Ірі қара туралы түсінік

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
I. Кіріспе.
II. Негізгі бөлім.
II.1. Ірі қараның туыстас түрлері, оларды шаруашылыққа пайдалану мүмкіндігі
II.2. Ірі қараны күтіп – бағу және оны ұйымдастыру
II.3. Физиологиялық кесте құру
II.4. Ауа алмастыру жүйесін есептеу
а) Су буымен алмастыру жүйесін есептеу
б) Көмірқышқыл газының мөлшерін есептеу
II.5. Жылу тепе – теңдігін есептеу
II.6. 0 (нөлдік) балансты есептеу
II.7. Қораның табиғи және жасанда жарықтандырылуын есптеу
II.8. Мал қораларының ішкі орналасуын сипаттау.
III. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қораның жобасы

Кіріспе
Ірі қара еліміздің мал шаруашылығы экономикасының маңызды орын алады.
Халық шаруашылығына түсетін қаржының тең жартысына жуығын ірі қара
шаруашылығы береді.
Ірі қарадан ет, сүт, және одан жасалатын тағамдар (май, құрт,
ірімшік, қышқыл сүт тағамдары) және жеңіл өнеркәсіп өндірісіне қажет
шикізат алынады. Сонымен қатар, ірі қара органикалық тыңайтқыш – көңмен
қамтамасыз ете алады.
Ірі қара терісінен аяқ киім ұлтаны және жоғары сапалы былғары
дайындалады. Ірі қара мүйізінен тарақ, түйме, әр түрлі әшекей жасалады.
Қанынан қан ұнтағын, альбумин, қан шұжығын тағайындайды. Сүйегінен желім,
сүйек ұнтағын, ал қылшық жүнінен щетка, қылқалам жасайды. Ірі қара ірі
азықты (пішен, сабан, топан) тиімді пайдаланып, жұмсалған азықты сүтпен,
қосымша салмақпен тиімді ақтай алады. Малдың бұл тұқымы жер таңдамайды, тез
жерсінетіндігінен кез – келген жерде өсіріледі. Қазіргі
таңда Республикамызда сапалы мал өнімінің өнімдерін даярлауда оған басты
назар аударуда. Соған байланысты ауыл шаруашылығына көп көңіл бөлінуде.
Құлдырау заманы өткеннен кейін 2003 жылдан бастап ауыл шаруашылығына
шешімдер шықты. Асылдандыру жұмысына бетбұрыс жасауы жаңа технологиялар
инабациялық технологияларды кіргізу және биотехнологияны ауыл шаруашылығына
кіргізу. Жаңа лабораториялар ашуға жол ашылды. Мал шаруашылығының жоғары
сатыға көтерілуі үшін жоғары білімді ізденіс жолындағы мамандар керек. Әр
малдардың физиологиялық ерекшеліктерін ескеріп (жасы, тұқымы, өнімі,
жынысы, бағыты, т.б) тиісті жағдай туғызбаса, олардан тіпті тұқымдық
көрсеткіштерінен де төмен өнім алып, малдардың табиғи төзімділігін, әсіресе
жоғарғы өнімді малдар мен жас төлдердің, нашарлатып әртүрлі ауруларға
ұшырап, өлім – жітімнің артуына апарып соғатындығын байқауымызға болады.

Халықты мал өнімімен қамтамасыз етуде ірі қара өнімі қазіргі кезде
алдыңғы орынды алады. Демек, оқымыстылар мен мамардардың алдында тұрған
мақсат – жас малды дұрыс өсіру және мал бордақылау, сүт өндіру
технологиясын жақсарту, оны өндіріске енгізу, ірі қара тұқымын әлі де болса
жақсарта түсу.

