АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНА САЛЫҚ САЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ОӘК 65. 052 АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНА САЛЫҚ САЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Абилгазиева Ж. Е. - э. ғ. к., аға оқытушы, Жаздыкбаева Д. П. -магистр, оқытушы

ОАИУ, Академик Мардан Сапарбаев институты

Резюме: Сельское хозяйство относится к числу отраслей, традиционно подверженных активному государственному вмешательству. Одним из самых действенных инструментов, способных как поддержать развитие сельскохозяйственного производства, так и сдержать его развитие, является действующая система налогообложения.

Summary: Agriculture is among the industries traditionally subject to active state intervention . One of the most effective tools that can both support the development of agricultural production and keep its development is the existing tax system.

Бизнесті, оның ішінде аграрлық секторды мемлекеттік реттеудің маңызды құралдарының бірі салықтық саясат болып табылады. Бұл жағдайда ауыл шаруашылығы өндірісінде жалпы алғанда, оның ішінде агробизнесте салық салу жүйесінің ерекше қалыптасуына ұмтылу оның кең тараған түрі болып табылады. Мұндай ұмтылыс дамыған елдерге тән. Және мұның өзін оның жақтаушылары, әдетте өтпелі кезең мен жоғарыда айтылған ауыл шаруашылығының өзіндік және агроөнеркәсіп өндірісінің көптеген ерекшеліктерімен байланыстырылып түсіндіріледі. Бір айта кететін жәйт, салық салу негізінен аграрлық секторда жұмыс істеп жатқан кәсіпорындарға тікелей салықтық жеңілдіктер берумен ерекшеленеді.

Қазақстанның салық жөніндегі заң актілері табысқа 30 проценттік салық үстемесі жағдайында балық аулайтын ұжымшарлар, құс фабрикалары, мал шаруашылығы және басқа ауыл шаруашылығы кәсіпорындары (меншік түріне қарамай) сондай-ақ ет, сүт, жеміс-көкөніс, нан өнімдері, мақта тазалау өнеркәсібі мен жер негізгі өндіріс қоры болып табылмайтын жүнді бастапқы өңдеу кәсіпорындары үшін 10 проценттік көлемде белгіленген [1] .

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдіру және өңдеу жөніндегі кооперативтер, шағын кәсіпорындар (ұжымшарлардан басқалары) өздерінің алғашқы екі жұмыс жылдарында табысқа салық төлеуден толық босатылған. Кеңшарлар мен ұжымшарлардың ішкі шаруашылық қажеттіліктерге, мектептің асханалары мен буфеттеріне, балалар бақшаларына, мүгедектеріне, селолық ауруханалар мен пансионаттарға өткізетін өнімдері және шаруа қожалықтарының өздері пайдаланатын өнімдер қосымша құн салығынан босатылған.

Ауыл шаруашылығы жерлерінің игерілу немесе оның жай-күйін жақсарту жағдайындағы жер учаскелері, ғылыми ұйымдарға, тәжірибе шаруашылықтарына бөлінген және сондай-ақ аз өнімділіктегі құнарлылығы кеткен жерлерден жер салығы алынған жоқ.

Негізгі өндіріс қоры жер болып табылатын ұжымшарлар, ауыл шаруашылығы кәсіпорындары автотранспорт құралдарын алуға салық төлеуден босатылған [2] .

Ауыл шаруашылығын барлық осы салықтардан босату теориялық жағынан алғанда да, дау туғызатындай көрінеді. Өркениетті салық саясаты экономикалық шешімдерді бұрмалауға жетектейтін принциптерге негізделмеу керек. Салық жүйесі әділетті болуы шарт. Бұл талаптарға сәйкестікті қамтамасыз ету үшін, біріншіден, көлденең теңдікті (тең жағдайда тұрған салық төлеушілер салықтың бірдей мөлшерін төлеулері тиіс) және, екіншіден, тігінен теңдікті (әр түрлі табыс мөлшері бар жекелеген салық төлеушілер салық төлемдері бойынша міндеттемелеріндегі айырмашылықтары әлеуметтік нормаға жауап беретіндей болуы керек) сақтау қажет.

Салық жүйесі қарапайым және түсінікті болуы шарт. Салықтар нарықтық таңдауға қолбайлау болмауы керек, олар экономикалық тұрғыдан алғанда бейтарап болуы тиіс. Белгілі бір саладан немесе белгілі бір қызмет түрінен алынған табысты салықтан босату бейтараптық принципін ашық бұзғандық болып табылады.

Кесте 1. Ауыл шаруашылығына салынатын салықтар ерекшеліктері

Элементтері

Бірыңғай жер салығы (Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі)

Ауыл шаруашылығы өнімін, акваөсіру (балық өсіру шаруашылығы) өнімін өндірушілер және ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін арнаулы салық режимі

Элементтері: төлеушілер

Бірыңғай жер салығы (Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі): Шаруа немесе фермер қожалықтары

Ауыл шаруашылығы өнімін, акваөсіру (балық өсіру шаруашылығы) өнімін өндірушілер және ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін арнаулы салық режимі:

- ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер

-ауыл шаруашылық кооперативтері

Элементтері: Төлеушілерге қойылатын талаптар

Бірыңғай жер салығы (Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі):

ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің жиынтық алаңы мыналар үшін:

1-аумақтық аймақ-5000 га; 2-аумақтық аймақ-3500 га;

3-аумақтық аймақ-1500 га; 4-аумақтық аймақ-500 га

жер учаскесінің шекті алаңынан аспайды

-жерді пайдалана отырып ауыл шаруашылығы өнімін, акваөсіру өнімін өндіру, өз өндірісінің көрсетілген өнімін қайта өңдеу және өткізу

-мал, құс, ара шаруашылығы, акваөсіру өнімін өндіру, сондай-ақ өз өндірісінің көрсетілген өнімін қайта өңдеу және өткізу жөніндегі қызмет

Элементтері: объектісі

Бірыңғай жер салығы (Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі): жер учаскелерінің жиынтық бағалау құны

корпоративтік табыс салығын (КТС) жеке табыс салығын, қосылған құн салығын, әлеуметтiк салықты, мүлiк салығын, көлiк құралы салығы үшін салық

объектілері

Элементтері: ставкасы

Бірыңғай жер салығы (Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі):

Егістік бойынша 0, 15 % тен 0, 6 %

аралығында өспелі шәкіл

Жайылымдар, табиғи шабындықтар

бойынша 0, 2% мөлшерлемесі

корпоративтік табыс салығының (КТС) немесе жеке табыс салығының, қосылған құн

салығының, әлеуметтік салықтың, мүлік салығының, көлік құралы салығының бюджетке төленуге жататын сомалары 70 пайызға

азайтылуға жатады

Элементтері:

Бірыңғай жер салығы (Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі): Күнтiзбелiк жыл

Ауыл шаруашылығы өнімін, акваөсіру (балық өсіру шаруашылығы) өнімін өндірушілер және ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін арнаулы салық режимі: Күнтiзбелiк жыл

Элементтері: Салық кезеңі

Бірыңғай жер салығы (Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі): Ескерту - ҚР салық кодексінің өзгерістері негізінде құрастырылған

Элементтері: Ескерту: ҚР салық кодексінің өзгерістері негізінде құрастырылған

Кестеде ауыл шаруашылық салық төлеушілермен төленетін салықтардың өзіндік ерекшеліктері көрсетілді [3] .

Қай мемлекетте болмасын бюджетке түсетiн түсiмнiң негiзгi көзi болып салықтар табылады. Мемлекет экономикасының бірден бір тірегі және дамуының басты тетігі - салық. Сондықтан өркениетті ел ең алдымен салық саясатын сауатты жүргізуге ұмтылады. Салық саясатының ел экономикасындағы рөлін бағалау үшін бірқатар талдау деректерін қарастырған жөн (Кесте 2) .

Кесте 2. Негізгі макроэкономикалық индикаторлардағы салықтар рөлі

Көрсеткіштер

2018 ж.

2019 ж.

2020 ж.

Көрсеткіштер: Жалпы ішкі өнім, млрд. тг

2018 ж.:

37 085, 3

2019 ж.:

40 754, 8

2020 ж.: 40 761, 4

Көрсеткіштер: Кірістер, млрд. тг

2018 ж.:

5 179, 4

2019 ж.:

5 908, 8

2020 ж.: 6 136, 9

Көрсеткіштер:

Салықтық түсім,

млрд. тг

2018 ж.:

4 779, 0

2019 ж.:

5 115, 7

2020 ж.: 4883, 9

Көрсеткіштер: ЖІӨ кірістер үлесі, %

2018 ж.:

13, 9

2019 ж.:

14, 5

2020 ж.:

15, 1

Көрсеткіштер:

ЖІӨ салықтық

түсімдер үлесі, %

2018 ж.:

12, 9

2019 ж.:

12, 5

2020 ж.:

11, 9

Көрсеткіштер: Ескерту: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің мәліметтері негізінде құрастырылған.

Ауыл шаруашылығын салықтан босату ең кем дегенде мынадай қйыншылықтар туғызады: қандай қызметті салықтан босатуға болады, ал қандай қызметті босатпау керек, шаруашылықтарда жүзеге асырылатын қызметтің барлық түрлерін немесе ауыл шаруашылығы субьектілерінің орындайтын жұмыстарын салықтан қалай басатуға болады деген сұрақтардың өзі бұл жерде орынсыз.

Қызметтің салық салынатын және салық салынбайтын шығындарын бөлу маңызды фактор болып табылады. Мысалы, жүк машинасы мен жаңармай құнын қызметтің салық салынатын және салық салынбайтын түрлерінің қайсысының арасына бөлу керек? Қызметтің салық салынатын сферасында шығын бөлудің көбейіп кетпеуінің алдын алу үшін салық ниспекциясы осы салада тұрақты бақылауды жүзеге асыруы керек. Бірақ, бұл мүмкін емес.

Тағы бір басқа проблема бұдан да қауіпті. Айталық, шаруашылық ауыл шаруашылығы қызметіне жатпайтын саланы дамытады, мысалы, өнімді өңдеу және қаптау, оны тасымалдау және бөлшек сауда жүргізуді ұйымдастырады. Мұндай қызмет салықтан босатылмауы тиіс, өйткені оны ауыл шаруашылығында жұмыс істейтін кәсіпорын жүргізеді. Алайда, оған салық салу тіпті мүмкін емес. Өйткені, өз қызметтерімен және кәсіпорындармен өзара есептесу кезінде жалған сатып алу бағасы қолданылады [3] .

Қосымша құнға салық (ҚҚС) қолдануды ерекше қарастырып өту керек. Шағын бизнес кәсіпорындарын өздерінің сауда-саттығы бойынша қосымша құнға салық төлеуден қажетіне қарай босату қабылданған. Осындай босатудың нәтижесінде бұл кәсіпорындар «жүйеден тыс» қалып, олар несие немесе сату бойынша төленетін өтемақы алмайтын болады. Мұның өзі салық әкімшілігін болмашы ғана салықтық түсімді білдіретін декларациямен жұмыс істеуден босатып, олардың барынша қомақты салық түсімдерімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Оның үстіне бұл мыңдаған ұсақ кәсіпорындарға қосымша құң салығы бойынша салықтың тәртіпті сақтаутың қажеттігінен қашып құтылуға көмектеседі.

Тәжірибе тұрғысынан алғанда да бұл өзін-өзі ақтамайды. Жақын арадағы тәжірибе көрсеткендей, республика агроөнеркәсіп кешеніне жеңілдік салық салу бюджеттің табысының өспеуіне, ауыл шаруашылығы өндірісі көлемінің артпауына әкеліп соқты.

Салық кодексі бойынша агроөнеркәсіп кешенінің кәсіпорындары үшін көптеген салықтық жеңілдіктер алынып тасталды. Сонымен қатар, Қазақстан экономикасының аграрлық мәні есепке алына отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін табыстық салықтың 10 прценттік үстемесін сақтап қалу маңызды деп табылды [4] .

Бұдан басқа барлық шаруашылық субьектілеріне салық салынатын табыстан сатып алынған және өндірістік құрылысты жүзеге асыратын технологиялық құрал-жабдықтарды орнатудың құнын алып тастау мүмкіндігі берілді. Бұл тек қана табысқа салық салу көлемін едәуір қысқартуды емес, сономен бірге жаңадан еңгізілген тәртіп бойынша шығындарды табыстың есебінен жабуды бес жылдың ішіндегі кйінгі мерзімге ауыстыруды да білдіреді. Мұндай норма амортизацияны шапшаңдату мүмкіндігімен қатар негізгі қорды жаңартуға және өңдірісті кеңейтуге ынталандырады. Сондай-ақ, жылдық жиындық табыстан іскерлік қызметті жүзеге асыруға байланысты барлық шығындарды шығарып тастау да жатқызылады. Мұның өзі салық салатын негізді барынша нақты анықтауға мүмкіндік береді.

Ауыл шаруашылығы өндірісінде пайдаланылытын шеттен әкелінетін құрал-жабдықтарға, шикізаттарға, материалдарға, қлсалқы бөлшектерге және тауарларға қосымша құн салығын төлемеу мүмкіндігі де қарастырылған. Шаруа қожалықтарының салық төлеу жүйесінің ықшамдарған әдісін белгілеу де тиімді шарт болып саналады. Бұған қол жеткізудің бірден-бір тәсілі басым жағдайда нақты ақшамен жұмыс істейтін немесе тауар сату, қызметкөрсету бойынша шектелген айналымы бар және жұмысқа тартылған аз ғана адамы бар заңды тұлғалардың патент алу жолымен салық төлеуі болып табылады. Көптеген себептерге сәйкес, оның ішінде тиісті арнаулы мамандықтың болмауы салдарынан көптеген шаруа қожалықтары салық салу заңдылықтарына жауап беретін есеп жүргізуді қамтамасыз ете алмайды, салықты есептеуде қиындықтарға ұшырап, салық ұйымдарына декларацияларды дер кезінде беруді қамтамасыз ете алмайды. Оның үстіне шаруашылық өндіретін өнімдердің көп түрлілігі, маусымдық мәнде және жекелеген өнім түрлері өндірісінің ұзақ циклда болуы шаруашылық жүргізудің нәтижелерін есепке алудың жан-жақты тегерішін ойластыруды қажет етеді. Тағы бір айта кететін жәйт, көптеген шаруа қожалықтары іс жүзінде коммерциялық қызметпен де айналысуға мәжбүр болады. Мұның өзі түпкі қаржылық нәтижені анықтауда міндетті түрде есепке алынуы тиіс. Осыған байланысты шаруа қожалықтарының салық төлеу мәселесінде бюджетпен өзара қарым-қатынасының қарапайым жүйесін қолдану өтпелі кезеңде салық әкімшілігінің объективті талабы болып табылады.

Республикада қазіргі уақытта шаруа қожалықтарына салық салудың қарапайым жүйесі заң түрінде енгізілді. Ол бұрын қабылданған салық салу жүйесімен қатар қолданылады. Салық салудың жүйесін таңдау құқы қарапайым жүйеге көшу болсын немесе бұрынғы жүйеде қалу болсын, шаруашылықтың өз еркіне берілген. Бұл жағдайда шаруа қожалықтары есеп құжаттарын жүргізуден, декларация беруден босатылған.

Патент сатып алу қажеттілігі шаруа қожалықтарының өздеріне берілген жер учаскелерін барынша тиімді пайдалануына, ауыл шаруашылығы өндірісінің жалпы көлемінде олардың үлес салмағының артуына ынталандырады деп күтілуде [5] .

Салық салудың мұндай тәртібі салық қызметінің тарпынан салықты дер кезінде және дұрыс төлеуі үшін бақылауды барынша қарапайым жүргізуге жол бастайтыны сөзсіз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.