Мемлекеттік меншіктегі: қалыптасу жолдары, ерекшеліктері және экономикадағы орны

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мемлекеттік меншік: қалыптасу жолдары, ерекшеліктері және экономикадағы орны
Нарықтық экономикаға көшу меншік қатынастарына тікелей байланысты. Өйткені қай қоғам болсын, өндіріс қатынастарының негізінде белгілі бір меншік формасы жатыр. Сондықтан нарық қатынастарына көшу кезенінде оның көптеген объективті мәселелері өз шешімін күтуде.
Қазіргі таңда айқындалып отырғанындай, бұрынғы көзқараспен социализм орнату жолында деп есептелінген елдердегі әлеуметтік-экономикалық жүйенің күйреуінің басты себептерінің бірі - мемлекеттік меншік қатынастарының үстемдікке ие болуы. Сол себепті де оларды өзгерту және түбегейлі құру туралы қорытынды жасалды. Сөйтіп, бұл проблемаларға қоғам тарапынан өзіндік көзқарас білдіру мәселесі алға тартылып отыр.
Меншік проблемаларын қарастыру - саяси экономия және экономикалық теория курсының қажетті элементі болып табылады.
Меншік: мәні, мазмұны.
Қай ел болсын, оның шаруашылық өмiрiмен жете танысу барысында мынадай сауалдарға тап боламыз: экономикалық билік кiмнiң қолында? Немесе адамдардың өмiр сүру негiзi -- материалдық игiлiктердi иемденетiн кiм? Бұл билiктiң мәнi - өндiрiс қурал-жабдықтарына және оның нәтижелерiне тиiстi меншік қатынастары болып табылады.
Меншiк - қогамдық құрылыстың экономикалық негiзi - қогамдық бастаулардың негiзiне жатады. Сондықтан әрбiр мемлекет меншiк туралы заңдар қабылдап, оны қорғайды. Меншiк, заң жағынан алып қарағанда, мүлiктiк қатынастарға жатады.Құқықтық нормалар мен актiлерде материалдық байлық әр түрлi субъектiлер (жеке адамдар, әлеуметтiк топтар, таптар, мемлекет) арасында қалай иемденетiнi және бөлiнетiнi анықталады. Меншiк иесi заңмен анықталған мүлiктерге ие болады. Және ол қолындағы мүлiктердi: иемдену, пайдалану және оған иелiк жасау өкiлеттiлiгiн алады.
Бұрынғы Одақтағы қоғамдық iлiмдер дамуының басты кемшiлiгi - объективтiк процестердiң нақты күрделiлiгiн жеңiлдетуге саяды. Бұл жағдай "меншiк" ұғымын зерттеу процесiнде де көрiнiс табады. Бiрiншiден, меншiктi жiгерлi қатынастар ретiнде, тек құқылық феонмен деп түсiну. Егер саяси экономия объективтi экономикалық процестердi қарастыратындығы және ол меншiктiң мазмұнын бiр жақты түсiнетiндiгiне көңiл аударсақ, онда бұл көзқарастын дұрыстығына күмән туғызбайды. Ал осындай бағытты жақтаушылар меншiктi құқықтық жағынан қарастыру - иемденудiң экономикалық қатынастарын бейнелейтiнiн, сол себептi де бұл, олардың түрлерi екендiгiн де мойындайды. Әйтсе де олар экономикалық қатынастарды, меншiк қатынастары ретiнде қарастырудың орнына, түрдi мазмұнынан айырып алады.
Екiншiден, көп уақыттар бойы меншiктiң экономикалық және құқықтық мазмұнына тереңдеп бармай, оны бетiнен қалқып түсiндiру орын алып келдi. Көптеген авторлар меншiктiң экономикалық мазмұнының салыстырмалы дербестiгi мен оның құқықтық мазмұнының күрделiлiгiн мойындаумен бiрге, олардың арасындағы өзара байланыс туралы нақты жауап бермедi.
Әйтсе де бiрқатар экономикалық әдебиеттерде бұл проблема туралы маңызды ой-пiкiрлер айтылып та жүрдi.
Меншiк қатынастары құқықтық және экономикалық материалдардан тыс қалыптаспайды, олар осы екi формада бiрдей әрекет жасайды. Сонымен, меншiктiң категория ретiнде процестi сипаттайтын принциптерiнiң ерекшелiлiгi осында.
Ендiгi басты мәселе - меншiктiң мәнi және сипаты туралы. Жалпы меншiк дегенiмiз не?
Меншiк дегенiмiз - өндiрiс құрал-жабдықтарын және өндiрiлген өнiмдердi иемденуге байланысты адамдар арасында туындайтын қоғамдық қатынастар. Ол адам және заттың арасындағы қарым-қатынас емес, адамдар арасындағы қатынастар болып табылады.
Меншiк. Саяси-экономикалық мақынада. Бқл қндiрiс процесiндегi адамдар арасындағы күрделi шаруашылық қарым-қатынастар. Қандай да бiр материалдық игiлiктi өндiру - адамдардың өз қажетiне қарай табиғат байлығы мен энергияны иемдену болып табылады. Меншiк қатынастары: а) иемдену; б) материалдық ресурстарды тиiмiдi пайдалану; в) оларды жүзеге асырудың экономикалық сипатын анықтау процесiндегi қарым-қатынастарды қамтиды.
