ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДАРЫНДЫЛЫҚТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ, ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

II тарау. ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ДАРЫНДЫЛЫҚТЫҢ

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ, ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

2. 1 Шығармашылық дарындылықтың негізгі ұстанымдары

Бүгінгі таңда білім беру қызметкерлерінің алдында дайын білімді, дағдыларды меңгерген және оны қайталатын ғана емес, шығармашылық дарындылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр. Бұл міндет оқушы шығармашылығын дамытудың маңызды мәселе екендігін дәлелдейді.

Ғылыми әдебиеттерде шығармашылық дарындылық түсінігі-жаңа өзіндік нәрсенің жасалуымен байланыстырылып, көшірмелік іс-әрекетке қарсы қойылады. Кейбір деректерде "шығармашылық дарындылық - қоғамдық құбылыс" -деп қарастырылған.

Ал, педагогика ғылымында шығармашылық дарындылық түсінігі оқушылардың өзі үшін жаңаны, яғни, субьективті жаңаны жасау қызметі немесе адамның іс-әрекетінің белсенділігі мен дербестілігінің ең жоғары түрі деп түсіндіріледі.

«Шығармашылық, дарындылық» сөзі «орындау» сөзінен келіп шығады да, қоғамдық мағынада бұрынғы тәжірибеде кездеспеген әйтеуір бір нәрсені жасау немесе ойлап табу болып табылады. Демек, шығармашылық дарындылық -бұл зерттеу. Шығармашылық дарындылық элементтері адам іс-әрекетінің барлық бағытында: техникада, киім тігуде, тамақ дайындауда, қолөнерде, т. б. болуы мүмкін.

Шығармашылық дарындылық туралы ойлар, көзқарастар ұлы ойшылдардың еңбектерінде жиі кездеседі. Ж. Баласағұни, Әл-Фараби, А. Құнанбаев, А. Байтұрсынов тағы басқалар адамның жеке басын, қабілеттілігін, шығармашылығын дамытуды үнемі айтып отырған.

Көрнекті педагогтар К. Ушинский, Ы. Алтынсарин, М. Жумабаев оқушы шығармашылығында бағыт-бағдар беруді үнемі ескертіп отырса, психологғалымдар Л. Выготский, С. Рубинштейн, В. Давыдов, Л. Заньков, М. Мұқанов, Қ. Жарықбаев еңбектерінде шығармашылық дарындылық мәселелері зерттелген.

Бүгінгідей күрделі әлеуметтік-экономикалық жаңартулар тұсында шығармашылық дарындылықты дамыту басты мәселелердің бірі. Соңғы жылдары шығармашылық дарындылық психологиясы туралы а. Брушлинский, Б. Кедров, Я. Пономарев, О. Тихомиров еңбектерінде негіз каланды.

Оқушылардың шығармашылық дарындылық әрекеті ғылыми-педагогикалық проблема ретінде біршама зерттелген. Оқушылар бойында “шығармашылық дарындылық әрекет тәжірибесін” қалыптастыру қажеттігі туралы сексенінші жылдары И. Я. Лернер жазған болатын.

В. В. Давыдов: «Жеке тұлға негізінде шығармашылық дарындылық бастау жатыр, жеке тұлғаның маңызы оның жасампаздыққа, мұқтаждығына және қабілеттілігіне байланысты» - деп тұжырымдаған.

Б. Д. Эльконин шығармашылық дарындылыққа мынадай анықтама беред: «Шығармашылық дарындылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық жаңадан жасалған нәрсе өзінің сонылығымен, біртумалығымен ерекшеленетін болса, өзіне-өзі куәландыратын, дәлелдейтің болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық дарындылық акт туралы сөз қозғауға болады».

«Шығармашылық дарындылық» - бұл үйренуге тиісті кәсіп. Ал шығармашылық дарындылыққа үйрену үшін әуелі оның заңдылықтарын білу керек. Оның заңдылықтарын үйренуге алғашқы талаптанғандар: Архимед, Гераклит, Сократ, ал кейінірек Ф. Бэкон, Р. Декарт, Г. Лейбниц т. б. Олар шығармашылық дарындылық үдерісті философиялық көзқарас тұрғысынан тануға тырысты. Бірақ шығармашылық дарындылыққа көпшілік жағынан бетбұрыс болмағандықтан, олардың ойлары ұмытыла бастады.

