіндік бермей, оларды тұншықтырды. Күнделікті пайда болған жаңа ақпарат ағынынан бағдар алу барған сайын қиындай түсті. Бұрын құрылғанға ұқсасты іздестіруге қарағанда, кейде жаңа материалдық немесе интеллектуалдық өнімді құру тиімді көрінеді. Мамандардың пікірінше, үлкен көлемді ақпарат ағынын құру:
ғылыми зерттеулер мен тәжірибелі конструкторлық жұмыстардың нәтижелері келтірілген құжаттардың, есептердің, диссертациялардың, баяндамалардың санының күрт өсуімен;
адамзат қызметінің әртүрлі салалары бойынша мерзімді басылымдардың санының үнемі артуымен;
қарым-қатынас жүйесіне кірмейтін, әдетте магнитті ақпарат тасымалдаушыларында жазылатын әртүрлі мәліметтердің пайда болуымен түсіндіріледі.
Компьютерлік технология мен ақпараттықтехнологияныңдамуында да сапалыөзгерістерболды.1980 жылдарыашықжүйелердіңстандарттарыда ми бастады.80-жылдардың соңы мен 90-жылдардың басындабүкіләлемдеүшреволюциялық құбылыс танылды. Оларкомпьютерлендірілгенмекемелер мен мемлекеттікқызметтердіңсапасынөзгер теотырып, тәжірибегекеңінененгізілуде. Бірінші құбылыс дербескомпьютердіңпайдаланушығабере тінфункцияларыныңүздіксізтиімділігі ненегізделген. Бұл құбылыс ақпараттық, жобалаужәнебасқаруіс-әрекетініңкөпт егентүрлеріндетапсырма мен оны жүзегеасыруарасындағыдәнекерболыпта былатынпайдаланушы-орындаушыларқаже ттілігіменсипатталады. Екінші құбылыс біржобадажұмысістейтінпайдаланушыла ртобыныңкомпьютерлікынтымақтастығым енсипатталады. Бұл құбылыс топ мүшелерінежобаныңәртүрлібөліктеріне қолжеткізугежәнебасқаруғамүмкіндікб еретінәдістержиынтығынанегізделген. Нұсқаларды басқару мен құжаттардыжөндеу, сондай-ақ, жұмыстың біртіндеп және қатар орындалу барысындағы келісілген іс-әрекетті жүзеге асыруы мүмкін болды. Үшінші құбылыс кез келген ақпаратты алмастыру мүмкіндігінің артуына негізделеді. Ол дәлірек айтқанда, стандартталған хаттамалар неізінде жергілікті және ауқымды желілердегі қолданбалы деңгейде мәліметтер алмасуды жүзеге асыру негізіндепайда болды. Бұл келісім немесе мазмұндық ескертпелер алуға қажетті қағаз құжаттарды тарату, жиналыстар өткізу үшін бір орыннан екінші орынға бару қажеттілігінен құтылуға мүмкіндік беріп, географиялық орналасуына тәуелсіз хабарларды немесе мәліметтер жазуын жіберіп, оны қабылдап алуға пайдаланушылардың тұрақты дайындығын қамтамасыз етті. Ғалымдар ақпараттық қоғамды қалай түсінеді? Жапон ғалымдары ақпараттық қоғамда компьютерлендіру процесі адамдарға сенімді ақпарат көзіне кіру мүмкіндігін, адамда мезі ететін жұмыстан құтқару, өндірістік және әлеуметтік сферада ақпаратты өңдеуді автоматтандырудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді деп есептейді. Мұндай қоғам дамуының қоғаушы күші материалдық өнімді емес, ақпараттық өнімді өндіру болып табылады. Оқытудың ақпараттық технологиясын пайдаланудың негізгі педагогикалық мақсаттары:
оқушының жеке тұлғалығын дамыту, ақпараттық қоғам жағдайында өз бетіндік өнімді іс-әрекетке дайындау;
компьютермен қарым-қатынастың ерекшелігінің арқасында алгоритмдік ойлауын дамытуы;
бірлескен жобаларды негізінде коммуникативтілік қабілеттерін дамыту;
репродуктивті іс-әрекеттің үлесін азайтудың есебінен шығармашылық ойлауды дамыту;
күрделі жағдайларда оңтайлы шешім қабылдай білу іскерлігін қалыптастыру;
зерттеу іс-әрекетінің дағдысын дамыту;
ақпараттық мәдениетін, ақпаратты өңдеу іскерлігін қалыптастыру.
Соңғы уақытта мамандар білімді ақпараттандыру саласында жиі қолданатын оқыту платформасы (Learning Platform), виртуалды оқыту ортасы (виртуалды оқыту ортасы - VLE), басқарылатын оқыту ортасы (басқарылатын оқыту ортасы - MLE) сияқты жаңа ұғымдар пайда болды. Виртуалды (электрондық) білім беру ортасы бағдарламалық өнімдер кешені оқу процесіне, білім беру мекемесінің ақпараттық-білім беру кеңістігін ұйымдастыруға көбірек бағытталған. Кешенді оқу жоспарын, сабақ кестесін, тестілеу жүйесін құру құралдарын, оқушы, мұғалім және қоршаған ортаның ақпараттық тұрғыдан өзара әрекеттесу құралдарын, сондай-ақ оқу үдерісін басқару жүйесін біріктіреді.Басқарылатын білім беру ортасы жұмыс процесін автоматтандыру және оқу мекемесін басқару процесіне көбірек бағытталған. Бұл бағдарламалық кешен сонымен қатар электрондық білім беру құралдарын, білім беру ақпараттық ресурстарын, тапсырмаларды жіберу, тестілеу, оқу қызметінің нәтижелерін өңдеу құралдарын, сондай-ақ оқу процесін ұйымдастыру мен басқарудың көп функционалды жүйелерін қамтиды.Білім беру платформасының заманауи тұжырымдамасы әртүрлі мүмкіндіктердің кең ауқымын біріктіреді. Бұл концепция өз атауын білім беру платформасында бағдарламалық өнімдердің, жүйелердің және кешендердің кең ауқымды орнатылғандығына байланысты. Сондықтан білім беру платформасы білім беру мекемесін, виртуалды және басқарылатын білім беру орталарын басқаруды автоматтандырудың көп функционалды жүйелері деп аталатын біріктірілген тұжырымдама болып табылады. Білім беру платформасының негізгі міндеттері:
АКТ құралдары негізінде білім беру процесін ұйымдастыру;
жергілікті және ғаламдық деңгейде студент, оқытушы және жүйе арасындағы интерактивті ақпараттық өзара әрекетті жүзеге асыру;
оқу орнының жұмыс үрдісін және оқу қызметін автоматтандыру.
Оқу орнында білім беру платформаларын практикалық енгізу мыналарға мүмкіндік береді:
оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың принципті жаңа педагогикалық тәсілдерін әзірлеу;
педагогикалық қосымшаларды әзірлеу және бейімдеу процесін жеңілдету (платформада қол жетімді білім базасы, білім беру порталдары мен веб-сайттарына сілтемелері бар электрондық білім беру құралдары, сондай-ақ кіріктірілген құралдар жүйесі есебінен);
оқу үдерісінде сұрақтар мен тапсырмаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу мүмкіндігімен мектеп циклінің барлық пәндері бойынша сұрақтар, тапсырмалар және жаттығулар банкін қамтитын тестілеу және диагностика жүйелерін пайдалану;
электрондық портфолио арқылы баланың шығармашылық қабілеттерінің даму динамикасын және мұғалімдердің кәсіби деңгейін қадағалау;
жоғары білім беру органдарымен құжат алмасу.
Білім беру платформасы - бұл шын мәнінде оқу материалдарын орналастыратын және мұғалім мен оқушылар арасында байланыс болатын сайт. Ол әрі байланыс арнасы, әрі деректер қоймасы, әрі оқу құралы, әрі алынған білімді тексеру тәсілі [3]. Цифрлық білім беру платформасы - қашықтан білім алуға мүмкіндік беретін, әдістемелік материалдар мен ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз ететін, сондай-ақ оқушылардың білім деңгейін бақылау үшін тестілеуге мүмкіндік беретін оқу үдерісіне қатысушыларды біріктіретін ақпараттық кеңістік. Интерактивті оқыту мүмкіндіктері бар электрондық білім беру платформаларының танымалдылығы, әсіресе заманауи жағдайларда өсуде. Қашықтықтан оқытуға көшу тек компьютерді ғана емес, басқа да заманауи технологияларды пайдалана отырып, оқытудың заманауи әдістерін үдеріске енгізуді талап етеді [4].
