Тауарлы материалдық қорлар

Жоспар

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Субъекті қызметі ерекшелігіне сай, жұмыс істеу ауқымына сәйкес жүйелі
және нәтижелі қорлар жүйесінің жұмыс істеуі шаруашылық әкімшілігінің
басышылығына тәуелді болады. Егер, шаруашылық субъект әкімшілігінің
міндеті, құқығы мен жауапкершілігі көрсетілмеген болса, бақылау әдістері
дұрыс, айқын ұйымдастырылса онда шаруашылықтың қызметінің, әрекетінің
ешқандай тиімділігі, нәтижелілігі болмайды. Шаруашылықты басқару оның
құрылтай құжаттарымен және заңдылықтарымен сәйкес келген жағдайда ғана іске
асады. Субъект өзінің басқару структурасын және қанша шығын кететінін өзі
анықтайды.
Субъектінің ұйымдық құрылымын құрастырушы адамдар өз ара бірлесіп
әрекет қылғандықтан көлденең және тік байланыстардың айқын үйлесімділік пен
дұрыс қалыптастыруды талап ететін байланыстардың кең тармағы қалыптасады.
Бұл үшін көздеген мақсатқа жеткізетін басқару жүйесінің қызметінің көмегі
керек. Яғни заттық және ақшадай құралдардың қауіпсіздігіне, оның сақталуына
босатылуына, есеп және санақ жұмысына және алғашқы құжаттардың толтырылуына
жауапты адамдарды бөліп, әркімнің өз міндетін білуін қалыптастыру керек.
Нәтижелі бақылау жұмысын жүргізудің керекті шарттарының бірі-ұйымдастыру
структурасының болуы. Толық интеграцияланған ұйымдастыру структурасы болса
бақылау жұмысының нәтижесі мен тиімділігі жоғары болады.
Қор №2 Халықаралық қаржылық есеп стандарттары – 2 нормативіне сәйкес
бұл активтер. Олар жұмыс нормалы орындалып тұрған жағдайда сатылуға шикі
зат түрінде де, зат түрінде де шаруашылық процессінде пайдалануға арналған.
Қорлардың түрлері: шикі зат және заттар, аяқталмаған өндіріс қорлары, дайын
өнім қорлары, тауарлардың қорлары.
Заттық қорлардың есебін алу үшін мынадай міндеттер жүктеледі:
- қордың толық және уақытымен есепке алынуы;
- Сақтау орындарына дұрыс сақталуын бақылау;
- Олардың қозғалысы жөніндегі құжаттардың толық және уақытымен
жүргізіледі;
- Транспорттық-дайындау шығындарын дұрыс анықтау, дайындалған қорлардың
өзіндік құнын анықтауды бақылау;
- Қоймалық қорлардың жай-күйін бақылау;
- Ішкі қорларды мобилизациялау мақсатында субъектіге қажетсіз заттық
қорларды тауып, таратуды бақылау;
- Сақтау орындағы қорлардың қалдығы жөнінде, оның қозғалысы жөнінде
толық мәлімет алу.
Шаруашылық барысында әр түрлі шаруашылық қорларды пайдаланатындықтан
оларды төмендегі топтарға бөледі: шикізаттар менматериалдар, сатып алынған
жартылай фабрикаттар және жинақталған бұйымдар, конструкция және бөлшектер,
отын, ыдыс және ыдыс материалдары, қажетті бөлшектер, арнайы материалдар,
өндіруге берілген материалдар, құрылыс материалдары және тағы да басқалары.
Бұл курстық жұмыстың өзектілігі – тауарлы материалдық қорлар
активтердің ажырамас бір бөлігі болып табылғандықтан ұйымның қызметін
бағалауына берілген баға нәтижесі болып табылады. Осыған орай қорларды
жетілдіру мақсаты шаруашылық субъектілерде ерекше орын алады.
Курстық жұмыстың мақсаты – тауарлы материалдық қорлар шаруашылық
субъектілерде ұйымдастырылуының ерекшеліктерін зерттеп, талдап, тиісті
қорытындылар жасау.
Бұл мақсатқа жету үшін алға қойылған міндеттері:
• қорлардың мәні мазмұны, қажеттілігі және құрылымы мен оның
элементтерін қарастыру
• Тауарлы материалдық қорлар жүйесін бағалау әдістемелерін жіктеу
• Тауарлық-материалдық қорлар мен оның жіктемесін талдау.
Курстық жұмыс кіріспеден екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бұл жұмыстың теориялық негізін отандық ғалымдардың еңбектерінен
және Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері мен бухгалтер
бюллетендерінен, сонымен қатар баспасөз басылымдарынан алдық. Онда
Қазақстан Республикасындағы негізгі құралдар түрлерін, мақсаттары мен
жүйелерін, сонымен қатар олардың бағалану есебін қарастырдық.
Курстық жұмыста Отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми
еңбектері пайдаланылды. Атап айтқанда, В.Л.Назарова, В.К.Радостовец,
Ә.Әбдіманапов, С.Т.Міржақыпова, Қ.К.Кеулімжаев.