Меншiк. Саяси-экономикалық категория ретiнде. Мұны өндiрiстiң қоғамдық формасын анықтайтын, адамдар арасында құрал-жабдықтарды пайдалану процесiндегi болатын қарым-қатынастар жүйесi деп түсiнемiз. Сондықтан, меншiк туралы жалпы түрде оны: тек "таза" абстракция ретiнде ғана айтуға болады. Ол экономикалық категория ретiнде белгiлi бiр нақтылы әлеуметтiк қарым-қатынастарды бейнелейдi.
Сонымен, меншiк экономикалық категория ретiнде - экономикалық қатынастардың абстракциялық көрiнiсi. Яғни, меншiк - нақты қогамның экономикалық қатынастарының толық жүйесiндегi қандай да бiр экономикалық немесе топтық қарым-қатынастарының абстрактылы көрiнiс болып табылады.
Өндiрiс процесiн адамдардың өзiнен тыс табиғатты иемденуi деп айтуға да болады. Бұл иемдену өндiрiс фокторларын ұштастыру аркылы жүзеге асырылады. Ал, ұштастыруда әр түрлi қоғамдык формалар қолданылады.
Сөйтiп, экономикалық категория ретiндегi меншiктiң мазмұнына жоғарыдағыдай анықтама беруге болады. Әйтсе де әр түрлi жағдайда меншiктiң: мемлекеттiк, жеке меншiк, ұжымдық деген әлеуметтiк формалары бар.
Меншiк - иемдену, билеу, пайдалану тәрiздi күрделi қарым-қатынастар ретiнде осы қоғамның экономикалық қатынастарының барлық жүйесi арқылы жүзеге асырылады. Олай болса, оның экономикалық мазмұны мен заңдылық қозғалысын тану үшiн экономикалық қатынастардың барлық жүйесiн зерттеу керек.
Меншік ол зат емес, меншік - заттарға байланысты адамдар арасындағы қатынастар, яғни меншік объектісін пайдаланудағы субъектінің құқығы.

Меншік субъектісі меншік объектісі

Адам,отбасы,әлеуметтік топтар, ұжым, халық, мемлекет, басқару орындары.
Жер,ғимараттар, табиғи ресурстар,
өндіріс құрал-жабдықтары, мүлік,
ақша, асыл заттар, ақпарат, жұмыс
күші, білім, бағалы қағаздар.

Меншіктің экономикалық мағынасы келесі қатынастармен сипатталады:
Иемдену - затты өз игілігіне пайдалану.
Жатсындыру - меншік объектісін иеліктен шығару
Жекелендіру - әр бір тауар өндіруші мамандығы бойынша белгілі бір тауар өндірісіне жекеленеді.
Қоғамдастыру - еңбектің қоғамдық сипатының дамуы.
Өндірістің материалдық және жеке факторының бірігу тәсілі.
Табысты бөлу әдістері.
Меншік, заң жағынан алып қарағанда, мүліктік қатынастарға жатады. Құқық нормалар мен актілерде материалдық байлық әр түрлі субъектілер арасында қалай иемделінетіні және бөлінетіні анықталады. Экономикалық теорияда жеке меншік құқықтың мынадай түрлерінде даму алады. (Оноре тізімі бойынша):
Иемдену құқығы, яғни игіліктерге міндеттелінген денелік (күш қуаттылық) бақылау құқығы.
Пайдалану құқығы, яғни игіліктің пайдалы қасиетін өзі үшін қолдану құқығы.
Басқару құқығы, яғни игіліктерді қолдануды кім және қалай қамтамасыз етуді шешу құқығы.
Табысқа деген құқық, яғни игіліктерді пайдалану нәтижесіне ие болу құқығы.
Егемендік құқығы, яғни игіліктерді жатсындыру, өзгерту, тұтыну немесе жойып жіберу құқығы.
Қауіпсіздік құқығы, яғни игіліктерді сыртқы ортаның зияндылығынан қорғау құқығы.
Игіліктерді мұрагерлікке беру құқығы
Игіліктерді иеленудегі мерзімсіздік құқығы.
Сыртқы ортаға зияны келтіретін әдістерді қолдануға тыйым салау құқығы.
Өндіріп алуға жауапкершілік құқығы, яғни қарыз үшін игіліктерді өндіріп алу құқығы
Қалдық сипатты құқық, яғни бұзылған құқықтарды қалпына келтіруді қамтамасыз ететін институттардың әрекет ету құқығы.
Адамзат қоғамының даму тарихында меншіктің әр түрлі типтері белгілі. Ерте дүниенің өзінде ұжымдық, жеке еңбектік және мемлекеттік меншік түрлері қалыптаса бастады. Олардың ең бастылары: жеке және мемлекеттік меншік болып саналады.
Қоғам өзара қарым-қатынастағы және әркайсысының ерекше өзiндiк мүдделерi бар элементтерден, яғни кәсiпкерлер мен жұмыскерлерден тұрады. Және олардың мақсат мүдделерi өндiрiстiң бағдар-бағытын анықтайды. Мұны мынадай екi вариантқа бөлуге болады:
Кәсiпкерлер мен жұмыскерлердiң қай-қайсысы болсын, өндiрiстi жүргiзуде қашанда өз мүдделерiнiң қамтамасыз етiлуi басым болуын көздейдi;
Өндiрiстi ұйымдастырғанда өз мүдделерiн теңестiруге және оларды оптимальды үйлестiруге ұмтылады.
Иемдену - адамдар арасындағы экономикалық байланыстарды бейнелейдi, егер олар; "мына зат менiкi" десе, онда бұл жайт қалыптасып үлгерген шаруашылық байланыстарын сипаттайды және бұл мүлiктi кiмнiң иемденуге құқығы бар, ал кiмнiң құқығы жоқ екенiнi көрсетедi.
Иемденуге қарама-қарсы ұгым - иелiгiнен айрылу. Иемдену ұғымы -- қоғамның бiр бөлiгi - құрал-жабдықтарды өз иелiгiне алып, басқа адамдардың тiршiлiк ету көзiнен айыру дегендi бiлдiредi. Осыған сәйкес бiр адамдардың өндiрген өнiмдердiң басқа бiреулер, демек, құрал-жабдықтардың қожайындары иемденедi.
Меншікке жатады ең маңызды және күрделі проблемалардың экономика және экономикалық теория. Тарих экономикалық қоғам өмірінің кезеңдерінде жоғары әлеуметтік белсенділігін жүргізеді, әдетте, қайта бөлу объектілер мен меншік құқығын. Өтпелі экономика Ресей растауы осы тарихи дәстүр.
Экономика - бұл, ең алдымен, шаруашылығы. Бірақ бар жерде шаруашылық тиіс және иесі. Әрбір экономикалық объект, әрбір ресурс, әрбір өнім болуы тиіс өз иесін тапты. Экономикалық тұрғыдан иесі - тұлға, вовлекающее объектісі экономикалық процестер, стремящееся оны пайдалану ең жақсы жолмен шығарып, одан көбірек пайда.
Қайда бар экономикалық қызмет, онда әрқашан проблема бар меншік. Меншік қатынастары пронизывают бүкіл экономикалық қатынастар жүйесін және ілесіп жүретін адам ол туған кезден бастап шыққанға дейін өзге әлем. Барлық жерде және барлық жерде біз үнемі наталкиваемся бір жалпы түбегейлі сұрақ: кімге тиесілі экономикалық билік, кім береді материалдық жағдайлары кітапта, болып табылады иесі, жер, фабрикалар, рухани байлық? Әлеуметтік мәні осы қатынастардың бар көрінісі осы қоғамға тән экономикалық қатынастар меншік. Бүгін біз дайынбыз сотқа шағымданғанға мемлекетпен, облигацияларына және растранжирило біздің жинағын, не выплачивает бізге заработанные деньги, зейнетақы. Бұл тұрғыда өркениет алыс емес демалыс жануарлар, онда әрбір қорғайды ортаға өзінің мекендейтін, үміткер сол немесе өзге кесек немесе аумағы.
Көпшілікпен танылған, яғни меншік -- бұл, бәлкім, ең басты мәселелерін айқындайтын генерациялау үшін, өмір сүру мен даму жолдары адамзат қоғамының. Қалай және кім, ол қойылуы шешіледі және реттеледі қазіргі уақыттағы, соның ішінде осы тарихи уақыт байланысты тұрақтылық, әл-ауқат, және көбінесе тіршілігін кез келген қоғамның қалай, дегенмен, және әрбір жеке мүшесі осы қоғамның.
Фактор тапшылығы өмірлік игіліктер мен экономикалық ресурстарды талап етеді ғана емес, әзірлеу белгілі бір тәртібін, оларды бөлу, бірақ оның қандай да бір ережесін, бақылау оларға. Түпкілікті тауарлар және экономикалық ресурстар, егер олар шектеулі болуы мүмкін емес равнодоступными ету үшін, пайдалану мүлдем барлық мүшелері қоғам. Егер бұл осылай болса, онда қоғамда басталған еді беспорядок.
Қалай ғана адам қолына таяқ, ол айналды ғана емес, зеңбірек еңбек, бірақ оның жеке палицу, оның мүлкі, меншік. Жеке немесе топтық, асыл тұқымды тиістілігіне бірте-бірте айналады қару қорғану және шабуыл жасау, құралдар мен еңбек заттары, ошақ, тұрғын үй, киім-кешек, үй мүлкі.
Меншік құқығын бекіту бақылау экономикалық ресурстар және өмірлік игілік үшін қойылған экономикалық субъектілері.
Тұрмыста кездеседі көзқарас, бұл меншік - бұл қарым-қатынас адам мен мүліктің, билік жүргізу үшін құрылған. Талпыныс адам иелік етуге, мүлікті қаралады бұл ретте туа біткен сымның.
Алайда, экономикалық ғылым көп болып танылады үстемдігі әлеуметтік негіздері меншік емес, табиғи. Және бұл мағынада болады кейбір дәрежеде деп танылсын бекіту, П.-Ж. Прудона: Меншік - бұл ұрлық, -- өйткені, ешкім болады возражать, егер бір тұлға болып табылады иесі затты, кез -- мүмкіндігінен айырылды болуы оның өзінің иелігінде.
Әрбір тарихи дәуірде меншік экономикалық категория ретінде көрсетеді барлық жүйесі әлеуметтік-экономикалық қарым-қатынастар. Меншік және оның түрлері сәйкес келеді, қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жүйесі барлық деңгейлерде. Проблема меншік туралы өте многостороння және әрбір жаңа кезең дамуының экономикалық ойдың қандай да бір жаңа тараптар.
Сұрақ туралы жеке меншік неғұрлым өткір күйінде тұр қазіргі таңда.
Кейбір оны жоққа, басқалары керісінше жақтап, дереу кіріспе. Осылайша бізге қандай жеке меншік немесе жоқ? Бұл сұраққа болмайды жауап беру сходу дейді мөлшерінің да артықшылықтары мен кемшіліктері әр түрлі меншік нысандары.
Сонымен, бұл жұмыстың мақсаты болып табылады зерттеу жүргізу, қарастыру және талдау меншік құрылымы: оның әлеуметтік, заңдық және экономикалық тараптардың зерделеу; меншіктің әртүрлі нысандарын, негізінен, жеке меншік және мемлекеттік негізгі нысандары меншік; дамуын талдау Ресейде меншік және өзара іс-қимыл мемлекеттік және жеке меншік.
Түсінігі, мәні, мемлекеттік меншік.
Экономикадағы ХХ ғасырдың мәні зор, мемлекеттік меншік. Оған, әдетте, кейбір ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар, банктер, сондай-ақ кәсіпорын салаларын, қызмет көрсетеді өндіріс және әлеуметтік-тұрмыстық саласына -- жүк көлігі, энергетика, байланыс және т. б. мемлекеттік кәсіпорындар Құруға негізделген ішінара ниетін жеделдету ғылыми-техникалық прогресс. Сонымен қатар, мемлекет кейде өзіне қайта жарақтандыру әлсіз буындарының экономика.
Бұл меншік түрі бар 3-ші деңгейде:
· Барлық деңгейінде федерациясы -- федералдық меншік.
· Субъектілерінің деңгейінде федерациясы (89). Олардың әрқайсысының өзінің аймақтық меншік.
· Муниципалдық меншікке (меншік деңгейінде жеке қала, ауылдық округ, ауыл және т. б. басқа, Санкт-Петербург және Мәскеу, сөз сөйлейді ретінде федерациясының субъектілері).
Қазір патриоттық жекешелендіру процесі мемлекеттік ірі кәсіпорындар. Себебі бұл процесс болып табылады тиімсіз, ауыр қаржылық жағдайы деректер. Бірақ, әдетте, жекешелендіру қолданылмайды темір жолдар, гидростанции, пошта арналары, порт құрылыстары, үлкен маңызы бар қалыпты жұмыс істеуі үшін тұтастай алғанда, экономика.
Ұсыну туралы меншік қалыптасты, ғылым мен өмір бойы, мың жыл, бұл ретте, жеке меншікке айналды, ең алдымен, ресми объектісі құқықтық, заң табиғат пен философия. Ұзақ уақыт меншік ретінде ерекше қоғамдық қарым-қатынасы болып табылады тікелей нысанасы құқықтану (ең алдымен азаматтық құқық, алайда, одан әрі дамыта отырып, қоғамдық өндірістің меншігіне айналады қатар заң, сондай-ақ айқындайтын экономикалық категория.
Ұғым меншік қатынастары қамтиды бір жағынан қарым-қатынасы меншік иесінің өз заттар, т. е. мүліктік арасындағы қарым-қатынас субъектісі мен объектісі. Субъект меншік (иесі) бұл белсенді жағы, меншік қатынастары, эмитенттің меншік объектілерін қамтитын, олар распоряжающаяся және пайдаланатын өздері. Айта кетейік, бұл меншік болуы мүмкін емес бессубъектной. Келсек, иесіз қалған объектілерді, заттарды, заттар, болған немесе жоғалтқан өз меншік иесінің, онда олар тоқтатады мүмкін меншік. Меншік объектісі-бұл белсенді жағы, меншік қатынастарын түріндегі заттарды, табиғат, заттар, энергия, ақпарат, мүлік, рухани, интеллектуалдық құндылықтарды, тұтастай немесе қандай да бір дәрежеде меншік иесіне тиесілі. Жиі меншік объектісі деп аталады жай ғана меншігі.

Өз кезегінде бастапқы меншік қатынастары қызмет етеді материалдық алғышарты арасындағы қарым-қатынастардың субъектілері, меншік, т. е. субъектных қатынастар. Соңғы болып табылады экономикалық қарым-қатынастар байланысты туындайтын меншігі, және бейнелейтін мүліктік өзара байланысын субъектінің басқа да субъектілері.
Шын мәнінде, меншік елестету мүмкін емес, сонымен қатар бір индивиды немесе олардың тобы жатқызылған нақты заттарға, шарттарға және өнімдер өндіру ретінде өзінің, сондай-ақ басқа -- бөтен. Бұл бастап очевидностью керек, бұл меншік -- бұл қатынасы индивидтің қосымша заттар. Бұл ретте, өйткені әңгіме қатысты әр түрлі адамдардың бір нақты затты, онда негіздер туралы айтатын болсақ меншік ретінде арасындағы қатынастар туралы индивидами байланысты заттар. Бола тұра, заңмен реттелген мемлекет, олар алады нысаны, меншік құқығын, оған меншік иесі өкілеттігін иелену, пайдалану және мүлікке иелік ету.
Кезде неғұрлым толық өрістету анықтау меншік экономикалық категория ретінде, әр түрлі экономистер санау, әр түрлі негіздер статичности немесе динамикалық, осы санаттағы, оның негізгі көріністерін күнделікті практикада, оның классового және тарихи сипаты. Менің көзқарасым бойынша, ең функционалдық тұрғысынан осы зерттеу болып табылады анықтау арқылы негізгі көріністері шаруашылық үстемдік меншік иесі затты: иелену, пайдалану, өкім.
Ең жалпы түрде меншікке анықтауға болады қалай арасындағы қарым-қатынастар экономикалық агенттер тағайындалып, экономикалық ресурстарды және тұтынушылық игіліктерді. Сондай-ақ, ең жалпы түрде айтуға болады присвоение экономикалық ресурстар болып табылады бастапқы, анықтаушы қатысты беру тұтынушылық игіліктер. Осының салдарынан кез-келген қоғамда, кез келген елде жіктелуі халықтың бай және кедей туындамаса негізінен әр түрлі адамдардың қарым-қатынасын экономикалық ресурстарға ретінде өзінің немесе өзгенің.
Түсіну мәні меншік болады, егер оны қарауға өзара байланыстағы барлық басқа да экономикалық қатынастармен қоғам: өндіруге, бөлуге, айырбастауға және тұтынуға игіліктер. Дәл меншік неғұрлым толық бейнелейді, әлеуметтік-экономикалық сипаты дәуір.
Барлық қолданыстағы экономикалық жүйелер бойынша ерекшеленеді, оларды қатысты, ең алдымен, өндіріс құралдарына меншік. Оның бірнеше тарихи типтері меншік сипатталатын әртүрлі әдістермен қосылыстар өндіруші және өндіріс құралдарын, сондай-ақ бөлу өндірілген қоғамдық өнімнің қоғам мүшелері арасында.
Қабылданған ажырата первобытнообщинный, құл иеленуші, феодалдық басшыларына-крепостнический және капиталистік меншік түрлері. Күні кешеге дейін ретінде ерекше выделяли сондай-ақ, социалистік меншік түрі, ол үшін, шамасы, жеткілікті негіздер болған жоқ. Бірде-бірі, әлемнің кірген бір кездегі социалистік достастық, социализм шын мәнінде, салынды. Тікелей өндірушілер бұл елдерде әлі де ұшырады пайдалану, біріктіру, өндіріс құралдарын қызметкерлерінің өндіріс шын мәнінде болған жоқ. Сол түрі меншік, ол тоталитарлық режим жағдайында (кейде неприкрытого, бірақ бірқатар жағдайларда завуалированного) осы елдердегі ағзам әбу ханифа, причудливо сочетал өзіне тән сипаттар тән типтері меншік ретінде алдыңғы дәуірлер, сондай-ақ қазір бар.
Осылайша, меншік экономикалық категория ретінде анықталады қатынасы ретінде индивидтердің немесе қоғамдастық индивидтердің -- өздеріне тиесілі заттар ретінде өзінің көрінетін иелігінде, пайдалануында және иелігінде ол, сондай-ақ жою ықпал етудің өзге де субъектілердің ту шаруашылық саласына үстемдік қолданылатын билік иесі, яғни қоғамдық қатынасы бойынша иелену өкімі және билік ету нәрсе.

Меншiк объектiлерi және субъектiлерi.
Меншiк қатынастары көптеген ғасырларды қамтиды. Оның өз даму тарихы бар. Онымен адамдардың өте қуатты экономикалық, кәсiпкерлiк әрекеттерi, мақсатты қозғалыс жүйесi , тағы да басқа әртурлi экономикалық мүдделерi, шаруашылық жүргiзу формалары мен тәсiлдерi байланысты. Дүниежузiлiк тәжiрибенiң дәлелдiгi -- меншiктiң аса маңыздылығы - жалпы адамзаттың маңызды байлығына жатады.
Меншiк қатынастарының ерекшелiгi, ол бiр жағынан, өте қарапайым, ал екiншi жағынан, өте күрделi де. Қарапайымдылығы - әр адам онымен күнделiктi кездеседi және оны жиi сезiне отырып, ол туралы белгiлi - бiр деректер алып отырады. Күрделiлiгi -- оның тасасында тұрган адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастарды бейнелейтiн көп қырлы мазмұны. Бұл қарым-қатынастар - әлеуметтiк-экономикалық жүйенiң эволюциясында анықтаушы рөл атқаратын адамдардың меншiкке қатысты қарым-қатынастары.
Меншiк қатынастарының экономикалық мазмұнын, яғни меншiк субъектiсi мен объектiсiн анықтай бiлу керек.
Меншiк субъектiсi - меншiк қатынастарынын белсендi жағы. Олар меншiк объектiсiн иемденетiн, оған билiк ететiн және пайдаланатын адамдар. Ол аз емес. Меншiк субъетiлерi: адам, тұлға - меншiктiң бастапқы субъектiсi болып табылады. Ол ең алдымен өз дене қуатының қарым қабiлетiнiң , жұмыс күшiнң қожасы. Меншiктiң бұл объектiлерi адамның жеке өзiне тәуелдi. Сонымен қатар, адамдар өзiнен тыс басқа да заттарга ие бола алады.
Отбасы - бұл да меншiктiң көп тараған субъектiсi. Отбасы мүшелерi үй-iшiнiң жиған мүлiк-жиhаздарының иесi.
Әлеуметтiк топтар - өз ерiктерiмен пiкiрлес болған топтардың өз меншiктерi болады. Олардың мүдде-мақсаттары мен ынта-жiгерi бiр-бiрiмен сәйкес келедi.
Кәсiпорындардың еңбек ұжымдары - бiр кәсiпорында жұмыс iстейтiндер көп жағдайда бiр ғана ұжымдық иелер ролiн атқарады.
Территория халықтары - қандай да болсын, аймақта қоныстанған халық сол ауқымды орналасқан кейбiр объектiлердiң иесi бола алады.
Ел халқы - жалпы халықтың дәулетi болып саналатын, елдiң ұлттық байлығының белгiлi бiр бөлiктерiн иемденедi.
Басқару бөлiмдерi - кәсiпорындарының басқарушыларынан бастап, ел үкiметiне дейiн меншiк иелерiнiң қызметiн атқарады. Олардың меншiктiң бiраз объетiлерiн пайдалану, билеу туралы шешiм қабылдауға құқықтары мен мүмкiндiктерi бар.
Меншiк қатынастары әр түрлi объектiлердi иемденуге байланысты қалыптасады. Мұны потенциалды тұрғыдан алып қарағанда, тiптi жердегi құрлық атаулы, әрбiден соң бүкiл әлемде меншiк объектiсi бола алады. Шын мәнiнде адамдардың өзi, оның жеке өмiрi, қабiлеттiлiгi тек оның өзiне ғана жатады.
Жер, жер учаскiлерi, жер кеңiстiктерi, пайдаланылатын жер - меншiктiң көп тараған объектiлерi болып саналады. Оларды әр түрлi субъектiлер, құрылыс жүргiзу, ғимараттар салу, коммуникациялық жүргiзу және әр түрлi өсiмдiктер, дәндi-дақылдар егiп, мал өсiру мақсатымен - жайылым-шабындық ретiнде, сонымен қатар, адамдарға, қоғамға қажеттi шикiзаттар алу үшiн де пайдаланады.
Табиғат байлығы - меншiктiң тағы да бiр көпқырлы объектiсi болып саналады. Ол: пайдалы қазбаларды, жер-су байлығы мен ондағы тағы да көптеген пайдалы заттарды, ауа орталығын қамтиды.
Әлеуметтiк-мәдениет ғимаратарға - ең әуелi үй-құрылыс қорларымен қоса, адамдардың өмiр тарихында қорлана берген байлық құрамындағы меншiктiң күрделi объектiлерi жатады.
Негiзгi өндiрiстiк қорлар - өндiрiс процесiне тiкелей қатынасатын өндiрiстiк ғимараттар, құрылыстар, құрал-саймандар мен әр түрлi жабдықтар, машина, агрегаттар, приборлар ретiнде меншiк объектiлерiнiң едәуiр бөлiгiн қамтиды.
Ақша, валюта және бағалы қағаздар. Бұлар да меншiк объектiсi. Олардың басты ерекшелiктерi: материалды-заттық бағасында емес - құндылығында, дәлiрек айтқанда, құннан көрiнiс алатын меншiктер екендiгiне байланысты.
Аса қымбат асыл заттар - алтын, күмiс, платина, алмас, бриллиант тағы да басқалары. Бағалылық және заттық жағынан да меншiктiң бiртұтас объектiлерi болып саналады.
Рухани-ойшылдык, ақпараттық ресурстар мен өнiмдер... Адамдардың ақыл-ойының, ойлағыштық әрекетiнiн нәтижесi болғандықтан, меншiктiң ерекше объектiлерi болып табылатыны анық. Бұлар интеллектуалды меншiктiң объектiлерi - ғылымның, әдебиеттiң, көркемөнердiң, жобалардың және тағы басқа табыстары.
Жұмыс күшi - адамдардың еңбек әрекетiне қабiлеттiлiгiнiң , еңбек потенциалының көрiнiсi. Бұлар әр адамның өз меншiгiне жататын объектiлер.
Сонымен, меншiк қатынастары әртүрлi объектiлер бойынша қалыптасады. Өндiргiш күштерiнiң дамуы барысында олардың құрамдары мен құрылымдары кеңейiп, сапасы өзгередi. Жоғарыда қарастырылған меншiк объектiлерiнiң iшiнде ортадан ойып орын алатын және осыған байланысты қоғамда әлеуметтiк күрес пайда болатын айрықша объектiлерi де бар. Олар К. Маркстiң методологиясы бойынша, өндiрiсi құрал-жабдықтары. Бiрақ соңғы жылдары тап осы тұжырымдарға қатысты әртүрлi пiкiрлер айтылып жүр. Дәлiрек айтсақ, өндiрiс құрал-жабдықтарының атқаратын айрықша қызметi - тарихи өтпелi өндiрiс тәсiлдерiне тән деген кағида басым.
Қорыта айтқанда, қазiргi меншiк қатынастары қауырт күрделенiп барады. Және оның құрамына көптеген жаңа субъектiлер мен сапасы жоғары объектiлер енуде.
Меншiк формалары мен олардың даму диалектикасы.
Меншiк - қашанда белгiлi бiр тарихи қалыптасқан формаларда пайда болып дамиды. Адамдардың жасампаз әрекеттерiнiң негiзгi материалдық құралдарын иелену - бұл әр қоғамдық өндiрiстiң дамуының өзектi көзi. Ал экономикалық басты құрылымы технологиялық процес те жұмысшы мен жеке оның еңбегiнiң өндiрiстiң заттық факторларымен ұштасуы қандай қоғамдық формаларда жүзеге асыратылатынына тәуелдi болады.
Адамзат қоғамының тарихи даму барысында құрал-жабдық меншiктерiнiң әр түрлi формалары белгiлi. Алдымен олардың бiрiне-бiрi қарсы: жалпы және жеке меншiк деп аталатын екi формасы бар.
Жалпы меншiк - ұжым ретiнде бiрлескен адамдарға берiлген құрал-жабдықтар, яғни бұл - олардың барлығына ортақ меншiк деген сөз. Мұндай иеленушiлiк әр түрлi қоғамдарға тән. Ол - рулық қоғамның даму кезеңiнде: алғашқы қауымдық меншiк, отбасы меншiгi деп бөлiнедi.
Меншiктiң басты формасының бiрi - ұжымдық кәсiпорынның меншiгi. Бұл меншiк: мемлекеттiк кәсiпорының барлық мүлкi еңбек ұжымының меншiгiне көшкен; жалға алынған мүлiктi сатып алған немесе заңда көзделген басқа тәсiлдер арқылы ие болған мүлiк жағдайында пайда болады. Сонымен бiрге, ұжымдық кәсiпорының мүлкi, оның iшiнде өндiрiлген өнiм, алынған табыс - олардың ортақ игiлiгi болып табылады.
Ұжымдық меншiктiң; кооперативтi меншiк, шаруашылық қоғамы мен серiктестiктердiң, акционерлiк қогамның, шаруашалық ассоциацияларының, қоғамдық ұйымдар мен қорлардың және дiни ұйымдарының меншiктерi деп аталатын бiрнеше түрi болады.
Жеке меншiк - жеке адамдардың өндiрiстiң заттық факторына және оның нәтижесiне өз меншiгi ретiнде қарауы. Оның өз еңбегiне және өзгенiң еңбегiне негiзделген екi түрi бар.
Өз еңбегiне негiзделген жеке меншiктiң субъектiлерi - жеке шаруа қожалығы, қолөнершiлер және басқа адамдар. Бұлар өз еңбегiмен өмір сүредi. Олар, бiр жағынан, өз меншiгiнiң иесi, екiншiден,. Тiкелей жұмыскер болып табылады.
Өзге адамның еңбегiне негiзделген жеке меншiк - өзгенiң еңбегi есебiнен баюға бейiмделедi. Сөйтiп, негiзгi өндiрiс құрал-жабдықтары аздаған адамдардың қолына түседi де, қоғамның басқа мүшелерi бұл игiлiктерiнен сырт қалады. Мiне, тап осы жағдайда теңсiздiк пайда болады: қоғам топтарға бөлiнiп, олардың бiр тобы өндiрiс құрал-жабдықтарын иемденсе, басқа топтары олардан айырылады.
Меншiк түрлерiн қайта қалыптастыру кезiнде адам өзiн iс жүзiнде нағыз қожайын сезiнетiндей, еңбек үстiнде ынта-жiгер танытып, iскерлiк көрсететiндей, шаруашылықтағы қырсыздық пен төрешiлдiкке қарсы белсендi күресетiндей дәрежеге қол жеткiзе отырып, өндiрiстi ұйымдастырудың неғұрлым тиiмдi формаларын табуға әрi өз жұмысының нәтижелi де сапалы болуына күш салатындай жағдай жасауға тиiс.
Бұл көп уақыттар бойы кенестiк экономикалық әдебиеттер арқылы меншiк проблемасы мен оның эволюциясы нақты және бiржола шешiлдi деген кағида бар. Оның жоғарыда айтылған: мемлекеттiк және колхозды-кооперативтiк формаларын ғана мойындап келгенiмiз рас. Мұның бiрiншiсi -- негiзгi және жетекшi рол атқарады., ал екiншiсi жеткiлiксiз дамыған деген дәлелге иландық. Және олардың эволюциясы тек екеуiнiң өзара үйлесiп, бiрыңғай жалпыхалықтық меншiктiң қалыптасуына байланысты деген ой-пiкiрi ғана малдандық.
Қазiргi таңда бiз меншiктiң көптеген әр түрлi формаларын мойындап, соларды қалыптастыруға тырысудамыз. Түптеп келгенде: әр түрлi меншiк формаларының объективтiк қажеттелiгi неде?
Бiздiң нақты мойындайтын қағидамыз меншiктiң қай-қайсысы болсын, олардың пайда болуын әдiлеттi немесе әдiлетсiздiк көзқарас тұрғысынан алып қарастыруға болмайды. Өйткенi әрбiр меншiк түрiнiң объективтi негiзi бар.
Мәселен, жеке меншiктің пайда болуы адамдардың даму деңгейiнiң объективтi қажеттiлiгi. Демек, жеке меншiктi күшпен жою - олардың пайда болу себептерiн жою деген сөз емес. Меншiктiң әр түрлi формалары өзiнiң өмiршендiгiн, өндiрiс құрал-жабдықтарын ұтымды пайдалануға, пайдалы шаруашылық жүргiзуде қамтамасыз етуге дейiн сақтайды. Бұл жағдайда дүниежүзiлiк тәжiрибеде жеке меншiк өз тиiмдiлiгiн көрсеттi, тағы да көрсетiп отыр.
Жеке меншiктiң екi тарихи рөлiн жоққа шығаруға болмайды. Бiрiншiден, ол шын мәнiнде, нақты меншiк иесiн, егемен билеушiнi, кәсiпкерлердi дүниеге әкеледi. Екiншiден, ол мемлекеттен, саяси өкiметтен тәуелсiз, дербес меншiк субъектiсiн қалыптастырады. Демек, ол демократиялық, азаматтық қогамды қалыптастырудың маңызды құралы.
Жеке меншiктiң негiзгi "ақауы" - өндiрiс құрал-жабдықтары иелерi жалдамалы жұмысшыларды қанауда деген қағида. Мiне, осыған байланысты кеңестiк экономикалық әдебиеттерде адамды-адам қанауды жою үшiн жеке меншiктi жалпыхалықтық меншiкпен алмастыру қажет деген ой-пiкiр орныққаны әркiмге мәлiм.
Осы мақсатты жүзеге асыру бағытында бұрынғы Одақта 1917 жылдан бастап, меншiктi жаппай мемлекеттендiру басталды. Оның нәтижесi -- адамдардың жұмыскер және тұтынушы ретiнде еркiн таңдауынан айырылуы. Бұл туралы экономикалық әдебиеттерде соңғы жылдары жеткiлiктi түрде айтылуда.
Ендi бүгiнгi өтпелi кезеңдегi басты проблемаларының бiрi -- жаңа меншiк формаларын қалыптастыруға көшу болып отыр.
Қазақстан Республикасында меншіктің әр түрлі формаларының қалыптасуы.
Республикамызда нарықтық қарым-қатынастарды қалыптастыру бағытында көптеген шаралар жүзеге асырылуда. Оның сан алуан тәуелсіз және тең құқықты субъектілерінің болуы - нарықты қалыптастыру мен оның тиімді жұмыс істеуінің қажетті шарты. Бұл мемлекет меншігіндегі кәсіпорынның негізгі бөлігін мемлекеттік басқару орындарына тікелей бағынудан құтқарып№ оларды акционерлік, кооперативтік және тағы басқа кәсіпорындарға айналдыруда қажет етеді.
Мемлекеттік меншіктің бүкіл қоғамды түгел қамтитын сипатынан айыруы меншікті мемлекет иелігінен алу, акционерлік, кооперативтік, және жеке меншікке негізделген кәсіпорындардың алуан түрлерін қалыптастыру адамдардын шаруашылық және еңбекке деген ынта-жігерінің арта түсуіне жол ашып, әлеуметтік қиындықтарды жеңілдетеді.
Қазақстан Республикасының Меншік туралы Заңының біршама ерекшелітері бар. Сөз болып отырған заң - алғаш рет республиканың өз меншігін айқындап берді. Сөйтіп№ біздің республикамызда да меншіктің алуан түрлігіне тұңғыш рет заң жүзінде рұқсат берілді.
Сондай-ақ, осы құжатта меншіктің бір түрін екінші бір түріне өзгерту мүмкіндігі және оның аралас түрлерінің болатындығы да ескерілген. Сол себепті де бұл Заңда отбас мен шаруа қожалығына, кооперативке, шаруашылық қоғамдар мен серіктестіктерге, акционерлік қоғамға, ассоциациялар мен бірлестіктерге, қоғамдық ұыймдар мен қорларға, діни ұйымдардың меншіктеріне арналған арнайы баптар бар. Қабылдаған құжатта; меншіктің жекелеген азаматтардың және мемлекеттің меншігі деп аталатын түрлері көрсетілген. Сондай-ақ жеке-дара меншіктің қатарына жеке меншіктің де жататындығы ашық айтылған.
Жалпы менщік туралы сөз болғанда, ол бір-бірімен өзара байланысты; дәстүрлі, әрекеттік құқығы, экономикалық және заңды-құқықтық деп аталатын үш тарамнан тұратын барынша күрделі ұғым екендігін естен шығармау керек. Екінші және үшінші мәселе туралы жоғарыда сөз болды. Ал, бірішісін, Тәуке хан тұсында жасалған; жер дамуы, мүлік дамуы, және таға басқа мәселелерді реттеп шешіп отыруға арналған, сонымен қатар, әлі де болса, халық санасынан шыға қоймаған байырғы әдет-салт құқықтарын назардан тыс қалдыруға болмайды.
Мемлекет барлық субъкетісінің заң алдындағы теңдігін қамтамасыз етеді.
Меншік объектілері мен субъектілері, олардың негізгі салаларының әр түрлі, меншік иелерінің өз құқығын жүзеге асыру шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.
Конституция тікелей меншіктің екі түрі - мемлекеттік және жеке меншік аталады. Бұл Меншік туралы заңға енгізілген өзгерістерге сай келіп отыр. Ол өзгерістер өте маңызды және бүгінгі таңда орнықты орын алып отыр. Онда мемлекет меншігінің бөлінбейтіндігі жөнінде еркше жазылған. Меншік иесінің құқығын білдіретін толық шаруашылық жүргізу құқығы жойылып, мүлікке иелік жасау мен пайдалану құқығын айғақтайтын, сондай-ақ, меншік иесіне белгіленген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.