Сот сараптамасы туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

СОТ САРАПТАМАСЫ

Сот сараптамасы қылмыстарды тергеуде айтарлықтай көмек көрсетеді. Тәжірибе көрсеткендей, қылмыстардың ешқайсысы қандай да бір сараптаманы тағайындамай және жүргізбей ашыла алмайды. Дамудың ұзақ жолынан өтіп, сот сараптамасы қазіргі уақытта тәуелсіз ғылыми бағыт болып табылады, онда жалпы теория жасалып, оның ғылыми білім жүйесіндегі орны анықталды.
Қылмыстарды саралаудағы сот сараптамасының рөлі (арнайы білімді қолдана отырып, қылмыстарды саралаудың өзекті мәселелері бойынша теориялық тұжырымдаманы әзірлеу, оның ішінде қылмыстың объектісі мен нысаны санатын, олардың қатынасы мен өзара тәуелділігін нақтылау қажеттілігі).
Қылмыстық заңнаманы талдау қылмыс құрамының көбеюін айқын көрсетеді, оның мәні оны түсіндіру үшін арнайы білімді қолдануды талап етеді. Бұл мәселенің теориялық және практикалық тұрғыдан маңыздылығы қылмыстарды тиісті түрде саралау қажеттілігімен анықталады, бұл қылмыстық қол сұғушылық объектісін дұрыс анықтамай мүмкін емес.
Бұл мәселені шешу кейінге қалдыруға жол бермейді, өйткені соңғы жылдары қылмыстардың осы санатына арнайы білімді қажет ететін, олардың біліктілігі мен пәнін анықтау үшін арнайы білімді қолдануды қажет ететін қылмыстардың нақты санатының айтарлықтай өсуі байқалды; атыс қаруы, суық қару, есірткі, жазатайым оқиғалар және т. б.
Сотқа дейінгі іс жүргізу шеңберінде тағайындалатын сот сараптамасы - тергеушінің (анықтаушының) нұсқауы бойынша зерттеу жүргізуден және шешуі арнайы білімді талап ететін мәселелер бойынша сарапшының қорытындысын беруден тұратын тергеу әрекетінің ерекше түрі. белгілі бір іс бойынша дәлелдеуге жататын мән-жайларды белгілеу.
Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізуді сараптамалық сүйемелдеуді дұрыс ұйымдастыру қылмыстарды ашу мен тергеудің тиімділігі мен нәтижелілігін айтарлықтай дәрежеде қамтамасыз етеді.
Сот сараптамасы сотқа дейінгі іс жүргізуде арнайы білімді қолданудың дербес нысаны ретінде мынадай белгілердің жиынтығын сипаттайды: зерттеудің ерекше процестік нысаны; іс үшін белгіленетін мән-жайлардың маңыздылығы; сарапшының құзыретті маман ретінде зерттеулерді жүзеге асыруы; нәтижелерді сараптамалық қорытынды нысанында ресімдеу.
Қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізуде жүргізілетін тергеу әрекетінің ерекше түрі ретінде сот сараптамасының нысанасы іс үшін маңызы бар және оларды сарапшының арнайы білім негізінде зерттеуі арқылы анықтауы мүмкін мәліметтер, нақты деректер (фактілер мен мән-жайлар) болып табылады.
Ақпаратты тасымалдаушылар, оқиға туралы ақпарат көздері (құжаттар, заттар, тірі адамдар, мәйіттер мен олардың бөліктері, жануарлар, қылмыстың іздері мен құралдары, салыстырмалы зерттеу үлгілері, қылмыстық іс материалдары) сот сараптамасының (сараптамалық зерттеудің) объектілері болуы мүмкін. іс), сараптамалық тапсырмаларды шешу үшін қажет және сарапшыға зерттеуге ұсынылады. Олар сараптамалық зерттеудің түрлік тиесілігінің ажырамас және айқындаушы белгісі болып табылады және анықталған фактілердің зерттелетін оқиғамен байланысымен сипатталады.
Заң әдебиетінде сот сараптамасы объектілерінің жекелеген түрлерін бөліп көрсету әдетке айналған, атап айтқанда: а) негізгі объектілер - қылмыс оқиғасына қатысты заттай дәлелдемелер; б) салыстырмалы материалдар - салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер; в) анықтамалық (ақпараттық) материалдар - сараптамалық зерттеу объектісінің қасиеттері мен тергелетін қылмыстың мән-жайлары туралы мәліметтер (мысалы, тергеу әрекеттерінің хаттамалары).
Сот сараптамасын жүргізу негіздері Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде, Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінде, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде, сондай-ақ "Нотариат туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген.
Қылмыстық іс жүргізудегі сот сараптамасының орны мен рөлін анықтай отырып, оны талдау және тергеу әрекетінің белгілерімен байланыстыру қажет.
Тергеу әрекетінің белгілеріне сәйкес келетін сот сараптамасының белгілеріне келесі ережелер жатады:
1) сот сараптамасының көмегімен дәлелдеуге жататын мән-жайларды анықтауға болады;
2) сараптама қорытындысы қылмыстық іс бойынша дәлелдеме болып табылады;
3) сараптама тағайындау туралы қаулыны тергеуші, анықтаушы, прокурор, сот (судья) қабылдайды және бұл туралы тиісті қаулы (анықтама) шығарылады; бұл ретте аталған адамдар сараптаманың түрін, оны жасау кімге тапсырылатынын (нақты сараптама немесе сараптама ұйымы), кешенді сараптама жүргізу үшін мамандардың құрамын, сарапшыға ұсынылатын материалдарды, сондай-ақ сараптаманың қорытындыларын тұжырымдайды.
Сот сараптамасы белгілі бір заңды мақсаттарға қол жеткізу үшін арнайы білімді зерттеу түрінде (арнайы зерттеудің заңды нысаны) пайдаланудың заңды нысаны болып табылады. Оның басты ерекшелігі - заңды құбылыс ретінде: мақсаты, ерекше процедуралық формасы (тағайындау, жүргізу, нәтижелерді алу), субъектілері. Осыны ескере отырып, зерттеудің пәні мен объектісі де инкарнацияның ерекше формаларына ие болады, ал заңды - мақсаты мен нысаны - зерттеуге белгілі бір әсер ете алмайды. Сонымен, сот сараптамасы сарапшы арнайы білім негізінде жүргізетін зерттеу ретінде, арнайы іс жүргізу әрекеттері ретінде, дәлелдеу құқығы институты ретінде анықталады.
Сараптама сот және соттан тыс (мысалы, дауды сотқа дейінгі тәртіппен шешу үшін). Сот дауларында көбінесе арнайы білімді қажет ететін мәселелерді шешу қажеттілігі туындайды, сондықтан сараптама жүргізу қажет.
Кез-келген сараптама объектілердің осы түрін қолданбалы зерттеу болып табылады және оның тақырыбының ерекшелігімен және сараптама жүргізу үшін ғылым мен техниканың нақты салаларынан қажетті ақпарат шеңберімен анықталған ережелерге сәйкес жүзеге асырылады.
Арнайы білім көбінесе процедуралық түрде қолданылады, бұл жағдайда оларды қолдану нәтижелері дәлелді болады. Арнайы білімді процедуралық қолданудың негізгі түрлерінің бірі-Сот сараптамасы.
Сот сараптамасы-шешілуі ғылым, техника, өнер немесе қолөнер саласында арнайы білімді талап ететін және нақты іс бойынша дәлелденуге жататын мән-жайларды анықтау мақсатында сарапшының алдына сот, судья, анықтау органы, анықтау жүргізетін адам, тергеуші қойған мәселелер бойынша сарапшының зерттеулер жүргізуінен және қорытынды беруінен тұратын процестік әрекет.
Сот сараптамасы барысында қылмыстық, азаматтық немесе төрелік іс материалдарын сараптау үшін қажетті арнайы ғылыми танымдар мен зерттеулер негізінде фактілер, мән-жайлар анықталады. Сот сараптамалары белгілі бір әдістердің көмегімен және сараптама тақырыбын ескере отырып, әртүрлі техникалық құралдарды қолдана отырып жүргізіледі. Сот сараптамасының әртүрлі түрлері үшін арнайы әдістеме әзірленді, яғни белгілі бір дәйектілікпен жүзеге асырылатын әдістер жиынтығы - зерттеу кезеңдері, тұтас анықтау үшін жеке мәселелерді шешу тәртібі және т. б. Тергеу - сот практикасында жүргізілетін сараптамалар олардың пәні, объектісі, зерттеу әдістемесі және т. б. бойынша жіктеледі.
Сот сараптамасы - қолданыстағы іс жүргізу Нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген тәртіппен және мерзімде ғылым, техника, өнер, қолөнер саласында арнайы білімді талап ететін қандай да бір мәселелерді Соттың қаулысы негізінде жүргізілетін зерттеу, маман (сарапшы). Шын мәнінде, сот сараптамасы нақты іс бойынша дәлелденуге (анықталуға) жататын мән-жайларды анықтау мақсатында сарапшының алдына процеске арнайы қатысушылар (сот, судья, анықтау органы, анықтау жүргізетін адам, тергеуші) қойған мәселелер бойынша зерттеулер жүргізуден және қорытынды беруден тұратын процестік әрекетті білдіреді.
Сот сараптамасы істі дұрыс және уақтылы қарау, төрелік, азаматтық немесе қылмыстық сот ісін жүргізу қағидаттарына сәйкес келетін шешім шығару үшін маңызды маңызы бар мәліметтерді анықтау мақсатында сот процестері шеңберінде жүргізіледі.
Сот сараптамасын сарапшы - қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерде көзделген тәртіппен сот сараптамасын жүргізу және қорытынды беру үшін тағайындалатын арнайы білімі мен дағдылары бар адам жүргізеді
Сот сараптамасын қамтитын мемлекеттік сот сараптамасы мекемелерінің жүйесі жүзеге асырады:
1) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Сот сараптамасы орталығы және оның аумақтық бөлімшелері;
2) Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органының Сот медицинасы орталығы және оның аумақтық бөлімшелері;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында қылмыстық қудалау функциялары жүктелген мемлекеттік органдардың бөлімшелері мен ұйымдарды қоспағанда, функцияларына Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сот сараптамасын жүргізу жатқызылған мемлекеттік органдар мен ұйымдардың мамандандырылған бөлімшелері тапсырады.
Заңның үстемдігін қамтамасыз етуде сот сараптамасы органдарына ерекше рөл беріледі, өйткені азаматтар мен заңды тұлғалардың конституциялық құқықтары мен мүдделерін қорғаудың тиімділігі соттарды сенімді және бұлтартпайтын дәлелдемелермен қамтамасыз етуге тікелей байланысты.
Мемлекеттік бағдарламасының негізгі бағыттарын іске асыру аясында мемлекеттік емес сараптама қызметі институтын кеңейту және қалыптастыру Қазақстанның сот-сараптама жүйесін дамытудың өзекті үрдісі болып табылады.
Жеке сарапшылар институты мемлекеттік баламаны құруға және сот-сараптама практикасында бәсекелестік ортаны қамтамасыз етуге арналған.
Лицензияланған сарапшылар заң көмегін көрсетудің заманауи сегментінде сұранысқа ие. Жеке сараптама институтын дамыту мемлекеттік сарапшылардың жүктемесін төмендетуге мүмкіндік береді. Жеке сараптама мемлекеттік сараптамаға бәсекелестік тудырып, оның жұмысының сапасын арттыруы керек екенін есте ұстаған жөн.
Бұл жағдайды халықаралық тәжірибе айқын көрсетеді. Еуропа мен Америкада сараптаманы негізінен мемлекеттік емес мекемелер жүргізеді.
Қазіргі кезеңде азаматтық қоғамда мемлекеттік лицензия негізінде сот-сараптама қызметін жүзеге асыратын, сот сараптамасы мемлекеттік органдарының сот-сараптама қызметінің баламалы құрамдасын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін сот сарапшыларының білікті, тәжірибелі корпусы қалыптастырылып, жұмыс істейді.
Сараптама жүргізудің дәйектілігі бойынша бастапқы және қайталама болып бөлінеді. Егер сарапшының біліксіздігі, оның зерттеудің күмәнді әдістемелерін қолдануы, құзыреттен тыс шығуы, сарапшының тұжырымдары іс бойынша басқа дәлелдемелерге қайшы келетіні анықталған болса, қорытындының негізсіздігі немесе оның дұрыстығына күмән келтірілген жағдайларда қайтадан тағайындалады.
Бастапқы зерттеудің толық еместігі анықталған кезде (барлық объектілер зерттелмеген, барлық сұрақтар шешілген жоқ) немесе тергеушіде ұсынылғандарға ұқсас жаңа объектілер пайда болған, не алдыңғы зерттеуге байланысты жаңа сұрақтар туындаған, сондай-ақ зерттеу нәтижесінде іс үшін маңызы бар жаңа мән-жайлар ашылған кезде қосымша сараптама тағайындалады. Сонымен, қайта қарау кезінде сол объектілерге қатысты бірдей міндет шешіледі; қосымша болған жағдайда-не сол объектілерге қатысты өзге де міндеттер қойылады, не сол зерттеу жаңа, бірақ ұқсас объектілерге қатысты жүргізіледі.
Кешенді сараптамалар комиссияның бір түрі болса да, олардан түбегейлі ерекшеленеді - әр түрлі мамандықтағы сарапшылардан осы сараптамаларды жүргізу үшін комиссиялар құрылады, олар бір мәселені бірлесіп шешеді, бірақ әр әдістемесін қолданып, нақты объектісін зерттейді. Кешенді сот медициналық-баллистикалық, көлік-трасологиялық сараптамалар кеңінен таралды. Көбінесе, егер зерттеу объектісінің құрамында басқа зерттеу әдістерін қолдануды қажет ететін бөгде қосындылар (бояу, металл және т.б.) табылса, сот-топырақ сараптамалары күрделі болады.
Сот-психологиялық сараптамалар әлі кең таралмаған, олардың әдістері әлі жетілмеген, бірақ оларға қажеттілік қазірдің өзінде байқалады. Бұл түрдегі сарапшылар-кең профильді психологтар.
Сот-криминалистік сараптама класына дәстүрлі түрде сот-қолжазба, құжаттарды техникалық зерттеу, портрет, трасологиялық, баллистикалық, суық қаруды, жарылғыш заттарды және жарылғыш құрылғыларды сараптау кіреді.
Қылмыстық процесті жүргізетін орган, тергеу судьясы сараптама тағайындау қажет деп тауып, бұл туралы қаулы шығарады, онда: сараптаманы тағайындаған органның атауы, сараптаманы тағайындау уақыты, орны; сараптаманың түрі; сараптаманы тағайындау үшін негіздер; сараптамаға жіберілетін объектілер және олардың шығу тегі туралы ақпарат, сондай-ақ зерттеу барысында көрсетілген объектілерді ықтимал толық немесе ішінара жоюға, олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгертуге рұқсат; сот сараптамасы органының атауы және (немесе) сот сараптамасын жүргізу тапсырылған адамның тегі, аты, әкесінің аты (ол болған кезде) көрсетіледі.
Қылмыстық процесті жүргізетін органның, тергеу судьясының сараптама тағайындау туралы қаулысы ол жіберілген және бұл өздерінің өз құзыретіне кіретін органдардың немесе адамдардың орындауы үшін міндетті.
ҚР ҚПК 271-бабы бірінші бөлігінің 2), 3) және 5) тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жәбірленушіге, куәға қатысты сот сараптамасы олардың келісуімен немесе олардың заңды өкілдерінің келісуімен жүргізіледі, көрсетілген адамдар келісімді жазбаша түрде береді [5].
Сараптаманы тағайындаған адам сот сараптамасының тағайындалғаны туралы қаулымен күдіктіні, айыпталушыны, оның қорғаушысын, жәбірленушіні, оның өкілін, сондай-ақ сараптамаға ұшырайтын куәны, оның ішінде қорғалуға құқығы бар куәны оның заңды өкілін таныстырады және оларға ҚР ҚПК 274-бабында көзделген құқықтарын түсіндіреді [5]. Бұл туралы сараптама тағайындаған адам және қаулымен таныстырылған адамдар қол қоятын хаттама жасалады.
Сараптама өздерінің құқықтары мен мүдделерін немесе өздері өкілдік ететін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылардың бастамасы бойынша тағайындалуы мүмкін. Өздерінің құқықтары мен мүдделерін немесе өздері өкілдік ететін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылар қылмыстық процесті жүргізетін органға өздерінің пікірі бойынша сарапшының қорытындысы берілуге тиіс мәселелерді жазбаша түрде ұсынады, зерттеу объектілерін көрсетеді, сондай-ақ сарапшы ретінде шақырылуы мүмкін адамды атайды. Шешу үшін ұсынылған мәселелер қылмыстық іске немесе сот сараптамасының нысанасына жатпайтын жағдайларды қоспағанда, қылмыстық процесті жүргізетін органның сараптама тағайындаудан бас тартуға құқығы жоқ. Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам өтінішхат келіп түскен кезден бастап үш тәулік ішінде өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы уәжді қаулы шығарады.
Тергеу судьясы ҚР ҚПК 55-бабы екінші бөлігінің 7) тармағында көзделген тәртіппен сараптама тағайындау туралы мәселені шешкен кезде қорғаушы тарапқа сарапшының алдына қойылуы қажет сұрақтарды жазбаша нысанда беруін ұсынады және олар бойынша процеске қатысушылардың пікірін тыңдайды [5].
Тараптар қай объектілердің сарапшылық зерттеуге жататынын, сондай-ақ сараптама жүргізуді кімге тапсыруға болатынын көрсетуге және сарапшыға қарсылық білдіруді мәлімдеуге құқылы.
Тергеу судьясы сараптама тағайындаған кезде сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам өзінің іс жүргізуінде жатқан қажетті нәрселерді, материалдарды сарапшының билігіне береді.
Өзінің бастамасы бойынша сараптама тағайындалған процеске қатысушы сарапшылық зерттеу объектілері ретінде нәрселерді, құжаттарды ұсынуы мүмкін. Қылмыстық процесті жүргізетін орган оларды осындай нәрселер, құжаттар қатарынан уәжді қаулымен алып тастауға құқылы.
Қылмыстық процесті жүргізетін орган ұсынылған сұрақтарды қарап, олардың қылмыстық іске немесе сот сараптамасының нысанасына қатысы жоқтарын алып тастайды, сарапшыға қарсылық білдіру негіздерінің бар-жоғын анықтайды, содан кейін осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген талаптарды сақтай отырып, сараптама тағайындау туралы қаулы шығарады.
Сараптаманы жүргізуге байланысты шығыстарды өтеу, сондай-ақ сарапшының еңбегіне ақы төлеу осы Кодекстің 21-тарауының қағидалары бойынша жүргізіледі. Қорғаушының немесе жәбірленуші өкілінің сұрау салуы бойынша сараптама жүргізілген жағдайларда, шығыстарды өтеу өзінің мүддесі үшін сараптама жүргізілген адамға жүктеледі.
Тірі адамдарға сот сараптамасын жүргізу ерекшеліктері ҚР сот-сараптама қызметі туралы Заңның 6-тарауында айқындалады.
ҚР сот-сараптама қызметі туралы заңда көзделген негіздер болған кезде сот сараптамасын жүргізуді сот сараптамасы органына тапсыруға болмайды, ал басталған сот сараптамасын жүргізу дереу тоқтатылады.
Сот сарапшысы сот сараптамасын жүргiзуге қатысудан бас тартуына болады, ал егер оған сот сараптамасы тапсырылған болса, заңда көзделген негiздер болған кезде оны жүргiзуді дереу тоқтатуға мiндеттi.
Зерттеулер жүргізу кезінде заттай дәлелдемелер мен құжаттар сот сараптамасын тағайындаған органның (адамның) рұқсатымен зерттеулер жүргізу және қорытынды беру үшін қаншалықты қажет болса, сол шамада ғана зақымдалуы немесе пайдаланылуы мүмкін. Көрсетілген рұқсат сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыда, ұйғарымда немесе сот сарапшысының өтінішхатын қанағаттандыру не оны қанағаттандырудан ішінара бас тарту туралы уәжді қаулыда, ұйғарымда қамтылуға тиіс.
Сот сараптамасын тағайындаған органның (адамның) рұқсатымен жүргізілген зерттеу объектілерінің зақымдалуы немесе жойылуы олардың меншік иесіне сот сараптамасы органының немесе сот сарапшысының залалды өтеуіне алып келмейді.
Үлгілерді алу тәртібі Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінде, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінде, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде және ҚР сот-сараптама қызметі туралы заңда белгіленген.
Үлгілерді алу сараптамалық зерттеудің бір бөлігі болып табылған жағдайларда, оны сот сарапшысы жүргізуі мүмкін.
Зерттеу процесінде сот сарапшысы эксперименттік үлгілерді дайындауы мүмкін, ол туралы қорытындыда хабарланады. Сот сараптамасын тағайындаған адам осындай үлгілерді дайындау кезінде қатысуға құқылы, бұл оның өзі жасайтын хаттамада көрсетіледі. Зерттеу жүргiзгеннен кейiн сот сарапшысы үлгiлердi оралған және мөрленген түрде өзiнiң қорытындысына қоса береді.
Сот сараптамасын жүргізу мерзімін ұзартуды сот сараптамасын тағайындаған орган (адам) сот сараптамасы органы басшысының не ҚР сот-сараптама қызметі туралы Заңның 19-бабы 1-тармағының 2), 3) тармақшаларына сәйкес сот сараптама қызметін жүзеге асыратын сот сарапшысының (сот сарапшыларының) уәжді өтінішхаты бойынша жүзеге асырады.
Егер сот сараптамасын жүргізуді тоқтата тұру үшін негіз болған мән-жайлар жойылмаса, сот сараптамасы ұсынылған материалдар көлемінде жүргізіледі не бұл мүмкін болмаған жағдайда сараптама жүргізу үшін ұсынылған материалдар оны тағайындаған органға (адамға) орындалмастан қайтарылады.
Зерттеу жүргізілгеннен және сарапшы қорытындысы жасалғаннан не қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарлағаннан кейін үш тәулік ішінде сот сараптамасының аяқталғаны туралы хабарланады не сарапшының қорытындысы (қорытынды беру мүмкін еместігі туралы хабарлама), зерттеу объектілері және басқа да материалдар сот сараптамасын тағайындаған органға (адамға) беріледі (жолданады).
Сот сараптамасын жүргізу кезінде оған қатысатын процеске қатысушылар зерттеулердің барысына араласуға құқылы емес, бірақ сот сараптамасының мәніне қатысты түсініктемелер бере алады.
Егер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.