Жаңа діни ағымдардың ерекшеліктері және классификациясы
1.1 Жаңа діни ағымдардың ерекшеліктері және классификациясы
Жалпы дінтану саласында ортақ құпталған жаңа діни ағымдардың топтамасы жоқ. Бұл олардың ілімдерінің мәндік белгілерін анықтаудың, олардың қызметіне баға берудің күрделілігімен байланысты болып отыр. Жаңа діни ағымдар Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Шығыс елдерінде, АҚШ-та, Батыс Европа мемлекеттерінде пайда болды.
Дәстүрлі емес культтер, Жаңа ғасыр діндері, Неодіндер, Конфессиялык емес, Канондық емес сенімдер, Баламалық культтер, Жастар діні - Еуропа мен АҚШ - та XX ғасырдың 60-70 жылдарында кең таралған діни құбылыстар қатарын осылай әр-түрлі атайды. Аталған уақыт діни сананың тарихи калыптасқан, дәстүрлі формаларының дағдарысымен сипатталады, солардың ішінде, әсіресе, христиан дінінің дағдарысымен белгілі. Христиан діні - батыс европалық және американдық құндылықтар жүйесінің маңызды элементі ретінде барлық әлеуметтік зардаптар үшін "жауапты" деп есептелді. Тұтынушылық, технократтық қоғамның ресми құндылықтарынан көңілі қалу, жалғыздық сезімі, өмірден түңілу сезімі - осылардан барлығы жаңа құндылыктар жүйесін, жаңа "өмір ғылымын" іздестірудің әлеуметтік-психологиялық факторына айналды. Жаңа қозғалыстардың басшылары, діни ұйым лидерлері қоғамдық көңіл-күйлердегі ауытқуларға тез арада назар аударып, "күнәьар" әлемнің зұлматтарын бірден сынап, өздерін біртуар құтқарушылар есебінде жарнамалап, жоғары даналық пен моральдың жаршылары болып көрінді.
Дәстүрден тыс культтердің тобын құрушылар негізінен орта топтан шыққан жастар. Олар жоғары білімді, әл-ауқатты жандар болғанмен, олардың ішкі рухани дүниесі тарылып, өзара әлеуметтік байланыстары бұзылған жандар деп мінездеме береді, сол кезеңді зерттеушілер. Әлеуметтік қарама-қайшылықтың түрлі формаларынан түңілген, ашынғандар үшін, үйреншікті өмірлік жол арнасынан адасып қалған адамдар үшін дәстүрлі емес культтер бас сауғалар қонысқа айналды.
"Жаңа ғасыр" діндерінде күшті ұйымдық, қатал адамгершілік талаптар және мінез-құлықтық өмірлік ережелер, рухани бағып-баулушы рөлін алған көшбасшылардың авторитаризмі басым.
Дәстүрлі емес культтердің өзіндік ерекшеліктері бұл ұйымдарда көп жағдайда харизмалы лидердің, көсемнің қатаң авторитаризмі болады. Оларға ресми құндылықтар мен мақсат-мұраттарға, әрі соларды ұстанатын шіркеулік ұйымдарға қарсылық сипаты тән. Олардың бойында әсіресе біз - сезімі күшті дамыған. Қауымдастықтың ішкі өмірін олар жарғылар мен ережелер арқылы реттейді. Онда қауымға кіру және қауым алдында міндетті болу ережелері де көрсетілген. Солай десек те, қатал институтционалды құрылымы жоқ жаңа діни ұйымдар да баршылық. Осы жаңа қауымдардың қызметі көп жағдайда деструктивтік сипат алып, қоғамға қауіпті секталар ретінде бағалануда. Онда психотехнологиялар, психотерапия әдістері пайдаланылады. Оларда прозелиттерге, яғни жаңадан келгендерге олардың топ ішіне сіңісуіне баса назар аударылады. Бұл жөнінде секталарға байланысты арнайы тақырыпта тереңірек қарастырылады.
Жаңа ғасыр діни бірлестіктері мықты ұлтаралық корпорациялар ретінде әрекеттенеді, ірі бизнеспен айналысады, олардың әлемнің көптеген елдерінде филиалдары бар. Француз ұлттық ассамблеясының мүшесі Катрин Пикар 2006 жылы 25-26 наурыз аралығында Брюсселде Культтердің интернализациясы. Европадағы адам құқығына қауіп төнуде деген тақырыпта өткен халықаралық конференцияда жаңа діни ағымдардың көбінің ақша жасаумен айналысатынын, соның бір дәлелі ретінде секталардың ақшасына тікелей қатысы бар Европада жұмыс жасайтын Люксембург банкісінің қызметін атады.
Дәстүрлі емес культтердің ортақ белгілері де, алуан түрлі ерекшеліктері де бар. Әйтсе де дінтану саласында осы культтердің барлығы шартты түрде топтастырылған:
1. Неоориенталистік культтер: Кришна Санасының Қоғамы, Тынық мухиттық дзэн - буддалық орталық, Құдай сәуле миссиясы, Трансценденталды медитация және т.б.
Неоориенталистік культтердің тегі шығыстан тараған. Олар көбінде индуизм мен буддизмнің түрлі нұсқауларын жаңашаландырған діни құрылымдар. Неоиндуистік және необуддистік ілімдер арылудың (мокша, нирвана) тылсым жолын ұсынады. Ол адам бойында бар құдайлық бастаманы ояту жолы. Әлемде бар нәрселердің ешқайсысы құрдан құр болмайды, оның арғы жағында нағыз кұдай табиғаты жатыр, ол үйлесімді де әділетті табиғат деп түсіндіріледі. Мақсат - көптеген медитация түрлерін пайдалана отырып, сол бір шынайы табиғатпен біржола бірігу. Медитация процесі (ойға шому, аңдау, іштей зейін салу, қоршаған ортадан толық бөліну) мантралар, мистикалық мағына беретін дыбыстар немесе арнайы сөздер қосағын айтудан тұрады. Діни ілімді түсіну тек шынайы жолға түсуден, жеке бас тәжірибесінен кейін ғана мүмкін. Ол үшін гурудың (рухани ұстаздың) ролі бірінші орында тұру керек. Гурудың батасын алмай азаптан құтылу тұрмақ, рухани өсудің өзі мүмкін емес.
2. Неохристиандық бірлестіктер: Бірігу шіркеуі, Құдай балалары отбасы, Соңғы Өсиет шіркеуі және т.б. Бұл культерге христиандық теологияны өңдеу, шығыс діндерінің элементтері қосылған синкретизм тән, эсхатология мен мессиандыққа ерекше көңіл бөлу, жетекшіні Құдай жіберген елші мәртебесінде қабылдау, оны жаңа аян беруші, жаңа жоғары адамгершілік ережелерін әкелуші деп қарастыру тән.
3. Сайентологиялық бағыттар: Сайентология Шіркеуі, Ғарыштық діндер және т.б. құрайды. Ол культерде түрлі физикалық аспап - құралдарға мистикалық мән беріледі, сөйтіп кейбір елге белгісіз және тылсым жоғары күштермен факторлардың физикалық, биологиялық табиғатка әсерін тіркеуге және тіпті өлшеуге болатындығы айтылады. Онда психика мен қоршаған ортаның зерттелген құбылыстары мистикалық тұрғыдан түсіндіріледі.
4. Жаңа сиқыр, спиритизм. Сақталып қалған үйреншікті, сиқыршылар, бақсылар, балгерлермен қатар, жаңа магиялық ілімдер мен институттар үлкен беделге ие болып келеді. Олар шығыстық және батыстық, ежелгі және қазіргі дәстүрлердің тәжірибелері мен көзқарастарын біріктіреді, сол сияқты жаңа сиқыршылар мен балгерлердің аяқ астынан туындаған шығармашылығын да қосады. Ондай бағыттарға мысалы: Карлос Кастанеданың ілімін жатқызуға болады. Ол мексикалық үндістердің мифологиясына негізделген ілім. Өткен ғасырдың өзінде-ақ Еуропа мен Солтүстік Америкада басталып кеткен спиритистік қозғалыстар әлемге кеңінен тарала бастады. Олар өлген адамдардың аруақтарымен араласумен, тілдесумен айналысады.
5. Шайтандық топтар. Сатанизм көне Ирактан келген. Оның өсиет-уағыздары Көк кітапта жатыр. Сатаналық культтер зұлымдық пен зорлық-озбырлықты дәріптейді, сөйтіп зұлымдықтың мистикалық көздері шайтанмен, демонмен және т.б. қарым-қатынасты уағыздайды. Мысалы Сатана коғамы өздерін зұлымдықтың саналы тасымалдаушысы және христиандықтың антиподы деп жариялайды.
Алғашқы төрт культ топтары арасында нақты бекітілген шекаралар жоқ, оларды шартты түрде ғана бөліп қарастыра аламыз. Сонымен Трансценденталды медитацияны, Махариша Махеш Иоганың ілімін сайентологиялық культтерге жатқызуға болады. Р. Хаббардтың Сайентология шіркеуі буддизмнің кейбір идеяларын дәлірек айтсақ ішкі тыныштық пен қамсыздық (нирвана) күйіне жетуді қолданады. Неохристиандык культтер шығыстық жүйелерден алынған медитацияны, сиқырлауды пайдаланады. Сонымен бірге неоориенталистік ілімдер көбінесе қоғамдық қатынастар туралы демократиялық идеяларды христиандық және зайырлы батыс философиясынан алып отыр. Жалпы алғанда бұлар синкретикалық культтер. XX ғасыр діндерінің жолын куушылардың көпшілігінің сыртқы бет әлпеті мен культтік практикасының экстраваганттығы (әдеттегідей еместігі) назар аудартады. Оларда алғы шепке культтің эмоционалды психологиялық жағы шығып отыр.
Дәстүрлі емес діндердің өзіндік ерекшеліктеріне тоқталып өтелік:
- әлеуметтік тұрғыдан өзара көмек және қолдау көрсету;
-кішіпейілділік және тәуелсіздік сияқты құндылықтарды қолдай отырып, өз көзқарастары мен идеологияларын таратуға тырысу;
-кез-келген аймақтағы мұқтаждық, жұмыссыздық, сауатсыздық және панасыздық сияқты әлеуметтік және экономикалық проблемаларды пайдалану;
- осы аймақ халықтарын, олардың басынан кешіріп отырған қиын жағдайларды пайдалана отырып, өз қатарларына тартуға тырысу;
- жұмыссыз, әлеуметтік жағдайы нашар, ұлттық және рухани құндылықтарынан хабары жоқ жастарды өздері үшін мақсатты түрде миссионерлерге айналдыру;
- мемлекеттік төңкеріс, қайта құрулар болып жатқан елдерде жан-жақты ұйымдасу жұмыстарын жүргізу.
Орта Азия аймағын тиімді насихат жүргізу жерлерінің бірі ретінде таңдаған христиандық миссионерлік ұйымдар еуропалық немесе орыс миссиоиерлердің көмегімен түркі тілдес халықтардың тілдерінде немесе орыс тілінде іс-шараларын жүргізуде. Шіркеулердің және христиан ұжымы орталықтарымен бірге бастауыш мектептерде, колледждерде, жеке меншік университеттерде, кітапханаларда және мәдениет орталықтарында, ауруханаларда, өндірістік орындарындарда және басқа да қоғамдық орындарда әр түрлі қызметтер керсетіп, өнер, спорт, туризм және журналистика сияқты салаларда семинарлар, конференциялар және конгрестер өткізіп, газет, журнал және кітап түрінде басылымдар шығарып, әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан көмек көрсете отырып, адамдармен жақындасып, олармен қарым-қатынас жасауда. Біраз адамдарға тамақ және киім жағынан көмектесіп, жұмыс тауып беріп, әлеуметтік және мәдени іс-шараларға қатыстырып, тегін тәлім-тәрбие беріп, ғылыми және мәдени орталықтарын ашып, халыққа өздерін жаны ашығыш немесе құтқарушы ретінде көрсетіп отырған аталмыш діни, саяси және философиялық ағымдар барған жерлерінде ешқандай қарсылыққа кездеспейді, керісінше барған жерлеріндегі елдердің басшылары мен жергілікті жердің жетекшілерінің көрсеткен қолдауларының арқасында алаңсыз өз жұмыстарын іске асыра береді. Себебі олардың қызметтері жалпы алғанда сырттай халықаралық Заң нормаларының шеңберінен шықпайды.
Елімізде өз жұмыстарын іске асырып отырған діни-философиялық ағымдар екі негізден тұрады:
1. Ислам кұрамында, мұсылман қауымдарда пайда болған діни-философиялық, саяси ағымдар.
2. Христиандық ілімнен бастау алатын, харизматикалық протестанттық діни сипаттағы ағымдар.
Қазақстанда бар, аталған бағыттардың барлығының ілімдеріне, миссионерлік қызметтеріне арнайы тақарыптарда талдау жасалады.
1.2 Діни секталардың мәні және табиғаты
Қазақстанда қазір 4000-нан астам діни ағым ресми тіркеуден өтіп отыр. Бұл ағымдарға мүше болғандардың ішінде туған-туыстарынан, отбасынан айрылған, жұмысынан босап, дос-жарандарымен түсінісуден қалған адамдардың тағдыры өте қайғылы десе болады. Аталған жағдайлар мәселенің бір жағы ғана. Қазақстандағы дәстүрден тыс ағымдардың барлығы (сатанизм мен саентологиядан басқасы) дәстүрлі діндердегі құдай туралы, адамның сенімі туралы ілімдерді, жалпы адамгершілік принциптерін негізге алып, біраз өзгертулер кіргізіп жаңа ілім ретінде жариялайды. Бұл ілімдерде баса назар аударатын нәрсе оларда тіл, ұлттық мәдениет, патриотизм мәселелері құндылық болып саналмайды. Құдай алдында барлық адам бірдей, сондықтан оның жерді иемденуі, ұлт болуы, өзіндік ерекшелігінің болуы міндет емес. Мұндай көзқарас әлемдегі ешбір елдің саясатына сәйкес келмейді. Барлық елде гуманистік принципті ұстана отырып өз ұлтының тілін, мәдениетін, ерекшелігін сақтауға, сонымен қоса дамытуға көңіл бөлінеді. Тағы атап айту керек, мәселе бұл ағымдар өздерінің миссионерлік жұмысында психотехника тәсілін қолданатындықтары. Оның түрлі әдістерінің барлығы туралы психолог-ғалымдар дәлелдеп отыр. Әлемдік тәжрибеде осы ағымдардың жұмысына байланысты қылмыстық істердің әшкереленгендігі туралы жеткілікті мәліметтер де бар. Ендігі кезеңде Қазақстандағы көп конфессионалды қоғамның осы қауіптен аман қалуы мүмкін деп қол қусырып отырмай, қауіптің алдын алу шараларын жасау, қоғамның діни сауаттылығын арттыру, болашақтың иелері жастарды рухани тәрбиелеу кезек күтпейтін мәселе тудырып отыр.
Әрине бұны қазіргі кезде осы ағымда жүргендер түсіне қоймайды, тіпті осы мәселені көтергендерге наразылық білдіріп, қарсы шығулары сөзсіз. Себебі бұл дінге кіргендердің өздері сектанттық арбаудың шырмауында жүргендерін сезбейді.
Бұл жаңа ағымдарды неге секталар деп атайды және оны анықтайтын қандай өлшемдер бар? Секта - бұл топ мүшелерін физикалық және психологиялық тәуелділікке түсіруді мақсат ететін ұйым.
Бұл сөздіктерде берілетін жалпылама анықтама. "Секта" (лат. secta - өмір сүру бейнесі, ілім, бағыт, мектеп) сөзінің екі этимологиясы бар: sectare - қыю, бөлу, немесе, sequi - біреудің соңынан еру, мойынсұну, біреуге қызмет ету. Негізінде көптеген дәстүрлі діндерден бөлініп шыққан діни ағымдардың барлығын секта деп атайды. Бірақ оларға қандайда бір жаманшылықты таратушы ағым ретінде мінездеме беруге болмайды. Керісінше, секталардың көбі халықтардың дәстүріне мәдениөзгерткіштік әсер етіп, өздері бөлініп шыққан дәстүрлі діндерден кейбір діни догматтарымен ғана өзгешеленіп, кейіннен біртіндеп күшті діни қозғалысқа айналады. Оған протестантизмді мысалға алуға болады.
Бірақ, осындай көп діни ағымдардың ішінде қызметтері қазіргі зайырлы қоғам заңдарына қарама-қайшы келетіндері, тіпті ілімдерінде ашық түрде зорлық көрсетуге шақыратындары да аз емес. ("АУМ Синрике", "Белое Братство" , "Шайтан шіркеуі" т.б. .) Яғни бұлар деструктивтік бағыттағы діни ұйымдар. Сондықтан соңғы он жылда ғылыми қолданысқа кіргізілген тоталитарлық секталар немесе деструктивтік культтер - жаңа терминдерді қолданған дұрыс. Сөздіктерде "культ" (латынша cultus - сыйыну): бір нәрсеге немесе біреуге сыйыну; сыйыну объектісіне қатысты рәсімдік әрекеттер жиынтығы.
Сонымен деструктивтік діни бірлестік (деструктивтік культ, тоталитарлық секта) - бұл адамның физикалық, психикалық күйіне, рухани дамуының табиғатын бұзатын, сонымен қатар қоғамдағы, мәдениеттегі дәстүрлер мен нормаларға қарсы авторитарлық иерархиялық ұйым. Бұл ұйымдарда жеке тұлғаның (лидердің) немесе топтың (біреудің басқаруымен) мақсатты түрде жасырын психологиялық зорлықты қолдану арқылы, заңсыз адамдардың санасы, іс-әрекеті және өмірі бақылауға алынады.
"Тоталитарлық секта" "деструктивтік культ" ұғымына қарағанда кеңірек ұғым , себебі тоталитарлық секта тек діни топтардың әлеуметтік-психологиялық және ұйымдық мінездемелерін беріп қана қоймайды, олардың өздеріне тән мынадай ортақ ерекшеліктері бар.
Біріншіден, олар тарататын ілім ең соңғы ақиқат деп есептеледі, кез-келген аймақта руханилықты (өз діндерін) таратуды талап етеді, дәстүрлі діндерге және әр елдің ұлттық-рухани құндылықтарына агрессиялық төзімсіздік немесе немқұрайлы қарым-қатынас. Екіншіден, сырттай өнегелік: барлық жаңа құрылымдар ең мейрімді мақсаттарды қойып, өздеріне тартатын атпен көзге түседі. Олар өздерінің шынайы мақсаттарын, қызметтерінің нәтижесін жасырын ұстайды. Үшіншіден, дәстүрлі діндердің киелі кітаптарын мақсатты түрде бұрмалап, оларды өз догматтары ретінде қолданады. Төртіншіден, "психотехнология" әдісін қолдану және өз мүшелерін басқа мәлімет көзінен қиып тастау. Содан соң әр адам сектаға жаңа мүше жинауға міндеттеледі.
Барлық культтерге ортақ нәрсе секта басшыларының саяси мақсаттары, билік жүйесінде өз агенттерін ұстау. Бірде-бір ағым бұрын айтылмаған немесе қолданбаған адамгершілік құндылықтарды ұсынбайды, негізінен бұл ағымдардың іліміне мына ерекшеліктер тән: өз құдайларына сыйынады, ақыр заманды болжайды, жоғарғы ақыл-оймен байланысқа түседі, өлгеннен кейін қайта тірілу мүмкіндігін береді.
Бұл ұйымдарда тірі адамға табынады (ұйым басшылары тірі құдай ретінде қабылданады), діни ілімдері эсхатологияға негізделеді, жиындарының көпшілігі жасырын өткізіледі, ұйым мүшелері қатал рухани бақылауда болады және бұл ұйымдар қоғамға қарсы әрекеттер жасайды. Кейбір авторлар осындай анықтаманы деструктивтік дінге немесе діни жаңа құрылымдарға береді. Бұл ұйымдардың барлығы дәстүрлі діни конфессиялар сияқты өмірдің мәнін іздеу, жанның мәгілігі туралы, азаптан құтылу, өзін-өзі жетілдіру сияқты адамның рухани тіленістеріне байланысты мәселелерге көңіл бөледі. Секталардың қызметі тармақты маркетінгті ұйымдастырғандағы сияқты бір жүйеге келтіріліп жүргізіледі. Мамандар маркетинг принциптеріне сараптама жасағанда бұл жұмыста дилер жетістікке жету үшін оның мынандай психологиялық көрсеткіштері болуы керек дейді. Ол адам дүниеқор, пайдакүнем, ұялу, ыңғайсыздануды білмейтін, екіжүзді актер болуы керек. Сонымен қоса оның кәсіби мүдделестік сезімі өте күшті дамуы қажет. Маркетингте де, секталарда да осындай қасиетпен көзге түсетін лидерлар (көшбасшылар) бар. Маркетигнг пен секталардың жұмыс кезеңдері де бірдей:
1. мүшелікке таңдау;
2. тармаққа баулу;
3. психологиялық тазарту.
Тармақты маркетинг пен сектанттық қызмет адамдарды "бағыттаудан" басталады. Ол үшін бес - алты адамнан жиналаған топ болса жеткілікті. Бұндай кездесулерде олар өте мейрімді жанашыр ретінде әңгіме айтып, адамдардың сеніміне кіріп алады. Одан кейін біртіндеп осы адамдармен нейролингвистикалық бағдарламаның заңына сай жұмыс жасайды. Бұндай принциппен жұмыс істейтін адам кез-келген аудиторияны транс (санадан тыс болу) жағдайына түсіре алады. Егер діни ағымдардың қызметінде осындай белгілер болып, психотехникалық әдістер қолданылса, оларды секталарға жатқызуға болады. Мамандар секталарды зерттеу барысында олардың ортақ белгілерін төмендегідей деп береді:
- жаңа келген адамға ерекше мейрім көрсету;
- үздіксіз медитация, қасиетті сөздерді (фразаларды) қайталау арқылы трансқа түсу;
- индоктринация - ұйымда уағыздалатын ілімді түсіндіру. 3-4 сағаттық діни рәміздер: медитация, діни уағыз, медитациялық музыка.
Жоғарыда аталған қызметтермен қоса бұл ұйымдар өз алдарына үлкен мақсаттар қояды :
- әлемдік деңгейдегі атақ - абыройға ие болу;
- өздеріне жаппай мүшелерді жинау;
Ұйым мүшелерінің санасын өзгерту мақсатында олардың психикаларына әсер ету.
Адам санасын манипуляциялау бұл адамның келісімімен немесе келісімінсіз де бір іс-әрекет жасауға немесе іс-әрекет жасаудан бас тартуға мәжбүр ету мақсатымен арнайы әдіс қолдану немесе қайта-қайта ауыр қысым жасау, нәтижесінде адамның денсаулығына үлкен зиян келтіріледі. Қазір секталардағы сананы манипуляциялау мәселесі үлкен қылмыс деп анықталып, бұл әрекетті заң жүзінде жауапкершілікке тартылу қолға алынып жатыр.
Транс жағдайының пайда болуының физиологиялық механизімін ХХ ғасыр басында орыс ғалымы А. Ухтомский зерттеген. Ол транста болған кез-келген адамның санасы трансформацияға ұшырайды. Ол транс камланиямен бе, ритмикалық дыбыстармен бе, ғылыми лингвистикалық практикамен бе, медитациямен бе, есірткімен бе қалай шақырылса да адам санасына зиянды құбылыс болады деп қорытынды жасаған. Дәстүрлі діндер бұндай әрекеттерге тыйым салады. Адам жанының құдаймен бірігуі магиялық практика, сырт күштерге, рухтарға, табиғат объектілеріне, Абсолютке, космостық ақыл-ойға табыну арқылы болмайды. Дәстүрлі діндерді ұстанушыларды бірдей құндылықтар мен принциптер біріктірсе, сектанттық ұйымдар керісінше адамдарды ұйым басшысы немесе рухани ұстаз абыройына бас ию мен ұйым мүшелерінің өзара қарым-қатынастары біріктіреді. Сондықтан да дәстүрлі діндердің ұйымдастыруларында жұмсақтық, бостық басым көрініс табады ал, жаңа құрылымдарда темірдей тәртіп арқылы өз құрамындағы адамдардың өмірі толығымен бақылауда болады.
Францияның Ішкі Істер Министрлігінің арнайы қызметі ұйымда төмендегі аталған 10 өлшемнің біреуінің болуы оны секта деп анықтауға негіз береді деп ұйғарымға келген:
- санаға әсер ету;
- өлшемсіз қаржылық сұраныс;
- бұрынғы қарым-қатынастан бас тартуға
мәжбүрлеу;
- денсаулыққа зиян келтіру;
- балаларды азғыру;
- қоғамға қарсы идеяларды тарату;
- қоғамдық тәртіпті бұзу;
- ұйым басшыларының немесе мүшелерінің тергеуге түсуі;
- ұйымның экономикалық кірісін жасыру;
- мемлекет басқару жүйесіне кіруге талпыныс жасау
Белгия парламентінің секталардың заңсыз қызметіне байланысты комиссясының адвокаты Серж Моро секталарды үш категорияға бөледі. 1) Классикалық секталар - әлеуметтік зияны жоқ, 2) әлеуметтік қауіпті секталар, 3) қылмыстық топтық секталар. Белгияда әрекет еткен секта Құдайдың универсальдық шіркеуі ресми тіркеуден кейін, сот шешімімен қылмыстық топқа жатқызылған. Серж Моро Рон Хаббардттың саентологиясын да өте қауіпті секталарға жатқызды.
Жаңа христиандық ағымдар
2.1 Құдай балалары
Христиандық бағыттардың ішінде осы діннің атын жамылған түрлі діни секталар бар. Осындай діни ұйымдар өз ілімдерінің қайнар көзі ретінде Інжілге сүйенеді және өз ұйымдарының шығу тегін тікелей әулие апостолдармен байланыстырады. Бұл ұйымдардың басшылары өздерін пайғамбар немесе Масих деп атайды. Бұл діни ұйымдардың махаббат жанұясы Құдай балалары, Тәуелсіз миссионерлік қауымдардың одағы деген атпен белгілі. Құдай балалары сектасы өз атын бірнеше рет өзгертті. Алғашқыда Махаббат жанұясы, кейін Жанұя деген ресми атау алды. Бұл сектаның тағы бір атауы Жанұя Христиандық миссиясы. Бұл секта жалған евангелшіл, оккульттік, апокалиптисттік бағытта. Сектаның штаб пәтері Цюрих қаласында орналасқан.
Бұл ұйымның өмірлік басты ұстанымы жалпыға арналған сүйіспеншілік. Секта мүшелері жаңа есімдер алып, әрекет жасайды. Жаңа есім бұл жасырын әрекет етудің құралы. Сырт көздер үшін бір есім, ал секта үшін екінші есім алу дәстүрі сақталды. Берг өзінің Абрахим деген бір рухтан аян алатындығын жариялады. Бергтің сөзі бойынша, Абрахим цыган патшасы болған. Ал қазір аспан әлемінде өмір сүреді. Оған Абрахим пайғамбарлық өсиетін берген. Абрахимнен басқа бүкіл қозғалыстың қамқоршысы Абнер атты рух болған. Алғашқыда Абнер Бергтің қауыпсіздік қызметінің бастығы болған. Ол қайтыс болғаннан кейін Берг Абнердің аспан әлеміндегі қасиетті күштердің күзет қызметін басқаратындығын және жоғарыдан Бергті тіл-көзден сақтап отырғандығын жариялады. Енді Абнер аспан әлеміндегі барлық кеңестер мен соттардағы Құдай балаларының өкілі болып қызмет жасайтындығын айтты. Берг Мартин Лютер, Иоанн Грозный, Мерилин Монро сынды о дүниелік болған адамдармен қарып-қатынас жасағандығын айтып мақтанды. Берг өзін ерекше орнын атап көрсетуден жалықпады. Ол Моисей сынды өз халқының басшысы, ал Давид сынды құдай халқының пайғамбары сияқты екендігін үнемі ескертіп отырды.
Құдай балалары сектасының ілімінде ақырзаман туралы ілім басты орын алады. 1968 жылы ол пұтқа табынушылардың уақытының аяқталғанын жариялады. Енді ежелгі Израиль қоғамы Құдай балалары арқылы қалпына келу уақыты басталғанын жариялаған секта басшысы үлкен адасушылықтар уақыты келгендігін және Армагеддонға дайындық басталғандығын айтты. Осыдан кейін шынайы христиандар қудаланып, бұкіл әлем антихристқа құлшылық етеді, ал 1993 жылы әулиелер аспанға көтеріліп, Иисустың мың жылдық патшалығы басталады деп жария етілді.
Секта мүшелері үнемі эмоционалды және психологиялық қысымда болады. Секта мүшелері күніне 8-10 сағат Інжіл мәтінін жаттаумен шұғылданады. Секта мүшелері эмоционалды және психологиялық тұрғыдан өңдеуден өтеді.
Жанұя (семья) культінің негізін салушы және жетекшісі - Мозе Дэвид Бракут Берг (1919-1994). Ол 40 жасына дейін Евангелияның уағызшысы болған. Ол өзінің Құдай балалары атты шіркеуін құрған соң ғана танымал бола бастады. Бұл 20 ғасырдың 60 жылдарының екінші жартысы болатын. Дэвид Берг өзінің уағысшы ретіндегі қызметін Аризонадағы баптистік шіркеуде бастады. Белгілі діни фундаменталист Фред Джорданның басшылығымен телеарнада жұмыс жасады. Кейін Джорданның тапсырмасы бойынша Христос үшін жасөспірімдер коммунасын құрды. Кейінірек бұл ұйымды Христос үшін революционерлер деп атай бастады.
Секта басшылығына арналған ресми құжаттық деректер бойынша, секта жариялаған эротикалық крест жорығының алғашқы айларында секта жезөкшелері 5155 еркекке қызмет жасаған. Оның 1700 өнеркәсіпкерлер, 1093 қызметкерлер, 459 студент, 429 коммерсант, 381 саясаткерлер, 230 фермер, 85 журналист болған.
1982 жылдың басында секта басшылары бұл ұйымның 8000 мүшесі бар екендігін жариялады. Бұл ұйымның әлемнің 70 елінде 800 коммунасы болған. Берг ірі қалаларда бірнеше дискотекаларды сатып алды. Үнтаспалық жазбалар, плакаттар және кофе сату біршама табыс көзі болды. Қайыр сұрау және ұйымның кітаптарын сату негізгі табыс көзі болды. Сектаның әрбір мүшесі күн сайын 6-10 сағат көшеде сауда жасауға мідетті болды. Сектаның әрбір мүшесі бір аптада 2000 кітапша сатуға тиіс болатын. Құдай балалары сектасына кіру үшін адамдар жұмысын және оқуын тастауға, секта атына мүлкін, қаржысын және мұрасын да қалдыруға тиіс болатын. Берг қайтыс болған соң секта жетекшісі оның зайыбы - Мария болды.
Құдай балалары - жалған христиандық культі 1967-1968 жылдары оңтүстік Калифорнияда (АҚШ) құрылды. Бұл діни ұйым құрылған уақыты хиппи қозғалысының кең қанат жаюымен сәйкес келді. Бергтің ілімі бойынша кез келген адам Құдайдың қызы немесе ұлы бола алады. Бұл үшін бірін-бірі сүю жеткілікті. Махаббат - болмыс пен сенімнің жоғары қағидаты. Яғни адамдар бірін-бірі сүю арқылы Құдайға деген махаббатын көрсетеді. Махаббат - бұл ләззат пен рахат сезімін тудыратының бәрі. Жыныстық қатынас - жанды құтқарушы тиімді құрал. Сондықтан ата-ана махаббатының жемісі, балалар - Құдай балалары боп табылады.
1994 жылы секта басшысы белгісіз жағдайда қайтыс болды. Секта мүшелері Бергтің рухы өздерімен бірге екендігін өз кітапшаларында жазып отырады. 1995 жылы Британ соты Жанұя ұйымының қызметін порнография таратушы, жас балаларды бұзықтық жолына салушы, жезөкшелікпен айналысатын ұйым ретінде сипаттады. Сектаның қызметіне АҚШ-та тиым салынған. Германияда секта заңмен қудаланады.
Бұл секта ТМД елдерінің ішінде Ресейге және Белоруссияға 1991 жылы келді. Секта қауымдары Ресейдің 20 қаласында орналасқан. 1994 жылы Жанұя сектасы әлемнің 60 елінде 15000 жуық адамды өзіне тартты. Ресейдегі секта мүшелері 5000 адам. Мәскеу қаласында бұл сектаның 13 орталығы бар. Кейбір деректер бойынша бұл секта түрлі атаулармен әрекет етуі мүмкін.
2.2 Елуіншілер
Елуіншілер - ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында АҚШ-та пайда болған протестанттық христиандық ағым. Ағымның атауы пасхадан кейінгі елуінші күн туралы аңызбен байланысты. Осы аңыз бойынша Қасиетті Рух Христос апостолдарының бойына қонады, сөйтіп олар інжіл тілінде сөйлеп кетеді және хабар таратуға рұқсат алады.
Елуіншілердің сеніміне сай қасиетті рух апостолдардың бойына қонғаны тәрізді ерекше діни құлшыныс танытқан кез келген ағым мүшесінің бойына қона алады. Рухтың қонғанының белгісі басқа тілдерде сөйлеу. Осылайша діндер Құдаймен қарым қатынасқа түсу мүмкіндігіне ие болды.
Қасиетті рухтың шексіз қуат күші, елуінші уағызшыларының айтуынша, барлық қиыншылықтарды жеңіп, құдайылық болмыс сферасына көтерілуге мүмкіндік береді. Қасиетті рух пен оның дарытқандары нағыз діндарды Иисус Христостың куәгерлеріне айналдырады.
Елуіншілер өз шіркеулерінің пайда болуын Құдайдың құдіретімен ақиқаттың адам бойында оянуымен түсіндіреді. Алайда, елуіншілердің қозғалысы бірден пайда бола қойған жоқ. Елуіншілердің алғашқы қауымдары пайда болған АҚШ- та осыған дейін дінді қайта жаңғырту қозғалысы кең таралды. Бұл қозғалыс протестанттық әдебиетте ұлы ояну деген атқа ие болды.
ХҮІІІ ғасырда Америкада ревивализм ықпалымен көптеген кезбе уағызшылдар көптеп пайда бола бастайды. Олар үстемдік етуші англикандық және пресветериандық шіркеулердің священниктерінің билігін мойындамайды. Приходтарды аралап жүріп, олар дінге деген жаңа эмоционалдық қатынасты уағыздайды, сөйтіп діндарлардың дәстүрлі шіркеуге деген сенімсіздігі мен қанағаттанбаушылығын тудырады. Көптеген діндарлар ескі қауымдарынан шығып, жаңа ағымдарға ілеседі.
ХҮІІІ ғасырдың қырқыншы жылдарына қарай кальвинист, мистик Джонатан Эдвардс (1703-1758) осындай көңілі толмаған топтардың идеялық көсеміне айналады. Американ зерттеушілері Джонатан Эдвардсты елуіншілердің алғашқы уағызшылы деп санайды. Д. Эдвардстың қауымға қабылданудың бірден бір негізі сенімге кіру болып табылады деген талабы англикандық және пресвитериандық шіркеулердің теократиялық жүйесіне үлкен соққы болды. Д.Эдвардс идеялары елуіншілер идеологиясының қалыптасуына зор ықпал етті. Өзінің 1734 жылы жариялаған уағызында ол рухани және құдайылық нұрлану деген құбылыс бар, ол жанға құдайдан тікелей беріледі және оның табиғаты мүлдем бөлек деген тезисін дамыта түсті.
Елуіншілер қозғалысы пайда болған кезінен-ақ біртекті болған жоқ. Бірқатар авторлар АҚШ-тағы алғашқы елуіншілер шіркеуі Құдай шіркеуі болды деп санайды. Ол 1886 жылы Теннесси штатының шығысында және Солтүстік Каролина штатының батысында пайда болды. Оның негізін бұрынғы баптизм уағызшылары Р. Г. Спелинг пен В.Ф. Бриант қалады. Он жыл бойы Р. Г. Спелинг қауымы қасиетті шіркеулердің бірі болып келді. Бірақ 1896 жылы қауым кенеттен қасиетті рухтың шоқындыруын сезінеді және оны елуінші күні апостолдарға қонған құдайылық ғажап сияқты қабылдайды. Қауым уағызшылары бұл ғажайып туралы хабарды оңтүстік шығыс штаттарға, Ямайка мен Богам аралдарына таратады. Теннессиден шыққан уағызшылардың белсенді әрекеті АҚШ-ғы қазіргі заманғы елуіншілер қозғалысына жол ашты.
1903 жылы елуіншілердің Құдай шіркеуі ұйымын А. Д. Томлинсон атты кәсіпкер адам басқарды. Ол жаңа ілімді таратуда айырықша белсенділік танытты. А. Д. Томлинсон жаңа шіркеудегі демократия көріністерін жойып, қырық жыл бойы, қайтыс болағанына дейін осы шіркеуді жеке өзі басқарып келді. Ол өзінің әрекетін қасиетті рухтың көріпкелдігі арқылы берілетін құдай еркімен іске асады деп санады.
1924 жылы Амстердам қаласында өткен елуіншілік шіркеулердің дүниежүзілік конгресі барысында елуіншілердің Інжілдік сенімдегі христиандардың дүниежүзілік одағы деп аталатын халықаралық ұйымы құрылды. Бұл ұйының негізгі мақсаты осы діни ағымды әлемдік ауқымда уағыздау мен тарату болып табылады.
Елуіншілердің діни ілімі әртүрлі протестанттық шіркеулердің, атап айтқанда баптистердің, методизмнің, квакерліктің және әулиелер қозғалысының ілімдерінің элементтерінен тұрады.
Елуіншілердің іліміндегі негізгі догмат Қасиетті Рух туралы догмат болып табылады. Осының негізінде елуіншілер идеологтары Қасиетті Рухпен шоқындыру, көріпкелдік, айығу сияқты арнайы ритуалдарды қалыптастырды және солар арқылы діндарлардың психикасына ықпал етіп, олардың бойында әртүрлі психикалық толғаныстар туындатты. Қасиетті Рух туралы догматты интерпретациялауда елуіншілердің басқа протестанттық шіркеулерден айырмашылығы байқалады. Иоаннан берілген Інжілдің бір жолында Құдай дегеніміз Рух деп айтылғанын басшылыққа ала отырып, елуіншілер рухты Құдай әкеден таралған құдайылық қуат деп қарастырмайды. Елуіншілер іліміне сай, рух құдаймен тең тұрады. Сондықтан Қасиетті рухтың мәнін төмендету үлкен күнә болып табылады. Ол жанды тірілтетін Рух... діндардың жүрегін мекендейді, жүректе әрекет етуін тоқтатпайды, адамды кемелділік пен қасиеттілікке қатысты нығайтып, бекемдеп отырады. Елуіншілердің іліміне сай қасиетті рух әртүрлі көрініс береді. Ол біздің күнәмізді ашады, көңілімізді жұбатады, ақиқатқа бастайды, қуат береді, бізді жақсы да ізгі істер істеуге қабілетті етеді. Өмірдің қуанышы мен тыныштығын діндер содан табады. Ол құпияларды айтады. Дұға оқиды, ән салады... [А.Т. Москаленко. Пятидесятники. М. 1973, 82 б].
Елуіншілер басқа да христиандық ағымдар сияқты причастие, қайтыс болғандарға дұға ән айту, неке қию сияқты рәсімдерді орындайды. Бірақ католиктік және православтық шіркеулердегі священниктер сословиесін, шіркеулік салтанатты, иконаларды, крестті, қасиетті заттарды, аша белгіні (крестное знамение) мойындамайды.
Олар христиандық мейрамдардан тек рождествоны, пасханы, преображениені және троицаны ғана атап өтеді.
Елуіншілер ілімінің негізін көне өсиеттің канондалған 39, Жаңа өсиеттің 27 кітабы құрайды. Көне өсиеттің қалған 11кітабын және басқа кітаптарға қосымшаларды елуншілер апокрифтік кітаптарға жатқызады.
Өткен ғасырдың 80 жылдары ВСЕХБ құрамына кірген шіркеу қызметкелері өздерінің христиан баптистер одағынан шығатыны және Қасиетті рухпен шоқынған елуіншілердің бірлестігін құрғылары келетіндігін мәлімдеді.
1992 жылы 13-17 мамыр аралығында Мәскеуде елуіншілердің Құдай шіркеуі бірлестігі өткізген конференцияда әртүрлі аймақтар арасындағы түсініспеушілік шешіліп, тіркемеген ағайыншылдықтың бірлігі жарияланды. 90-жылдардың басында Інжілдік сенім христиандарының екі негізгі бағыты: Інжілдік сенім христиандарының халықаралық ассамблеясы және Інжілдік сенім христиандарының біріккен шіркеуі қалыптасты. Олар өздерінің құрылтай және бірігу съездерін өткізіп, басқару органдарын жасақтады және атауларын бекітті.
Елуіншілер Қазақстанда да таралған. Қазіргі таңда республикамызда елуіншілердің 53 қауымы бар және олардың 24 ғибадатханалары жұмыс істейді. Елуіншілердің Қазақстандағы кең таралған шіркеулерінің қатарына Сун Бок Ым, Құдай шіркеуі, Апостолдар рухындағы Інжілдік христиандар шіркеуі жатады.
Еліміздегі барлық протестанттық ағымдар сияқты елуіншілер де өз қатарына жаңа мүшелер тартуға бағытталған белсенді әрекет жүргізеді. Бірқатар белгілеріне қарап, зерттеушілер елуіншілерді секта деп санайды. Ал елуіншілер өздерін христиандықтағы төртінші бағыт ретінде қарастырады. Елуіншілер сайтындағы мәләметтерге сүйенсек қазіргі таңда жалпы христиандардың 20% елуіншілер болып табылады, олардың саны 500 млн адамнан асады.
Әдебиеттер
1. Москаленко А.Т. Пятидесятники. М. 1973.- 82 б.
2. Справочно-методическое пособие по вопросам религии для государственных служащих. Астана, 2008. - 83б.
3. Солдатенко Е.В. Пятидесятники. Донецк. 1973
2.3 Методизм
Методизм: Методизм (методистік шіркеу) - АҚШ-та, Англияда тараған протестанттық шіркеу. XVIII ғ. Англикандық шіркеуден діни жазбаларда жүйелілік пен әдістемелікті қолдануды талап ету арқылы бөлініп шыққан. Методисттер діни төзімділік пен мойынсұнушылықты уағыздайды. Англикандық шіркеуден 1720 ж. Оксфорд қаласында бөлінгенімен, бөлек деноминация болып бірден қалыптаса қойған жоқ.
Қозғалыс негізін қалаушылар Оксфорд университетінде шағын студенттер тобын басқарған Джон Уэсли (1703-1791 жж.) мен Чарльз Джон Уэсли (1707-1788 жж.) болып табылады. Топ жеке тұлғаның діндарлығы мен жақындарына қызмет етудің маңыздылығына баса назар аударды. Біріншісі, яғни діндарлық дұғаларды оқу мен Інжілді зерттеуден көрінсе, екіншісі қайырымдылық, түрмедегілерге бару, кедейшілікке қарсы күрес сияқты әрекеттерден көрінді. Бұл әрекеттердің бәрі белгілі бір тәртіппен жүзеге асырылып отырды, сондықтан олар методистер деп аталынды. 1729 ж. біріккен студенттер өздерін Қасиеттілер клубы деп атаса, ал оларды мысқылдаушылар Інжілдік құрттар деп атады.
Уэсли белсенді түрде Американы інжілдендіруді бастайды. Оның жиындары Методистедің Құдайға құлшылықтары 1766 ж. бастап колонияларда жүргізіле бастады. Лайықты қауымдастықтарды алғаш рет мирян-уағызшылар Р. Строубидж (1781 ж. қайтыс болған) Мэрилинде, Ф. Эмбери (1730-1775 жж.) Нью-Йоркте ұйымдастырады. Тәуелсіздік үшін соғыстан кейінгі кезеңде англикандық священниктердің жетіспеуіне байланысты методистерге өздерінің уағызшыларын дайындай бастады.
1812 ж. 190 мыңнан аса американдық методистер пайда болды. 1844 ж. қарай 1170 мың адам болса, 1899ж. шіркеу статистикасы бойынша 4 млн-ға жетті. Алайда он тоғызыншы ғасырда епископтық методистер шіркеуі ішкі қақтығыстарды басынан өткерді.
Біріккен методистік шіркеу - бұл АҚШ-тағы ауқымды методистік шіркеу (10,3 млн. мүшесі, шамамен 39600 қауымы, 35 мыңдай діни қызметкерлері бар). Ол 4 жылда 1 рет өтетін бес территориялық конференциялар мен жыл сайын өтетін тоқсан екі конференцияларға бөлінеді. Шіркеудің оқыту жүйелері орта мектептер мен колледждерден тұрады. Сондай-ақ оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жалпы дінтану саласында ортақ құпталған жаңа діни ағымдардың топтамасы жоқ. Бұл олардың ілімдерінің мәндік белгілерін анықтаудың, олардың қызметіне баға берудің күрделілігімен байланысты болып отыр. Жаңа діни ағымдар Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Шығыс елдерінде, АҚШ-та, Батыс Европа мемлекеттерінде пайда болды.
Дәстүрлі емес культтер, Жаңа ғасыр діндері, Неодіндер, Конфессиялык емес, Канондық емес сенімдер, Баламалық культтер, Жастар діні - Еуропа мен АҚШ - та XX ғасырдың 60-70 жылдарында кең таралған діни құбылыстар қатарын осылай әр-түрлі атайды. Аталған уақыт діни сананың тарихи калыптасқан, дәстүрлі формаларының дағдарысымен сипатталады, солардың ішінде, әсіресе, христиан дінінің дағдарысымен белгілі. Христиан діні - батыс европалық және американдық құндылықтар жүйесінің маңызды элементі ретінде барлық әлеуметтік зардаптар үшін "жауапты" деп есептелді. Тұтынушылық, технократтық қоғамның ресми құндылықтарынан көңілі қалу, жалғыздық сезімі, өмірден түңілу сезімі - осылардан барлығы жаңа құндылыктар жүйесін, жаңа "өмір ғылымын" іздестірудің әлеуметтік-психологиялық факторына айналды. Жаңа қозғалыстардың басшылары, діни ұйым лидерлері қоғамдық көңіл-күйлердегі ауытқуларға тез арада назар аударып, "күнәьар" әлемнің зұлматтарын бірден сынап, өздерін біртуар құтқарушылар есебінде жарнамалап, жоғары даналық пен моральдың жаршылары болып көрінді.
Дәстүрден тыс культтердің тобын құрушылар негізінен орта топтан шыққан жастар. Олар жоғары білімді, әл-ауқатты жандар болғанмен, олардың ішкі рухани дүниесі тарылып, өзара әлеуметтік байланыстары бұзылған жандар деп мінездеме береді, сол кезеңді зерттеушілер. Әлеуметтік қарама-қайшылықтың түрлі формаларынан түңілген, ашынғандар үшін, үйреншікті өмірлік жол арнасынан адасып қалған адамдар үшін дәстүрлі емес культтер бас сауғалар қонысқа айналды.
"Жаңа ғасыр" діндерінде күшті ұйымдық, қатал адамгершілік талаптар және мінез-құлықтық өмірлік ережелер, рухани бағып-баулушы рөлін алған көшбасшылардың авторитаризмі басым.
Дәстүрлі емес культтердің өзіндік ерекшеліктері бұл ұйымдарда көп жағдайда харизмалы лидердің, көсемнің қатаң авторитаризмі болады. Оларға ресми құндылықтар мен мақсат-мұраттарға, әрі соларды ұстанатын шіркеулік ұйымдарға қарсылық сипаты тән. Олардың бойында әсіресе біз - сезімі күшті дамыған. Қауымдастықтың ішкі өмірін олар жарғылар мен ережелер арқылы реттейді. Онда қауымға кіру және қауым алдында міндетті болу ережелері де көрсетілген. Солай десек те, қатал институтционалды құрылымы жоқ жаңа діни ұйымдар да баршылық. Осы жаңа қауымдардың қызметі көп жағдайда деструктивтік сипат алып, қоғамға қауіпті секталар ретінде бағалануда. Онда психотехнологиялар, психотерапия әдістері пайдаланылады. Оларда прозелиттерге, яғни жаңадан келгендерге олардың топ ішіне сіңісуіне баса назар аударылады. Бұл жөнінде секталарға байланысты арнайы тақырыпта тереңірек қарастырылады.
Жаңа ғасыр діни бірлестіктері мықты ұлтаралық корпорациялар ретінде әрекеттенеді, ірі бизнеспен айналысады, олардың әлемнің көптеген елдерінде филиалдары бар. Француз ұлттық ассамблеясының мүшесі Катрин Пикар 2006 жылы 25-26 наурыз аралығында Брюсселде Культтердің интернализациясы. Европадағы адам құқығына қауіп төнуде деген тақырыпта өткен халықаралық конференцияда жаңа діни ағымдардың көбінің ақша жасаумен айналысатынын, соның бір дәлелі ретінде секталардың ақшасына тікелей қатысы бар Европада жұмыс жасайтын Люксембург банкісінің қызметін атады.
Дәстүрлі емес культтердің ортақ белгілері де, алуан түрлі ерекшеліктері де бар. Әйтсе де дінтану саласында осы культтердің барлығы шартты түрде топтастырылған:
1. Неоориенталистік культтер: Кришна Санасының Қоғамы, Тынық мухиттық дзэн - буддалық орталық, Құдай сәуле миссиясы, Трансценденталды медитация және т.б.
Неоориенталистік культтердің тегі шығыстан тараған. Олар көбінде индуизм мен буддизмнің түрлі нұсқауларын жаңашаландырған діни құрылымдар. Неоиндуистік және необуддистік ілімдер арылудың (мокша, нирвана) тылсым жолын ұсынады. Ол адам бойында бар құдайлық бастаманы ояту жолы. Әлемде бар нәрселердің ешқайсысы құрдан құр болмайды, оның арғы жағында нағыз кұдай табиғаты жатыр, ол үйлесімді де әділетті табиғат деп түсіндіріледі. Мақсат - көптеген медитация түрлерін пайдалана отырып, сол бір шынайы табиғатпен біржола бірігу. Медитация процесі (ойға шому, аңдау, іштей зейін салу, қоршаған ортадан толық бөліну) мантралар, мистикалық мағына беретін дыбыстар немесе арнайы сөздер қосағын айтудан тұрады. Діни ілімді түсіну тек шынайы жолға түсуден, жеке бас тәжірибесінен кейін ғана мүмкін. Ол үшін гурудың (рухани ұстаздың) ролі бірінші орында тұру керек. Гурудың батасын алмай азаптан құтылу тұрмақ, рухани өсудің өзі мүмкін емес.
2. Неохристиандық бірлестіктер: Бірігу шіркеуі, Құдай балалары отбасы, Соңғы Өсиет шіркеуі және т.б. Бұл культерге христиандық теологияны өңдеу, шығыс діндерінің элементтері қосылған синкретизм тән, эсхатология мен мессиандыққа ерекше көңіл бөлу, жетекшіні Құдай жіберген елші мәртебесінде қабылдау, оны жаңа аян беруші, жаңа жоғары адамгершілік ережелерін әкелуші деп қарастыру тән.
3. Сайентологиялық бағыттар: Сайентология Шіркеуі, Ғарыштық діндер және т.б. құрайды. Ол культерде түрлі физикалық аспап - құралдарға мистикалық мән беріледі, сөйтіп кейбір елге белгісіз және тылсым жоғары күштермен факторлардың физикалық, биологиялық табиғатка әсерін тіркеуге және тіпті өлшеуге болатындығы айтылады. Онда психика мен қоршаған ортаның зерттелген құбылыстары мистикалық тұрғыдан түсіндіріледі.
4. Жаңа сиқыр, спиритизм. Сақталып қалған үйреншікті, сиқыршылар, бақсылар, балгерлермен қатар, жаңа магиялық ілімдер мен институттар үлкен беделге ие болып келеді. Олар шығыстық және батыстық, ежелгі және қазіргі дәстүрлердің тәжірибелері мен көзқарастарын біріктіреді, сол сияқты жаңа сиқыршылар мен балгерлердің аяқ астынан туындаған шығармашылығын да қосады. Ондай бағыттарға мысалы: Карлос Кастанеданың ілімін жатқызуға болады. Ол мексикалық үндістердің мифологиясына негізделген ілім. Өткен ғасырдың өзінде-ақ Еуропа мен Солтүстік Америкада басталып кеткен спиритистік қозғалыстар әлемге кеңінен тарала бастады. Олар өлген адамдардың аруақтарымен араласумен, тілдесумен айналысады.
5. Шайтандық топтар. Сатанизм көне Ирактан келген. Оның өсиет-уағыздары Көк кітапта жатыр. Сатаналық культтер зұлымдық пен зорлық-озбырлықты дәріптейді, сөйтіп зұлымдықтың мистикалық көздері шайтанмен, демонмен және т.б. қарым-қатынасты уағыздайды. Мысалы Сатана коғамы өздерін зұлымдықтың саналы тасымалдаушысы және христиандықтың антиподы деп жариялайды.
Алғашқы төрт культ топтары арасында нақты бекітілген шекаралар жоқ, оларды шартты түрде ғана бөліп қарастыра аламыз. Сонымен Трансценденталды медитацияны, Махариша Махеш Иоганың ілімін сайентологиялық культтерге жатқызуға болады. Р. Хаббардтың Сайентология шіркеуі буддизмнің кейбір идеяларын дәлірек айтсақ ішкі тыныштық пен қамсыздық (нирвана) күйіне жетуді қолданады. Неохристиандык культтер шығыстық жүйелерден алынған медитацияны, сиқырлауды пайдаланады. Сонымен бірге неоориенталистік ілімдер көбінесе қоғамдық қатынастар туралы демократиялық идеяларды христиандық және зайырлы батыс философиясынан алып отыр. Жалпы алғанда бұлар синкретикалық культтер. XX ғасыр діндерінің жолын куушылардың көпшілігінің сыртқы бет әлпеті мен культтік практикасының экстраваганттығы (әдеттегідей еместігі) назар аудартады. Оларда алғы шепке культтің эмоционалды психологиялық жағы шығып отыр.
Дәстүрлі емес діндердің өзіндік ерекшеліктеріне тоқталып өтелік:
- әлеуметтік тұрғыдан өзара көмек және қолдау көрсету;
-кішіпейілділік және тәуелсіздік сияқты құндылықтарды қолдай отырып, өз көзқарастары мен идеологияларын таратуға тырысу;
-кез-келген аймақтағы мұқтаждық, жұмыссыздық, сауатсыздық және панасыздық сияқты әлеуметтік және экономикалық проблемаларды пайдалану;
- осы аймақ халықтарын, олардың басынан кешіріп отырған қиын жағдайларды пайдалана отырып, өз қатарларына тартуға тырысу;
- жұмыссыз, әлеуметтік жағдайы нашар, ұлттық және рухани құндылықтарынан хабары жоқ жастарды өздері үшін мақсатты түрде миссионерлерге айналдыру;
- мемлекеттік төңкеріс, қайта құрулар болып жатқан елдерде жан-жақты ұйымдасу жұмыстарын жүргізу.
Орта Азия аймағын тиімді насихат жүргізу жерлерінің бірі ретінде таңдаған христиандық миссионерлік ұйымдар еуропалық немесе орыс миссиоиерлердің көмегімен түркі тілдес халықтардың тілдерінде немесе орыс тілінде іс-шараларын жүргізуде. Шіркеулердің және христиан ұжымы орталықтарымен бірге бастауыш мектептерде, колледждерде, жеке меншік университеттерде, кітапханаларда және мәдениет орталықтарында, ауруханаларда, өндірістік орындарындарда және басқа да қоғамдық орындарда әр түрлі қызметтер керсетіп, өнер, спорт, туризм және журналистика сияқты салаларда семинарлар, конференциялар және конгрестер өткізіп, газет, журнал және кітап түрінде басылымдар шығарып, әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан көмек көрсете отырып, адамдармен жақындасып, олармен қарым-қатынас жасауда. Біраз адамдарға тамақ және киім жағынан көмектесіп, жұмыс тауып беріп, әлеуметтік және мәдени іс-шараларға қатыстырып, тегін тәлім-тәрбие беріп, ғылыми және мәдени орталықтарын ашып, халыққа өздерін жаны ашығыш немесе құтқарушы ретінде көрсетіп отырған аталмыш діни, саяси және философиялық ағымдар барған жерлерінде ешқандай қарсылыққа кездеспейді, керісінше барған жерлеріндегі елдердің басшылары мен жергілікті жердің жетекшілерінің көрсеткен қолдауларының арқасында алаңсыз өз жұмыстарын іске асыра береді. Себебі олардың қызметтері жалпы алғанда сырттай халықаралық Заң нормаларының шеңберінен шықпайды.
Елімізде өз жұмыстарын іске асырып отырған діни-философиялық ағымдар екі негізден тұрады:
1. Ислам кұрамында, мұсылман қауымдарда пайда болған діни-философиялық, саяси ағымдар.
2. Христиандық ілімнен бастау алатын, харизматикалық протестанттық діни сипаттағы ағымдар.
Қазақстанда бар, аталған бағыттардың барлығының ілімдеріне, миссионерлік қызметтеріне арнайы тақарыптарда талдау жасалады.
1.2 Діни секталардың мәні және табиғаты
Қазақстанда қазір 4000-нан астам діни ағым ресми тіркеуден өтіп отыр. Бұл ағымдарға мүше болғандардың ішінде туған-туыстарынан, отбасынан айрылған, жұмысынан босап, дос-жарандарымен түсінісуден қалған адамдардың тағдыры өте қайғылы десе болады. Аталған жағдайлар мәселенің бір жағы ғана. Қазақстандағы дәстүрден тыс ағымдардың барлығы (сатанизм мен саентологиядан басқасы) дәстүрлі діндердегі құдай туралы, адамның сенімі туралы ілімдерді, жалпы адамгершілік принциптерін негізге алып, біраз өзгертулер кіргізіп жаңа ілім ретінде жариялайды. Бұл ілімдерде баса назар аударатын нәрсе оларда тіл, ұлттық мәдениет, патриотизм мәселелері құндылық болып саналмайды. Құдай алдында барлық адам бірдей, сондықтан оның жерді иемденуі, ұлт болуы, өзіндік ерекшелігінің болуы міндет емес. Мұндай көзқарас әлемдегі ешбір елдің саясатына сәйкес келмейді. Барлық елде гуманистік принципті ұстана отырып өз ұлтының тілін, мәдениетін, ерекшелігін сақтауға, сонымен қоса дамытуға көңіл бөлінеді. Тағы атап айту керек, мәселе бұл ағымдар өздерінің миссионерлік жұмысында психотехника тәсілін қолданатындықтары. Оның түрлі әдістерінің барлығы туралы психолог-ғалымдар дәлелдеп отыр. Әлемдік тәжрибеде осы ағымдардың жұмысына байланысты қылмыстық істердің әшкереленгендігі туралы жеткілікті мәліметтер де бар. Ендігі кезеңде Қазақстандағы көп конфессионалды қоғамның осы қауіптен аман қалуы мүмкін деп қол қусырып отырмай, қауіптің алдын алу шараларын жасау, қоғамның діни сауаттылығын арттыру, болашақтың иелері жастарды рухани тәрбиелеу кезек күтпейтін мәселе тудырып отыр.
Әрине бұны қазіргі кезде осы ағымда жүргендер түсіне қоймайды, тіпті осы мәселені көтергендерге наразылық білдіріп, қарсы шығулары сөзсіз. Себебі бұл дінге кіргендердің өздері сектанттық арбаудың шырмауында жүргендерін сезбейді.
Бұл жаңа ағымдарды неге секталар деп атайды және оны анықтайтын қандай өлшемдер бар? Секта - бұл топ мүшелерін физикалық және психологиялық тәуелділікке түсіруді мақсат ететін ұйым.
Бұл сөздіктерде берілетін жалпылама анықтама. "Секта" (лат. secta - өмір сүру бейнесі, ілім, бағыт, мектеп) сөзінің екі этимологиясы бар: sectare - қыю, бөлу, немесе, sequi - біреудің соңынан еру, мойынсұну, біреуге қызмет ету. Негізінде көптеген дәстүрлі діндерден бөлініп шыққан діни ағымдардың барлығын секта деп атайды. Бірақ оларға қандайда бір жаманшылықты таратушы ағым ретінде мінездеме беруге болмайды. Керісінше, секталардың көбі халықтардың дәстүріне мәдениөзгерткіштік әсер етіп, өздері бөлініп шыққан дәстүрлі діндерден кейбір діни догматтарымен ғана өзгешеленіп, кейіннен біртіндеп күшті діни қозғалысқа айналады. Оған протестантизмді мысалға алуға болады.
Бірақ, осындай көп діни ағымдардың ішінде қызметтері қазіргі зайырлы қоғам заңдарына қарама-қайшы келетіндері, тіпті ілімдерінде ашық түрде зорлық көрсетуге шақыратындары да аз емес. ("АУМ Синрике", "Белое Братство" , "Шайтан шіркеуі" т.б. .) Яғни бұлар деструктивтік бағыттағы діни ұйымдар. Сондықтан соңғы он жылда ғылыми қолданысқа кіргізілген тоталитарлық секталар немесе деструктивтік культтер - жаңа терминдерді қолданған дұрыс. Сөздіктерде "культ" (латынша cultus - сыйыну): бір нәрсеге немесе біреуге сыйыну; сыйыну объектісіне қатысты рәсімдік әрекеттер жиынтығы.
Сонымен деструктивтік діни бірлестік (деструктивтік культ, тоталитарлық секта) - бұл адамның физикалық, психикалық күйіне, рухани дамуының табиғатын бұзатын, сонымен қатар қоғамдағы, мәдениеттегі дәстүрлер мен нормаларға қарсы авторитарлық иерархиялық ұйым. Бұл ұйымдарда жеке тұлғаның (лидердің) немесе топтың (біреудің басқаруымен) мақсатты түрде жасырын психологиялық зорлықты қолдану арқылы, заңсыз адамдардың санасы, іс-әрекеті және өмірі бақылауға алынады.
"Тоталитарлық секта" "деструктивтік культ" ұғымына қарағанда кеңірек ұғым , себебі тоталитарлық секта тек діни топтардың әлеуметтік-психологиялық және ұйымдық мінездемелерін беріп қана қоймайды, олардың өздеріне тән мынадай ортақ ерекшеліктері бар.
Біріншіден, олар тарататын ілім ең соңғы ақиқат деп есептеледі, кез-келген аймақта руханилықты (өз діндерін) таратуды талап етеді, дәстүрлі діндерге және әр елдің ұлттық-рухани құндылықтарына агрессиялық төзімсіздік немесе немқұрайлы қарым-қатынас. Екіншіден, сырттай өнегелік: барлық жаңа құрылымдар ең мейрімді мақсаттарды қойып, өздеріне тартатын атпен көзге түседі. Олар өздерінің шынайы мақсаттарын, қызметтерінің нәтижесін жасырын ұстайды. Үшіншіден, дәстүрлі діндердің киелі кітаптарын мақсатты түрде бұрмалап, оларды өз догматтары ретінде қолданады. Төртіншіден, "психотехнология" әдісін қолдану және өз мүшелерін басқа мәлімет көзінен қиып тастау. Содан соң әр адам сектаға жаңа мүше жинауға міндеттеледі.
Барлық культтерге ортақ нәрсе секта басшыларының саяси мақсаттары, билік жүйесінде өз агенттерін ұстау. Бірде-бір ағым бұрын айтылмаған немесе қолданбаған адамгершілік құндылықтарды ұсынбайды, негізінен бұл ағымдардың іліміне мына ерекшеліктер тән: өз құдайларына сыйынады, ақыр заманды болжайды, жоғарғы ақыл-оймен байланысқа түседі, өлгеннен кейін қайта тірілу мүмкіндігін береді.
Бұл ұйымдарда тірі адамға табынады (ұйым басшылары тірі құдай ретінде қабылданады), діни ілімдері эсхатологияға негізделеді, жиындарының көпшілігі жасырын өткізіледі, ұйым мүшелері қатал рухани бақылауда болады және бұл ұйымдар қоғамға қарсы әрекеттер жасайды. Кейбір авторлар осындай анықтаманы деструктивтік дінге немесе діни жаңа құрылымдарға береді. Бұл ұйымдардың барлығы дәстүрлі діни конфессиялар сияқты өмірдің мәнін іздеу, жанның мәгілігі туралы, азаптан құтылу, өзін-өзі жетілдіру сияқты адамның рухани тіленістеріне байланысты мәселелерге көңіл бөледі. Секталардың қызметі тармақты маркетінгті ұйымдастырғандағы сияқты бір жүйеге келтіріліп жүргізіледі. Мамандар маркетинг принциптеріне сараптама жасағанда бұл жұмыста дилер жетістікке жету үшін оның мынандай психологиялық көрсеткіштері болуы керек дейді. Ол адам дүниеқор, пайдакүнем, ұялу, ыңғайсыздануды білмейтін, екіжүзді актер болуы керек. Сонымен қоса оның кәсіби мүдделестік сезімі өте күшті дамуы қажет. Маркетингте де, секталарда да осындай қасиетпен көзге түсетін лидерлар (көшбасшылар) бар. Маркетигнг пен секталардың жұмыс кезеңдері де бірдей:
1. мүшелікке таңдау;
2. тармаққа баулу;
3. психологиялық тазарту.
Тармақты маркетинг пен сектанттық қызмет адамдарды "бағыттаудан" басталады. Ол үшін бес - алты адамнан жиналаған топ болса жеткілікті. Бұндай кездесулерде олар өте мейрімді жанашыр ретінде әңгіме айтып, адамдардың сеніміне кіріп алады. Одан кейін біртіндеп осы адамдармен нейролингвистикалық бағдарламаның заңына сай жұмыс жасайды. Бұндай принциппен жұмыс істейтін адам кез-келген аудиторияны транс (санадан тыс болу) жағдайына түсіре алады. Егер діни ағымдардың қызметінде осындай белгілер болып, психотехникалық әдістер қолданылса, оларды секталарға жатқызуға болады. Мамандар секталарды зерттеу барысында олардың ортақ белгілерін төмендегідей деп береді:
- жаңа келген адамға ерекше мейрім көрсету;
- үздіксіз медитация, қасиетті сөздерді (фразаларды) қайталау арқылы трансқа түсу;
- индоктринация - ұйымда уағыздалатын ілімді түсіндіру. 3-4 сағаттық діни рәміздер: медитация, діни уағыз, медитациялық музыка.
Жоғарыда аталған қызметтермен қоса бұл ұйымдар өз алдарына үлкен мақсаттар қояды :
- әлемдік деңгейдегі атақ - абыройға ие болу;
- өздеріне жаппай мүшелерді жинау;
Ұйым мүшелерінің санасын өзгерту мақсатында олардың психикаларына әсер ету.
Адам санасын манипуляциялау бұл адамның келісімімен немесе келісімінсіз де бір іс-әрекет жасауға немесе іс-әрекет жасаудан бас тартуға мәжбүр ету мақсатымен арнайы әдіс қолдану немесе қайта-қайта ауыр қысым жасау, нәтижесінде адамның денсаулығына үлкен зиян келтіріледі. Қазір секталардағы сананы манипуляциялау мәселесі үлкен қылмыс деп анықталып, бұл әрекетті заң жүзінде жауапкершілікке тартылу қолға алынып жатыр.
Транс жағдайының пайда болуының физиологиялық механизімін ХХ ғасыр басында орыс ғалымы А. Ухтомский зерттеген. Ол транста болған кез-келген адамның санасы трансформацияға ұшырайды. Ол транс камланиямен бе, ритмикалық дыбыстармен бе, ғылыми лингвистикалық практикамен бе, медитациямен бе, есірткімен бе қалай шақырылса да адам санасына зиянды құбылыс болады деп қорытынды жасаған. Дәстүрлі діндер бұндай әрекеттерге тыйым салады. Адам жанының құдаймен бірігуі магиялық практика, сырт күштерге, рухтарға, табиғат объектілеріне, Абсолютке, космостық ақыл-ойға табыну арқылы болмайды. Дәстүрлі діндерді ұстанушыларды бірдей құндылықтар мен принциптер біріктірсе, сектанттық ұйымдар керісінше адамдарды ұйым басшысы немесе рухани ұстаз абыройына бас ию мен ұйым мүшелерінің өзара қарым-қатынастары біріктіреді. Сондықтан да дәстүрлі діндердің ұйымдастыруларында жұмсақтық, бостық басым көрініс табады ал, жаңа құрылымдарда темірдей тәртіп арқылы өз құрамындағы адамдардың өмірі толығымен бақылауда болады.
Францияның Ішкі Істер Министрлігінің арнайы қызметі ұйымда төмендегі аталған 10 өлшемнің біреуінің болуы оны секта деп анықтауға негіз береді деп ұйғарымға келген:
- санаға әсер ету;
- өлшемсіз қаржылық сұраныс;
- бұрынғы қарым-қатынастан бас тартуға
мәжбүрлеу;
- денсаулыққа зиян келтіру;
- балаларды азғыру;
- қоғамға қарсы идеяларды тарату;
- қоғамдық тәртіпті бұзу;
- ұйым басшыларының немесе мүшелерінің тергеуге түсуі;
- ұйымның экономикалық кірісін жасыру;
- мемлекет басқару жүйесіне кіруге талпыныс жасау
Белгия парламентінің секталардың заңсыз қызметіне байланысты комиссясының адвокаты Серж Моро секталарды үш категорияға бөледі. 1) Классикалық секталар - әлеуметтік зияны жоқ, 2) әлеуметтік қауіпті секталар, 3) қылмыстық топтық секталар. Белгияда әрекет еткен секта Құдайдың универсальдық шіркеуі ресми тіркеуден кейін, сот шешімімен қылмыстық топқа жатқызылған. Серж Моро Рон Хаббардттың саентологиясын да өте қауіпті секталарға жатқызды.
Жаңа христиандық ағымдар
2.1 Құдай балалары
Христиандық бағыттардың ішінде осы діннің атын жамылған түрлі діни секталар бар. Осындай діни ұйымдар өз ілімдерінің қайнар көзі ретінде Інжілге сүйенеді және өз ұйымдарының шығу тегін тікелей әулие апостолдармен байланыстырады. Бұл ұйымдардың басшылары өздерін пайғамбар немесе Масих деп атайды. Бұл діни ұйымдардың махаббат жанұясы Құдай балалары, Тәуелсіз миссионерлік қауымдардың одағы деген атпен белгілі. Құдай балалары сектасы өз атын бірнеше рет өзгертті. Алғашқыда Махаббат жанұясы, кейін Жанұя деген ресми атау алды. Бұл сектаның тағы бір атауы Жанұя Христиандық миссиясы. Бұл секта жалған евангелшіл, оккульттік, апокалиптисттік бағытта. Сектаның штаб пәтері Цюрих қаласында орналасқан.
Бұл ұйымның өмірлік басты ұстанымы жалпыға арналған сүйіспеншілік. Секта мүшелері жаңа есімдер алып, әрекет жасайды. Жаңа есім бұл жасырын әрекет етудің құралы. Сырт көздер үшін бір есім, ал секта үшін екінші есім алу дәстүрі сақталды. Берг өзінің Абрахим деген бір рухтан аян алатындығын жариялады. Бергтің сөзі бойынша, Абрахим цыган патшасы болған. Ал қазір аспан әлемінде өмір сүреді. Оған Абрахим пайғамбарлық өсиетін берген. Абрахимнен басқа бүкіл қозғалыстың қамқоршысы Абнер атты рух болған. Алғашқыда Абнер Бергтің қауыпсіздік қызметінің бастығы болған. Ол қайтыс болғаннан кейін Берг Абнердің аспан әлеміндегі қасиетті күштердің күзет қызметін басқаратындығын және жоғарыдан Бергті тіл-көзден сақтап отырғандығын жариялады. Енді Абнер аспан әлеміндегі барлық кеңестер мен соттардағы Құдай балаларының өкілі болып қызмет жасайтындығын айтты. Берг Мартин Лютер, Иоанн Грозный, Мерилин Монро сынды о дүниелік болған адамдармен қарып-қатынас жасағандығын айтып мақтанды. Берг өзін ерекше орнын атап көрсетуден жалықпады. Ол Моисей сынды өз халқының басшысы, ал Давид сынды құдай халқының пайғамбары сияқты екендігін үнемі ескертіп отырды.
Құдай балалары сектасының ілімінде ақырзаман туралы ілім басты орын алады. 1968 жылы ол пұтқа табынушылардың уақытының аяқталғанын жариялады. Енді ежелгі Израиль қоғамы Құдай балалары арқылы қалпына келу уақыты басталғанын жариялаған секта басшысы үлкен адасушылықтар уақыты келгендігін және Армагеддонға дайындық басталғандығын айтты. Осыдан кейін шынайы христиандар қудаланып, бұкіл әлем антихристқа құлшылық етеді, ал 1993 жылы әулиелер аспанға көтеріліп, Иисустың мың жылдық патшалығы басталады деп жария етілді.
Секта мүшелері үнемі эмоционалды және психологиялық қысымда болады. Секта мүшелері күніне 8-10 сағат Інжіл мәтінін жаттаумен шұғылданады. Секта мүшелері эмоционалды және психологиялық тұрғыдан өңдеуден өтеді.
Жанұя (семья) культінің негізін салушы және жетекшісі - Мозе Дэвид Бракут Берг (1919-1994). Ол 40 жасына дейін Евангелияның уағызшысы болған. Ол өзінің Құдай балалары атты шіркеуін құрған соң ғана танымал бола бастады. Бұл 20 ғасырдың 60 жылдарының екінші жартысы болатын. Дэвид Берг өзінің уағысшы ретіндегі қызметін Аризонадағы баптистік шіркеуде бастады. Белгілі діни фундаменталист Фред Джорданның басшылығымен телеарнада жұмыс жасады. Кейін Джорданның тапсырмасы бойынша Христос үшін жасөспірімдер коммунасын құрды. Кейінірек бұл ұйымды Христос үшін революционерлер деп атай бастады.
Секта басшылығына арналған ресми құжаттық деректер бойынша, секта жариялаған эротикалық крест жорығының алғашқы айларында секта жезөкшелері 5155 еркекке қызмет жасаған. Оның 1700 өнеркәсіпкерлер, 1093 қызметкерлер, 459 студент, 429 коммерсант, 381 саясаткерлер, 230 фермер, 85 журналист болған.
1982 жылдың басында секта басшылары бұл ұйымның 8000 мүшесі бар екендігін жариялады. Бұл ұйымның әлемнің 70 елінде 800 коммунасы болған. Берг ірі қалаларда бірнеше дискотекаларды сатып алды. Үнтаспалық жазбалар, плакаттар және кофе сату біршама табыс көзі болды. Қайыр сұрау және ұйымның кітаптарын сату негізгі табыс көзі болды. Сектаның әрбір мүшесі күн сайын 6-10 сағат көшеде сауда жасауға мідетті болды. Сектаның әрбір мүшесі бір аптада 2000 кітапша сатуға тиіс болатын. Құдай балалары сектасына кіру үшін адамдар жұмысын және оқуын тастауға, секта атына мүлкін, қаржысын және мұрасын да қалдыруға тиіс болатын. Берг қайтыс болған соң секта жетекшісі оның зайыбы - Мария болды.
Құдай балалары - жалған христиандық культі 1967-1968 жылдары оңтүстік Калифорнияда (АҚШ) құрылды. Бұл діни ұйым құрылған уақыты хиппи қозғалысының кең қанат жаюымен сәйкес келді. Бергтің ілімі бойынша кез келген адам Құдайдың қызы немесе ұлы бола алады. Бұл үшін бірін-бірі сүю жеткілікті. Махаббат - болмыс пен сенімнің жоғары қағидаты. Яғни адамдар бірін-бірі сүю арқылы Құдайға деген махаббатын көрсетеді. Махаббат - бұл ләззат пен рахат сезімін тудыратының бәрі. Жыныстық қатынас - жанды құтқарушы тиімді құрал. Сондықтан ата-ана махаббатының жемісі, балалар - Құдай балалары боп табылады.
1994 жылы секта басшысы белгісіз жағдайда қайтыс болды. Секта мүшелері Бергтің рухы өздерімен бірге екендігін өз кітапшаларында жазып отырады. 1995 жылы Британ соты Жанұя ұйымының қызметін порнография таратушы, жас балаларды бұзықтық жолына салушы, жезөкшелікпен айналысатын ұйым ретінде сипаттады. Сектаның қызметіне АҚШ-та тиым салынған. Германияда секта заңмен қудаланады.
Бұл секта ТМД елдерінің ішінде Ресейге және Белоруссияға 1991 жылы келді. Секта қауымдары Ресейдің 20 қаласында орналасқан. 1994 жылы Жанұя сектасы әлемнің 60 елінде 15000 жуық адамды өзіне тартты. Ресейдегі секта мүшелері 5000 адам. Мәскеу қаласында бұл сектаның 13 орталығы бар. Кейбір деректер бойынша бұл секта түрлі атаулармен әрекет етуі мүмкін.
2.2 Елуіншілер
Елуіншілер - ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында АҚШ-та пайда болған протестанттық христиандық ағым. Ағымның атауы пасхадан кейінгі елуінші күн туралы аңызбен байланысты. Осы аңыз бойынша Қасиетті Рух Христос апостолдарының бойына қонады, сөйтіп олар інжіл тілінде сөйлеп кетеді және хабар таратуға рұқсат алады.
Елуіншілердің сеніміне сай қасиетті рух апостолдардың бойына қонғаны тәрізді ерекше діни құлшыныс танытқан кез келген ағым мүшесінің бойына қона алады. Рухтың қонғанының белгісі басқа тілдерде сөйлеу. Осылайша діндер Құдаймен қарым қатынасқа түсу мүмкіндігіне ие болды.
Қасиетті рухтың шексіз қуат күші, елуінші уағызшыларының айтуынша, барлық қиыншылықтарды жеңіп, құдайылық болмыс сферасына көтерілуге мүмкіндік береді. Қасиетті рух пен оның дарытқандары нағыз діндарды Иисус Христостың куәгерлеріне айналдырады.
Елуіншілер өз шіркеулерінің пайда болуын Құдайдың құдіретімен ақиқаттың адам бойында оянуымен түсіндіреді. Алайда, елуіншілердің қозғалысы бірден пайда бола қойған жоқ. Елуіншілердің алғашқы қауымдары пайда болған АҚШ- та осыған дейін дінді қайта жаңғырту қозғалысы кең таралды. Бұл қозғалыс протестанттық әдебиетте ұлы ояну деген атқа ие болды.
ХҮІІІ ғасырда Америкада ревивализм ықпалымен көптеген кезбе уағызшылдар көптеп пайда бола бастайды. Олар үстемдік етуші англикандық және пресветериандық шіркеулердің священниктерінің билігін мойындамайды. Приходтарды аралап жүріп, олар дінге деген жаңа эмоционалдық қатынасты уағыздайды, сөйтіп діндарлардың дәстүрлі шіркеуге деген сенімсіздігі мен қанағаттанбаушылығын тудырады. Көптеген діндарлар ескі қауымдарынан шығып, жаңа ағымдарға ілеседі.
ХҮІІІ ғасырдың қырқыншы жылдарына қарай кальвинист, мистик Джонатан Эдвардс (1703-1758) осындай көңілі толмаған топтардың идеялық көсеміне айналады. Американ зерттеушілері Джонатан Эдвардсты елуіншілердің алғашқы уағызшылы деп санайды. Д. Эдвардстың қауымға қабылданудың бірден бір негізі сенімге кіру болып табылады деген талабы англикандық және пресвитериандық шіркеулердің теократиялық жүйесіне үлкен соққы болды. Д.Эдвардс идеялары елуіншілер идеологиясының қалыптасуына зор ықпал етті. Өзінің 1734 жылы жариялаған уағызында ол рухани және құдайылық нұрлану деген құбылыс бар, ол жанға құдайдан тікелей беріледі және оның табиғаты мүлдем бөлек деген тезисін дамыта түсті.
Елуіншілер қозғалысы пайда болған кезінен-ақ біртекті болған жоқ. Бірқатар авторлар АҚШ-тағы алғашқы елуіншілер шіркеуі Құдай шіркеуі болды деп санайды. Ол 1886 жылы Теннесси штатының шығысында және Солтүстік Каролина штатының батысында пайда болды. Оның негізін бұрынғы баптизм уағызшылары Р. Г. Спелинг пен В.Ф. Бриант қалады. Он жыл бойы Р. Г. Спелинг қауымы қасиетті шіркеулердің бірі болып келді. Бірақ 1896 жылы қауым кенеттен қасиетті рухтың шоқындыруын сезінеді және оны елуінші күні апостолдарға қонған құдайылық ғажап сияқты қабылдайды. Қауым уағызшылары бұл ғажайып туралы хабарды оңтүстік шығыс штаттарға, Ямайка мен Богам аралдарына таратады. Теннессиден шыққан уағызшылардың белсенді әрекеті АҚШ-ғы қазіргі заманғы елуіншілер қозғалысына жол ашты.
1903 жылы елуіншілердің Құдай шіркеуі ұйымын А. Д. Томлинсон атты кәсіпкер адам басқарды. Ол жаңа ілімді таратуда айырықша белсенділік танытты. А. Д. Томлинсон жаңа шіркеудегі демократия көріністерін жойып, қырық жыл бойы, қайтыс болағанына дейін осы шіркеуді жеке өзі басқарып келді. Ол өзінің әрекетін қасиетті рухтың көріпкелдігі арқылы берілетін құдай еркімен іске асады деп санады.
1924 жылы Амстердам қаласында өткен елуіншілік шіркеулердің дүниежүзілік конгресі барысында елуіншілердің Інжілдік сенімдегі христиандардың дүниежүзілік одағы деп аталатын халықаралық ұйымы құрылды. Бұл ұйының негізгі мақсаты осы діни ағымды әлемдік ауқымда уағыздау мен тарату болып табылады.
Елуіншілердің діни ілімі әртүрлі протестанттық шіркеулердің, атап айтқанда баптистердің, методизмнің, квакерліктің және әулиелер қозғалысының ілімдерінің элементтерінен тұрады.
Елуіншілердің іліміндегі негізгі догмат Қасиетті Рух туралы догмат болып табылады. Осының негізінде елуіншілер идеологтары Қасиетті Рухпен шоқындыру, көріпкелдік, айығу сияқты арнайы ритуалдарды қалыптастырды және солар арқылы діндарлардың психикасына ықпал етіп, олардың бойында әртүрлі психикалық толғаныстар туындатты. Қасиетті Рух туралы догматты интерпретациялауда елуіншілердің басқа протестанттық шіркеулерден айырмашылығы байқалады. Иоаннан берілген Інжілдің бір жолында Құдай дегеніміз Рух деп айтылғанын басшылыққа ала отырып, елуіншілер рухты Құдай әкеден таралған құдайылық қуат деп қарастырмайды. Елуіншілер іліміне сай, рух құдаймен тең тұрады. Сондықтан Қасиетті рухтың мәнін төмендету үлкен күнә болып табылады. Ол жанды тірілтетін Рух... діндардың жүрегін мекендейді, жүректе әрекет етуін тоқтатпайды, адамды кемелділік пен қасиеттілікке қатысты нығайтып, бекемдеп отырады. Елуіншілердің іліміне сай қасиетті рух әртүрлі көрініс береді. Ол біздің күнәмізді ашады, көңілімізді жұбатады, ақиқатқа бастайды, қуат береді, бізді жақсы да ізгі істер істеуге қабілетті етеді. Өмірдің қуанышы мен тыныштығын діндер содан табады. Ол құпияларды айтады. Дұға оқиды, ән салады... [А.Т. Москаленко. Пятидесятники. М. 1973, 82 б].
Елуіншілер басқа да христиандық ағымдар сияқты причастие, қайтыс болғандарға дұға ән айту, неке қию сияқты рәсімдерді орындайды. Бірақ католиктік және православтық шіркеулердегі священниктер сословиесін, шіркеулік салтанатты, иконаларды, крестті, қасиетті заттарды, аша белгіні (крестное знамение) мойындамайды.
Олар христиандық мейрамдардан тек рождествоны, пасханы, преображениені және троицаны ғана атап өтеді.
Елуіншілер ілімінің негізін көне өсиеттің канондалған 39, Жаңа өсиеттің 27 кітабы құрайды. Көне өсиеттің қалған 11кітабын және басқа кітаптарға қосымшаларды елуншілер апокрифтік кітаптарға жатқызады.
Өткен ғасырдың 80 жылдары ВСЕХБ құрамына кірген шіркеу қызметкелері өздерінің христиан баптистер одағынан шығатыны және Қасиетті рухпен шоқынған елуіншілердің бірлестігін құрғылары келетіндігін мәлімдеді.
1992 жылы 13-17 мамыр аралығында Мәскеуде елуіншілердің Құдай шіркеуі бірлестігі өткізген конференцияда әртүрлі аймақтар арасындағы түсініспеушілік шешіліп, тіркемеген ағайыншылдықтың бірлігі жарияланды. 90-жылдардың басында Інжілдік сенім христиандарының екі негізгі бағыты: Інжілдік сенім христиандарының халықаралық ассамблеясы және Інжілдік сенім христиандарының біріккен шіркеуі қалыптасты. Олар өздерінің құрылтай және бірігу съездерін өткізіп, басқару органдарын жасақтады және атауларын бекітті.
Елуіншілер Қазақстанда да таралған. Қазіргі таңда республикамызда елуіншілердің 53 қауымы бар және олардың 24 ғибадатханалары жұмыс істейді. Елуіншілердің Қазақстандағы кең таралған шіркеулерінің қатарына Сун Бок Ым, Құдай шіркеуі, Апостолдар рухындағы Інжілдік христиандар шіркеуі жатады.
Еліміздегі барлық протестанттық ағымдар сияқты елуіншілер де өз қатарына жаңа мүшелер тартуға бағытталған белсенді әрекет жүргізеді. Бірқатар белгілеріне қарап, зерттеушілер елуіншілерді секта деп санайды. Ал елуіншілер өздерін христиандықтағы төртінші бағыт ретінде қарастырады. Елуіншілер сайтындағы мәләметтерге сүйенсек қазіргі таңда жалпы христиандардың 20% елуіншілер болып табылады, олардың саны 500 млн адамнан асады.
Әдебиеттер
1. Москаленко А.Т. Пятидесятники. М. 1973.- 82 б.
2. Справочно-методическое пособие по вопросам религии для государственных служащих. Астана, 2008. - 83б.
3. Солдатенко Е.В. Пятидесятники. Донецк. 1973
2.3 Методизм
Методизм: Методизм (методистік шіркеу) - АҚШ-та, Англияда тараған протестанттық шіркеу. XVIII ғ. Англикандық шіркеуден діни жазбаларда жүйелілік пен әдістемелікті қолдануды талап ету арқылы бөлініп шыққан. Методисттер діни төзімділік пен мойынсұнушылықты уағыздайды. Англикандық шіркеуден 1720 ж. Оксфорд қаласында бөлінгенімен, бөлек деноминация болып бірден қалыптаса қойған жоқ.
Қозғалыс негізін қалаушылар Оксфорд университетінде шағын студенттер тобын басқарған Джон Уэсли (1703-1791 жж.) мен Чарльз Джон Уэсли (1707-1788 жж.) болып табылады. Топ жеке тұлғаның діндарлығы мен жақындарына қызмет етудің маңыздылығына баса назар аударды. Біріншісі, яғни діндарлық дұғаларды оқу мен Інжілді зерттеуден көрінсе, екіншісі қайырымдылық, түрмедегілерге бару, кедейшілікке қарсы күрес сияқты әрекеттерден көрінді. Бұл әрекеттердің бәрі белгілі бір тәртіппен жүзеге асырылып отырды, сондықтан олар методистер деп аталынды. 1729 ж. біріккен студенттер өздерін Қасиеттілер клубы деп атаса, ал оларды мысқылдаушылар Інжілдік құрттар деп атады.
Уэсли белсенді түрде Американы інжілдендіруді бастайды. Оның жиындары Методистедің Құдайға құлшылықтары 1766 ж. бастап колонияларда жүргізіле бастады. Лайықты қауымдастықтарды алғаш рет мирян-уағызшылар Р. Строубидж (1781 ж. қайтыс болған) Мэрилинде, Ф. Эмбери (1730-1775 жж.) Нью-Йоркте ұйымдастырады. Тәуелсіздік үшін соғыстан кейінгі кезеңде англикандық священниктердің жетіспеуіне байланысты методистерге өздерінің уағызшыларын дайындай бастады.
1812 ж. 190 мыңнан аса американдық методистер пайда болды. 1844 ж. қарай 1170 мың адам болса, 1899ж. шіркеу статистикасы бойынша 4 млн-ға жетті. Алайда он тоғызыншы ғасырда епископтық методистер шіркеуі ішкі қақтығыстарды басынан өткерді.
Біріккен методистік шіркеу - бұл АҚШ-тағы ауқымды методистік шіркеу (10,3 млн. мүшесі, шамамен 39600 қауымы, 35 мыңдай діни қызметкерлері бар). Ол 4 жылда 1 рет өтетін бес территориялық конференциялар мен жыл сайын өтетін тоқсан екі конференцияларға бөлінеді. Шіркеудің оқыту жүйелері орта мектептер мен колледждерден тұрады. Сондай-ақ оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz