Геоинфонавигатор облыстық жобасы аясында оқушылардың жаратылыстану -ғылыми функционалдық сауаттылығын арттыруға бағытталған креативті тапсырмалар жинағы
Қарағанды облысының білім басқармасы
Қарағанды облысында білім беруді дамытудың
оқу-әдістемелік орталығы
Геоинфонавигатор облыстық жобасы аясында оқушылардың жаратылыстану -ғылыми функционалдық сауаттылығын арттыруға бағытталған креативті тапсырмалар жинағы
Әдістемелік құрал
Қарағанды - 2022 жыл
Қарағанды облысының білім басқармасы облыс педагогтеріне таратуға ұсынылды.
Құрастырғандар: Қарағанды қаласы Білім бөлімінің география әдіскері Ильясов Шамиль Амангельдиевич, Джакеева Сапира Дербисовна(ЖББМ №10 КММ),Агедилова Кундыз Туяковна (ЖББМ №74 КММ), Искакова Асем Саятовна (ЖББМ №34 КММ), Жантемирова Айнур Болатовна (МГ №104 ),Ибраева Меруерт Байдосовна (Нұркен Әбдіров атындағы ЖББМ), Актаева Гульмира Кордабаевна (ЖББМ №10 КММ), Байбатшаев Нургали Наканшаевич (МЛ №53 КММ)
Пікір жазғандар: Қарағанды Мемлекеттік университетінің биология-география факультетінің физикалық география бөлімінің аға оқытушысы Сүймұханов Ұзақбай Алтынбаевич, Қарағанды Мемлекеттік университетінің биология-география факультетінің экономикалық география бөлімінің аға оқытушысы Досмахов Сағидолла Мұхтарович.
Әдістемелік құрал оқушылардың ғылыми-жаратылыстану бағыты бойынша функционалдық сауаттылығын, халықаралық зерттеулеріне дайындауда мұғалімге көмек үшін әзірленген. Жинақта географиядан тапсырмаларды орындау бойынша нұсқаулық және тапсырмалардың шығару жолдарының үлгілері келтірілген. Тапсырмалар жинағында география пәнінен 100 тапсырма берілген. Бұл басылым жалпы білім беретін мектептің 8-9 сынып оқушыларына және мұғалімдеріне арналған.
Кіріспе
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елімізде жүргізіліп жатқан білім саясаты әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасуға бағдарланған. Қазақстанда жүргізіліп жатқан білім беру жүйесін реформалау құзырлылық ұстанымына және әлемдік білім беру кеңістігіндегі оқытудың озық әдістемелері мен амал-тәсілдеріне негізделген.
Бұл Қазақстанның білім беру жүйесінің өтпелі кезеңі аяқталып, дамыған елдер моделіне сәйкес келетіндігін және ТМД елдерінің арасынан мемлекетіміз көшбасшылық орынға шығып, 2022 жылға дейін жоғары білім сапасы мен халықаралық
деңгейде нәтиже беретінін айқындайд ы. Cондай-ақ
оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2022 жж. арналған Ұлттық іс-қимыл жоспарын іске асыру және халықаралық зерттеулері аясында өкізілетін оқушылардың ғылыми - жаратылыстану функционалдық сауаттылығын дамыту әдістері қарастырылуда. Қазіргі таңда оқушының өзін-өзі дамытуға, алған теориялық білімдерін өмірмен байланыстыруға, оны қолдана білуге бағытталған жұмыстарға көңіл бөлінуде.
Жаратылыстану бағытында деңгейлеп оқыту жүйесі еуропалық стандарт талаптарына сәйкестендіріліп, әлемдік білім кеңістігіне шығу, қазіргі қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен тілдік құзіреттілікке ие бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі болып табылады. География сабағында креативті ойлау тапсырмаларын қолдану арқылы оқушылардың кеңістік, қоршаған әлемді және оған адамның іс-әрекетінен қосылатын өзгерістерді түсінуге және географиялық тұжырымдамалар мен географиялық мәселелерді талдауға, ойластыруға, шешуге және түсінік беруге мүмкіндік
туғызады. Оқушылардың күнделікті өмірде туындаған көптеген мәселелерді шешу үшін алған білім және біліктілік қабілеттерін қолдана алуға әсер етеді.
География сабағында креативті ойлау тапсырмаларын қолдану арқылы жаңа тақырыпты жылдам, өз бетімен игеріп, дұрыс түсінетін, кездескен мәселелерді шеше алатын, істің мағынасын терең және нақты түсінуге тырысатын байқағыштық қасиеті жақсы дамыған, сауатты сөйлеп, білімді игерген, оны практикада асыратын, картаның тілін, теориялық білімді теңгеріп, географиялық үрдістердің жүруін болжай алатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Мұғалім арнайы тапсырма дайындап, оны сабақта қолдану арқылы оқушының зерттеушілік, ізденушілік дағдысы қалыптасады. Оқушылардың шығармашылық қабілетін, сабаққа деген ынтасы мен бейімділіктер жүйелі түрде дамытуға жағдай жасау арқылы арнайы қабілеттілікті жоғары деңгейге жеткізуге болады. мұғалімдердің жан-жақтылығы, шығармашылығы, білімі жоғары деңгейде болуы керек.
Құзыреттілік тәсілді жүзеге асыру тәсілдерінің бірі - білім беру үдерісінде креативті ойлау тапсырмаларды құрастыру және пайдалану.
Креативті ойлау тапсырмасының ерекшелігі көбінесе шарттар мен сұрақтар дербес ретінде белгіленіп, бір қарағанда бір-бірімен байланысты емес. Жағдай мен сұрақтарды байланыстыру-оқушының міндеті. Мұндай "байланыстыру" үшін жеке тәжірибені, қосымша ақпаратты тарту қажет, контекстпен жұмыс істеу қажет. Осы жерден креативті ойлау тапсырмаларының дизайны - олар көбінесе нақты өмірлік практикадан алынған жағдайды сипаттайды. Тапсырмалар шарттары да, сұрақ формасы да пәндік жағдайға байланысты емес. Керісінше, өмірлік жағдайды пәнге аудару және тапсырмалардың күрделілігін құрайды. Әрбір тапсырма-шешім талап ететін жағдай, жағдай. Креативті ойлау тапсырмалары оқушылардың танымдық қызығушылығын, ойлау дербестігін, зерттеу іскерлігін қалыптастыру мақсатында сабақтың әртүрлі кезеңдерінде танымдық тапсырмалар ретінде қолданылады.
Креативті ойлауға құзыреттілік-бағытталған тапсырмаларды орындау кезінде оқушылардың географиялық білімді әртүрлі жағдайларда қолдану қабілеттерін қалыптастыруға басты назар аударылуы тиіс.
География пәнінен оқушылардың функционалдық
сауаттылығын арттыруға бағытталған креативті
тапсырмалар жинағы
әдістемелік құралы
Мақсаты:
География пәні бойынша оқушылардың функционалдық
сауаттылығын дамытатын креативті ой лау дағдысын
қалыптастыруға негізделген тапсырмаларды құрастыру,жинақтау.
Құзыреттілігі:
Құбылыстарды ғылыми тұрғыдан түсіндіру;
Креативті идеяларды ойлап табу,жобалау;
Идеяларды бағалау және жетілдіру, өмірмен байланыстыру;
Міндеттері:
Тірек сөздер арқылы ақпарат іздеу;
Зерттеу жүргізу процестерін талдау;
Қолда бар деректерге сүйеніп болжам жасау;
Ғылыми фактілер мен зерттеу деректерін анықтау.
Күтілетін нәтиже:
Оқушылардың ғылыми-жаратылыстану фу нкционалдық
сауаттылықтарын арттыру;
Креативті ойлау дағдысы артып, мәселені коллаборативті ортада
шешу;
Креативті ойлау тапсырмаларын ұтымды шешуге арналған стратегиялар мен дағдыларды анықтау;
Тапсырмаларды орындауда келесі ұсыныстарды басшылыққа алу ұсынылады:
Ұсынылған тапсырмаларды бар ықыласыңызбен оқыңыз және негізгі ақпаратты тауып алыңыз.
Есептердің суреттері, сызбалары, графиктеріне және физикалық үдерісті түсінуді жеңілдететін кестелерге көңіл аударыңыз.
Қандай ықшамдалған сөйлемдер, есептің шығарылуын жеңілдететінін ойлап алыңыз.
Схемалық сызба немесе сурет салуға тырысыңыз, ол әрқашан ойлануды жеңілдетеді. Дұрыс құрастырылған схема - есепті шығарудағы жетістіктің жартысы екені есіңізде болсын.
Көпшілік жағдайда есептің барлық шамаларын тиісті әріптермен белгілеп және оларға қажетті есептеулер жасап, жалпы түрде шығарған пайдалы. Егер есептің шартында шамалардың бөліктері жоқ болса абыржымаңыз, олар бәрінен де дұрысы қысқартылады.
Жалпы түрде шығарып алып, біркелкілігін талдап немесе бұрын шығарылған ұқсас есеппен салыстырып, оның дұрыстығына көз жеткізуге тырысыңыз.
Егер еспте шамалардың сандық мәндері берілсе, онда жауабы санға дейін жеткізілген болуы керек.
Барлық мәліметтерді бір өлшем бірлігінде өрнектеу керек.
Егер сізге есепті бірден шығару мүмкін болмаса, бүге-шегесіне дейін көңіл аударып, тиісті теориялық материалды тағы да зерттеп көріңіз.
1-тапсырма
Ұлы көлдер
Нүктелердің орнына тиісті сөз тіркестерін тауып жазу.
Маңызды транспорттық жол торабы ретінде саналатын көл________.
Ұлы көлдер арасында ауданы жөнінен екінші орын алатын көл____.
Теңіз деңгейінен 175 м биіктікте, доға тәріздес формасы бар_______.
Солтүстік жағалауында Пойнт-Пили ұлттық саябағы құрылған_____
Солтүстік Америкадағы АҚШ пен Канада аралығындағы Ұлы көлдер
жүйесіне кіретін көл________________________________ _____.
Жауабы:1.Жоғарғы көл.2. Гурон ауданы.3. Мичиган.4 Эри.5. Онтарио
2 - тапсырма
Ғаламдық мәселелер.
Теңіз жағалауындағы қала тұрғындары Дүниежүзілік мұхиттың негізгі
ластаушыларының бірі - пластик, яғни пластик бөтелкелер, сөмкелер, сабалар, ойыншықтардың қаптамалары және т.б.екенін білді.Олар өз қаласы жағажайынан мұхитқа түсетін пластикалық қоқыстардың мөлшерін азайту үшін кейбір шаралар қабылдауға шешім қабылдады.
Төмендегіәрекеттердің қайсысы мектеп оқушыларынжағажайдан мұхитқа түсетін пластикалық қоқыстарды азайтуға көмектеседі?
Жағажайға өзіңізбен бірге пластикалық бөтелкелердегі емес, металл ыдыстағы су әкеліңіз
2)Суда жағаға жақын жерде доп ойнаңыз
3) Су ішу үшін әрдайым жаңа пластикалық стакан қолданыңыз.
4) Қоқыс сөмкелерін жағажайдан алыс жерге тастаңыз.
5) Пластикалық бөтелкелер мен қаптамаларды арнайы жабық қоқыс жәшіктеріне тастаңыз.
6)Жағажайда аз уақыт өткізіңіз.
7)Жағажайда пластик қалдықтарын жинап, қайта өңдеуге тапсырыңыз.
Жауабы: 1,2,7 нұсқалар таңдалса-2 ұпай, 3-4-5нұсқалары-1ұпай, 6-0 ұпай,
Сұраққа жауап беру үшін бір немесе бірнеше нұсқаларды белгілеңіз
3-тапсырма
Егер таулардың етегінде ең жылы айдың орташа температурасы + 18 ° C болатыны
белгілі болса, Сарыарқа тауларының шыңдары жазда қармен жабыла ма?
Жауабын түсіндіріңіз.
Жауабы: (жоқ, өйткені 1000 м көтерілгенде, температура 6 ° C-қа
төмендейді, Сарыарқаның ең биік шыңы - Ақсораң, оның биіктігі - 1565 м, демек,
жоғарғы жағында температура + 9 ° C болады, бұл температурада қар жиналмайды)
4-тапсырма
Жер қыртысы
Жердің ең сыртқы қатты қабаты жер қыртысы (литосфера) деп аталады. Жер
қыртысы құрлықта материктік Жер қыртысы, ал мұхиттарда мұхиттық Жер
қыртысы боп бөлінеді:
Материктік жер қыртысы немесе материктік қыртыс бұл шөгінді жыныстардан,
гранитті және базальтты қабаттардан тұрады. Бұның қалыңдығы жазық жерде
30-40 шақырымдай, ал таулы жерлерде қалыңдығы 70-80 шақырымға жетуі мүмкін!
Мұхиттық жер қыртысы бұл мұхиттардың түбінде орналасады. Бұнда гранитті
қабат болмайды, болса жұқа болады. Мұхиттық жер қыртысы
құрлықтықпен салыстырғанда қалын емес, бар жоғы 5-10 шақырым
шамасында.
Материктің негізін жер қыртысының тұрақты, қозғалмайтын бөлігі
- платформалар құрайды. Геосинклинал - жер қыртысының ауқымды,
өте қозғалмалы ұзына бойы созыла орналасқан бөлігі. Платформалар ежелгі
және жас платформалар болып бөлінеді.
1. Материктік жер қыртысының қалыңдығы:
A) 30-40 км B) 50-55 км C) 10-20 км D) 60-70 км E) 10-115 км
2. Жердің қозғалмалы бөлігі:
A) тақта B) геосинклиналь C) платформа D) жанартау E) жер сілкінісі
3. Арабия тақтасы Африка тақтасынан жылына неше жылдамдықпен алшақтауда?
A) 2 см B) 3 см C) 9 см D) 5 смE) 1 см
4. Терең жарықшақтардың жиынтығы
A) рифт B) шұңғыма C) науа В) аңғар E) жарықшақ
5. Джомолунгма тауы мен Өлі теңіздің абсолюттік биіктігі?
A) 8445 м B) 6995 м C) 9251 м D) 8716 м E) 7723 м
5-тапсырма
Сәйкестендіру
Көлдері - Су атасы, Миссисипи- Үлкен өзен., Миссури- Гүрілдеуік су, Маккензи - Тұнбалы өзен,
Ниагара - Тектоникалық,жанартауылық
Жауабы:
Миссисипи- Су атасы Миссури- Тұнбалы өзен.
Маккензи- Үлкен өзен. Ниагара - Гүрілдеуік су
Көлдері - Тектоникалық,жанартауылық
6-тапсырма
200 с.е. (солтүстік ендік) пен 400 с.е. нүктелері аралығының жер бетіндегі
арақашықтығын тап.
Шешу жолы:1-қадам: Берілген екі нүктенің градус бойынша айырмашылығын
тауып алу керек. Екі нүкте де солтүстік ендікте орналасқандықтан, 40 градустан 20 градусты азайтамыз, сол кезде екі нүктенің градус бойынша арақашықтығы
шығады, ол 20 градусқа тең.
2-ші қадам: Енді осы градустық арақашықтықты жер бетіндегі ара қашықтыққа айналдыру үшін, 20 градусты 111 км-ге көбейтеміз. Осылайша, екі нүктенің
жер бетіндегі ара қашықтығы белгілі болады. Жауабы: 2220 км
7-тапсырма
Каспий маңы ойпаты
Каспий маңы ойпаты Жалпы Сырт қыраты, Орал алды үстірті мен Каспий теңізінің аралығында орналасқан. Ойпаттың солтүстік жағы теңіз деңгейінен жоғары. Ойпат - жекелеген жондар мен өзен бойларында қақ, сорлар, құмды аудандары бар кең жазық дала. Ол палеогеннің аяғында басталған Каспий трансгрессияларының құм аралас сазды шөгінділерінен түзілген. Ойпаттың оңтүстік беті - теңіз деңгейінен төмен жатқан жазық. Бірақ мұнда тұз күмбездері ұшырасады, солтүстік бөлігіне қарағанда тұзды сорлар, қақтар көбірек. Ойпат арқылы Жайық өзені мен оған құятын шағын салалар Деркөл, Көшім, Үлкен Өзен және Кіші Өзен, Шежін бірінші және екінші Шежін, Шідерті, Жымпиты, қалдығайты жәнө т.б. ағып өтеді. Олардың біразы жазда тартылып, бөлек-бөлек көлшіктер мен қарасуларға айналады. Сонымен бірге ойпатта Шалқар, Балықты, Аралсор, Бесоба сияқты көлдер де бар.Каспий маңы ойпаты бергі дәуірдің өзінде теңіз табаны болған. XIX ғасырдың 70-жылдарының өзінде Доссор мен Мақат мұнай кеніштері орналасқан Тентек соры су астында жатқан. Қайдақ, Комсомол шығанақтары судан XIX ғасырдың 30-жылдары ғана босаған. Теңіз табаны судан біртіндеп босап, құрғап ойпатқа айналған. Жер асты сулары тұщыланған. Ойпаттың қазіргі жер бедерінің пішіні, топырағы мен өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Алайда ойпаттың климатының құрғақтығы өсімдіктер дүниесінің дамуына кері әсерін тигізуде.Каспий маңы ойпатының оңтүстігінде 60 мың км² жерді алып жаткан құмды аймақ (Қарақұм) бар. Бұл өлкенің жастығына қарамай, жел жер бетін құрғатып, өсімдігі сирек кездесетін шөлге айналдырған. Ондағы құм төбелерді бар төбешіктері деп атайды. Және төбешіктер ұйырғы болады. Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы - мұнай мен газ. Олар жер қабаттарындағы тұзды күмбездердің көтерілуіне байланысты пайда болған жарықшақтарға жиналған. Пермь, триас, юра, бор және палеоген қабаттарында сақталған.
1.Каспий маңы ойпаты---------аралығында орналасқан.
А) Жалпы Сырт қыраты, Орал алды үстірті мен Каспий теңізінің аралығында
Б) Каспий теңізі, Орал алды үстірті,Үстірт үстірті С) Орал алды, Мұғалжар,Каспий теңізі
Д) Маңғыстау,Орал алды,Каспий маңы Е) Жалпы Сырт қыраты,Мұғалжар,Орал алды,Каспий теңізі
2.Каспий бойы ойпатындағы мұнай кеніштері
А) Теңіз, Қаламқас Б) Доссор,МақатС) Жетібай, Теңіз Д) Қаражамбас,,Қарашығанақ Е) Қашаған,Жетібай
3.Ойпаттағы өте көп жерді алып жатқан құмды аймақ.
А) Қызылқұм Б) Қарақұм С)Аралқұм Д) Каспий теңізі Е) Теңіз
4. Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы не?
А)мұнай, көмір Б) мұнай, газ С) темір,газ Д) көмір ,су Е) уран,газ
5. Қайдақ, Комсомол шығанақтары судан қай кезде босаған?
А) XI ғасырдың 40-жылдары Б) XIX ғасырдың 30-жылдары С) IX ғасырдың 20-жылдары
Д) XX ғасырдың 60-жылдары Е) X ғасырдың 60-жылдары
8-тапсырма
Нүктелердің орнына керекті сөздерді тауып жазу. Танганьика көлі
Танганьика көлі ... ... .болып табылады ... ... ... Бұл көлемі бойынша ... ... үлкен, және ... ... терең көл. Көл төрт мемлекетке ортақ - ... ... ..., ... ... ... ... , ... ... ... ... , ... ... .. Көл Африканың терең тектоникалық ойпатында, теңіз деңгейінен ... ... биіктікте орналасқан және қазіргі уақытта ... ... .. рифттік жүйесінің бір бөлігі болып табылады Көлдің теңізбен байланысы ... ... өзені арқылы ... ...көлден ағып кетуіне мүмкіндік беретін судың жоғары деңгейіне байланысты. Өзен ағынды ұстап тұру үшін өзінің салаларына, әсіресе ... . өзеніне тәуелді.
Жауабы: Танганьика көлі- Африка Ұлы көлі болып табылады. Бұл көлемі бойынша екінші үлкен, және екінші терең көл. Көл төрт мемлекетке ортақ - Танзания, Конго Демократиялық Республикасы , Бурунди, және Замбия. Көл Африканың терең тектоникалық ойпатында, теңіз деңгейінен 773 метр биіктікте орналасқан және қазіргі уақытта Шығыс-Африка рифттік жүйесінің бір бөлігі болып табылады. Көлдің теңізбен байланысы Лукуга өзені арқылы Конгоға көлден ағып кетуіне мүмкіндік беретін судың жоғары деңгейіне байланысты. Өзен ағынды ұстап тұру үшін өзінің салаларына, әсіресе Ниемба өзеніне тәуелді.
9-тапсырма
Өзеннің су шығыны
Өзеннің су шығыны дегеніміз - өзеннің көлденең
қимасы арқылы 1 секундта ағып өтетін судың мөлшері (м ).
Оны табу үшін өзеннің көлденең қимасының ауданын
өзен суының жылдамдығына көбейту қажет.
Мысалы: Нұрсұлтан қаласының маңында Есіл өзенінің
ені 60 м, тереңдігі 2 м, өзен суының жылдамдығы 3,5 мс
болса, өзеннің су шығынын табу үшін, алдымен
өзеннің көлденең қимасының ауданын табамыз.
Шешу жолы: 60м*2м=120м
120м*3,5мс=420мс
Демек, Есіл өзенінің су шығыны 420 м с-қа тең, яғни өзеннің көлденең қимасы арқылы 1 секундта 420 м су ағып өтеді.
10-тапсырма
Әртүрлі қалалардың уақыт айырмашылығын есептеу.
Сұрақ: Олимпиадалық ойындар немесе кез-келген спорттық жарыстар көбіне сол
елдің жергілікті уақыты бойынша түстен кейін жүргізіледі. Жапония елінің Токио қаласында 15.00 өтіп жатқан жарысты Қазақстан халқы Алматы қаласыннан теледидардан тікелей трансляция кезінде сағат нешеде көре алады? Үндістан елі
Дели қаласында ше?
Шешу жолы:1-ші қадам: Ең алдымен, екі қаланың бойлықтар бойынша неше
градус айырмашылық жасайтынын тауып алу керек. Екі қала да шығыс бойлықта орналасқандықтан 139 - ден- 62-ні азайтамыз. Демек, екі қаланың бойлық бойынша арақашықтығы 62 - ге тең. 139º4′ш.б-76º53′ш.б=62º8′7ш.б
2-ші қадам: Енді осы бойлық бойынша арақашықтығын 150-қа бөлеміз, себебі,
әр 150 бойлық өзгерген сайын, уақыт бойынша 1 сағат айырмашылық жасайды: 62º8′7ш.б:15 º=4сағ20мин
3-ші қадам: Екі қаланың уақыт айырмашылығы 4сағ20мин екені анықталды.
Енді, 4сағ20мин алға немесе 4сағ20мин артқа қарай өзгеретінін анықтау керек.
Егер, біз уақытын тапқалы отырған қала, бізге берілген қаланың батыс бөлігінде орналасса, онда уақыт артқа қарай жылжиды. Ал егер, керісінше болса, уақыт алға
қарай жылжиды. Біз уақытын тапқалы отырған қала - Алматы қаласы, бізге берілген Токио қаласының батыс бөлігінде орналасқан. Демек, Алматыдағы уақыт Токиодағы уақыттан 4сағ20м артта: 15.00-4с20мин=10.40
Жауабы: Жапония елінің Токио қаласында 15.00 өтіп жатқан жарысты Қазақстан
халқы Алматы қаласыннан теледидардан тікелей трансляция кезінде күндізгі
10.40та көре алады.
139º4′ш.б-77º13′ш.б=62º27′ш.б
62º27′ш.б:15 º=4сағ13мин
15.00-4сағ10мин=10.45
Жауабы: Үндістан халқы Дели қаласынан теледидардан жарысты тікелей
трансляция кезінде сағат 10.45 көре алады.
11-тапсырма
Колорадо каньоны
Колорадо каньоны АҚШ-тың Колорадо үстіртіндегі Колорадо өзенінің аңғары.
Дүние жүзіндегі ең терең өзен аңғарларының бірі. Әктас, құмтас және тақтатастан тұрады. Ұзындығы 446 км, тереңдігі 1600 м, ені үстірт үсті бойында 8 -- 25 км,
түбіне қарай 1 км-дей (жеке бөліктерінде 120 м) болады. Каньон шегінде Колорадо
өзен ағысының жылдамдығы 25 кмс. Жер бедерінің өзіндік пішіндері кездеседі ("мұнара", "қамал", т.б.), тау жыныстары жалаңаштанған. Үлкен Каньонда Гранд-Каньон ұлттық саябағы құрылған.Үлкен Каньон АҚШ-ғы шөлдердің бірінде орналасқан.Ол-тау жыныстарын құрайтын көп қабатты үлкен және терең каньон.
Бір кездері жер қыртысының қозғалысынан осы қабаттар жоғары көтерілді.
Қазіргі таңда Үлкен Каньонның тереңдігі 1,6 км жетеді.Каньон шетінде Колорадо өзені ағып жатыр.
Сұрақ: Жыл сайын Үлкен Каньон ұлттық саябағына 5 млн жуық турист келеді.
Турист санының көп болуынан саябаққа зиян келмей ме?
Жауабы: Жаяу жүргіншілер жолдардың эрозияға ұшырауына әсер етеді.
Саябақ 100 жыл бұрынғыдай көркем күйінен айырылуы мүмкін
12-тапсырма
Орталық Азия
Аумағы 6 млн. км2. Жер бедері қиыршық тасты және құмды шөгінділермен жабылған
әр түрлі биіктіктегі жазықтар мен оларды қоршай орналасқан биік тау жоталарынан тұрады. Геоморфологиялық ерекшелігіне қарай Орталық Азия батыстан шығысқа
қарай созыла орналасқан 3 орографиялық белдеуден тұрады. Солтүстік таулы
белдеу құрамына Сарыарқа, Моңғол Алтайы, Хангай, Хэнтэй тау жоталары, тау аралығында орналасқан Жоңғар жазығы, Ұрыңқай, Ебінұр, т.б. ірі көлдердің қазаншұңқырлары кіреді. Орта белдеуге Тянь-Шань тауы және биіктігі 1000 - 2000 м болатын көтеріңкі жазықтарда жатқан Гоби, Алашань, Бейшань және Тарим ойысындағы Такла-Макан шөлдері кіреді. Биік Орталық Азия құрамына орташа биіктігі 4000 - 5000 м-ге жететін Памир, Куньлунь, Гиндукуш, Қарақорым, Тибет, Гандисышан тауларынан тұратын биік тау жүйелері жатады. Кен байлықтарынан: Сарыарқада мыс, молибден, вольфрам, көмір; Куньлунь
тауларында нефрит; Тибет, Куньлунь, Наньшань, Хангай тауларында шашыранды
алтын, темір кені, мұнай, қалайы, молибден, вольфрам; Хэнтэй тауларында бирюза, топаз; Жоңғар жазығында, Тарим, Цайдам, Турфан ойыстарында мұнайдың, тас
көмір, ас тұзы мен глаубер тұзының мол қорлары бар. Аймақтың басым бөлігінде жылдық ауа температурасының айырмасы 500С-қа дейін жетеді. Қаңтардың орташа температурасы - 10 - 250С, шілдеде солтүстік пен орталық бөлікте 20 - 250С,
Тибет таулы қыратында 100С. Жылдық буланушылық көрсеткіші 2000 мм
шамасында. Тау жүйелерінің көпшілігінде мұз басу таралған. Мұз басудың аса ірі орталықтары: Қарақорым (Сиачен мұздығы, ұзындығы 72 км), Тянь-Шань
(Оңтүстік Інілшек мұздығы, ұзындығы 57 км), Моңғол Алтайы (Потанин мұздығы, ұзындығы 20 км) таулары. Ірі өзендері Хуанхэ, Янцзы, Меконг, Салуин,
Брахмапутра, Инд, Ертіс, Селенга, Амур мұхит алабына жатса, Тарим, Іле Эдзин-Гол өзендері тұйық көлдерге құяды, құмға сіңіп кетеді. Орталық Азияның солтүстігі (Моңғолия мен Жоңғар жазығында) мен оңтүстігінде (Тибетте) көлдер көп
орналасқан. Ірі тұзды көлдері: Кукунор (аумағы 4200 км²), Убсу-Нур (аумағы 3350 км²), Балқаш (17,7 мың км²); тұщы көлдері: Хубсугул (аумағы 2620 км²), Хар-Ус-Нур
(аумағы 1486 км²), Зайсан (1,79 мың км²), Бақырашкөл (аумағы1380 км²),
Далайнор (аумағы 1100 км²) .
Орталық Азияға негізінен шөлейт және шөлді ландшафт тән. Солтүстік-шығысында ылғал мөлшерінің артуына қарай дала және орманды дала белдемі тараған.
Шөлдің сұр топырағы, сортаң топырақ, тақыр кездеседі, тұйық тұзды көлдер айналасында құрғақшылық әсерінен қалыптасқан кең алқапты сорлар тараған. Моңғолияның солтүстігіндегі тау беткейлерінде таудың қоңыр орман топырағы, Гоби шұраттары (оазис) мен жер асты су көздері шығатын тау алды бөктерлерінде таудың шалғынды қара топырағы, тұрақты ағыны бар өзен
аңғарларында шалғынды топырақ түрлері қалыптасқан.
Сұрақ: 1.Неге муссонның ықпалымен 1000 мм-ден артық жауын-шашын түссе де жылдық буланушылық көрсеткіші 2000 мм шамасында болады?
Жауабы: Себебі аймақтың 34 бөлігінде жылдық жауын-шашын мөлш 100 - 200 мм,муссонның ықпалындағы жауын-шашын оңтүстік шығысында ғана.
Сұрақ: Бұл аймақтарда не себепті климаты тым континентік және құрғақ?
Жауабы: Қыста жоғары, жазда төмен қысымның ықпалында болуына,
мұхиттардан өте қашық орналасуына, тау жоталарымен қоршалып
оқшаулануына байланысты климаты тым континенттік және құрғақ болады.
13 тапсырма
Фернан Магеллан (порт. Fernão de Magalhães - Фернау ди Магальяйнс, ис.
Fernando (Hernando) de Magallanes, лат. Ferdinandus Magellanus (4 ақпан 1480 жыл, Саброза, Траз-уж-Монтиш, Португалия - 27 сәуір 1521 жыл, Мактан,
Филиппиндер) -- португалия және испанияның теңіз саяхатшысы. Магеллан
алғаш рет Жердің шар тәрізді екендігін, Дүниежүзілік мұхиттың біртұтастығын дәлелдеді. Ол бүкіл әлем бойынша бірінші сапар жасаған экспедицияны басқарды.
Ол бұғазды ашты, кейін атымен аталды, Атлант мұхитынан Тынық мұхитына
теңіз арқылы жүзген бірінші еуропалық болды
Фернан Магеллан - жер шарын айналып шыққан алғашқы адам. Осы саяхаттау
кезінде, жаңа сауда жолдары ашылып, планетамыздың шынайы өлшемдері анықталды. Оның шын есімі - Фернан де Магальяйнш. Ұзақ уақыт бойы сарбаз болып, Африкада болған соғыстарға қатысқан. Кейінірек әскери қызметтен кетіп, өмірін әлемді зерттеуге арнады. 1514 жылы Мароккода болған шайқас кезінде, аяғынан ауыр жарақат алып, өмір бойына ақсандап қалды. Португалия королі, оған теңізге шығуға тыйым салды. Сол себептен Фернан, Португалияның азаматтығынан бас тартып, Испанияға көшіп кетеді. Әйгілі экспедицияға, 2 жылға жететін азық-түлікпен, 300 экипажы бар 5 кеме аттанды. Бұл сапардан, 18 адам ғана қайта оралды. Қалғандары жолда көз жұмды. Фернан Магеллан, Филиппин аралынын жергілікті көсемі, Лапу-Лапудың қолынан қаза болды. Біздің заманға дейін жеткен мәліметтерге сүйенсек, жарақаттарына қарамастан, соңғы шайқасын батылдықпен аяқтаған. Экспедиция - Отанына ұлы саяхатшысыз қайтты. Магеллан сапарға аттанар алдында, жер шарын жүзіп өтуді жоспарламаған. Оның басты мақсаты: Малукка аралына өтетін жолды табу болатын. 17 мың километр бойы ешбір дауыл болмағандықтан, осы мұхитты - Тынық мұхиты деп атаған. Саяхатшының жолы болды, өйткені бұл мұхитта - қарқынды дауылдар және жойқын цунамилер жиі болады. Магеллан бұғазы - осы адамның құрметіне аталған. Бұл бұғаз - кеме жүргізу үшін өте қауіпті аумақ болып табылады. Бірақ теңізші, өзінің флотилиясын сәтті өткізе алды. Бұндай ерлікті, ұзақ уақыт бойы ешкім қайталай алмады
1.Фернан Магеллан алғашқы экспедициясына қай жерден аттанды?
а.Португалия б Индия с.Франция д.Испания е.Италия
2. Фернан Магеллан саяхатынан кейін география тарихында басталған аса маңызды кезең
а. Тынық мұхитының зерттелуінің басталуы
б. Ұлы географиялық ашылулар заманы
с. антарктиданың ашылып, игерілуі
д. ғарыштың игерілуі
е. жер шарын айналып шығу саяхаты
3.а. Оның шын есімі-------------
б.Не себептен Фернан, Португалияның азаматтығынан бас тартты------
с. Оның басты мақсаты не болды?----------------------------- -------------
14-тапсырма
Шипалы су
Қазақстанда шипалы су шығатын әрі емдік балшығы бар табиғаты ғажап
әдемі жерлер көп. Мұндай шипалы су, емдік балшығы бар, табиғаты
көрікті жерлерде емдеу-сауықтыру, демалыс үйлері салынған. Демалыс
үйлері, туристік базалар, санаторийлер орналасқан жерлерді география
тілінде рекреациялық аудандар деп атайды.
Қазақ жерінде табиғи емдік қасиеті бар жерлер туралы алғашқы мәліметтер
ХІХ ғасырдың орта кезінде мәлім бола бастайды. 1834-1880 жылдар
аралығында Шығыс Қазақстандағы Рахман бұлағы, Қапал Арасан, Бурабай,
көлінің, Барлық-Арасан бұлағының шипалы қасиеттері туралы белгілі болды.
1920-1925 жылдар аралығында Бурабай, Мойылды, Рахман бұлақтары,
Шымған, Жаңақорған курорттары ашылды.
Минералды сумен емдейтін санаторийлерге Түркісіб, Сарыағаш,
Алма-Арасан, Барлық-Арасанды жатқызуға болады. Шипалы балшықпен
емдейтін санаторийлерге Шортанды, Мойылды, Атырау, Жаңақорған
санаторийлері жатады. Қазақстанның санаторий-курорттарында климатпен
емдеудің бірнеше түрлері: гелиотерапия - күн сәулесімен емдеу,
аэротерапия - ауамен емдеу, мезгіл-мезгіл таза ауада болу (терренкур),
жаяу туризмге шығу т.б. емдеу әдістері қолданылады.
https:wordwall.netresource31189 271 сілтемемен кіріп тапсырмаларды орында
2.Судың емдік қасиеті немен анықталады?
Жауабы: Құрамында еріген заттардың мөлшерімен
3.Қай кезеңде Қапал Арасан, Бурабай көлінің шипалы қасиеттері белгілі болды?
Жауабы: ХІХ ғасырдың ортасы
4.Егер сіз табиғатқа саяхатқа шығып, біраз ауқыттан соң ауыз суыңыз аяқталды,
сіз суды қайдан табасыз? Суретке қарап, жауабында дәлелде.
Жауабы: Жер асты суларын пайдалануға болады. Жер асты сулары өзі бірнеше қабаттардан құрылған. Ішігу жарамды су - артезиан сулары.
15-тапсырма
Қазақстан халқының көші-қоны
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін көші-қон үдерісі белсенді түрде
жүрді. Алғашқы онжылдықта саны жөнінен үлкен теріс сальдомен сыртқы
көші-қон басым болды. Екінші онжылдықта көші-қон сипаты өзгеріп оң
сальдоға ауысты. Бұл үдеріс демографиялық жағдайды жақсартты.
https:www.youtube.comwatch?v=7iK HTEcWTUE
1.Сыртқы миграция бойынша ең көп облысты анықта
Петропавл
2.Өз Отанына қайта оралу
Репатрианттар
3.Ішкі көші-қон ағымы бойынша көшбасшы қалалар
Алматы, Нұрсұлтан
4.Көші-қон түрі бойынша бөлінеді
Ерікті, еріксіз
5. http:www.demoscope.ruweeklyssp gpop1.php?c1=1&c4=1&c11=1&c14=1&Sub mit=%CF%EE%F1%F2%F0%EE%E8%F2%FC+%E3 %F0%E0%F4%E8%EA
сілтемеден өтіп, Қазақстан халқының санын ТМД елдерімен салыстырып көр, халық санынан жоғары қай мемлекет?
16-тапсырма Гималай тауы
Тибет таулары мен Үнді-Ганг жазығы аралығында орналасқан. Үндістан-Непал,
Қытай, Пәкістан, Бутан елдері территориясында орналасқан. Бұл елдердің
шекарасы шартты түрде осы тау жүйесінің ыңғайына қарай бөлінген. Гималайда
ең биік шыңдар жинақталған. Олардың орташа биіктігі шамамен 7000 метр,
ұзындығы-2400 шақырым, ал ені - 320-400 шақырым. Жер бетіндегі ең
биік шың Джомолунгма(Эверест) (теңіз деңгейінен 8848 метр биік)) осында
орналасқан. Гималайда биіктігі 8000 метрден асатын шың бар. Гималай жердің
0,4% алып жатыр. Оның жалпы аумағы 153295000 шаршы км.
1.Тауда ірі шыңдардың саны?
30
2.Гималай жотасы осыдан қанша миллион жыл бұрын пайда болған?
70 миллион
3.Гималай сөзі қандай мағына береді?
Қарлы мекен
4.Мына координаталардың ішінен Гималайдың ең биік шыңын тап
1.65˚с.е 59˚ш.б
2.29˚с.е 89˚ш.б - Эверест шыңы
3.55˚с.е 160˚ш.б
https:www.airpano.ru360photoeve rest-nepal?startscene=4&ath=4.157& atv=-0.128&fov=72.00
17-тапсырма
ОТТЫ ЖЕР
Отты Жер - Оңтүстік Американың қиыр оңтүстігіндегі
арал. Архипелагтың ең оңтүстік нүктесінде осы жерді ресми
түрде Дүниенің шегі деп жариялаған белгі қойылған. Ушуайя
Отты Жердің ірі елді мекендерінің бірі, әлемнің ең оңтүстік
қаласы. Бигль бұғазы архипелагтың негізгі аралын оңтүстік
аралдар мен Горн мүйісінен бөліп тұр.
1.Ең оңтүстікте орналасқан қала қай мемлекетте?
Аргентина
2.Отты Жер аралының шеткі оңтүстік мүйісі
Горн мүйісі
3.Неліктен Ф.Магеллан архипелагка сондай атау бергенін түсіндіріп көріңдер:
___________________________________ __________________________
___________________________________ __________________________
(Жауабы: а) саяхатшылар үндістердің алауын көрді в) бұл жанартау оттары деп есептеген)
4.Еуропалықтар - қойшылар мен миссионерлер, 19 ғ ортасында аралдарды игерген кезде, жергілікті халықтың саны күрт төмендей бастады, Үштен кем емес себебін көрсетіңдер
А)___________________________________ _____________________________
В)___________________________________ _____________________________
С)___________________________________ _____________________________
(Жауаптары: А) еуропалықтардың әкелген ауруларынан иммунитетттерінің болмауы; В) тамақ ресурстарының азаюы С) еуропалықтар жергілікті халықты жойған)
5.Сілтеме арқылы өтіп тапсырмаларды орында
https:upload.wikimedia.orgwikipe diacommons662NASA_Tierra_del_Fu ego_image.jpg
http:ds.iris.eduseismonzoomind ex.phtml?rgn=S_America
18 -тапсырма
НАЙЗАҒАЙ - АПАТТЫ ТАБИҒАТ ҚҰБЫЛЫСЫ
Найзағай - табиғаттың аса апатты құбылыстарының бірі. Бұл электр разрядтары, бұлттардың жаны мен іштерінде пайда болып күн күркіреуімен бірге жүріп тұрады. (*дыбыстың қозғалу жылдамдығы 330 мс). Найзағайдың бұлттары будақ бұлттардан пайда болады. Бірінші кезеңде Алдымен олар бұлттың даму кезеңінен өтеді, содан кейін ыдырау үдерісі жүреді (жауын шашын түседі, электр разрядттары босатылады) Найзағайлы бұлттардың пайда болуы үшін жоғарыға бағытталған ауа массалары қажет. Табиғи толқауылды кесіп өту үшін ауа массалары жоғарыға қарай бағытталады, бұлттар пайда болады. Атмосфералық фронттар шекараларында да бұлттар пайда болады, өткені суық ауа массалары жылы ауаны жоғарыға қарай көтереді.
1.Неліктен найзағай күн күркіреумен бірге жүреді?
___________________________________ ___________________________________ __________________________ ___________________________________ __________________________ _________________________________________
Жауабы: Ауадан электр зарядтары өткен кезде вибрацияға ұшырайды. Найзағай өте жоғары температуралармен қоса жүреді, сол себептен қасындағы ауа қатты қызады. Ыстық ауа көлемін ұлғайтады, сол себептен вибрация күші де көбейеді. Ал күннің күркіреуі найзағайдың зарядтарының ыдырау кезіндегі бөлінетін дыбыстық вибрация.
2.Найзағайдың пайда болуының дұрыс логикалық тізбектілігін ретімен орналастырылған жауабын белгілеңдер
A
Күн күркіреуі естілді, жақын арада найзағайды көреміз
B
Найзағай жарқырады, күн күркіреді, жаңбыр жауды
C
Қатты күн күркіреді, аспанда найзағай жарқырады, сол сәтте аспанда қара бұлттар төнді
Жауабы B. Жарықтың таралу жылдамдығы дыбыстың таралу жылдамдығынан жоғары
3.Дамир кадрда найзағай мен күн күркіреу арасындағы уақытты тіркеді. Бұл уақытқа қарап найзағай Дамирден қандай арақашықтықта орналасқанын анықтауға бола ма?
Жауабы: Ия, болады. Оқушылар дыбыстың таралу жылдамдығы шамамен 330 мс. Екенін білу керек, сондықтан көбейте отырып арақашықтық 1980м тең екенін есептей алады.
19 -тапсырма
Мұз және От аралы
Исландия - Поляр шеңберінің дәл үстінде, Солтүстік Атлантикада, Гренландия мен Шотландия арасында орналасқан. Бұл табиғи құрылыс материалдарынан айрылған вулкандық арал; Солтүстік Атлант жотасының шыңында орналасқандықтан екі жаққа тартылып, Гренландия және Шотландияның бір-бірінен алыстауынан созылып жатқан табиғаттың аяқталмаған құрылыс алаңына іспеттес жер.
1.Әрбір тұжырымға ия және жоқ белгілеңіз:
Исландия - бұл
Ия жоқ
1.Жаңартаулық арал
Ия жоқ
2.Табиғи құрылыс материалдары жоқ арал
Ия жоқ
3.Үнді мұхитының солтүстігінде орналасқан
Ия жоқ
Жауабы: 1.Ия 2.Ия 3.Жоқ
2.Аралдың шаруашылықт кешенінде ыстық бұлақтар мен гейзерлерді қолдану нұсқаларын ұсыныңдар
а.___________________________________ ____________________________в.___________________________________ ____________________________с.__________________________________________________________
Жауаптары: а. жылыжайларды жылыту; в. Ғимараттарды жылыту мен ыстық сумен қамтамасыз ету; с. геотермальды электрстансаларында электр қуатын өндіру.)
3.Аралдың географиялық орнын еспеке ала отырып, елдің экономикасының салаларының даму мүмкіндіктеріне баға беріңдер. ___________________________________ ___________________________________ __________________________ ________________________________
(Жауабы: балық аулау, кеме қатынасы)
https:www.youtube.comwatch?v=_IF sBBF_KQ0
20- тапсырма
Парсы шығанағы
Парсы шығанағының ауданы бай мұнай қорына байланысты геосаяси тұрғыдан өте маңызды. Шығанақтың ауданы -- 239 000 км², Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай 926 километрге созылған, ені -- 180 -- 320 км. Көпшілік бөлігінде тереңдігі 50 м-ге жетпейді, ең терең жері 115 м. Ең ірі аралдары: Кешм, Бубиян, Бахрейн.
Тау алды тектоникалық иінінде жайласқан. Жағалауларына жақын жатқан аралдар (Бахрейн, т.б.) көп, оңтүстік бөлігінде маржан рифтері таралған. Субтропиктік ендіктердегі орнына және қатты қызатын құрлықтың әсеріне байланысты суының температурасырасы мен тұздығы жоғары. Судың беткі қабатындағы температура шілдеде 350С-қа дейін жоғарылайды. Бұл дүниежүзілік мұхит бойынша ең жоғары температура. Тұздылығы 37 - 39%.. Балық аулау, меруерт жинау дамыған. Кеме қатынасы үшін маңызы зор. Басты порттары: Басра (Ирак), Абадан, Бендер-Шахнур (Иран), Әл-Кувейт (Кувейт), Рас-Паннура (Сауд Арабиясы), Манама (Бахрейн), Умм-Саид (Катар).
https:forms.gleZWVwFhAF8YVheG3A9
21- тапсырма
Викингтер құпиясы
Викингтер - норвегтердің, даттар мен шведтердің бабалары. "Викинг" сөзі тура мағынасында "қойнаудан шыққан адам" деп аударылады. Қойнаулар мен шығанақтарда жасырынып жүретін теңіз қарақшыларын осылай атаған. Викингтердің сүйікті істері екеу еді - соғысу және той тойлау. Олар кемемен саяхатқа шығып, жағалаудағы өңірлерге шабуыл жасайытн болған. Жаңа жерлерді басып алып, тұрғындарын өздеріне бағынышты етіп, олардан тұрақты түрде алым - салық алып тұрған.
Кальциттің мөлдір кристалды (исланд шпаты)
түрлері оптикада, құлпырма ақтана түрлері зергерлік-көркемдік істерде, мрамор скульптура ісінде, электротехникада т. б., бор жазуға, бояуға, құрылысқа, ізбестастар түрлі құрылыс ісінде, металлургияда, химиялық өндірістерде қолданылады.
Викингтерге кальцит не үшін қажет болды деп ойлайсың? сілтемеден жауабын тауып көр.
https:habr.comrupost411377
(Бұлтты күндері күннің орнын анықтау үшін, бағыт-бағдар алу ретінде пайдаланған)
22- тапсырма
Аумақтық табиғат кешендері
Сарыарқа - республикамыздың орталық және шығыс бөлігін алып жатыр. Жер бедерінің сыртқы көрінісіне қарап кейде оны Қазақтың ұсақ шоқысы деп те атайды. Қазақтың ұсақ шоқыларының ортасында, Есіл өзенінің жоғарғы ағысында Қазақстанның астанасы - Нұрсұлтан қаласы орналасқан, ұсақ шоқылардан батысқа қарай - Торғай үстірті орналасқан. Қазақстанның бүкіл солтүстік бөлігі Батыс Сібір жазығында орналасқан. Жазықтың оңтүстігінде Көкшетау таулары орналасқан.
Елдің батыс бөлігі негізінен Каспий маңы ойпаты мен Орал алды үстірті орналасқан Шығыс Еуропа жазығында шоғырланған. Қазақстанның батысында Мұғалжар таулары да бар - Орал тауларының оңтүстік жалғасы. Маңғыстау түбегінде теңіз деңгейінен 132 м төмен Қарақия ойысы орналасқан. Маңғыстау түбегінен шығысқа қарай Үстірт қыратты жазығы созылып жатыр, оның шеттері жоғары қыраттар құрайды.
Қазақстанның шығысында Жайсаң көлімен бөлінген Алтай және Тарбағатай таулары көтеріледі. Қазақстанның оңтүстігінен шығыс бөлігіне дейін Қырғызстан және қытай шекараларының бойымен Тянь-Шаньның солтүстік шетіндегі жоталар созылып, Қазақстан, Қырғызстан және қытай шекараларының түйіскен жерінде теңіз деңгейінен 7 мың метрге дейін жетеді (Хан Тәңірі шыңы, 6995 м). Еліміздің оңтүстік - шығысында Жетісу Алатауы мен Іле Алатауының жоталары орналасқан, Іле Алатауының етегінде Қазақстанның бұрынғы астанасы және елдің ең ірі қаласы - Алматы орналасқан.
1.Сілтемеден өтіп, мәтінде көкпен берілген географиялық нысандарды картадан тап.
https:learningapps.orgwatch?v=pu tfd9p0522
2. Қазақстанның физикалық картасын қолдана отырып, Қазақстанның қай тауларынан биіктік белдеулерінің ең көп табиғат зоналарын байқауға болады? (Тянь-Шань)
3.Қостанай, Жезқазған, Семей, Алматы және Ақтөбе қалаларының бірінде телемұнара орнатуды шешті. Қай қалада орнатқан тиімді болады. Жауабыңды түсіндір.
Ұсынылған қосымша мәліметті пайдалан:
Қостанай
Теңіз деңгейінен 156м
Жезқазған
Теңіз деңгейінен 300м
Семей
Теңіз деңгейінен 196м
Алматы
Теңіз деңгейінен 681м
Ақтөбе
Теңіз деңгейінен 214м
23- тапсырма
Географиялық ақпараттық жүйе (ГАЖ)
Географиялық ақпараттық жүйе (ГАЖ) - кеңістіктік ақпараттарды жинауға, өңдеуге, модельдеуге және талдауға, оларды есептеу кезінде қолдануға және көрсетуге, шешім шығаруға және қабылдауға арналған көпфункциялы ақпараттық жүйе. ГАЖ-дың негізгі міндеті Жер, жеке аумақтар, жергілікті жерлер туралы білім қалыптастыруға арналған, сондай-ақ қажетті және жеткілікті кеңістіктік деректерді өзінің қолданушыларына, олардың жұмыстарының тиімділігін арттыру мақсатында, уақытылы жеткізу болып табылады.
1-сұрақ. ГАЖ технологияларын экологияда қалай қолдануға болады?
2-сұрақ. Күнделікті өмірде қандай ГАЖ технологияларын және қандай мақсатта қолданасың?
3-тапсырма. Географиялық диктант. Сілтемедегі тапсырманы орында.
https:learningapps.orgwatch?v=pa 8y79yqj22
Жауаптары 1-сұрақ ГАЖ экологияда флора мен фауна деградациясының ауқымын анықтау, қоршаған ортаның ластану ауқымын анықтау, түрлі кадастрлар құрастыру, қорғауға алынған аумақтарды (қорықтар, қорықшалар т.б.) басқару, қоршаған орта мониторингін жүргізу, ғылыми және т.б. мақсаттарда қолданылады.
2-сұрақ. 2 GIS, Yandex Taxi, Indriver, Google Map және т.б.
3.
24- тапсырма
Халқы саны бойынша әлемдегі ірі елдер
Халқы 100 миллионға жеткен алғашқы ел шамамен 1470 жылдары Қытай болды. Іс жүзінде, шамамен 1500 жылы Үндістан да бұл белгіге жетті. 1870 жылдардың соңында Ресей империясы ұзақ уақыт ішінде алғаш рет олардың тізімін толтырып, 100 миллион елдің тобына қосылды. 1915 жылы тағы бір ұзақ үзілістен кейін АҚШ халқы 100 миллионға жетті.1930 жылы Ресейде Кеңес Одағының бөлігі ретінде 100 миллион халық болды (сол жылы КСРО-ның толық халқы шамамен 154 миллион болды). Жаңа үзіліс 1967 жылы Жапония мен Индонезия бірден елдер тізіміне қосылған кезде аяқталды. Содан кейін Бразилия 1972 жылы қосылды. Содан кейін, айтарлықтай үзілістен кейін, төрт ел бірден 1987-1998 жылдары 100 миллион халыққа жетті: Бангладеш, Пәкістан, Нигерия және Мексика. Содан кейін тағы бір маңызды үзіліс болды, содан кейін 2015 жылы екі ел қосылды: Филиппин және Эфиопия. Өз кезегінде, 2019 жылы Конго Демократиялық Республикасы (қысқартылған DRC) осы елдерге қосылды, ал 2020 жылы Египет осы көрсеткіш бойынша он бесінші елге айналды.
Сілтемеден өтіп тапсырманы орында https:online.seterra.comruvgp3 154?c=FQSFV
1.Әлемдегі ең көп халқы бар аймақты атаңыз
2. Ауданы мен тұрғындарының саны бойынша жетекші Латын Америкасы елін көрсетіңіз
3. Африканың қай елі ең көп қоныстанған?
25- тапсырма
Демографиялық көрсеткіштер
https:countrymeters.inforu сайтының мәліметінше 2020 жылдың басында дүниежүзі халықтарының саны 7 756 041 003 адам болды. 2020 жыл ішінде 155 676 622 адам дүниеге келген, қайтыс болғандары 60 816 965 адам. Жыл соңында халық саны 7 851 163 856 адам болды.
1.Осы мәліметтерді пайдаланып, демографиялық көрсеткіштерді есепте:
Табиғи өсім: ___________________________________ __адам.
Туу: ___________________________________ _________%..
Өлім-жітім:________________________ ______________ %..
Табиғи өсім коэффиценті________________________ ___%..
Жауабы:
94 859 657 адам.
20%.
8%.
12%.
2. Егер туу процентпен(%) берілсе, оны промиллеге(%.)айналдырамыз.
Туу 2,7%, өлу 18%. болғандағы табиғи өсімді анықта.
Жауабы: 9%.
Қосымша: Демографиялық көрсеткіштер бойынша мәтіндерді оқып, тест сұрақтарымен жұмыс жасауыңа болады.
https:twig-bilim.kzuploadsmater ial-group76kzkktwig-rkelki-lem.p df
https:www.gapminder.org
3. Сілтемеге өтіп, тапсырмаларды орында.
https:www.umapalata.comzexpogam e.html?LANG=RU&idGames=30125&mygame s=s&tk=286eef48b469da99bfa8934dc285 ab8ee088148a584f7d4fb0d0d8d310ee966 8
26- тапсырма
Географиялық есепті шешіңіз:
Мұнайшы - бұрғылаушы, аквалангшы, поляршы және пингвин Жер шарының ортасына кім жақын? деп бәстесті. Аквалангшы: Мен батискафқа отырып Мариан шұңғымасына түсемін, оның тереңдігі 11022 м. Солай Жердің ортасына жақын боламын - деді. Поляршы: Мен солтүстік полюске барып, барлықтарыңа қарағанда Жердің ортасына жақын боламын - деді. Мұнайшы - бұрғылаушы: Мен 14 км тереңдікте ұңғыма бұрғылап, барлықтарыңа қарағанда Жердің ортасына жақын боламын - деді. Ал, пингвин ештеңе айтпады, ол жай ғана Антарктидада тұратын еді. Антарктида материгінің биіктігі 3 км және мұз қалқанының биіктігі 3 - 4 км. Берілген есептегі кейіпкерлерді Жердің ортасына дейінгі қашықтыққа өсу реттілігі бойынша есептеу арқылы орналастырыңыз. (реттілігін дұрыс тапқаны үшін - 1 ұпайдан, дұрыс есептеу жүргізгені үшін - 1 ұпайдан. Барлығы 5 ұпай).
27-тапсырма.
Картаға ат қойыңдар, 1-ші суреттегі карта бойынша циклонның сызбасын және картадағы берілген ұғымдарға анықтама беріңдер.
28 -тапсырма.
Республикамыздағы маңызды түсті металлургия орталығы.Табиғаты алуан түрлі, ең алғашқы зерттеушілер осы аймақтың сұлулығына тәнті болып оны Швейцариямен салыстырады.Өлкесі қылқан жапырақты ормандарымен, өзен жағалауының көрікті табиғатымен адамдарды тәнті қылса, туристердің сүйікті демалыс зонасына айналған Марқакөл қорығы орналасқан.
Экономикалық аудандардың ішінен аумағы жағынан ең кішісі. (__________________________________ ____________)
29 -тапсырма.
Күн жүйесі
Күн жүйесі - Күннен, оны айнала қозғалатын 8 үлкен планетадан (Меркурий, Шолпан, Жер, Қызылжұлдыз, Есекқырған, Қоңырқай, Уран және Нептун), планета серіктерінен, мыңдаған кіші планеталардан (астероидтардан), шамамен 1011 кометадан және толып жатқан метеорлық денелерден құралған ғарыштық денелер жүйесі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сұрақ А. Күн жүйесі қозғалысы ілімін кім ашты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сұрақ Ә. Планеталар қандай топқа бөлінеді?
___________________________________ ___________________________________ __________________________ _____________________________________________________ - - - - - - - - - - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қарағанды облысында білім беруді дамытудың
оқу-әдістемелік орталығы
Геоинфонавигатор облыстық жобасы аясында оқушылардың жаратылыстану -ғылыми функционалдық сауаттылығын арттыруға бағытталған креативті тапсырмалар жинағы
Әдістемелік құрал
Қарағанды - 2022 жыл
Қарағанды облысының білім басқармасы облыс педагогтеріне таратуға ұсынылды.
Құрастырғандар: Қарағанды қаласы Білім бөлімінің география әдіскері Ильясов Шамиль Амангельдиевич, Джакеева Сапира Дербисовна(ЖББМ №10 КММ),Агедилова Кундыз Туяковна (ЖББМ №74 КММ), Искакова Асем Саятовна (ЖББМ №34 КММ), Жантемирова Айнур Болатовна (МГ №104 ),Ибраева Меруерт Байдосовна (Нұркен Әбдіров атындағы ЖББМ), Актаева Гульмира Кордабаевна (ЖББМ №10 КММ), Байбатшаев Нургали Наканшаевич (МЛ №53 КММ)
Пікір жазғандар: Қарағанды Мемлекеттік университетінің биология-география факультетінің физикалық география бөлімінің аға оқытушысы Сүймұханов Ұзақбай Алтынбаевич, Қарағанды Мемлекеттік университетінің биология-география факультетінің экономикалық география бөлімінің аға оқытушысы Досмахов Сағидолла Мұхтарович.
Әдістемелік құрал оқушылардың ғылыми-жаратылыстану бағыты бойынша функционалдық сауаттылығын, халықаралық зерттеулеріне дайындауда мұғалімге көмек үшін әзірленген. Жинақта географиядан тапсырмаларды орындау бойынша нұсқаулық және тапсырмалардың шығару жолдарының үлгілері келтірілген. Тапсырмалар жинағында география пәнінен 100 тапсырма берілген. Бұл басылым жалпы білім беретін мектептің 8-9 сынып оқушыларына және мұғалімдеріне арналған.
Кіріспе
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елімізде жүргізіліп жатқан білім саясаты әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасуға бағдарланған. Қазақстанда жүргізіліп жатқан білім беру жүйесін реформалау құзырлылық ұстанымына және әлемдік білім беру кеңістігіндегі оқытудың озық әдістемелері мен амал-тәсілдеріне негізделген.
Бұл Қазақстанның білім беру жүйесінің өтпелі кезеңі аяқталып, дамыған елдер моделіне сәйкес келетіндігін және ТМД елдерінің арасынан мемлекетіміз көшбасшылық орынға шығып, 2022 жылға дейін жоғары білім сапасы мен халықаралық
деңгейде нәтиже беретінін айқындайд ы. Cондай-ақ
оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2022 жж. арналған Ұлттық іс-қимыл жоспарын іске асыру және халықаралық зерттеулері аясында өкізілетін оқушылардың ғылыми - жаратылыстану функционалдық сауаттылығын дамыту әдістері қарастырылуда. Қазіргі таңда оқушының өзін-өзі дамытуға, алған теориялық білімдерін өмірмен байланыстыруға, оны қолдана білуге бағытталған жұмыстарға көңіл бөлінуде.
Жаратылыстану бағытында деңгейлеп оқыту жүйесі еуропалық стандарт талаптарына сәйкестендіріліп, әлемдік білім кеңістігіне шығу, қазіргі қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен тілдік құзіреттілікке ие бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі болып табылады. География сабағында креативті ойлау тапсырмаларын қолдану арқылы оқушылардың кеңістік, қоршаған әлемді және оған адамның іс-әрекетінен қосылатын өзгерістерді түсінуге және географиялық тұжырымдамалар мен географиялық мәселелерді талдауға, ойластыруға, шешуге және түсінік беруге мүмкіндік
туғызады. Оқушылардың күнделікті өмірде туындаған көптеген мәселелерді шешу үшін алған білім және біліктілік қабілеттерін қолдана алуға әсер етеді.
География сабағында креативті ойлау тапсырмаларын қолдану арқылы жаңа тақырыпты жылдам, өз бетімен игеріп, дұрыс түсінетін, кездескен мәселелерді шеше алатын, істің мағынасын терең және нақты түсінуге тырысатын байқағыштық қасиеті жақсы дамыған, сауатты сөйлеп, білімді игерген, оны практикада асыратын, картаның тілін, теориялық білімді теңгеріп, географиялық үрдістердің жүруін болжай алатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Мұғалім арнайы тапсырма дайындап, оны сабақта қолдану арқылы оқушының зерттеушілік, ізденушілік дағдысы қалыптасады. Оқушылардың шығармашылық қабілетін, сабаққа деген ынтасы мен бейімділіктер жүйелі түрде дамытуға жағдай жасау арқылы арнайы қабілеттілікті жоғары деңгейге жеткізуге болады. мұғалімдердің жан-жақтылығы, шығармашылығы, білімі жоғары деңгейде болуы керек.
Құзыреттілік тәсілді жүзеге асыру тәсілдерінің бірі - білім беру үдерісінде креативті ойлау тапсырмаларды құрастыру және пайдалану.
Креативті ойлау тапсырмасының ерекшелігі көбінесе шарттар мен сұрақтар дербес ретінде белгіленіп, бір қарағанда бір-бірімен байланысты емес. Жағдай мен сұрақтарды байланыстыру-оқушының міндеті. Мұндай "байланыстыру" үшін жеке тәжірибені, қосымша ақпаратты тарту қажет, контекстпен жұмыс істеу қажет. Осы жерден креативті ойлау тапсырмаларының дизайны - олар көбінесе нақты өмірлік практикадан алынған жағдайды сипаттайды. Тапсырмалар шарттары да, сұрақ формасы да пәндік жағдайға байланысты емес. Керісінше, өмірлік жағдайды пәнге аудару және тапсырмалардың күрделілігін құрайды. Әрбір тапсырма-шешім талап ететін жағдай, жағдай. Креативті ойлау тапсырмалары оқушылардың танымдық қызығушылығын, ойлау дербестігін, зерттеу іскерлігін қалыптастыру мақсатында сабақтың әртүрлі кезеңдерінде танымдық тапсырмалар ретінде қолданылады.
Креативті ойлауға құзыреттілік-бағытталған тапсырмаларды орындау кезінде оқушылардың географиялық білімді әртүрлі жағдайларда қолдану қабілеттерін қалыптастыруға басты назар аударылуы тиіс.
География пәнінен оқушылардың функционалдық
сауаттылығын арттыруға бағытталған креативті
тапсырмалар жинағы
әдістемелік құралы
Мақсаты:
География пәні бойынша оқушылардың функционалдық
сауаттылығын дамытатын креативті ой лау дағдысын
қалыптастыруға негізделген тапсырмаларды құрастыру,жинақтау.
Құзыреттілігі:
Құбылыстарды ғылыми тұрғыдан түсіндіру;
Креативті идеяларды ойлап табу,жобалау;
Идеяларды бағалау және жетілдіру, өмірмен байланыстыру;
Міндеттері:
Тірек сөздер арқылы ақпарат іздеу;
Зерттеу жүргізу процестерін талдау;
Қолда бар деректерге сүйеніп болжам жасау;
Ғылыми фактілер мен зерттеу деректерін анықтау.
Күтілетін нәтиже:
Оқушылардың ғылыми-жаратылыстану фу нкционалдық
сауаттылықтарын арттыру;
Креативті ойлау дағдысы артып, мәселені коллаборативті ортада
шешу;
Креативті ойлау тапсырмаларын ұтымды шешуге арналған стратегиялар мен дағдыларды анықтау;
Тапсырмаларды орындауда келесі ұсыныстарды басшылыққа алу ұсынылады:
Ұсынылған тапсырмаларды бар ықыласыңызбен оқыңыз және негізгі ақпаратты тауып алыңыз.
Есептердің суреттері, сызбалары, графиктеріне және физикалық үдерісті түсінуді жеңілдететін кестелерге көңіл аударыңыз.
Қандай ықшамдалған сөйлемдер, есептің шығарылуын жеңілдететінін ойлап алыңыз.
Схемалық сызба немесе сурет салуға тырысыңыз, ол әрқашан ойлануды жеңілдетеді. Дұрыс құрастырылған схема - есепті шығарудағы жетістіктің жартысы екені есіңізде болсын.
Көпшілік жағдайда есептің барлық шамаларын тиісті әріптермен белгілеп және оларға қажетті есептеулер жасап, жалпы түрде шығарған пайдалы. Егер есептің шартында шамалардың бөліктері жоқ болса абыржымаңыз, олар бәрінен де дұрысы қысқартылады.
Жалпы түрде шығарып алып, біркелкілігін талдап немесе бұрын шығарылған ұқсас есеппен салыстырып, оның дұрыстығына көз жеткізуге тырысыңыз.
Егер еспте шамалардың сандық мәндері берілсе, онда жауабы санға дейін жеткізілген болуы керек.
Барлық мәліметтерді бір өлшем бірлігінде өрнектеу керек.
Егер сізге есепті бірден шығару мүмкін болмаса, бүге-шегесіне дейін көңіл аударып, тиісті теориялық материалды тағы да зерттеп көріңіз.
1-тапсырма
Ұлы көлдер
Нүктелердің орнына тиісті сөз тіркестерін тауып жазу.
Маңызды транспорттық жол торабы ретінде саналатын көл________.
Ұлы көлдер арасында ауданы жөнінен екінші орын алатын көл____.
Теңіз деңгейінен 175 м биіктікте, доға тәріздес формасы бар_______.
Солтүстік жағалауында Пойнт-Пили ұлттық саябағы құрылған_____
Солтүстік Америкадағы АҚШ пен Канада аралығындағы Ұлы көлдер
жүйесіне кіретін көл________________________________ _____.
Жауабы:1.Жоғарғы көл.2. Гурон ауданы.3. Мичиган.4 Эри.5. Онтарио
2 - тапсырма
Ғаламдық мәселелер.
Теңіз жағалауындағы қала тұрғындары Дүниежүзілік мұхиттың негізгі
ластаушыларының бірі - пластик, яғни пластик бөтелкелер, сөмкелер, сабалар, ойыншықтардың қаптамалары және т.б.екенін білді.Олар өз қаласы жағажайынан мұхитқа түсетін пластикалық қоқыстардың мөлшерін азайту үшін кейбір шаралар қабылдауға шешім қабылдады.
Төмендегіәрекеттердің қайсысы мектеп оқушыларынжағажайдан мұхитқа түсетін пластикалық қоқыстарды азайтуға көмектеседі?
Жағажайға өзіңізбен бірге пластикалық бөтелкелердегі емес, металл ыдыстағы су әкеліңіз
2)Суда жағаға жақын жерде доп ойнаңыз
3) Су ішу үшін әрдайым жаңа пластикалық стакан қолданыңыз.
4) Қоқыс сөмкелерін жағажайдан алыс жерге тастаңыз.
5) Пластикалық бөтелкелер мен қаптамаларды арнайы жабық қоқыс жәшіктеріне тастаңыз.
6)Жағажайда аз уақыт өткізіңіз.
7)Жағажайда пластик қалдықтарын жинап, қайта өңдеуге тапсырыңыз.
Жауабы: 1,2,7 нұсқалар таңдалса-2 ұпай, 3-4-5нұсқалары-1ұпай, 6-0 ұпай,
Сұраққа жауап беру үшін бір немесе бірнеше нұсқаларды белгілеңіз
3-тапсырма
Егер таулардың етегінде ең жылы айдың орташа температурасы + 18 ° C болатыны
белгілі болса, Сарыарқа тауларының шыңдары жазда қармен жабыла ма?
Жауабын түсіндіріңіз.
Жауабы: (жоқ, өйткені 1000 м көтерілгенде, температура 6 ° C-қа
төмендейді, Сарыарқаның ең биік шыңы - Ақсораң, оның биіктігі - 1565 м, демек,
жоғарғы жағында температура + 9 ° C болады, бұл температурада қар жиналмайды)
4-тапсырма
Жер қыртысы
Жердің ең сыртқы қатты қабаты жер қыртысы (литосфера) деп аталады. Жер
қыртысы құрлықта материктік Жер қыртысы, ал мұхиттарда мұхиттық Жер
қыртысы боп бөлінеді:
Материктік жер қыртысы немесе материктік қыртыс бұл шөгінді жыныстардан,
гранитті және базальтты қабаттардан тұрады. Бұның қалыңдығы жазық жерде
30-40 шақырымдай, ал таулы жерлерде қалыңдығы 70-80 шақырымға жетуі мүмкін!
Мұхиттық жер қыртысы бұл мұхиттардың түбінде орналасады. Бұнда гранитті
қабат болмайды, болса жұқа болады. Мұхиттық жер қыртысы
құрлықтықпен салыстырғанда қалын емес, бар жоғы 5-10 шақырым
шамасында.
Материктің негізін жер қыртысының тұрақты, қозғалмайтын бөлігі
- платформалар құрайды. Геосинклинал - жер қыртысының ауқымды,
өте қозғалмалы ұзына бойы созыла орналасқан бөлігі. Платформалар ежелгі
және жас платформалар болып бөлінеді.
1. Материктік жер қыртысының қалыңдығы:
A) 30-40 км B) 50-55 км C) 10-20 км D) 60-70 км E) 10-115 км
2. Жердің қозғалмалы бөлігі:
A) тақта B) геосинклиналь C) платформа D) жанартау E) жер сілкінісі
3. Арабия тақтасы Африка тақтасынан жылына неше жылдамдықпен алшақтауда?
A) 2 см B) 3 см C) 9 см D) 5 смE) 1 см
4. Терең жарықшақтардың жиынтығы
A) рифт B) шұңғыма C) науа В) аңғар E) жарықшақ
5. Джомолунгма тауы мен Өлі теңіздің абсолюттік биіктігі?
A) 8445 м B) 6995 м C) 9251 м D) 8716 м E) 7723 м
5-тапсырма
Сәйкестендіру
Көлдері - Су атасы, Миссисипи- Үлкен өзен., Миссури- Гүрілдеуік су, Маккензи - Тұнбалы өзен,
Ниагара - Тектоникалық,жанартауылық
Жауабы:
Миссисипи- Су атасы Миссури- Тұнбалы өзен.
Маккензи- Үлкен өзен. Ниагара - Гүрілдеуік су
Көлдері - Тектоникалық,жанартауылық
6-тапсырма
200 с.е. (солтүстік ендік) пен 400 с.е. нүктелері аралығының жер бетіндегі
арақашықтығын тап.
Шешу жолы:1-қадам: Берілген екі нүктенің градус бойынша айырмашылығын
тауып алу керек. Екі нүкте де солтүстік ендікте орналасқандықтан, 40 градустан 20 градусты азайтамыз, сол кезде екі нүктенің градус бойынша арақашықтығы
шығады, ол 20 градусқа тең.
2-ші қадам: Енді осы градустық арақашықтықты жер бетіндегі ара қашықтыққа айналдыру үшін, 20 градусты 111 км-ге көбейтеміз. Осылайша, екі нүктенің
жер бетіндегі ара қашықтығы белгілі болады. Жауабы: 2220 км
7-тапсырма
Каспий маңы ойпаты
Каспий маңы ойпаты Жалпы Сырт қыраты, Орал алды үстірті мен Каспий теңізінің аралығында орналасқан. Ойпаттың солтүстік жағы теңіз деңгейінен жоғары. Ойпат - жекелеген жондар мен өзен бойларында қақ, сорлар, құмды аудандары бар кең жазық дала. Ол палеогеннің аяғында басталған Каспий трансгрессияларының құм аралас сазды шөгінділерінен түзілген. Ойпаттың оңтүстік беті - теңіз деңгейінен төмен жатқан жазық. Бірақ мұнда тұз күмбездері ұшырасады, солтүстік бөлігіне қарағанда тұзды сорлар, қақтар көбірек. Ойпат арқылы Жайық өзені мен оған құятын шағын салалар Деркөл, Көшім, Үлкен Өзен және Кіші Өзен, Шежін бірінші және екінші Шежін, Шідерті, Жымпиты, қалдығайты жәнө т.б. ағып өтеді. Олардың біразы жазда тартылып, бөлек-бөлек көлшіктер мен қарасуларға айналады. Сонымен бірге ойпатта Шалқар, Балықты, Аралсор, Бесоба сияқты көлдер де бар.Каспий маңы ойпаты бергі дәуірдің өзінде теңіз табаны болған. XIX ғасырдың 70-жылдарының өзінде Доссор мен Мақат мұнай кеніштері орналасқан Тентек соры су астында жатқан. Қайдақ, Комсомол шығанақтары судан XIX ғасырдың 30-жылдары ғана босаған. Теңіз табаны судан біртіндеп босап, құрғап ойпатқа айналған. Жер асты сулары тұщыланған. Ойпаттың қазіргі жер бедерінің пішіні, топырағы мен өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Алайда ойпаттың климатының құрғақтығы өсімдіктер дүниесінің дамуына кері әсерін тигізуде.Каспий маңы ойпатының оңтүстігінде 60 мың км² жерді алып жаткан құмды аймақ (Қарақұм) бар. Бұл өлкенің жастығына қарамай, жел жер бетін құрғатып, өсімдігі сирек кездесетін шөлге айналдырған. Ондағы құм төбелерді бар төбешіктері деп атайды. Және төбешіктер ұйырғы болады. Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы - мұнай мен газ. Олар жер қабаттарындағы тұзды күмбездердің көтерілуіне байланысты пайда болған жарықшақтарға жиналған. Пермь, триас, юра, бор және палеоген қабаттарында сақталған.
1.Каспий маңы ойпаты---------аралығында орналасқан.
А) Жалпы Сырт қыраты, Орал алды үстірті мен Каспий теңізінің аралығында
Б) Каспий теңізі, Орал алды үстірті,Үстірт үстірті С) Орал алды, Мұғалжар,Каспий теңізі
Д) Маңғыстау,Орал алды,Каспий маңы Е) Жалпы Сырт қыраты,Мұғалжар,Орал алды,Каспий теңізі
2.Каспий бойы ойпатындағы мұнай кеніштері
А) Теңіз, Қаламқас Б) Доссор,МақатС) Жетібай, Теңіз Д) Қаражамбас,,Қарашығанақ Е) Қашаған,Жетібай
3.Ойпаттағы өте көп жерді алып жатқан құмды аймақ.
А) Қызылқұм Б) Қарақұм С)Аралқұм Д) Каспий теңізі Е) Теңіз
4. Каспий маңы ойпатының негізгі байлығы не?
А)мұнай, көмір Б) мұнай, газ С) темір,газ Д) көмір ,су Е) уран,газ
5. Қайдақ, Комсомол шығанақтары судан қай кезде босаған?
А) XI ғасырдың 40-жылдары Б) XIX ғасырдың 30-жылдары С) IX ғасырдың 20-жылдары
Д) XX ғасырдың 60-жылдары Е) X ғасырдың 60-жылдары
8-тапсырма
Нүктелердің орнына керекті сөздерді тауып жазу. Танганьика көлі
Танганьика көлі ... ... .болып табылады ... ... ... Бұл көлемі бойынша ... ... үлкен, және ... ... терең көл. Көл төрт мемлекетке ортақ - ... ... ..., ... ... ... ... , ... ... ... ... , ... ... .. Көл Африканың терең тектоникалық ойпатында, теңіз деңгейінен ... ... биіктікте орналасқан және қазіргі уақытта ... ... .. рифттік жүйесінің бір бөлігі болып табылады Көлдің теңізбен байланысы ... ... өзені арқылы ... ...көлден ағып кетуіне мүмкіндік беретін судың жоғары деңгейіне байланысты. Өзен ағынды ұстап тұру үшін өзінің салаларына, әсіресе ... . өзеніне тәуелді.
Жауабы: Танганьика көлі- Африка Ұлы көлі болып табылады. Бұл көлемі бойынша екінші үлкен, және екінші терең көл. Көл төрт мемлекетке ортақ - Танзания, Конго Демократиялық Республикасы , Бурунди, және Замбия. Көл Африканың терең тектоникалық ойпатында, теңіз деңгейінен 773 метр биіктікте орналасқан және қазіргі уақытта Шығыс-Африка рифттік жүйесінің бір бөлігі болып табылады. Көлдің теңізбен байланысы Лукуга өзені арқылы Конгоға көлден ағып кетуіне мүмкіндік беретін судың жоғары деңгейіне байланысты. Өзен ағынды ұстап тұру үшін өзінің салаларына, әсіресе Ниемба өзеніне тәуелді.
9-тапсырма
Өзеннің су шығыны
Өзеннің су шығыны дегеніміз - өзеннің көлденең
қимасы арқылы 1 секундта ағып өтетін судың мөлшері (м ).
Оны табу үшін өзеннің көлденең қимасының ауданын
өзен суының жылдамдығына көбейту қажет.
Мысалы: Нұрсұлтан қаласының маңында Есіл өзенінің
ені 60 м, тереңдігі 2 м, өзен суының жылдамдығы 3,5 мс
болса, өзеннің су шығынын табу үшін, алдымен
өзеннің көлденең қимасының ауданын табамыз.
Шешу жолы: 60м*2м=120м
120м*3,5мс=420мс
Демек, Есіл өзенінің су шығыны 420 м с-қа тең, яғни өзеннің көлденең қимасы арқылы 1 секундта 420 м су ағып өтеді.
10-тапсырма
Әртүрлі қалалардың уақыт айырмашылығын есептеу.
Сұрақ: Олимпиадалық ойындар немесе кез-келген спорттық жарыстар көбіне сол
елдің жергілікті уақыты бойынша түстен кейін жүргізіледі. Жапония елінің Токио қаласында 15.00 өтіп жатқан жарысты Қазақстан халқы Алматы қаласыннан теледидардан тікелей трансляция кезінде сағат нешеде көре алады? Үндістан елі
Дели қаласында ше?
Шешу жолы:1-ші қадам: Ең алдымен, екі қаланың бойлықтар бойынша неше
градус айырмашылық жасайтынын тауып алу керек. Екі қала да шығыс бойлықта орналасқандықтан 139 - ден- 62-ні азайтамыз. Демек, екі қаланың бойлық бойынша арақашықтығы 62 - ге тең. 139º4′ш.б-76º53′ш.б=62º8′7ш.б
2-ші қадам: Енді осы бойлық бойынша арақашықтығын 150-қа бөлеміз, себебі,
әр 150 бойлық өзгерген сайын, уақыт бойынша 1 сағат айырмашылық жасайды: 62º8′7ш.б:15 º=4сағ20мин
3-ші қадам: Екі қаланың уақыт айырмашылығы 4сағ20мин екені анықталды.
Енді, 4сағ20мин алға немесе 4сағ20мин артқа қарай өзгеретінін анықтау керек.
Егер, біз уақытын тапқалы отырған қала, бізге берілген қаланың батыс бөлігінде орналасса, онда уақыт артқа қарай жылжиды. Ал егер, керісінше болса, уақыт алға
қарай жылжиды. Біз уақытын тапқалы отырған қала - Алматы қаласы, бізге берілген Токио қаласының батыс бөлігінде орналасқан. Демек, Алматыдағы уақыт Токиодағы уақыттан 4сағ20м артта: 15.00-4с20мин=10.40
Жауабы: Жапония елінің Токио қаласында 15.00 өтіп жатқан жарысты Қазақстан
халқы Алматы қаласыннан теледидардан тікелей трансляция кезінде күндізгі
10.40та көре алады.
139º4′ш.б-77º13′ш.б=62º27′ш.б
62º27′ш.б:15 º=4сағ13мин
15.00-4сағ10мин=10.45
Жауабы: Үндістан халқы Дели қаласынан теледидардан жарысты тікелей
трансляция кезінде сағат 10.45 көре алады.
11-тапсырма
Колорадо каньоны
Колорадо каньоны АҚШ-тың Колорадо үстіртіндегі Колорадо өзенінің аңғары.
Дүние жүзіндегі ең терең өзен аңғарларының бірі. Әктас, құмтас және тақтатастан тұрады. Ұзындығы 446 км, тереңдігі 1600 м, ені үстірт үсті бойында 8 -- 25 км,
түбіне қарай 1 км-дей (жеке бөліктерінде 120 м) болады. Каньон шегінде Колорадо
өзен ағысының жылдамдығы 25 кмс. Жер бедерінің өзіндік пішіндері кездеседі ("мұнара", "қамал", т.б.), тау жыныстары жалаңаштанған. Үлкен Каньонда Гранд-Каньон ұлттық саябағы құрылған.Үлкен Каньон АҚШ-ғы шөлдердің бірінде орналасқан.Ол-тау жыныстарын құрайтын көп қабатты үлкен және терең каньон.
Бір кездері жер қыртысының қозғалысынан осы қабаттар жоғары көтерілді.
Қазіргі таңда Үлкен Каньонның тереңдігі 1,6 км жетеді.Каньон шетінде Колорадо өзені ағып жатыр.
Сұрақ: Жыл сайын Үлкен Каньон ұлттық саябағына 5 млн жуық турист келеді.
Турист санының көп болуынан саябаққа зиян келмей ме?
Жауабы: Жаяу жүргіншілер жолдардың эрозияға ұшырауына әсер етеді.
Саябақ 100 жыл бұрынғыдай көркем күйінен айырылуы мүмкін
12-тапсырма
Орталық Азия
Аумағы 6 млн. км2. Жер бедері қиыршық тасты және құмды шөгінділермен жабылған
әр түрлі биіктіктегі жазықтар мен оларды қоршай орналасқан биік тау жоталарынан тұрады. Геоморфологиялық ерекшелігіне қарай Орталық Азия батыстан шығысқа
қарай созыла орналасқан 3 орографиялық белдеуден тұрады. Солтүстік таулы
белдеу құрамына Сарыарқа, Моңғол Алтайы, Хангай, Хэнтэй тау жоталары, тау аралығында орналасқан Жоңғар жазығы, Ұрыңқай, Ебінұр, т.б. ірі көлдердің қазаншұңқырлары кіреді. Орта белдеуге Тянь-Шань тауы және биіктігі 1000 - 2000 м болатын көтеріңкі жазықтарда жатқан Гоби, Алашань, Бейшань және Тарим ойысындағы Такла-Макан шөлдері кіреді. Биік Орталық Азия құрамына орташа биіктігі 4000 - 5000 м-ге жететін Памир, Куньлунь, Гиндукуш, Қарақорым, Тибет, Гандисышан тауларынан тұратын биік тау жүйелері жатады. Кен байлықтарынан: Сарыарқада мыс, молибден, вольфрам, көмір; Куньлунь
тауларында нефрит; Тибет, Куньлунь, Наньшань, Хангай тауларында шашыранды
алтын, темір кені, мұнай, қалайы, молибден, вольфрам; Хэнтэй тауларында бирюза, топаз; Жоңғар жазығында, Тарим, Цайдам, Турфан ойыстарында мұнайдың, тас
көмір, ас тұзы мен глаубер тұзының мол қорлары бар. Аймақтың басым бөлігінде жылдық ауа температурасының айырмасы 500С-қа дейін жетеді. Қаңтардың орташа температурасы - 10 - 250С, шілдеде солтүстік пен орталық бөлікте 20 - 250С,
Тибет таулы қыратында 100С. Жылдық буланушылық көрсеткіші 2000 мм
шамасында. Тау жүйелерінің көпшілігінде мұз басу таралған. Мұз басудың аса ірі орталықтары: Қарақорым (Сиачен мұздығы, ұзындығы 72 км), Тянь-Шань
(Оңтүстік Інілшек мұздығы, ұзындығы 57 км), Моңғол Алтайы (Потанин мұздығы, ұзындығы 20 км) таулары. Ірі өзендері Хуанхэ, Янцзы, Меконг, Салуин,
Брахмапутра, Инд, Ертіс, Селенга, Амур мұхит алабына жатса, Тарим, Іле Эдзин-Гол өзендері тұйық көлдерге құяды, құмға сіңіп кетеді. Орталық Азияның солтүстігі (Моңғолия мен Жоңғар жазығында) мен оңтүстігінде (Тибетте) көлдер көп
орналасқан. Ірі тұзды көлдері: Кукунор (аумағы 4200 км²), Убсу-Нур (аумағы 3350 км²), Балқаш (17,7 мың км²); тұщы көлдері: Хубсугул (аумағы 2620 км²), Хар-Ус-Нур
(аумағы 1486 км²), Зайсан (1,79 мың км²), Бақырашкөл (аумағы1380 км²),
Далайнор (аумағы 1100 км²) .
Орталық Азияға негізінен шөлейт және шөлді ландшафт тән. Солтүстік-шығысында ылғал мөлшерінің артуына қарай дала және орманды дала белдемі тараған.
Шөлдің сұр топырағы, сортаң топырақ, тақыр кездеседі, тұйық тұзды көлдер айналасында құрғақшылық әсерінен қалыптасқан кең алқапты сорлар тараған. Моңғолияның солтүстігіндегі тау беткейлерінде таудың қоңыр орман топырағы, Гоби шұраттары (оазис) мен жер асты су көздері шығатын тау алды бөктерлерінде таудың шалғынды қара топырағы, тұрақты ағыны бар өзен
аңғарларында шалғынды топырақ түрлері қалыптасқан.
Сұрақ: 1.Неге муссонның ықпалымен 1000 мм-ден артық жауын-шашын түссе де жылдық буланушылық көрсеткіші 2000 мм шамасында болады?
Жауабы: Себебі аймақтың 34 бөлігінде жылдық жауын-шашын мөлш 100 - 200 мм,муссонның ықпалындағы жауын-шашын оңтүстік шығысында ғана.
Сұрақ: Бұл аймақтарда не себепті климаты тым континентік және құрғақ?
Жауабы: Қыста жоғары, жазда төмен қысымның ықпалында болуына,
мұхиттардан өте қашық орналасуына, тау жоталарымен қоршалып
оқшаулануына байланысты климаты тым континенттік және құрғақ болады.
13 тапсырма
Фернан Магеллан (порт. Fernão de Magalhães - Фернау ди Магальяйнс, ис.
Fernando (Hernando) de Magallanes, лат. Ferdinandus Magellanus (4 ақпан 1480 жыл, Саброза, Траз-уж-Монтиш, Португалия - 27 сәуір 1521 жыл, Мактан,
Филиппиндер) -- португалия және испанияның теңіз саяхатшысы. Магеллан
алғаш рет Жердің шар тәрізді екендігін, Дүниежүзілік мұхиттың біртұтастығын дәлелдеді. Ол бүкіл әлем бойынша бірінші сапар жасаған экспедицияны басқарды.
Ол бұғазды ашты, кейін атымен аталды, Атлант мұхитынан Тынық мұхитына
теңіз арқылы жүзген бірінші еуропалық болды
Фернан Магеллан - жер шарын айналып шыққан алғашқы адам. Осы саяхаттау
кезінде, жаңа сауда жолдары ашылып, планетамыздың шынайы өлшемдері анықталды. Оның шын есімі - Фернан де Магальяйнш. Ұзақ уақыт бойы сарбаз болып, Африкада болған соғыстарға қатысқан. Кейінірек әскери қызметтен кетіп, өмірін әлемді зерттеуге арнады. 1514 жылы Мароккода болған шайқас кезінде, аяғынан ауыр жарақат алып, өмір бойына ақсандап қалды. Португалия королі, оған теңізге шығуға тыйым салды. Сол себептен Фернан, Португалияның азаматтығынан бас тартып, Испанияға көшіп кетеді. Әйгілі экспедицияға, 2 жылға жететін азық-түлікпен, 300 экипажы бар 5 кеме аттанды. Бұл сапардан, 18 адам ғана қайта оралды. Қалғандары жолда көз жұмды. Фернан Магеллан, Филиппин аралынын жергілікті көсемі, Лапу-Лапудың қолынан қаза болды. Біздің заманға дейін жеткен мәліметтерге сүйенсек, жарақаттарына қарамастан, соңғы шайқасын батылдықпен аяқтаған. Экспедиция - Отанына ұлы саяхатшысыз қайтты. Магеллан сапарға аттанар алдында, жер шарын жүзіп өтуді жоспарламаған. Оның басты мақсаты: Малукка аралына өтетін жолды табу болатын. 17 мың километр бойы ешбір дауыл болмағандықтан, осы мұхитты - Тынық мұхиты деп атаған. Саяхатшының жолы болды, өйткені бұл мұхитта - қарқынды дауылдар және жойқын цунамилер жиі болады. Магеллан бұғазы - осы адамның құрметіне аталған. Бұл бұғаз - кеме жүргізу үшін өте қауіпті аумақ болып табылады. Бірақ теңізші, өзінің флотилиясын сәтті өткізе алды. Бұндай ерлікті, ұзақ уақыт бойы ешкім қайталай алмады
1.Фернан Магеллан алғашқы экспедициясына қай жерден аттанды?
а.Португалия б Индия с.Франция д.Испания е.Италия
2. Фернан Магеллан саяхатынан кейін география тарихында басталған аса маңызды кезең
а. Тынық мұхитының зерттелуінің басталуы
б. Ұлы географиялық ашылулар заманы
с. антарктиданың ашылып, игерілуі
д. ғарыштың игерілуі
е. жер шарын айналып шығу саяхаты
3.а. Оның шын есімі-------------
б.Не себептен Фернан, Португалияның азаматтығынан бас тартты------
с. Оның басты мақсаты не болды?----------------------------- -------------
14-тапсырма
Шипалы су
Қазақстанда шипалы су шығатын әрі емдік балшығы бар табиғаты ғажап
әдемі жерлер көп. Мұндай шипалы су, емдік балшығы бар, табиғаты
көрікті жерлерде емдеу-сауықтыру, демалыс үйлері салынған. Демалыс
үйлері, туристік базалар, санаторийлер орналасқан жерлерді география
тілінде рекреациялық аудандар деп атайды.
Қазақ жерінде табиғи емдік қасиеті бар жерлер туралы алғашқы мәліметтер
ХІХ ғасырдың орта кезінде мәлім бола бастайды. 1834-1880 жылдар
аралығында Шығыс Қазақстандағы Рахман бұлағы, Қапал Арасан, Бурабай,
көлінің, Барлық-Арасан бұлағының шипалы қасиеттері туралы белгілі болды.
1920-1925 жылдар аралығында Бурабай, Мойылды, Рахман бұлақтары,
Шымған, Жаңақорған курорттары ашылды.
Минералды сумен емдейтін санаторийлерге Түркісіб, Сарыағаш,
Алма-Арасан, Барлық-Арасанды жатқызуға болады. Шипалы балшықпен
емдейтін санаторийлерге Шортанды, Мойылды, Атырау, Жаңақорған
санаторийлері жатады. Қазақстанның санаторий-курорттарында климатпен
емдеудің бірнеше түрлері: гелиотерапия - күн сәулесімен емдеу,
аэротерапия - ауамен емдеу, мезгіл-мезгіл таза ауада болу (терренкур),
жаяу туризмге шығу т.б. емдеу әдістері қолданылады.
https:wordwall.netresource31189 271 сілтемемен кіріп тапсырмаларды орында
2.Судың емдік қасиеті немен анықталады?
Жауабы: Құрамында еріген заттардың мөлшерімен
3.Қай кезеңде Қапал Арасан, Бурабай көлінің шипалы қасиеттері белгілі болды?
Жауабы: ХІХ ғасырдың ортасы
4.Егер сіз табиғатқа саяхатқа шығып, біраз ауқыттан соң ауыз суыңыз аяқталды,
сіз суды қайдан табасыз? Суретке қарап, жауабында дәлелде.
Жауабы: Жер асты суларын пайдалануға болады. Жер асты сулары өзі бірнеше қабаттардан құрылған. Ішігу жарамды су - артезиан сулары.
15-тапсырма
Қазақстан халқының көші-қоны
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін көші-қон үдерісі белсенді түрде
жүрді. Алғашқы онжылдықта саны жөнінен үлкен теріс сальдомен сыртқы
көші-қон басым болды. Екінші онжылдықта көші-қон сипаты өзгеріп оң
сальдоға ауысты. Бұл үдеріс демографиялық жағдайды жақсартты.
https:www.youtube.comwatch?v=7iK HTEcWTUE
1.Сыртқы миграция бойынша ең көп облысты анықта
Петропавл
2.Өз Отанына қайта оралу
Репатрианттар
3.Ішкі көші-қон ағымы бойынша көшбасшы қалалар
Алматы, Нұрсұлтан
4.Көші-қон түрі бойынша бөлінеді
Ерікті, еріксіз
5. http:www.demoscope.ruweeklyssp gpop1.php?c1=1&c4=1&c11=1&c14=1&Sub mit=%CF%EE%F1%F2%F0%EE%E8%F2%FC+%E3 %F0%E0%F4%E8%EA
сілтемеден өтіп, Қазақстан халқының санын ТМД елдерімен салыстырып көр, халық санынан жоғары қай мемлекет?
16-тапсырма Гималай тауы
Тибет таулары мен Үнді-Ганг жазығы аралығында орналасқан. Үндістан-Непал,
Қытай, Пәкістан, Бутан елдері территориясында орналасқан. Бұл елдердің
шекарасы шартты түрде осы тау жүйесінің ыңғайына қарай бөлінген. Гималайда
ең биік шыңдар жинақталған. Олардың орташа биіктігі шамамен 7000 метр,
ұзындығы-2400 шақырым, ал ені - 320-400 шақырым. Жер бетіндегі ең
биік шың Джомолунгма(Эверест) (теңіз деңгейінен 8848 метр биік)) осында
орналасқан. Гималайда биіктігі 8000 метрден асатын шың бар. Гималай жердің
0,4% алып жатыр. Оның жалпы аумағы 153295000 шаршы км.
1.Тауда ірі шыңдардың саны?
30
2.Гималай жотасы осыдан қанша миллион жыл бұрын пайда болған?
70 миллион
3.Гималай сөзі қандай мағына береді?
Қарлы мекен
4.Мына координаталардың ішінен Гималайдың ең биік шыңын тап
1.65˚с.е 59˚ш.б
2.29˚с.е 89˚ш.б - Эверест шыңы
3.55˚с.е 160˚ш.б
https:www.airpano.ru360photoeve rest-nepal?startscene=4&ath=4.157& atv=-0.128&fov=72.00
17-тапсырма
ОТТЫ ЖЕР
Отты Жер - Оңтүстік Американың қиыр оңтүстігіндегі
арал. Архипелагтың ең оңтүстік нүктесінде осы жерді ресми
түрде Дүниенің шегі деп жариялаған белгі қойылған. Ушуайя
Отты Жердің ірі елді мекендерінің бірі, әлемнің ең оңтүстік
қаласы. Бигль бұғазы архипелагтың негізгі аралын оңтүстік
аралдар мен Горн мүйісінен бөліп тұр.
1.Ең оңтүстікте орналасқан қала қай мемлекетте?
Аргентина
2.Отты Жер аралының шеткі оңтүстік мүйісі
Горн мүйісі
3.Неліктен Ф.Магеллан архипелагка сондай атау бергенін түсіндіріп көріңдер:
___________________________________ __________________________
___________________________________ __________________________
(Жауабы: а) саяхатшылар үндістердің алауын көрді в) бұл жанартау оттары деп есептеген)
4.Еуропалықтар - қойшылар мен миссионерлер, 19 ғ ортасында аралдарды игерген кезде, жергілікті халықтың саны күрт төмендей бастады, Үштен кем емес себебін көрсетіңдер
А)___________________________________ _____________________________
В)___________________________________ _____________________________
С)___________________________________ _____________________________
(Жауаптары: А) еуропалықтардың әкелген ауруларынан иммунитетттерінің болмауы; В) тамақ ресурстарының азаюы С) еуропалықтар жергілікті халықты жойған)
5.Сілтеме арқылы өтіп тапсырмаларды орында
https:upload.wikimedia.orgwikipe diacommons662NASA_Tierra_del_Fu ego_image.jpg
http:ds.iris.eduseismonzoomind ex.phtml?rgn=S_America
18 -тапсырма
НАЙЗАҒАЙ - АПАТТЫ ТАБИҒАТ ҚҰБЫЛЫСЫ
Найзағай - табиғаттың аса апатты құбылыстарының бірі. Бұл электр разрядтары, бұлттардың жаны мен іштерінде пайда болып күн күркіреуімен бірге жүріп тұрады. (*дыбыстың қозғалу жылдамдығы 330 мс). Найзағайдың бұлттары будақ бұлттардан пайда болады. Бірінші кезеңде Алдымен олар бұлттың даму кезеңінен өтеді, содан кейін ыдырау үдерісі жүреді (жауын шашын түседі, электр разрядттары босатылады) Найзағайлы бұлттардың пайда болуы үшін жоғарыға бағытталған ауа массалары қажет. Табиғи толқауылды кесіп өту үшін ауа массалары жоғарыға қарай бағытталады, бұлттар пайда болады. Атмосфералық фронттар шекараларында да бұлттар пайда болады, өткені суық ауа массалары жылы ауаны жоғарыға қарай көтереді.
1.Неліктен найзағай күн күркіреумен бірге жүреді?
___________________________________ ___________________________________ __________________________ ___________________________________ __________________________ _________________________________________
Жауабы: Ауадан электр зарядтары өткен кезде вибрацияға ұшырайды. Найзағай өте жоғары температуралармен қоса жүреді, сол себептен қасындағы ауа қатты қызады. Ыстық ауа көлемін ұлғайтады, сол себептен вибрация күші де көбейеді. Ал күннің күркіреуі найзағайдың зарядтарының ыдырау кезіндегі бөлінетін дыбыстық вибрация.
2.Найзағайдың пайда болуының дұрыс логикалық тізбектілігін ретімен орналастырылған жауабын белгілеңдер
A
Күн күркіреуі естілді, жақын арада найзағайды көреміз
B
Найзағай жарқырады, күн күркіреді, жаңбыр жауды
C
Қатты күн күркіреді, аспанда найзағай жарқырады, сол сәтте аспанда қара бұлттар төнді
Жауабы B. Жарықтың таралу жылдамдығы дыбыстың таралу жылдамдығынан жоғары
3.Дамир кадрда найзағай мен күн күркіреу арасындағы уақытты тіркеді. Бұл уақытқа қарап найзағай Дамирден қандай арақашықтықта орналасқанын анықтауға бола ма?
Жауабы: Ия, болады. Оқушылар дыбыстың таралу жылдамдығы шамамен 330 мс. Екенін білу керек, сондықтан көбейте отырып арақашықтық 1980м тең екенін есептей алады.
19 -тапсырма
Мұз және От аралы
Исландия - Поляр шеңберінің дәл үстінде, Солтүстік Атлантикада, Гренландия мен Шотландия арасында орналасқан. Бұл табиғи құрылыс материалдарынан айрылған вулкандық арал; Солтүстік Атлант жотасының шыңында орналасқандықтан екі жаққа тартылып, Гренландия және Шотландияның бір-бірінен алыстауынан созылып жатқан табиғаттың аяқталмаған құрылыс алаңына іспеттес жер.
1.Әрбір тұжырымға ия және жоқ белгілеңіз:
Исландия - бұл
Ия жоқ
1.Жаңартаулық арал
Ия жоқ
2.Табиғи құрылыс материалдары жоқ арал
Ия жоқ
3.Үнді мұхитының солтүстігінде орналасқан
Ия жоқ
Жауабы: 1.Ия 2.Ия 3.Жоқ
2.Аралдың шаруашылықт кешенінде ыстық бұлақтар мен гейзерлерді қолдану нұсқаларын ұсыныңдар
а.___________________________________ ____________________________в.___________________________________ ____________________________с.__________________________________________________________
Жауаптары: а. жылыжайларды жылыту; в. Ғимараттарды жылыту мен ыстық сумен қамтамасыз ету; с. геотермальды электрстансаларында электр қуатын өндіру.)
3.Аралдың географиялық орнын еспеке ала отырып, елдің экономикасының салаларының даму мүмкіндіктеріне баға беріңдер. ___________________________________ ___________________________________ __________________________ ________________________________
(Жауабы: балық аулау, кеме қатынасы)
https:www.youtube.comwatch?v=_IF sBBF_KQ0
20- тапсырма
Парсы шығанағы
Парсы шығанағының ауданы бай мұнай қорына байланысты геосаяси тұрғыдан өте маңызды. Шығанақтың ауданы -- 239 000 км², Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай 926 километрге созылған, ені -- 180 -- 320 км. Көпшілік бөлігінде тереңдігі 50 м-ге жетпейді, ең терең жері 115 м. Ең ірі аралдары: Кешм, Бубиян, Бахрейн.
Тау алды тектоникалық иінінде жайласқан. Жағалауларына жақын жатқан аралдар (Бахрейн, т.б.) көп, оңтүстік бөлігінде маржан рифтері таралған. Субтропиктік ендіктердегі орнына және қатты қызатын құрлықтың әсеріне байланысты суының температурасырасы мен тұздығы жоғары. Судың беткі қабатындағы температура шілдеде 350С-қа дейін жоғарылайды. Бұл дүниежүзілік мұхит бойынша ең жоғары температура. Тұздылығы 37 - 39%.. Балық аулау, меруерт жинау дамыған. Кеме қатынасы үшін маңызы зор. Басты порттары: Басра (Ирак), Абадан, Бендер-Шахнур (Иран), Әл-Кувейт (Кувейт), Рас-Паннура (Сауд Арабиясы), Манама (Бахрейн), Умм-Саид (Катар).
https:forms.gleZWVwFhAF8YVheG3A9
21- тапсырма
Викингтер құпиясы
Викингтер - норвегтердің, даттар мен шведтердің бабалары. "Викинг" сөзі тура мағынасында "қойнаудан шыққан адам" деп аударылады. Қойнаулар мен шығанақтарда жасырынып жүретін теңіз қарақшыларын осылай атаған. Викингтердің сүйікті істері екеу еді - соғысу және той тойлау. Олар кемемен саяхатқа шығып, жағалаудағы өңірлерге шабуыл жасайытн болған. Жаңа жерлерді басып алып, тұрғындарын өздеріне бағынышты етіп, олардан тұрақты түрде алым - салық алып тұрған.
Кальциттің мөлдір кристалды (исланд шпаты)
түрлері оптикада, құлпырма ақтана түрлері зергерлік-көркемдік істерде, мрамор скульптура ісінде, электротехникада т. б., бор жазуға, бояуға, құрылысқа, ізбестастар түрлі құрылыс ісінде, металлургияда, химиялық өндірістерде қолданылады.
Викингтерге кальцит не үшін қажет болды деп ойлайсың? сілтемеден жауабын тауып көр.
https:habr.comrupost411377
(Бұлтты күндері күннің орнын анықтау үшін, бағыт-бағдар алу ретінде пайдаланған)
22- тапсырма
Аумақтық табиғат кешендері
Сарыарқа - республикамыздың орталық және шығыс бөлігін алып жатыр. Жер бедерінің сыртқы көрінісіне қарап кейде оны Қазақтың ұсақ шоқысы деп те атайды. Қазақтың ұсақ шоқыларының ортасында, Есіл өзенінің жоғарғы ағысында Қазақстанның астанасы - Нұрсұлтан қаласы орналасқан, ұсақ шоқылардан батысқа қарай - Торғай үстірті орналасқан. Қазақстанның бүкіл солтүстік бөлігі Батыс Сібір жазығында орналасқан. Жазықтың оңтүстігінде Көкшетау таулары орналасқан.
Елдің батыс бөлігі негізінен Каспий маңы ойпаты мен Орал алды үстірті орналасқан Шығыс Еуропа жазығында шоғырланған. Қазақстанның батысында Мұғалжар таулары да бар - Орал тауларының оңтүстік жалғасы. Маңғыстау түбегінде теңіз деңгейінен 132 м төмен Қарақия ойысы орналасқан. Маңғыстау түбегінен шығысқа қарай Үстірт қыратты жазығы созылып жатыр, оның шеттері жоғары қыраттар құрайды.
Қазақстанның шығысында Жайсаң көлімен бөлінген Алтай және Тарбағатай таулары көтеріледі. Қазақстанның оңтүстігінен шығыс бөлігіне дейін Қырғызстан және қытай шекараларының бойымен Тянь-Шаньның солтүстік шетіндегі жоталар созылып, Қазақстан, Қырғызстан және қытай шекараларының түйіскен жерінде теңіз деңгейінен 7 мың метрге дейін жетеді (Хан Тәңірі шыңы, 6995 м). Еліміздің оңтүстік - шығысында Жетісу Алатауы мен Іле Алатауының жоталары орналасқан, Іле Алатауының етегінде Қазақстанның бұрынғы астанасы және елдің ең ірі қаласы - Алматы орналасқан.
1.Сілтемеден өтіп, мәтінде көкпен берілген географиялық нысандарды картадан тап.
https:learningapps.orgwatch?v=pu tfd9p0522
2. Қазақстанның физикалық картасын қолдана отырып, Қазақстанның қай тауларынан биіктік белдеулерінің ең көп табиғат зоналарын байқауға болады? (Тянь-Шань)
3.Қостанай, Жезқазған, Семей, Алматы және Ақтөбе қалаларының бірінде телемұнара орнатуды шешті. Қай қалада орнатқан тиімді болады. Жауабыңды түсіндір.
Ұсынылған қосымша мәліметті пайдалан:
Қостанай
Теңіз деңгейінен 156м
Жезқазған
Теңіз деңгейінен 300м
Семей
Теңіз деңгейінен 196м
Алматы
Теңіз деңгейінен 681м
Ақтөбе
Теңіз деңгейінен 214м
23- тапсырма
Географиялық ақпараттық жүйе (ГАЖ)
Географиялық ақпараттық жүйе (ГАЖ) - кеңістіктік ақпараттарды жинауға, өңдеуге, модельдеуге және талдауға, оларды есептеу кезінде қолдануға және көрсетуге, шешім шығаруға және қабылдауға арналған көпфункциялы ақпараттық жүйе. ГАЖ-дың негізгі міндеті Жер, жеке аумақтар, жергілікті жерлер туралы білім қалыптастыруға арналған, сондай-ақ қажетті және жеткілікті кеңістіктік деректерді өзінің қолданушыларына, олардың жұмыстарының тиімділігін арттыру мақсатында, уақытылы жеткізу болып табылады.
1-сұрақ. ГАЖ технологияларын экологияда қалай қолдануға болады?
2-сұрақ. Күнделікті өмірде қандай ГАЖ технологияларын және қандай мақсатта қолданасың?
3-тапсырма. Географиялық диктант. Сілтемедегі тапсырманы орында.
https:learningapps.orgwatch?v=pa 8y79yqj22
Жауаптары 1-сұрақ ГАЖ экологияда флора мен фауна деградациясының ауқымын анықтау, қоршаған ортаның ластану ауқымын анықтау, түрлі кадастрлар құрастыру, қорғауға алынған аумақтарды (қорықтар, қорықшалар т.б.) басқару, қоршаған орта мониторингін жүргізу, ғылыми және т.б. мақсаттарда қолданылады.
2-сұрақ. 2 GIS, Yandex Taxi, Indriver, Google Map және т.б.
3.
24- тапсырма
Халқы саны бойынша әлемдегі ірі елдер
Халқы 100 миллионға жеткен алғашқы ел шамамен 1470 жылдары Қытай болды. Іс жүзінде, шамамен 1500 жылы Үндістан да бұл белгіге жетті. 1870 жылдардың соңында Ресей империясы ұзақ уақыт ішінде алғаш рет олардың тізімін толтырып, 100 миллион елдің тобына қосылды. 1915 жылы тағы бір ұзақ үзілістен кейін АҚШ халқы 100 миллионға жетті.1930 жылы Ресейде Кеңес Одағының бөлігі ретінде 100 миллион халық болды (сол жылы КСРО-ның толық халқы шамамен 154 миллион болды). Жаңа үзіліс 1967 жылы Жапония мен Индонезия бірден елдер тізіміне қосылған кезде аяқталды. Содан кейін Бразилия 1972 жылы қосылды. Содан кейін, айтарлықтай үзілістен кейін, төрт ел бірден 1987-1998 жылдары 100 миллион халыққа жетті: Бангладеш, Пәкістан, Нигерия және Мексика. Содан кейін тағы бір маңызды үзіліс болды, содан кейін 2015 жылы екі ел қосылды: Филиппин және Эфиопия. Өз кезегінде, 2019 жылы Конго Демократиялық Республикасы (қысқартылған DRC) осы елдерге қосылды, ал 2020 жылы Египет осы көрсеткіш бойынша он бесінші елге айналды.
Сілтемеден өтіп тапсырманы орында https:online.seterra.comruvgp3 154?c=FQSFV
1.Әлемдегі ең көп халқы бар аймақты атаңыз
2. Ауданы мен тұрғындарының саны бойынша жетекші Латын Америкасы елін көрсетіңіз
3. Африканың қай елі ең көп қоныстанған?
25- тапсырма
Демографиялық көрсеткіштер
https:countrymeters.inforu сайтының мәліметінше 2020 жылдың басында дүниежүзі халықтарының саны 7 756 041 003 адам болды. 2020 жыл ішінде 155 676 622 адам дүниеге келген, қайтыс болғандары 60 816 965 адам. Жыл соңында халық саны 7 851 163 856 адам болды.
1.Осы мәліметтерді пайдаланып, демографиялық көрсеткіштерді есепте:
Табиғи өсім: ___________________________________ __адам.
Туу: ___________________________________ _________%..
Өлім-жітім:________________________ ______________ %..
Табиғи өсім коэффиценті________________________ ___%..
Жауабы:
94 859 657 адам.
20%.
8%.
12%.
2. Егер туу процентпен(%) берілсе, оны промиллеге(%.)айналдырамыз.
Туу 2,7%, өлу 18%. болғандағы табиғи өсімді анықта.
Жауабы: 9%.
Қосымша: Демографиялық көрсеткіштер бойынша мәтіндерді оқып, тест сұрақтарымен жұмыс жасауыңа болады.
https:twig-bilim.kzuploadsmater ial-group76kzkktwig-rkelki-lem.p df
https:www.gapminder.org
3. Сілтемеге өтіп, тапсырмаларды орында.
https:www.umapalata.comzexpogam e.html?LANG=RU&idGames=30125&mygame s=s&tk=286eef48b469da99bfa8934dc285 ab8ee088148a584f7d4fb0d0d8d310ee966 8
26- тапсырма
Географиялық есепті шешіңіз:
Мұнайшы - бұрғылаушы, аквалангшы, поляршы және пингвин Жер шарының ортасына кім жақын? деп бәстесті. Аквалангшы: Мен батискафқа отырып Мариан шұңғымасына түсемін, оның тереңдігі 11022 м. Солай Жердің ортасына жақын боламын - деді. Поляршы: Мен солтүстік полюске барып, барлықтарыңа қарағанда Жердің ортасына жақын боламын - деді. Мұнайшы - бұрғылаушы: Мен 14 км тереңдікте ұңғыма бұрғылап, барлықтарыңа қарағанда Жердің ортасына жақын боламын - деді. Ал, пингвин ештеңе айтпады, ол жай ғана Антарктидада тұратын еді. Антарктида материгінің биіктігі 3 км және мұз қалқанының биіктігі 3 - 4 км. Берілген есептегі кейіпкерлерді Жердің ортасына дейінгі қашықтыққа өсу реттілігі бойынша есептеу арқылы орналастырыңыз. (реттілігін дұрыс тапқаны үшін - 1 ұпайдан, дұрыс есептеу жүргізгені үшін - 1 ұпайдан. Барлығы 5 ұпай).
27-тапсырма.
Картаға ат қойыңдар, 1-ші суреттегі карта бойынша циклонның сызбасын және картадағы берілген ұғымдарға анықтама беріңдер.
28 -тапсырма.
Республикамыздағы маңызды түсті металлургия орталығы.Табиғаты алуан түрлі, ең алғашқы зерттеушілер осы аймақтың сұлулығына тәнті болып оны Швейцариямен салыстырады.Өлкесі қылқан жапырақты ормандарымен, өзен жағалауының көрікті табиғатымен адамдарды тәнті қылса, туристердің сүйікті демалыс зонасына айналған Марқакөл қорығы орналасқан.
Экономикалық аудандардың ішінен аумағы жағынан ең кішісі. (__________________________________ ____________)
29 -тапсырма.
Күн жүйесі
Күн жүйесі - Күннен, оны айнала қозғалатын 8 үлкен планетадан (Меркурий, Шолпан, Жер, Қызылжұлдыз, Есекқырған, Қоңырқай, Уран және Нептун), планета серіктерінен, мыңдаған кіші планеталардан (астероидтардан), шамамен 1011 кометадан және толып жатқан метеорлық денелерден құралған ғарыштық денелер жүйесі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сұрақ А. Күн жүйесі қозғалысы ілімін кім ашты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сұрақ Ә. Планеталар қандай топқа бөлінеді?
___________________________________ ___________________________________ __________________________ _____________________________________________________ - - - - - - - - - - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz