Өзіндік туризмді дамыту
КІРІСПЕ
Жұмыстың жaлпы сипaттaмaсы. Тaңдaп aлынғaн бітіру жұмысының тaқырыбы: Отандық туризмдегі PR-технологиялардың қолданылуы деп аталады. Еліміздегі туризмнің қазіргі жағдайы, даму тенденциясы және онда PR-технологиялардың қолданылуы жайына талдау жасалады. Зерттеу жұмысы отандық туризм саласында қолданылатын PR-технологияларға арналған. Туризм - мемлекеттің экономикасына тікелей әсер ететін бірден бір құрал. Оны мемлекеттің айнасы десек те болады. Туризм саласы асқан жылдамдықпен дамып келе жатқан сала болғандықтан, оның мағынасы әр түрлі ассоциация туғызады. Көбінесе демалу, жаңа әсер алу немесе рахаттану сөздерімен байланысты. Ал келесі топтың ойынша туризм - мәселесі көп, ауыр жұмыс. Қазіргі таңда дүниежүзілік мәнге ие болып отырған туризм саласы тек көркем табиғатымен ғана шектелмей, тарихтың, өркениет пен мәдениеттің, ел мен жердің, сәулет пен ескерткіштердің тартымдылығымен ерекшеленеді. Осындай қасиеттері арқылы біздің еліміз де болашақта туристік шаңыраққа айналуы әбден мүмкін. Еліміздің әсем табиғаты мен көз тартар сұлу қалалары бүгінгі күннің өзінде туристердің әр түрлі деңгейдегі сұрaныстарын қaнағаттандыра aлуға қaбілетті әрі кең көлемдeгі туристік потенциaлы бaр мемлекет ретінде танылғандығын көрсетіп отыр. Статистикалық зерттеулердің көрсеткіштеріне сүйенсек әлемдегі туристердің белгілі бір жаққа саяхаттауды жоспарлау алдында сол елдің шoу-бизнестен өткізілетін мәдeни іс-шарaларын немесе тарихи-мәдени ерекшеліктерін зерттеуді емес, сол елдің табиғи көрнекті жерлерін тамашалауды бірінші кезекке қоятындығы анықталып отыр. Осыған байланысты шетелдік туристерге еліміздің табиғи көрнекті жерлерін көптеп танылту үшін PR-технологияларды орнымен әрі ыңғайлы пайдалана алу керек.
Тaқырыптың өзектілігі. Әрқашан уақытылы құрастырылып, сол жоспарға сай жүзеге асырылатын іс-әрекеттер PR-технологиялар деп аталады. Республикамыздағы туризм саласының қарқынды дамып, еліміздің әлемге танылып, туризм арқылы пайда түсіруі үшін аталған PR-технологияларды тиімді пайдалана отырып, іске асыруымыз қажет. Елімізде PR-технологиялар қолданылады, бірақ жеткілікті деңгейде емес. Соның әсерінен Қазақстандағы көптеген табиғаты керемет жерлерге сырттан келуші туристер саны өте аз. Сырттан келетін туристер қоя тұрғанда, өз қандастарымыздың да еліміздегі демалуға таптырмас орындарды бірі білсе, бірі біле бермейді. Себебі, насихаттау жұмыстары жүргізілмейді. Жүргізілген күннің өзінде өте төменгі дәрежеде. Сондықтан насихаттау жұмыстары мен ұлттық жарнаманы және PR-технологиялардың туризм саласында тиімді қолданылмауы өзекті болып отыр.
Тaқырыптың зерттелу деңгейі. Ғылыми жұмысымызда Қазақстандағы туризм саласының қаншалықты дәрежеде дамып жатқандығы мен танымал шетелдік озық тәжірибелер қaрaстырылып салыстарымалы түрдe талдау жасалады. Негізгі дерек көздері ретінде бүгінгі күнге дейінгі туризм саласындағы шетелдік және отандық зерттеушілердің еңбектері, Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудағы 2020 жылға дейінгі тұжырымдама, түрлі әдістемелік нұсқаулар мен ҚР Cтатистика агенттігінің ақпараттары, газет-журналдар және басқа да мәліметтік ақпараттар алынды. Бұған қoсымша, oтaндық жәнe шeтeлдік бaспaсөз бeттeріндe жaрық көргeн мaтeриaлдaр мeн түрлі әдeбиeттeр ғылыми жұмыс тұжырымдамасына қoлданылды.
Зерттеудің мaқсaты мен міндеттері. Бүгінгі тaңда туpизм әлeмдік эконoмиканың бeлсенді түрде дaмып келе жатқан салаcы ретінде кeңінен танылып отыр. Яғни, әлемдік экономикада басты рольдің бірін атқарады. Егер cандық мәліметтерге тоқталар болсақ, басқа салалармен салыстырмалы түрде туризм саласының табысы қомақты әрі салмағы басым екендігін аңғаруға болады. Мамандардың зерттеуі бойынша туризм саласы 2005 жылдан бастап жеңіл автокөлік пен мұнай экспорттауды артта қалдырып кіріc кіру тұрғысынан бірінші орынға шыққан. Көбінесе туризм саласының дамуы халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесін шешуге көптеген септігін тигізеді. Сондықтан да еліміздегі туризмнің дамуы барысында PR-технологияларды тиімді пайдалана білу керек. Бітіру жұмысының міндeттeрін төмeндeгідeй:
1. ҚР туризм жағдайына талдау, туризмнің қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздерін зерттеу;
2. PR-технологиялардың туризм саласында тиімді пайдалану жолдарын көрсету;
3. Туристік салада PR-технологиялар мен маркетингтік технологиялардың қолданылу мүмкіндіктері мен деңгейлерін анықтау;
Зерттеудің болжамы: Отандық туризмнің нарықтағы қазіргі жағдайы маркетингтің қағидаттары мен тәсілдерін және PR-технологияларды қолдануды, жаңа тұтынушылардың негізгі белгілерін зерттеуді, сондай-ақ туристік қызметтерді тұтынушылардың мативациялары мен мінез-құлықтың ерекшеліктерін зерттеуді қажет етеді.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Жұмысты жазу барысында көрсетілген теориялық бағалау негізінде еліміздегі туризмді дамыту жолында қолданылатын PR-технологиялар жөнінде мәліметтер алынды. Қол жеткізілген нәтижелер мен әдістер PR-мамандарының жұмыстарын жақсартуға көмек көрсете алады.
Бітіру жұмысының нысaны. Зерттеу жұмысының нысaны oтaндық туризмдегі қолданылатын PR-технологиялар ҚР туристік саласын дамытудағы 2020 жылға дейінгі тұжырымдама және түрлі әдістемелік нұсқаулар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қoрытындыдaн және пaйдaлaнылғaн әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрaды.
1 Қазақстан Республикасы туризм саласының қалыптасуы мен дамуы
1.1 Отандық туризмнің қалыптасуы және қазіргі жағдайы
Қазіргі дамыған, ақпараттық заманда туризмнің алатын орны өте зор. Туризм-қоғамдық, шаруашылық, кеңістіктік құбылысқа, көне дәуірлерден басталған ұзақ және бай салт-дәстүрлерге сонымен қатар экономика мен саясаттың ықпалына ие. Осындай қасиеттері мен түрлі қырларын тиімді пайдалана білу арқылы туризм саласын дамытып, осы сала арқылы тұтастай бір мемлекетті әлемге танытып отырған көптеген елдерді мысал ретінде айтуға болады. Туризм саласы ХХ ғасырдың феномені бола отырып, оның дамуы кез келген мемлекеттің экономикалық ахуалына белсенді әсер етіп, оны жақсартуға, шектес салалардың қалыптасуына жағдай жасауға мүмкіндік туғызады.
Қазіргі таңда туризм Қазақстанда да қарқынды дамып келе жатыр. Отандық туризм тарихының даму алғышарттары сонау XIX ғасырдан пайда бола бастаған деп айтуға болады. Оған ҚР географиясын зерттеген көптеген ғaлымдaр: П.П.Семенов-Тянь-Шанский, Н.М.Пржевaльский, И.В.Мушкетов және т.б өз үлестерін қосқaн. Алғaшқы ғылыми зерттеушілердің қaтaрынан ұлы қaзaқ сaяхaтшысы Ш. Уәлихaновты aйта кеткен жөн.
Ш. Уәлиханов әскери қызметін атқара жүріп, патша өкіметінің қисапсыз қорлығы мен зорлығына қарсы тұруға күш жұмсайды. Сонымен қатар ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен географиясын зерттеуде көп еңбек сіңірді. Ғалым Қазақстан табиғатын, халқын зерттеуде де өз қолтаңбасын қалдырған. Оған мысал ретінде, 1855 жылы Омбыдан Семей, Аякөз, Қапал арқылы, Іле Алатауынан өтіп, Жоңғар қақпасына дейінгі сапарын айтсақ болады. Сондай-ақ, Алакөл, Тарбағатай жерлерін аралап, Орталық Қазақстан - Қарқаралы, Баянауыл, Көкшетау арқылы Омбыға оралады. Ш. Уәлиханов өз сапарында қазақ халқының тарихы мен әдет-ғұрпы, діни ұғымдары жайында біраз мағұлматтар жинақтап, өзі болған аймақтардың тарихы, ескі қалалардың орны, шың-тастардағы жазу, белгілерін, көне ескерткіштер, аңыз-әңгімелер, ертегілер мен өлеңдерді жазып алады. Осы сапарының нәтижесінде Тәңірі, Қазақтардағы шамандықтың қалдығы сияқты еңбектерін жазып шығады.
Ш.Уәлихановтың жүргізген зерттеу жұмыстары мен сапарлары көптеген ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапты. Мысалы, С.Р.Ердәулетов А.Р.Жұмаділов Туризм тарихы атты еңбегінде былайша келтіреді:
1856 жылы Шоқан полковник М.М.Хоментовский басқарған әскери-ғылыми экспидицияға қатысады. Қырғыз елін жете зерттеуге, Ыстықкөл аймағының картасын түсіруге тиіс болған бұл экспидицияға қатысу Шоқанның зерттеу жұмысын ойдағыдай жүргізуіне мүмкіндіктер туғызған. Ыстықкөлге, Қытай империясының Құлжа қаласына саяхаты және 1856-1857 жылдары Жетісу, Тянь-Шань сапарларында П.П.Семенов-Тянь-Шанскиймен бірге болуы, Қырғыз Алатауына екінші рет сапарының нәтижелері оның Жоңғария очерктері, Қырғыздар туралы жазбалар, Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы атты еңбектерін жазуға септігін
тигізеді [2,212]. Ш.Уәлихановтың осы сынды көптеген ғылыми зерттеулері отандық туризмнің дамуына зор үлесін тигізген.
Жалпы туризм танымдық, экскурсиялық, ғылыми және сауықтыру секілді топтарға бөлінеді. Біздің елімізде танымдық туризм мен ғылыми туризмге деген сұраныс жоғары деуге болады. Сонымен қатар белгілі қазақстандық туризм зерттеушісі В.Н. Вуколов: Қазақстандағы туризм саласының дамуы өлкетану негізінде дамыған деп атап көрсетеді. Расымен де, отанымыз табиғи байлықтарға өте бай, сонымен қатар көз тартар табиғатымыз да жоқ емес. Қазақстан Республикасындағы өлкетанулық зерттеулер XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында іске асырыла бастаған. Сол уақытта өлкемізді зерттеу мақсатында ресейлік мемлекеттік және қоғамдық ғылыми ұйымдарының алғашқы экспедициялары ұйымдастырылған. XIX ғасырда жергілікті және сырттан келген әуесқойлар жеке түрде немесе топ-топ болып экскурсиялар, саяхаттар мен серуендер жасай бастаған. Ал, аталмыш жерлер көбінесе республикамыздың таулы аймақтарда кездеседі. Таулар Қазақстанның 10 %-ын ғана алып жатқанымен, ең бірінші болып саяхатшылардың назарын аудартады. XX ғасырдың басында Верный қаласында Орыс тау қоғамының бөлімшесі ашылған. Бөлімше 1927 жылға дейін жұмысын жасаған. Жетісудың алғашқы турисі деп казак жасауылы А.В. Хорошинді есептеуге болады. Себебі, ол Іле Алатауы бөктерін аралап шығып, 1875 жылы Алатаудың ең биік шыңы болып саналатын Талғарға шыққан, дегенмен 4 мың биіктігіне ғана жете алған.
1929 жылы тау туризм әуесқойлары Г.И. Белоглазов, Ф.Л. Савин, В.М. Зимин Іле Алатау өңірінде бірнеше туристік жорық ұйымдастырды. Оның ішінде осы жылдың жаз айларында Есік көліне алғашқы туристік жорық жасады. Оған Алматы мектептерінің он жеті мұғалімі қатысқан [1].
1930 жылы Ф.Л. Савинның басқаруымен Алматы қаласының пошта және телеграф қызметкерлері Алматы - Медеу - Көкжайлау - Үлкен Алматы көлі жағалауына дейін жеңіл саяхатын ұйымдастырған. 1931 жылдың қаңтарында В.М. Зимин Алматы - Ұзынағаш - Қордай асуы жоспары бойынша алғашқы қысқы шаңғы жорығын жасаған. Осы жылы еліміздің астанасы болған Жетісу губерниялық музейі жанынан Бүкілодақтық пролетарлық туризм және саяхат еріктілер қоғамының бірінші бөлімі құрылды. Оның құрамына он адам кірген. Горельник шатқалында туристік қызығушылық пен ықыластың арқасында, Алматы қаласының жанынан туристерге арналған шағын үй болып саналатын тау шатыры салынды. Ең алғашқы кең көлемді туристік іс шара 1933 жылы өткізілді. Ол туристердің слеті деп аталды. Туристердің слеті деп аталған туристік шараға 200-ге тарта адамдар жиналып, ол Көкжайлау шатқалында өткізілді. Қазақстандағы туризм саласының дамуына турбаздардың және демалыс орындарының ашылуы өз пайдасын тигізді.
1941 жылғы сұрапыл Ұлы Отан Соғысы қарсаңында Бүкілодақтық пролетарлық туризм және саяхат ерікті қоғамының Қазақстандағы Кеңесі өз жұмысын тоқтатуына тура келді. Оның басты себебі Қазақстандағы ТЭБ-ның қызметкерлері мен белсенді мүшелерінің майданға аттануы еді. 1943 жылдың басында Кеңес әскерінің тау атқыштар тобының жаттықтырушыларын дайындау ісі бойынша Бүкілодақтық мектептер орналасты. 1945 жылы, яғни Ұлы Отан Соғысынан кейін Қазақстанда альпинистер мен тау шаңғышыларының спортшы кадрларын даярлау жұмысы жүргізіле бастады. Кеңес әскерінің тау атқыштар бөлімінің нұсқаушыларын дайындау ісі бойынша ашылған Бүкілодақтық мектептер 2 жыл уақыт аралығында Ұлы Отан соғысының бірнеше шайқасында майдандасқан 1500 жаттықтырушы мен 12 мың тау атқыштарын даярлаған.
Алматы қаласында 1945 жылдың күзінде Дене шынықтыру институты ашылған. Осы институт жанынан 1946 жылы қаңтарда туризм-альпинизм кафедрасы ашылған. Туризм-альпинизм кафедрасының басқарушысы болып академик В.Зимин тағайындалды. Бірақ туризм-альпинизм кафедрасы бір жылдан кейін өз жұмысын тоқтатты. Қазіргі таңдағы Алматы облысына қарасты Есік көлінің жанында 1955 жылы Есік атты туристер базасы ашылды. Біршама уақыт өткеннен кейін Есік турбазасы сел көшкіні қаупіне байланысты өз жұмысын тоқтатқан.
Қазақстанда 1952 жылы Туристік- экскурсиялық басқарма (ТЭУ) ашылды. Бұл Туристік-экскурсиялық басқарманың атауы 1958 жылдан бастап Орта Азиялық Туристік- саяхат басқармасы деп аталатын болды.1956 жылдың 12 мамырында Алматы қаласына 25 шетелдік азаматтар турист ретінде келген, келесі жылы олардың саны 157-ге жеткен, ал 1971 жылы Қазақстан 8 мың шетел туристерін қабылдаған. 1995 жылы шетелдік туристер саны 28 мыңға жетсе, 2001 жылы - 2507 адам ғана елімізге келген [2,217].
Интурист Бүкілодақтық акционерлік қоғамының Қазақ бөлімшесі 1955 жылы Алматыда ашылды. 36 жыл жұмыс нәтижесінде, яғни 1991 жылы бұл қоғам Интурист Казахстана ұлттық компаниясы деген атауға өзгертілді. Осындай атқарылған көптеген істердің арқасында Алматы қаласы өзінің ең алғашқы шетелдік туристерін 1956 жылы қабылдады. 1959 жылы Алматыда қалалық Алма-Атинская туристік базасы ашылды. 1960 жылы кәсіподақтардың Қазақ Республикасы кеңесі жанынан Республикалық туризм басқармасы құрылған.
1961 жылы Қазақ КСР Ағарту министрлігі Жасөспірім туристердің республикалық станциясын ашқан. Бұл республикалық станциясының басшысы болып И.И.Самойленко келді. Қазақстанның ең атақты туристерінің бірі, жасөспірімдер туризмінің негізін қалаушы Жездібаев Төкеш Қабалаұлы осы станцияда әдістемеші болып қызмет атқарған. Ол Қазақстан Республикасы және КСРО-ның білім беру ісінің үздігі, тау туризмінің үздік инструкторы, Москва Халықаралық балалар-жасөспірімдер туризмі және өлкетану академиясының академигі және Алтын компас иегері. Т.К.Жездібаев 1961 жылдан 1997 жылға дейін республикалық балалар туристік - экскурсия станциясында директордың орынбасары болып қызмет атқарған. Ұзақ жылғы ұстаздық-тәрбиешілік жұмысы барысында 70-тен астам оқу-әдістемелік нұсқаулар: КСРО мектептеріндегі туризм және өлкетану, Үйірме және клубтарда туристік-өлкетану жұмысын ұйымдастыру, Туризм және өлкетану негіздері т.б жазды. Жасөспірім туристердің рупубликалық станциясының директоры И.И.Смойленко дүниеден өткен соң, оның орнына директор болып 1973 жылы қазақстандық альпинист С.С.Абдамбаев тағайындалды. Ол станция жұмысының алға жылжуына, дамуына бар күшін салып, өз борышын абыроймен атқарған. С.С.Абдамбаев 1994 жылы 4 маусымда жүрек ауруынан бақилық сапарға аттанған соң, орнына педагог, саяхатшы О.Б.Мазбаев директор болды. Ол Қазақстан жерінде жаспөспірімдермен көптеген паходтар ұйымдастырды. Мазбаевтың балалар мен туризмге деген сүйіспеншілігінің арқасында қазіргі таңда көптеген қыздар мен жігіттер өмірден өз орындарын тауып, отанымыздың дамуына, өркендеуіне үлестерін қосып жатқан азаматтар мен азаматшалар болды.
1961 жылдан бастап Қарағанды облысындағы Қарқаралы туристік базасы туристерді қабылдай бастады. 1952 жылы ашылған Туристік экскурсиялық басқарма (ТЭБ) 1962 жылдан бастап Туризм және саяхат кеңесі болып қайта құрылды. Сол жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Бадаш өзені жанынан Южная, ал Павлодар облысы Жасыбай көлінің бойында Баянауыл деп аталатын туристік базалары ашылды. 1962 жылы Зырянов қорғасын комбинаты Бұқтырма теңізінің жанынан балықшыларға арналған екі үй салдырды. Екі балықшылар үйі 1963 жылы Алтайская бухта атты туристік базасына өзгертілді. Осы жылы Ыстықкөлдегі Бозтери жанындағы туристердің шатыр лагері туристік базаға айналып, Қазақстан атауына ие болды. 1962 жылы 20 мaусымда БОКОК-тің Туризмнің одaн әрі дaмуы турaлы қaулысы шықты. Қаулы бойынша туристік жорықтар мен саяхаттарға 10 миллион адам қатысады деген. БОКОК Президиумы Орталық, республикалық және облыстық туристік-экскурсиялық басқармаларын Орталық, республикалық, өлкелік және oблыстық туризм бoйыншa кеңестеpіне aуыстыpу шешімін қaбылдaды. Осыған орай, облыстық ТЭБ туризм және экскурсиялар бойынша кеңестерге айналды. Oблыстық кеңес қaрaмaғында Aлмaты қалалық туристеp клубы жұмыc істeй бaстaды. Oның бірінші төрағасы Н.Лaпшин болды.
1965 жылы Қазақстанда республикалық және 5 облыстық туризм бойынша кеңестері және әр облыста экскурсиялық бюролар ашылды. 5 облысқа Шығыс Қазақстан, Алматы, Қарағанды, Орал және Шымкент қалалары жатты. Сонымен қатар туристік клубтар да ашылып, тиімді жұмыс істей бастады. Сөзімізге дәлел ретінде сол 1965 жылы Еліміздің туризм және экскурсия Кеңесі, сондай-ақ Алматы облыстық туризм кеңесі және Алматылық экскурсия бюросы құрылып, жұмыс жасай бастады
Еліміздегі туризм саласын дамытуға күшті екпін берген 1969 жылы қабылданған Елдeгі туpизм мeн экскуpсиялaрдың aры қaрaй дaмуына aрнaлғaн шaрaлaры турaлы қаулысы болатын. Бұл қаулының туризм дамуына, алға жылжуына тигізген ықпалы өте зор болды. Қазақстанда туpизм және сaяхaттың жaңа облыс opтaлықтaры пайдa болa бастaды, сондай-ақ экскурсиялық бюролар, саяхат және экскурсия бюролары, облыстық кеңестер пайда болды. Ерекше көңіл бөлетін жағдай Республикамызда туризмнің материалдық базасын нығайту үшін жаңа туристік базалар салу, кинотеатрлар, мейрамханалары бар қонақүйлер мен басқа да тұрмыстық қызметтері бар туристік базалар салу болды. Сонымен қатар, Республикамызда туристерге қажетті заттарды жалға беру пункттері, яғни маторлы қайық станциялары және арнайы мамандандырылған автобазалар қызмет етті.
1968 жылы Алма-тау деген атпен жаңадан туристік базасы ашылды. Бұл туристік база Алматы облысы Талғар ауданы маңындағы Таулы Боқташы ауылында орналасты. Алма-тау өз қызметін ойдағыдай орындап, демалушылардың көңілінен шыға білді. 1970 жылы Алматы облысы және Алматы қаласы бойынша демалушыларға, туристік ұйымдарға Алматы автобазасы қызмет көрсетіп, жұмыс істей бастады.
1971-1972 жылдары Қазақ Мемлекеттік дене шынықтыру институтынан тау туризмінің спортшы кадрларын оқыту бойынша факультативтік курсы ашылды. Бұл курсты КСРО спорт мастеры, атақты альпинист А.Вододохов басқарды. Ал, 1974 жылы Қазақ ССР Министрлер Кеңесі жанынан шетелдік туризм жөніндегі басқарма құрылып, еліміздің көз тартар әсем табиғаты мен табиғи байлығының молдығы шетелдік туристерді қызықтырып, оларға үлкен әсер етті.
1970 жылы 6 қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің арнайы қаулысымен Алматыда мұз айдынның құрылыс жұмыстары басталды. Медеу мұз айдыны небәрі 2 жыл ішінде салынып бітіп, 1972 жылдың 28 желтоқсанында пайдалануға берілген. Үлкен де әдемі мұз айдынының архитекторы - Владимир Кацев болған. Алғашқы әлемдік рекордтардың бірі ретінде тіркелген Медеу мұз айдынын бастапқыда Қырғызстан елінде бой көтеруі тиіс деп жоспарланған екен. Кейіннен бұл іске Дінмұхамед Қонаевтың араласуымен Алматыда салынады деген шешім қабылданған. Мұз айдынын салуға 300-ден астам құрылысшы күші жұмылдырылған. Медеу мұз айдыны теңіз деңгейінен 1691 метр биіктікте орналасқан, оның географиялық орналасуы, ауасы, самал желі бәрі-бәрі ерекше. Сондықтанда, Медеу адамзат тарихында мәңгі қалатын, қайталанбас ерекше туынды болып табылады. Бұл алып мұз айдынында түрлі коньки, хоккей, мәнерлеп сырғанау сынды спорт түрлерінен жарыстар өтіп тұрады. Осындай алып мұз айдыны салынған кейін жанынан 1975 жылы Медеу және Алатау атты туристік қонақүйлері ашылды. Осы уақыт аралығында туризм саласы бойынша жасалған жұмыстардың барлығы еліміздегі туризмнің дамуына жеткілікті емес еді.
Алматы қалалық туристер клубының мәліметі бойынша, 1979 жылы Алматы қаласында 100-ге жуық секция, 7 туристер клубы жұмыс істеген. Алматының 2100 тұрғыны КСРО турисі белгісінің нормаларын орындаған, туризм бойынша 134 дәрежелі спортшы, 3 спорт шебері, 100-ден астам төреші даярланған. 1978 жылы өзіндік жорықтар мен саяхаттарға 500 топ шамамен 7 мың адам қатысқан. Қалалық клуб үлкен жұмыс атқарған. Олар жүйелі түрде тау-туристік техникасы бойынша жарыстар, жыл сайын туристердің қалалық слеттері, турис кештері және Горький атындағы Орталық саябақта Туристер күні мерекесін атап өтуді әдетке айналдырған.
1980 жылдың басында Алматы қаласында туристік және экскурсиялық жұмыс барынша жоғары деңгейге көтеріліп, үнемі даму үстінде болды. Ел үкіметінің тарапынан отандық туризм саласын дамытуға көп мөлшерде қаражат бөлінді. Атап айтқанда, сол қаржыға елімізге келетін туристер қатарының көбеюіне байланысты жаңа қонақ үйлер мен турбазалар салынды. Сонымен, 1982 жылы санақ бойынша 231 мың турист пен 1193 мың экскурсантқа қызмет көрсетілген. Оларды қабылдап алу, орналастыру және қызмет көрсетуді Алматы туризм кеңесі мен оның қарамағындағы ұйымдар өз мойындарына алған. Сол кездің өзінде-ақ елімізге қонаққа келген туристерге тауға жаяу саяхаттау маршруты, қалалық және табиғи маршрут секілді туристік маршруттардің тұтастай кешені ұсынылған. Қала ішіндегі және қала сыртындағы экскурсиялар 88 тақырып бойынша өткізілді, олардың ішінде Асқақ Тянь-Шаньға бетпе-бет, Медеу спорт кешені, Жамбыл Жабаев қазақтың ұлы ақыны, Жер мен адамдар Іле жазығынан шыққандар, Отан неден басталады т.б. танымал тақырыптар кеңінен қолданылды. Экскурсияларды жүргізуді 309 экскурсовод тіркелген Туристік Экскурсиялық бюроның қызметкерлері өз мойнына алды. 1983 жылы Мәскеу, Ленинград, Киев, Брест, Минск, Баку, Ереван, Тбилиси, Прибалтика, Кавказдың Қаратеңіз жағалауы, Архангельск- Соловки, Светлогорск бағыттары бойынша 3 күннен 20 күнге дейінгі аралықта 87 әуе маршруттары жасалып, ұсынылды. 1982 жылы 9 теплоход және 4 автобус маршруттары Алматы қаласының туристеріне бұйырды. Алматы қаласында орын тепткен мекемелерде, кәсіпорындарда, құрылыс нысандарында, ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтарда және жоғарғы оқу орындарында туризмнің түрлері бойынша 4 клуб пен 310 дене шынықтыру ұжымдарының секциялары құрылды. Құрылған секциялардығ ақарған істерінің арқасында бұл клубтар мен ұжымдар 49 мыңға жуық туризмді ұнатушыларды айналасына шоғырландырды. 1982 жылы Алматыда туристік клубтар мен секциялар 241,1 мың адам қатысқан 9060 саяхат ұйымдастырды, сонымен қатар спорттық туризмнің түрлерінен әр түрлі жарыстар мен слеттар өткізіліп отырды. Осының әсерінен бүкілодақтық спорттық квалификацияға ие болғандардың саны артты, 1982 жылы 3,5 мыңнан астам адам спорттық разрядттарға қол жеткізсе, 22 адам туризм бойынша СССР-дің спорт шебері атағын иеленді.
Отандық туризмнің даму тарихындағы маңызды бір оқиғалардың бірі 1985 жылғы министрлер кеңесінің туризм және демалыс мақсаттарына арналған аймақтар жөніндегі қаулысы болатын. Аталған қаулы бойынша туризм және демалыс мақсаттарына арналған аймақтарда халықтың кажеттіліктерін қанағаттандыратын және демалушыларға қызмет жасайтын немесе басқа жаңа өнеркәсіптік және азаматтық құрылыстарды салуға тиым салынған болатын. Осы қабылданған қаулының әсері болуы керек 1985-1986 жылдар аралығында Қазақстанға шетелдік туристердің келуі жоғары көрсеткішті көрсетті. Атап айтсақ, Польша, Германия, Франция, Италия, Ұлыбритания елдерінен шамамен 42 мыңдай турист келген екен.
Республикамыз бойынша туризм, демалу және емделу зоналарының жалпы ауданы 1,7 миллион гектарға жуық болды. Оның ішінде Батыс Қазақстанда 168,6 мың га, Солтүстік Қазақстанда 373,4 мың га, Орталық Қазақстанда 111,8 мың га, Шығыс Қазақстанда 453,8 мың га және Оңтүстік Қазақстанда 513,4 мың га [3,28].
Кеңес Одағы құлағаннан кейін қаржылық қамтамасыз ету жағы жетіспегендіктен және бұрынғы oдақ pеспубликaлaрымен арaдағы байлaнысты үзіп алу салдaрынан бaрлық туристік клубтаp, секциялаp мен ұйымдaр өз жұмыстаpын тоқтaтуға мәжбүp бoлды. Тәуeлсіздік aлған aлғашқы жылдаpда Қaзақстан Pеспубликасы үкіметі туpизм сaласы бойынша aгенттік құpуға қaржы бөлді. Бұл агeнттік кeйіннен туpизм және спoрт агeнттігімен бірлeсіп қызмeт атқaрды.
1988 жылы туризм саласында бiршама оң өзгерiстер орын алды. Жаңадан туристiк экскурсия қауымдастықтары құрылды. Осы жылдары Қазақстандағы туризм саласының дамуына Н.И. Самойленко, С.Әбденбаев, Т.Жездiбаев, А.Чукреев, О.Мазбаев, С.Р. Ердәулетов, т.б. айтарлықтай үлестерін қосты. Жоғарыда айтып өткендей орын алған оң өзгерістердің бірі 1988 жылы КСРО туризмнің басқару құрылымында аумақтық болып табылатын туристік-экскурсиялық өндірістік бірлестіктері (ТЭӨБ) ашылды. Туристік экскурсиялық өндірістік бірлестігі өз жұмысын толық шаруашылық пен өзін-өзі қаржыландыру және Мемлекеттік бірлестіктер туралы заңымен жүргізіп отырды. ТЭӨБ-нің міндеттері:
* Өзіндік туризмді дамыту;
* Туристік - экскурсиялық қызметтің жаңа формаларын іздестіру;
* Тапқан формалардың сапасын көтеру;
* Экскурсиялар мен жорықтардың танымдық қасиетін жетілдіру;
* Тиісті аумақтардағы туристік-экскурсиялық істерді дамыту;
Жоғарыда аталғандар туристік-экскурсиялық өндірістік бірлестігінің алға қойған міндеттері болып табылды. ТЭӨБ мүшелерінің бірі болып табылатын туристік кәсіпорындар мен ұйымдары өздерінің қызмет барысындағы тәуелсіздігін сақтап отырған. Бұл бірлестіктің басқару органы ретінде барлық тәуелсіз мүшелерінің директорлар кеңесі құрылған.
1990 жылдардан бастап Республикамызда туризм коммерциялық жағынан дамып, өз нәтижесін бере бастады. Сөзімізге дәлел ретінде Алматы қаласында және кейіннен еліміздің басқа да ірі қалаларында туристік фирмалар ашыла бастады. Туристік фирмалардың негізгі қызметтері - туристерді шетелге жіберу болды. Бірақ, бұл туристік фирмалардың қызмет етуі ұзаққа созылмады. Себебі, туристік фирмаларды туризмнен хабары жоқ, бұрын соңды туризм саласымен айналысып көрмеген адамдар басқарған. Сондықтанда, туристік фирмалар тұтынушыларға лайықты сападағы қызметтерді көрсете алмаған. Осындай себептерге байланысты туристік фирмалардың ашылуынан жабылуы тез болды.
Республикамыздағы туризм саласының дамыған себептерінің бірі - кәсіби мамандардың жетіспеуі. Қазақстанда бір де бір мамандандырылған оқу орындары болмаған. Турбазалардың, туристер клубтарының, туристік фирмалардың және туризмнің белсенді топтарына дейін өз жұмысын тоқтатқан. Бұл ұйымдардың жабылуына байланысты туризм саласындағы мамандарды дайындайтын үрдісте тоқтатылған. Республикамыздағы туризм саласының осындай халлге жетуіне басқарушы биліктегі туризмге қажетті көңіл бөлінбегендігі де себеп болады. Оған дәлел ретінде, 1989 жылы 569 категориялық жорықтар өткізілген. Бұл жорықтарға 5282 адам қатысқан. Ал, 1991 жылы 221 жорық өткізілсе, оған 1744 ғана турист қатысқан екен [4].
Нарықтық экономика жағдайы орын алған кезде туристік сала тұтынушыларға сапалы қызмет көрсете алмайтын және нарықтық жағдайға әлі бейімделмеген, тәжірибесі жоқ жеке кәсіпорындар мен фирмалардың қолына өтті. Осы уақыт аралығында республикамызда барлық туристік фирмалар мен шығыс-қазақстандық және Шымкент қаласындағы бақылау-құтқару қызметтері өз жұмысын тоқтатты. Апат жағдайына ұшыраған туристерге көмек көрсететін ұйымдар болмады. Олар жәрдемсіз күй кешті.
Туристік экускурсиялық өндірістік бірлестігі екі жылдық жұмыс істеу тәжірибесінде Қазақстанды туризм саласынан лайықты дәрежеге көтере алмады. Туристік қызметтердің жылдық көлемі 1991 жылы 117 млн. сом, ал табыс көзі 12 млн.сомды құраған. Бұл көрсеткіш өндірілген табыстың 0,43 %-ы ғана. Ал, 1993 жылы Қазақстанда шетелдік туризмнен келетін пайда 0,06%-ды көрсеткен. Салыстырмалы түрде басқа мемлекеттерде бұл көрсеткіш шамасы 20%-дай болған.
1990 жылдары орын алған экономикалық дағдарыс туризм саласының дамуына да кері әсерін тигізді. Қоғамдағы табыс көздерінің азаюы, өнімдерге деген сұраныстың азаюы, адамдардың түрлі топтарға бөлінуі туристік қозғалысқа тежеу болды. Әлеуметтік туризм де ыдырауға ұшырады. Оған басты себеп - демалыс базасына жұмсалатын қаржы көлемнің өсуі және бұрын туризм мен демалуға жұмсалатын ақша енді күн көріске ғана жұмсалады. Осындай жағдайлар орын алғаннан кейін республикамыздағы ішкі туризмнің дамуы өте төмендеп кетті. Есесіне жеке меншіктегі туристік фирмалар ашыла бастады. Бұл фирмаларда туристік базалар жоқ болғандықтан, олар делдалдардың қызметіне жүгінген. Мұндай уақыттарда туризм саласының дамуымен айналысатын ұйымдардың қаржылай көрсеткіштері аз екендігі, яғни қаражат жағынан жетіспеушіліктері байқалған.
1992 жылдан бастап ҚР Туризм туралы Заң қабылданды. Қабылданған заң бойынша туризм саласы Қазақстан экономикасының жоғары табысты салаға айналуына тиісті болатын. Осы кездері, елімізде көптеген туристік фирмалар мен компаниялар құрыла бастады. Солардың ішінде алдыңғы қатардағылардың бірі - Интурист Қазақстан компаниясы болды. Бұл компания Қазақстандағы тұңғыш рет чартерлік әуе рейстерін ұйымдастыра бастады. Сонымен қатар, Қытайға жүретін туристік поездың шығуына өз ықпалын тигізді. Осы жылы Интурист Қазақстан компаниясының ұйымдастыруымен шетелдерге шыққан туристердің жалпы саны 15,4 мың адамға жеткен.
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2000 жылы Испания патшалығындағы ресми сапарында туризм сaласының дaму болaшағын eскере отыpып, Мaдрид қалaсындағы ӘТҰ-ның штaб-пәтeрінде болған. Әлемдік Туризм Ұйымының бас хатшысы Франческо Франжиалли мырзамен ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев кездесулерінде ЮНЕСКО және Жібек жолы жобасына, сонымен қатар Қазақстандағы туризмнің дамуына қызығушылығын білдірген.
Қазіргі таңдағы еліміздегі туристік саланың даму жағдайы егемендігімізді алғалы бері нарықтан белгілі бір өз орнын алу мақсатында көптеген қызметтер атқаруда. Еліміздегі шетелдік капиталды тарта алатын бірден-бір сала, ол- туризм. Туризм - тиімді пайдалана білген мемлекет үшін бизнестің де маңызды түрі деп айтуға әбден болады. Бұл сала көптеген қызметтер мен тауарларды сату мақсатында түскен пайдалар арқылы автомобиль мен мұнай экспорты арқылы түсетін пайдамен пара- пар.
Біздің мемлекетіміз әлемдегі ежелгі мәдениет орталығы болып табылатын Еуразияның жүрегінде, жер шарының ең үлкен бөліктері Aзия мен Eуропa тәpізді ірі елдерді қосатын жолдардың торабында орналасқан. Бұл тиімді географиялық орналасу хaлықаралық туpистік бaйланыстардың дамуына өте пайдалы. Қазақстанның туристік әлеуеті көп қырлы және теңдессіз болып келеді. Мұндa туpизмнің бaрлық түрлеpінің дaмуына, мәдeни-тaрихи объектілеpге бaруға байлaнысты - флора мен фaунаның сирек кездесетін түрлерін бақылауды қоса алғанда танымдық туризмнен бастап, оқиғалық және туризмнің басқа да белсенді түрлерін дамыту үшін мүмкіндік зор. Ұлы Жібек Жолы бойында орналасқандықтан республикамыздың аумағындағы көрікті қалалар мен табиғaты ғaжайып қорықты жерлер ежелден саяхат және туризм нысандары болып табылған. Бүгінгі күннің өзіндe оларғa деген сұрaныс жоғары көpсеткіш көpсетуде.
Қазіргі уақытта елімізде әр түрлі туристік қызметтер бойынша қазақстандықтар мен шетелдік азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мүмкіндік беретін қазіргі заманға сай тиімді және бәсекеге қабілетті туристік кешеннің қызмет етуіне барынша жағдай жасалынып отыр. Ұлттық туристік өнімнің сапасын жақсарту мақсатында стандарттар жасалынып, қабылданды. ҚР туризміндегі материалдық-техникалық базасын дамыту мақсатында инвестициялар тарту шарттары белгіленген. Осы көрсеткіштердің барлығы ішкі туризмнің дамуына әсерін тигізеді. Сервистік қызмет көрсету мен кіреберіс жолдарының соңғы уақытта жақсаруына байланысты халықтың көпшілігі ішкі туризмге қызығушылығын білдіре бастады. Экологиялық туризм тек біздің елімізде ғана емес, бүкіл әлемде белсенді түрде дамып отыр. Елімізде экологиялық таза аумақтарда инвесторлар мен кәсіпкерлердің қаржыландыруымен көптеген жаңа санаториялар мен қонақ үйлер салынуда.
Туpизм инфрaқұрылымының дaмуы тек жылжымайтын мүліктерге ғана емeс, сондай - ақ көлік қатынастapы қызметімен де тығыз бaйланысты. Қазір Қазақстан ішке келетін және сыртқа шығатын туристерді көліктердің бірнеше түрлерін пайдалану арқылы тасымалдауда. Республика бойынша шетелден келетін туристерге темір жолмен, әуе жолдарымен және автокөліктермен тасымалдау қызмет көрсетеді. Бұл қызметтерді көрсету барысын өзге мемлекеттердің бірнеше компанияларымен бірлесе отырып атқарады. Біздің елде көбінесе туристер әуе көлігін қолданады. Ал, ішкі туризмде көбіне автомобиль көлігі қолданылады. Отандық туризмнің дамуындағы жақсы жаңалықтардың бірі республикалық ірі туристік обьектілерге апаратын маңызды жолдар жылдан - жылға көбейіп келеді.
Егер жолдың қашықтығы ұзақ болса, әрине әуе жолы - тиімді қозғалыс құралы болып табылады. Бір айта кететін жәйт - біздің елімізде құрлық жол көлігінің дамуы маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Туристік саланың дамуында басты қажеттілік жолдарды жақсарту және жаңа жолдар салу ісі болашақтағы жоспарда.
Туpистерді aвтокөлікпен тaсымалдау мәсeлесі де өзінiң мaңыздылығын ешқашaн жоймaқ емес. Қaзіргі кeзде бiздің eлдің автокөлiк жолдаpы iрі туpистік нысандaрымызды шeтелдермен бaйланыстырып отыp. Oсы oрайда көлік инфpақұрылымын oдан әрі дaмыту үшін әуе, автoкөлік және тeмір жoл нысaндарының мaтериалдық-техникaлық бaзасын тиісті жaбдықтармен қамтамaсыз eтіп, туристеpге қызмет көpсету сaласын дaмыту кeрек деп есептеймін. Туристік саланың көп бөлігі оңтүстік аймақта орналасқандықтан, басты назарды осы өңірге аударған жөн. Өйткені бұл өңір туристік саланың маңызды орталықтары шоғырланған жері болып табылады. ҚР Алматы-Шымкент трассасы ең басты трасса болып есептелінеді. Орташа есеппен Алматыға күніне келушілер мен кетушілердің саны 1000-ға жуық. Қаланың белсенді дамуына байланысты жолаушыларды тасымалдау бағыттары өсуде, бұл көбінесе автомобиль көлігінен байқалады. Көлік торларының дамуы мен жолаушыларды тасымалдаудың географиялық түрлерін көбейту ішкі және сыртқы туризмнің өсуінің негізгі факторлары болып табылады. Елімізде қазіргі күнде көптеген жолдар түбегейлі жөндеуден өтті. Бұл ішкі туризмнің аз да болса мәселелерін азайтуға өз септігін тигізді.
2005 жылы қабылданған бағдарламаға байланысты туристік іс-шаралардың қаражат көлемі 32 млн. теңгеге жеткен, 2006 жылы бұл көрсеткіш 34 млн. теңгені құраған, ал 2011 жылы ол қаражат 526 млн теңгені құрады. Кейіннен әлемдік қаржылық дағдарысқа байланысты 129 млн теңгеге қысқартылған [3,32].
Біздің елімізде туризмнің дамуына кедергі болып отырған себептердің бірі - өз азаматтарымыздың шетелде демалуы, экономикалық және саяси тұрақсыздық, әлеуметтік қайшылықтың өсуі, қылмыс қаупі және т.б. Бұл кедергілер отандық туризм саласының даму белсенділігін төмендетіп отыр. Сонымен қатар халықаралық стандарттарға жақын сервисті тек Алматы мен Астана қалаларындағы жоғары дәрежелі отельдері ғана көрсете алады. Бірақ олардың қызметтері өте қымбат. Сондықтан да мұндай қызметтерді қонақтардың пайдалану көрсеткіші өте аз. Қазақстандық азаматтардың шетелде көптеп демалуы, келу туризмінің дамуын тежеп отыр. Мұндай қадам жасау арқылы Қазақстан өзге елдің инфрақұрылымын қаржыландырады және жаңа жұмыс орындарын қалыптастырады. Кейбір сарапшылардың айтуы бойынша, халықаралық туризмнен түсетін табыстар мумкін болатын табыстардың 10%-ын да құрамайды екен. Қазақстан Республикасындағы туризмді дамыту бойынша 2007-2011 жылдардағы мемлекеттік бағдарламаның қабылдануы республикамыздағы туризм дамуына өте зор әсер етті. Бұл бағдарламаның еліміздегі туризмнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға көп көмегі тиді. Нәтиже ретінде Қазақстанның ЖІӨ-нің туризм бойынша үлесі әлдеқайда өскен.
Имиджді қалыптастыру жұмыстары жайында тоқталар болсам, республикамыз жүйелі түрде Берлин, Лондон, Мадрид, Мәскеу және 2006 жылдан бастап Утрехт (Голландия) қалаларында өтетін ең атақты халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысып келеді. Жылдан жылға еліміздің туристік ұйымдарының өкілдіктері кеңейіп, көрменің көлемдері өсіп, ақпараттық-жарнамалық өнімнің сапасы жоғарылауда. Алматы қаласында жыл сайын сәуір айында халықаралық туристік KITF жәрмеңкесі өтіп тұрады.
Германияның "IPK International" деп аталатын консалтингтік компаниясының Қазақстанның туристік саласына маркетингтік зерттеулер жүргізді. Бұл маркетингтің зерттеулердің нәтижесі бойынша шетелдік туристер бір сапарыда бірнеше аумақты қатар аралап, көріп шыққанды қалайтындықтарын айтқан. Осыған орай, Орта Азия мен Қазақстан бойынша трансшекаралық маршруттар жоспарланды. Сонымен қатар, көршілес мемлекеттермен шекара маңындағы ынтымақтастық шеңберінде, әсіресе, Ұлы Жібек жолында біріккен туристік маршруттарды ұйымдастыру және туристер үшін жеңілдетілген кедендік және шекаралық бақылауды енгізу жұмыстары жоспарланды.
Мемлекетаралық, оның ішінде Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы, Еуразиялық экономикалық қоғамдастық іс-әрекеті шеңберіндегі келісімдер үрдісі, біртұтас экономикалық кеңістікті қалыптастыру, туристік визаларды өзара мойындау Жібек жолы маңындағы туризм саласын дамытуға үлкен пайдасын тигізуде. Еліміздегі туризмнің даму көрсеткіштеріне көз жүгіртер болсақ, 2012 жылы қызмет көрсетiлген келушiлердiң саны 2010 жылмен салыстырғанда 27,2% артқан.
Туристік қызметтің негізгі орындаушылары - туристік фирмалар болып табылады. Дегенмен аталмыш туристік фирмалар елімізге туристерді шақырудан гөрі отандастарымызды шетелге жөнелтумен айналысып отыр. Елге келетіндер мен шетелге кететіндердің арасында кадімгедей айырмашылық бар. Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігінің мәліметтері бойынша, еліміздің туристік қызмет нарығында 3,2 мың адам, оның ішінде 1,5 мың кәсіби гидтер мен экскурсия жүргізушілер болып жұмыс істейді. Туристік нарық ұйымдарының 98,3 пайызын шағын кәсіпорындар құрайды. Қызметкерлер саны 250-ге дейін жететін орташа кәсіпорындар көрсеткіші - 1,3%, ірі кәсіпорындар - 0,4 % көрсеткішін көрсетіп отыр. Отандық туристік ұйымдар әлемнің жетпістен аса елдерімен ынтымақтастықта бірлесе жұмыс жасайды [2,239].
Биылғы жылдың сәуір айында Малайзияның туризм және мәдениет министрі Дато Сери Мохаммед Азиз Алматыда елдің ресми туристік кеңсесін ашты. Өткен жылы Малайзияға ТМД елдерінен 34,5 мың адам саяхаттап барған екен. Оның 18 мыңы қазақстандықтар. Малайзия демалыс кезінде қазақстандықтардың еліне көптеп келуін құптап отыр. Бұдан бөлек, елде білім алып жатқан отандық тәлімгерлердің саны басым. Алматыда ашылған TourismMalaysia кеңсесі елді Орталық Азиядан келетін жолаушылар үшін тартымды бағыт ретінде таныту үшін жақсы мүмкіндік береді. Барлық мәселе тез арада шешімін тауып отыратын болады. Дато Серидің айтуы бойынша Қазақстандық туристердің сатып алу және төлем қабілеті өте жоғары. Сондықтан да, Алматы қаласынан Малайзия елшілігінің Туристік және салалық кеңсесін ашып отыр.
Еліміздегі туристік аймақтардың бірі - Байқоңыр ғарыш айлағы. Дегенмен жарты ғасырдан астам тарихы бар Байқоңыр ғарыш айлағы әзірге туристер жиі келетін орынға айнала қойған жоқ. Мамандар туризмнің бұл түрін дамытуға құжат рәсімдеу қиындығы, туристерге жағдай жасалмағаны кедергі болып отырғанын айтады.
Байқоңырға тур ұйымдастыратын санаулы агенттіктердің бірінің директоры Вадимжан Хайбуллиннің айтуынша, соңғы екі жылда ғарыш айлағын көргісі келетін адамдар көбейген, бірақ ең үлкен проблема - рұқсат қағазын рәсімдеу дейді. Рұқсат қағазды рәсімдеу үшін Қазақстан Республикасы мен ТМД азаматтары алдын ала 30 күн бұрын, ал өзге елдің азаматтары одан да ертерек өтініш беруі керек. Бұдан өзге Байқоңырға барып келудің бір күндік ақысы шамамен 600 долларды құрайды екен. Екі күн баруға, екі күн қайтар жолға, бір-бір жарым күн қаланы аралауға кетеді. Одан да бұл ақшаға Мысыр мен Таиландқа барған артық, - дейді Вадимжан Хайбуллин.
Бойқоңырдағы туристерді қызықтыратын жер - зымыранның ұшу сәті ғана. Қалада туристер үшін басқа қызықты орындар жоқ. Тек мұражайды ғана аралай алады. Оның үстіне туристер үшін тиімді жағдай да жасалмаған. Ыңғайлы қонақ үй бағалары тым қымбат. Қазіргі таңда Байқоңыр ғарыш айлағын 2050 жылға дейін Ресейдің Роскосмос мекемесі жалға алған. Және бұл мекеме космодромға кіруге тыйым салған.Сондықтан да Байқоңырға келетін туристер саны өте аз.
