Қазақстанның гидрогеологиялық қызметі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

15 дәріс
Қазақстанның гидрогеологиялық қызметі. Қазақстанның жерасты
сулары, кен орындары.
Қазақстан аймағында ең ірі екі түрлі гидрогеологиялық құрылым (әртүрлі
гидрогеологиялық қималар жиынтығынан тұратын алаң) бар. Оның бір түрі
қатпарлы, сомтасты, метаморфты тау жыныстарынан құралған қабаттар мен
қабаттамалар жер бетіне шығып (немесе жер бетіне жақын тереңдікте) жататын
алаңдар. Екіншісі бұл қатпарлы қабаттар мен қабаттамалар кейінгі
геологиялық кезеңдерде қалыптасқан шөгінділердің астында жатқан алаңдар.
Алғашқысы тау жүйелерін немесе қатпарлы таула-қыратты аймақтарды құраса,
екіншісі жазық жер алаңдарынан тұрады. Алғашқысының геологиялық құрамы
бірімен-бірі үйлесімсіз қалыптасқан бір алаңда үш гидрогеологиялық қабаттан
тұрады. Екіншісінде бұл қатпарлы, сомтасты үш қабат кейінгі шөгінділердің
табанын құрайды, бұл шөгінділердің фундаменті болып саналады. Бірінші
түрдегі геологиялық құрылымды таулы, адырлы-қыратты аймақ гидрогеологиялық
массив деп аталады, екінші геологиялық түріндегі жазық аймақ
гидрогеологиялық бассейн деп аталады.
Бұл массивтер қатпарланған таулар мен адырлы қыраттарды құрайтын
гидрогеологиялық құрылым болғандықтан олар жер бетіндегі және жер астындағы
сулардың алғашқы пайда болатын аймағы. Бұл аймақта, әсіресе орташа және
биік тауларда, жыл бойы жауатын жауын-шашынның мөлешері жазық жерлерге
қарағанда әлдеқайда мол болады. Осы жауынның біраз бөлігі жерге сіңіп, жер
асты су қорын құрайды. Таулы, адырлы қыраттарда жерге сіңетін жауын-шашын
мөлшері көп болғандықтан гидрогеологиялық масивтер жер асты суларының ең
басты қоректенетін аймағы болып табылады.
Тау, қыраттарда жер беті жазық аймақтарға қарағанда биікте орналасқан
да жиі тілімделген. Осыған байланысты аймақтың алып жатқан орындары
неғұрлым биік болса, ол араларда қалыптасқан жерасты сулары ағынды және тез
алмасып тұрады. Сондықтан бұл сулардың, әсіресе оларды биік те орташа биік
таулар өңірінде қалыптасқан табиғи ресурстары мол болумен қатар суы тұщы,
минералдылығы аз болып келеді. Демек, гидрогеологиялық массивтер жер асты
суларының жай ғана қоректенетін орындары ғана емес, тұщы сулардың мол пайда
болатын аймақтары да.
Гидрогеологиялық массивтер аймақтарында бірінші дәрежелі төрт
гидрогеологиялық аудан қалыптасқан. Олар (батыстан шығысқа, солтүстіктен
оңтүстікке қарай атағанда): Оралта-Мұғалжар; Орталық Қазақстан; Тянь-Шань-
Жоңғар және Алтай-Тарбағатай гидрогеологиялық массивтері.
Оралтау-Мұғалжар гидрогеологиялық массиві Қазақстанның солтүстік-
батысында өте ұзын созылып-жатқан қатпарлы Оралтау жүйесінің оңтүстік
сілемін алып жатыр. Ол республика аймағында солтүстіктен оңтүстікке қарай
350км-ге созылып жатады да ең кең жеріндегі ені (Ақтөбе облысының
солтүстігінде) 275 км-ден аспайды. Оның құрамы негізінен үш
гидрогеологиялық қабаттан тұрады. Кейінгі екі қабат гидрогерлогиялық -
фундаменттің жамылғы қабаттары ретінде массивтің тек кейбір аз көлемді
алаңдарында ғана орын алады.
Орталық Қазақстан гидрогеологиялық массиві кең көлемді тау аралас
адырлы-қыратты алаптастардың алып жатқан гидрогеологиялық массивтің жалпы
аумағы (Зайсан-Ертіс алаңын қоса есептегенде) 700 мың км -ден астам кең
көлемді аймақ. Массивтің негізгі бөлігінде палеозойға дейінгі
және палеозойдың әр геологиялық кезеңдерінде пайда болған сомтасты,
қатпарлы өте зор метаморфталған тау жыныстары жер бетіне шығып (немесе таяу
тереңдікте) жатады. Бұл тау жыныстарының үстіңгі бетінде зор
үйлесімсіздікпен жоғарғы палеозой мен мезозой-кайнозой кезеңдерінде пайда
болған қатпарланбаған жұмсақтасты шөгінділер қалыптасқан. Ежелгі сомтасты
тау жыныстарының қойнауындағы жер асты сулары арынсыз болып, ондаған метр
тереңдікте ғана жатса, оның бетіндегі қатпарланбаған шөгінділердегі сулар
едәуір тереңде жатады, көбінесе арынды болып келеді.
Тянь-Шань-Жоңғар және Алтай-Тарбағатай гидрогеологиялық массивтері
республикамыздың оңтүстік пен оңтүстік-шығыс аймағын қамтып, батыстан
шығысқа қарай 1700 км-ге созылып жататын платформадан кейінгі жаңа
геологиялық кезеңде пайда болған қозғалмалы орогенді жер қыртыстарында
қалыптасқан. Бұл массивтердегі жер асты су ресурстары жоғарыда баяндалған.
Оралтау-Мұғалжар және Орталық Қазақстан адырлы-қыратты тау жүйелеріне
қарағанда мол да ағынды. Аталып отырған екі гидрогеологиялық массив жер
асты суларының молдығы мен сапасы, басқа да біраз жағдайларына қарағанда
біріне-бірі өте ұқсас. Сондықтан олардың гидрогеологиясы, жер асты сулары
біріктіріліп қаралған. Одан кейінгі екі гидрогеологиялық қабат массивтердің
кейбір араларында ғана орын алады.
Қазақстан аймағында гидрогеологиялық бассейндер көне (Каспий бойындағы
ойыс) және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.