Құқықбұзушылық түсінігі туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Құқықбұзушылық түсунугу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
РЕФЕРАТ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми әдебиетте қылмыстық-құқықбұзушылықтың объектісін нақты анықтауға байланысты нақты көзқарас жоқ. Авторлардың бір бөлігі, қылмыстық құқықбұзушылықтың объектісі деп қылмыс жасаған адамның қоғамдық қатынастарға қол сұғуының жиынтығын айтамыз; екіншідері субъективті құқықтар; үшіншісі - игіліктер мен құндылықтарды түсінеміз. Кеңестік кезеңдерден қалған қылмыстық құқық теориясында, қылмыс объектісі қоғамдық қатынастармен тығыз байланысты. Құқықтық әдебиетте мұндай мәселелерді шешу, неғұрлым негізді, жаңа қағидаға сай, бірден-бір жол ретінде, жалпы танылған көзқарасқа сай қылмыстың мәнін ашады. Жалпыға мәлім болғанындай, лауазымдық қылмыстық құқықбұзушылықтардың объектісі болып мемлекеттік билік саласына қол сұғатын қоғамдық қатынастар танылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтардың тікелей объектісі болып мемлекеттік билік, мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы қоғамдық қатынастар танылады. Тікелей объектісін анықтауға байланысты, ғалымдардың арасында әртүрлі көзқарас қалыптасқан. Мемлекеттік аппарат органдарырының қалыпты қызмет етуі негізгі объектіні анықтайды - кінәлінің қасақаналық бағытына байланысты жіктеу арқылы көрініс табады. [2]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тиісінше, негізгі объект болып - бірінші кезекте кінәлі тұлғаның, қоғамдық қатынастарды бұзуын айтамыз. Бірақта, негізгі объектіге қолсұғушылық барысында, қосымша объект деп танылатын, басқа да қатынастарға қол сұғуы мүмкін. Аталған мәліметтер авторлардың көзқарасынша, қызмет туралы заңнамаға тыйым салынған , билік органдарының лауазымды тұлғаларымен жасалатын қылмыстар деп аталатын ұстанымына негізделген. Тиісінше, қоғамдағы билік органдарына арналғандығын ескеру қажет. Лауазымдық қылмыстардың объектісі болып мемлекеттің мүддесі емес, Қазақстан қоғамының мүддесі болып танылады. Сол себепті, қылмыстық іс-әрекеттердің ерекше тобын бөліп көрсетсек, құқықтық әдебиеттерде жазылған қылмыстың субъектісі болып танылмайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қоғамның мүддесі билік өкілдеріне қатысты пайдакүнемдік, әділетсіз әрекеттерінің алдын алу қажет. Сондықтан қылмыстық әрекеттердің арнайы тобын бөлудің негізі қылмыс субъектісі емес, ол көбінесе құқықтық әдебиеттерде жазылады, бірақ билік өкілдерінің қоғам мүдделерін жеке мүдделермен алмастыруының әлеуметтік қауіптілігі. Шенеуніктердің пайдакүнемдік, негізсіз, әділетсіз, немқұрайды әрекеттері мен шешімдері қоғамдық тәртіпке, қоғамдық қауіпсіздікке, қоғамдық адамгершілікке, халықтың денсаулығына, қоршаған ортаға, қоғамның мәдени және білім беру саласына айтарлықтай зиян келтіреді".[3]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Екінші автордың пікірінше, лауазымды өкілеттікті теріс пайдалану объектісін дәл осындай түсіну қылмыстық жазаланатын әрекет пен Әкімшілік құқық бұзушылық пен тәртіптік теріс қылық арасында шек қоюға мүмкіндік береді. Қоғамдық әл-ауқаттың бір жағы мемлекеттік механизм элементтерінің құрылымы мен өзара әрекеттесуін реттеуге және ресімдеуге, сондай-ақ оның органдары арасындағы қатынастарды реттеуге арналған заңнамаға сәйкес келетін лауазымды тұлғалардың қызметін қамтиды. Сондықтан, менің ойымша, мемлекеттік мүдделерді немесе қоғамның мүдделерін теріс пайдалану объектісі болып табылатын көзқарастарға түбегейлі қарама-қарсы көзқарастарды ажырату дұрыс емес.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ақиқат ортасында: Мемлекет - қоғамның егемендік ерік-жігерін жүзеге асыруға арналған құрал, мұны мемлекеттің қоғам алдындағы еркіндігі мен жауапкершілігі шарасын айқындайтын, ҚР Конституциясында тікелей атап көрсетіледі. Сонымен, А Карабановтың айтцынша, қызметті "әсер ету объектісі адам болып табылатын әлеуметтік пайдалы қызмет түрлерінің бірі" деп анықтайды. Қызметкерлердің жұмысының ерекшелігі-олардың ерекше еңбек объектісі-ақпаратқа ие болуы, адамдарға әсер етуі, материалдық құндылықтарды тікелей жасамауы, бірақ оларды өндіруге жағдай жасауы;кәсіби негізде және ақылы жұмыс.[4; 55 б]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дәл осы" бөтен " мүдделер қылмыстық заңмен қорғалады. Сөз ҚР Конституциясын, ҚР субъектілерінің заңдарын, конституцияларын, жарғыларын, заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерін лауазымды тұлғалардың нақты сақтауынан тұратын мүдделер туралы болып отыр. Тиісінше, мемлекеттік аппараттың қалыпты жұмыс істеуі деп мемлекеттік қызметшілердің заңға сәйкес келетін және органға өзіне жүктелген функцияларды орындауға, мақсатқа қол жеткізуге және қоғам мен мемлекеттің қажеттіліктеріне қойылған міндеттерді шешуге мүмкіндік беретін қызметін түсіну қисынды. Әдебиетте қызметтің мемлекеттік және мемлекеттік емес болып бөлінуі қабылданады. Мемлекеттік емес қызмет, ең алдымен, муниципалды қызмет.[5]
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мемлекеттік орган мәртебесі жоқ мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердегі қызмет болып табылады. Соттар лауазымдық өкілеттіктерін теріс пайдалану объектісін белгілеуі керек, өйткені ол қарастырылып отырған қылмысты көзделген қылмыстан шектеудің маңызды өлшемі бола алады билікті теріс пайдалану. Соңғысының объектісі-бұл қалыпты қызмет және коммерциялық және басқа ұйымдардың мүдделері. Осылайша, лауазымдық қылмыстардың субъектісі-лауазымды тұлға және-коммерциялық немесе басқа ұйымда басқару функцияларын орындайтын адам. Қылмыстардың осы құрамының арасындағы айырмашылық сонымен қатар мекемелерде меншік иесі кім: егер мемлекет немесе муниципалитет болса, онда бұл адамдардың әрекеті ресми қылмыс болып табылады және ресми қылмыстарға сәйкес келеді.[6].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірақ мемлекеттік және муниципалды унитарлық кәсіпорындар түрінде ерекшелік бар. Меншіктің әртүрлі нысандарындағы коммерциялық ұйымдарда немесе басқа ұйымдарда жауапкершілік басқа тарауда туындайды. Лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдаланудың айырмашылығы мотивтер мен мақсаттарда да бар. Тиісінше, енді бөлу критерийі ұйымның қызметін жүзеге асырудың негізі болып табылатын меншік нысаны ретінде танылуы мүмкін. Кез-келген басқа қылмыстар сияқты, билікті теріс пайдалану қосымша (қосымша объектінің) болуымен сипатталады. "Қылмыстың қосымша объектісі-бұл негізгі объектіге қол сұғу кезінде сөзсіз зиян келтіру қаупіне ұшырайтын, бірақ тиісті қылмыстық заңмен қорғалатын қоғамдық қатынас, ал басқа жағдайларда ол тәуелсіз қылмыстық-құқықтық қорғауға лайық". Лауазымдық өкілеттікті теріс пайдаланудың факультативтік объектісі азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделері болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Атап айтқанда, субъектілердің нақты әлеуметтік игілікті пайдалануға деген ұмтылыстарында көрсетілген мемлекет кепілдік берген заңды рұқсат. Азаматтардың өміріне, денсаулығына, басқа адамдардың меншігіне зиян келтіруі мүмкін. Басқа қылмыстардан, атап айтқанда, коммерциялық ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстардан ажырату үшін қарастырылған қылмыс объектісін белгілеген жөн. [7; 45 б] Бұл жерде мемлекеттік аппараттың барлық қызметкерлері жауаптылыққа тартылады, яғни лауазымдық өкілеттіктерін, құқықтары мен міндеттерін айқындайды. Сонымен лауазымдық қылмыстық құқықбұзушылықтардың объектісі болып, биліік аппараты мен басқару қызметіндегі қызметтің заңына сәйкес жүзеге асырылады.[8; 28 б]. Лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтардың қосымша объектісі болып, азаматтардың, ұйымның және мемлекеттің тарапынан қорғалған, адамның және азаматтың конституциялық құқықтары танылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұндай белгілер ҚР ҚК Ерекше бөлімінің баптарында тікелей жазылған жағдайда, олар міндетті болып танылады. Мұндай жағдайда қылмыс құрамыы құрылымы бойынша материалды болып танылады. Лауазымды қылмыстық құқық бұзушылықтардың көпшілігі материалды қылмыс құрамын құрайды. Аталған қылмыстардың объективтік жағын келесідей түрде беруге болады: Лауазымды тұлғалардың өзінің қызметтік өкілеттіктерін мемлекет пен қоғамның заңды мүдделерімен қорғалатын азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін елеулі бұзуға алып келетін әрекеттерден көрініс табады. [10; 44 б].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қылмыстық құқықбұзушылықтың объективтік жағы үш элеметтен түрады: қоғамға қауіпті іс-әрекет - қызмет мүдделерінен тысқары пайдалану, қоғамға қауіпті зардап - азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін елеулі бұзу; іс-әрекет пен зардаптың арасындағы себепті-салдар байланысы. Сонымен, лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтардың қылмыс құрамы болып материалды құрам танылады және ол келтірген зардапты анықтау қажет.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚР ҚК лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасау барысында, қыызметтік өкілеттіктерін теріс пайдалануды түсінеміз. Пайдалану терминінің өзі, белгілі бір мақсаттарда белгілі белсенді әрекеттерді жасауды көздейді. Бірқата, лауазыымдық өкілеттіктерін теріс пайдалану әрекетсіздік арқылы да жасалуы мүмкін. Әрекетсіздік арқылы жасалғандығын дәлелдеудің өзі өте күрделі болып танылады. Бірінші кезекте, тиісті жергілікті құжаттарда бекітілген, лауазымды өкліттіктердің өзін зерттеу маңызды: лауазымды тұлғалардың құзыретіне кірмейтін орындалмайтын әрекеттерді жасау арқылы да жүзеге асырылады.[11; 64 б].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пайдалану терминін іс-әрекетті жасау ретінде түсінбеу қажет. Қызметтік өкліттіктерін пайдалану әрекеті деп лауазмды тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін жүзеге асырумен байланысты әрекеттерді жатқызамыз. Бірақта, тікелей қызметтік қажеттілікке сәйкес, қызметтік міндеттің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келеді. Заңшығарушы өкілеттіктің міндетін анықтау арқылы көрініс табады. Бұл жерде сөз лауазымдық және қызметтік деген терминдерден көрініс табады. Сол себепті екі термин бір бірімен қосараласа қолданыла береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сонымен, қызметтік өклілеттіктерді теріс пайдалану әрекеттерін жатқыза отырып, олардың өкілеттіктерін теріс пайдалануды түсінеміз, тиісінше лауазымды тұлға пайдакүнемдік немесе басқа да мүдделі тұлғалардың ниеті арқылы жүзеге асырылады. Қызметтік міндеттемелерді орындамау қылмыс деп танылады, егер де аталған өкілеттіктер жүзеге асыру үшін міндетті болып танылған жағдайда танылады. Лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтардың екінші міндетті белгісі болып, қылмыстық әрекетпен келтірілген зардап танылады.[12; 76 б].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Лауазымдық қылмыстық құқықбұзушылықтар бойынша жауаптылыққа тарту барысында, аза маттар мен заңды тұлғаларға елеулі зиян келтіретін әрекеттер арқылы анықтайды. Құқықтар мен заңды мүдделерін елеулі бұзу бағалық санат болып танылады. Азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін елеулі бұзуды бағалау барысында Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының Қаулыларын басшылыққа алу қажет. Сонымен Қазақстан Республикасы Жоғары Соты Пленумы Қазақстан Республикасының Конститутциясында бекітілген конститутциялық құқықтар мен бостандықтарды, лауазымды тұлғалардың азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына зиян келтіре отырып бұзу елеулі деп танылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
А,Я Аснисаның пікірінше, зиянның елеулілігін бағалауда Қазақстан Республикасының Конститутциясында бекітілмеген, азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзуды бағалауда, ең негізгі шешуші және анықтаушы белгі ретінде, елеулі немесе елеулі еместігін бағалауды құқық қолданушы емес, жәбірленуші - азаматтар немесе ұйымдар тарапынан, көптеген тәндік, мүліктік немесе моралдік мән-жайларды ескере отырып бағалауы қажет. [13; 28-30 бб]. Барлық жағдайларда, мұндай бұзушылықтың елеулілігі немесе елеулі еместігі, нақты қылмыстық істің материалдарымен анықталған және дәлелденген, барлық мән-жайларды талдау немесе бағалау негізінде, құқық қорғау органдары тарапынан анықталуы тиісті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану, мүмкіндікті көрініс табу және белгілі бір деңгейде бағалай отырып кең тұрғыдан анықталады. Азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін елеулі бұзған жағдайда, жеке тұлғаға тәндік және моралдік зиян келтіреді, ұйымдардың іскерлік беделіне нұқсан келтіреді және мүліктік зиян келтіреді. Материалдық шығындар материалдық зиян түрінде немесе түспеген пайда түрінде көрініс табады. Моралдік зиян азаматтардың еңбектік, тұрғын-үй немесе өзге де құқықтары мен заңды мүдделеріне зиян келтіру арқылы көрініс табады. [14; 38-40 бб].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ұйымдарға қатысты нақтырақ мына зиян түрінде айтуға болады, яғни іскерлік беделіне зиян келтіру, сондай -ақ кәсіпкерлік айналысу бостандығын шектеу, олардың қызметіне заңсыз араласу, нәтижесінде зиян келтіру, бәсекені шектеу және т.б. Тәндік зиян келтіру азаматтың елеулі құқығын бұзу деп танылады, егер ол денсаулыққа жеңіл жарақат келтірумен байланысты жүзеге асырылған жағдайда. Адам құқығы туралы Еуропалық соттың Kurt vs Turkey ісі бойынша шешімінде, азаматтардың құқығын елеулі түрде бұзу деп, мемлекеттік билік органдарының әрекетсіздігі нәтижесінде туындаған адамгершілікке жатпайтын немесе оның қадір-қасиетін төмендететін әрекеттерді жатқызған. [15; 100-108 б].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кез келген жағдайда азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен мүдделерін елеулі бұзу, жәбірленушінің санын, келтірілген моралдік, тәндік немесе мүліктік зиянның ауырлығын, ұйымның жұмысына кері ықпал ететін дәрежесін, немесе мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органының немесе мемлекеттік аппараттың басқа да құрылымдық буындарының нормативтік жұмысын ескере отырып сотпен анықталады. Лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтардың объективтік жағының үшінші элементі болып іс-әрекет пен зардаптың арасындағы себепті-салдарлы байланыс болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұндай байланыстардың болмауы, зардапсыз жасалынған қылмыстық жауаптылықтың байланысы болып танылады. Құрамның мұндай белгісі лауазымдық қылмыстарды саралау үшін, оның құрамын анықтау маңызды. Аталған қылмыстардың көпшілігі материалды құрам болып танылады. Себепті-салдарлы байланысты түсіну себептілік, себепті-салдарлы байланыс туралы философиялық ілімдерге негізделеді. Себеп - бұл философиялық санат, табиғатта және қоғамда жүріп жатқан, заттардың, құбылыстардың, үдерістердің өзара байланысын және өзара тәуелділігін көрсетеді. [16; 22-26 бб].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл құбылыс заңды және ішкі қажеттілік жағынан, тергеу ретінде басқа құбыдысты туындатады. Тергеушіге мынадай қорытынды жасауға тура келеді, қажетті немесе кездейсоқ байланыс болды ма деген? Оларды анықтау үшін мынааларды анықтау қажет, біріншіден, себептің салдарды тудыруы, екіншіден себептің мән-жай мен салдарды туындатудың негіздері мен алғышарттарының болуы, үшіншіден, басқа да себептердің әрекеті емес, мән-жайлар мен себептердің дамуының заңдылықтарынво анықтаудан көрініс табады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сонымен, лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтардың көпшілігі материалды құрамды құрайды. Үш міндетті белгілермен: іс-әрекет - қоғамның мүддесінен тысқары қызметтік өеілеттіктерді теріс паййдалану, азаматтардың немесе ұйымдардың заңды құқықтары мен мүдделерін елеулі бұзумен байланысты қоғамға қауіпті зардап келтіру, сондай-ақ іс-әрекет пен зардаптың арасындағы себепті-салдарлы байланысты жатқызамыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл медицина жұмыскерлеріне уақытша еңбекке қабілетсіздігін беру, азаматтардың еңбекке қабілетсіз екендігін медико-әлеуметтік сараптама жүргізу, мемлекеттік емтихандық (аттестациялық) комиссияның мүшелерінің емтихан қабылдауы немесе баға қоюы. Дәрігерлердің, оқытушылардың әрекеттерінің құқықтық зардабын, олар соттық тәжірибеден алыстау болса да, лауазымды тұлғалардың әрекеттері ретінде де танылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Лауазымды тұлғаның құзыретінің екінші тобына - мүлікті немесе ақша құралдарын басқарудан немесе жұмсаудан, олардың шығынын немесе сақталуын бақылаудан көрінеді. Оларға сондай-ақ жалақыны, сыйақыны төлеу туралы шешім қабылдау, материалдық құндылықтардың қозғалысын жүзеге асыру, олардың шығынын есептеу мен бақылау құзыреттерін де жатқызамыз. Бұл жерде мүліктің құқықтық тағыдыры туралы дербес шешім қабылдаумен байланысты құқықтар мен міндеттерді түсінеміз. Қазақстан Республикасы Жоғары Соты Пленумының Қаулысының ұстанымы лауазымды тұлғаларды анықтауда белгілі бір қиындықтар туындатадды. Қатардағы қызметкерде мүлікті жұмсауға байланысты, лауазымды тұлғаларды растайтын міндеттердің болуы, мүліктің таза техникалық орналасуына мүмкіндік береді, оны беруге, тасымалдауға, пайдалануға болады және оларды әкімшілік-шаруашылық құзыреттерді атқару өкілеттігін пайдалануға мүмкіндік береді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тиісінше, аталған тұлғалар лауазымды болып танылмайды. Бұл жерде сөз қатардағы бухгалтер, кассир, экспедиторлар жайлы болып отыр. Лауазымдық өкілеттіктерін теріс пайдал анумен байланысты тұлғаларды үшінші жіктеуге - бұл лауазымдық өкліеттіктерін жүзеге асырумен байланысты органды жатқызамыз. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі оларға мыналарды тізбектеп көрсетеді: мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, мемлекеттік мекемелер, мемлекеттік корпорациялар, мемлекеттік компаниялар, Қазақстан Республикасының Қарулы күштері, бақылау пакет акциялары мемлекетке тиесілі акционерлік қоғамдарды жатқызды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мемлекеттік орган - белгілі бір салаларда биліктік өкілеттіктерді иеленетін мемлекеттің құрылымды элементі, Мемлекеттік мекеме басқару, әлеуметтік-мәдени және басқа да коммерциялық емес құзыретті иеленетін, әртүрлі мемлекеттік органдармен құрылған мемлекеттік мекемені айтамыз. Қарулы Күштер Қазақстан Республикасы қорғанысының негізін құрайтын мемлекеттік әскери ұйым болып табылады. Әрине, бұл органдардың қоғамдық сипаты айқын, және онда ұйымдастырушылық, әкімшілік және әкімшілік экономикалық функцияларды орындайтын адамдардың лауазымды адамдар қатарына енуі толығымен дұрыс және қисынды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ол әлеуметтік және басқарушылық функцияларды жүзеге асыру үшін мүліктік жарна негізінде Қазақстан Республикасы құратын, мүшелігі жоқ жаңа коммерциялық емес ұйым, атап айтқанда Мемлекеттік корпорация құрды. Жарғылық капитал қалыптастырылатын мүлік мемлекеттік меншікте болады, ал мемлекеттік корпорацияның өзі жария-құқықтық ұйым мәртебесіне ие болады. "Коммерциялық емес ұйымдар туралы" Мемлекеттік компания мемлекеттік қызметтер көрсету және сенімгерлік басқару негізінде мемлекеттік мүлікті пайдалана отырып, өзге де функцияларды орындау үшін мүліктік жарналар негізінде Қазақстан Республикасы құрған және мүшелігі жоқ коммерциялық емес ұйым болып табылады. Мемлекеттік компания, сондай-ақ Мемлекеттік корпорация жарғы негізінде емес, заң негізінде құрылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мысал ретінде "қазақстандық автомобиль жолдары"мемлекеттік компаниясы болып табылады. Жалпы алғанда, мемлекеттік компаниялар мен корпорациялардың құқықтық мәртебесі ұқсас - екеуі де мемлекеттік заңды тұлғалар. Сондықтан ҚР ҚК-де алты жылға жуық уақыт бойы бұл органдар туралы ескертулердің болмауы қисынды емес сияқты. Унитарлық кәсіпорынға келетін болсақ, ол заңды тұлға ретінде Қазақстанның, азаматтық заңнамасында ұзақ уақыт бойы ғана емес, сонымен бірге Кеңес заңында да белгілі болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Унитарлық кәсіпорын ұғымы лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдаланумен байланысты қылмыстардың белгілерін қамтиды. Ол меншік иесі оған бекітіп берген мүлікке меншік құқығы берілмеген коммерциялық ұйым ретінде айқындалады. Айырмашылық осы кәсіпорынның пайда табудағы айқын мақсаты болып табылады, мүліктің меншік иесі Қазақстан Республикасы болсын заң әдебиетінде ҚР ҚК қабылданғаннан бастап унитарлық кәсіпорында ұйымдастырушылық-өкімдік және әкімшілік-шаруашылық функцияларды жүзеге асыратын лауазымды тұлға ретінде тану ұсынылды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дәлелдер ретінде бұл адамдардың қоғамдық мәртебесі, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының бақылауында болды. Алайда, ұзақ уақыт бойы Қылмыстық кодексте мемлекеттік кәсіпорындар туралы ешқандай ескертулер болған жоқ, сот практикасы да осы теріске шығарылды, ол ұйымдастырушылық, әкімшілік және әкімшілік функциялары бар қызметкерлердің лауазымды тұлғалары ретінде танылмады. Осы өзгерістерге дейін аталған субъектілер коммерциялық ұйымдарда басқару функцияларын орындайтын адамдар болды, сәйкесінше билікті теріс пайдалану сияқты қылмыстың субъектілері болды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мұндай өзгерістерді мемлекеттің экономикалық қатынастарға тікелей қатысуын күшейту арқылы түсіндіруге болады және экономикалық шындыққа бейімделе отырып, заң шығарушы мақсатқа байланысты заңды тұлғалардың азаматтық-құқықтық жіктелуін елемей, мемлекеттік және муниципалды меншікті басқару критерийін алға тартты. Алайда, унитарлы кәсіпорындардың лауазымды тұлғаларының мойындауы соншалықты даусыз ба?
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Егер оң көзқарастар жоғарыда айтылған болса, онда қарама-қарсы пікір келесідей: Шешімін тапқан міндеттердің сипаты, ұсынылған құқықтардың көлемі мынадан көрініс табады, аталған тұлғалар адамдарды басқарумен де, мүлікті басқарумен да байланысты міндеттерді атқара береді. Мысалы, мемлекеттік унитарлы кәсіпорынның жетекшісінің мынадай құқығы бар: кәсіпорынның мүлкін жұмсауға, келісім-шарттарға отыруға, сенімхаттарды беруге, банктен есепшоттарды ашуға т.б. Кадрлік және мүліктік саясат саласындағы жетекші құрамның құқыққа қайшы басқару қызметі, жекелеген өндірістік бірліктердің заңды мүдделеріне шығын келтіреді, яғни экономика саласына, мемлекеттік қызмет сал асындағы экономикалық қатынастар саласына зиян келтіреді.[21; 567 б].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сонымен заңшығарушы келтірген, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде мемлекетке, субъектіге, акционерлік қоғамның елу пайыз мөлшерінде акциясы болуы шарт, өйткені ұйымдастырушылық-бөлу және әкімшілік-шаруашылық құзыреттерді атқаратын акционерлік қоғамның қызметкерлері, осы талапқа сай келген жағдайда ғана жатқызылады. Тиісінше, аталған тұлғалар Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде көзделінген лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауаптылыққа тартылады. Қазіргі таңда акционерлік қоғамдар болып танылады, мысалы, ҚазМұнайГаз ААҚ, Қазақстан темір жолы ААҚ т.б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорыта келгенде лауазымды тұлғаны жалпылай отырып, тек қана лауазымдық қылмыстық құқықбұзушылықтардың субъектісі болып, лауазымды өкілеттіктерін теріс және асыра пайдаланумен байланысты жүзеге асырған тұлғаны айтамыз. Соттар өз тарапынан, арнаулы субъектінің бірқатар белгілерін анықтау үшін Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының Пленумының Қаулыларына жүгінгенін жөн санаған дұрыс. Ең алдымен осы тұлғаның атқаратын жұмысының сипатын, құқықтық негізін, аталған құзыретті иеленген органның сипатын да анықтап алған дұрыс сияқты. Тек қана осы үш элементтің бірлесуі арқылы біз оларды лауазымды тұлға деп танимыз және ҚР ҚК бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартуға негіз болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Н. А. Егорованың пікірінше, қасақаналықтың екі түрінің қосындысы туралы: Субъектінің қоғамға қауіпті іс-әрекетті сезінуі, бағыныстағы адамдардың қоғамға қауіпті әрекетін сезіне білуі немесе басқарушылық шешімді жүзеге асыратын қызметтік адамдардың мінез-құлқын саналы білуінде жатыр деді. В. П. Ревин де, осындай ой қорытыныдыға келеді: Субъективтік жағынан аталған қылмыстар тікелей де және жанама да қасақаналықпен жүзеге асырылады. В. Н. Шихановтың пікірінше, лауазымдық қылымстық құқықбұзушылықтар тек қана тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады, өйткені жанама қасақаналықтың болмауы ынталандырушылық компоненттің бар екендігін көрсетеді деді.[22; 267 б].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Расында да, лауазымды тұлға өзінің заңды өкілеттіктерін пайдалана отырып, басқа да тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін елеулі түрде бұзатындығын түсінеді. Сонымен қатар, ол аталған зарда птардың туындау мүмкіндігін және жоққа шығарылмайтындығын көре біледі. Егер де осы зардаптарды туындатқан адам оны іштей тілемесе, оны тойтаруға ұмтылмаған жағдайда, кінәнің абайсыздық нысаны туралы айта аламыз және ол тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Субъективтік жақтың екінші міндетті элементі болып - қылмыстық құқық бұзушылықтың ниеті танылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Лауазымдық қылмыстық құқық бұзушылықтар көбінесе пайдакүнемдік және өзге де жеке ниеттермен жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде, тұлғаның белсенділігінің қайнар көзі ретінде, заңшығарушы ниет, мақсат, түрткі болу, мүдделілік, соның ішінде пайдакүнемдікпен байланысты терминді де қолданады. Аталған терминдер заңда ешқашан бөліп көрсетілмейді, психологиялық ғылымда бұл терминдер бірде бір нақты адамның қызметін толық ашпайды. Мүдделілік - бұл белгілі бір мүддеге тәжірибелік қызығушылықты туындатады, ниет- қызметті негіздейтін және ақтайтын түрткіге қажеттілік туындататын қызметті айтамыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Оның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.