Қазақстандағы білім беру реформасының негізгі мақсаттарының бірі - инновациялық технологиялар негізінде оқушылардың шығармашылық ойлауын, бастамасын дамытуға ықпал етужеке тұлғаның үйлесімді дамуы үшін қолайлы жағдай жасау нәтижесінде өз қабілеттерін жүйелі пайдалана білуге қол жеткізу арқылы тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру.Білім беру жүйесінің ел өмірінде стратегиялық маңызы зор сала екені белгілі. Және оқу процесінде дәстүрлі әдістер заманауи талаптарға сай келмейтіні анық. Бүгінгі күн талабына сайоқу үрдісіне сәйкес білім беруді одан әрі жетілдіру озық тәжірибелерді, ғылым жетістіктерін енгізуді талап етеді. Информатика пәні мұғалімінің педагогикалық жұмысы басқа пәндер оқытушысының талаптарына сәйкес келеді. Жұмыс талаптарына қарағанда айтарлықтай ерекшеліктер мен айырмашылықтар бар. Бұл талаптардың орындалуы мұғалім жұмысының мақсаттылығын күшейтіп, сабақтан тыс уақытта тиімді де құнды материалдарды жүйелеуге мүмкіндік береді.Информатика оқулығындағы дидактикалық материалдар өзіндік, бақылау және тест тапсырмаларының, қайталанатын сабақтардың, қызықты тапсырмалардың жиынтығы болып табылады.Информатика пәні - басқа пәндерден алған білімдерін пайдаланатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Жаратылыстану институты
Информатика және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар кафедрасы
ӘОЖ378.1(574):004.031.4:378.245.2
Құмаш Әсел Қайратқызы
Магистрлік диссертация
Тақырыбы:Білім берудегі онлайн платформалардың қазақстандық моделін құру ерекшеліктерін талдау
7М01514 - Информатика білім беру бағдарламасы
(ғылыми-педагогикалық бағыт)
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к., доцент Досжанов Б.А.
Қызылорда, 2022 ж.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 3
АНЫҚТАМАЛАР 4
ҚЫСҚАРТУЛАР 5
КІРІСПЕ 6
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ ОНЛАЙН ПЛАТФОРМАЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МОДЕЛІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1 Білім берудегі онлайн платформалар туралы түсінік 10
1.2 Білім беру жүйесіндегі онлайн платформалардың түрлері 29
1.3 Онлайн платформалардың білім берудегі дидактикалық мүмкіндіктері мен тиімділігі 41
1.4 Онлайн оқытудың негізгі әдіс-тәсілдері 50
2 БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ОНЛАЙН ПЛАТФОРМАЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МОДЕЛЬДЕРІН ҚОЛДАНУ ТӘЖІРИБЕСІ 61
2.1 Информатика сабағын онлайн өткізудің әдістемесі 61
2.2 Білім беру жүйесіндегі онлайн платформаның қазақстандық моделі 70
ҚОРЫТЫНДЫ 83
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 85
ҚОСЫМША 89
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы диссертацияда келесі стандарттарға сілтемелер пайдаланылған:
1. ҚР 27.07.2007ж. Білім туралы Заңы, 09.04.2016 ж. №501-V өзгертулер және толықтыруларымен;
2.ҚР Үкіметінің 23.08.2012 жылғы №1080 қаулысымен бекітілген, 13.05.2016ж. №292 өзгертулер және толықтырулар енгізілген Жоғары оқу орнынан кейінгі білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары;
3. Қашықтықтан оқыту үдерісі ҚР БҒМ 20.03.2015 ж. №137 бұйрығымен бекітілген, 12.06.2015 ж. № 10768 өзгертулер және толықтырулар енгізілген Қашықтықтан білім беру технологиялары бойынша оқу процесін ұйымдастыруқағидаларын бекіту туралы;
4. ҚР СТ 34.017-2005. Ақпараттық технологиялар. Электронды басылым. Электрондық оқу құрал.
АНЫҚТАМАЛАР
Осы диссертацияда келесі терминдер тиісті анықтамаларымен қолданылады:
Ақпараттық қызмет (сервис) - бұл өзіне-өзі қызмет көрсету жүйелерінде де, басқа автоматтандырылған жүйелердің қосымшаларында да қолдануға болатын автоматтандырылған процестердің ыңғайлы логикасын жүзеге асыратын қосымшаларды әзірлеу кезінде қолдануға жарамды автоматтандырылған жүйенің атомдық ыңғайлы функциясы.
Ақпарат технологиясы - объектінің, процестің немесе құбылыстың күйі туралы жаңа ақпарат алу үшін мәліметтерді жинау, өңдеу, жеткізу тәсілдері мен құралдарының жиынтығын пайдаланатын процесс.
Асинхронды қашықтықтан оқыту әдісі білім алушы мен оқытушының арасындағы байланыс мүмкін болмаған кезде қолданылады offline (мысалы: пошта, түрлі форумдар).
Білім беру платформасы - бұл шын мәнінде оқу материалдарын орналастыратын және мұғалім мен оқушылар арасында байланыс болатын сайт.
Вебинар - интернет арқылы семинарлар мен тренингтер өткізу.
Инклюзия - жалпы білім беретін мектепте арнайы білім беру.
Кейс-стади - кейс технология негізінде жүзеге асатын инновациялық технология.
Қашықтықтан оқу - жұмыстан қол үзбей қолайлы уақытта кез келген жерде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар көмегімен оқу.
Онлайн оқу - ұйымшылдық пен ерік-жігерді талап ететін білім алудың қол жетімді тәсілі.
Онлайн білім беру платформасы - бұл интернетте орналастырылған білім беру платформасы.
Синхрондық оқыту - мұғалім бейнеконференция ұйымдастырады және оқушылармен тікелей сабақтар жүргізеді.
Цифрлық білім беру платформасы - қашықтан білім алуға мүмкіндік беретін, әдістемелік материалдар мен ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз ететін, сондай-ақ оқушылардың білім деңгейін бақылау үшін тестілеуге мүмкіндік беретін оқу үдерісіне қатысушыларды біріктіретін ақпараттық кеңістік.
Электрондық оқыту - кешенді емес біртұтас, дидактикалық, әдістемелік, интерактивті бағдарламалық жүйе және ол оқу материалынан кездесетін қиындықтарды артта қалдырады әрі мультимедианың соңғы мүмкіндіктерін қолданып, ғылыми зерттеу әдістерін толықтырады.
Электрондық басылым - бұл графикалық, мәтіндік, сандық, музыкалық, бейне, фото және басқа да ақпараттың, сондай-ақ пайдаланушының баспа құжаттамасының жиынтығы.
Z буын - ұрпақтар теориясына сәйкес ақпараттық технологияны жетік меңгеретін ұрпақ.
ҚЫСҚАРТУЛАР
АКТ
-
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
ЭОЖ
-
Электронды оқыту жүйесі
Э-оқыту
-
Электронды оқыту
ЭЕМ
-
Электронды есептеуіш машина
AR
-
1. Толықтырылған шындық
VR
-
2. Виртуалды шындық
КІРІСПЕ
Диссертациялық жұмыстың өзектілігі: Жалпыға міндетті стандарттар ҚР-ның азаматтарының әлемдік білім беру кеңістігінің талаптарына сәйкес толыққанды орта білім алу конситуциялық құқығына кепілдік беру үшін енгізіледі. Қазақстандағы білім беруді реформалаудың негізгі тәсілдерінің бірі Білім туралы заңға сәйкес, білім беруді басқару болып табылады. Қоғамды ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында білім беру жүйесін басқару ашықтықтың және оның субъектілерінің өз бетінділігінің дамуына бағытталуы тиіс. Т.Садықов және т.б. жұмыстарында орта білім беруді басқару талданған және ол жүйелік тәсілге негізделуі тиіс деп К.Халықова мен Г.Абдулкәрімованың педагогикалық информатикаға арналған зерттеу еңбегінде көрсетілген [1]. Жүйелік тәсіл барлық жүйе оған кіретін ішкі жүйелермен тұтастай өзара әрекеттесуде болатын жағдай қарастырылады. Ол:
oo оқушылардың оқу үлгерімінің деңгейін, оқытушылардың педагогикалық іс-әрекеттің деңгейін бақылау;
oo қаржыландыруды қамтамасыз етуді басқару;
oo ғылыми педагогикалық кадрлардың және оқушылардың кәсіптік дайындығының деңгейін арттыру;
oo материалдық техникалық қамтамасыз етуді басқару;
oo оқу әдістемелік қамтамасыз етуді басқару;
oo ғылыми зерттелген педагогикалық жұмыстарды енгізу мен эксперимент жүргізу процесін басқаруды қамтуы тиіс.
Қоғамды ауқымды ақпараттандыру бұл күндері тек объективті шынайылық қана емес, сонымен бірге ХХІ ғасырдағы өркениет дамуының басым тенденцяларының бірі. Информатика құралдарының, теле-коммуникациялық жүйелердің және ақпараттық технологиялардың қарыштап дамуының арқасында біздің планетамызда ондаған, жүз миллион адамдар өмір сүретін жаңа ақпараттық орта пайда болып, постиндустриалдық ақпараттық қоғам белсенді түрде қалыптасып келеді. Бұл қоғамда адам үшін тек жаңа мүмкіндіктер ашылып қана қоймай, бұрыннан белгісіз жаңа мәселелер қалыптасады. Білімді деп әртүрлі фактілер мен құбылыстарды қарастыру жалпы тәсілді анықтайтын жалпы идеяларды, принциптер мен әдістерді меңгерген, жоғары деңгейде дамыған қабілеті бар, меңгерген іскерлігін көптеген дербес жағдайларға қолдана алатын, кімнің білімі көп, сонымен қатар, мәселені жылдам әрі нақты ажырата білетін, түсінігі мен асыл сезімі асқақтаған адамды айтуға болады. Н.Г.Чернышевский атап көрсеткеніндей, адамды толық мағынасында білімді деп айту үшін сапаның - терең білім, ойлай білу дағдысы мен асқақтаған сезімі болуы қажет. Демек, білім беру түсінігінде тек оқытудың нәтижесі болып табылатын білім, іскерлік пен дағды ғана емес, сындарлы ойлай білу іскерлігі, шығармашылығы, айналадағы өтіп жатқанның бәріне үздіксіз процесс ретінде қарап, оны адамның іс-әрекетіндегі және адамдармен қарым-қатынасындағы адамгершілік көзқарас тұрғысынан бағалай білу жатады.
Бұған адамды маңызды іс-әрекет түріне, оның ішінде, ақпараттық іс-әрекет түріне жұмылдыру арқылы жетуге болады. Сөйтіп, белгілі дидакт пен педагогтардың көзқарасы тұрғысынан пайымдасақ, тәжірибені меңгеру, тәрбие сапасын жақсарту, физикалық және ақыл-ойын дамыту тәрізді мәселелермен сипатталатын білім беру белгілі бір үш ұғымды біріктіретін процесс. Дегенмен, білім беру адамның әлеуметтік функциясы туралы белгілі болжамдармен түсіндіріледі, ал оның мазмұны жеке тұлғаны дамыту және оның базалық мәдениетін қалыптастыру құралы ретінде қарастырылады. Білім беру мазмұнын қалыптастыру мен іріктеуге әсер ететін факторлар ретінде:
oo білімді адамдардың қоғамға қажеттілігі;
oo өзінің тарихи дамуының әйтеуір бір кезеңінде қажет болатын жалпы білім беретін мектептің алдына қоғамның қоятын мақсаттары;
oo оқыту процесінің шынайы мүмкіндіктері;
oo оқушылардың орта және қалыпты мүмкіндіктері;
oo жеке тұлғаның білімді қажет етуі.
Білім берудің талаптарын тек қоғам ғана ұсынбайды, уақыттың өтуіне қарай өндірістің, ғылым мен техниканың даму талаптарына сәйкес қоғам мен оқыту процесіндегі индивидтің қызығушылығына сай өзгеріп отырады.
Сонда ақпараттық технологиялар, білім беру платформалары да ғылым мен техниканың даму талаптарына сай келетінін анық көреміз. Зерттеу жобасының өзектілігі білім беру платформаларының білімді ақпараттандыру жағдайында тиімділін дәлелдеу қажеттілігіменсипатталады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Білім берудегі онлайн платформалардың қазақстандық моделін құру ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеудің нысаны: Білім берудегі онлайн платформалар.
Зерттеу пәні: Білім берудегі онлайн платформаларқазақстандақ моделі.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- онлайн, платформа ұғымдарын талдау;
- онлайн платформалардың дидактикалық мүмкіндіктері мен тиімділігін анықтау;
- онлайн оқытудың негізгі әдіс-тәсілдерін зерделеу;
- еліміздегі онлайн платформалардың қолданылу тәжірибесін қарастыру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Білім беру саласында үлкен жаңалық пен өзгеріс әкелген онлайн оқу кезінде қандай платформалар қолданылатыны, оқушылардың зейінін аудару мақсатында геймификация ұйымдастыру кезінде қолданылатын қолданбалар да онлайнда жиі қолданылады. Аталған платформалар берілген тапсырманы қызықты ететін болса, қазақстандық онлайн білім беру платформалары сабақ уақытында онлайн байланысқа шығумен ерекшеленеді. Сондай-ақ, зерттеу еңбекте қашықтан оқу да онлайн оқудың бір түрі ретінде қарастырылып, сараланды. Онлайн оқуға дейін ақпараттық технологиялар жайы қарастырылып, техника жетілген сайын басқа да салалалар дамитыны анықталды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
-онлайн, платформа ұғымдарын талданды;
- онлайн платформалардың дидактикалық мүмкіндіктері мен тиімділігін анықталды;
- онлайн оқытудың негізгі әдіс-тәсілдерін зерделеленді;
- елімізде онлайн платформалардың қолданылу тәжірибесі қарастырылды.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: Зерттеу жұмысында көтерілген мәселелерге орай педагог зерттеушілердің еңбектері басшылыққа алынды. Орыс және шетел ғалымдарының іргелі еңбектері пайдаланылып, қажетті пікірлерге сілтеме жасалды. Білім беру саласындағы озық үлгілер әрі жаңалықтар ретінде қолданыс тапқан платформалар келтіріліп, қарастырылды.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: Зерттеуде төмендегі нәтижелер практикалық құндылық ретінде ұсынылады:
- ақпараттық технологиялар уақыт өте келе озық үлгідегі технологияға айналғанымен қоймай, білім беру саласында онлайн оқытуға мүмкіндік бергені, түрлі платформалардың қалыптасуының бірнеше мақсаттары бар екені;
- онлайн және қашықтан білім берудің ауыл мен қала арасындағы білім айырмасын азайтатыны, ерекше балаларға да тиімді екені;
- информатика пәнін оқыту кезінде платформаларды қолдану тиімді екені, оқушылардың ақпаратты саралап, талдайтыны, аналитикалық қабілеттері дамитыны анықталды;
- онлайн оқудың білім алу кезіндегі ашық қоғамды қамтамасыз ететіндігі айқындалды.
Зерттеу көздері: Зерттеу жұмысында Қазақстандық және шетелдік ғалымдардың іргелі еңбектері басты назарға алынды.