Республикамыздағы ең ірі зиярат ететін орын Оқтүстік Қазақстан облысы, Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи кесені болып табылады. Бұл кесене Қазақстанның 2003 жылы ЮНЕСКО-ның шешімі бойынша алғаш Дүниежүзілік мәдени мұра тізіміне енген сәулет нысаны болып табылады. Соған қарамастан мұнда келуші туристер саны тым аз көрсеткіш көрсетуде. Жалпы Оңтүстік Қазақстан облысына 2014 жылы келуші туристер саны 2013 жылмен салыстырғанда біршама төмендеген. Мұның басты себебі, кесенеге келетін мыңдаған адамдар туристік компаниялар арқылы рәсімделмейді және туристер санын анық көрсетіп, салық төлейтін қонақ үйлерге түспейді. Сондықтан да статистикалық мәліметтер бойынша мұнда келуші туристер саны аз көрсеткішті көрсетеді (1кесте)
Қазақстандағы көрікті қалалар болып табылатын Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды, Павлодар облыстарындағы, сонымен қатар елордамыз Астана және Алматы қалаларындағы туристік фирмалар қызметі жылдан-жылға даму үстінде. Аталған облыстар мен қалалардағы туристік фирмалар күн сайын экскурсанттар мен туристердің 88% - ына қызмет көрсетеді. Туристік агенттіктер елімізде туризмді дамыту арқылы қыруар қаржыға кенелуге болатынын айтады. Қазақстандық тұтынушы кез келген туристік ел үшін табысты, себебі олар тек ғана ең қымбат мейрамханаларды қонақүйлер мен демалыс орындарын таңдайды. Шетелдіктерді еліміздің жабайы табиғаты мен көне ғасырлардан келе жатқан мұрағаттар және ауыл өмірі көбірек қызықтыратын болып шықты. Мәселен араб әмірліктерінен аңшылық, саятшылық құру үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жұмыстың жaлпы сипaттaмaсы. Тaңдaп aлынғaн бітіру жұмысының тaқырыбы: Отандық туризмдегі PR-технологиялардың қолданылуы деп аталады. Еліміздегі туризмнің қазіргі жағдайы, даму тенденциясы және онда PR-технологиялардың қолданылуы жайына талдау жасалады. Зерттеу жұмысы отандық туризм саласында қолданылатын PR-технологияларға арналған. Туризм - мемлекеттің экономикасына тікелей әсер ететін бірден бір құрал. Оны мемлекеттің айнасы десек те болады. Туризм саласы асқан жылдамдықпен дамып келе жатқан сала болғандықтан, оның мағынасы әр түрлі ассоциация туғызады. Көбінесе демалу, жаңа әсер алу немесе рахаттану сөздерімен байланысты. Ал келесі топтың ойынша туризм - мәселесі көп, ауыр жұмыс. Қазіргі таңда дүниежүзілік мәнге ие болып отырған туризм саласы тек көркем табиғатымен ғана шектелмей, тарихтың, өркениет пен мәдениеттің, ел мен жердің, сәулет пен ескерткіштердің тартымдылығымен ерекшеленеді. Осындай қасиеттері арқылы біздің еліміз де болашақта туристік шаңыраққа айналуы әбден мүмкін. Еліміздің әсем табиғаты мен көз тартар сұлу қалалары бүгінгі күннің өзінде туристердің әр түрлі деңгейдегі сұрaныстарын қaнағаттандыра aлуға қaбілетті әрі кең көлемдeгі туристік потенциaлы бaр мемлекет ретінде танылғандығын көрсетіп отыр. Статистикалық зерттеулердің көрсеткіштеріне сүйенсек әлемдегі туристердің белгілі бір жаққа саяхаттауды жоспарлау алдында сол елдің шoу-бизнестен өткізілетін мәдeни іс-шарaларын немесе тарихи-мәдени ерекшеліктерін зерттеуді емес, сол елдің табиғи көрнекті жерлерін тамашалауды бірінші кезекке қоятындығы анықталып отыр. Осыған байланысты шетелдік туристерге еліміздің табиғи көрнекті жерлерін көптеп танылту үшін PR-технологияларды орнымен әрі ыңғайлы пайдалана алу керек.
Тaқырыптың өзектілігі. Әрқашан уақытылы құрастырылып, сол жоспарға сай жүзеге асырылатын іс-әрекеттер PR-технологиялар деп аталады. Республикамыздағы туризм саласының қарқынды дамып, еліміздің әлемге танылып, туризм арқылы пайда түсіруі үшін аталған PR-технологияларды тиімді пайдалана отырып, іске асыруымыз қажет. Елімізде PR-технологиялар қолданылады, бірақ жеткілікті деңгейде емес. Соның әсерінен Қазақстандағы көптеген табиғаты керемет жерлерге сырттан келуші туристер саны өте аз. Сырттан келетін туристер қоя тұрғанда, өз қандастарымыздың да еліміздегі демалуға таптырмас орындарды бірі білсе, бірі біле бермейді. Себебі, насихаттау жұмыстары жүргізілмейді. Жүргізілген күннің өзінде өте төменгі дәрежеде. Сондықтан насихаттау жұмыстары мен ұлттық жарнаманы және PR-технологиялардың туризм саласында тиімді қолданылмауы өзекті болып отыр.
Тaқырыптың зерттелу деңгейі. Ғылыми жұмысымызда Қазақстандағы туризм саласының қаншалықты дәрежеде дамып жатқандығы мен танымал шетелдік озық тәжірибелер қaрaстырылып салыстарымалы түрдe талдау жасалады. Негізгі дерек көздері ретінде бүгінгі күнге дейінгі туризм саласындағы шетелдік және отандық зерттеушілердің еңбектері, Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудағы 2020 жылға дейінгі тұжырымдама, түрлі әдістемелік нұсқаулар мен ҚР Cтатистика агенттігінің ақпараттары, газет-журналдар және басқа да мәліметтік ақпараттар алынды. Бұған қoсымша, oтaндық жәнe шeтeлдік бaспaсөз бeттeріндe жaрық көргeн мaтeриaлдaр мeн түрлі әдeбиeттeр ғылыми жұмыс тұжырымдамасына қoлданылды.
Зерттеудің мaқсaты мен міндеттері. Бүгінгі тaңда туpизм әлeмдік эконoмиканың бeлсенді түрде дaмып келе жатқан салаcы ретінде кeңінен танылып отыр. Яғни, әлемдік экономикада басты рольдің бірін атқарады. Егер cандық мәліметтерге тоқталар болсақ, басқа салалармен салыстырмалы түрде туризм саласының табысы қомақты әрі салмағы басым екендігін аңғаруға болады. Мамандардың зерттеуі бойынша туризм саласы 2005 жылдан бастап жеңіл автокөлік пен мұнай экспорттауды артта қалдырып кіріc кіру тұрғысынан бірінші орынға шыққан. Көбінесе туризм саласының дамуы халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесін шешуге көптеген септігін тигізеді. Сондықтан да еліміздегі туризмнің дамуы барысында PR-технологияларды тиімді пайдалана білу керек. Бітіру жұмысының міндeттeрін төмeндeгідeй:
1. ҚР туризм жағдайына талдау, туризмнің қалыптасуы мен дамуының теориялық негіздерін зерттеу;
2. PR-технологиялардың туризм саласында тиімді пайдалану жолдарын көрсету;
3. Туристік салада PR-технологиялар мен маркетингтік технологиялардың қолданылу мүмкіндіктері мен деңгейлерін анықтау;
Зерттеудің болжамы: Отандық туризмнің нарықтағы қазіргі жағдайы маркетингтің қағидаттары мен тәсілдерін және PR-технологияларды қолдануды, жаңа тұтынушылардың негізгі белгілерін зерттеуді, сондай-ақ туристік қызметтерді тұтынушылардың мативациялары мен мінез-құлықтың ерекшеліктерін зерттеуді қажет етеді.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы. Жұмысты жазу барысында көрсетілген теориялық бағалау негізінде еліміздегі туризмді дамыту жолында қолданылатын PR-технологиялар жөнінде мәліметтер алынды. Қол жеткізілген нәтижелер мен әдістер PR-мамандарының жұмыстарын жақсартуға көмек көрсете алады.
Бітіру жұмысының нысaны. Зерттеу жұмысының нысaны oтaндық туризмдегі қолданылатын PR-технологиялар ҚР туристік саласын дамытудағы 2020 жылға дейінгі тұжырымдама және түрлі әдістемелік нұсқаулар.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қoрытындыдaн және пaйдaлaнылғaн әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрaды.
1 Қазақстан Республикасы туризм саласының қалыптасуы мен дамуы
1.1 Отандық туризмнің қалыптасуы және қазіргі жағдайы
Қазіргі дамыған, ақпараттық заманда туризмнің алатын орны өте зор. Туризм-қоғамдық, шаруашылық, кеңістіктік құбылысқа, көне дәуірлерден басталған ұзақ және бай салт-дәстүрлерге сонымен қатар экономика мен саясаттың ықпалына ие. Осындай қасиеттері мен түрлі қырларын тиімді пайдалана білу арқылы туризм саласын дамытып, осы сала арқылы тұтастай бір мемлекетті әлемге танытып отырған көптеген елдерді мысал ретінде айтуға болады. Туризм саласы ХХ ғасырдың феномені бола отырып, оның дамуы кез келген мемлекеттің экономикалық ахуалына белсенді әсер етіп, оны жақсартуға, шектес салалардың қалыптасуына жағдай жасауға мүмкіндік туғызады.
Қазіргі таңда туризм Қазақстанда да қарқынды дамып келе жатыр. Отандық туризм тарихының даму алғышарттары сонау XIX ғасырдан пайда бола бастаған деп айтуға болады. Оған ҚР географиясын зерттеген көптеген ғaлымдaр: П.П.Семенов-Тянь-Шанский, Н.М.Пржевaльский, И.В.Мушкетов және т.б өз үлестерін қосқaн. Алғaшқы ғылыми зерттеушілердің қaтaрынан ұлы қaзaқ сaяхaтшысы Ш. Уәлихaновты aйта кеткен жөн.
Ш. Уәлиханов әскери қызметін атқара жүріп, патша өкіметінің қисапсыз қорлығы мен зорлығына қарсы тұруға күш жұмсайды. Сонымен қатар ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен географиясын зерттеуде көп еңбек сіңірді. Ғалым Қазақстан табиғатын, халқын зерттеуде де өз қолтаңбасын қалдырған. Оған мысал ретінде, 1855 жылы Омбыдан Семей, Аякөз, Қапал арқылы, Іле Алатауынан өтіп, Жоңғар қақпасына дейінгі сапарын айтсақ болады. Сондай-ақ, Алакөл, Тарбағатай жерлерін аралап, Орталық Қазақстан - Қарқаралы, Баянауыл, Көкшетау арқылы Омбыға оралады. Ш. Уәлиханов өз сапарында қазақ халқының тарихы мен әдет-ғұрпы, діни ұғымдары жайында біраз мағұлматтар жинақтап, өзі болған аймақтардың тарихы, ескі қалалардың орны, шың-тастардағы жазу, белгілерін, көне ескерткіштер, аңыз-әңгімелер, ертегілер мен өлеңдерді жазып алады. Осы сапарының нәтижесінде Тәңірі, Қазақтардағы шамандықтың қалдығы сияқты еңбектерін жазып шығады.
Ш.Уәлихановтың жүргізген зерттеу жұмыстары мен сапарлары көптеген ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапты. Мысалы, С.Р.Ердәулетов А.Р.Жұмаділов Туризм тарихы атты еңбегінде былайша келтіреді:
1856 жылы Шоқан полковник М.М.Хоментовский басқарған әскери-ғылыми экспидицияға қатысады. Қырғыз елін жете зерттеуге, Ыстықкөл аймағының картасын түсіруге тиіс болған бұл экспидицияға қатысу Шоқанның зерттеу жұмысын ойдағыдай жүргізуіне мүмкіндіктер туғызған. Ыстықкөлге, Қытай империясының Құлжа қаласына саяхаты және 1856-1857 жылдары Жетісу, Тянь-Шань сапарларында П.П.Семенов-Тянь-Шанскиймен бірге болуы, Қырғыз Алатауына екінші рет сапарының нәтижелері оның Жоңғария очерктері, Қырғыздар туралы жазбалар, Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы атты еңбектерін жазуға септігін
тигізеді [2,212]. Ш.Уәлихановтың осы сынды көптеген ғылыми зерттеулері отандық туризмнің дамуына зор үлесін тигізген.
Жалпы туризм танымдық, экскурсиялық, ғылыми және сауықтыру секілді топтарға бөлінеді. Біздің елімізде танымдық туризм мен ғылыми туризмге деген сұраныс жоғары деуге болады. Сонымен қатар белгілі қазақстандық туризм зерттеушісі В.Н. Вуколов: Қазақстандағы туризм саласының дамуы өлкетану негізінде дамыған деп атап көрсетеді. Расымен де, отанымыз табиғи байлықтарға өте бай, сонымен қатар көз тартар табиғатымыз да жоқ емес. Қазақстан Республикасындағы өлкетанулық зерттеулер XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында іске асырыла бастаған. Сол уақытта өлкемізді зерттеу мақсатында ресейлік мемлекеттік және қоғамдық ғылыми ұйымдарының алғашқы экспедициялары ұйымдастырылған. XIX ғасырда жергілікті және сырттан келген әуесқойлар жеке түрде немесе топ-топ болып экскурсиялар, саяхаттар мен серуендер жасай бастаған. Ал, аталмыш жерлер көбінесе республикамыздың таулы аймақтарда кездеседі. Таулар Қазақстанның 10 %-ын ғана алып жатқанымен, ең бірінші болып саяхатшылардың назарын аудартады. XX ғасырдың басында Верный қаласында Орыс тау қоғамының бөлімшесі ашылған. Бөлімше 1927 жылға дейін жұмысын жасаған. Жетісудың алғашқы турисі деп казак жасауылы А.В. Хорошинді есептеуге болады. Себебі, ол Іле Алатауы бөктерін аралап шығып, 1875 жылы Алатаудың ең биік шыңы болып саналатын Талғарға шыққан, дегенмен 4 мың биіктігіне ғана жете алған.
1929 жылы тау туризм әуесқойлары Г.И. Белоглазов, Ф.Л. Савин, В.М. Зимин Іле Алатау өңірінде бірнеше туристік жорық ұйымдастырды. Оның ішінде осы жылдың жаз айларында Есік көліне алғашқы туристік жорық жасады. Оған Алматы мектептерінің он жеті мұғалімі қатысқан [1].
1930 жылы Ф.Л. Савинның басқаруымен Алматы қаласының пошта және телеграф қызметкерлері Алматы - Медеу - Көкжайлау - Үлкен Алматы көлі жағалауына дейін жеңіл саяхатын ұйымдастырған. 1931 жылдың қаңтарында В.М. Зимин Алматы - Ұзынағаш - Қордай асуы жоспары бойынша алғашқы қысқы шаңғы жорығын жасаған. Осы жылы еліміздің астанасы болған Жетісу губерниялық музейі жанынан Бүкілодақтық пролетарлық туризм және саяхат еріктілер қоғамының бірінші бөлімі құрылды. Оның құрамына он адам кірген. Горельник шатқалында туристік қызығушылық пен ықыластың арқасында, Алматы қаласының жанынан туристерге арналған шағын үй болып саналатын тау шатыры салынды. Ең алғашқы кең көлемді туристік іс шара 1933 жылы өткізілді. Ол туристердің слеті деп аталды. Туристердің слеті деп аталған туристік шараға 200-ге тарта адамдар жиналып, ол Көкжайлау шатқалында өткізілді. Қазақстандағы туризм саласының дамуына турбаздардың және демалыс орындарының ашылуы өз пайдасын тигізді.
1941 жылғы сұрапыл Ұлы Отан Соғысы қарсаңында Бүкілодақтық пролетарлық туризм және саяхат ерікті қоғамының Қазақстандағы Кеңесі өз жұмысын тоқтатуына тура келді. Оның басты себебі Қазақстандағы ТЭБ-ның қызметкерлері мен белсенді мүшелерінің майданға аттануы еді. 1943 жылдың басында Кеңес әскерінің тау атқыштар тобының жаттықтырушыларын дайындау ісі бойынша Бүкілодақтық мектептер орналасты. 1945 жылы, яғни Ұлы Отан Соғысынан кейін Қазақстанда альпинистер мен тау шаңғышыларының спортшы кадрларын даярлау жұмысы жүргізіле бастады. Кеңес әскерінің тау атқыштар бөлімінің нұсқаушыларын дайындау ісі бойынша ашылған Бүкілодақтық мектептер 2 жыл уақыт аралығында Ұлы Отан соғысының бірнеше шайқасында майдандасқан 1500 жаттықтырушы мен 12 мың тау атқыштарын даярлаған.
Алматы қаласында 1945 жылдың күзінде Дене шынықтыру институты ашылған. Осы институт жанынан 1946 жылы қаңтарда туризм-альпинизм кафедрасы ашылған. Туризм-альпинизм кафедрасының басқарушысы болып академик В.Зимин тағайындалды. Бірақ туризм-альпинизм кафедрасы бір жылдан кейін өз жұмысын тоқтатты. Қазіргі таңдағы Алматы облысына қарасты Есік көлінің жанында 1955 жылы Есік атты туристер базасы ашылды. Біршама уақыт өткеннен кейін Есік турбазасы сел көшкіні қаупіне байланысты өз жұмысын тоқтатқан.
Қазақстанда 1952 жылы Туристік- экскурсиялық басқарма (ТЭУ) ашылды. Бұл Туристік-экскурсиялық басқарманың атауы 1958 жылдан бастап Орта Азиялық Туристік- саяхат басқармасы деп аталатын болды.1956 жылдың 12 мамырында Алматы қаласына 25 шетелдік азаматтар турист ретінде келген, келесі жылы олардың саны 157-ге жеткен, ал 1971 жылы Қазақстан 8 мың шетел туристерін қабылдаған. 1995 жылы шетелдік туристер саны 28 мыңға жетсе, 2001 жылы - 2507 адам ғана елімізге келген [2,217].
Интурист Бүкілодақтық акционерлік қоғамының Қазақ бөлімшесі 1955 жылы Алматыда ашылды. 36 жыл жұмыс нәтижесінде, яғни 1991 жылы бұл қоғам Интурист Казахстана ұлттық компаниясы деген атауға өзгертілді. Осындай атқарылған көптеген істердің арқасында Алматы қаласы өзінің ең алғашқы шетелдік туристерін 1956 жылы қабылдады. 1959 жылы Алматыда қалалық Алма-Атинская туристік базасы ашылды. 1960 жылы кәсіподақтардың Қазақ Республикасы кеңесі жанынан Республикалық туризм басқармасы құрылған.
1961 жылы Қазақ КСР Ағарту министрлігі Жасөспірім туристердің республикалық станциясын ашқан. Бұл республикалық станциясының басшысы болып И.И.Самойленко келді. Қазақстанның ең атақты туристерінің бірі, жасөспірімдер туризмінің негізін қалаушы Жездібаев Төкеш Қабалаұлы осы станцияда әдістемеші болып қызмет атқарған. Ол Қазақстан Республикасы және КСРО-ның білім беру ісінің үздігі, тау туризмінің үздік инструкторы, Москва Халықаралық балалар-жасөспірімдер туризмі және өлкетану академиясының академигі және Алтын компас иегері. Т.К.Жездібаев 1961 жылдан 1997 жылға дейін республикалық балалар туристік - экскурсия станциясында директордың орынбасары болып қызмет атқарған. Ұзақ жылғы ұстаздық-тәрбиешілік жұмысы барысында 70-тен астам оқу-әдістемелік нұсқаулар: КСРО мектептеріндегі туризм және өлкетану, Үйірме және клубтарда туристік-өлкетану жұмысын ұйымдастыру, Туризм және өлкетану негіздері т.б жазды. Жасөспірім туристердің рупубликалық станциясының директоры И.И.Смойленко дүниеден өткен соң, оның орнына директор болып 1973 жылы қазақстандық альпинист С.С.Абдамбаев тағайындалды. Ол станция жұмысының алға жылжуына, дамуына бар күшін салып, өз борышын абыроймен атқарған. С.С.Абдамбаев 1994 жылы 4 маусымда жүрек ауруынан бақилық сапарға аттанған соң, орнына педагог, саяхатшы О.Б.Мазбаев директор болды. Ол Қазақстан жерінде жаспөспірімдермен көптеген паходтар ұйымдастырды. Мазбаевтың балалар мен туризмге деген сүйіспеншілігінің арқасында қазіргі таңда көптеген қыздар мен жігіттер өмірден өз орындарын тауып, отанымыздың дамуына, өркендеуіне үлестерін қосып жатқан азаматтар мен азаматшалар болды.
1961 жылдан бастап Қарағанды облысындағы Қарқаралы туристік базасы туристерді қабылдай бастады. 1952 жылы ашылған Туристік экскурсиялық басқарма (ТЭБ) 1962 жылдан бастап Туризм және саяхат кеңесі болып қайта құрылды. Сол жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Бадаш өзені жанынан Южная, ал Павлодар облысы Жасыбай көлінің бойында Баянауыл деп аталатын туристік базалары ашылды. 1962 жылы Зырянов қорғасын комбинаты Бұқтырма теңізінің жанынан балықшыларға арналған екі үй салдырды. Екі балықшылар үйі 1963 жылы Алтайская бухта атты туристік базасына өзгертілді. Осы жылы Ыстықкөлдегі Бозтери жанындағы туристердің шатыр лагері туристік базаға айналып, Қазақстан атауына ие болды. 1962 жылы 20 мaусымда БОКОК-тің Туризмнің одaн әрі дaмуы турaлы қaулысы шықты. Қаулы бойынша туристік жорықтар мен саяхаттарға 10 миллион адам қатысады деген. БОКОК Президиумы Орталық, республикалық және облыстық туристік-экскурсиялық басқармаларын Орталық, республикалық, өлкелік және oблыстық туризм бoйыншa кеңестеpіне aуыстыpу шешімін қaбылдaды. Осыған орай, облыстық ТЭБ туризм және экскурсиялар бойынша кеңестерге айналды. Oблыстық кеңес қaрaмaғында Aлмaты қалалық туристеp клубы жұмыc істeй бaстaды. Oның бірінші төрағасы Н.Лaпшин болды.
1965 жылы Қазақстанда республикалық және 5 облыстық туризм бойынша кеңестері және әр облыста экскурсиялық бюролар ашылды. 5 облысқа Шығыс Қазақстан, Алматы, Қарағанды, Орал және Шымкент қалалары жатты. Сонымен қатар туристік клубтар да ашылып, тиімді жұмыс істей бастады. Сөзімізге дәлел ретінде сол 1965 жылы Еліміздің туризм және экскурсия Кеңесі, сондай-ақ Алматы облыстық туризм кеңесі және Алматылық экскурсия бюросы құрылып, жұмыс жасай бастады
Еліміздегі туризм саласын дамытуға күшті екпін берген 1969 жылы қабылданған Елдeгі туpизм мeн экскуpсиялaрдың aры қaрaй дaмуына aрнaлғaн шaрaлaры турaлы қаулысы болатын. Бұл қаулының туризм дамуына, алға жылжуына тигізген ықпалы өте зор болды. Қазақстанда туpизм және сaяхaттың жaңа облыс opтaлықтaры пайдa болa бастaды, сондай-ақ экскурсиялық бюролар, саяхат және экскурсия бюролары, облыстық кеңестер пайда болды. Ерекше көңіл бөлетін жағдай Республикамызда туризмнің материалдық базасын нығайту үшін жаңа туристік базалар салу, кинотеатрлар, мейрамханалары бар қонақүйлер мен басқа да тұрмыстық қызметтері бар туристік базалар салу болды. Сонымен қатар, Республикамызда туристерге қажетті заттарды жалға беру пункттері, яғни маторлы қайық станциялары және арнайы мамандандырылған автобазалар қызмет етті.
1968 жылы Алма-тау деген атпен жаңадан туристік базасы ашылды. Бұл туристік база Алматы облысы Талғар ауданы маңындағы Таулы Боқташы ауылында орналасты. Алма-тау өз қызметін ойдағыдай орындап, демалушылардың көңілінен шыға білді. 1970 жылы Алматы облысы және Алматы қаласы бойынша демалушыларға, туристік ұйымдарға Алматы автобазасы қызмет көрсетіп, жұмыс істей бастады.
1971-1972 жылдары Қазақ Мемлекеттік дене шынықтыру институтынан тау туризмінің спортшы кадрларын оқыту бойынша факультативтік курсы ашылды. Бұл курсты КСРО спорт мастеры, атақты альпинист А.Вододохов басқарды. Ал, 1974 жылы Қазақ ССР Министрлер Кеңесі жанынан шетелдік туризм жөніндегі басқарма құрылып, еліміздің көз тартар әсем табиғаты мен табиғи байлығының молдығы шетелдік туристерді қызықтырып, оларға үлкен әсер етті.
1970 жылы 6 қаңтарда КСРО Министрлер Кеңесінің арнайы қаулысымен Алматыда мұз айдынның құрылыс жұмыстары басталды. Медеу мұз айдыны небәрі 2 жыл ішінде салынып бітіп, 1972 жылдың 28 желтоқсанында пайдалануға берілген. Үлкен де әдемі мұз айдынының архитекторы - Владимир Кацев болған. Алғашқы әлемдік рекордтардың бірі ретінде тіркелген Медеу мұз айдынын бастапқыда Қырғызстан елінде бой көтеруі тиіс деп жоспарланған екен. Кейіннен бұл іске Дінмұхамед Қонаевтың араласуымен Алматыда салынады деген шешім қабылданған. Мұз айдынын салуға 300-ден астам құрылысшы күші жұмылдырылған. Медеу мұз айдыны теңіз деңгейінен 1691 метр биіктікте орналасқан, оның географиялық орналасуы, ауасы, самал желі бәрі-бәрі ерекше. Сондықтанда, Медеу адамзат тарихында мәңгі қалатын, қайталанбас ерекше туынды болып табылады. Бұл алып мұз айдынында түрлі коньки, хоккей, мәнерлеп сырғанау сынды спорт түрлерінен жарыстар өтіп тұрады. Осындай алып мұз айдыны салынған кейін жанынан 1975 жылы Медеу және Алатау атты туристік қонақүйлері ашылды. Осы уақыт аралығында туризм саласы бойынша жасалған жұмыстардың барлығы еліміздегі туризмнің дамуына жеткілікті емес еді.
Алматы қалалық туристер клубының мәліметі бойынша, 1979 жылы Алматы қаласында 100-ге жуық секция, 7 туристер клубы жұмыс істеген. Алматының 2100 тұрғыны КСРО турисі белгісінің нормаларын орындаған, туризм бойынша 134 дәрежелі спортшы, 3 спорт шебері, 100-ден астам төреші даярланған. 1978 жылы өзіндік жорықтар мен саяхаттарға 500 топ шамамен 7 мың адам қатысқан. Қалалық клуб үлкен жұмыс атқарған. Олар жүйелі түрде тау-туристік техникасы бойынша жарыстар, жыл сайын туристердің қалалық слеттері, турис кештері және Горький атындағы Орталық саябақта Туристер күні мерекесін атап өтуді әдетке айналдырған.
1980 жылдың басында Алматы қаласында туристік және экскурсиялық жұмыс барынша жоғары деңгейге көтеріліп, үнемі даму үстінде болды. Ел үкіметінің тарапынан отандық туризм саласын дамытуға көп мөлшерде қаражат бөлінді. Атап айтқанда, сол қаржыға елімізге келетін туристер қатарының көбеюіне байланысты жаңа қонақ үйлер мен турбазалар салынды. Сонымен, 1982 жылы санақ бойынша 231 мың турист пен 1193 мың экскурсантқа қызмет көрсетілген. Оларды қабылдап алу, орналастыру және қызмет көрсетуді Алматы туризм кеңесі мен оның қарамағындағы ұйымдар өз мойындарына алған. Сол кездің өзінде-ақ елімізге қонаққа келген туристерге тауға жаяу саяхаттау маршруты, қалалық және табиғи маршрут секілді туристік маршруттардің тұтастай кешені ұсынылған. Қала ішіндегі және қала сыртындағы экскурсиялар 88 тақырып бойынша өткізілді, олардың ішінде Асқақ Тянь-Шаньға бетпе-бет, Медеу спорт кешені, Жамбыл Жабаев қазақтың ұлы ақыны, Жер мен адамдар Іле жазығынан шыққандар, Отан неден басталады т.б. танымал тақырыптар кеңінен қолданылды. Экскурсияларды жүргізуді 309 экскурсовод тіркелген Туристік Экскурсиялық бюроның қызметкерлері өз мойнына алды. 1983 жылы Мәскеу, Ленинград, Киев, Брест, Минск, Баку, Ереван, Тбилиси, Прибалтика, Кавказдың Қаратеңіз жағалауы, Архангельск- Соловки, Светлогорск бағыттары бойынша 3 күннен 20 күнге дейінгі аралықта 87 әуе маршруттары жасалып, ұсынылды. 1982 жылы 9 теплоход және 4 автобус маршруттары Алматы қаласының туристеріне бұйырды. Алматы қаласында орын тепткен мекемелерде, кәсіпорындарда, құрылыс нысандарында, ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтарда және жоғарғы оқу орындарында туризмнің түрлері бойынша 4 клуб пен 310 дене шынықтыру ұжымдарының секциялары құрылды. Құрылған секциялардығ ақарған істерінің арқасында бұл клубтар мен ұжымдар 49 мыңға жуық туризмді ұнатушыларды айналасына шоғырландырды. 1982 жылы Алматыда туристік клубтар мен секциялар 241,1 мың адам қатысқан 9060 саяхат ұйымдастырды, сонымен қатар спорттық туризмнің түрлерінен әр түрлі жарыстар мен слеттар өткізіліп отырды. Осының әсерінен бүкілодақтық спорттық квалификацияға ие болғандардың саны артты, 1982 жылы 3,5 мыңнан астам адам спорттық разрядттарға қол жеткізсе, 22 адам туризм бойынша СССР-дің спорт шебері атағын иеленді.
Отандық туризмнің даму тарихындағы маңызды бір оқиғалардың бірі 1985 жылғы министрлер кеңесінің туризм және демалыс мақсаттарына арналған аймақтар жөніндегі қаулысы болатын. Аталған қаулы бойынша туризм және демалыс мақсаттарына арналған аймақтарда халықтың кажеттіліктерін қанағаттандыратын және демалушыларға қызмет жасайтын немесе басқа жаңа өнеркәсіптік және азаматтық құрылыстарды салуға тиым салынған болатын. Осы қабылданған қаулының әсері болуы керек 1985-1986 жылдар аралығында Қазақстанға шетелдік туристердің келуі жоғары көрсеткішті көрсетті. Атап айтсақ, Польша, Германия, Франция, Италия, Ұлыбритания елдерінен шамамен 42 мыңдай турист келген екен.
Республикамыз бойынша туризм, демалу және емделу зоналарының жалпы ауданы 1,7 миллион гектарға жуық болды. Оның ішінде Батыс Қазақстанда 168,6 мың га, Солтүстік Қазақстанда 373,4 мың га, Орталық Қазақстанда 111,8 мың га, Шығыс Қазақстанда 453,8 мың га және Оңтүстік Қазақстанда 513,4 мың га [3,28].
Кеңес Одағы құлағаннан кейін қаржылық қамтамасыз ету жағы жетіспегендіктен және бұрынғы oдақ pеспубликaлaрымен арaдағы байлaнысты үзіп алу салдaрынан бaрлық туристік клубтаp, секциялаp мен ұйымдaр өз жұмыстаpын тоқтaтуға мәжбүp бoлды. Тәуeлсіздік aлған aлғашқы жылдаpда Қaзақстан Pеспубликасы үкіметі туpизм сaласы бойынша aгенттік құpуға қaржы бөлді. Бұл агeнттік кeйіннен туpизм және спoрт агeнттігімен бірлeсіп қызмeт атқaрды.
1988 жылы туризм саласында бiршама оң өзгерiстер орын алды. Жаңадан туристiк экскурсия қауымдастықтары құрылды. Осы жылдары Қазақстандағы туризм саласының дамуына Н.И. Самойленко, С.Әбденбаев, Т.Жездiбаев, А.Чукреев, О.Мазбаев, С.Р. Ердәулетов, т.б. айтарлықтай үлестерін қосты. Жоғарыда айтып өткендей орын алған оң өзгерістердің бірі 1988 жылы КСРО туризмнің басқару құрылымында аумақтық болып табылатын туристік-экскурсиялық өндірістік бірлестіктері (ТЭӨБ) ашылды. Туристік экскурсиялық өндірістік бірлестігі өз жұмысын толық шаруашылық пен өзін-өзі қаржыландыру және Мемлекеттік бірлестіктер туралы заңымен жүргізіп отырды. ТЭӨБ-нің міндеттері:
* Өзіндік туризмді дамыту;
* Туристік - экскурсиялық қызметтің жаңа формаларын іздестіру;
* Тапқан формалардың сапасын көтеру;
* Экскурсиялар мен жорықтардың танымдық қасиетін жетілдіру;
* Тиісті аумақтардағы туристік-экскурсиялық істерді дамыту;
Жоғарыда аталғандар туристік-экскурсиялық өндірістік бірлестігінің алға қойған міндеттері болып табылды. ТЭӨБ мүшелерінің бірі болып табылатын туристік кәсіпорындар мен ұйымдары өздерінің қызмет барысындағы тәуелсіздігін сақтап отырған. Бұл бірлестіктің басқару органы ретінде барлық тәуелсіз мүшелерінің директорлар кеңесі құрылған.
1990 жылдардан бастап Республикамызда туризм коммерциялық жағынан дамып, өз нәтижесін бере бастады. Сөзімізге дәлел ретінде Алматы қаласында және кейіннен еліміздің басқа да ірі қалаларында туристік фирмалар ашыла бастады. Туристік фирмалардың негізгі қызметтері - туристерді шетелге жіберу болды. Бірақ, бұл туристік фирмалардың қызмет етуі ұзаққа созылмады. Себебі, туристік фирмаларды туризмнен хабары жоқ, бұрын соңды туризм саласымен айналысып көрмеген адамдар басқарған. Сондықтанда, туристік фирмалар тұтынушыларға лайықты сападағы қызметтерді көрсете алмаған. Осындай себептерге байланысты туристік фирмалардың ашылуынан жабылуы тез болды.
Республикамыздағы туризм саласының дамыған себептерінің бірі - кәсіби мамандардың жетіспеуі. Қазақстанда бір де бір мамандандырылған оқу орындары болмаған. Турбазалардың, туристер клубтарының, туристік фирмалардың және туризмнің белсенді топтарына дейін өз жұмысын тоқтатқан. Бұл ұйымдардың жабылуына байланысты туризм саласындағы мамандарды дайындайтын үрдісте тоқтатылған. Республикамыздағы туризм саласының осындай халлге жетуіне басқарушы биліктегі туризмге қажетті көңіл бөлінбегендігі де себеп болады. Оған дәлел ретінде, 1989 жылы 569 категориялық жорықтар өткізілген. Бұл жорықтарға 5282 адам қатысқан. Ал, 1991 жылы 221 жорық өткізілсе, оған 1744 ғана турист қатысқан екен [4].
Нарықтық экономика жағдайы орын алған кезде туристік сала тұтынушыларға сапалы қызмет көрсете алмайтын және нарықтық жағдайға әлі бейімделмеген, тәжірибесі жоқ жеке кәсіпорындар мен фирмалардың қолына өтті. Осы уақыт аралығында республикамызда барлық туристік фирмалар мен шығыс-қазақстандық және Шымкент қаласындағы бақылау-құтқару қызметтері өз жұмысын тоқтатты. Апат жағдайына ұшыраған туристерге көмек көрсететін ұйымдар болмады. Олар жәрдемсіз күй кешті.
Туристік экускурсиялық өндірістік бірлестігі екі жылдық жұмыс істеу тәжірибесінде Қазақстанды туризм саласынан лайықты дәрежеге көтере алмады. Туристік қызметтердің жылдық көлемі 1991 жылы 117 млн. сом, ал табыс көзі 12 млн.сомды құраған. Бұл көрсеткіш өндірілген табыстың 0,43 %-ы ғана. Ал, 1993 жылы Қазақстанда шетелдік туризмнен келетін пайда 0,06%-ды көрсеткен. Салыстырмалы түрде басқа мемлекеттерде бұл көрсеткіш шамасы 20%-дай болған.
1990 жылдары орын алған экономикалық дағдарыс туризм саласының дамуына да кері әсерін тигізді. Қоғамдағы табыс көздерінің азаюы, өнімдерге деген сұраныстың азаюы, адамдардың түрлі топтарға бөлінуі туристік қозғалысқа тежеу болды. Әлеуметтік туризм де ыдырауға ұшырады. Оған басты себеп - демалыс базасына жұмсалатын қаржы көлемнің өсуі және бұрын туризм мен демалуға жұмсалатын ақша енді күн көріске ғана жұмсалады. Осындай жағдайлар орын алғаннан кейін республикамыздағы ішкі туризмнің дамуы өте төмендеп кетті. Есесіне жеке меншіктегі туристік фирмалар ашыла бастады. Бұл фирмаларда туристік базалар жоқ болғандықтан, олар делдалдардың қызметіне жүгінген. Мұндай уақыттарда туризм саласының дамуымен айналысатын ұйымдардың қаржылай көрсеткіштері аз екендігі, яғни қаражат жағынан жетіспеушіліктері байқалған.
1992 жылдан бастап ҚР Туризм туралы Заң қабылданды. Қабылданған заң бойынша туризм саласы Қазақстан экономикасының жоғары табысты салаға айналуына тиісті болатын. Осы кездері, елімізде көптеген туристік фирмалар мен компаниялар құрыла бастады. Солардың ішінде алдыңғы қатардағылардың бірі - Интурист Қазақстан компаниясы болды. Бұл компания Қазақстандағы тұңғыш рет чартерлік әуе рейстерін ұйымдастыра бастады. Сонымен қатар, Қытайға жүретін туристік поездың шығуына өз ықпалын тигізді. Осы жылы Интурист Қазақстан компаниясының ұйымдастыруымен шетелдерге шыққан туристердің жалпы саны 15,4 мың адамға жеткен.
Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2000 жылы Испания патшалығындағы ресми сапарында туризм сaласының дaму болaшағын eскере отыpып, Мaдрид қалaсындағы ӘТҰ-ның штaб-пәтeрінде болған. Әлемдік Туризм Ұйымының бас хатшысы Франческо Франжиалли мырзамен ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев кездесулерінде ЮНЕСКО және Жібек жолы жобасына, сонымен қатар Қазақстандағы туризмнің дамуына қызығушылығын білдірген.
Қазіргі таңдағы еліміздегі туристік саланың даму жағдайы егемендігімізді алғалы бері нарықтан белгілі бір өз орнын алу мақсатында көптеген қызметтер атқаруда. Еліміздегі шетелдік капиталды тарта алатын бірден-бір сала, ол- туризм. Туризм - тиімді пайдалана білген мемлекет үшін бизнестің де маңызды түрі деп айтуға әбден болады. Бұл сала көптеген қызметтер мен тауарларды сату мақсатында түскен пайдалар арқылы автомобиль мен мұнай экспорты арқылы түсетін пайдамен пара- пар.
Біздің мемлекетіміз әлемдегі ежелгі мәдениет орталығы болып табылатын Еуразияның жүрегінде, жер шарының ең үлкен бөліктері Aзия мен Eуропa тәpізді ірі елдерді қосатын жолдардың торабында орналасқан. Бұл тиімді географиялық орналасу хaлықаралық туpистік бaйланыстардың дамуына өте пайдалы. Қазақстанның туристік әлеуеті көп қырлы және теңдессіз болып келеді. Мұндa туpизмнің бaрлық түрлеpінің дaмуына, мәдeни-тaрихи объектілеpге бaруға байлaнысты - флора мен фaунаның сирек кездесетін түрлерін бақылауды қоса алғанда танымдық туризмнен бастап, оқиғалық және туризмнің басқа да белсенді түрлерін дамыту үшін мүмкіндік зор. Ұлы Жібек Жолы бойында орналасқандықтан республикамыздың аумағындағы көрікті қалалар мен табиғaты ғaжайып қорықты жерлер ежелден саяхат және туризм нысандары болып табылған. Бүгінгі күннің өзіндe оларғa деген сұрaныс жоғары көpсеткіш көpсетуде.
Қазіргі уақытта елімізде әр түрлі туристік қызметтер бойынша қазақстандықтар мен шетелдік азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мүмкіндік беретін қазіргі заманға сай тиімді және бәсекеге қабілетті туристік кешеннің қызмет етуіне барынша жағдай жасалынып отыр. Ұлттық туристік өнімнің сапасын жақсарту мақсатында стандарттар жасалынып, қабылданды. ҚР туризміндегі материалдық-техникалық базасын дамыту мақсатында инвестициялар тарту шарттары белгіленген. Осы көрсеткіштердің барлығы ішкі туризмнің дамуына әсерін тигізеді. Сервистік қызмет көрсету мен кіреберіс жолдарының соңғы уақытта жақсаруына байланысты халықтың көпшілігі ішкі туризмге қызығушылығын білдіре бастады. Экологиялық туризм тек біздің елімізде ғана емес, бүкіл әлемде белсенді түрде дамып отыр. Елімізде экологиялық таза аумақтарда инвесторлар мен кәсіпкерлердің қаржыландыруымен көптеген жаңа санаториялар мен қонақ үйлер салынуда.
Туpизм инфрaқұрылымының дaмуы тек жылжымайтын мүліктерге ғана емeс, сондай - ақ көлік қатынастapы қызметімен де тығыз бaйланысты. Қазір Қазақстан ішке келетін және сыртқа шығатын туристерді көліктердің бірнеше түрлерін пайдалану арқылы тасымалдауда. Республика бойынша шетелден келетін туристерге темір жолмен, әуе жолдарымен және автокөліктермен тасымалдау қызмет көрсетеді. Бұл қызметтерді көрсету барысын өзге мемлекеттердің бірнеше компанияларымен бірлесе отырып атқарады. Біздің елде көбінесе туристер әуе көлігін қолданады. Ал, ішкі туризмде көбіне автомобиль көлігі қолданылады. Отандық туризмнің дамуындағы жақсы жаңалықтардың бірі республикалық ірі туристік обьектілерге апаратын маңызды жолдар жылдан - жылға көбейіп келеді.
Егер жолдың қашықтығы ұзақ болса, әрине әуе жолы - тиімді қозғалыс құралы болып табылады. Бір айта кететін жәйт - біздің елімізде құрлық жол көлігінің дамуы маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Туристік саланың дамуында басты қажеттілік жолдарды жақсарту және жаңа жолдар салу ісі болашақтағы жоспарда.
Туpистерді aвтокөлікпен тaсымалдау мәсeлесі де өзінiң мaңыздылығын ешқашaн жоймaқ емес. Қaзіргі кeзде бiздің eлдің автокөлiк жолдаpы iрі туpистік нысандaрымызды шeтелдермен бaйланыстырып отыp. Oсы oрайда көлік инфpақұрылымын oдан әрі дaмыту үшін әуе, автoкөлік және тeмір жoл нысaндарының мaтериалдық-техникaлық бaзасын тиісті жaбдықтармен қамтамaсыз eтіп, туристеpге қызмет көpсету сaласын дaмыту кeрек деп есептеймін. Туристік саланың көп бөлігі оңтүстік аймақта орналасқандықтан, басты назарды осы өңірге аударған жөн. Өйткені бұл өңір туристік саланың маңызды орталықтары шоғырланған жері болып табылады. ҚР Алматы-Шымкент трассасы ең басты трасса болып есептелінеді. Орташа есеппен Алматыға күніне келушілер мен кетушілердің саны 1000-ға жуық. Қаланың белсенді дамуына байланысты жолаушыларды тасымалдау бағыттары өсуде, бұл көбінесе автомобиль көлігінен байқалады. Көлік торларының дамуы мен жолаушыларды тасымалдаудың географиялық түрлерін көбейту ішкі және сыртқы туризмнің өсуінің негізгі факторлары болып табылады. Елімізде қазіргі күнде көптеген жолдар түбегейлі жөндеуден өтті. Бұл ішкі туризмнің аз да болса мәселелерін азайтуға өз септігін тигізді.
2005 жылы қабылданған бағдарламаға байланысты туристік іс-шаралардың қаражат көлемі 32 млн. теңгеге жеткен, 2006 жылы бұл көрсеткіш 34 млн. теңгені құраған, ал 2011 жылы ол қаражат 526 млн теңгені құрады. Кейіннен әлемдік қаржылық дағдарысқа байланысты 129 млн теңгеге қысқартылған [3,32].
Біздің елімізде туризмнің дамуына кедергі болып отырған себептердің бірі - өз азаматтарымыздың шетелде демалуы, экономикалық және саяси тұрақсыздық, әлеуметтік қайшылықтың өсуі, қылмыс қаупі және т.б. Бұл кедергілер отандық туризм саласының даму белсенділігін төмендетіп отыр. Сонымен қатар халықаралық стандарттарға жақын сервисті тек Алматы мен Астана қалаларындағы жоғары дәрежелі отельдері ғана көрсете алады. Бірақ олардың қызметтері өте қымбат. Сондықтан да мұндай қызметтерді қонақтардың пайдалану көрсеткіші өте аз. Қазақстандық азаматтардың шетелде көптеп демалуы, келу туризмінің дамуын тежеп отыр. Мұндай қадам жасау арқылы Қазақстан өзге елдің инфрақұрылымын қаржыландырады және жаңа жұмыс орындарын қалыптастырады. Кейбір сарапшылардың айтуы бойынша, халықаралық туризмнен түсетін табыстар мумкін болатын табыстардың 10%-ын да құрамайды екен. Қазақстан Республикасындағы туризмді дамыту бойынша 2007-2011 жылдардағы мемлекеттік бағдарламаның қабылдануы республикамыздағы туризм дамуына өте зор әсер етті. Бұл бағдарламаның еліміздегі туризмнің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға көп көмегі тиді. Нәтиже ретінде Қазақстанның ЖІӨ-нің туризм бойынша үлесі әлдеқайда өскен.
Имиджді қалыптастыру жұмыстары жайында тоқталар болсам, республикамыз жүйелі түрде Берлин, Лондон, Мадрид, Мәскеу және 2006 жылдан бастап Утрехт (Голландия) қалаларында өтетін ең атақты халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысып келеді. Жылдан жылға еліміздің туристік ұйымдарының өкілдіктері кеңейіп, көрменің көлемдері өсіп, ақпараттық-жарнамалық өнімнің сапасы жоғарылауда. Алматы қаласында жыл сайын сәуір айында халықаралық туристік KITF жәрмеңкесі өтіп тұрады.
Германияның "IPK International" деп аталатын консалтингтік компаниясының Қазақстанның туристік саласына маркетингтік зерттеулер жүргізді. Бұл маркетингтің зерттеулердің нәтижесі бойынша шетелдік туристер бір сапарыда бірнеше аумақты қатар аралап, көріп шыққанды қалайтындықтарын айтқан. Осыған орай, Орта Азия мен Қазақстан бойынша трансшекаралық маршруттар жоспарланды. Сонымен қатар, көршілес мемлекеттермен шекара маңындағы ынтымақтастық шеңберінде, әсіресе, Ұлы Жібек жолында біріккен туристік маршруттарды ұйымдастыру және туристер үшін жеңілдетілген кедендік және шекаралық бақылауды енгізу жұмыстары жоспарланды.
Мемлекетаралық, оның ішінде Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы, Еуразиялық экономикалық қоғамдастық іс-әрекеті шеңберіндегі келісімдер үрдісі, біртұтас экономикалық кеңістікті қалыптастыру, туристік визаларды өзара мойындау Жібек жолы маңындағы туризм саласын дамытуға үлкен пайдасын тигізуде. Еліміздегі туризмнің даму көрсеткіштеріне көз жүгіртер болсақ, 2012 жылы қызмет көрсетiлген келушiлердiң саны 2010 жылмен салыстырғанда 27,2% артқан.
Туристік қызметтің негізгі орындаушылары - туристік фирмалар болып табылады. Дегенмен аталмыш туристік фирмалар елімізге туристерді шақырудан гөрі отандастарымызды шетелге жөнелтумен айналысып отыр. Елге келетіндер мен шетелге кететіндердің арасында кадімгедей айырмашылық бар. Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігінің мәліметтері бойынша, еліміздің туристік қызмет нарығында 3,2 мың адам, оның ішінде 1,5 мың кәсіби гидтер мен экскурсия жүргізушілер болып жұмыс істейді. Туристік нарық ұйымдарының 98,3 пайызын шағын кәсіпорындар құрайды. Қызметкерлер саны 250-ге дейін жететін орташа кәсіпорындар көрсеткіші - 1,3%, ірі кәсіпорындар - 0,4 % көрсеткішін көрсетіп отыр. Отандық туристік ұйымдар әлемнің жетпістен аса елдерімен ынтымақтастықта бірлесе жұмыс жасайды [2,239].
Биылғы жылдың сәуір айында Малайзияның туризм және мәдениет министрі Дато Сери Мохаммед Азиз Алматыда елдің ресми туристік кеңсесін ашты. Өткен жылы Малайзияға ТМД елдерінен 34,5 мың адам саяхаттап барған екен. Оның 18 мыңы қазақстандықтар. Малайзия демалыс кезінде қазақстандықтардың еліне көптеп келуін құптап отыр. Бұдан бөлек, елде білім алып жатқан отандық тәлімгерлердің саны басым. Алматыда ашылған TourismMalaysia кеңсесі елді Орталық Азиядан келетін жолаушылар үшін тартымды бағыт ретінде таныту үшін жақсы мүмкіндік береді. Барлық мәселе тез арада шешімін тауып отыратын болады. Дато Серидің айтуы бойынша Қазақстандық туристердің сатып алу және төлем қабілеті өте жоғары. Сондықтан да, Алматы қаласынан Малайзия елшілігінің Туристік және салалық кеңсесін ашып отыр.
Еліміздегі туристік аймақтардың бірі - Байқоңыр ғарыш айлағы. Дегенмен жарты ғасырдан астам тарихы бар Байқоңыр ғарыш айлағы әзірге туристер жиі келетін орынға айнала қойған жоқ. Мамандар туризмнің бұл түрін дамытуға құжат рәсімдеу қиындығы, туристерге жағдай жасалмағаны кедергі болып отырғанын айтады.
Байқоңырға тур ұйымдастыратын санаулы агенттіктердің бірінің директоры Вадимжан Хайбуллиннің айтуынша, соңғы екі жылда ғарыш айлағын көргісі келетін адамдар көбейген, бірақ ең үлкен проблема - рұқсат қағазын рәсімдеу дейді. Рұқсат қағазды рәсімдеу үшін Қазақстан Республикасы мен ТМД азаматтары алдын ала 30 күн бұрын, ал өзге елдің азаматтары одан да ертерек өтініш беруі керек. Бұдан өзге Байқоңырға барып келудің бір күндік ақысы шамамен 600 долларды құрайды екен. Екі күн баруға, екі күн қайтар жолға, бір-бір жарым күн қаланы аралауға кетеді. Одан да бұл ақшаға Мысыр мен Таиландқа барған артық, - дейді Вадимжан Хайбуллин.
Бойқоңырдағы туристерді қызықтыратын жер - зымыранның ұшу сәті ғана. Қалада туристер үшін басқа қызықты орындар жоқ. Тек мұражайды ғана аралай алады. Оның үстіне туристер үшін тиімді жағдай да жасалмаған. Ыңғайлы қонақ үй бағалары тым қымбат. Қазіргі таңда Байқоңыр ғарыш айлағын 2050 жылға дейін Ресейдің Роскосмос мекемесі жалға алған. Және бұл мекеме космодромға кіруге тыйым салған.Сондықтан да Байқоңырға келетін туристер саны өте аз.
Республикамыздағы ең ірі зиярат ететін орын Оқтүстік Қазақстан облысы, Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи кесені болып табылады. Бұл кесене Қазақстанның 2003 жылы ЮНЕСКО-ның шешімі бойынша алғаш Дүниежүзілік мәдени мұра тізіміне енген сәулет нысаны болып табылады. Соған қарамастан мұнда келуші туристер саны тым аз көрсеткіш көрсетуде. Жалпы Оңтүстік Қазақстан облысына 2014 жылы келуші туристер саны 2013 жылмен салыстырғанда біршама төмендеген. Мұның басты себебі, кесенеге келетін мыңдаған адамдар туристік компаниялар арқылы рәсімделмейді және туристер санын анық көрсетіп, салық төлейтін қонақ үйлерге түспейді. Сондықтан да статистикалық мәліметтер бойынша мұнда келуші туристер саны аз көрсеткішті көрсетеді (1кесте)
Қазақстандағы көрікті қалалар болып табылатын Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды, Павлодар облыстарындағы, сонымен қатар елордамыз Астана және Алматы қалаларындағы туристік фирмалар қызметі жылдан-жылға даму үстінде. Аталған облыстар мен қалалардағы туристік фирмалар күн сайын экскурсанттар мен туристердің 88% - ына қызмет көрсетеді. Туристік агенттіктер елімізде туризмді дамыту арқылы қыруар қаржыға кенелуге болатынын айтады. Қазақстандық тұтынушы кез келген туристік ел үшін табысты, себебі олар тек ғана ең қымбат мейрамханаларды қонақүйлер мен демалыс орындарын таңдайды. Шетелдіктерді еліміздің жабайы табиғаты мен көне ғасырлардан келе жатқан мұрағаттар және ауыл өмірі көбірек қызықтыратын болып шықты. Мәселен араб әмірліктерінен аңшылық, саятшылық құру үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz