Алаш қозғалыстары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Тарих, археология және этнология факультеті

$C:\Users\Asuss\Desktop\логотип казну.jpg$

АННОТАЦИЯ

Тақырыбы: «Алаш қозғалысы»

Орындаған: Ысхакова Ұлдай

Тобы: Ғылыми тарих 102группа 1курс

Тексерген: Рамазан Әбілдос

Алматы, 2021

Алаш қозғалысы бұл ешқандай да ретроградтық қозғалыс емес, қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы болатын. Яғни кемел ақыл-ой тұрғысынан Алаш тақырыбы даулы тақырыпқа айналуы тиіс емес-тін. Өйткені, біріншіден, өз бағдарламаларына сәйкес алаштықтар поляктар немесе финдер секілді Ресейден бөлініп, дербес мемлекет құратынын мәлімдеген жоқ. Ресей Федерациялық құрылымға өтсе, оның құрамында автономия түрінде қалуды жобалады. Екіншіден, алаштықтар қоғамдық дамуда еуропалық жолды, яғни демократиялық және рыноктық құндылықтарды ұстанатындықтарын өз бағдарламаларында ашық жария етті. Үшіншіден, Ә. Бөкейхан мен оның серіктері өздерін ұлы орыс мәдениетіне жақын тұратындықтарын, тіптен осы жолда өздерін шәкірт санайтындықтарын ылғи да ескертіп отырды. Қазақ қоғамында орыс әдебиеті мен мәдениетінің озық үлгілерін насихаттау жолында тұрды. Ә. Бөкейхан мәселен Л. Толстойды соңғы пайғамбар санады.

Кеңестік кезеңдегі халықтың тарихи тәжірибесін жалпылау идеологиялық аппараттың мұқият бақылауымен өтті. Басқаша болуы мүмкін емес еді. Қоғам тарихы бойынша көп томдық еңбектер құрылған ғылыми-зерттеу институттары тоталитарлық жүйенің органикалық бөлігі болды. Ғалымдар тобы немесе жекелеген зерттеушілер жүзеге асыратын кез-келген ғылыми жоба идеологиялық аппараттың талаптарына сәйкес келуі керек. Әрине, бұл кезеңнің тарихнамасының ағартушылық функциясын жоққа шығаруға болмайды (бұл сөзсіз орын алды), бірақ, негізінен, ол рухани тәуелділікті нығайту функциясын атқарды, болашақта халықтың тарихи өзін-өзі тануын әлсіретіп, жойып жіберді.

Осыған байланысты, ширек ғасыр өтсе де, идеологиялық диктатураның болмауы жағдайында өмір сүріп жатқанымызға қарамастан, тіпті ғылыми дәрежесі бар мамандардың да санасында бұрынғы стереотиптердің болуы әлі де сезіледі. Мысалы, 1917 жылғы Қазан төңкерісінің жүзжылдығы жылы Алматыда " Қазақстандағы большевиктер-зұлымдық па, игілік пе?", онда тарихшылар Г. Лаумулин мен Б. Сұлтанов "егер Қазан төңкерісі болмаса, Қазақстан бүгін қазіргі Ауғанстан сияқты, бірақ бейбіт" деген қорытындыға келеді.

Басқаша айтқанда, советтік идеология көрсетуге тырсқандай, алаштықтар тар ауқымдағы ұлтшылдар емес-тін. Олар жалпыадамзаттық өсіп-өзгеру арнасында тұрды, Мағжан ақын айтқандай, азаттықтың алтын айына қол созған ұрпақ еді.

Алаш қозғалысының табиғатын тура түсіну үшін қозғалыстың неден басталғандығына көңіл аударған жөн. Ал ол қозғалыс ағартушылық қызметтен басталды. Қазақ ағартушылығының толыққанды қоғамдық құбылыс ретінде көрінуі ХХ ғасырдың алғашқы ширегіне, яғни Алаш зиялыларының қызметіне тұс келген еді. Жалпыұлттық «Айқап» журанлының (1911-1915), «Қазақ» газетінің (1913-1918), екі миллионға жуық тиражбен басылған (революциялық өзгерістерге дейін) қазақ кітаптарының жарық көруі және басқа атқарылған істер осы тұжырымға негіз бола алады.

Қазақ ағартушылығының хоронологиялық ауқымы салыстырмалы тұрғыдан алғанда, мәселен, еуропалық ағартушылық ешқандай да сыртқы араласусыз барлық қалыптасы мен даму сатыларын емін-еркін жүріп өтті. Ал оның өкілдері ешқандай да репрессия құрбаны болған емес.

Алаш автономиясындағы партия бағдарламасына сәйкес, білім баршаның игілігі болуы тиіс. Барлық оқу орындарында оқу-тегін. Бастауыш мектептерде оқыту ана тілінде жүргізілуі керек еді. Университеттерде оқыту ана тілінде де жүргізіледі. Университеттер автономды болуы керек, билік оқуға араласпауы керек. Мұғалімдер мен профессорлар дауыс беру арқылы сайланады және т. б.

Осылайша, Алаш партиясының бағдарламасы Қазақстанның жаңа әлеуметтік-саяси және экономикалық құрылысының негізін қалауға, қоғамды қайта құруда барлық әлеуметтік топтардың толық қатысуын қамтамасыз ететін терең өзгерістерге қажетті алғышарттар жасауға бағытталған.

Алаш қозғалысының табиғи мазмұны мен талап тілегін мойындауға кедергі болған келесі жағдайға тоқталып өткен. Бұл 1917 жылғы Октябрь революциясы нәтижесінде билікке келген Совет үкіметі сол уақытқа дейін отарлық тәуелділікте азап шеккен қазақ халқына өзін-өзі билеу мүмкіндігін (самоопределение) беру міндетін күн тәртібінен алып тастап, оның орнына тек советтік, яғни таптық негіздегі билік жүйесін енгізетінін мәлімдеді.

Қазақ қоғамына байланысты (тек қазақ қоғамына байланысты емес) мәселенің осы мазмұнда қойылуы қаншалықты негізді еді?

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.