Қазақстандағы аштық, 1921-1922 жж. : құжаттар, статистика, ақпарат

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті

«Қазақстандағы аштық, 1921-1922 жж. : құжаттар,

статистика, ақпарат»

Орындаған: Молдыбекова А.

Тобы: ДШҚқ221

Талдықорған, 2022 жыл

Ашаршылық қазақтың басына 10жылдың ішінде 2рет түскен. Ең бірінші ашаршылық 1921-1922 жыдары болғын. Ол Мұхтар Әуезовтың «Қазақ Республикасы Қазақсыз қалады» деген мақаласында көрсетілген. Осы мәтінде өлкелік партия комитетінің КПСС орталық комитетіне жіберген 145беттік есебі бар сондағы пратаколдан алынып отыр. Сол пратаколдағы есеп бойынша 1921-1922 жылдарда 1млн200мың адам қырылған делінген. Ал Әлихан Бөкейхан орта есеппен шығара отырып оны 90032мың деп көрсетеді. Қазақ ұлты 1723жылдардағы Жоңғар шапқыншылығы кездердегі, Ақтабан шұбырынды мен Екінші дүниежүлізілік соғыс кезіңде дәл мұндай қырғынға ұшыраған жоқ.

Қазіргі кезде XX ғасырда болған екі ұлы ашаршылықтың құжаттары жарияланып, көптеген мәліметтер алынған. Соныі ішінде «Ақтөбе облыстық тарихи өлкетану»музей қорында сақталғанбірнеше құжаттар бар.

Ақтөбе өлкесіндегі 1921-1922жалдардығы аштық.

XX ғасыр басы қазақ даласы үшін қуаныштан көрі қасыреті көп ғасыр болды. Патша үкіметінің озбырлы саясаты қазақ халқын өз жерінен айырды. Одан кейінгі Азамат соғысындағы ақтар мен қызылдардың қанды арпалысыннан соң Кеңестік үкіметтің сұрпқия саясатына тап болды. 1921-1922 жылдары елдегі болған аштыққа соғыстан кейінгі шаруашылықтың күйреуімен құрғақшылықтың салдарыннан малдың жаппай қырылуы және1919 жылдың қаңтарында енгізілген азық түлік салғырты яғни, ауыл шаруашылық өнімдерін мемлекетке мәжбүрлі түрде тапсыру саясаты тікелей әсер етті. Ақтөбе архивінде сақталған құжаттарға сүйенсек губерниялық атқару комитетінің басшылары Рияхов, Назаров, Сердековтар сол жылдардағы Ақтөбе жерін жайлаған қасірет пен малдың жұқпалы аурудан қырыла бастағанын Ленинге жазған хаттарында баяндайды. Орталықтан қайран болмай қазақтың ұлт зиялылары аштықпен күресуге бар күшін салды, оны тоқтатуға тырысты. Алайда, 1921жылдың қараша айында Ақтөбе қаласында 469ересеу, 320 бала аштықтан көз жұмып, ал өлкедегі мал басының 55% азайған екен. Сол жылы 280649ересек 7700725 бала аштыққа тірілей тап болған. Яғни, олар теміржолдың бойында, қаланың ішінде немесе біздің аудандарда босып барлығы бір тілім нан іздеп немесе қарындары ашып елді жағалап кеткен екен. 1921жылдың шілде айынан басап аштық Ақтөбе, Орынбор, Орал, Бөкей, Адай губернияларында тез тарай бастайды. 1920жылы құрылған Қырғыз АССР біздің қазіргі Қазақстанның мемлекеті дейміз. Астанасы-Орынбор. Ал Қазақстанның оңтүстік бөлігі тұтасымен Түркістан автономиялы республикасына кіріп кеткен. Солтүстік, батыс жақта орналасқан Ақтөбе, Орынбор, Ақмола, Семей халықтарының бәрі онтүстікке қарай жаппай босқын болып кете бастайды.

1921-1922 жылдары аштыққа ұшыраған адамдардың көрсеткіші:

Губерниялар

Жеотоқсан

Қаңтар

Ақпан

Наурыз

Сәуір

Мамыр

Губерниялар: Орынбор

Жеотоқсан: 444789

Қаңтар: 351166

Ақпан: 437776

Наурыз: 524170

Сәуір: 515118

Мамыр: 496064

Губерниялар: Орал

Жеотоқсан: 400900

Қаңтар: 328816

Ақпан: 277836

Наурыз: 37

Сәуір: 378818

Мамыр: 292098

Губерниялар: Қостанай

Жеотоқсан: 254900

Қаңтар: 283749

Ақпан: 87494

Наурыз: 337000

Сәуір: 354360

Мамыр: 294360

Губерниялар: Ақтөбе

Жеотоқсан: 359325

Қаңтар: 361051

Ақпан: 359326

Наурыз: 252514

Сәуір: 351049

Мамыр: 234560

Губерниялар: Бөкей

Жеотоқсан: 1

Қаңтар: 1

Ақпан: 1

Наурыз: 77059

Сәуір: 66265

Мамыр: 66256

Губерниялар: Ақмола

Жеотоқсан:

Қаңтар: 100670

Ақпан: 92000

Наурыз: 100670

Сәуір: 472000

Мамыр: 472000

Губерниялар: Елік

Жеотоқсан:

Қаңтар:

Ақпан:

Наурыз:

Сәуір: 86720

Мамыр: 91856

Адай

75000

Адай: Торғай

75000:

: 6000

: 75000

1559911

1600452

1629431

1736413

2303320

2071222

Кестедегі адам арқылы республикада өмір сүрген 4781263 адамның жартысы аштыққа ұшыраған адамдар екенің көруге болады. 1921жылы 11-18 маусымда Қазақ өлкелік атқару Коминтеті азық-түлік салғыртың енді салықпен ауыстырсада жағдай қиындап береді, яғни, салықты үсті-үстіне салып төлей алмастан, малын тарып алу басталады. 1921-1922жылдарда болған аштыққа тікелей әсер еткен жағдай :бұл орталықтағы большевиктік партияның теріс саясат жүргізуі, азыұ-түлік салғыртының енгізуі, кез-келген қарапайым шару болсын, бай болсын салық төйлейтін болған. Қазақстанның жерінде 1921-1922 жылдары болған ашаршылықтың негізгі себебі:қуаншылық, жаңбырдың жаумауы жердің құрғап кетуі деп көрсетеді. Табиғаттан бұрын ең бірінші халыққа қарсы жүргізілген саясаттың нәтижесінде ашаршылық болды деп толық айтуға негіз бар. Халақтан малды тартып алып кеткеннен кейін шаруаларлы жерінен қуғаннан кейін, халық арасынан бандиттер, қарақшылар, барымташылар шығабастайды. Сондай бассыздықты шешуге Ішкі Істер күш сала бастайды. 1921жылы9сәуірде шыққан Ақтөбе Уезінің атқару коминтетінің басшысы Мырзағұл Атаниязовтың №900 жиырмасыншы бұйрығы шығады. Ол бұйрықта ауылдық кеңестер, болыстық атқарушылар коминтетеріне, ауылда отырған кеңестер өздерінің отырған жерлеріне өздері мықты болсын, халық жаппай қырылып жатыр, өлгердердің денесін көму керек, судың бетін тазалау керек, яғни өлген адамдарды суға тастамау керек. Себебі көптеген жұқпалы аурулар тарап жатыр деп қатаң бұйрық шығарған. Төтенше жағдайлар бойынша Орталық коминтет Ақтөбе қаласы Темір, Шалқар, Ырғыз, Ойыл, Қарабұтақ, Ақбұлақ аудандарында ашыққандарға 315млн көлемінде көмек берген екен. Бұл ақшаға түнеу үй салынған, Мәскеуден 2 вагон астық ссатып алынған және Ташкенттен 1 вагон ұн, 1вагон жеміс, 2сессерны мұнай әкелінеді. Аштық қасіріті 1922жылдың наурыз, сәуір айларында күрт күшейеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.