I бөлім. Тауарлы материалдық қорлардың түрлері, рөлі, маңызы, мазмұны,
жіктелуі бағалануы, түгендеу және құжаттық рәсімдеу

1.1 Тауарлы материалдық қорлардың жіктелуі, бағалануы, рөлі, маңызы

Субъекті қызметі ерекшелігіне сай, жұмыс істеу ауқымына сәйкес жүйелі
және нәтижелі ішкі бақылау жүйесінің жұмыс істеуі шаруашылық әкімшілігінің
басышылығына тәуелді болады. Егер, шаруашылық субъект әкімшілігінің
міндеті, құқығы мен жауапкершілігі көрсетілмеген болса, бақылау әдістері
дұрыс, айқын ұйымдастырылса онда шаруашылықтың қызметінің, әрекетінің
ешқандай тиімділігі, нәтижелілігі болмайды. Шаруашылықты басқару оның
құрылтай құжаттарымен және заңдылықтарымен сәйкес келген жағдайда ғана іске
асады. Субъект өзінің басқару структурасын және қанша шығын кететінін өзі
анықтайды.
Субъектінің ұйымдық құрылымын құрастырушы адамдар өз ара бірлесіп
әрекет қылғандықтан көлденең және тік байланыстардың айқын үйлесімділік пен
дұрыс қалыптастыруды талап ететін байланыстардың кең тармағы қалыптасады.
Бұл үшін көздеген мақсатқа жеткізетін басқару жүйесінің қызметінің көмегі
керек. Яғни заттық және ақшадай құралдардың қауіпсіздігіне, оның сақталуына
босатылуына, есеп және санақ жұмысына және алғашқы құжаттардың толтырылуына
жауапты адамдарды бөліп, әркімнің өз міндетін білуін қалыптастыру керек.
Нәтижелі бақылау жұмысын жүргізудің керекті шарттарының бірі-ұйымдастыру
структурасының болуы. Толық интеграцияланған ұйымдастыру структурасы болса
бақылау жұмысының нәтижесі мен тиімділігі жоғары болады.
Экономикалық субъектінің жұмысына қатынасушы әр жұмысшыға жауапкершілік
жүктеліп, олардың білімін көтеруіне, аттестациядан өтуіне жағдай жасау
керек.
Бұл істің бәрі еңбек келісім шарттарында тіркеліп, көрсетіліп тұруы
керек. Заттың қордың бақылау мақсаты оның түрінің қанша қалғандығы, бар
жоғы, складына қанша уақыт сақталғандығы, тауар қорының өндіріс қызметінде
үздіксіз қаматамасыз етіліп отыру туралы әкімшіліктің хабардар болуында.
Бұл міндет шапшаң түрде тауар қорының көлемін анықтау барысында,
басшылықтың хабардар болуына және қордың тапсырысқа молынан жетуіне
орындалады. Шаруашылық жұмысшының үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету
барысында тауар қорының таусылмай тұрып келесі партиясының уақытымен
жетуіне қамтамыз ету міндеті туады. Заттық қордың сақталуын бақылау. Бұл
міндет:
- заттың қорды қабылдап алу және босатуды бір адамға жүктеу, затқа
жауапкершілік;
- Жиі-жиі тауар қорларының қалдықтарын қаттап, санап отыру.
Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:
1. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару;
2. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын
бақылау;
3. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау;
4. Материалдарды өндірісте пайдаланылған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау;
5. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдалануын бақылау;
6. Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын
әр объектінің шығынына қосу.
Жақсы және дұрыс ұйымдастырылған есеп материалдарыдың түгел сақталуына,
үнемді пайдаланылуына көмегін тигізеді. Материалдардың түгел және дұрыс
сақталуы, сондай-ақ ұтымды пайдаланылуы, жұмсалуы үшін алдын ала мыналарды
жасау қажет:
- тиісті түрде жабдықталған материалдық-қорларды сақтайтын қойма немесе
бөлме болуы қажет және бөлмелердің әрқайсысы материалдардың белгілі
бір түрін сақтауға арналған болуы керек;
- материалдар қойманың әр бөлігінде өздерінің түрлері, сорттары,
өлшемдері бойынша керекті кезінде тез алуға және босатқаннан кейінгі
кезде қалдығын текеруді қамтамасыз ететіндей етіп орналастырылуы
керек.
Материалдардың есебін дұрыс және ұтымды ұйымдастыру үшін мыналар керек:
- материалдардың бірыңғай номенклатурасы мен жоспарлы есеп айырысу
бағасын белгілеу;
- құжат айналымының дәл жүйесін белгілеу және материалды есепке алу мен
есептен шығару операцияларының тәртібін сақтау;
- бірыңғайланған алғашқы есеп құжаттары нысандарының түрлерін белгілеу
және олармен ұйымның барлық бөлімін қамтамасыз ету;
- Сонымен қатар материалдарды уақыттарда пайдалану үшін өндіріске босату
және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру
керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай
түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде
есепке алып отыру қажет.
Қорлардың құрылуын және колданылуын бакылау дайын өнім мен оны сатудың
немесе өткізудің жергілікті аудиті. Тауарлы-материалдық корлардың аудиті
және оны тексеру. Сатып алу циклінің функционалдық тағайындалуы
жүргізілудің толықтығы бойынша тереңдетілген аудит кешенді,
функционалды және жергілікгі болуы мүмкін. Аудитгің бүл түрлерінің
әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Функционалды аудит - әр түрлі
сатылар, процестер, циклдер және шаруашылық қызмет түрлері шеңберінде
анықталған басқару функцияларының орындалуының мақсаты бақылуы. Берілген
операциялық аудит түрінің маңызды қасиеттерінің ішінде басқару бизнесінің
әр түрлі функциясы бойынша аудиторлық еңбектің мамандану мүмкіндігі және
зерттеудін терендігін бөліп көрсеткен жөн. Функционалды аудит шеңберінде
менеджмент, маркетинг, қаржы, бухгалтерлік есеп, экономикалық талдау
функцияларының орындалуын тексеру және қаржы, еңбек және материал
ресурстарын басқару жағдайына ішкі-шаруашылық бақылау жүргізіледі.
Функционалды аудит өндірістік ресурстарының процестік, кезеңдік және
циклдік құрылуы және колданылуы бойынша жүргізілуі мүмкін. Шаруашылық
субьекг қызметінің қаржы-жөнелтуде, өндірісте және қамтамасыз етуде
өндірістік ресурстардың басқару функциясының орындалғандығын зерттеу және
кешенді көзқарас маңызды болып табылады.
Тауарлы-материалдық қорлардың функционалды аудитін анықтаған кезеңде
алғашқы құжаттардың қозғалысын және қаржылық есептілік көрсеткіштерін
зертгеуден бастау ұсынылады. Алғашқы есепті ұйымдастыру кезінде басты
орынды қойма шаруашылығының қызметкерлері алады. Себебі олар тікелей
материалдық ресурстарды қабылдайды, қағаз толтырады, тиеу-түсіру
жұмыстарын жүргізеді, қозғалысты және орналастыруды бақылайды, дұрыс
жұмсалуын және сақталуын қадағалайды.
Сатып алу, өндіріс және дайын өнімді сату циклі функционалды ішкі
бақылаудың маңызды кезеңдері болып табылатындар:
- Материалдық ресурстармен қамтамасыз етуді ұйымдастыруды тексеру.
- Тауарлы-материалдық құндылықтардың басқару жүйесін талдау.
- Қорлар жағдайын және қолдану деңгейін бағалау.
- Қойма шаруашылығьш ұйымдастыруды зертгеу.
- Тауарлы-материалдық құндылықтармен болатын операциялардың
есепте дұрыс көрсетілуін тексеру.
- Қорларды инвентаризациялаудың дұрыстығын және кезеңділігін зертгеу.
- Тауарлы-материалдық құндылықтарды қолданудың ішкі бақылауын
бағалау.
Қамтамасыз ету және дайындау қызметінін талдауын және бақылауын, есебін
жүргізуді дамыту бойынша әдістемелік ұсынылымдар.
Қорлардың құрылуын және қолданылуын бақылау. Тауарлы-материалдық
құндылыктарды құру және сақтау белгілі бір шығындармен байланысты болады.
Осылайша, Қазақстанда өндіріс саласындағы шаруашылық субъектдарда
қамтамасыз ету және дайындау бойынша шығындардың жалпы сомасы құрылған
материалдық ресурстар құнының 30%-ын құрайды. Қорытындылай келе, шаруашылық
жүргізуші субьектілердің материалдық ресурстарға қажетгілігін ең аз
шығындар арқылы қамтамасыз ету мақсаты қойылып отыр.
Тауарлық-материалдық қорлардың жіктелуі. Заттық қорлардың тиімді
пайдалануын бақылау. Мекеме әкімшілігі заттық қорлардың шығындау
нормативтерін бекітеді. Бухгалтерлік есеп көрсетілген шығындану
нормативтерін қадағалап, норматив бұзылған жағдайда уақытымен хабардар
етуге бағытталған. Бұл міндет лимитті-жіктеме карта беру арқылы шешіледі.
Онда қордың ең көп мөлшерде беруі көрсетіледі. Картада көрсетілген мөлшер
біткен жағдайда бухгалтерлік есеп бұл фактіні тіркеп, әкімшіліктің шапшаң
түрде лимиттің жоғарлап кеткен себебін анықтауына және керекті шараларды
қолдануына көптеген жағдайлар жасалынады.
Қор №2 Халықаралық қаржылық есеп стандарттары – 2 нормативіне сәйкес
бұл активтер. Олар жұмыс нормалы орындалып тұрған жағдайда сатылуға шикі
зат түрінде де, зат түрінде де шаруашылық процессінде пайдалануға арналған.
Қорлардың түрлері: шикі зат және заттар, аяқталмаған өндіріс қорлары, дайын
өнім қорлары, тауарлардың қорлары.
Заттық қорлардың есебін алу үшін мынадай міндеттер жүктеледі:
- қордың толық және уақытымен есепке алынуы;
- Сақтау орындарына дұрыс сақталуын бақылау;
- Олардың қозғалысы жөніндегі құжаттардың толық және уақытымен
жүргізіледі;
- Транспорттық-дайындау шығындарын дұрыс анықтау, дайындалған қорлардың
өзіндік құнын анықтауды бақылау;
- Қоймалық қорлардың жай-күйін бақылау;
- Ішкі қорларды мобилизациялау мақсатында субъектіге қажетсіз заттық
қорларды тауып, таратуды бақылау;
- Сақтау орындағы қорлардың қалдығы жөнінде, оның қозғалысы жөнінде
толық мәлімет алу.
Шаруашылық ісі барысында қорлар функционалдық атқаратын ролі мен
тағайындалуына қарай негізгі және қосалқы болып бөлінеді. Негізгі қорлар –
ол дайындалатын өнімге кірушілер және оның заттық негізін құрушылар.
Қосалқылар - дайындалатын өнім құрамына кіреді, бірақ негізге қарағанда оны
қосалқы компоненттер ретінде сапалы өнім беру үшін пайдаланылады немесе
өндіріс процесіне көмекші ретінде пайдаланылады.
Қор - термині мекеменің меншігіндегі тауарлардың немесе заттың немесе
тұтынушыға сатылатын, не шаруашылық процесінде пайдаланылатын заттың
белгіленуі.
Сатылуға арналған тауар қоры деп көтерме және бөлшек сауда
фирмаларындағы сатуға арналған тауар қоры.
Сатылуға арналған өндіріс сферасындағы тауар-дайын өнім деп аталады.
Бұл мекемелерде аяқталған өндіріс орын алуы да мүмкін, оның құрамына
жартылай өндірілген яғни керекті нормаға өңдеуі жетпеген жартылай
фабрикаттар қоры кіреді.
Өндірістік қорлар - шаруашылық процесінде еңбек құралдары ретінде
қолданылатын әр түрлі заттық элементтер. Олар барлық шаруашылық циклында
пайдаланылады, және өз құнын тұтастай шығарылған өнім құнына жеткізеді.
Материалдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми дәлелденген жіктеу,
бағалау және есептік бірлік таңдау маңызды мағына береді.
Материалдарды жіктеу:
Шаруашылық барысында әр түрлі шаруашылық қорларды пайдаланатындықтан
оларды төмендегі топтарға бөледі: шикізаттар менматериалдар, сатып алынған
жартылай фабрикаттар және жинақталған бұйымдар, конструкция және бөлшектер,
отын, ыдыс және ыдыс материалдары, қажетті бөлшектер, арнайы материалдар,
өндіруге берілген материалдар, құрылыс материалдары және тағы да басқалары.
Шикізат және материалдар - өнім негізін құрайтын, өнімді жасайтын еңбек
заттары. Шикізат деп - ауыл шаруашылық өнім өндіруші өнеркәсіп өнімін
атайды, астық, мақта, мал, сүт материал деп өндіруші өнеркәсіп өнімін
атайды.
Қосалқы материалдар - шикізатпен негізгі материалдарға әсер ету үшін
қолданылады, өнімге арнайы бір тұтыну қасиетін беру үшін және де еңбек
құралдарын сақтап, қадағалау үшін және шаруашылық процесін жеңілдету үшін
пайдаланылады.
Сатып алынған жартылай фабрикаттар – арнайы өңдеу сатысы өтіп кеткен
бірақ дайын өнім бола алмайтын шикізат ие материал болып табылады.
Тауар қоры - қоғамдық өнім бөлімше жатады, яғни айналу сферасында
соңғы сатып алушыға жеткенше жүреді. Тауарлық қордың мәні - өндірістің
үздіксіз жұмыс істеуінде және үздіксіз тауарлардың өтіп тұруында.
Тауар қорының шаруашылық қорынан айырмашылығы оның шығыны аппаты
мінезбен жүреді. Тауар қоры өнімнің тұрған жері мен қажеттілігіне қарай
ерекшеленеді.
Қажеттілігіне қарай тауар қоры ағымды қажеттілік, маусымдық сақталу,
мерзімінен бұрын жеткізілуіне қарап бөлінеді.
Ағымдық тауар қорлары күнделікті үздіксіз таратылу. Яғни екі аралық
кезек түсуі мен және әр бір кезекті тауардың түсуі мен олар үздіксіз
жаңарып отырады. Сондықтан тауардың мөлшері түр түріне қарай сатылу көлемі
мен тасу жиілігіне анықталады. Сондықтан тауарды тасу бұл жағдайда
біркелкі, және арнайы уақыт аралығында жүргізілуі керек. Маусымдық тауар
қорларын сақтау - үздіксіз маусымдық қажеттіліктен туатын тауарларды сату
үшін ұйымдастырылады. Бұған маусымдық тауарларды сату кезеңінде ағымдық
шаруашылық өндірісінің көлемін көтеретін тауарлар жатады. Осыған байланысты
халықтың сұранысын қамтамасыз ете алатын тауарлардың түрлерін арнайы бір
уақыт аралығында өндіріс орынында шығарылмай не жетпей қалған жағдайда
маусымдық тауар қорларын сақтап қою керек. Мысалы шырша ойыншықтары, шаңғы,
коньки, қыстық киімдер, жеміс жидектер сақтау және тағы да басқалары.
Алдын ала мерзімінен бұрын қолданылатын тауар қорлары жасалады, бұл
үздіксіз тауар айналымын жүргізіп отыру үшін және халық сұранысын уақытымен
қамтамасыз ету үшін, және дер кезінде табиғи құбылыстардың, кейбір
аудандарда болатын жол құрылысы кедергілерінің салдарынан тауарды уақытымен
жеткізе алмаушылыққа жол бермеу үшін алдын алаертерек ойластырылып,
ұйымдастырылады. Осының нәтижесінде тауарлар кезегімен сол уақытқа сай
жеткізіліп, бөлшек сауда жасаушы нүктелер қалыптасып үздіксіз жұмыс істей
бастайды.
Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:
7. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған
материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару;
8. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын
бақылау;
9. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе
төмендеп кетпеуін бақылау;
10. Материалдарды өндірісте пайдаланылған кезде олардың техникалық жолмен
анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау;
11. Материалдардың өндірісте ұтымды пайдалануын бақылау;
Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап және олардың жоспарлы
есептеу бағасынан айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр
объектінің шығынына қосу
Өндіріс барысындағы қызметтік ролі мен мақсаты бойынша барлық
материалдық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгілер –
дайындалатын өнімнің заттай материалдық негізін құрайтын материалдар болса,
көмекші материалдар – өндірілетін өнімнің өзіндік құнына кіргенімен негізгі
материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды(сырлар, лак, желім).
Сонымен қатар материалдарды уақыттарда пайдалану үшін өндіріске босату
және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру
керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай түгендеу,
бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке алып
отыру қажет. Материалдарды жіктеу: шаруашылық барысында әр түрлі шаруашылық
қорларды пайдаланатындықтан оларды төмендегі топтарға бөледі: шикізаттар
пен материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және жинақталған
бұйымдар, конструкция және бөлшектер, отын, ыдыс және ыдыс материалдары,
қажетті бөлшектер, арнайы материалдар, өндіруге берілген материалдар,
құрылыс материалдары және тағы да басқалары.
Шикізат және материалдар - өнім негізін құрайтын, өнімді жасайтын
еңбек заттары. Шикізат деп - ауыл шаруашылық өнім өндіруші өнеркәсіп
өнімін атайды, астық, мақта, мал, сүт материал деп өндіруші өнеркәсіп
өнімін атайды.
Қосалқы материалдар - шикізатпен негізгі материалдарға әсер ету үшін
қолданылады, өнімге арнайы бір тұтыну қасиетін беру үшін және де еңбек
құралдарын сақтап, қадағалау үшін және шаруашылық процесін жеңілдету үшін
пайдаланылады.
Сатып алынған жартылай фабрикаттар – арнайы өңдеу сатысы өтіп кеткен
бірақ дайын өнім бола алмайтын шикізат ие материал болып табылады.
Тауар қоры - қоғамдық өнім бөлімше жатады, яғни айналу сферасында
соңғы сатып алушыға жеткенше жүреді. Тауарлық қордың мәні - өндірістің
үздіксіз жұмыс істеуінде және үздіксіз тауарлардың өтіп тұруында.
Тауар қорының шаруашылық қорынан айырмашылығы оның шығыны аппаты
мінезбен жүреді. Тауар қоры өнімнің тұрған жері мен қажеттілігіне қарай
ерекшеленеді.
Қажеттілігіне қарай тауар қоры ағымды қажеттілік, маусымдық сақталу,
мерзімінен бұрын жеткізілуіне қарап бөлінеді.
Ағымдық тауар қорлары күнделікті үздіксіз таратылу. Яғни екі аралық
кезек түсуі мен және әр бір кезекті тауардың түсуі мен олар үздіксіз
жаңарып отырады. Сондықтан тауардың мөлшері түр түріне қарай сатылу көлемі
мен тасу жиілігіне анықталады. Сондықтан тауарды тасу бұл жағдайда
біркелкі, және арнайы уақыт аралығында жүргізілуі керек.
Маусымдық тауар қорларын сақтау - үздіксіз маусымдық қажеттіліктен
туатын тауарларды сату үшін ұйымдастырылады. Бұған маусымдық тауарларды
сату кезеңінде ағымдық шаруашылық өндірісінің көлемін көтеретін тауарлар
жатады. Осыған байланысты халықтың сұранысын қамтамасыз ете алатын
тауарлардың түрлерін арнайы бір уақыт аралығында өндіріс орынында
шығарылмай не жетпей қалған жағдайда маусымдық тауар қорларын сақтап қою
керек. Мысалы шырша ойыншықтары, шаңғы, коньки, қыстық киімдер, жеміс
жидектер сақтау және тағы да басқалары.
Алдын ала мерзімінен бұрын қолданылатын тауар қорлары жасалады,
бұл үздіксіз тауар айналымын жүргізіп отыру үшін және халық сұранысын
уақытымен қамтамасыз ету үшін, және дер кезінде табиғи құбылыстардың,
кейбір аудандарда болатын жол құрылысы кедергілерінің салдарынан тауарды
уақытымен жеткізе алмаушылыққа жол бермеу үшін алдын ала ертерек
ойластырылып, ұйымдастырылады.
Тауар айналымының тоқтаусыз жүруі өндірістің үздіксіз жұмыс істеуіне
және тұтынудың сұранымы ең керекті, шартты түрде ұйымдастырылатын жұмыс,
сондықтан тауар қоры қажетті мөлшерде бірыңғай өндіріс сферасынан тұтыну
сферасына қозғалыс процесінде болуы керек. Сондықтан тауар қорларын сұраныс
бойынша топтастыру, тағайындау үлкен практикалық мағына береді.
Арнайы орында тұрған тауар қоры келесі түрлерге бөлінеді.
1) өндіріс қоймасындағы тауар қоры немесе тауар өндірушінің қоры.
2) Көтерме сауда қоймаларындағы тауар қоры.
3) Бөлшек сауда қоймаларындағы тауар қоры.
4) Жетіп үлгермеген, жолдағы тауар қоры.
Тауар шығарушы өнеркәсіптің қоймасындағы тауар қоры бұл дайын
өнеркәсіпті шаруашылық субъектның өнімі. Ол сатылуға, таралуға дайын өнім.
Айналымдағы көрсетілген пункттегі тауар қорлары жолда, вогонда, контейнерде
және тағы да басқа жерлерде болады.
Қорлардың есебі халықаралық бухгалтерлік стандарттары бойынша
жүргізіледі. Барлық қор түрлерінің есебі №1 Қысқа мерзімді активтер
бөлімінде жүргізіледі. Оған 1310 Шикі зат және материалдар, 1320 Дайын
өнім 1330 Тауар, 1340 Аяқталмаған өндіріс, 1350 Қалған қорлар, 1360
Тауар қорларының бүлінуі салдарынан жойылуы.
1310 шотында өндіріс процесінде алдағы уақытта да пайдалануға қажетті
шикізат пен материалдар есебі көрсетіледі.
1320 шотында мекемеден алынған дайын өнім есебі.
1330 Сатып алынған не сақтаулы тауарлардың қозғалысының операциялары
көрсетіледі.
1340 Аяқталмаған өнеркәсіп шығындары есептеледі.
1350 Әртүрлі қорлар өткен группаларда көрсетілмеген қорлар.
1360 Ескірген не бұзылған тауарлардың құнын жоюын есептелді.
Әр шотқа тауардың есебін алу үшін өнеркәсіп арнайы қосалқы субшоттар мен
аналитикалық шоттар ашылуы мүмкін. Мысалы: 1310 Шикізат пен материалдар
шотында қосымша төмендегі шоттар ашылады.
1311 жартылай дайын тауар мен топтастырылған тауарды сатып алу.
1312 жанар май.
1313- жәшік және жәшік материалдары
1314 – бөлшектер
1315 – қосалқы материалдар
1316 - өңдеуге берілген материалдар
1317 – Құрылыс материалдары және тағы да басқа.
Қорларды сатып алу кезінде 1300 шот бөлімшелері кореспонденцияда осыған сай
келетін шоттың кредиттымен дебетке түседі.
Мысалы: материал қорын сатып алу үшін: қолма-қол есептескенде Дт1310, 1320,
1330, - Кт1010.
Бөлек және біріккен мекемеде Дт 1310, 1320, 1330 – Кт4120, 4130
Заңды тұлға мен жеке тұлға – Дт 1310, 1320, 1330 – Кт 3310, 3390.
Заңды тұлға мен жеке тұлғадан алынған материал: Дт – 1310, 1320, 1330 – Кт
6220, 6230.
Тексеру кезінде артық шыққан қорды қайта есепке енгізу. Дт – 1310, 1320,
1330, - Кт 6280
Қорларды жою, жоққа шығару кезінде 1300 шотында кредитке корреспонденцияға
ұшырап дебетке арнайы сәйкестеліп түседі.
Мысалы:
1. Жойылған материалдар:
Құрылысқа жұмсалған Дт 1340 – Кт 1310
Қайта өңделуге жіберілген Дт 1350 – Кт 1310, 1320, 1330.
Дайын өнімді сатумен байланысты операция Дт 7010 – Кт 1320.
Әкімшілік ісіне қарай Дт 7210 – Кт 1310, 1320, 1330.
Негізгі, қосалқы өнеркәсіп қажеттілігі үшін накладной шығындары Дт 8010,
8030, 8040, - Кт 1310, 1320, 1330.
2. Қорлардың басқа заңды тұлғаларға берілуі: Дт 7470 – Кт 1310, 1320,
1330.
3. Табиғат құбылысына байланысты жарамсызданған материалдарды жою: Кт
7440 – Дт 13103 1320, 1330.
4. Қамтамасыз етушіге жарамсыз тауарларды қайтару.
А) қамтамасыз ету ақысы төленген соң: Дт 1010, 1040, 3310 – Кт1310, 1320,
1330.
Б) ақы төленгенге дейін Дт 3310 – Кт 1310, 1320, 1330.
5. Аяқталмаған өнеркәсіп құны.
Дт 1340 – Кт 8010,8030,8040.
Тауарлы-материалды қорларға - бұларға: өнімдер өндіруге қажетті
материалдар, шикізаттар, тауарлар, отындар және аяқталмаған өндіріс жатады.
Тауарлы-материалды құндылықтар ағымдағы активтердің негізгі бөлігін
құрайды. Тауарлы-материалды қорларды дұрыс бағалау - үлкен мәселе. Бағалау
үшін тауарлы-материалды қорларды түгендеп, қолда барын анықтау керек.
Бастапқыда тауарлы-материалды қорлар сатып алу бағасымен бағаланып, бұл
баға тауарлы-материалды қорлардың бастапқы құны болып есепке алынады.
Тауарлы-материалды қорларға тән қасиет: бұлардың қанша көлемі осы жылғы
өндіріске жұмсалғандығы, қаншасы келесі жылға қалғандығы жөнінде, толық
мәліметтер алып, дұрыс бағалау мүмкіндігі әрқашан да бола бермейді.
Бұлардың бухгалтерлік есебін жүргізуші бухгалтерлер көбіне тауарлы-
материалды қорлар қозғалысы мен қолда барын ортақ өлшемге келтіру арқылы
бағалайды. Тауарлы-материалды қорларды бағалау үшін бухгалтерлік есеп
тәжірибесінде ФИФО, ЛИФО және орташа өлшеу әдістері қолданылады.
7-ҚБЕС- ның 12- тармағы 4 әдісті ұсынды: өлшенге орташа құн, ФИФО,
ЛИФО және ерекше бірегейлендіру. Бірақ 2-ХҚЕС бізге 3 әдісті ұсынады.
Себебі ЛИФО әдісіне 2-ХҚЕС –да тиым салынған. Оны қолдану есептіліктің
көрсеткіштерін бұрмалайды және компанияның шығындарын дұрыс көрсетпейді деп
есептейді.
Арнайы жобалар үшін шығарылған және сатып алынған қордың өзіндік құны
жеке шығындарды ерекше бірегейлендіру арқылы айқындалуға тиіс. Бұл әдіс
қорларды және өндірістің әрбір жеке бірлігі бойынша өткізілген тауарлардың
өзіндік құнын бағалау үшін аса тиімді негіз болып табылады. Бұл шығыстардың
кірістерге дәл сәйкес келуін қамтамасыз етеді және есептік күнге қорлар
құнының бағасы да дұрыс болады.
Қалған қорлар үшін алғашқы келіп түсу- алғашқы босату әдісі (ФИФО)
немесе өлшенген орташа құн әдісі пайдалануы мүмкін.
ФИФО әдісі- босалқыларды алғашқы сатып алу бағалары бойынша бағалау
әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік құны
жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген -
бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдық құны ең кейінгі сатып алынғанның
құнына негізделеді. Артықшылықтары: қорлардың өзіндік құны есептік
кезеңнің аяғында ағымдағы бағаларға жуықтайды. Кемшіліктері: бағалар
көтерілген кезде - пайда өседі; төмендеген кезде- пайда кемиді.
ЛИФО әдісі- қорларды соңғы сатып алынғандардың бағасы бойынша бағалау
әдісі. Соңғы алынған қорлардың өзіндік құны бірінші кезекте жұмсалғандардың
құнын анықтау үшін қолданылады, ал ай соңындағы қорлардың өзіндік құны
бірінші сатып алынған қорлардың өзіндік құнымен есептеледі деген тұжырымға
негізделген әдіс.
Орташа өлшенген құн әдісі. Бұл әдіс кезінде материалдық қорлардың құны-
ай басындағы қалдық құнына ай бойында келіп түскен құндылықтарын қосып
есептелінген орташа бағасы түсіндіріледі.
Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы:
Орташа құны= ∑м.қ. +∑ алын. Км.қ.+Кал.

Мұндағы: ∑м.қ. – есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың
қалдық құны;
Км.қ.- есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың
қалдық саны;
∑ алын. – алынған материалдардың құны;

К алын. – алынған материалдардың саны.
Артықшылықтары - бағалардың өзгеру ықпалын есептік кезеңнің ішінде
қорлардың өзіндік құнына жұмсауға мүмкіндік береді. Осы жағдайда барлығы
кәсіби пайымдау мен өндірістің ерекшеліктеріне (өзгешелігіне) байланысты.
Қорларды орташа өзіндік құнымен бағалау қорлардың әр бір топтарымен
жеке жүргізіледі. Ол үшін қорлар тобының жалпы өзіндік құнын оның жалпы
қалдық санына бөлу жолымен яғни бастапқы кездегі қалдық санымен осы есептеу
кезеңінің аралығында түскен түсімді қосқандағы көрсетілімді қосумен
шығарылады. Қорлардың жарамсыздығының сумасы теңдік көрсеткішке балнсы өз
әсерін тигізеді; есептеу (санау) уақыт аралығындағы сатылған өнімнің
өзіндік құнының мөлшері арқылы қаржылық көрсеткіштерге әсер етеді,
сондықтан таңдалған тәсіл мекеменің есептік саясатында тіркеліп, жазылып
қойылуы керек.
бірінші түсу – алғашқы бостау (ФИФО) орта салмақты құнымен.
Өзгеріске көңіл аударамыз: 2 ХҚЕС – Қор ЛИФО немесе соңғы түсім-
бірнші босатылады, өндіріске босатылу не сатылу негізінде қорлардың бағалау
әдістерінің құрамынан шығарылып тасталған.Яғни оны пайдалану теңдік
көрсеткіштерді бұрмалайды. Шығындардың ерекше теңестіру жолымен бағалау
тәсілі яғни әрбір бірліктің өзіндік құнымен; бірінші босатылу
материалдардың уақыт аралығындағы қалдығымен іске асады; екінші босатылу –
алғашқы жеткізіліммен, үшінші босатылу – екінші босатылудан (жеткізілммен),
төртінші босатылу – үшінші жеткізіліммен жүзеге асады. Сатып алынған қордың
өзіндік құны (ФИФО тәсілі) қордың шаруашылық субъектға түскен уақытымен
алғашқы қордың өзіндік құнын бірге есептеген жағдайда бағаланады. Бұл
тәсілді пайдаланған кезде қордың есептеу уақытының соңындағы құны қордың
соңғы сатысы алынған кездегі өзіндік құнның есебімен шығарылады, ал сатылып
кеткен тауардың, өлшемінің өзіндік құнында тауардың ертерек сатып алынған
кездегі өзіндік құны есепке алынады.
Өнеркәсіпке босатылған тауардың әрбірінің өзіндік құны бойынша
(индентификациясы бойынша ) бағалаймыз = 14 000 + 20 000 + 4 500 + 11 000 =
49 500 д.е.(200 шт.х 70 + 200 шт. х 100 + 50 шт. х 90 + 100 шт. х 110).
Орташа өзіндік құн есебімен өнеркәсіпке босатылған тауардың құнын
шығару 67 000700 = 92,86 д.е. (14 000 + 20 000 + 9 000 + 22 000) : 700
шт.).
Кесте-1 Тауарлық материалдық қорлардың өзіндік құны есебі
Көрсеткіштер Саны Құны, Материалдың жалпы құны,тенге.
(тенге)
Түсімдер
1 партия 200 70 14000
2 партия 200 100 20000
3 партия 100 90 9000
4 партия 200 110 22000
Барлығы 700 92,56 67000
Шығыс 550
Кезең аяғына қалдығы150

Қайнар көзі: шаруашылық субъектінің тауарлық есебі 2006

Материалдардың ортақ сомасы шығындалғаны 51 073 д.е. (92,86 х 550 шт.).
ФИФО әдісімен өнеркәсіпке жіберілген тауардың құны 14 000 + 20 000 +
4 500 + 4 500 + 5 500 = 48 500 д.е. (200 шт. х 70 + 200 шт. х 100 + 50 шт.
х 90 + 50 шт. х 110). Әр түрлі бағалауда тауардың шығынын салыстырамыз.

Кесте-2 Тауарлық-материалдың қор шығындарының бағалануы
Материалдардың шығынын бағалау тәсілі Материалдық шығынның бағасы,
тенге
Әр бір шығын идентификациясы 49500
Орташа өзіндік құны 51073
ФИФО әдісімен 48500

Қайнар көзі: шаруашылық субъект Есеп саясаты 2006

Қорлардың жарамсыздығының сомасы теңдік көрсеткішке балнсы өз әсерін
тигізеді; есептеу (санау) уақыт аралығындағы сатылған өнімнің өзіндік
құнының мөлшері арқылы қаржылық көрсеткіштерге әсер етеді, сондықтан
таңдалған тәсіл мекеменің есептік саясатында тіркеліп, жазылып қойылуы
керек.
Қорлардың өзіндік құны алғашқы қабылдаудан кейін теңдікте (баланс)
төмендегі тәсілдердің бірімен анықталады:
- нақты шығындармен есептеу әдісі;
- нормативті шығындармен есептеу әдісі;
тиісті бағамен есептеу әдісі
Тауар – материалдық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану үшін сатып
алынады.Сатып алынған тауарлардың есебі үшін (Алынған тауарлар) және (Басқа
да тауарлар) шоттары қолданылады. Бұлар мүліктік – активті шоттар. Бұл шоты
негізінен сауда, қоғамдық тамақтандыру, жабдықтау – сату, делдалдық және
сыртқы экономикалық ұйымдар пайдаланады.
Тауарды бағалау есептік бағаны талдау болып табылады, яғни бағаның
көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады.Бұл ретте сату бағасы
да, сатып алу бағасы да пайдалануы мүмкін.Есептік бағаны талдау шаруашылық
жүргізуші субъектінің есептік саясатына тіркеледі, ол шаруашылық жүргізуші
субъектінің бірыңғай тауарларына қатысты үйлестірілуі керек.
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж салығын, комиссиондық
марапаттауын;т жабдықтаушыларға, делдал ұйымдарға төлейтін
төлемдерін;транспорттық-дайындау және басқа да шығындарын, яғни алынған
запастармен тікелей байланысты шығындарын енгізеді;Сауда жеңілдіктерін,
артық төленген сомаларын және басқатүзетулерін, әкелінген шығындарды
анықтау кезінде шегеріледі.Көтерме сауда осы тәріздес түзетулерін,
әкелінген шығындарды анықтау кезінде шегеріледі.Көтерме сауда кәсіпорында
тауардың сатып алынған құны, әдетте, есептік баға ретінде бола алады.
Сату бағасы – бұлтауардың сол бойынша ең соңғы тұтынушыға сатылатын
бағасы.Сату (бөлшек) бағаның құрамына мыналар кіреді:
- сатып алынған құны-бұл құжаттармен қуатталған ( шоты, тауарлы-
транспорттық накладнойы, кедендік декларациясы) тауардың
жабдықтаушылардан сатып алынған құны;
- акциз-бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь өнімдеріне
және темекі бұйымдарына, жеңіл автомобилдерге, зергерлік бұйымдарға
т.б; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік деңгейде
тауардың құнына бөліп немесе натуралды түрде оның құрамындағы спиртке
тәуелді етіп белгіленуі мүмкін;
Қосылған құн салығы мөлшерлеме бойынша әртүрлі тауар түрлеріне
белгіленеді:0 % (нольдік пайызы бойынша) – экспортталған тауарларға (заңда
қаралғандардан басқасы) 12 % - барлық тауар түрлері бойынша (ққс –
босатылғандардан басқасы) :
- сауда үстемесі-бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу үшін
және сату операцияларынан табыс алуға арналған үстеме.
Дегенмен де, көптеген бөлшек сауда магазиндері тауарды сауда үстемесі
бойынша емес, сату (бөлшек) бағасы бойынша ескереді.Бұл жауапты тұлғаның
жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар жетіспей қалған жағлайда;сол
тауарды өтеуіне тура келеді.
Келіп түскен тауарды есепкеалу айтарлықтай қиындық туғызбайды,
өйткені келіп түскен тауардың әрбір партиясы тиесілі құжаттармен
рәсімделеді(шоттармен, тауарлы-транспорттық накладноймен т.б.
құжаттармен).Қоймадағы тауардың шығысы да үлкен мәселе туғызбайды, өйткені
әрбір босатылған тауар үшін тиесілі құжаттармен жазылады.Қиындық тек,
бөлшек сауда магазиндерінде сату барысында пайда болады. Бұның басты
себебі: сатып алынған тауардың сомасына тек бақылау – кассалық машинасынан
алынған чек беріледі, онда сатылған тауардың сату бағасы бойынша сатылғаны
туралы мәлімет көрінбей қалады.Ол мынадай есептеу жолымен шығарылады:
Сатылған Жұмыс күнінің Сатып алынған
Жұмыс соңына
тауардың құны басына сатып бағасы бойынша
сатып алынған
сатып алынған = алынған бағасы + түскен тауарлардың +
бағасы бойынша
бағасы бойынша бойынша тауардың құны
қалған тауардың қалдығы қалдығы
тауардың қалдығы
Бұл кезде қалдықтың деңгейін тұрақты түрде түгелдеудің көмегімен
аныөтауға тура келеді, ал ол көп уақытта қажет етеді.Басқадай жағдайда,
қалдықтың деңгйін анықтау мүмкін емес.
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін ұйымдастырудың
күрделі жағдайынан алшақ болу үшін тауардың сату бағасы бойынша есеп әдісін
пайдаланады.Өйткені ол сатылған тауардың есептік бағасы бойынша сомасын
жеңіл анықтауға мүмкіндік береді, ол үшін бүкіл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.