Ірі қараның туыстас түрлері, орларды шаруашылықта пайдалану мүмкіндігі
Шығу тегі мен шаруашылықтағы мәніне қарай, ірі қараның туыстас
түрлеріне енеке, зебу, қодас, буйвол, бантенг, гаур және гаялды айтуға
болады.
Зебу. Өзінің дене бітімі, шоқтығындағы өркеші, сүтінің сапасына
байланысты зебу ірі қара туыстарының арасында ерекше орын алады.
Зебудің өркеші оның шоқтығының тұсындағы ромба және трапеция
пішінді бұлшық еттердің ерекшк өсуіне байланысты пайда болған. өсу
кезеңінде бұл бұлшыұ еттер майлы шандармен жақсы қапталады да, қайсібір
кезде түгілімен майға айналып кетеді.
Еркек зебудің өркеші ұрғашылардың өркешіне қарағанда ерекше үлкен
болады.
Зебудің басы ұзынша, ықшам, шотмаңдайлылау, салпаң құлақ, кеудесі
кең, жоны түзу, сауыры қысқалау және түсіңкі келеді. Зебудің түсі әр түрлі
– қара, қара сұр, сұр, қызыл немесе теңбіл болады. Зебу көбіне Индияда,
Ауғанстанда, Туркияда, Иран, Қытай, Жапон, Африка елдерінде, Арабтарда,
оңтүстік Америка жерлерінде көп тараған.
ТМД – да Азерюайжан мен Орта Азия республикаларында кездеседі.
Соңғы жылдары зебудің кейбір биологиялық ерекше қасиеттерін пайдалану
мақсатымен Украинада, Москва түбінде, Алтайда да өсіріп жүр. Соңғы жылдары
зебудің таза қанды бұқалары мен гибридтері Қазақстанға да әкілінді. ТМД –
да Азербайжан зебуі мен швиц және лебеда сиырлары будандарының қайсібірінен
3000 – 3500 кг дейін (майлылығы 4,2 ٪) сүт шығады, салмағы 400 – 450 кг.
Москва түбінде Снегери атты ғылыми тәжірибе шаруашылығында сүттілігі 4000
-4500 кг ( майлылығы 4,4٪) болатын гибрид табаны шығарылды.
Зебудің биологиялық ерекшклігі – сүті майлы келеді. Мәселен
майлылығы 56 процентке жетеді.

Сондай-ақ сиыр малында кездесетін көптеген жұқпалы аурулармен
ауырмайды, кейбір зерттеулердің қорытындысына қарағанда ірі қара арасында
кқп тарайтын аусыл, бруцеллез, туберкулез және қан ауруларымен зебу мүлде
ауырмайды екен, ауырса да жеңіл ауыратыны көрінеді.
Зебудің осы қасиеттерін пайдалану үшін соңғы жылдары сиыр мен
зебудің буданын шығару қолға алынып отыр. Мысалы үшін Африкада шығарылған
етті бағыттағы санта- гертруда, брангус, бифмастер, брафорд, чарбрей
сиырларында зебудің қаны бар. Куба жерінде өсіріліп, күніне 110 л шамасында
сүт сауылатын ( майлылығы 3,8٪) Ақ желін атты сиырда сондай.
Кодастар Алтай, Памир тауларында және Байкал маңында өседі.
Олардың көп тараған жерлері Монғолия, Қытай иен Ауғанстан. Жабайы кодас
Тибет тауларын да кездеседі. Терісіндегі қылшық жүн мен түбіт оны ызғырық
суықтан қорғайды. Бауыр жүнінің ұзындығы 70 – 90 см. Осы бауыр жүні қалың
әрі ұзын болғандықтан кодастар демалу үшін жер таңдамайды. Басы үлкен,
мүйізі ұзын, әрі жұмыр, таза қанда кодастың шоқтығының биіктігі 110 см.
Бұқасының салмағы 350 – 400 кг, ал ұрғашысы 300 кг тартады. Кодастың еті
күрең қызыл, тарамыстау болып келетіндіктен, оны колбаса, консерві жасау
өндірісінде пайдаланады. Сойыс шығымы орта есеппен 45 процент мөлшерінде.
Терісі қалың болғанымен босаң, кқбенесе аяқкиімнің қлтаны жасалынады.
Кодастың майлылығы 6 8,5 процент аралығында 650 700 кг сүт сауылады. Суалар
кезінде сүттің майлылығы 10 12 процентке жетеді кодастың сүтінде майдан
басқа белок, сүт қанты және құрғақ заттар мөлшері де өте көп. Жалпы 180 –
220 күндей сауылады.
Кодас пен ірі қара будандаса алады. Алғашқы еркек будан
тұқымсыз болады, ал ұрғашы будан бұзайлайды. Будандар кодастан ірі келеді.
Сойыс шығымы 62 процент шамасында. Гибрид сиырлардың сүті 3000 – 3590 кг –
ға жетеді.

Қырғыстандағы
Аламедин атты асыл тұқымды мал совхозында кодас пен сиыр будандарынан
сауын маусымында майлылығы 6,4 процент 3100 кг сүт сауылыды.
Бантенг, гаур, гаял – айыр кеуделі, сом денелі, кеуде жағы
биіктеу келген мал.
Бантенг. Үндіқытай жерлерінен, Кіші Азия аралдарынан оның жабайы
түрін де, қолға үйренгендерін де кездестіругеде болады. Олар явалық,
бирмалық және манипурлық деп үшке бөлінеді. Бір – бірінен тұлғасы мен түр –
түсіне қарай ажыратуға болады.
Көбінесе ет малы немесе күш – көлік тұрғысынан пайдаланылады.
Бантенг ірі қара мен будандаса алады.
Гаур – джунгли, қалың орман малы. Жабайы түрінің Индия тауларында
болатындығы белгілі. Ірі мал ( шоқтығының биіктігі 150 – 160 см ).
Шаруашылық үшін пайдасы аз.
Гаял – Бирма жерінде ертеден ет малы, күш – кқлік ретінде, сондай –
ақ майлылығы жоғары сүт сауу үшін өсіріледі. Ірі қарамен будандаса береді.
Енеке. Зоологиялық тұрғыдан Европалық және Азиялық болып екі топқа
бөлінеді. Олар Үнді елінде, болгария, Румын жерлерінде өсіріледі.
Азербайжанда, Кавказда қара теңіз жағалауында, закавказьеде өсіріліп жүр.
Енекенің әлемдегі жалпы саны 2 миллиондай болғанымен, ТМД елдерінде
500 мыңдайы ғана бар. Енекені сауады және күш кқлігі ретінде пайдаланылады.
Қолда өсірілген енеке өте ірі жануар. Шоқтығынан биіктігі 120 – 135 см ,
сүйегі ңрң және түзу, кеуделі, салмағы 450 – 500 кг. Түсі әр түрлә қара,
қарабурыл, қара сұр. Терісінің салмағы 26 – 32 кг. Жас енекенің сойыс
шығымы 40 – 50 процент.
Енекеден сауым маусымында майлылығы 7 -8 ٪ 1500 – 2000 кг сүт
сауылады.

Азербайжанның
Дашюаз асыл тұқымды мал совхозында Азербайжан енекесі атты жаңа
тұқымы шығарылған. Бұл совхозда енеке машинамен сауылады. Енекенің сауылу
мацсымы 180 – 240 күнге созылады. Буаздығы 300 – 305 күн. Енеке төлшіл,
қысыр қалуы өте сирек. Күтім талғамайды, әр түрлі ауруларға да төзімді.
Бизон ( зубрлар). Америкалық ( бизон) және европалық (зубор) болып
екіге бөлінеді.
ТМД – да европалық зубр мекендейді, Жабайы түрі Ресейдің батысында,
Литва жерінде, Украйнада және Кавказда кездеседі.
Қазіргі кезде зубрлар қорықтарда ғана өсіріледі.
Зубр өте ірі, салмақты жануар. Басы үлкен, мойыны қысқа, жұмыр, сом
денелі, кеудесе жүндес. Бұқалары 1000 кг, сиырлары 600 – 700 кг тартады.
ТМД – да қазіргі кезде 800 – ден астам зубр өсіріледі. Украйнада (
Аскания – Ново) зубр мен ірі қара буданы алынған. Зубрдың буаздық
мерзімі260 – 280 күн. Сауылу маусымы 5 – 6 ай.
Зубрлар орман өсімдіктерімен қоректенуге бейімделген. Қарағай,
қайың, үеңкі жапырақтарын жей береді. Олар суыққа, тіпті 30 градус С аязға
да төзімді. Зубр тебіндеп жайылатын мал. Бұл қасиеті жағынан ол жылқыдан
кем түспейді. Демалуға жер таңдамай, қарғада жата береді.

Ірі қараны күтіп – бағу және оны ұйымдастыру
Шаруашылықтардың құрлымы мен бағытына қарай ірі қараны бағып
күту бір орында ұстап бағып – күту, байламай күту, байламай бокстарда ұстау
болып бөлінеді. Бұл тісілдер қыстық және жаздық болып айырылады. Ірі қараны
жазды күндері байлауда ұстап бағып – күту және жайылымда күту тәсілдері де
қолданылады.
Жерінің барлығы дерлік жыртылып, жер қңдеу жұмыстары қарқынды
жүргізілетін шаруашылықтарда және кешендерде сиыр жыл бойы байлауда
ұсталып, азықтандырылады.
Малды байлап ұстау. Бұл тәсіл сүтті бағыттағы шаруашылықтарда
кеңінен пайдаланылады. Ірі қараны байлап ұстағанда әрбір сиырдың немесе
құнажынның өз орны, азықтанатын астауы, автоматты суаты болады. Тұрған
орнының үстінгі жағында әр малдың жеке нөмері, аты, өнім деңгейі және
тәуліктік рационы көрсетілген тақтайша ілінеді.
Азықты тракторға ілінген механизммен тартады. Байлап ұстаудың
артықшылығы малды сүтейте сауу үшін жекелеп азықтандыруға ыңғайлы. Малдың
денесі, сауылған сүті таза болуы үшін олардың астына сабан , ағаш үгіндісі,
торф төселеді.
Сиырды сауар алдында желінін жылы сумен жуып, таза орамалмен
сүртеді. Сиырдың орнын күнделікті тазалап, 3 -4 сағат серуендетеді. Арнай
жүру жолы белгіленіп, оның орта шегіне қойылған астау,а азық салынады.
Соның арқасында мал серуендеуге тез дағдыланады.
Сиыр тұратын қора зоогигиеналық шарттарға, байлауда ұстауға,
өндіріс процестерін жан – жақты механикаландыру ыңғайлы болуы тиіс. Осындай
шаруашылықтарда немесе үлкен кешендерде сауыншылардың еңбегін 2 – 3
кезекпен ұйымдастыруға мүмкіндік туады. Еңбекті екі кезекпен
ұйымдастырғанда, ір кезекте тәулігіне 7 – 8 сағаттан келетіндіктен еібекті
прогрессивтік тұрғыда ұйымдастыру болып саналады.
Әрбір фермада жұмысшылардың сиырды сауу, азықтандыру жилігіне және
мал өнімін өндіру процесін механикаландыру деңгейіне, малды бағып – күту
тәсіліне қарай жасылынған жұмыс кестесі болады. Мал өнімін қндіруді
өндірістік жолға көшіру фермаларды техникамен толықтыруды және
технологиялық процестерді қайта құруды талап етеді. Мысалы, еңбекті екі
кезекпен ұйымдастыру жұмысшылардың еңбегін жеңілдетуге, техниканы дұрыс
пайдаланумен бірге, еңбек қарқынын арттырып, уақтылы демалуына жағдай
тудырады.
Малды байламай ұстау тәсіліне екіге бөлуге болады. Оның бірі –
малдың барлығына төсеніш төсеп, байламай ұстау, екіншісі – мал демалатын
бокстерді жасап, байламай ұстау.
Бірінші тәсіл, көбінесе етті бағыттағы мал шаруашылықтарында
қолданылса, екіншісі – сүтті қндірістік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.