Шығармашылық дарындылық анықтамасы да күрделі талдауды қажет етеді. А. Ребердің психологиялық сөздігінде шығармашылық дарындылық былай анықталады: «Шығармашылық дарындылық - біртума және жаңа шешімдерге, ойларға, қағидаларға, теорияларға, көркем формаға немесе өнімге келтіретін психологиялық үдеріс».

Егер жаңалық шығармашыл субьект үшін ғана жаңалық болса, мұндай жағдайда шығармашылық дарындылық тікелей жекебасты болып табылады. Егер жаңалық барлық адамдар үшін жаңалық болса, онда шығармашылық дарындылықтың қоғамдық мәні болады. Қоғамдық мәні бар шығармашылық дарындылық қана қоғамды дамыта алады.

В. А. Моляко зерттеулерінде мынаған баса көңіл бөлінеді. Шығармашылық дарындылық білімді ауыстырушылық біліктілігі, салыстыра білуі, қайта құрастыруы, нұсқаларды ауыстыру бейімділігі, шешімдердегі үнемділігі, уақыт пен құралды тиімді пайдалануы т. б. болып табылады.

В. А. Моляко шығармашылық дарындылық үрдістегі маңызды үш кезеңді атап көрсетеді:

- тапсырма шарттарын түсіне білу;

- болжам жасай білу;

- болжамды алдын ала шешу мен тексеру.

Қазіргі кезде әдіскер ғалымдар шығармашылық дарындылықты деңгейлерге бөліп төмендегідей түрде қарастырады. А. Козырева өз еңбегінде шығармашылық дарындылықты мынадай деңгейлерге бөліп қарастырады:

1-ші деңгей. Сыныппен қарапайым байланысты қарым-қатынас орнату. Мұғалім кері байланысты қолданады, өз әсерін нәтиже бойынша түзету жасап отырады. Бірақ өзі “үлгі” бойынша жұмыс істейді.

2-ші деңгей. Сабақтың іс-әрекетін жоспарлаудан бастап оңтайландыру деңгейі. Бұл жердегі шығармашылық дарындылық оқытушының өзіне

бұрыннан таныс әдістемелер мен оқыту тәсілдерін дұрыс таңдап, мақсатты қолдана білу іскерлігіне тәуелді.

3-ші деңгей. Эвристикалық деңгей. Мұғалімнің оқушылармен “шынайы” қатынас орнатуындағы шығармашылық дарындылык мүмкіндіктері.

4-ші деңгей. Ең жоғары деңгей. Мұғалім шығармашылығының толык өзіндік сипат алуы.

«Шығармашылық дарындылық -бұл білімдер жинағы емес, ол интеллектінің ерекше бағыттылығы. Шығармашылық дарындылық бұл тұлғаның рухани әлемдегі өзін көрсетуінің іс-әрекеті» - дейді В. Сухомлинский.

Шығармашылық дарындылықтың психологиялық табиғаты туралы аяқталған түсініктеме жоқ. Мұнда шығармашылық дарындылық бағыттағы тапсырмалардың дұрыс шешілуіне немесе кедергі болатын жағдайларды сипаттауға мүмкіндік беретін үдерістерді ішінара бағдарлап көрсетуге мүмкіндіктер бар.

Шығармашылық дарындылық акті - жаңалығы, біртумалығы және бірегейлігімен ерекшеленетін өнімнің жасалуына қабілеттілік, түрткі. Шығармашылық дарындылық үдерісті елестетуге, ішкі түйсікке және бейнелеп ойлауға жетекші рөл беріледі.

Психологияда шығармашылық дарындылық - бұл адамның өз бетінше іс-әрекетінің және белсенділігінің бір түрі, мұнда ол үлгі немесе стереотиптен (көшірмеден) экспериментке өтеді, қоршаған ортаны өзгертеді, сөйтіп, әлдебір бағалы да жаңаны жасайды.

Д. Б. Богоявленскаяның тұжырымдамасы бойынша шығармашылық дарындылық баланың өз бастамасы бойынша берілген талап деңгейінен шығуға мүмкіндік беретін қез-келген іс-әрекетін дамыту арқылы анықталады.

Е. В. Мазалевская шығармашылық дарындылықты тұлғаның өзі іске асыруы, өзі дамуы деп қарастырады. Тұлғадағы шығармашылық дарындылық әлеуеті - дарындылықты дамытудың негізі. Бірақ ол - аяқталған түрде дарындылық емес.

Шығармашылық дарындылық - адамзат белсенділігі мен өз бетінше әрекетінің ең жоғарғы формасы.

Шығармашылық дарындылық үдерістің негізгі ерекшелігі - оның обьективті және субьективті жақтарының болуында. Шығармашылық дарындылық обьективтілігі оның түпкі жемісінің жаңалығы мен әлеуметтік бағалығында, оның нәтижесі ғылыми жаңалық, өнертапқыштық, туынды т. б. болуы керек. Шығармашылық дарындылықтың өзі - субьективті үдеріс. Шығармашылық дарындылық үрдістің субьективті оқу мақсатында ол арқылы басқару мүмкіндігін береді.

Оқушының шығармашылық дарындылыққа дайындығы мыналар арқылы анықталады:

- оның мотивациясы;

- білім, біліктілік және дағдылау деңгейі;

- болжамды тсориялық жөне эксперименттік тексеруі.

Шығармашылық дарындылық -бұл адамның материалдық және рухани құндылықтардың жаңа түрлсрін жасаудағы іс-әрекеті. Шіығармашылық дарындылықтың басқа іс-әрскеттер сияқты қоғамдық сипаты болады. Ол коғамның талабына сай туындап, оған барлық жағдайлары пісіп жетілгенде жүзеге асады. Бұл - ғылыми түрде дәлелденген. Басқа іс-әрекет түрлері сияқты шығармашылық дарындылық белгілі бір еріктің (зейіннің т. б. ) бірігуін, күшеюін талап етеді.

Шығармашылық дарындылық мәселелерді шпепу: қуану, қанағаттану, тілек т. с. с. ішкі сезімдермен байланысты. Бірақ та бұл кезеңдер шығармашылық дарындылықтың ерекшеліктерін ашып көрсете алмайды. Жүргізілген зерттеулер шығармашылық дарындылықтың ең басты негізгі белгісі - құбылыстар мен заттар, үдерістер немесе олардың бейнелеуіндегі көрнекі -сезімдік немесе ойлау түрлерін түрлендіре білу.

Шығармашылық дарындылыққа берілген мұндай философиялық түсініктер оқушылардың оқу іс-әрекетіне байланысты туатын мынадай негізгі құбылыстар, заттар мен үдерістерді түрлендіру мақсатындағы оқушыларда жаңа комбинациялар іздеу бағытында дағдылар туғызуға мүмкіндік жасайды. Бұл оқушылар шығармашылығының маңызын түсіну үшін өте қажетті түсінік болып табылады.

Шығармашылық дарындылықтың екінші белгісі - оның соңылығы, біртумалығы. Шығармаштылық дарындылық деп нәрселермен бейнелер үдеріс барысында біртума әріптермен, операциялармен немесе жаңа құрал көмегімен жасалатын іс-әрекетті тапсырма беру.

Шығармашылық дарындылық -біртума, ең болмағанда, осы кезеңде көшірмеге ұқсауға, үлгі бойынша іс-әрекетте дайын алгоритммен ережеге карама-қарсы болады.

Мектепте оқушыларға бұрыннан белгілі өнімдерді танып үйретіледі, бірақ бұл да аығармашылық дарындылық бола алады. «Оқушы шығармашылығы деп қоғамдық мәні бар құндылықтарды жасауға бағытталған іс-әрекетті айтамыз, » - дейді бұл туралы И. Я. Лернер.

Табиғат зерттеуішінің де, өнертапқыштың да және оқушының да шығармашылық дарындылық іс-әрекетіндегі жалпы ортақ нәрсе, олардың барлығы да “заттардың белгісіз байланыстарын” іздеуді жүзеге асырады. Ал оқушыларды белгісіз байланыстарды ізденіске оқып үйрету - бұл оны болашақтағы еңбек іс-әрекетіне, жалпы шығармашылық дарындылыққа үйрету болып табылады.

В. В. Давыдов «Жаңа тұлға негізінде іығармашылық дарындылыққа бастау болып жатыр, жеке тұлғаның маңызы оның жасампаздыққа, мұқтаждығына және қабілеттілігіне байланысты», - деп анықталады. Бір нәрсені жасауға, тудыруға деген қабілеттілік балаларда мектеп жасына дейінақ қалыптаса бастайды. Бұл кезде шығармашылық дарындылық актілері ойын әрекетінде жүзеге асады да, даму өнімі «қиял, елес» болып табылады.

Бастауыш мектепте шығармашылық дарындылық қабілеттілігі оку әрекетінде көрінеді, даму өнімі «оқуға құштарлық, ынталылық». Жасөспірімдік кезеңде оқушы оқу әрекетінің жеке, дара субьектісі ретінде дами бастайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.