Зерттеу әдісі: Зерттеу еңбекте бұған дейін зерттеліп, ғылыми айналымға түсірілген ғалымдар мен зерттеушілердің еңбектері, әр түрлі басылым беттеріне шыққан мақалалар, диссертациялар мен олардың авторефераттары біріншіден, анализдеу әдісімен жүзеге асты. Екіншіден, орыс және шетел ғалымдарының еңбектеріндегі ой-пікірлер салыстырмалы әдіс негізінде жүзеге асты.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:
oo білім беру саласында қолданылатын білім беру платформаларының екі түрлі мәселені қамтитыны, білім теңдігі мен ерекше балаларды оқыту мәселелерін шешіп, білімнің үздіксіздігін қамтамасыз етеді;
oo ақпараттық технологиялардың дамуының нәтижесінде қалыптасқан онлайн жүйедегі платформалардың тиімділігі мен артықшылықтары саралана келе, білім беру саласының озық үлгідегі білім алуына мүмкіндік береді;
oo информатика пәнін оқыту кезінде қолданылатын платформаларды қалай қолдану қажеттілігі мен сан түрлілігіне шолу жасалып, онлайн оқудағы әдістемесі қарастырылды;
oo жаңа ақпараттық технологиялардың білім беру саласында енгізіліп, белсенді қолданылуы дидактикалық процестің барысын өзгертіп, оқушылардың ақпарат алуы, өңдеуі, пайдалану процестері өзгеретінін көрсетеді;
oo ақпараттық мәдениеттің қалыптасуы мен ақпараттың саралаудағы информатика пәнінің үлесінің зор екендігі;
oo білім беру платформасының мұғалім мен оқушының білім саласында байланыстырып, жетістікке бірлесе жетуге әсер ететін, зерттеушілік қабілетті дамытуға әсер беретін тапсырмалар, бағалау жүйесі орналасқан сайтта жұмыс жасайды.
Зерттеу нәтижелерін енгізу: Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен нәтижелері мақала, тезистер түрінде конфренция мен ғылыми журнал материалдарыжинақтарында жарияланды, кафедра мәжілісінде талқыланып, алдын-ала қорғаудан өтті.
Диссертация құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БІЛІМ БЕРУДЕГІ ОНЛАЙН ПЛАТФОРМАЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МОДЕЛІН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Білім берудегі онлайн платформалар туралы түсінік
ХХ ғасырдың екінші жартысында адамзат өзінің дамуында жаңа кезеңге аяқ басты. Бұл кезеңде индустриалдық қоғамнан ақпараттық қоғамға көшу басталды. Қордаланған ақпарат көлемі мен жеке тұлғаның оның сақтау, өңдеуінің арасындағы қарама-қайшылықтың өсуі ақпараттық дағдарысты сипаттайтын ақпараттық қопарылыс терминінің пайда болуына әкелді. Қоғам айналасындағы ақпараттың мөлшері шамамен 8-12 жылда екі еселеніп отыр. Ақпараттық қопарылыс деп аталатын бұл құбылыс ақпарат ғасырының басын уағыздайтын белгілердің ішінен көрінеді және ол:
Қордаланған ғылыми білімнің көлемінің көбею уақытының жылдам қысқаруын;
Ақпаратты сақтау, өңдеу және таратуға шығатын материалдық шығынның, сондай-ақ, энергетикалық шығынның артуын көрсетеді.
Индустриалдық қоғамнан кейінгі қоғамның тұжырымдамасын батыстың зерттеушілері: Д.Белл, Дж.Гелбрейт, Дж.Мартин, И.Масуда, Ф.Полак, О.Тоффлер, Ж.Фурастье және т.б. ғалымдар зерттеді. Ж.Фурастье индустриалдық қоғамнан кейінгі қоғамды қоғамға қызмет ретінде анықтады. Бұл бағыттың дамуына айтарлықтай үлес қосқан ғалымдардың ішінен В.М.Глушков, Н.Н.Моисеев, А.И.Ракитов, А.В.Соколов, А.Д.Урсул және т.б. ғалымдарды ерекше атап өтуге болады. Қазіргі уақытта бұл бағытта Артамонов Г.Т., Колин К.К. және т.б. зерттеушілер белсенді еңбек етуде. Мамандар ақпараттық қоғамның негізгі белгілерін ерекшелейді:
ақпараттық қоғамда жұмыс істейтіндердің көпшілігі ақпараттық салада, яғни ақпарат пен ақпараттық қызмет саласында жұмыс істейді;
қоғамның кез келген мүшесі өзіне қолайлы уақытта кез келген аймақтағы ақпаратқа кірудің техникалық, технологиялық және құқықтық мүмкіндігімен қамтамасыз етілген;
ақпарат қоғамның маңызды стратегиялық ресурсы болып, экономика, білім беру және мәдениет салаларынан негізгі орын алады.
Осы көшуді қамтамасыз ететін процесс ақпараттандыру деген атауға ие болды. Ақпараттандыру терминінің өзі қалай анықталуы мүмкін? Бұл сұраққа берілетін жауап ақпараттық қоғамның шынайы жағдайы мен даму болашағаын талдаудың тәсілдерін анықтауға тәуелді болады. Ақпарат-тандыруға деген толық көзқарас ақпараттық қоғам құру мақсатында информатика құралдарының көмегімен басқару мен даму ресурсы тәрізді ақпаратты меңгерудің жүйелі-әрекеттік процесі негізінде анықталады және өркендеу прогресінің ары қарай жалғасуы осы негізде жүзеге асады. Бірқатар авторлардың пікірі бойынша ақпараттандыру процесі өзара байланысқан үш процесті қамтиды:
Медиатизация - ақпаратты жинақтау, сақтау және тарату құралдарын жетілдіру процесі;
Компьютерлендіру - ақапаратты іздеу және өңдеу құралдарын жетілдіру процесі;
Әлеуметтік интеллектуалдандыру - ақпараттың қабылдануы мен дүниеге келу қабілетін дамыту процесі, яғни жасанды интеллект құралдарын пайдалануды қоса есептегендегі, қоғамның интеллектуалдық потенциалын арттыру.
Мамандар қоғамды ақпараттандыруды когнитивті әлеуметтік құрылымдар мен процестерді қазіргі ақпараттық технологиялық құралдардың көмегімен сапалы түрді жетілдіру, дамыту, оны түбегейлі күшейту ретінде сиапаттау қажет деп көрсетеді. ХХ ғасырдың 80-жылдарының аяғына қарай ақпараттандырудың алғашқы тұжырымдамасын талқылауда ғалымдар мен мамандар басты мәселені: негізгі мәселе - ақпараттандыру тұжырымдамасында емес, қоғамды, оның құрылымдарын дамыту тұжырымдамасында, ақпараттандыру - демократияландырудың серігі және онсыз мүмкін емес, - екендігін ерекшеледі. Ғалымдар ақпараттық қоғамның екі негізгі теориялық-методологиялық тәсілін атап көрсетті:
Технократтық - ақпараттық технологиялар еңбек өнімділігін арттыру құралы болып есептеледі, оның пайдаланылуы, негізінен, өндірістік сала және басқарумен шектеледі;
Гуманитарлық - ақпараттық технологиялар тек өндірісте ғана емес, сонымен бірге, әлеуметтік сала үшін мәні бар, адам өмірінің маңызды бөлігі ретінде қарастырылады.
Технократтық тәсілдің кеңінен таратылуының себептері, ақпараттандыру және компьютерлендіру ұғымдарының теңестірілуі объективті әрі субъективті сипатқа ие болуында. Жаңа техниканың, дәлірек айтқанда, есептеу техникаларының объективті дамуы қарқынмен өсуінде. Субъективті түрде проблемамен таныс емес адамдардың саны айтарлықтай қаржылық және саяси дивиленттердің пайда болуына әкеледі. Ақпараттандырудың экологиялық қауіпсіз және қоғамның тұрғылықты дамуымен байланысы бар. Ақпараттық экономиканың негізі - білім немесе интеллектуалдық-ақпараттық ресурс. Білімнің материалдық ресурстарымен - қоғамның алдыңғы даму кезеңдерінің іргесімен - салыстырғанда айтарлықтай артықшылықтары бар. Материалдық ресустар қатаң түрде сақталу заңына бағынады. Егер сіз табиғаттан бірнәрсе алатын болсаңыз, экологиялық мәселені қиындатасыз, егер сіз көршіңізден алатын болсаңыз қарама-қайшылық пен соғыс пайда болады. Бұл шынымен осылай. Отын жанады, қаржы жұмсалады т.с.с, ал ақпараттық ресурс таусылмайды, оны бірнеше рет пайдалануға болады. Ақпараттық экономикаға негізделетін қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымы өзінің болмысынан көптеген әлеуметтік-экономикалық және экологиялық мәселелерден алшақтайды да, өзінің негізгі параметрлері бойынша қуатына қарай қоғамның экспоненциалдық дамуына ұласады. Сөйтіп, ақпараттандыру - бұл қоғамдағы еңбектің сапасы мен өмірдің шарттарын түбегейлі жақсартуға қажетті және жеткілікті болатын барлық қоғам мүшелерінің хабардарлылық деңгейге жетуін және оны сүйемелдеу деңгейін қамтамасыз ететін жалпыға бірдей ақпараттық құралдар мен технологияларды құру, дамыту және қолдану. Бұдан ақпарат қоғамның маңызды стратегиялық ресурсы болып, экономика, білім беру және мәдениет салаларынан маңызды орын алады. Бұл бағыттағы жұмыстарға жасалынған талдау аталған түсінікті ақпараттандыруды құрайтын әртүрлі процестер ретінде қарастыруға мүмкіндік береді:
Ақпараттық ғылымдардың абыройын арттыратын, практикалық іс-әрекеттегі ақпараттық әдістерді тарататын әлеуметтік процесс ретінде;
Шынайылықты бейнелейтін танымдық процестерді қоса есептегендегі, барлық әлеуметтік мәнді ақпараттарды электрондық техникалық құралдармен сақтауға, өңдеуге және таратуға мүмкін болатындай ұсынылатын ақпараттық процесс ретінде;
Жердің биосаласы мен инфосаланың біртұтас интеллект тәрізді материалдық-техникалық негізі - инфосаласының құрылуын сипаттайтын материалдық процесс ретінде;
Техникалық дәуірден (не істеу керек?) технологиялық (қалай орындау керек?) және идеологиялықтан мәнділікке (не үшін орындау керек?) көшу барысындағы әрбір жұмыс орнындағы ақпараттық есептеуіш қуатқа бара-бар, жоғары автоматтандырылған материалдық және энергетикалық өндіріс саласындағы адам еңбегінің үлесін қысқарту және адам қызметінің басқа салалардағы еңбегінің өнімділігі мен тиімділігін түбегейлі арттыруға әкелетін өндіргіш күштерді дамыту процесі ретінде;
Қоғамға - өзінің дамуында барлық деңгейдегі белсенділікті оятуды динамикалық түрде реттеуді - дербес іс-әрекеттен жалпы адамзаттық институттарға дейін - жүзеге асыруға мүмкіндік беретін әлемнің тұтастай ақпараттық моделін қалыптастыру мен сүйемелдейтін танымдық процесс ретінде.
Ақпараттық қоғам, ең алдымен, білім мен оның өндірілуіне негізделеді. Бұл қоғамға қажетті, оның ішінде, дамымалы қоғамдағы маман ретінде адам өзінің менталитетін тасымалдауды ұсынады. Мұндай қоғамда интеллект пен адамның ғылыми көзқарасына, кәсіптік шеберлігі және шығармашылық қабілетіне қойылатын талап артады; бұдан, біріншіден, информатика және ақпараттық технология құралдарын пайдалану есебінен қоғам мүшелерінің ақпараттық мәдениетінің көрсетілген деңгейінің қалыптасуын, екіншіден, теориялық білімдер негізінде кәсіптік міндеттерді шешу қабілетін және соның негізіне алынған қазіргі ақпараттық технологияларды пайдаланудың практикалық тәсілдерін - маманның ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мәселесі пайда болады. Мұндай қамтамасыз етуді жүзеге асыратын процесс білім беруді ақпараттандыру деп аталады. Ақпараттық технологиялардың білім беру саласына енгізілуі оқыту процесін оқушылардың ақпаратты алуы, оны өңдеуі мен пайдалануы өтетін ақпараттық процесс ретінде қарауға мәжбүр етеді. Әртүрлі оқыту технологияларының пайдалануы оқудың кибернетика саласы айналысатын күрделі жүйелердегі процестерге ұқсас, қатаң түрде басқарылатын ақпаратты өңдеу процесі ретінде түсінілетінін көрсетті. Сондықтан білім беруді ақпараттандыруды оқытуды ұйымдастырудағы жаңа тәсіл, педагогикалық информатика деп аталатын жаңа ғылымдағы бағыт ретінде қарастыруға болады. Кең мағынада қарастырсақ, педагогикалық информатика - бұл ақпараттық іс-әрекет, ақпараттық процестер мен оның білім берудегі ұйымдастырылуын қарастыратын информатиканың бағыты. Алғаш рет педагогикалық ифнорматика терминін 80-жылдардың аяғына қарай Ю.С.Брановский және т.б. енгізді, ол оқу процесінде және халыққа білім беруді басқаруда есептік техникасын оқыту мен қолданудағы компьютерлік білім беру салаларын зерттейтін информатикадағы жаңа ғылыми бағытты атау үшін пайдаланылды. Термин ғалым-педагогтардың қолданысына жылдам енді. Сондай-ақ, зерттеуші В.А.Извозчиков жазған информатиканың терминологиялық сөздігіндегі ақпараттық қоғамның даму деңгейіне сәйкес, ақпараттық-педагогикалық ортаны қалыптастыру мақсатын қоятын, педагогикада информологияның теориясын, заңдарын, әдістерін және техникалық құралдарын енгізу мен пайдаланудың байланыстарына негізделетін педагогикадағы бағыт, ақпараттық өркендеудегі жасөспірімдердің және ересектердің оқыту мен тәрбиелеу процесін сипаттайтын педагогикадағы компьютерлік білім беру мәселелерін зерттейтін информатиканың жаңа бағыты ретінде қарастырылатын педагогикалық информатикадан айырмашылығы есептеуіш техника негіздерін оқыту мен оның оқу-тәрбие процесіндегі және халыққа білім берудегі басқарудағы қолданылуы болып табылады, - деген пікірін келтіреді. А.Морозовтың зерттеуінде білім беру саласындағы оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық-педагогикалық мақсатын жүзеге асыруға бағытталған. Ол қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді пайдаланудың методологиясын, технологиясын және денсаулықты қорғайтындай жағдайда қолданатын процесті сипаттайтын педагогика ғылымының саласын білім беруді ақпараттандыру деп атаған. Автордың пікірінше, бұл процесс төмендегідей мәселелер мен міндеттерді шешуді ұсынады[2]:
Білім беруді дамытудың ғылыми-педагогикалық, әдістемелік, нормативті-технологиялық және техникалық алғышарттарын ашу;
Білім беру мазмұнын іріктеудің методологиялық базасын жетілдіру, оқушының жеке тұлғалық міндеттеріне сәйкес, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен ұйымдастыру формаларын жасау;
Инновациялық модельдерді жасау және негіздеу, бұрыннан бар технологияларды, оның ішінде, оқыту формасы, әдісі мен құралдарын дамыту, білім берудің әртүрлі буынында АКТ-ды қолдану;
Оқушының интеллектуалдық потенциалын дамытуға, өз бетімен білім алу іскерлігін қалыптастыруға, ақпаратты жинау, өңдеу, тарату, ақпараттық ресурсты сақтау және құруға бағытталған іс-әрекетті орындауға қажетті оқытудың әдістемелік жүйесін құру;
Білім беру мақсатында бүкіл әлемдік интернет желісіндегі үлестірілген ақпараттық ресурстарды пайдалану және ауқымды телекоммуникация негізінде ақпараттық өзара әрекеттесу технологияларын жасау;
Ашық білім беру жүйелеріне телекоммуникациялық кіру жолымен үлестірілген ақпараттық ресурстардың потенциалы негізінде желіде педагогикалық қосымшаларды құру;
Шынайы және виртуалды оқу зерттеу, демонстрациялық, лабораториялық экспериментті өңдеу процесін автоматтандыру құралдары мен жүйелерін жасау;
Психологиялық-педагогикалық тестілеуде автоматтандыру құралдарын құру және қолдану, оқушылардың білімін бақылау мен бағалау әдістемесін жасау, оның оқу барысындағы қозғалысын қадағалау, оқушының интеллектуалдық потенциалын тағайындау;
Білім беру жүйесіндегі басқару механизмін жетілдіру, оның ішінде, ғылыми-педагогикалық ақпараттардың автоматтандырылған мәліметтер қоры мен банкін, ақпараттық-әдістемелік материалдарды, коммуникациялық желілерді пайдалану негізінде білім беру мекемелерін басқару.
Педагогикалық информатиканың мақсаты - білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы оқыту заңдылықтарын зерттеп, оны теориялық тұрғыдан негіздеу, оқыту әдістерін, түрлерін, құралдарын жасау. Педагогикалық информатиканың міндеттері:
қоғамды ақпараттандырудың қазіргі деңгейіне және оқушының мүмкін болатын интеллектуалдық даму деңгейіне сәйкес келетін білім мазмұнын, құрылымын және көлемін анықтау;
оқушының объективті шынайылықтың заңдылықтарын тануға дербес мүмкіндігін ашу;
білім беру мен білім алудың қазіргі деңгейіне бара-бар оқытудың әдістері мен ұйымдастыру түрлерін жасау.
Педагогикалық ғылым оқыту мен тәрбиелеуді, олардың бірлігі мен тұтастығында, қоғамдағы өмірге өскелең ұрпақтарды үйрететін ерекше әлеуметтік, тұлғалық және белгілі бір мақсатты көздейтін іс-әрекет ретінде қарастырылады. Бұл іс-әрекетті егжей-тегжейлі әрі нақты қарастыру үшін педагогикалық пәндер оқыту теориясы және тәрбиелеу теориясы болып бөлінеді. Өз кезегінде, оқытуды теориялық деңгейде қарастыратын педагогикалық пән дидактика деп аталады. Басқаша айтқанда, дидактика білім беру мен оқыту теориясыретінде анықталады. Бұл жөнінде басқа да тұжырымдарды кездестіруге болады. Біз дидактикаға байланысты мәселелерді әрі практикалық іс-әрекеттің теориясы, әрі оқу іс-әрекетінің теориясы ретінде қарастырамыз. Дидактиканы әрбір педагог білуі тиіс, өйткені ғылымға, теориялық білімге сүйенбей, практикалық мәселелерді табысты шешу мүмкін емес. Дидактика практикаға оқытудың жаңа әдістерінің, жаңа оқу материалдарының енгізілуін алдын-ала айту, оның салдарларын болжау тәсілдерін қарастырады. Ал, мұғалімдер өздерінің жасаған жұмыстарының ғылыми негізделуін және оның ғылыми тұрғыдан түсіндірілуін талап етеді. Білім беруді ақпараттандарыру жағдайындағы дидактика - оқыту нәтижелерін өңдеу процесін автоматтандыруды, білім берудегі, оның ішінде, оқудағы ілгерілеуін қамтамасыз ететін, индивидтің мүмкіндіктері мен қабілеттерінің дамуына жағдай жасайтын, оқушының жеке тұлғалылығын дамыту процесі жайындағы білімдер жүйесі ретінде қарастырылатын білім беру мен оқыту теориясы. Тұтасымен алғанда, педагогикалық информатика білім беру мен информатиканың өзара әрекеттесудің заңдылықтары мен тенденцияларын ашады. Педагогикалық информатика - информатика мен бірқатар педагогика-лық ғылымдардың түйілісінде қалыптасып келеді, оның өзінің ұғымдық аппараты, мақсаты, әдістері, принциптері мен заңдылықтары бар. Педагогикалық информатика - теориялық ғылым, ал теорияның пәні қатынас-тар жүйесі ретінде беріледі. Оқу іс-әрекетінде пайда болатын қатынастар жан-жақты болып келеді: мұғалім-оқушы, оқушы-оқу материалы, оқушы-басқа оқушылар, оқушы-оқыту құралы. Педагогикалық әдебиеттерде екі іс-әрекеттің аралығындағы - оқыту мен оқу - қатынас басты мәселе болып есептелетін көзқарас кеңінен таралған. Оқыту мен оқудың бірлігі дидактикалық, оның ішінде, танымдық қатынастар жүйесін анықтайды. Бұл өзара байланысқан іс-әрекеттер тек оқыту процесінде ғана өтеді. Білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы білім беру процесінде субъектілердің өзара әрекеттесуінің де алар орны ерекше. Сөйтіп, білім беруді ақпараттандыру жағдайында дидактиканың немесе педагогикалық информатиканың зерттеу пәні ретінде оқыту, яки мұғалімнің іс-әрекеті, оқудың, оқушының танымдық іс-әрекетінің өзара әрекеттесу процесі болып, ал оның негізгі мақсаты ретінде білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы осы өзара әрекеттесудің заңдылықтар мен тенденцияларын ашу.
Білім беру жүйесінде жаңа ақпараттық технологиялардың енгізілуі дидактикалық процесті оқушылардың ақпарат алуы, оны өңдеу мен пайдалану өтетін ақпараттық процесс ретінде қарастыруды талап етеді. Білім беру формасы өзгереді, ол өз кезегінде дидактикалық процесте оны беру құралдары мен ақпаратты өңдеу әдістерін іздеуді қамтамасыз етеді, яғни оқу-танымдық әрекеттер, оқу мен оқыту әдістері. Міне, бұл мәселелер дидактиканың негізгі мәселелері болып табылады. Мысалы, дәстүрлі оқу процесінде дәстүрлі мәтіндер, көрнекі материалдар ақпараттыққа ұқсас жаңа формаға ауысады: құрылымдалған мәтін, резаурус, фреймдер, графтар, гипермәтін және т.б. Сонымен қатар, білім беруді ақпараттандырудың бірқатар жалпы педагогикалық және әлеуметтік педагогикалық мәселелері немесе аспектілері пайда болады. Мысалы, ХХ ғасырдың екінші жартысында педагогикада медиа білім беру деп аталатын жаңа бағыт қалыптасты, ол оқушылардың жаппай коммуникация құралдарымен оқуы мәселесін зерттейді. Жалпы педагогикалық және әлеуметтік міндеттер негізгі болып есептеледі:
оқушыларды ақпараттық қоғамда өмір сүруге дайындау;
ақпараттың түрлерін пайдалана білу іскерлігін қалыптастыру;
ақпараттық технология құралдарының көмегімен қарым-қатынас жасау тәсілін меңгеру, яғни қарым-қатынасты жүзеге асыру;
адамға ақпарат құралдарының, әсіресе жаппай қарым-қатынас құралдарының ықпал ету салдарын ұғыну.
Мұғалім мен оқушының іс-әрекеті өзгереді. Оқушы әртүрлі ақпараттың ауқымды көлемін орындауға, оны интерграциялауға, оның өңделуін автоматтандыру мүмкіндігі бар процестерді модельдеу және мәселелерін шешу, оқу іс-әрекетінде және басқа салаларда өз бетімен жұмыс істеу. Мұғалім де адамды мезі ететін жұмыстардан босайды, оқушыларды болжау мүмкіндігін алады, оқыту динамикасы мен оқушының дамуын қадағалай алады. Сөйтіп, білім беруді ақпараттандыру дидактикалық процестің маңызды жақтарының өзгерісіне әкеліп, оқытудың дидактикалық принциптерін сапалы өзгеріске келтіреді. Педагогикалық информатика информатикамен тығыз байланысты. Олардың арасында байланыстың бірнеше түйіндері бар. Олардың бастылары - осы ғылымдардың пәні. Ғылым ретіндегі информатиканың пәні - әлеуметтік прогреспен, қоғамның өзге де ресурстарымен әрекеттесудің көрінісі болуымен қатар, ресурстардың ақпараттық тұрғыдан мәні мен басқару заңдылықтары. Информатика ақпараттық ресурсты алу, тарату және пайдаланудың заңдылықтары туралы ғылым ретінде қоғамдық практикада компьютерлік техника мен автоматтандырылған жүйелерді пайдалану арқылы оның теориялық негізін қалайды, ол қоғамдағы ақпараттық процестерді күшейтуге арналған, яғни оның зерттеу пәні білім мен ақпараттың симбиозы ретінде ақпараттық ресурс болып табылады. Педагогикалық информатика аталған пәннің ақпарттық ресурстардың автоманттандыруы, теориялық мәселелерді қарастыруы, ақпараттық қамтамасыз етуі пеадгогикалық іс-әрекет негізінде маңыздылығы арта түседі, сөйтіп, оны информатикалық білімі жоқ мамандар жүзеге асыра алмайды. Екі ғылымның екінші байланыс түйіні - ақпараттық процестерді ұйымдастырудың жоғарғы деңгейі, ақпараттық қатынастағы адамдардың қанағаттану деңгейі, әлемнің тұтастай көрінісін қамтамасыз ететін ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу, тарату, ұсыну және пайдаланудың тиімді деңгейін құру, қабылданған шешімнің салдарын, яғни ақпараттық мәдениетті алдын-ала көре білу. Ақпараттық мәдениеттің даму деңгейі:
білімді практикалық мақсатта жедел пайдалана білу;
когнитивті іс-әрекеттің тәсілдерін меңгере білу;
білімін көрсете білу жылдамдығы;
терминологияны меңгеру;
стандартты емес жағдайларға пәндік эвристикалық тәсілдермен білімді пайдалана білу дағдылары және басқа да көптеген көрсеткіштері бойынша сипатталады.
Мұның бәрі педагогикалық информатикадан алған білімдерін пайдалана отырып, педагогикалық іс-әрекеттегі жетістіктердің нәтижесі оқушылардың ақпараттық мәдениетінің деңгейі өзгерісінің сипаты бойынша анықталады. Педагогикалық лексикадағы информатиканың негізгі ұғымдары ғылыми-педагогикалық лингвистиканы толықтырады және педагогикалық информатика мен информатиканың арасындағы тосқауылды жоюға мүмкіндік береді. Педагогикалық информатика физиологиямен де байланысты. Адам организмі-нің функционалдық жүйелерінің тіршілік әрекеті туралы ғылым - физиология - адамның материалдық энергетикалық дамуын көрсетеді. Әсіресе, адамның физиологиялық және психикалық дамуын басқару механизмін түсіну үшін жоғары жүйке әрекетін басқару заңдылығы аса маңызды болып табылады. Баланың, жеткіншектің, жастардың, ересек адамның және өзінің физиологиялық даму процесін білу орта мен әдістеменің заңдылықтарына тереңнен бойлауға әкеледі. Педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастырудағы орындалатын әрекеттердің ауырлығын анықтауда, оқушыларға және өзіне қойылатын талаптарды айқындауда қате шешім қабылдаудан сақтайды. Педагогикалық информатика социологиямен өзара байланысты. Социология бір тұтас жүйе ретінде қарастырылатын қоғам туралы, оның жеке құрамдас бөліктері туралы, қазіргі қоғамның басқарылуы мен даму процесі туралы ғылым ретінде білім беруді ақпараттандыру процесімен сипатталатын білім беру саласын да қамтиды. Қоғамды ақпараттандыру азаматтардың, мемлекеттік билік органдарының, қоғамдық ұйымдардың ақпараттық қажеттілігі мен құқығын жүзеге асыруды ақпараттық ресурстарды қалыптастыру мен пайдалану негізінде қанағаттандыратын тиімді жағдайларды құруға бағытталған. Қоғамды ақпараттандыру процесі әлеуметтік гуманитарлық ғылымдардың өзекті проблемеларының бірі болып табылады және әлі күнге дейін жете зерттелмеген. Аз уақыт өткенге дейін қоғамды ақпараттандырудың аспектілерін, процестері мен заңдылықтарын зерттейтін, жалпылайтын пән болмаған. Сондықтан қоғамды ақпараттандырудың әлеуметтік, гуманитарлық аспектілерін зерттеуді қарастыратын информатиканың бөлімі - әлеуметтік информатика, ал, білім беруді ақпараттандыру - педагогикалық информатика деген атауға ие болды. Білім беру қоғамның маңызды құрамдас бөлігінің бірі болғандықтан, педагогикалық информатиканың адамзаттың әлеуметтік-экономикалық, мәдени, саяси және рухани дамуы үшін алдыңғы дәрежелі мәні бар. Ақпараттық қоғамның қазіргі даму жағдайында адамдардың әрбір физикалық, психикалық және әлеуметтік әрекеттері есепті басынан бастауды талап етеді, өйткені сонда ғана қоғамның ақпараттық мүмкіндіктері адамның жан-жақты дамуы үшін пайдаланылады. ХХ ғасырдың екінші жартысында адамзат өзінің дамуында жаңа кезеңге - ақпараттық кезеңге аяқ басты. Қоғамның дамуындағы индустриалдықтан кейінгі ақпараттық қоғамға көшуінің белгісі, социологтардың пікірінше, қоғамдық қызмет саласындағы халық санымен анықталады:
егер қоғамдағы халықтың 50 пайызынан көбі қызмет саласында болса, онда оның дамуында постиндустриалдық кезеңге өтті;
егер қоғамдағы халықтың 50 пайызынан көбі ақпараттық қызмет саласында болса, онда қоғам ақпараттық қоғам болып табылады.
Адамдардың, топтар мен ұйымдардың іс-әрекеті олардың хабардарлылығына және қолдағы бар ақпаратты тиімді пайдалана білу қабілетіне барынша тәуелді бола бастайды. Адам қандай да бір әрекетті орындамас бұрын, ақпаратты жинақтау, өңдеу және оны түсіну мен талдау жөнінде үлкен жұмыс жүргізілуі қажет. Кез келген салада ұтымды шешімді іздеу жұмыстарын жүргізу қыруар көлемді ақпаратты өңдеуді талап етеді, мұны дәл қазір арнайы техникалық құралдарды қатыстырмай жүзеге асыру мүмкін емес. ХХ ғасырдың ортасында ақпарат көлемініңұлғаюы ерекше байқалды. Социологтардың сипаттағанындай, толқын түріндегі ақпарат ағыны адамдарға оны толық меңгеруге мүмкіндік бермей, оларды тұншықтырды. Күнделікті пайда болған жаңа ақпарат ағынынан бағдар алу барған сайын қиындай түсті. Бұрын құрылғанға ұқсасты іздестіруге қарағанда, кейде жаңа материалдық немесе интеллектуалдық өнімді құру тиімді көрінеді. Мамандардың пікірінше, үлкен көлемді ақпарат ағынын құру:
ғылыми зерттеулер мен тәжірибелі конструкторлық жұмыстардың нәтижелері келтірілген құжаттардың, есептердің, диссертациялардың, баяндамалардың санының күрт өсуімен;
адамзат қызметінің әртүрлі салалары бойынша мерзімді басылымдардың санының үнемі артуымен;
қарым-қатынас жүйесіне кірмейтін, әдетте магнитті ақпарат тасымалдаушыларында жазылатын әртүрлі мәліметтердің пайда болуымен түсіндіріледі.
Компьютерлік технология мен ақпараттықтехнологияныңдамуында да сапалыөзгерістерболды.1980 жылдарыашықжүйелердіңстандарттарыда ми бастады.80-жылдардың соңы мен 90-жылдардың басындабүкіләлемдеүшреволюциялық құбылыс танылды. Оларкомпьютерлендірілгенмекемелер мен мемлекеттікқызметтердіңсапасынөзгер теотырып, тәжірибегекеңінененгізілуде. Бірінші құбылыс дербескомпьютердіңпайдаланушығабере тінфункцияларыныңүздіксізтиімділігі ненегізделген. Бұл құбылыс ақпараттық, жобалаужәнебасқаруіс-әрекетініңкөпт егентүрлеріндетапсырма мен оны жүзегеасыруарасындағыдәнекерболыпта былатынпайдаланушы-орындаушыларқаже ттілігіменсипатталады. Екінші құбылыс біржобадажұмысістейтінпайдаланушыла ртобыныңкомпьютерлікынтымақтастығым енсипатталады. Бұл құбылыс топ мүшелерінежобаныңәртүрлібөліктеріне қолжеткізугежәнебасқаруғамүмкіндікб еретінәдістержиынтығынанегізделген. Нұсқаларды басқару мен құжаттардыжөндеу, сондай-ақ, жұмыстың біртіндеп және қатар орындалу барысындағы келісілген іс-әрекетті жүзеге асыруы мүмкін болды. Үшінші құбылыс кез келген ақпаратты алмастыру мүмкіндігінің артуына негізделеді. Ол дәлірек айтқанда, стандартталған хаттамалар неізінде жергілікті және ауқымды желілердегі қолданбалы деңгейде мәліметтер алмасуды жүзеге асыру негізіндепайда болды. Бұл келісім немесе мазмұндық ескертпелер алуға қажетті қағаз құжаттарды тарату, жиналыстар өткізу үшін бір орыннан екінші орынға бару қажеттілігінен құтылуға мүмкіндік беріп, географиялық орналасуына тәуелсіз хабарларды немесе мәліметтер жазуын жіберіп, оны қабылдап алуға пайдаланушылардың тұрақты дайындығын қамтамасыз етті. Ғалымдар ақпараттық қоғамды қалай түсінеді? Жапон ғалымдары ақпараттық қоғамда компьютерлендіру процесі адамдарға сенімді ақпарат көзіне кіру мүмкіндігін, адамда мезі ететін жұмыстан құтқару, өндірістік және әлеуметтік сферада ақпаратты өңдеуді автоматтандырудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді деп есептейді. Мұндай қоғам дамуының қоғаушы күші материалдық өнімді емес, ақпараттық өнімді өндіру болып табылады. Оқытудың ақпараттық технологиясын пайдаланудың негізгі педагогикалық мақсаттары:
оқушының жеке тұлғалығын дамыту, ақпараттық қоғам жағдайында өз бетіндік өнімді іс-әрекетке дайындау;
компьютермен қарым-қатынастың ерекшелігінің арқасында алгоритмдік ойлауын дамытуы;
бірлескен жобаларды негізінде коммуникативтілік қабілеттерін дамыту;
репродуктивті іс-әрекеттің үлесін азайтудың есебінен шығармашылық ойлауды дамыту;
күрделі жағдайларда оңтайлы шешім қабылдай білу іскерлігін қалыптастыру;
зерттеу іс-әрекетінің дағдысын дамыту;
ақпараттық мәдениетін, ақпаратты өңдеу іскерлігін қалыптастыру.
Соңғы уақытта мамандар білімді ақпараттандыру саласында жиі қолданатын оқыту платформасы (Learning Platform), виртуалды оқыту ортасы (виртуалды оқыту ортасы - VLE), басқарылатын оқыту ортасы (басқарылатын оқыту ортасы - MLE) сияқты жаңа ұғымдар пайда болды. Виртуалды (электрондық) білім беру ортасы бағдарламалық өнімдер кешені оқу процесіне, білім беру мекемесінің ақпараттық-білім беру кеңістігін ұйымдастыруға көбірек бағытталған. Кешенді оқу жоспарын, сабақ кестесін, тестілеу жүйесін құру құралдарын, оқушы, мұғалім және қоршаған ортаның ақпараттық тұрғыдан өзара әрекеттесу құралдарын, сондай-ақ оқу үдерісін басқару жүйесін біріктіреді.Басқарылатын білім беру ортасы жұмыс процесін автоматтандыру және оқу мекемесін басқару процесіне көбірек бағытталған. Бұл бағдарламалық кешен сонымен қатар электрондық білім беру құралдарын, білім беру ақпараттық ресурстарын, тапсырмаларды жіберу, тестілеу, оқу қызметінің нәтижелерін өңдеу құралдарын, сондай-ақ оқу процесін ұйымдастыру мен басқарудың көп функционалды жүйелерін қамтиды.Білім беру платформасының заманауи тұжырымдамасы әртүрлі мүмкіндіктердің кең ауқымын біріктіреді. Бұл концепция өз атауын білім беру платформасында бағдарламалық өнімдердің, жүйелердің және кешендердің кең ауқымды орнатылғандығына байланысты. Сондықтан білім беру платформасы білім беру мекемесін, виртуалды және басқарылатын білім беру орталарын басқаруды автоматтандырудың көп функционалды жүйелері деп аталатын біріктірілген тұжырымдама болып табылады. Білім беру платформасының негізгі міндеттері:
АКТ құралдары негізінде білім беру процесін ұйымдастыру;
жергілікті және ғаламдық деңгейде студент, оқытушы және жүйе арасындағы интерактивті ақпараттық өзара әрекетті жүзеге асыру;
оқу орнының жұмыс үрдісін және оқу қызметін автоматтандыру.
Оқу орнында білім беру платформаларын практикалық енгізу мыналарға мүмкіндік береді:
оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың принципті жаңа педагогикалық тәсілдерін әзірлеу;
педагогикалық қосымшаларды әзірлеу және бейімдеу процесін жеңілдету (платформада қол жетімді білім базасы, білім беру порталдары мен веб-сайттарына сілтемелері бар электрондық білім беру құралдары, сондай-ақ кіріктірілген құралдар жүйесі есебінен);
оқу үдерісінде сұрақтар мен тапсырмаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу мүмкіндігімен мектеп циклінің барлық пәндері бойынша сұрақтар, тапсырмалар және жаттығулар банкін қамтитын тестілеу және диагностика жүйелерін пайдалану;
электрондық портфолио арқылы баланың шығармашылық қабілеттерінің даму динамикасын және мұғалімдердің кәсіби деңгейін қадағалау;
жоғары білім беру органдарымен құжат алмасу.
Білім беру платформасы - бұл шын мәнінде оқу материалдарын орналастыратын және мұғалім мен оқушылар арасында байланыс болатын сайт. Ол әрі байланыс арнасы, әрі деректер қоймасы, әрі оқу құралы, әрі алынған білімді тексеру тәсілі [3]. Цифрлық білім беру платформасы - қашықтан білім алуға мүмкіндік беретін, әдістемелік материалдар мен ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз ететін, сондай-ақ оқушылардың білім деңгейін бақылау үшін тестілеуге мүмкіндік беретін оқу үдерісіне қатысушыларды біріктіретін ақпараттық кеңістік. Интерактивті оқыту мүмкіндіктері бар электрондық білім беру платформаларының танымалдылығы, әсіресе заманауи жағдайларда өсуде. Қашықтықтан оқытуға көшу тек компьютерді ғана емес, басқа да заманауи технологияларды пайдалана отырып, оқытудың заманауи әдістерін үдеріске енгізуді талап етеді [4].
Қазақстандағы білім беру реформасының негізгі мақсаттарының бірі - инновациялық технологиялар негізінде оқушылардың шығармашылық ойлауын, бастамасын дамытуға ықпал етужеке тұлғаның үйлесімді дамуы үшін қолайлы жағдай жасау нәтижесінде өз қабілеттерін жүйелі пайдалана білуге қол жеткізу арқылы тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру.Білім беру жүйесінің ел өмірінде стратегиялық маңызы зор сала екені белгілі. Және оқу процесінде дәстүрлі әдістер заманауи талаптарға сай келмейтіні анық. Бүгінгі күн талабына сайоқу үрдісіне сәйкес білім беруді одан әрі жетілдіру озық тәжірибелерді, ғылым жетістіктерін енгізуді талап етеді. Информатика пәні мұғалімінің педагогикалық жұмысы басқа пәндер оқытушысының талаптарына сәйкес келеді. Жұмыс талаптарына қарағанда айтарлықтай ерекшеліктер мен айырмашылықтар бар. Бұл талаптардың орындалуы мұғалім жұмысының мақсаттылығын күшейтіп, сабақтан тыс уақытта тиімді де құнды материалдарды жүйелеуге мүмкіндік береді.Информатика оқулығындағы дидактикалық материалдар өзіндік, бақылау және тест тапсырмаларының, қайталанатын сабақтардың, қызықты тапсырмалардың жиынтығы болып табылады.Информатика пәні - басқа пәндерден алған білімдерін пайдаланатын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz